Tag Archives: Олег Трусов

Шалом, тоталитаризм (продолжение)

После публикации предыдущего моего текста прошла неделя – довольно безблагодатная. И поздняя осень в голос объявила о своих правах, и коронавирус никуда не исчез (а мог бы, мог последовать примеру марсиан из «Войны миров» Герберта Уэллса!), и кризис на белорусско-польской границе обострился, и писатели Синеокой продолжают умирать, хотя «СБ» уверяла, что они здесь и сейчас в некоем «порядке».

Юрий Станкевич (21.01.194522.10.2021); Cергей Булыга (17.09.195324.10.2021); Ганад Чарказян (18.10.194607.11.2021). Фото из открытых источников

Ну, и закручивание гаек в белорусском обществе продолжилось, главным образом под предлогом «противодействия экстремизму». Вот анархиста-политолога Миколу Дедка, 1988 г. р., захваченного в плен ещё год назад, осудили на 5 лет колонии – при том, что вина, мягко говоря, не совсем доказана. Как не провести параллели с тем, что сказанул о соседней стране Антон Орехъ (09.11.2021):

Экспертиза в российском правосудии превратилась в абсолютно репрессивный инструмент. При желании найдется эксперт, который подтвердит любую, даже самую фантастическую версию следствия. Специально обученных экспертов по всем вопросам уже целая армия трудится ежедневно… Насилие применяется демонстративно – чтобы даже слепой увидел! Чтобы даже глупый всё понял! Но мы всегда можем спастись за формулировкой, что хоть в жестокое время живем, но все-таки не 37-й год.

Один из самых вопиющих эпизодов борьбы с гражданским обществом, ежели не самый вопиющий, относится к 8 ноября. Понятно, я о судебной ликвидации массового, но травоядного «Таварыства беларускай мовы», общества [любителей] белорусского языка, основанного в 1989 г. при помощи госорганов. Отчасти ТБМ было задумано как противовес тогдашним «радикалам» из БНФ, и оно действительно предпочитало действовать в легальном поле: писать письма с увещеваниями, издавать газеты, брошюры и календарики, собирать конференции… Даже красно-зелёный флаг был для его лидеров в середине 2010-х приемлем – «лишь бы не российский триколор». Не припомню резких заявлений от имени объединения и в 2020–2021 гг. – руководство «моего» Союза белорусских писателей, прихлопнутого тем же «судом» в первый день октября, хотя бы недвусмысленно высказывалось за прекращение насилия, освобождение политузников и новые выборы. Сайт СБП lit-bel.org, где публиковались те высказывания, с 3 ноября заблокирован в РБ, но фрагменты из них доступны по ссылке.

Почти 20 лет (с 1999-го до 2017-го) – дольше, чем кто-либо другой – ТБМ возглавлял бывший член КПСС и депутат Верховного Совета Олег Трусов, 1954 г. р. Сменила Олега Анатольевича Елена Анисим – дама из его же колоды, которой ваш покорный слуга пытался в 2019 г. дать дельный совет, но куда там… В общем, «трусовщина» – это явление почти такого же масштаба, что и Щучинщина. Процитирую-ка свой текстик пятилетней давности из серии «Катлеты & мухі» (01.12.2016, пер. с бел.):

Мне приходилось несколько раз пересекаться с этим противоречивым деятелем, мог бы вспомнить немало комичного… [Однако] при Трусове, который в 1990-х исследовал тему белорусских синагог, общественное объединение худо-бедно повернулось «лицом к евреям». Когда-то О. Т. предлагал открыть в обществе курсы идиша, в 2006 г. говорил, что надо принять новый Закон о языках, где белорусский будет объявлен единым государственным, но предлагал «не забывать о польском, об идише — памятнике белорусской культуры». Вряд ли случайно то, что именно в офисе ТБМ в сентябре 2008 г. состоялась презентация большого идиш-белорусского словаря. Также примерно в 2007-2008 гг. Трусов публично просил посла Бен-Арье издать по-белорусски книгу по истории Израиля, а Зеев жаловался на недостаток денег… Такой книги, если не ошибаюсь, нету до сих пор.

Ликвидация общества повлечёт за собой прекращение выпуска еженедельной газеты «Наша слова», где время от времени появлялись познавательные материалы вроде «Евреи Щучина». Другой-то, более читабельный еженедельник ТБМ («Новы час»), где не были редкостью статьи вроде «Евреи и белорусы», «Тайны братьев Бельских», «Забытый еврейский погром в Гродно», уже месяца три не выходит на бумаге… Но будем-таки надеяться, что сайт «Новага часу», который был забанен здешними чиновниками 28.10.2021 наряду с ресурсами вроде «Немецкая волна»/«Deutsche Welle», продолжит свою полезную работу. Несмотря на все тоталитарные потуги последних месяцев.

ТБМ было на слуху, а организация со схожим названием (ТБШ, «Таварыства беларускай школы») – нет, но её в сентябре с. г. министерство юстиции РБ тоже ликвидировало через «верховный суд». Современное ТБШ, опиравшееся на опыт межвоенного западнобелорусского, официально просуществовало четверть века. Кому оно мешало? Риторический вопрос. А кому прошлой осенью помешали граффити на вентиляционной будке в столичном дворе меж улицей Червякова и Сморговским трактом, белые и красные ленточки на тамошнем заборе?

Так уныло «площадь Перемен» выглядела сегодня, 10.11.2021

Завтра вечером будет год, как Роман Бондаренко пообещал «Я выхожу» – и вышел, и не вернулся домой.

Портреты Р. Бондаренко на пл. Перемен, 13.11.2020. Фото отсюда. Пару дней спустя всё будет уничтожено…

Моральные уроды (nomina odiosa; список, увы, не из пары фамилий), узнав, что 31-летний смельчак умер в больнице 12.11.2020, сразу же взялись обгаживать его память. Заявляли о «пьяной потасовке» и т.п.; затем, когда из медицинского документа выяснилось, что Роман был трезвый, посадили врача и журналистку, обнародовавшую неудобный факт. В мае 2021 г. разгромили тутбай, тыкавший лжецов носом в их собственное дерьмо (да, теперь мне представляется, что история с Р. Б. cтала главным триггером; изучение архивов когда-нибудь покажет). В сентябре 2021 г. приостановили уголовное дело по факту нанесения Роману тяжких телесных повреждений, повлекших смерть, для проформы заведенное в феврале – прокуратура-де «не шмогла» найти обвиняемых. А потом изумляются (обычно изумление, конечно, фальшивое, наигранное), что их не любят, что на визг их квазижурналистов не захотели реагировать послы европейских государств, посетившие урочище Куропаты 29.10.2021.

Чем недавно появившиеся граффити – недалеко от пл. Перемен, между ул. Гая и Кропоткина – лучше или хуже фигурок диджеев? Главное отличие в том, что у этой будки на вечерние посиделки никто добровольно собираться не будет, в ближайшее время уж точно.

Но вернёмся к ТБШ. Когда-то я увлекался составлением кроссвордов на разных языках (бывали и на идише); в 2008 г. самиздатовский журнальчик организации опубликовал один мой опус.

Авторский экземпляр вручил мне редактор, он же многолетний председатель ТБШ Алесь Лозка. Как видно из содержания, в «летописи» было что почитать. А вот «краткое и скромное» со с. 17:

Если кто-то вдруг недопонял, переведу самый цимус (на фоне заявления от 06.11.2021 о «драконовских методах»): «Чтобы хватало врачей в деревне, А. Л. предложил распределять выпускников медуниверситетов на 10-15 лет». Что не удалось 54-летнему, вряд ли осилит 67-летка… хотя кто его знает. В 2008-м же казалось, что политик «мотает» последний срок, в крайнем случае – предпоследний, а тут вон оно как обернулось, даже без «рокировочки» на медвепутинский манер.

Из «СБ», 05.11.2021

Трудно ждать чего-то хорошего и конструктивного от администрации, чьё «главное» издание не стыдится публиковать подобные… хм, шутки юмора. Почитал бы своевременно их ретранслятор, позиционирующий себя как киплинголюб, «Ладдзю Роспачы» У. С. Караткевіча (или даже «Ладью Отчаяния» В. С. Короткевича) – может, хоть до Маугли бы дорос, а не до жалкого подобия шакала Табаки. Вспомним, о чём толковала героиня знаменитой повести Владимира Семёновича нашего: «Проиграть не унижение, — сказала Березка. — Унизительно — смеяться над тем, кто мужественно проиграл». И нечто мне подсказывает, что третья, победная партия Выливахи ещё не сыграна 🙂

Общим местом сделался тезис об отсутствии в современной РБ, равно как и в России, вездесущей, сугубо тоталитарной идеологии. Не отказываясь от понятия «инанекратия» (сиречь пустовластие), даром что оно не всем по нраву, кое-что уточню. Если вирус ярко себя не проявляет, это не значит, что его нет в организме. По-моему, латентная идеология в РБ всё же бытует, и основой её является социал-дарвинизм. Ясное дело, не классический (Герберт Спенсер, возможно, сам ужаснулся бы встреченному в Беларуси), а вульгаризированный; его постулаты вроде «умри ты сегодня, а я завтра», «или мы их, или они нас», «помер Максим, ну и х… с ним» то и дело насаждаются за казённый счёт. Правда, многие «борцы с режимом» тоже не отрицают указанные постулаты – потому и проигрывают, ибо ширнармассы отнюдь не рвутся менять шило на мыло.

Год назад предлагалось развить концепцию зубризма как альтернативу лукашизму (заодно и социал-дарвинизму…) Увы, здешние интеллектуалы, в кавычках и без, уклонились от обсуждения проблемы. Во всяком случае, о таком обсуждении ни разу не слышал, а тем временем в Беларуси (на свободе) остаётся всё меньше тех, с кем было бы уместно обсуждать сложные концепции. Лучше всё-таки этим заниматься не «чувствуя холод приклада» (С), чуть пораньше.

Минск, бул. Шевченко. Попытка (не знаю, чья) дать отпор обесцениванию СИЗ, идущему «сверху», и напоминание о Н. Багинской. Фото 03.11.2021

Ради полноты картины и справедливости, отмечу, что в последние недели две остановки общественного транспорта на том же бульваре были увенчаны электронными табло, которых в нашей Каштановке отродясь не водилось.

Фото 03.11.2021

За табло, облегчающие жизнь пассажиров, спасибо «Минсктрансу» и новому руководству Центрального района (при Н. А. Полякове, занявшем свою должность в конце июля 2021 г., окрестности кинотеатра «Киев» реально ожили). Всё же пока это смотрится как «игра на контрасте» с неумным предшественником. И в дополнение к гаджетам & новым торговым точкам я бы хотел понаблюдать за честными выборами в органы власти, а для начала – за возвращением в киоски неказённой прессы. Ещё 15 месяцев назад на бульваре Шевченко беспрепятственно продавались «Комсомольская правда», «Народная воля», «Новы час», «Свободные новости плюс». Их наличие в открытом доступе служило хоть какой-то гарантией – либо прививкой – от доморощенного «гибридного» тоталитаризма.

Вольф Рубинчик, г. Минск

10.11.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 11.11.2021  12:54

В. Рубінчык. Безназоўнае

Нават да маёй ізаляванай званіцы даходзяць звесткі, што так званая генпракуратура, якая два з паловай месяцы валаводзіць са справай Рамана Бандарэнкі, займела намер прызнаць бел-чырвона-белы сцяг «экстрэмісцкім». Г. зн. пакінуць «у законе» адзін чырвона-зялёны.

Не праміну зацытаваць свой тэксцік чатырохмесячнай даўніны:

З павагай стаўлюся да абодвух варыянтаў сімволікі, але бел-чырвона-белы сцяг з’явіўся раней на 30 з плюсам гадоў і болей грэе душу… Пад ім у снежні 1917 г. прайшоў Усебеларускі з’езд, без якога не было б сучаснай Беларусі. Дый цяжка запярэчыць аўтарытэтным навукоўцам канца ХХ ст. (гл. у артыкуле Аляксандра Кур’яновіча пастанову Вучонага савета Інстытута гісторыі Акадэміі навук, прынятую 12.09.1991) наконт таго, што «герб і сцяг БССР, зацверджаныя ў 1951 г., не адлюстроўваюць шматвяковую гераічную гісторыю і нацыянальныя колеры беларускага народа».

Наўрад ці на 44-м годзе жыцця змяню сваю пазіцыю праз высілкі нейкіх там гора-пракурораў і «дэпутатаў».

На мінулым тыдні палітаглядальнік Арцём Шрайбман таксама выказаўся пра два віды сцягоў:

Забарона БЧБ і прызнанне яго экстрэмісцкім — важны крок да далейшай сакралізацыі сцяга. Ён пачынаў 2020 год як сімвал нацыянальна-дэмакратычнай праслойкі грамадства — 15-20% ад сілы. Завяршаў ён гэты год як сімвал шырокага грамадзянскага пратэсту без прывязкі да сваёй гісторыі. Чырвона-зялёны сцяг заўсёды меў большую падтрымку, чым беларуская ўлада, і дакладна мог яе перажыць. Цяпер грамадству прапануюць падзяліцца. Сядзець побач з чырвона-зялёным сцягам цяпер праява палітычнай пазіцыі…

Такая палітызацыя сімвала і яго прывязка да канкрэтнай пазіцыі — шлях да таго, што сыход улады будзе азначаць сыход і яе атрыбутаў разам з ёй. Чырвона-зялёны сцяг меў шанцы не стаць такім атрыбутам, але зараз сапраўды стане.

Забараняючы БЧБ, улада гарантуе, што ён будзе дзяржаўным, паколькі гэта цяпер не субкультура.

На мой густ, развагі трохі павярхоўныя і паспешлівыя – відаць, даецца ў знакі вопыт вядзення тутбаеўскай рубрыкі «Разжёвано» – але ў цэлым карэктныя. Тым часам на Арцёма накінуліся «правільныя нацыяналісты» – на першы погляд, за слоўца «субкультура», а на другі?..

Аляксандр Краўцэвіч (фб, 30.01.2021). Палітычны аналітык Шрайбман назваў бела-чырвона-белы сцяг да 2020 «субкультурай». Вось за што не люблю гэткага гладкапісара – не грамадзянін, не патрыёт, цынік.

Віталь Станішэўскі. Метады ў ТУТ.бая такія. Часціца «не» падсвядомасцю не ўспрымаецца, ён мусіць ведаць, на семінарах гэтаму вучаць. Так што так, абазваў субкультурай… Да таго, як Шрайбман напісаў, што наш сцяг – больш не субкультура, хто ўласна так лічыў? Ён мог бы напісаць і так: БЧБ – больш не сцяг людажэраў. Ці там: БЧБ – больш не фішка інстаграмных пустышак. Разумееце, Шрайбман штучна закінуў думку, нібыта нехта так лічыў у мінулым.

Севярын Квяткоўскі. Чалавек абраў шлях працы на РФ. І звяртаецца да РФаўцаў.

Уладзімір Хільмановіч. Я адзін раз прачытаў гэтага «аналітыка» і больш ні разу не ўзьнікла жаданьне яго чытаць.

Анхела Эспіноса. БЧБ сьцяг і ёсьць дзяржаўным сьцягам РБ. Ці хтосьці далей лічыць рэферэндумы гэтага пацука легітымнымі?

А. Э. Руіс (фота з lit-bel.org)

Адразу адкажу беларускамоўнай паэтцы з Іспаніі, ганаровай сяброўцы «майго» творчага саюза. Хоць непасрэдна я не ўдзельнічаў у рэферэндуме 1995 г. – ён ладзіўся за месяц да таго, як мне споўнілася 18 – дастаткова ведаю пра ігнараванне законаў у час яго падрыхтоўкі… Тым не менш парушэнні юрыдычных норм – і аналагічныя праз паўтара года – не абудзілі шырокія народныя масы; апошнія прынялі як непераадольную сілу і новы-стары сцяг, і Канстытуцыю ўзору 1996 г. Дэ-факта дзяржаўным сцягам стаў чырвона-зялёны, і з ім падчас навуковай канферэнцыі ў Магілёве (май 2014 г.) не грэбаваў фоткацца нават Алег Трусаў, «дэпутат Незалежнасці», удзельнік галадоўкі супраць рэферэндуму 1995 г… Калі я злёгку пакпіў з той «фотасесіі», спадар Алег аджартаваўся прыкладна так: «Абы не з расійскім трыкалорам».

Сумна, але праўда: прыхільнікі бел-чырвона-белага штандара і адпачатнага тэксту Канстытуцыі (гэта розныя катэгорыі, але шмат у чым пераплеценыя) пасля 1995–96 гг. апынуліся ў меншасці ды наступныя 20 з чымсьці гадоў на самай справе ўяўлялі з сябе нешта накшталт «субкультуры». Са сцягам выходзілі на дэманстрацыі тутэйшыя дысідэнты, шмат гадоў ён вісеў над уваходам у сядзібу БНФ па вул. Варвашэні, 8, мо і над іншымі падобнымі сядзібамі… але кола яго прыхільнікаў да 2020 г. расло марудна. Нават у кастрычніку канцы верасня 2020 г., паводле даследавання брытанскага «Chatham House», на пытанне «Якія з наступных дзяржаўных сімвалаў найдаражэйшыя Вам?» перавагу бел-чырвона-беламу сцягу і «Пагоні» аддалі 38,2%. Гэта нямала, але ніяк не адпавядае ўяўленням пра пераважную большасць; да таго ж 42,2% выбралі ўсё-такі афіцыйную сімволіку (c. 25 справаздачы). Так, пасля жнівеньскіх падзей.

Пра тое, што Канстытуцыю ўзору 1994 г. вярнуць аўтаматычна не ўдасца, дый наўрад ці гэтае вяртанне было б аб’ектыўна мэтазгодным, я разважаў не аднойчы. Новыя довады – і, на маю думку, даволі грунтоўныя – выставіў Міхась Пліска.

З тымі, хто нападае на асобу Шрайбмана (argumentum ad hominem), не бачу неабходнасці сур’ёзна спрачацца. Ну, можа, і я «працую на РФ» – стасаваўся нейкі час з маскоўскім выдавецтвам (прыватным, але хто ведае?), ездзіў з жонкай у Піцер, Пскоў, Смаленск…

Трохі расчараваў мовазнавец-бізнэсовец Віталь – «выкрывальнік маніпуляцый», які проціставіў апошнім тэзіс, варты Оруэла: «“не” значыць “так”» (ды іншы довад ад абсурднага, звядзенне меншасці да людажэраў…). А калісьці я спасылаўся на В. С. 🙁

Некаторым крытыкам Арцёма, як заўважыў, не спадабалася, што чалавек з яўрэйскім прозвішчам увогуле ўзяўся разважаць пра палітыку ў Беларусі. Нічога новага, адзначаў гэткую рэакцыю чатыры гады таму; з другога боку, цягам «рэвалюцыі свядомасці» некаторыя «інтэлектуалы» маглі б і паразумнець… Бязглуздыя нападкі – чарговы доказ таго, што ў 2020 г. рэвалюцыі не адбылося, а «неверагодная салідарнасць» апанентаў рэжыму была залішне міфалагізаваная.

Яшчэ адзін невялікі, але важкі доказ – становішча недзяржаўных газет. «Комсомольская правда в Белоруссии» яшчэ год таму па серадах выходзіла накладам 165-180 тыс. асобнікаў. Пасля летніх і восеньскіх мітрэнгаў наклад «таўстушкі» сягае 36600 (№ за 21.01.2021). Так, газету выкінулі з друку ў Беларусі, з кіёскаў і з падпіснога каталога «Белпошты», аднак яна прадаецца ў буйных крамах і… не выклікае ажыятажу, нягледзячы на бясспрэчныя заслугі рэдакцыі перад «вольным словам». Там, дзе я набываю «КП» (гіпермаркет у Цэнтральным раёне Мінска, побач з «Плошчай Перамен»), у серады яшчэ ляжаць купы нераспрададзеных газет за мінулы чацвер 🙁

Да канца студзеня 2021 г. «Новы час» пашыраўся не толькі па падпісцы, а і праз «Белдрук» (цяпер прадпрыемства мінінфармацыі «спахапілася» ды прыбрала няўрадавую газету з продажу). Ізноў, не казаў бы пра шалёны попыт і шквал грамадскай салідарнасці з выданнем: наклад 4200 асобнікаў (№ за 22.01.2021) пры цане 56 капеек як бы намякае. Праўда, год таму – 24.01.2020 – наклад сягаў толькі 2000 ас. Але чаму яму было не вырасці ў 5-7 разоў – напрыклад, за кошт 25 тыс. чытачоў друкаванай версіі «Народнай волі», якая не выдаецца з сярэдзіны лістапада 2020 г.? Далёка не ўсё вырушылі ў сеціва

Каб не забыцца, скажу тутака дзякуй тым, хто ў студзені 2021 г. самахоць стварыў «мае» старонкі ў беларускамоўнай вікіпедыі: як «клясычнай», так і «наркамаўскай». Гэтыя стваральнікі – Руслан Равяка і Уладзіслаў Чаховіч. «Чытайце, зайздросціце…» (С) Вікі-праектам(і) ніколі не захапляўся, але тут ужо такая справа: калі эсбэшны М-к «супраць», то я – «за» 🙂

Тут мінскі жыллёвы комплекс «Магістр» абклаўся жоўтымі зоркамі з лічбамі «6.2» (пад гэтым кодам «Магістр» пазначаны ў спісе раёнаў, якія, паводле гарадскіх уладаў, вымагаюць узмоцненага патрулявання міліцыі)…

Так сабе ідэя – што з патруляваннем, што з шасцікутнымі зоркамі. Пры ўсёй жорсткасці рэжыму, ён не дасягнуў узроўню татальнай гітлераўскай лютасці… Можа быць, выявы пакліканы прыцягнуць увагу да тутэйшага аўтарытарызму? То пра яго і так усе, хто хацеў, даведаліся за апошнія паўгода. Альбо аўтары «перформанса» хацелі прысароміць чыноўнікаў? Дык я не ўпэўнены, што апошнiя ведаюць пра злавесны сэнс жоўтых зорак, а калі ведаюць – хутчэй за ўсё, проста паціснуць плячыма. Што да жыхароў раёна, іх такая «творчасць», імаверна, толькі дэмаралізуе. У мінчан хапае нагодаў, каб адчуваць сябе прыніжанымі, нашто выдумляць новыя?

Сумняюся я і ў тым, што дапаможа паспалітым беларусам вестка пра вылучэнне Святланы Ціханоўскай у патэнцыйныя лаўрэаты Нобелеўскай прэміі міру 2021 г. (вылучыў, нібыта, прэзідэнт Літвы…) Замежныя прэміі зазвычай не дадаюць палітыкам аўтарытэту ва ўнутраных справах – успамінаюцца казусы Міхаіла Гарбачова ды Шымона Пераса… Калі казаць пра беларусаў, то неўзабаве па прысуджэнні яму прэміі Еўрапарламента (2006) Аляксандр Мілінкевіч «садзьмуўся»… Напрошваецца выснова: добрая рэпутацыя ва ўласным горадзе/раёне/краіне, магчыма, важнейшая, чым сусветнае прызнанне. Не шкода мне прэмій, але, так ці іначай, грамадска-палітычным дзеячам – а Святлана ўсё ж імкнецца быць палітыкіняй – варта абапірацца перадусім на сваіх землякоў.

Сяння споўнілася 75 год «Краснакуцкаму» – Уладзіміру Майсеевічу Ліўшыцу, які публікуецца ўжо з паўстагоддзя. За гэты час ён усебакова апяяў Горкі Магілёўскай вобласці і Ноф а-Галіль у Ізраілі (дзе жыве з 2007 г.). Пазнаёміўся з ім я ў Мінску, на «яўрэйскай» навуковай канферэнцыі 1996 г. – потым абменьваліся лістамі на розныя тэмы… Прывяду жартаўлівы вершык, які друкаваўся ў беларуска-яўрэйскім бюлетэні «Мы яшчэ тут!» на 60-годдзе кандыдата філасофскіх навук, тады яшчэ дацэнта Беларускай дзяржаўнай сельскагаспадарчай акадэміі:

Прыгоды Тараса на Горацкім Парнасе

Павел Саковіч

Тарас заўважыў вокам зоркім:

Хтось пад гарой вядзе раскопкі.

Вунь як стараецца – глядзі ты!

Мо талент свой ім тут зарыты?

Але калі так пойдзе дзела,

Гара каб раптам не асела.

А можа, трэба – для страхоўкі –

Пужнуць нахабу з дубальтоўкі?

Намер Тараса Зеўс спыняе:

– Яго ж любы сабака знае!

У Горках тых ва ўсякім разе,

Бо ўсё тут вывучыў, аблазіў,

І напісаў пра Горкі кніжку.

З ім варта выпіць па кілішку!

Пакліч сюды яго, Тарасе,

Хай адпачне лепш на Парнасе.

Ён будзе тут зусім не лішні:

Пісьменнік, навуковец, Ліўшыц.

У. М. Ліўшыц (злева) з магілёўскім літаратарам Міколам Яцковым. Фота: horki.info

Un avade, biz hundert un cvancik! Да 120!

Вольф Рубінчык, г. Мінск

01.02.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 01.02.2021  21:21

* * *
.
Анхела Эспіноса (facebook, 03.02.2021). 
Адразу адкажу гэтаму прэтэнцыёзнаму аўтару (які цытаваў мяне без дазволу ані права на рэпліку і чамусьці здымак 2015 года запосьціў), што няважна, каго парушэньні ”абудзілі” ці ”не абудзілі”. Ад гэтага парушэньні не ператвараюцца ў закон. А наступным разам прасіце фота, я дам новае з асабістага архіву.
П. С. Вельмі цікава, дзе здымкі іншых каментатараў. Чаму толькі я.
.
Ад В. Р. (Мінск, 22.04.2021). Пардон, што рэагую са спазненнем. Дазволу на цытаванне рэплік з fb, наколькі ведаю, не патрабуецца. Паважаю думкі замежнікаў (і замежніц) пра бел. сітуацыю… Усё ж, як грамадзянін РБ, сталы жыхар яе сталіцы, нарэшце, як прэтэнцыёзны аўтар з дыпломам палітолага, дазволю сабе і далей самастойна вырашаць, што важна ў нашым кантэксце. Можна? 😉
PS. Чаму гэткі здымак? Не самаапраўданне, а тлумачэнне: ведаючы пра блізіню А. Э. да СБП (наконт інш. каментатараў не быў у курсе), натуральна было наведаць сайт гэтай творчай суполкі ды знайсці выяву тамака.

Михаил Нордштейн и Воложин(щина)

* * *

Почти полгода минуло с того дня, как умер известный журналист Михаил Соломонович Нордштейн (24.01.1930 – 10.08.2020), но многие узнали о его кончине лишь в январе 2021 г.

Принтскрины с aviv.by – заметка изначальная и исправленная

Я начинал печататься в газете «Авив», которую он редактировал в 1992–1994 г. и (после перерыва на «Авив хадаш» в 1995 г.), в 1996–1999 гг., а потому, независимо от дальнейших событий, испытываю определённую благодарность к М. Нордштейну. Помимо всего прочего, он входил со мной в одну творческую организацию (CБП). Для публикации на belisrael из его разнообразного наследия выбраны две неплохие газетные статьи. Барух Даян га-Эмет.

В. Рубинчик из Минска

Наши мёртвые, как часовые…

В Большой Советской Энциклопедии городу Воложину уделено пять строк. Там говорится, что расположен он в Минской области на реке Воложинке в 17 километрах от железнодорожной станции, [что] население его в 1969 году составило 5,8 тысячи жителей и что есть там маслосырзавод.

Не будем сетовать на скудность этих сведений. О каждом районном городке в энциклопедии много не напишешь. Да и что писать, если они так похожи друг на друга?

И всё-таки Воложин – городок особенный. Примечателен не только маслосырзаводом. До второй мировой войны он был одним из центров еврейской культурной жизни в Восточной Европе. Впрочем, влияние его распространялось и на всё мировое еврейство. Этим центром стала иешива, – говоря современным языком, высшее еврейское духовное учебное заведение. Сюда приезжали со всего мира не только раввины, но и философы, общественные деятели. Из этих стен вышел реб [Авраам Ицхак] Кук – главный [ашкеназский] раввин [Страны] Израиля. Иешиву в Воложине окончил Хаим-Нахман Бялик, которого Горький на 1-м съезде советских писателей назвал гениальным еврейским поэтом (Точнее, Х. Н. Бялик учился в Воложинской иешиве около двух лет на рубеже 1880–1890-х гг.; М. Горький в 1934 г. назвал его «почти гениальным поэтом» – В. Р.). Живописное место на окраине Воложина, где он написал многие стихотворения, осталось в памяти старожилов как «Бяликовская гора».

Член Рады Белорусского краеведческого общества Геннадий Ровинский дал историческую справку: в 1803 году население Воложина составляло 2447 жителей, из них 1900 евреев, 400 православных и 147 католиков. Разные вероисповедания не мешали этим людям жить в мире и согласии.

Фашистские оккупанты и их полицейские прихвостни злодейски расправились с евреями. Часть обреченных заперли в синагогу и сожгли, остальных расстреляли.

После изгнания гитлеровцев разорённое еврейское кладбище так и не было восстановлено. У погребенных здесь людей почти не осталось родственников, да и местные власти равнодушно отнеслись к этому некогда священному месту. Ныне кладбище представляет собой захламленный пустырь с хаотично разбросанными или вросшими в землю каменными плитами. На некоторых ещё можно различить надписи, однако большинство бывших надгробий стало просто камнями, которые постепенно растаскивают как строительный материал. Тяжко смотреть на эту удручающую картину – наглядное свидетельство духовного оскудения.

Часто сей позор пытаются объяснить всякого рода «объективными» причинами: нет средств на восстановление, и вообще сейчас в наше до отчаянности трудное время «не до того». Дескать, надо думать о живых, а не о мёртвых.

Но ведь кладбище – это тоже наша Память, а значит, и наша духовность, без которых мы – не народ.

Как и во всяком хорошем начинании, нужен был человек, который, образно говоря, сдвинул бы с места камень Равнодушия, кто не пожалел бы ни сил, ни времени для того, чтобы поднять людей на доброе дело. Таким человеком оказался Яков Гутман – представитель Объединенного комитета по сохранению еврейского исторического наследия в СССР. Он поднял на ноги общественность, обратился в Белорусский фонд культуры, Союз писателей, в редакции республиканских газет, на телевидение… Информировал, доказывал, убеждал: такое знаменитое место грех оставлять в убогости и разорении. Кладбище надо восстановить! И не только как знак уважения к еврейской культуре, разгромленной в Белоруссии фашистскими душегубами, а до них и после них большевистскими временщиками. Пусть восстановление еврейского кладбища станет добрым примером и для белорусов, и для поляков – для всех, кто живёт на обильно политой кровью, многострадальной белорусской земле. Она – общая для нас, а стало быть, общая и боль за беспамятство, что разъедает людские души в нынешнее смутное время.

Задумано – сделано. Вернее, начато благородное дело. В минувшее воскресенье (10 ноября 1991 г. – В. Р.) в Воложин прибыли гости из Минска. Среди них – писатели Иван Чигринов (он же – председатель Белорусского фонда культуры), Анатолий Железовский, народные депутаты Беларуси Олег Трусов, Михась Жебрак, Пётр Садовский, Леонид Борщевский, доктор философских наук Владимир Конон, инженер Минского тракторного завода Исай Каганер (в то время – член правления Минского объединения еврейской культуры им. Изи Харика – В. Р.), представители республиканской прессы, телевидения. Счел своим долгом приехать сюда и премьер-министр Беларуси Вячеслав Кебич.

На еврейском кладбище состоялся митинг, открыл который Я. Гутман.

Поминальные молитвы прочитали член правления Минской синагоги Давид Бельник и архиепископ-митрополит Минско-Могилёвский Казимир Свёнтэк.

Перед микрофоном – Вячеслав Кебич:

– Воложинщина – это та земля, где я родился и [где] теперь живёт моя мать. Во время оккупации наша семья прятала евреев, и никогда я не слышал от своих близких худого слова об этом народе. Евреи и белорусы, как и представители других национальностей, живших здесь, по-братски делили все радости и горести. Хочу выразить свою боль за тех, кто погиб, кто лежит на этом, к нашему великому стыду, запущенном клочке святой земли. Знаю, что на еврейских кладбищах не принято возлагать цветы. Но я, рожденный христианином, прошу принять эту корзину цветов как добрую память о наших братьях-евреях. Надо вложить сюда деньги, приложить руки и восстановить кладбище.

Проникновенно говорили об этом нравственном долге, о необходимости сделать всё, чтобы не только сохранить, но и упрочить дружбу белорусов и евреев, писатель И. Чигринов, краевед Г. Ровинский, другие выступающие. Народный депутат республики Л. Борщевский начал свою речь на идиш, а закончил по-белорусски. И это стало символом, подчеркнуло ту главную мысль о единстве народов Беларуси, что пронизала весь митинг.

Михаил НОРДШТЕЙН

(«Знамя юности», 13.11.1991)

Криница его детства

НАВЕРНО, об этой поездке Шимон Перес мечтал многие годы. В 1934 году одиннадцатилетним он покинул белорусскую землю, где родился, где остались дорогие для него могилы.

Посёлок Вишнево близ Воложина – вот его родина. Конечно, как истинный израильтянин нынешней своей родиной он считает Израиль, но никогда не разминуться ему памятью с тем, что волнует каждого человека: откуда он родом.

Воложин в начале ХХ века был одним из центров еврейской духовности в Восточной Европе. Здесь находилась большая иешива (еврейское религиозное учебное заведение), в которой учился прадед Ш. Переса. Ее стены помнят и Хаима-Нахмана Бялика, ставшего впоследствии великим еврейским поэтом. В иешиву Воложина приезжали со всего мира не только раввины, но и философы, общественные деятели… (Далее у М. Н. идут три абзаца об истории Воложина, аналогичные тем, что можно прочесть в предыдущей статье – В. Р.)

Отыскать могилы своих близких на разоренном еврейском кладбище – дело чрезвычайно трудное, а зачастую и безнадёжное. Но великая вещь – помощь подвижников! Дня за три до ожидаемого визита израильского министра полномочный представитель Всемирного Еврейского Агентства (Сохнут) Дов Шарфштейн со своим семейством приехал в Воложин. После упорных поисков были найдены четыре могилы с фамилией «Перский». Одна из них оказалась могилой прадеда Шимона Переса, воложинского раввина. Шарфштейны очистили и отмыли надгробный камень…

Ш. Перес (справа) беседует с Героем Советского Союза Е. Вайнрубом. В очках – Д. Шарфштейн. Фото Михаила Минковича

Давно уже жители Воложина не видели такой кавалькады машин и высыпавших из рафика журналистов. Израильского гостя и своего земляка встретили хлебом-солью.

Ш. Перес возложил венок на могилу прадеда. Он дал Д. Шарфштейну 500 долларов на восстановление еврейского кладбища.

– Я надеюсь, – сказал мне Дов, – что и правительство Беларуси и местные власти тоже помогут. Дело совести всех нас – отдать последний долг тем, кто покоится там.

Ну что ж, будем надеяться, что этот клочок священной земли снова будет ухожен, что в здании бывшей иешивы, где теперь располагается кулинария, появится музей, что сюда будут возить экскурсии, как возят их в Хатынь и на Курган Славы.

Будем надеяться.

ТЕПЛО встретили Ш. Переса и в Вишнево. Весь посёлок вышел на улицу. И здесь – короткие беседы израильского министра со своими земляками.

– Добрый вечер, дорогие друзья! – сказал он. – Я привёз вам привет из Иерусалима и Израиля. Как вы все знаете, я сам из Вишнево, мои родители и мои предки жили в Вишнево. Я уехал отсюда, когда мне было одиннадцать лет. Но я ещё помню запах леса и вкус фруктов и влагу реки. Эти воспоминания есть у каждого ребенка. В Вишнево жили 1400 евреев, половина уехала в Израиль, а та половина, которая осталась, была, к нашему великому сожалению, убита нацистами. И сегодня я приехал, чтобы навестить место, где я родился и где многие мои родные и близкие были сожжены. Евреи жили среди белорусов более 800 лет. Белорусы всегда позволяли нам молиться на нашем языке нашему Богу. Я надеюсь, что и в будущем мы сможем жить вместе, дружно, как люди, каждый из нас со своими воспоминаниями и своими надеждами. Спасибо вам за хлеб-соль. Впервые 68 лет назад попробовал я тут хлеб и соль. И приятно убедиться в том, что несмотря на эти годы, вкус хлеба и вкус соли не изменились. Хлеб остается хлебом, люди остаются людьми, и мы все будем молиться за лучшие времена.

 

Встреча с раввином И. Вольпиным. Справа – П. Кравченко (первый министр иностранных дел РБ). Фото М. Минковича

На могилу замученных злодеями евреев, в которой лежит и его дед, легли цветы. И все, кто был рядом, заметили, как повлажнели глаза у гостя. Он зашагал по главной улице Вишнево. Подошёл к одной калитке, к другой… Вспоминал. Потом вдруг решительно вошёл во двор, в центре которого стоял колодец. Этот мужественный, железной выдержки человек, не раз бывавший в крутых ситуациях, словно забыл о дипломатическом протоколе, о своём высоком ранге. Остановился у колодца, в волнении сцепив руки.

– За этим колодцем был дом…

Старожилы подтвердили: да, действительно, был. Ш. Перес прошёл ещё несколько метров и показал рукой:

– Здесь. Здесь я родился.

Переводчик работал чётко, но перевод уже не понадобился. Все поняли: человек пришёл к своим истокам. К тому самому месту, где когда-то стоял родительский дом. А за колодцем был дом деда. Сейчас там другое строение, но сохранился фундамент. Это ИХ двор.

О чём он думал в эти минуты? О бренности всего сущего? О превратностях судьбы? Если бы в 34-м его родители не уехали в Палестину, то скорее всего и он бы сейчас лежал в этой земле, прошитый злодейской очередью или сожжённый, как его дед, в синагоге. А может быть, ушёл бы в партизаны или воевал на фронтах Великой Отечественной.

Кто знает… Но он стал тем, кем стал, и наверно, в этом и есть перст судьбы. Шимон Перес, видный государственный деятель Израиля, достойный потомок известных на Воложинщине Перских, пил воду из колодца. Из колодца своего детства. Было в этом нечто символическое. Все мы – евреи и белорусы, русские и поляки, все, кто родился и вырос на этой земле, – прежде всего её дети. И где бы мы потом ни жили, она навсегда в наших душах. Как первая любовь, как рассветный солнечный луч, одинаково прекрасные во всех странах мира.

Михаил НОРДШТЕЙН

(«Авив», № 6-7, август-сентябрь 1992)

От ред. belisrael

Ш. Перес, несомненно, известнейший человек в мире, но более половины израильтян считают его виновником огромных бед, которые последовали после подписания в августе-сентябре 1993 г. соглашения Осло (Декларация принципов о временных мерах по самоуправлению) —двусторонние секретные переговоры в Осло между Израилем и Организацией освобождения Палестины (ООП) с целью урегулирования израильско-палестинского конфликта, проходившие под эгидой Норвегии.

Первое соглашение было подписано тайно в Осло 20 августа 1993 г. Шимоном Пересом и Махмудом Аббасом.

9 сентября 1993 года Ицхак Рабин и Ясир Арафат, в преддверии подписания соглашений, обменялись письмами о взаимном признании через министра иностранных дел Норвегии Йохана Йоргена Хольста.

13 сентября 1993 года в Вашингтоне, на лужайке Белого дома, на которой присутствовали президент США Билл Клинтон, премьер-министр Ицхак Рабин и председатель ООП Ясир Арафат, на торжественной церемонии Израиль и ООП подписали совместную Декларацию о принципах. Сам документ был подписан Шимоном Пересом от правительства Израиля и Махмудом Аббасом от ООП. Декларация была засвидетельствована государственным секретарём США Уорреном Кристофером от США и министром иностранных дел Российской Федерации Андреем Козыревым от России. После подписания состоялось историческое рукопожатие между Арафатом и Рабином.

Декларация содержала основные параметры промежуточного соглашения о палестинском самоуправлении, согласованные между сторонами: немедленное установление палестинской автономии в секторе Газа и анклаве Иерихона, скорейшее распространение её на палестинских жителей Иудеи и Самарии, договорённость о создании палестинского правительства и выборах законодательного совета. Особое внимание Декларация уделила развитию экономического сотрудничества между Израилем и ООП.

***

Перес также приложил руку к продвижению в израильскую политику коррумпированной Софы Ландвер, не скрывавшей своих дружеских и деловых связей с мошенником-рецидивистом Гришей Лернером, а также ставшей большой поклонницей белорусского и российского диктаторов.

Опубликовано 01.02.2021  09:49

В. Рубинчик. Посреди зимы

Шалом? Судя по всему, довольно скромно прошёл в этом году день памяти жертв Катастрофы в Пинске. Всё же «столица Полесья» провела памятный вечер. Как сообщает «Радыё Рацыя», демонстрировались документальные ленты, звучали воспоминания о гетто. Участник вечера Николай Горин отметил: «Надо понимать, как это было устроено в те времена… Одних людей низвели до уровня уничтожения и унижения, а другие стали палачами. Нельзя эту тему забывать, сколько бы лет ни прошло. Потому что не закрылась она с победой над нацизмом».

В Минске в Белгосфилармонии (далеко не впервые) состоялся мемориальный концерт «Жёлтые звёзды».

А в Гродно, как пишет Руслан Кулевич с «крамольного» ресурса hrodna.life, «актеры фрик-театра Гексоген прошли в костюмах узников гетто по центру Гродно. Акцию организовали, чтобы напомнить горожанам о погибших в лагерях смерти соотечественниках» (27.01.2021). Руководитель театра Василий Калач сказал:

Мы, артисты фрик-театра «Гексоген», не иудеи. Тема жертв Холокоста — лишь частица нашей работы. Но гродненское гетто — историческая реальность нашего города. Свидетельство боли, крови, грязи и слёз. Свидетельство чудовищных преступлений озверевших фанатиков. Свидетельство внутреннего героизма жителей Гродно — евреев-жертв Холокоста и тех, кто, рискуя жизнью, спасал их после расформирования гетто.

Мы не умеем писать статьи, работать с архивами, устраивать манифестации. Мы умеем другое. Мы умеем погрузиться в воспоминания. Пропустить через свою душу. И прожить для тех, кто на нас смотрит, всё то, о чём зритель может даже не догадываться. И мы делаем это.

Что ж, душевно. Может, Василий и его товарищи об этом пока не догадываются, но они восстанавливают в обществе баланс добра и зла, нарушаемый моральными уродами из «СБ». Один из них, «золотушное перо», в тот же день поглумился над рассказом о девушке, не плакавшей, когда погиб Роман [Бондаренко] – «не погиб, а умер после драки в чужом дворе. Нечего реветь». Я хоть и вредный, но не зловредный, потому скажу о бывшем КВН-щике всего лишь словами из старой песни: «Робот, ты же был человеком… ты смешно кукарекал…»

Появилось предварительное расследование того, что делалось вечером в Центральном районе Минска 11.11.2020. Оно озвучено инициативой BYPOL, за которой стоят «бывшие» силовики (или не только бывшие?). Собственно, о том, что следы «ленторезов», нанесших роковые травмы Роману Бондаренко, тянутся к госорганам, было известно и раньше – как и о том, что Роман в тот вечер не был пьян, а значит, высшие чиновники РБ нагло врали, – но некоторые детали теперь прояснились.

Есть в публикации BYPOL пассажи, которые меня не убедили: например, на основании cведений о местоположении мобильного телефона, принадлежавшего Анне Эйсмонт, делается вывод о присутствии Анны на площади Перемен…

Улица Щедрина, и даже Орловская, не граничат с двориком, находящимся между Каховской, Червякова и Сморговским трактом.

1 примерное расположение ретранслятора на Щедрина, 83; 2 – предполагаемая локация телефона А. Эйсмонт (парковка у Орловской, 40а); 3 – место трагедии (пл. Перемен)

Да уж, появление вечером 11 ноября телефона А. Эйсмонт, а то и самой телеведущей, в этом не самом фешенебельном районе выглядит крайне подозрительно… Допускаю, что спустя 35-40 минут после своего вечернего эфира она подвозила «ленторезов», к тому времени уже атаковавших Романа (между 22:10 и 22:20). Было ли это осознанным участием в «акции», либо журналистку использовали «втёмную», апеллируя к её родственным связям, должны выяснить компетентные органы. Вернее – должны будут выяснить; скорее всего, уже после смены власти.

Очень верно BYPOL во вступлении к своему расследованию пишет о том, что прокурорская проверка «в порядке ст.174 УПК по факту смерти Р.Бондаренко» недопустимо затянулась… Однако увещевания со ссылкой на нормы Уголовно-процессуального кодекса в ближайшее время вряд ли сработают, ведь правящая верхушка чувствует себя как на войне, где «иногда не до законов».

Лично мне представляется, что небезызвестный пост А. Эйсмонт в инстаграме говорит скорее в её пользу: раз дама выплёскивает эмоции, она ещё не (совсем) роботизировалась, а значит, способна к эмпатии. Да и «народный» топоним, заявивший о себе лишь в начале сентября 2020 г., она не отрицает: «в упоминаемый вечер я не была на площади Перемен». А вдруг дозреет до чистосердечного признания? Аnne, если ты меня слышишь… 🙂

Вот начальник местной академии наук словно бы услышал меня, твердившего о девальвации рационального мышления и вытекающей из этого небезопасности атомной станции! Представьте себе, сам Владимир Гусаков 27.01.2021 прокомментировал неоднократные остановки энергоблока АЭС за неполные три месяца: «Никаких сбоев, неполадок, экстраординарных ситуаций нет. Это технологические остановки, поскольку отрабатываются разные режимы. Это все под контролем, все по плану, и все в нормальном режиме. Информация и домыслы могут быть разные, но они абсолютно не имеют никакой под собой почвы». Любопытно было познакомиться с мнением доктора экономических наук (в языкознаньи тоже «знает толк»!) по проблемам технологии и ядерной безопасности… Впрочем, если перед ним ставилась задача «успокоить народ», то она не достигнута. От «народа» последовали ехидные реплики вроде: «Тестируйте, проводите наладку, включайте, выключайте, а потом только торжественно открывайте», «То есть отключение генератора защитой – это норма? Жги дальше», «В Чернобыле тоже отрабатывали разные режимы. Доотрабатывали»

Всеведущие почётный доктор Белорусской государственной сельскохозяйственной академии, академик Российской академии сельскохозяйственных наук, академик Украинской академии аграрных наук, академик Академии сельскохозяйственных наук Республики Казахстан В. Г. Гусаков (фото: sib-science.info) и Заместитель председателя Совета Союза Верховного Совета СССР, директор Института генетики, Герой Социалистического Труда, восьмикратный кавалер Ордена Ленина, лауреат Сталинских премий Трофим Денисович Л… Найдите уже 10 отличий, а?

Ещё один государственный утешитель из Национального пресс-центра (27.01.2021): «Электростанция [Островецкая АЭС] работает в штатном режиме, по каждому случаю дает комментарии лично премьер-министр. Я уже не говорю о министре энергетики. Каждый случай рассматривается, — отметил Андрей Косовский, первый заместитель председателя государственного комитета по науке и технологиям, кандидат экономических наук».

Как министр энергетики, так и премьер-министр в РБ назначаются одним человеком (который в марте 2020 г. «коронавируса не видел») и подотчётны, фактически, лишь ему. Короче, лучше бы в пресс-центр запустили специалиста из института физики 🙂

Тем временем Олег Трусов, историк-археолог, тщательно изучавший памятники монументального зодчества, решил высказаться о событиях 1940-х гг.: «У партизан был от Берии приказ: процент на евреев, сколько можно брать в отряд их». Читал я в своё время и о войне, и о нехорошем Берии, но впервые слышу о том, что Лаврентий Палыч навязывал советским партизанским отрядам некую процентную норму. Если кто-то может уточнить, что имелось в виду, – милости прошу. Пока же склоняюсь к мысли о том, что Олег Анатольевич поспешил со своим откровением. Как и его младшая коллега Елена Петровна Гросс в своей статье 2020 г. поторопилась вывести парадокс: «при одновременном сокращении численности евреев [в Беларуси] усиливается активность общины». Не то, чтобы я был кромешным пессимистом, но пик активности в работе еврейских организаций наблюдался, пожалуй, во второй половине 1990-х годов, от силы до 2002–2003 гг. Затем началось топтание на месте и спад, озаряемый вспышками вроде «Litvak Klezmer Fest» 2019 г. (правда, «община» имела весьма опосредованное отношение и к подготовке того клезмерского фестиваля, и ко многому другому).

Писал уже пару месяцев назад, что власти собираются назвать улицы на территории комплекса «Минск-Мир» именами Леонида Левина и Михаила Савицкого. Как пожелали, так и сделали: решение утверждено горсоветом 24.12.2020, официально опубликовано 14.01.2021.

Что-то не симпатичен мне «Герой Беларуси», художник, полагавший, что «вся мировая политика имеет в своей основе войну между иудаизмом и христианством» (М. Савицкий видел себя, разумеется, не на стороне иудаизма, где «по талмуду» якобы «только еврей человек, любой другой – скотина»). Столь милые высказывания М. С. допустил в интервью 2002 г. – цитирую их сейчас по статье Александра Бурьяка, который, даром что великий путаник, иногда выдаёт на-гора неглупые суждения. В своё время я сам видел одиозное интервью в газете «Русский вестник» – его Савицкий так и не дезавуировал… 🙁

Из «Мы яшчэ тут!», № 16, апрель 2006 г. «Авив» и «Берега» тогда промолчали

Моё мнение о Л. Левине, обнародованное в 2015 г., по сути не изменилось, и никто не опроверг ни единого факта, приведенного в той слегка нашумевшей статье. Могу добавить, что в воспоминаниях, записанных заслуженным архитектором незадолго до смерти, мягко говоря, преувеличена его роль в присвоении Маю Данцигу (1930–2017) звания народного художника Беларуси (1995): «Мы ходили на прием к заместителю Председателя Совета Министров Белоруссии Снежковой Нине Леоновне. Тогда я поставил перед ней вопрос о присвоении Майю Вульфовичу Данцигу звания Народного художника Белоруссии. Вопрос был решен положительно». Нина Снежкова (1926–2008) занимала указанную должность до 1985 г. Далее, не двигали Яков Гутман и Леонид Зуборев Левина в «еврейские лидеры Минска» перед собранием 1988 г.; Л. Зуборев – от слова «совсем», как легко понять из его статьи, а Я. Гутман стал «ходоком» гораздо позже, когда приискивались кандидатуры на должность «всебелорусского еврейского лидера». Из письма Я. Г. (02.01.2015):

Левин в то время был заместителем у Данцига (в Минском обществе еврейской культуры – В. Р.). Особенного рвения в работе с его стороны я не помню. Когда создавали его контору (нынешний СБЕООО – В. Р.) и стало известно, что Боря Минков и Гарик Хайтович рвутся в вожди, я решил, что ни один, ни второй для этого не годятся. Левин лауреат всяких премий, вхож во властные кабинеты и т. д. Я пошел к нему домой, рассказал о том, что идет работа над созданием республиканской организации. Сказал, что он должен быть руководителем. До сих пор помню его улыбку, вернее, ухмылку. Всё остальное было делом техники. Они, естественно, не могли конкурировать с ним. Все эти дела одна из крупнейших моих ошибок в еврейской работе. Думал, что смогу работать с ним. Я официально представлял тогда Комитет по сохранению еврейского исторического наследия в СССР (президент – Райхман из Канады). Уже шла работа на кладбищах в Радуни и Воложине.

Кто-то скажет, что сейчас в Беларуси более двухсот политзаключённых (от Актистова до Ярошевича; по некоторым данным, их 330), и к чему ворошить прошлое? Но политзэки рано или поздно выйдут, а «осадочек» от улиц, названных в честь сомнительных личностей, останется. Ладно, переживали и не такое…

У пл. Перемен растёт саженец сосны кедровой, подаренный жителями другого протестного квартала в октябре 2020 г. Даже «отмороженные ябатьки» не осмелились затоптать. И весна уже не за горами.

Вольф Рубинчик, г. Минск

29.01.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 29.01.2021  15:13

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (104)

Шаломчыкі-вітанкі! Па шматлікіх просьбах нешматлікіх чытачоў – колькі слоў пра настойлівае прасоўванне «сапраўднага падпалкоўніка» ў прэзідэнты… А потым пра першасакавіцкае шоў у мінскім павільёне «Белэкспа».

На развагі з мінулай серыі адгукнуўся Сяргей Спарыш – генеральны сакратар партыі, якую ўзначальвае Мікалай Статкевіч. Сп. Сяргей настойвае, што артыкул у «БелГазете», дзе трохі пакпілі з А. Анісім і са сп. Міколы, – «пасквіль», бо «аўтар чамусьці забыў” пра буйныя акцыі, арганізатарам або адным з арганізатараў якіх быў М. Статкевіч».

Не думаю, што палітызаваная публіка забылася, напрыклад, на «Марш свабоды» 1999 г., калі на вуліцы Мінска выйшлі дзясяткі тысяч… (у выніку на М. Статкевіча была заведзена крымінальная справа). У 2004 г. палітыка, разам з Паўлам Севярынцам, судзілі і за арганізацыю масавых пратэстаў супраць вынікаў рэферэндуму, калі ў цэнтр сталіцы вырушылі тысячы людзей.

Ды ўсё ж многа вады сцякло з тае пары; снежаньскія падзеі 2010 г. таксама належаць гісторыі. У апошні час «адзіны кандыдат, хто можа» збавіў абароты. Напрыклад, колькасць удзельнікаў акцыі «За мірную Беларусь» у верасні 2017 г. (супраць вучэнняў расійскіх войскаў на тэрыторыі Сінявокай) не перавысіла 200, а летась на шэсце з нагоды Дня волі – афіша, калі помніце, была рэпрадукавана тут – М. Статкевіч не сабраў і сотні. Так, напярэдадні 25.03.2018 яго партыйных нукераў ды паплечнікаў па «Беларускім нацыянальным кангрэсе» затрымалі, але тэарэтычна гэта магло, наадварот, узмацніць пратэст… Не ўзмацніла.

Усё гэта наводзіць на думку, што рэальны ўплыў М. С. і яго партыі на грамадства, нягледзячы на працяглыя адседкі мужнага лідара, досыць абмежаваны. Ніхто не забараняе прасіць: “Не кажыце “Анісім, Статкевіч, Лябедзька, Пцібурдзюкаў і інш.” Ёсць Статкевіч і ёсць усе астатнія, якіх няма». Аднак я пакуль што не бачу карціны з палітычным Гуліверам на фоне квазіапазіцыйных ліліпутаў, чаго не хаваў і ў снежні 2018 г. Ну, можа, яшчэ ўбачу.

А што з віртуальным уплывам? «Паглядзіце статыстыку наведванняў сайта М. Статкевіча», – параіў С. Спарыш 27.02.2019. Што ж, на наступны дзень паглядзеў, і статыстыку рэсурса «Народнай грамады» таксама:

Гэтыя паказнікі ўражвалі б гадоў 15 таму, але не цяпер, калі мільёны беларусаў карыстаюцца нэтам. Кур’ёзна, што на самім statkevich.org віселі «крыху» іншыя лічбы наведвання 😉

Я, бадай, аддам перавагу незалежным падлікам. Пагатоў каментаў на рэсурсе М. Статкевіча вобмаль: у лепшым выпадку па 1-2 на матэрыял. А загалоўкі баявітыя: «Ламаем сцэнар рэжыма», etc.

І другі раз (пасля лютага 2017 г.) – пра «Вялікую Размову». Нават не хочацца ўстаўляць карыкатуркі… Прадублюю абзац з даўняй 40-й серыі:

Якой бы «адкрытай і чэснай» ні была размова з публікай, няможна зацягваць яе на 7 гадзін 20 мінут. Гэта парушэнне як агульнапрынятых санітарных норм, так і Працоўнага кодэкса Рэспублікі Беларусь, а менавіта арт. 134: «Работнікам выдзяляецца на працягу працоўнага дня перапынак для адпачынку і харчавання даўжынёй не менш за 20 мінут і не больш за дзве гадзіны, які выкарыстоўваецца работнікам паводле яго меркавання». Фактычна журналістам і прэс-службе навязалі цэлы працоўны дзень без перапынку: à la guerre comme à la guerre, аднак іх «мабілізавалі» ў мірны час, у мірнай, здавалася б, краіне.

Дарэчы, калі пазаўчора блізу 9:25 ехаў па вул. Арлоўскай паўз «Белэкспа», то заўважыў, як туды заязджала «хуткая», і не абы-якая, а рэанімабіль. Яшчэ падзівіўся: што фатальнага можа здарыцца з удзельнікамі за 4,5 гадзіны (менавіта столькі адводзіла на перадачу з імпрэзы афіцыйнае тэлебачанне: 10:30 – 15.00)? Аднак арганізатары яўна лепей ведалі свайго боса: імпрэза цягнулася, як пазалетась, амаль 7 з паловай гадзін. За гэты час, вядома, кагосьці мог схапіць які-небудзь гіпертанічны крыз… Сядзелі ж вакол стала дыяметрам 12 метраў (прадмет гонару тэлежурналістаў) не толькі маладыя лука-рыцары, а і ветэраны.

Няблага, што сёлета даўмеліся зрабіць «санітарны» перапынак на 10 мінут, хоць гэта ўсё адно не адпавядае працоўнаму заканадаўству (гл. вышэй). Ну, калі-небудзь і на 20 раздобрацца; секчы котцы хвост па частках – «фішка» тутэйшага чынавенства… Праўда, баюся, к таму часу ніхто ўжо не патэпае на гэткія сустрэчы, беручы пад увагу іх саматужна-рэкламна-піярны змест.

За відэатрансляцыяй сачыў мінут 45, потым абрыдла. Наўрад ці нават самы сервільны сацыёлаг у Беларусі пацвердзіць, што акурат 98% жыхароў краіны настолькі шануюць суверэнітэт, што прагаласуюць супраць далучэння РБ да Расіі. Мяркую, такіх аказалася б усяго ад 65 да 75 працэнтаў – у залежнасці ад фармулёўкі пытання. Нямала ўсё ж у нас і «запуцінцаў», якія прагнуць паўтарыць крымскі сцэнарый, і проста абыякавых.

Яшчэ адна аблудная прапорцыя – «50 на 50», скарыстаная ў звароце да «насельніцтва»: «За 50 працэнтаў вашага дабрабыту адказваю я, за 50 – вы самі». На практыцы гэта выяўляецца ў наступным: за васьмігадзінны працоўны дзень, яшчэ захаваны ў заканадаўстве, у дзяржаўных і кантраляваных дзяржавай арганізацыях пераважнай большасці работнікаў плацяць палову ад таго, што трэба для дастойнага ўзроўню жыцця, гарантаванага Канстытуцыяй РБ (арт. 21). Далей – круціцеся як знаеце: працуйце на 2 стаўкі, афармляйце статус рамесніка/індывідуальнага прадпрымальніка… У кароткатэрміновым перыядзе (in the short run) нейкі плён ад такога «варушэння» ёсць: растуць ВУП, сярэдняя зарплата. У перспектыве яно разбуральнае і для чалавечага капіталу, і для «народнай гаспадаркі», бо якасць зробленага, зразумела, зніжаецца. Што не менш істотна, лезе ўгару напружанне ў калектывах, дзе даходзіць да «грызні» за дадатковыя гадзіны (напрыклад, сярод універсітэцкіх выкладчыкаў). Дзіва што кадры вымываюцца з краіны… Але прынцып адміністрацыі «нам бы дзень прастаяць» дзейнічае надалей; дэ-факта ён ухвалены «наверсе».

Гэтым разам в. а. цара не самасцвярджаўся за кошт яўрэяў і Ізраіля, пахваліў і літасціва паслухаў бізнэсоўца Машэнскага – o, дзякуй у шапку!.. Затое паспрабаваў дакалупацца да беларускага журналіста Змітра Лукашука, які працуе на радыёстанцыю з галоўным офісам у Варшаве – маўляў, той мае адказваць за летуценні польскіх шавіністаў аб уз’яднанні «крэсаў усходніх».

Cхільны згадзіцца з тымі, хто кажа, што «піяр-акцыя» гр-на Лукашэнкі праляцела міма касы. Дапраўды, за чвэрць стагоддзя ўсё ўжо гаворана-перагаворана, і адчувалася, што прамоўца захрас у 1990-х. Падобна, ён хацеў вярнуцца ў тую эпоху, калі бойка граміў карупцыянераў, «нячэсных журналістаў», «апазіцыю»… У 2019 г. нават хлопчыкаў для біцця спарынг-партнёраў падабраў са сваёй палітычнай маладосці. Першага сакавіка імі выявіліся Валянцін Голубеў, Іосіф Сярэдзіч, Алег Трусаў… і прымкнуўшы да іх Яраслаў, выкрывальнік беспарадкаў.

Маё пытанне да прамоўцы, адпраўленае 27.02.2019 («Чаму б Вам добраахвотна не сысці ў адстаўку з пасады прэзідэнта Нацыянальнага алімпійскага камітэта?»), агучана не было, хоць я ведаю, што ў агенцтве БелТА, якое збірала «галасы народныя», яго атрымалі. Пытанне менш наіўнае, чым выглядае; калі «першая асоба» дэманструе кепскі прыклад сумяшчэння дзвюх адказных пасад, кожная з якіх вымагае пастаяннай працы, то іншым чыноўнікам таксама карціць… У выніку «сумяшчальнікі», як правіла, нідзе не працуюць з поўнай самааддачай, да таго ж губляецца сам сэнс грамадскай дзейнасці (калі яна – «даважак» да пасады, то пры чым тут грамадскасць?)

Я спаслаўся на абяцанку Рыгорыча штоквартальна кіраваць пасяджэннямі выканкама НАК, дадзеную 30.05.2017 і згаданую тут, а потым і тут. Не прамінуў падкалупнуць: «Колькі разоў правялі “пашыраны выканкам пад кіраўніцтвам Прэзідэнта” за мінулыя паўтара года, г. зн. шэсць кварталаў? Адзін раз? Два?» Пакуль што ведаю пра адзін выпадак – 07.09.2017. Абяшчаліся і штогадовыя «выніковыя сходы Нацыянальнага алімпійскага камітэта» з удзелам Прэзідэнта ды вырашэннем «самых праблемных пытанняў» – гэй, хто-небудзь, пераканайце мяне, што такія сходы прайшлі ў 2017 і ў 2018 гг. 🙂

Працяглая ІБД непазбежна вымотвае як самога імітатара, так і яго каманду. Таму я аптымістычна веру, што першы прэзідэнт не быў бы супраць элегантна «закругліцца». Пры цяперашнім стане палітыкуму цалкам імаверна, што ён выйграе «выбары» 2020 г., аднак болей не захоча рызыкоўных кампаній (ужо і цяпер сістэма працуе больш па інэрцыі, на «пердячем пару») і сыдзе ва ўзросце каля 70 – магчыма, на манер Ельцына, знайшоўшы пераемніка. Не выключаю, што пошук вядзецца, і дапускаю, што ім будзе… Ну, хто б вы думалі? Прысылайце свае варыянты, а я потым напішу, хто, як мне здаецца, мае найвялікшыя шансы.

У заклад ісці не планую: па-першае, выбар канкрэтнай асобы ўвогуле цяжка прадказаць, па-другое, леташняя прапанова закладу была стрымана ўспрынята чытачамі «Катлет & мух». Прасцей кажучы, не азваліся.

К сярэдзіне 2020-х гг. выйдзе з няпоўналецця Мікалай Лукашэнка. Ён больш зразумее ў жыцці і наўрад ці будзе ў захапленні, што тата шмат гадоў ім прыкрываўся… Значыць, у Лукашэнкі-старэйшага прыбавіцца клопатаў: Коля – не «народзец», ад яго высокім плотам і калючым дротам сябе не аддзеліш.

З боку не адно клеркаў, а і буйных урадоўцаў усё часцей назіраю імкненне трымаць дыстанцыю ад найбольш адыёзных праяў рэжыму. Так, першы намеснік прэм’ер-міністра днямі раскрытыкаваў сістэму, у якой для выкупу сталоўцы ў Нясвіжскім раёне спатрэбілася яго, турчынская санкцыя. Наступным крокам можа стаць прызнанне, што дырэктывы Лукашэнкі пра дэбюракратызацыю (2006) і пра стымуляванне прадпрымальніцкай актыўнасці (2010) за столькі гадоў, незважаючы на «жэстачайшую вертыкаль», не дайшлі нават да чынавенства прылеглай вобласці. Тады які быў сэнс?! Лагічна дапусціць, што і з падпісантам было «не ўсё так» яшчэ ў 2000-х гадах.

Ну і, нарэшце, у 2024 г. чакаецца змена ўлады ў Крамлі, што таксама адкрывае «акно магчымасцей».

PS. Мае развагі не варта ўспрымаць як параду альтэрнатыўным сілам «склеіць ласты» і пасіўна чакаць перамен да 2024–2025 гг. Калі нехта адчувае, што здатны перамагчы «Лукашэску» налета – на здароўе.

* * *

Пад канец лютага нейкія вандалы сапсавалі ў Віцебску мурал з выявай Марка Шагала, раней паказаны тут сярод дасягненняў краіны. Спецыяліст казаў 26.02.2019: «Не ведаю, ці можна паправіць». Аднак ужо 28-га твор быў адноўлены дзякуючы Глебу Каштанаву (разам з Янам Кузьміным – сааўтар многіх віцебскіх муралаў, у т. л. шагалаўскага) і Юрыю Дубоўскаму. Тым часам іншы мастак, Андрэй Дубінін з Мінска, чытач і аўтар belisrael.info, скончыў іншую важную работу – намаляваў новы герб для Вялікага магістра Мальтыйскага ордэна (!) Не ўсё страчана ў Беларусі 😉

 

Я. Кузьмін (справа) і Г. Каштанаў; рэстаўраваны партрэт па стане на 27.02.2019. Фота з tut.by

«Вольфаў цытатнік»

«Доказы не могуць быць ані старымі, ані маладымі; яны або важкія, або недастатковыя, вось і ўсё» (Эрыка Малатэста, пачатак ХХ ст.)

«Большасць страйкаў капіталу эфектыўныя. Урады адступаюць і робяць усё, што капіталісты патрабуюць у абмен на аднаўленне інвестыцый» (Рычард Лахман, 20.02.2019)

«Машына ўлады, людзі, якія ўнутры яе знаходзяцца, жывуць увогуле ў сваім свеце шмат у чым. У іх там свае СМІ, свая сістэма прыярытэтаў, свой парадак навін, які абсалютна адрозніваецца ад таго, што вам здаецца агульнавядомым, агульнапрызнаным… Ваша прызнанае прызнана толькі вамі. Каб гэта прызналі тыя, хто прымае рашэнні, трэба зусім асаблівым чынам да іх неяк дагруквацца» (Кацярына Шульман, 26.02.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

03.03.2019

Апублiкавана 03.03.2019  21:34

Пра шахматы і арыстакратызм / О шахматах и аристократизме

(перевод на русский ниже)

Не толькі арыстакраты…

«Узрост» шахматных фігурак, якія час ад часу выкопваюць археолагі ў розных мясцінах Беларусі, сягае да 1000 гадоў. У гісторыі шахмат на беларускіх землях яшчэ нямала прагалаў. Вядома, што гульнёй у Сярэднявеччы захапляліся асобы з прывілеяваных саслоўяў; у іх, як адзначала гісторык Аляксандра Кілбас, «валоданне навыкамі гульні ў шахматы ўваходзіла ў абавязковую “адукацыйную праграму”». Аднак многае гаворыць за тое, што цікавасць да шахмат выходзіла далёка за межы княскіх і магнацкіх двароў.

Cкульптура, усталяваная ля Замкавай гары ў Гродна як напамін пра шахматную фігурку ХІІ cт. (тая ладдзя-«насада» была знойдзена ў 1932 г., захоўваецца ў Гродзенскім дзяржаўным гісторыка-археалагічным музеі). Аўтар ідэі – Сяргей Каляда, скульптар – Уладзімір Панцялееў. 2016 г.

* * *

Паводле манаграфіі Вольгі Мядзведзевай «Сярэдневяковыя шахматы Беларусі» (2005), «У ХІІ-XIII cтст. гульня ў шахматы на беларускіх землях атрымала шырокае распаўсюджанне… У яе гулялі не толькі прадстаўнікі знаці, але і жыхары гарадскіх пасадаў, і дружыннікі». Пазней з шахматамі пазнаёміліся «рамеснікі, гандлёвыя і служылыя людзі». Тое, што ў час раскопак знаходзяцца шахматныя фігуркі з дрэва, пацвярджае «дэмакратычнасць» гульні: «Драўляныя шахматы ад рукі для сябе рабілі тыя, хто не мог набываць іх у рамесніка-прафесіянала».

На карысць версіі пра шырокае распаўсюджванне шахмат сведчаць і запіскі вандроўніка з Памераніі Паўля Одэрборна. Пра палачан канца ХVI стагоддзя ён адгукнуўся так: «У шахматах яны такія майстры, што не ведаю, ці зможа які іншы народ зраўняцца з імі!»

Дапушчальна разважаць пра сціпласць старажытнабеларускіх аматараў шахаў: калі гульцы з Іспаніі ды Італіі выдавалі кнігі, ладзілі спаборніцтвы (першы міжнародны турнір адбыўся ў 1575 годзе пад эгідай іспанскага караля), то нашы суайчыннікі, верагодна, задавальняліся тым, што гулялі ў вольны час. Алег Трусаў дапускаў, што ў старажытнай беларускай дзяржаве ладзіліся чэмпіянаты па шахматах, аднак пакуль гэта застаецца непацверджанай гіпотэзай. Нават з адносна блізкага ХVIІІ стагоддзя дайшлі да нас толькі звесткі пра наяўнасць шахмат – і шашак – у шматлікіх інвентарах маёмасці магнацкіх рэзідэнцый. Пакуль на тэрыторыі Беларусі не выяўлена запісаў шахматных партый (або задач ці адметных пазіцый) таго часу. Застаецца толькі здагадвацца і пра тое, якімі былі асаблівасці гульні беларускіх шахматыстаў, наколькі іх правілы адрозніваліся ад заходнееўрапейскіх. Варта заўважыць, што сучасныя, міжнародна прынятыя правілы шахмат склаліся толькі к пачатку ХІХ стагоддзя.

Прафесар Адам Мальдзіс у адным з эсэ пра захапленні шляхты ў XVIII стагоддзі пісаў: «Павольна ўваходзілі ў моду шахматы, шашкі, більярд». Пасля далучэння беларускіх зямель да Расійскай імперыі многім мясцовым жыхарам было не да гульняў. Але ж вядома, што на пачатку ХІХ стагоддзя гуляў у шахматы з гасцямі князь Міхал Клеофас Агінскі (у сваім маёнтку Залессе пад Смаргонню). Кампазітар Станіслаў Манюшка пакінуў успаміны пра вечары на вуліцы Валоскай у Мінску (цяперашні музей «Дом Ваньковічаў»), дзе карты ў канцы 1820-х гадоў саступалі месца шахматам, музыцы і літаратуры. Сярод асабістых рэчаў, канфіскаваных у паўстанца Вікенція (Кастуся) Каліноўскага ў 1864 годзе, была і скрынка з шахматамі.

У другой палове ХІХ стагоддзя шахматы ў Расійскай імперыі заваявалі сабе месца пад сонцам, з’явіліся афіцыйна прызнаныя гурткі і перыядычныя выданні. Гэта дало імпэт і шахматнаму жыццю ў Беларусі, асабліва з 1870-х гадоў. Некаторыя аматары засталіся ў аналах праз тое, што рашалі заданні ў часопісах (Казакоў з Віцебска, Мысоўскі з Брэст-Літоўска, Міхальчы, Пісараў і Скрыпчынскі з Барысава высылалі адказы ў пецярбургскi часопіс «Всемирная иллюстрация»). У студзені 1877 г. часопіс «Шахматный листок» надрукаваў пісьмо нейкага Л. Р. з Мінска, які не без досціпу апісаў эпізоды шахматнага жыцця ў правінцыі (гледзячы па ўсім, у тым жа Мінску) і патлумачыў, чаму мясцовыя шахматысты не хочуць дасылаць свае партыі ў часопіс: яны гуляюць «для ўласнага задавальнення, а не для задавальнення іншых».

Так выглядала кавярня Ф. Вянгржэцкага.

* * *

Мінскія шахматысты ў канцы ХІХ стагоддзя пачалі збірацца ў кавярні Франца Вянгржэцкага (будынак не захаваўся; ён стаяў паміж Кастрычніцкай плошчай і ГУМам). Гэты своеасаблівы «клуб» праіснаваў да 1910-х гадоў; ён, як і таварыствы шахматнай гульні, заснаваныя на пачатку ХХ ст. у Мінску і Віцебску, прыцягваў аматараў рознага паходжання і маёмаснага стану. Аднак на шахматах, якія дагэтуль часам называюцца каралеўскай гульнёй, усё ж ляжаў адбітак арыстакратызму. Характэрна, што газета «Наша Ніва», звернутая найперш да сялянства, на сваіх старонках не аддавала ўвагі шахматнай гульні, дарма што ў шахматы ўмелі гуляць некалькі яе аўтараў (Змітрок Бядуля, Алесь Гарун, Якуб Колас, Янка Купала…). У апавяданні «Бывалы Юр у Менску» (1902) Каруся Каганца два селяніны трапляюць у «Губернатарскі сад» і перамаўляюцца так: «Ага, тут у невашта іграюць… у шашкі, чы што? – Не, гэта не шашкі; у шашкі – так усе хвігуры аднакай формы, толькі адны белыя, другія чорныя, а тут, бачыце, усякія: і малыя, і вялікія, то як бы вежы, то як коні, а гэта сама вышша то караля азначае, трошкі меншая – то каралева…» Відавочна, шахматы інтрыгавалі герояў, але не настолькі, каб гуляць самім.

Грамадскі попыт на шахматы ў пэўнай ступені адлюстроўваюць адмысловыя рубрыкі (аддзелы) ў масавых выданнях. Першы такі аддзел на тэрыторыі сучаснай Беларусі праіснаваў у газеце «Минский листок» восем месяцаў (1902–1903), у ім друкаваліся і партыі мясцовых гульцоў. Падмурак быў закладзены.

Кур’ёзная партыя-мініяцюра з выпуску № 3 (3 жніўня 1902 года)

А. П. – М. Крайчык. 1.f4 e5 2.fe d6 3.Kf3 de 4.K:e5 Cd6 5.Kf3 h6 6.h3?? Cg3X.

Вольф Рубінчык.

Крыніца: часопіс «Роднае слова», № 6, 2018.

***

Папярэдні матэрыял В. Рубінчыка з серыі «Беларускія шахматы», распачатай летась у «Родным слове», можна знайсці тут 

Перевод на русский:

Не только аристократы…

«Возраст» шахматных фигурок, которые время от времени выкапывают археологи в разных местах Беларуси, достигает до 1000 лет. В истории шахмат на белорусских землях ещё немало пробелов. Известно, что игрой в Средневековье увлекались люди из привилегированных сословий; у них, как отмечала историк Александра Килбас, «владение навыками игры в шахматы входило в обязательную “образовательную программу”». Но многое говорит за то, что интерес к шахматам выходил далеко за пределы княжеских и магнатских дворов.

Cкульптура, установленная у Замковой горы в Гродно как напоминание о шахматной фигурке ХІІ века (та ладья-«насада» была найдена в 1932 г., хранится в Гродненском государственном историко-археологическом музее). Автор идеи – Сергей Коляда, скульптор – Владимир Пантелеев. 2016 г.

* * *

Согласно монографии Ольги Медведевой «Средневековые шахматы Беларуси» (2005), «В ХІІ-XIII вв. игра в шахматы на белорусских землях получила широкое распространение… В неё играли не только представители знати, но и жители городских посадов и дружинники». Позже с шахматами познакомились «ремесленники, торговые и служилые люди». То, что во время раскопок находятся шахматные фигурки из дерева, подтверджает «демократичность» игры: «Деревянные шахматы ручной работы для себя делали те, кто не мог приобретать их у ремесленника-профессионала».

В пользу версии о широком распространении шахмат свидетельствуют и записки путешественника из Померании Пауля Одерборна. О полочанах конца ХVI века он отозвался так: «В шахматах они такие мастера, что не знаю, сможет ли какой-либо иной народ сравняться с ними!»

Допустимо рассуждать о скромности древнебелорусских любителей шахов: если игроки из Испании и Италии издавали книги, устраивали соревнования (первый международный турнир состоялся в 1575 г. под эгидой испанского короля), то наши соотечественники, вероятно, довольствовались тем, что играли в свободное время. Олег Трусов предполагал, что в древнем белорусском государстве организовывались чемпионаты по шахматам, но пока это остаётся неподтверждённой гипотезой. Даже из относительно близкого ХVIІІ века дошли до нас только сведения о наличии шахмат – и шашек – в многочисленных инвентарных книгах имущества магнатских резиденций. Пока на территории Беларуси не выявлено записей шахматных партий (или задач, или примечательных позиций) того времени. Остаётся лишь догадываться и о том, какими были особенности игры белорусских шахматистов, насколько их правила отличались от западноевропейских. Стоит отметить, что современные, международно принятые правила шахмат сложились лишь к началу ХІХ века.

Профессор Адам Мальдис в одном из эссе об увлечениях шляхты в XVIII веке писал: «Постепенно входили в моду шахматы, шашки, бильярд». После присоединения белорусских земель к Российской империи многим местным жителям было не до игр. Однако же известно, что в начале ХІХ века играл в шахматы с гостями князь Михаил Клеофас Огинский (в своём поместье Залесье под Сморгонью). Композитор Станислав Монюшко оставил воспоминания о вечерах на улице Волосской в Минске (теперешний музей «Дом Ваньковичей»), где карты в конце 1820-х гг. уступали место шахматам, музыке и литературе. Среди личных вещей, конфискованных у повстанца Викентия (Кастуся) Калиновского в 1864 г., был и ящичек с шахматами.

Во второй половине ХІХ века шахматы в Российской империи завоевали себе место под солнцем, появились официально признанные кружки и периодические издания. Это дало импульс и шахматной жизни в Беларуси, особенно с 1870-х гг. Некоторые любители остались в анналах благодаря тому, что решали задания в журналах (Казаков из Витебска, Мысовский из Брест-Литовска, Михальчи, Писарев и Скрипчинский из Борисова высылали ответы в петербургский журнал «Всемирная иллюстрация»). В январе 1877 г. журнал «Шахматный листок» опубликовал письмо некоего Л. Р. из Минска, который не без иронии описал эпизоды шахматной жизни в провинции (судя по всему, в том же Минске) и пояснил, почему местные шахматисты не хотят отправлять свои партии в журнал: они играют «для собственного удовольствия, а не для удовольствия других».

Так выглядела кофейня Ф. Венгржецкого.

* * *

Минские шахматисты в конце ХІХ века начали собираться в кофейне Франца Венгржецкого (здание не сохранилось; оно стояло между нынешними Октябрьской площадью и ГУМом). Этот своеобразный «клуб» просуществовал до 1910-х годов; он, как и общества шахматной игры, основанные в начале ХХ в. в Минске и Витебске, привлекал любителей разного происхождения и имущественного состояния. Однако на шахматах, которые до сих пор иногда называются королевской игрой, всё же лежал отпечаток аристократизма. Характерно, что газета «Наша Ніва», обращённая прежде всего к крестьянству, на своих страницах не уделяла внимания шахматной игре, хотя в шахматы умели играть несколько её авторов (Змитрок Бядуля, Алесь Гарун, Якуб Колас, Янка Купала…). В рассказе «Бывалый Юр в Минске» (1902) Каруся Каганца два крестьянина попадают в «Губернаторский сад» и переговариваются так: «Ага, тут во что-то играют… в шашки, что ли? – Нет, это не шашки; в шашки – так все фигуры одинаковой формы, только одни белые, другие чёрные, а тут, видите, всякие: и маленькие, и большие, те как бы башни, те как бы кони, а эта, самая высокая, обозначает короля, немного меншая – то королева…». Очевидно, шахматы интриговали героев, но не настолько, чтобы играть самим.

Общественный спрос на шахматы в некоторой степени отражают специальные рубрики (отделы) в массовых изданиях. Первый такой отдел на территории современной Беларуси просуществовал в газете «Минский листок» восемь месяцев (1902–1903), в нём печатались и партии местных игроков. Фундамент был заложен.

Курьёзная партия-миниатюра из выпуска № 3 (3 августа 1902 года)

А. П. – М. Крайчик. 1.f4 e5 2.fe d6 3.Kf3 de 4.K:e5 Cd6 5.Kf3 h6 6.h3?? Cg3X.

Вольф Рубинчик.

Источник: журнал «Роднае слова», № 6, 2018.

* * *

Предыдущий материал В. Рубинчика из серии «Белорусские шахматы», начатой в журнале «Роднае слова» в прошлом году, можно найти здесь.

Опубликовано 03.01.2019  22:31

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (75)

Шалом папросту! Сёння – пра поспехі й небяспекі.

Несумненны поспех для арганізатараў беларускамоўнага ўніверсітэта імя Ніла Гілевіча – атрыманне пасведчання аб рэгістрацыі (праўда, на рускай мове, але дэпутатцы Алене Анісім напяялі, што «такі парадак»). Зараз арганізатары шукаюць «дах»… Бясплатная парада – чаму б не атабарыцца ў Лідзе Гродзенскай вобласці або Ельску Гомельскай? Тады Лідскі ўніверсітэт патэнцыйныя абітурыенты паблыталі б з тым, што ў Брытаніі (University of Leeds), а Ельскі – з тым, што ў ЗША (Yale University). I ўсе ламануліся б да Алега Трусава і кампаніі… Не паверыце, але сп. Алег спадзяецца, што ў наступным месяцы «пачнуць працаваць і сайт, і электронная пошта ўніверсітэта»! І «прэзідэнт дэмакратычнай часткі грамадства» Аляксандр Мілінкевіч, 1947 г. нар., – у спісе выкладчыкаў; пэўна, вернецца да выкладання фізікі пасля 30 год у «палітыкуме».

Вось жа, экс-журналіст «Белорусского рынка» ды «Радыё Свабоды» Уладзімір Бараніч ужо мае свой не задужа папулярны сайт (resurs.by) i летась праславіўся тым, што справакаваў «Пракапенягейт», разбудзіўшы мляўкую Беларускую асацыяцыю журналістаў. А 17.05.2018 апублікаваў на сваёй старонцы ў FB амаль сенсацыйны допіс пра аднаго з вядомых беларускіх палітыкаў, сакратара ўправы БНФ у 1990-х і намесніка старшыні БНФ у 2000-х. Ідзецца, як лёгка зразумець, пра сярэдзіну 1980-х; «Талака» існавала ў 1985–1990 гг.:

У маіх плянаваных мэмуарах пра Талаку (тую першую, ня клюб-гаварыльню) згадаю, як мы зь цяпер ужо нябожчыкам Віктарам Івашкевічам ды яго братам Яўгенам хадзілі рабаваць нэграў (чорных) дзеля папаўненьня парцейнае касы ды расавае нянавісьці (Віктар прыйшоў у нацыянальны рух з нацыкаў, а я быў проста адмарозкам, на чым мы і сышліся)… Ну і пра жыдабойскія (С) тэрмін ВІ) рэчы распавяду. Напрыклад, як яго малы сын вешаў лялек, называючы іх жыдамі. Натуральна, у Талацэ мы ўсе захапляліся – во якое правільнае выхаваньне.

Ул. Бараніч і В. Івашкевіч. Фота з primus.by i palitviazni.info.

Спадару Баранічу яшчэ не споўнілася 55, на маразм ён яўна не пакутуе. Аўтарытэтна названы адным з людзей, што стаялі ля вытокаў «Талакі», і я не адчуваю хлусні ў ягоным сведчанні пра суполку… Да таго «жыдаедства» многіх нацыяналістаў 1980-х гадоў засведчана іншым тагачасным энэрджайзерам, Сяргеем Дубаўцом, які на развітанне з мовазнаўцам Змітром Саўкам (1965–2016; Зміцер, «яўрэй на чвэрць», меў семіцкія рысы твару) напісаў наступнае:

Сам памятаю… на нацыянальных тусоўках нехта старэйшы ў вышыванцы запраста казаў яму, бліскаючы дзіўным радасным шалам уваччу: ой, а ты што тут робіш, ідзі ты, братка, адсюль, ня псуй карціну… Чаму і ён размаўляе па-беларуску? Ён дыскрэдытуе наш рух!.. І ён – таксама – беларус?..

Вось яшчэ гаваркі эпізод. Інтэрв’ю ў сакавіку 2018 г. дае гуманіст, лінгвіст і «з усіх бакоў белы і пухнаты» Вінцук В., старшыня БНФ у 1999–2007 гг. Распавядае пра БНР: «Першыя святкаванні на вуліцах пачаліся ў 1989 годзе. Асноўным рухавіком быў Алесь Пушкін, які зладзіў прыгожы рамантычны перформанс». Усё б нічога, але ў час таго шумлівага несанкцыянаванага перформансу мастак Пушкін заявіў, што марыць пра Беларусь «без жыдоў і камуністаў»… Быў асуджаны, але без сур’ёзных наступстваў. І неўзабаве ахвяраваў свае работы першаму з’езду БНФ (Вільня, чэрвень 1989 г.), якія і былі ўрачыста паказаны ў вестыбюлі. Як на тое адрэагавалі некаторыя госці з’езда, 26.05.2018 для belisrael.info ўспомніў Якаў Гутман, прэзідэнт Сусветнага згуртавання беларускіх яўрэяў, а ў канцы 1980-х – член праўлення Мінскага аб’яднання яўрэйскай культуры:

У фае віселі карціны Пушкіна. Мы – Юра Хашчавацкі, Май Данцыг, я, яшчэ нехта – напісалі ў прэзідыум з’езда, што карціны Пушкіна не могуць быць выстаўлены. Калі Пазняк паведамляў пра наш зварот, ён сказаў нешта накшталт таго, што паступіла цыдула пра Пушкіна, але не варта займацца гэтым пытаннем. Я адразу сказаў, што трэба сыходзіць са з’езда. Юра сказаў, што Пазняк не разумее, што робіць, і пайшоў з ім дамаўляцца. Калі вярнуўся, то сказаў прыблізна наступнае: «У Пазняка алавяныя вочы, ён не разумее, што ён робіць». Яны кепска пачыналі і кепска скончылі… Нябожчык Аркадзь Рудэрман папрасіў нас прайсці так, каб было відаць спіны, і мы сышлі.

Карацей, «прыгожы рамантычны перформанс» пасварыў вялікую частку яўрэяў з беларусамі. Не думаю, што разумнік Вінцук таго не ведае… Значыцца, па сутнасці не заўважае ў міжэтнічных сварках нічога страшнага.

А. Пушкіну на момант «перформансу» ішоў 24-ы год, ён адслужыў сваё ў арміі, г. зн. з’яўляўся ўжо сфармаванай асобай. У 1992 г., праўда, удакладніў: «Сёння я інакш пазіраю на гэта. Ад сказанага не адмаўляюся. Але цяпер многае змянілася…»

Дзякуй Б-гу, падчас супрацы з «Нашай Нівай» (2001–2007) ад мяне не патрабавалі рэпартажаў пра дзейнасць Віктара Івашкевіча (1959–2013; хай спіць спакойна, мо пад канец жыцця ён змяніў свае погляды), Славаміра Адамовіча ці таго ж Алеся Пушкіна. Як умеў, распавядаў я пазаштатна пра яўрэйскія, шахматныя і шашачныя справы. Пару крыжаванак склаў. Ну, аднойчы паспрабаваў дапамагчы бізнэсоўцам-галадоўшчыкам, што не дужа спадабалася рэдактару…

Давайце, шаноўныя мае чытачы, асабліва яўрэі, беларускія і не, больш пільна прыглядацца да асоб, якія тусуюцца ў тутэйшым палітыкуме-2018. Антыкамунізм і антылукашызм актывістаў – яшчэ не прычына, каб іх усхваляць-падтрымліваць. Мудра ў 1924 г. адзначаў Зэеў Жабацінскі: «Палітычная наіўнасць яўрэя нечуваная і неверагодная: ён не разумее таго простага правіла, што ніколі няможна “ісці насустрач” таму, хто не хоча ісці насустрач табе… Мы ўвогуле, як я пісаў ужо… лічым сваім абавязкам, як толькі пачуем “Марсельезу”, застыць навыцяжку і гукаць “ура” – няхай нават гэтую мелодыю грае сам Гаман і ў яго катрынцы трашчаць яўрэйскія косткі. Гэта мы лічым палітычнай маральнасцю…»

З улікам даволі пашыранай тут юдафобіі, няма ніякай ахвоты спрыяць таму, каб ва ўладу ў Беларусі пралез мясцовы аналаг украінскай партыі «Свабода» або «Правага сектару». Нават у Кіеве гарсавет, выглядае, танчыць пад свабодаўскую дудку, пастанавіўшы ўрачыста адсвяткаваць 250-годдзе гайдамацкага паўстання – «Каліеўшчыны» з яе антыпольскімі ды антыяўрэйскімі пагромамі…

Этнанацыяналізм (этнізм) тут і цяпер уважаю за даволі небяспечную з’яву, хоць некаторым «экспертам» ён не замінае. Адзін «акадэмічны дырэктар» надоечы выступіў у духу ці то Міхаіла Задорнава, ці булгакаўскага Шарыкава: маўляў, «не разумее» тэарэтыкаў, якія «ўзяліся за пабудову дзіўнай і непрактычнай канструкцыі ў выглядзе “грамадзянскага нацыяналізму” (нібыта лепшая альтэрнатыва для “этна-нацыяналізму”)». І дадаў: «Сам падзел на два нацыяналізмы – штучны і непрыдатны». Як па мне, то прыдатны… Калі этнанацыяналізм зацыклены на мінулым і перавазе пэўнага («тытульнага») этнасу над іншымі, то грамадзянскі імплікуе прынамсі фармальную роўнасць у дзяржаве грамадзян рознага паходжання, дый робіць акцэнт на будучыні.

Стрымана стаўлюся да гаспадара tut.by Юрыя Зісера (перафразуючы вядомае выслоўе пра Міхаіла Батвінніка, Ю. Зісер – чэмпіён па раскрутцы сайта, а думае, што чэмпіён па ўсім на свеце). Але ягоны пасыл тутНацыянальная ідэя ня можа быць скіраванай на мінулае. Яна ня можа быць рэканструкцыяй чагосьці мінулага, яна скіраваная на будучыню») у прынцыпе слушны. Вышэйзгаданы эксперт пакпіў: «гэта ўсё роўна што сказаць: “Дарога Масква – Брэст павінна весці ўперад, а не назад”». Між тым рэканструкцыі на самай справе лепей пакінуць гісторыкам, мастакам, паэтам і экскурсаводам. Так, яны граюць важную ролю ў нашым жыцці, але жыццё ў цэлым – не дарога на два напрамкі…

Хапае і ў яўрэйскім асяроддзі аматараў развярнуць час ды адрадзіць «штэтл» з яго духам салідарнасці. Не цямяць бядулі-гараджане з ХХІ стагоддзя, што самі б, хутчэй за ўсё, на другі дзень уцяклі з мястэчка, якім яно было ў час свайго «росквіту» (канец ХІХ – пачатак ХХ стст.). Была там салідарнасць, але нярэдка назіраўся эканамічны ды культурны застой, з такім імпэтам выкрыты ў Мендэле, Шолам-Алейхема і – асабліва – у Іцхака-Лейбуша Пераца.

Трохі пра іншае. Забаўную шматхадовачку арганізавалі беларускія ідэолагі з нагоды таго, што брытанскае пасольства на 17 мая вывесіла вясёлкавы сцяг на сваім будынку ў цэнтры Мінска. Спярша міністэрства ўнутраных спраў у выхадны дзень, 20.05.2018, выказалася груба-груба, акурат «кепскі следчы»: «Мы – за сапраўднае, яны (ЛГБТ – В. Р.) не пройдуць!» Калі ўсчаўся шум, і за мяжой таксама, то журналістам «выпадкова» падвярнуўся «добры следчы», міністр замежных спраў РБ тав. Макей… Ён «адмовіўся каментаваць» заяву калегі з МУС, але падзяліўся «меркаваннем»: «любая структура, робячы тыя ці іншыя заявы, павінна думаць пра ўсе наступствы». За гэтае марнаслоўе яго запісалі ледзь не ў сябры ЛГБТ, а разам з тым – і Еўрапейскага Саюза 🙂 Яму ж і адзіная «нобелеўская» ў красавіку выказала давер ды спачуванне: «Макей, можа быць, і гаворыць шчыра… Але, думаю, ён таксама не вельмі трывала сябе адчувае… гляджу на Макея як на трагічную постаць…»

З майго гледзішча і Шуневіч, і Макей – шрубкі аднаго амаральнага механізма (другі нават больш небяспечны, бо лепш адукаваны). Трагічныя постаці ў сучаснай Беларусі – тыя, каго кладуць на асфальт, садзяць за краты, выганяюць з працы, душаць штрафамі… Ды насамрэч, калі падумаць, то куды ім у плане трагічнасці да былога кіраўніка лукашэнкаўскай адміністрацыі! ¯\_(ツ)_/¯

«Цытатнік ад Вольфа»

«— Таварыш, – паляпала па плячу доктарка. – Што з вамі?

Я ўздрыгануўся.

— Памажыце правесці яго ў мой кабінет, — распарадзілася доктарка. — Калі ж побач са школамі псіхбальніцы пачнуць будаваць!» (Яўген Кароткіх, «Чорны тэатр ліліпутаў», 1986)

«Адна з галоўных праблем сучаснай школы якраз і палягае ў тым, што дзяцей вучаць жыццю людзі, якія самі-то не ўмеюць жыць, і якім не зашкодзіў бы доўгі курс рэабілітацыі ў добрага псіхатэрапеўта» (блогер fritzmorgen, 25.05.2018)

«Ёсць дапушчэнне, што ў інфармацыйным грамадстве традыцыйныя классы, звязаныя ўласнасцю і сродкамі вытворчасці, замяняюцца нейкімі інфармацыйнымі супольнасцямі, г. зн. супольнасцю паводле доступу да падобных крыніц інфармацыі, паводле падабенства поглядаў, па прыналежнасці да аднаго, як гэта цяпер называецца, інфармацыйнага пухіра» (Кацярына Шульман, 17.04.2018)

«Калі дзяржава не можа прапанаваць праект будучыні, яе ясныя чарцяжы – яна бяздарна і шумна ператрэсвае труны» (Аляксей Белякоў, 25.05.2018)

«Жаба скокнула ў вогнішча. Усе ў захапленні: “Саламандра!..”», «Узбагаціўся сам – узбагаці ўран!», «Разынкі й курага – біч айчыннага хлебапячэння», «Адна галава – добра, калі яна сырная», «Акцыя: кожнай белай вароне – па чорным варанку!», «Калісьці быў перыяд ВКЛ, а хутка надыйдзе перыяд ВЫКЛ…» (Paul Dorokhin, 201?)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

28.05.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 28.05.2018  20:40

***

водгукi:

Ганкина Инесса 28 мая в 23:15

Так, памятаю гэты з’езд, таксама планую пра гэта написаць падрабязна! Зараз пишу трэцю частку сваей прозы, пачала з 80-х, скончу прыблизна 2000.

Andrei Dubinin  29 мая в 17:51

адзін з лепшых матэрыялаў В.Рубінчыка, у яго “рэтраспекцыях” заўсёды прысутнічае праекцыя ў будучыню: быццам пішучы пра мінулыя падзеі, напісанае заўсёды ўтрымлівае ў сабе “вобраз будучага”, гэта каштоўная якасць. Шкада, што маштаб Вольфа не запатрабаваны шырока((

Siarhiej Sparyš что-то похожее было у Галко
https://budimir.livejournal.com/49477.html

Siarhiej Sparyš   30 мая в 08:48

“Тогда я теоретически готов был как умирать, так и убивать во имя утверждения «белорусской идеи». Но – только теоретически. Потому что когда мне было сделано неожиданное предложение поучаствовать в этнической чистке – уничтожении цыганской слободки в Минске, я был ошарашен. Мне стало тошно. Пожалуй, именно этому случаю я обязан последующим «левым поворотом».

Человек, который предлагал «зьнiшчыць вылюдкаў» («уничтожить выродков»), начинал так же, как и я. Как культурный националист. Образованный, начитанный и с обострённым чувством справедливости. У меня есть основания полагать, что он всего лишь честно дошёл в развитии своего национализма до логического конца”

***

Алесь Рэзнiкаў па мэйлу:

Выпуск моцна ўразіў. Я раней цешыўся, што наш беларускі нацыяналізм ледзь не самы юдафільскі ў свеце, але ж не ўсё так гладка. Вялікі дзякуй за артыкул, бо старыя гнайнікі трэба ўскрываць і старыя міны размініраваць.

Дадана 5 чэрвеня  08:27

Водгук Анатоля Сідарэвіча (13.06.2018):

Макей – гэбіст, і крывавую нядзелю 19 снежня 2010 г. арганізоўваў ён — як кіраўнік адміністрацыі. Пра гэта мне казалі дасведчаныя людзі. Пра гэта я кажу замежным эсдэкам.

Бараніча першы раз бачу. Ва ўсякім разе не чуў такое прозвішча. Вячорку ведаю, братоў Івашкевічаў ведаю. Дубаўца з тае групы ведаю лепш за ўсіх, бо прыяў яму ў ЛіМе. Ніякіх антысеміцкіх і юдафобскіх выказванняў ад іх не чуў і не помню.

Пасля аднаго святкавання 25 Сакавіка да Віктара Івашкевіча займеў недавер. Калі было тое святкаванне — не памятаю, бо я не раз быў сузаяўнікам. І вось, аднаго разу пераканаўся, што Івашкевіч наўмысна ўчыніў правакацыю, каб атрымаць карцінку з брутальнымі мянтамі. Я ж у прынцыпе супраць таго, каб правакаваць бойкі, разглядаць людзей як гарматнае мяса… Гэта сацыял-дэмакратычны прынцып. І на гэтым пункце ў мяне быў канфлікт са Статкевічам. Я публічна, у «Народнай Волі», назваў яго правакатарам.

Са з’езду БНФ я памятаю, як Пушкін гарлаў пра жыдоў. Нешта ў сэнсе «далоў». І як зала няўхвальна прыняла яго. А сядзеў я побач з паўжыдкам Лявонам Луцкевічам і Сцяпанам Дуж-Душэўскім, чыйго бацьку Клаўдзія немцы кінулі за дрот за спрыянне ковенскім габрэям.

Я быў ля вытокаў БНФ, быў сведкам яго нараджэння. Ідэю нацыянальнага фронту я выказаў яшчэ ў 1987-м у лісце да Ігара Дзядкова. Але, пабачыўшы Пазняка і прысных, трымаўся на дыстанцыі, у структуры БНФ не ўваходзіў, хоць яны мяне запрашалі і я выступаў. Але быў вольны казак. Пра што яны вялі размовы ў сваім цесным коле — не ведаю. Не бываў у ім.

З’езд БНФ адбыўся ў чэрвені 1989 г. Пра год, у ліпені 1990-га, па дарозе на Грунвальд пра ідэю сацыял-дэмакратычнай партыі са мною загаманіў Міхась Ткачоў. Урэзалася ў памяць, як ужо ў дні заснавання партыі мы дружна прагаласавалі за тое, каб у анкеце не было графы «нацыянальнасць». І памятаю, як у Міхася Ткачова адзін чалавек, пра антысемітызм якога я ведаў, спытаўся, ці хрышчаны ён. Я крыкнуў: «Міхась Аляксандравіч, не адказвайце, гэта правакатар». Але Ткачоў адказаў. Аказваецца, яго хрысцілі двойчы.

13.06.2018  10:13

З адказу Уладзіміра Бараніча на resurs.by:

Сідарэвіч мяне ня можа ведаць. Я зь ім ніколі ніякіх справаў ня меў, і да Талакі з маім удзелам ён не мае ніякіх адносінаў. Хаця й асабіста сустракаўся зь ім на паседжаньнях тады яшчэ трусаўскай Грамады, зь якой я выйшаў, калі яе ачоліў Статкевіч…

Натуральна, што пра тыя далёкія часы любое маё слова будзе супраць нечага іншага. Апроч мяне, тое (пра жыдабойства), пэўна, ніхто ніколі не прызнАе. Але што мне да таго?.. Сваё былое юдафобства я прыводжу ў якасьці сьведчаньня цуду навяртаньня жыдабойцы-агностыка да габрэйскага Бога. Палітыка, гісторыя, літаратура ды іншыя чалавечыя жарсьці мяне цікавяць выключна ў гэтым ключы.
13 чэрвеня  16:56
От редактора. Напоминаю о необходимости и важности финансовой поддержки сайта.
Текст на русском и как это сделать, читайте внизу этой публикации  

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (70с)

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (70с)

Снежнае шоу, снежная каза, снежны шалом! «И нет нам покоя ни ночью, ни днем» – гэтак хацелася падкласці свінчо аматарам пазітыву, пабурчаць, паскуголіць і пахныкаць… Але ж не, скулля – толькі насмешкі, толькі хардкор.

Светлая навіна – «Вожык», якому зрэзалі дзяржпадтрымку, будзе жыць. Прынамсі так сцвярджае вядомы карыкатурыст (і намеснік галоўнага рэдактара) Аляксандр Каршакевіч. Добра, як небяспекa мінула, то пасмяемся крыху і з самога «Вожыка», і з майстра «добрых жартаў». Такую во пярліну пра дарагое, але даступнае жыллё знайшоў у № 3, 2017.

Ну, пэўна, жыве ў выданні, заснаваным за Сталіным, невыкараняльная традыцыя – тлумачыць народу, як весела яму жывецца. Прыпамінаю выпуск напярэдадні выбараў 2006 г. са шчаслівымі тварамі беларусаў на фоне кагадзе пабудаванай Нацыянальнай бібліятэкі. Ці патрэбныя гэткія палітінфармацыі ў часопісе, які пазіцыянуе сябе як сатырычны? Мо лепей ангажаваць даследчыка Аляксандра Чубрыка, які, абмяркоўваючы «дэкрэт № 1 пра садзеянне занятасці», прыняты ў дадатак да «антыдармаедскага дэкрэта № 3», выявіўся не абы-якім дасціпнікам? Тут мяне штурхаюць пад руку… OK, начальства лепей ведае, каго кушаць што такое сатыра – куды нам, прафанам…

Калі пералічваў гумарныя СМІ, то ледзь не забыўся згадаць ліберальна-пастаральную «БелГазету» з яе зайцамі ды іншымі жывёламі ад Васіля Пачыцкага. Кампанія «Ўключы мазги» [sic] была задумана хораша, таму і прынесла тактычную перамогу. Трасянка ў назве – маркетынгавы ход накшталт «велописедов», якія вярнуліся ў Мінск пасля перыяду выгнання.

Фрунзенскі раён, 28.01.2018

Праз краўдфандынг рэдакцыя сабрала грошы на падпіску для бедных і няшчасных чыноўнікаў, і нават, кажуць, больш чым трэба. Радуе, што ёсць яшчэ порах фінансавыя рэсурсы ў краіне, ды ніхто не забароніць мне гукнуць: малая будзе аддача ад той падпіскі. Раздаючы бясплатныя асобнікі, я пачаў бы з моладзі, няхай нават «чэснай», БРСМаўскай…

Аднойчы гэтае выданнечка, тады яшчэ пад назвай «Белорусская газета», падшпіліла і нас з Якавам Гутманам. Хто не ў танку, тыя ведаюць пра гісторыю са зносам сінагогі ў Мінску (верасень 2001 г.); гэтую гісторыю ў 2013 г. нават ізраілец Барух Кра выдаў у эфір свайго каналу. Дык вось, у час зносу адбыліся: а) пратэст двух барбудас на Дзімітрава, а потым ля Мінгарвыканкама, на плошчы Незалежнасці; б) затрыманне пратэстоўцаў сіламі міміліцыі. Газета адрэагавала па-свойму – гл. апошнія два сказы:

ВЫРАШАЕМ КВАТЭРНАЕ ПЫТАННЕ

Раніцай 25 верасня рабочыя ЗАТ «Камкон» пры дапамозе тэхнікі пачалі бурыць сцены двухпавярховага цаглянага будынка, змешчанага па вуліцы Дзімітрава, 3 (пабудаваны ў 70-я гады XIX стагоддзя на сродкі яўрэйскай абшчыны Мінска пад бібліятэку, школу і сінагогу; у гады ВАВ у будынку, уключаным у тэрыторыю мінскага гета, знаходзіўся яўрэйскі дзіцячы дом). Ім паспрабавалі перашкодзіць прэзідэнт Сусветнай асацыяцыі беларускіх яўрэяў Якаў Гутман і іншыя актывісты. Ахова гвалтоўна выціснула пратэстоўцаў за агароджу. Разбурэнню пабудовы не змог перашкодзіць нават старшыня Камітэта па ахове гісторыка-культурнай спадчыны пры Мінкультуры Дзмітрый Бубноўскі, які прывёз будаўнікам прадпісанне аб спыненні работ. Бубноўскі выклікаў нарад міліцыі, які прыпыніў знос будынка. Калі чыноўнік пакінуў аб’ект, то да будынка пад’ехала група афіцэраў міліцыі. Яны адмовіліся забяспечыць выкананне прадпісання Бубноўскага. Адзін з афіцэраў, старшы лейтэнант, заявіў: «Разбірайцеся праз суд. Гэта не наша справа. Мы падпарадкоўваемся не Міністэрству культуры, а МУС, і ловім бандытаў». Відаць, такімі і з’яўляюцца ўдзельнікі пікета, якія пратэставалі супраць зносу будынка былой сінагогі. Суд над імі назначаны на 2 кастрычніка.

Вельмі смешна – амаль як у таго Чубрыка, памножанага на «Вожык» з дамешкам тутэйшага КВЗ.

Першы месяц 2018-га адзначаны шэрагам буч вакол беларускай адукацыі. Адныя выступаюць за нацыянальны ўніверсітэт з выкладаннем на белмове, іншыя агітнулі супраць. Лёс Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэта ў Вільні падвіс на валаску. У сеціве шырака абмяркоўваўся, мякка кажучы, неадэкватны адказ прэс-цэнтра мінадукацыі РБ на зварот Ганны Севярынец (а чаго дзівіцца – год таму папярэджвалі мы, што Андруша Л., які цяпер працуе ў прэс-цэнтры, далёка пойдзе…)

Зноў заўважу, я не супраць універа з беларускай мовай навучання – і як магу быць супраць, калі ў сярэдзіне 2000-х чытаў у адной сталічнай ВНУ па-беларуску курс «Асновы права». Аднак усё ж не варта рабіць фетыш з мовы, дый з тэрыторыі знаходжання ўстановы. Нават калі ўдасца сабраць прыстойны калектыў беларускамоўных выкладчыкаў (пазіраючы на завадатараў справы, сумняюся, што ўдасца – яны і з сайтам сваёй арганізацыі ледзь даюць рады), то пад прыглядам такога міністэрства ўніверсітэт рызыкуе неўзабаве паўтарыць лёс гуманітарнага ліцэя імя Я. Коласа (2003), мінскага ЕГУ (2004) або, да прыкладу, «Энвілы» (2011).

Адзін добры праект важыць больш, чым два пасрэдных. Памысна было б аб’яднаць высілкі выкладчыкаў ЕГУ, які пакуль не саўсім страціў давер Еўрапейскага Саюза, «ініцыятыўнай групы Трусава», шэрагу іншых энтузязістаў – ды стварыць за межамі РБ суперустанову з прыярытэтам беларускай мовы. Неабавязкова ў Літве, якая паказала сябе ў справе Алеся Бяляцкага, – ёсць менш залежныя ад тутэйшага ўраду краіны з даволі моцнай беларускай дыяспарай (Эстонія, Чэхія…) А ў сучаснай Беларусі, з яе адменай уступных іспытаў у гімназіі, «жэстачайшым размеркаваннем выпускнікоў» ды іншымі фокусамі, на кожнага Міколу Вавілава знойдуцца свой Трафім Лысенка і купка Прэзентаў (далёка не падарункаў).

Нягоднікі вакол быццам бы не пераважаюць, але чаму ж яны апаноўваюць камандныя вышыні?.. Адна істота ўзначаліла цэлы грамадскі рух, нават квазіпартыю – мала ёй было тэлебачання, дзе 22.01.2018 яшчэ не асуджаныя «рэгнумаўцы» атаясамліваліся з забойцамі, «чорнымі рыэлтарамі» (прысуд па справе Алімкіна, Паўлаўца і Шыптэнкі будзе агучвацца толькі 2 лютага)… А потым гэтая самая істота з падначаленага ёй экрана павучае «сваіх» гледачоў, што такое добра і што такое блага ў гісторыі з «Хартыяй-97». Было б смешна, каб не сумна.

Між іншага, мяркую, што не апошнім матывам у рашэнні аб блакіроўцы «Хартыі» была банальная зайздрасць. Які б ні быў рэсурс «жаўтаваты», а прыцягваў штодзённа дзясяткі тысяч наведвальнікаў; між тым «адзіны партал дзяржаўных інтэрнэт-СМІ» belsmi.by, на які ставіла міністэрства інфармацыі РБ у 2015 г., так і не ўзляцеў. Абысці блакіроўку няцяжка, тым не менш наведванне charter97.org за тыдзень абвалілася. І ўсё адно на гэты сайт заходзяць у сотні разоў часцей, чым на казённыя «СМІ Беларусі»… (Тут не будзе лішнім павіншаваць з вяртаннем у сеціва рэсурсы евреи.бел і berega.by, пажадаць ім «хартыйнай» папулярнасці :))

Пазіраючы на БТ, «СБ» і іншыя крыніцы (дэз)інфармацыі, почасту згадваю Уладзіміра Караткевіча з яго выслоўем, цытую з памяці: «хто ў царкве хрысціцца найбольш імпэтна, той і ёсць злодзей». Ну сапраўды, пра мараль у нас разважаюць, як правіла, тыя, у каго рыльца вядома ў чым… Узяць адміністрацыю Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта, якая разрадзілася цэлым «кодэксам карпаратыўнай этыкі». Тое, што ён супярэчыць заканадаўству, напрыклад, тут – «любое супрацоўніцтва са СМІ, незалежна ад іх формы, павінна быць узгоднена з кіраўніком прэс-службы Універсітэта» – паўбяды: заўсёды можна адгаварыцца, што дакумент мае рэкамендацыйны характар (аднак у такім разе чаму «павінна»?) Бяда ў тым, што сама адміністрацыя ігнаруе заяўленыя нормы, прынамсі не кіравалася імі пазалетась.

Адкрываю «Вестник Полоцкого государственного университета», «серыю А», № 9, 2016 (гал. рэд. – рэктар ПДУ, доктар тэхнічных навук Лазоўскі), бачу артыкул Міхаіла Стральца, чытаю… Не, лепей самі пачытайце (с. 68, 70-71). Калі коратка, прафесар Брэсцкага дзяржаўнага тэхнічнага ўніверсітэта абвінавачвае мінскага выдаўца Льва Раманавіча Казлова ў цэнзураванні ды нявечанні манаграфіі ізраільскага гісторыка Леаніда Смілавіцкага, што выйшла на 17 год раней (!) Адкуль ён даведаўся пра «самоуправство» выдаўца, Стралец у артыкуле не кажа.

З гісторыкам, картографам Л. Р. Казловым я знаёмы шмат гадоў. 25.01.2018 адмыслова зайшоў на вул. Акадэмічную, 1, і пагутарыў з ім:

У якіх Вы адносінах з Леанідам Смілавіцкім?

– Па-мойму, у нармальных. Некалі даваў яму рэкамендацыю ў КПСС.

Прызнайцеся, цэнзуравалі яго кнігу «Евреи Беларуси. Из нашей общей истории, 1905–1953 гг.»?

– Не, мы нічога не выкрэслівалі. Ён каля месяца сядзеў тут у нас, у выдавецтве, сам праглядаў набор, рэдагаваў. Так, у ягоным рукапісе былі рэзкасці, а я лічу, што лепей трымацца «залатой сярэдзіны»… Параіў яму сёе-тое скараціць, ён згадзіўся.

У 2000, 2001 гадах ад Смілавіцкага не было прэтэнзій?

– Не было.

А Міхаіл Стралец перад сваёй публікацыяй да Вас звяртаўся, прасіў праясніць абстаноўку?

– Не звяртаўся (гутарка адбываецца ў прысутнасці намесніцы Л. Р. Казлова Галіны Аляксандраўны Кур’яновіч, яна пацвярджае: «Нічога не выкрэслівалі, прэтэнзій ад Смілавіцкага у 2000-х гадах не было, Стралец не звяртаўся»).

Даўно Вы займаецеся выдавецкай дзейнасцю?

– З канца 1980-х, а фірма існуе з 1993 г.

Хто-небудзь з аўтараў Вас папракаў за цэнзуру?

– Ніколі.

 

Выходныя звесткі той самай кнігі; Л. Казлоў і Г. Кур’яновіч, снежань 2016 (упершыню апублікавана тут).

Што казаць… Прафесійная этыка вымагае і ад масавых СМІ правяраць факты, а не тое што ад выданняў, якія прэтэндуюць на годнасць «навукова-тэарэтычных».

Брэсцкага прахвесара даймаць не збіраюся – як захоча, то сам патлумачыць свае паводзіны. Мне цікавей, ці прызнае рэктар ПДУ, што не варта было публікаваць галаслоўныя папрокі на адрас калегі, дацэнта Казлова… Калі публічна не прызнае, то шэлег цана «маральнаму кодэксу», які «улічвае як міжнародны вопыт, так і спецыфіку Універсітэта» (перакладаю праф. Лазоўскага з рускай, таму што белмоўнай версіі яго звароту не знайшоў).

Адзначу высілкі яшчэ адной «клапатлівай» публічнай асобы. Дырэктар Нацыянальнага цэнтра заканадаўства і прававых даследаванняў Вадзім І-ў (ён жа – нам. старшыні Цэнтрвыбаркама РБ) 25.01.2018 заявіў, што апошнім часам «адзначаецца рост колькасці скаргаў грамадзян па пытанні змяшчэння рэкламы ў паштовыя скрыні шматкватэрных жылых дамоў, што пагаршае санітарны стан пад’ездаў, а таксама ўскладняе выкананне аператарамі паштовай сувязі функцый па дастаўцы карэспандэнцыі». Як могуць паперкі (у сярэднім хіба 2-3 на скрыню ў дзень) пагаршаць «стан»? Дый наконт таго, што яны «ўскладняюць выкананне»… Два гады рабіў паштальёнам, падобных скаргаў не чуў – зараз звычайнай карэспандэнцыі дастаўляецца не так і шмат, і яна трапляе ў скрыню незалежна ад таго, ёсць там рэкламныя лісткі або не.

Але даслухаем І-ва: «мяркуецца, што будзе ўнесена дапаўненне ў Закон у частцы ўпарадкавання распаўсюду гэтай рэкламы». Геніяльна! Рэгламентаваць, колькі паштары ды кур’еры маюць класці паперак у скрыні (адну, відаць, яшчэ можна, а дзве-тры – ні-ні) – за такое і Шнобелеўскай прэміі не шкада. Хаця я б з большай асалодай прысуджаў такім чыноўнікам, якія праз мітульгу адводзяць увагу ад рэальных праблем краіны (гл. усе папярэднія серыі «Катлет & мух» 😉 – асабліва №№ 46, 48, 70…), прэмію Дарвіна.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

31.01.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 01.02.2018  01:06

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (70b)

Белы дзень! Ахвоты працягваць ненавукова-фантастычны серыял бракуе як ніколі (абленаваўся?), але ж за некалькі дзён падсабралася кур’ёзаў ды смяхотаў, таму вырашыў урэзаць дадаткова-пабочны выпуск… А дарэчы, у «калегаў» з evrei.by з’явіўся анонс, які лічу патрэбным перакласці на белмову і прапанаваць нашай публіцы:

* * *

Мерапрыемства да Міжнароднага дня памяці ахвяр Халакоста

Перад Міжнародным днём памяці ахвяр Халакоста ў вёсцы Парэчча пройдзе мерапрыемства, прысвечанае вязням гета і Праведнікаў свету.

У гады Другой сусветнай вайны 40 яўрэйскіх дзяцей уцяклі з Мінскага гета. Уратавалі дзяцей жыхары вёскі Парэчча. На знак падзякі за гэты подзвіг былыя малалетнія вязні гета Мая Крапіна і Фрыда Рэйзман у 2000 годзе ўсталявалі помнік Праведнікам Свету – усім тым, хто ўратаваў яўрэйскіх дзяцей у перыяд Халакоста.

Мая Левіна (Крапіна) і яе ратавальніца Настасся Хурс; Фрыда Рэйзман

24 студзеня мы разам ушануем памяць ахвяр Халакоста і Праведнікаў Свету – жыхароў вёскі Парэчча, якія здзейснілі сапраўдны подзвіг.

ПРАГРАМА СУСТРЭЧЫ:

12-30, помнік Праведнікаў Свету, в. Парэчча:

– Мітынг з удзелам дыпламатычных прадстаўнікоў, супрацоўнікаў дзяржаўных і грамадскіх арганізацый і СМІ.

– Памінальная малітва (кадыш).

14-00, Раённы краязнаўчы музей, г. Мар’іна Горка:

– «Урок памяці» – сустрэча былых вязняў гета і Праведнікаў Свету з навучэнцамі школ.

– Адкрыццё экспазіцыі, прысвечанай Міжнароднаму днём памяці ахвяр Халакоста.

– Урачыстае запальванне свечак у памяць пра шэсць мільёнаў бязвінных ахвяр.

Мерапрыемства падрыхтаванае Мінскім дабрачынным грамадскім аб’яднаннем «Гілф», Іудзейскай рэлігійнай абшчынай г. Мінска «Бэйс Ісроэль», МДГА «Дыялог», «The Together Plan» (Беларусь-Вялікабрытанія).

Падрабязнасці ў каардынатара праекта МДГА «Гілф» Курдадзэ Тамары Сямёнаўны. Маб. тэл. +375293646019.

* * *

Нягледзячы на казённае слоўца «мерапрыемства», можа атрымацца штосьці кранальнае… Выпадак з «вёскай Праведнікаў» не адзінкавы ў гісторыі Другой сусветнай, ды не ў кожную такую вёску праз 75 гадоў завітваюць уратаваныя.

Пра абяцаныя цікавосткі. Як выявілася, «першы беларускі партал» не здольны карэктна прадказаць надвор’е нават на колькі гадзін уперад. Прагноз ад 16.01.2018, 11:29 (і як было насамрэч):

Памыліцца на 4-6 градусаў па Цэльсію трэба ўмець… І не першы раз падобнае. Калі плануеце наведаць якое мерапрыемства на адкрытым паветры, раю аддаць перавагу хоць бы сайту openweathermap.org – там 16 студзеня амаль не памыліліся 🙂

Крыху перабольшыць будучы мароз усё ж лепей, чым прыменшыць.

Амаль гэткі ж паводле важнасці кур’ёз – ліст ад нейкай Рэгіны Л., няюнай настаўніцы з Паставаў, якая «на 100% супраць» заснавання ў РБ універсітэта з адной беларускай мовай навучання. Допіс, адрасаваны «паважанаму Паўлу Ізотавічу» і змешчаны на сайце «ягонай» газеты, настолькі бязглузды і паранаідальны, што не варты абмеркавання па сутнасці. Тым не менш яго кінуліся абмяркоўваць «вялікія палітыкі», у тым ліку экс-старшыня БНФ. Адна мілая спадарыня даслала адказ у рэдакцыю аж на дэпутацкім бланку. Як на мой одум – чарговая праява ВІПР

Кур’ёзна, што імя Якубовіча ўжо другі раз асацыюецца з лістом «не для публікацыі», які ў рэшце рэшт фігуруе на старонках газеты. Першы быў у 2011 г., калі ў «СБ» «усплыў» зварот тагачаснага галоўнага рабіна Іудзейскага рэлігійнага аб’яднання РБ, грамадзяніна ЗША Аўраама Бенянсона («Не нужна нам, евреям, другая власть»). Выявілася, рэбэ пісаў не Якубовічу, а свайму прэзідэнту Абаму – нехта перадаў цыдулу ў рэдакцыю без ведама Бенянсона… Тым не менш р. Аўром не стаў публічна пратэставаць, калі ўбачыў сваё прозвішча, памножанае на 400 тысяч.

Дагэтуль не цямлю, што выйграў «галоўны яўрэйскі саюз» ад пралазу П. І. Якубовіча ў праўленне (або як яно ў іх завецца – каардынацыйная рада?) Сімвалічны капітал? Ды ён спрэс таксічны. Грошы? Дык непадобна, каб іх дадалося; газета «Авив» летась ажно двойчы выйшла накладам па 200 ас., і з афіцыйным сайтам саюза праблемка…

Звышкаштоўнае інтэрв’ю з прэзідэнтам Шымонам Перэсам, быццам бы ўзятае Ізотавічам у 2007 г., не дайшло да чытачоў і праз дзесяцігоддзе. Год таму я быў заўзятым аптымістам 🙂

Вяртаючыся да тэмы «нацыянальнага ўніверсітэта»: у колах, блізкіх да Таварыства беларускай мовы, ідэя мусоліцца бадай 20 гадоў. На сайце таварыства доўга вісела (дый сёння вісіць :)) інфа пра тое, што «створана і працуе ініцыятыўная група па арганізацыі Беларускага нацыянальнага універсітэта, у склад якой уваходзяць 68 найаўтарытэтнейшых дзеячоў беларускай навукі і культуры». Група з 68 асоб – калі, вядома, яна хоць раз рэальна збіралася – была б знаходкай для брытанца Сірыла Паркінсана, які паўжартоўна разважаў: «Трэба высветліць аптымальную колькасць членаў камітэта. Шуканая велічыня ляжыць недзе паміж 3 (калі немагчыма сабраць кворум) і 21 (калі арганізм пачынае гінуць)».

Летась кіраўнік суполкі Алег Трусаў усё ж дамогся рэгістрацыі т. зв. універсітэта «Альбарутэнія», але неспадзяванка ў тым, што назва была ўжо занятая фірмай, якая вырабляе… надмагільныя помнікі. Чакаюцца новыя сюрпрызы і выдаткі; іх арганізатары спадзяюцца пакрыць за кошт спонсараў, цана пытання – 7-8 мільёнаў долараў на год. Будучыя студэнты таксама мусяць плаціць.

Тым часам з афіцыйнага сайта ТБМ нямала цікавага можна даведацца. Напрыклад, пра тое, што сп. Трусаў, які, паводле пэўных крыніц, пакінуў капітанскі мосцік 29.10.2017 на карысць Алены Анісім, – старшыня «па сённяшні дзень», што распрацавана «Стратэгія развіцця беларускай мовы ў ХХ [sic] стагоддзі» 🙂

Ніхто, здаецца, i не сумняваўся, што спн. Алена працуе ў «парламенце» дужа-дужа плённа 🙂 🙂

Не, я не супраць універсітэта з беларускай мовай навучання. Адно сумняюся, што зараз яго ствараюць «апантаныя і прабіўныя» ((C) З. Бандарэнка) людзі, для якіх вынік больш істотны, чым працэс. Ужо ж «сабралі» мільён подпісаў пад маніфестам 2014 г. у абарону незалежнасці…

Яшчэ міні-прыкол. Пастаянны аўтар газеты ТБМ «Наша слова», мовазнавец Павел Сцяцко ўнёс у спіс «Прозвішчы Беларусі» пад п. 1035 такую інфу (№ 1 «НС» за 2018 г.): «Рубінчык (Вольф) – вытвор з суфіксам -чык ад антрапоніма Рубін і значэннем “нашчадак названай асобы”: Рубін-чык. ФП: рубін (апелятыў з двума значэннямі 1) “каштоўны камень чырвонага колеру”; 2) “рабін” (духоўны кіраўнік вернікаў у яўрэйскай рэлігійнай грамадзе) – Рубін (мянушка, потым прозвішча) – Рубінчык».

Усе іншыя даступныя мне даведнікі па антрапаніміцы сцвярджаюць чамусьці, што прозвішча наша паходзіць ад біблійнага імя Рэувен (Рувен, Рубін) 🙂

Тым часам не спяць у шапку ідэйныя (?!) апаненты БНФ і ТБМ… Працуе сайт «Тэлескоп», дзе на мінулым тыдні з’явілася карцінка:

Тыповы прыклад «чорнага піяру»: змяшаць апанентаў Лукашэнкі з тымі, хто пад акупацыяй менаваў Гітлера «асвабадзіцелем». На 120% упэўнены, што пахмурныя людзі са здымка не маюць дачынення і да Беларускай Народнай Рэспублікі, якой у сакавіку споўніцца 100 гадоў. І – так, без яе не было б савецкай Беларусі ў 1919 г., а хутчэй за ўсё, і сучаснай беларускай дзяржавы.

Напэўна, за такую падачу матэрыялаў, як на «Тэлескопе», не судзяць, але руку рэдактару я б не паціснуў і ў разведку з ім не пайшоў. Як ні дзіўна (насамрэч не дзіўна), Леў К. – і доктар філасофскіх навук, і начальнік навукова-даследчага аддзела ў дзяржаўным універсітэце культуры і мастацтваў. Ён перакананы, што без агульнарускай свядомасці беларусам будзе кірдык. Усё б нічога, але «даследчык» паклёпнічае на ахвяр бальшавісцкай улады, во як 19.01.2018: «Язэп Лесик охотно включал в белорусский литературный язык всевозможные полонизмы, а также навязывал нашему народу несвойственное для белорусского языка произношение, употреблявшееся только в среде ополяченной шляхты в Белоруссии». NB: сталіноідны міф пра Я. Лёсіка (1883–1940) як паланізатара беларускай мовы абверглі звыш 25 гадоў таму – у прыватнасці, мовазнавец Сяргей Запрудскі ў часопісе «Нёман», № 6, 1991 (а потым ён жа ў зборніку «З гісторыяй на “Вы”» – вып. 2, 1994).

Дзівакі з «першай беларускай газеты» ваююць то з прыватным барбершопам «Чэкіст» (акурат як у старой показцы – «чаму перарабляць сістэму трэба, пачынаючы з цырульні?»; Шэндэровіч згадаў тут), то з «чарнасоценскім» расійскім інфармагенцтвам (насамрэч «Рэгнум» далёкі ад «веры і цара»; гэта хутчэй лявацкі сайт, не ультраправы). Без меры цешацца з вышыванак, etc. Тым часам «філосафы» тыпу К. спакойна рыхтуюць сабе змену за кошт грамадства… «А можа, так і трэба?»

Яшчэ адзін уладальнік доктарскай ступені, гісторык Алесь Б., вычварыў нешта больш канструктыўнае: павесіў шчыт з даведкай пра Валожынскую ешыву (і рэкламай сваёй аграсядзібы, як жа без яе!) там, дзе яму дазволілі.

Пазнавальна… Дарма што сказ «Учитывая многочисленность важных религиозных и светских деятелей, происходящих из Воложинского района (из Вишнева, Ракова, Ивенца) и близость Налибокской пущи, давшей спасение от нацистов тысячам евреев-партизан 2-й мировой войны, Воложин и район, еврейская община которых в 1941-43 гг. потеряла около 6.000 человек и прекратила свое существование являются важным местом национальной памяти евреев Беларуси и всего мира» дачытае да канца не кожны. Агулам, турыстычна-палітычныя праекты Алеся – не для слабых на нервы. За тое яго і любяць 🙂

А гэта – новаствораны мінскі «Мур лямантаў» для індывідуальных прадпрымальнікаў. «Кажуць, у шчыліны паміж блокамі можа ўмясціцца ваша дэкларацыя», – дасціпнічае гарадскі інтэрнэт-партал. Адзіная нестыковачка: на іўрыце напісана «Hakotel hamaaravi», г. зн. «Заходні мур», а Уручча – на ўсходзе Мінска…

Міністр замежных спраў РБ з яго заявайПерамовы па Украіне можна перанесці хоць у Антарктыду») – той яшчэ «гукапераймальнік». Пэўна, чытаў мой даўні артыкул пра сёгі… («Японія ды Кітай ад Беларусі далёка, але ж сапраўдны homo ludens хоць у Антарктыду паедзе, каб знайсьці годнага партнэра»). Так трымаць, Валодзя 🙂

Яшчэ запрашаю пасміхнуцца над тым, як расшыфравалі запіс размовы з Уладзімірам Вайновічам вузкія спецыялісты з расійскай радыёстанцыі «Эхо Москвы». Аказваецца, апавяданне Вайновіча пачатку 1960-х гадоў «Хочу быть честным» – не аб прарабе, а «про рабби» 🙂 🙂

* * *

Працэс «рэгнумаўцаў» у Мінгарсудзе, які цягнецца другі месяц, – ужо не кур’ёз, а дзікая сумесь спраў Дрэйфуса (французскі афіцэр, як і беларускія публіцысты, быў не самай прыемнай асобай у сваёй краіне) і Сіняўскага & Даніэля. Паводзіны ж «экспертак» прымушаюць згадаць Свіфта з яго лапуцянскай акадэміяй, дзе сляпым даручалася змешваць фарбы для жывапісцаў: «Праўда, на маё няшчасце, яны не вельмі ўдала давалі рады, дый сам прафесар пастаянна рабіў памылкі. Навуковец гэты карыстаецца вялікай падтрымкай і павагай з боку сваіх сабратоў».

Cправа налева: Д. Алімкін, Ю. Паўлавец, С. Шыптэнка. Снежань 2017 г.

Зычу падсудным скарэй выйсці на свабодку. Яны вольныя «тапіць» за еўразійскую інтэграцыю і весці прарасійскую прапаганду; мы не ў стане вайны з Расіяй, дзеянне артыкула 33 Канстытуцыі ніхто не прыпыняў. Зміцер Левіт, чытач belisrael.info з Нью-Ёрка, дзён 10 таму даводзіў, што апраўдальны вырак дасць сігнал тутэйшым бюракратам, якія адмовяцца ад «мяккай беларусізацыі»… Магчыма-то наадварот: наяўнасць зацятых ідэалагічных канкурэнтаў раскатурхае чыноўнічкаў, і «мяккая», лалітычная беларусізацыя (тыпу білбордаў на вуліцах: «Ма-ма = мо-ва. Любіш маму?») стане больш «зубастай». А ў прынцыпе, я ніколі не падпарадкоўваў сваё жаданне размаўляць і пісаць па-беларуску волі нейкіх «слуг народу», прызначаных або самазваных. Дый мала хто падпарадкоўвае.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.01.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 21.01.2018  20:20

***

Ад Вiктара Жыбуля: “Добры дзень, шаноўны Вольф! З цікаўнасцю прачытаў “Катлеты і мухі”. Вёска Парэчча, у якой усталяваны помнік Праведнікам свету, – гэта, можна сказаць, мае родныя мясціны. Недалёка адтуль – вёска Міжылішча, дзе стаіць хата маіх продкаў і куды я звычайна езджу на летні адпачынак. А ў Парэччы ў мяне пахаваныя дзед, бабуля, прадзед, прабабуля і нават прапрадзед і прапрабабуля“.  23.01.2018  19:11

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (31)

Вітанні прыхільнікам (і прыхільніцам) серыялу! Сёння пагутарым пра дэмагогію як стыль жыцця, пра Украіну і Беларусь, пра тутэйшых нацыянал-патрыётаў і лібералаў у двукоссі і без, і г. д., і г. д.

На мінулым тыдні памёр адзін з абсалютных чэмпіёнаў свету па дэмагогіі, які ўмеў прамаўляць па сем гадзін запар. Хлеба на «востраве Свабоды» заўсёды бракавала, наконт відовішчаў таксама ёсць сумневы (відовішча = змена карцінак, а якая змена ва ўмовах ідэйнай самаізаляцыі, калі адна сям’я больш як паўстагоддзя кіруе?), затое па колькасці слоў і метафар, абрынутых на «душу насельніцтва», Куба дзесяцігоддзямі знаходзілася ў сусветнай «вышэйшай лізе». Хто яшчэ ў гэтай лізе? Некаторыя мяркуюць – КНДР, хтосьці пакажа на Ватыкан з яго энцыклікамі, ну, а мне ўяўляецца, што Беларусь, Расія ды Украіна зоймуць далёка не апошнія месцы. Вонкава краіны ў нас розныя, аднак усе тры моцна выдаюць на лабараторыі дэмагогіі, і паўсюль гучыць «добрае, ціхае слова» (сарказм). У выніку нават слушныя рэчы, тыпу «2Х2=4», ужо не ўспрымаюцца з вуснаў начальнікаў… Што ўражвае, трапляюцца індывіды, якія вышукваюць у лагарэйных прамовах рацыянальнае зерне, абапіраюцца на цытаты, каб дасягнуць нейкіх сваіх мэт… Далёка хадзіць не трэба – у 23-й серыі «Катлет & мух» я сам спасылаўся на «Пораха» 🙂 Асобныя людаеды нават помняць, што перад абраннем у маі 2014 г. Пётр П. прагназаваў пад сваім кіраўніцтвам курс долара ніжэй за 11 грывень (у красавіку 2014 г. курс сягаў 12 гр. за USD, зараз перавышае 25). Плюс абяцаў прадаць фірму «Рашэн» і перакрыць усе афшоры, скончыць антытэрарыстычную аперацыю «за лічаныя гадзіны»… Бязвізавы рэжым з Еўрапейскім Саюзам абяцаўся шматкроць: апошні (здаецца) раз называлася дата 24.11.2016. У ЕС пачухалі патыліцу… і перанеслі разгляд пытання на 2017 г.

«Альтэрнатыўна адораны» аматар шахмат з Каліфорніі ў 2015 г. паглядзеў на тое, як прымаў Парашэнка чэмпіёнку свету Марыю Музычук (на жаль, і гэтая прыгажуня не дала рады кітаянцы Хоў Іфань – менш як праз год страціла тытул), і замілавана вымавіў: «Прэзідэнт, за якога не сорамна». Забыўся бядак, што папярэдніку Парашэнкі, «крымінальніку ў наколках», таксама хапіла інтэлекту ўзнагародзіць ордэнам шахматную чэмпіёнку з Украіны (Ганну Ушэніну) – і папіярыцца на яе фоне. Ну дык… «у іх шпіёны, у нас разведчыкі».

На сем бед у кіраўнікоў нашай суседкі адзін адказ: «расійская агрэсія вінавата». Днямі П. П. назваў гэтую агрэсію ліхам, горшым за Чарнобыль. Праўда, не патлумачыў, чаму ў такім разе Расіі не абвясцілі вайну, чаму краіна не пераведзена на ваеннае становішча… Афіцыйныя асобы Украіны тлумачылі, што ў такім разе «можна будзе забыць пра замежныя крэдыты». Што выглядае «размовамі на карысць бедных»; напрыклад, Ізраіль і арабскія краіны знаходзіліся ў стане вайны ад 1948 г., аднак крэдыты спраўна атрымлівалі (Ізраіль – з Захаду, Егіпет і Сірыя – з СССР).

«Чаму мы купляем расійскае мыла, расійскі шампунь, бытавую хімію, прадукты сельскай гаспадаркі?» – задаў надоечы рытарычнае пытанне ўкраінскі эканаміст Аляксандр Саўчанка. Вядома, гэта справа грамадзян іншай краіны, як сябе паводзіць, вядома, жыць у міры лепей, але, мажліва, яднанне «для фронту і перамогі» дазволіла б ім лягчэй перажыць цяжкія часіны?.. У 2014 г. валавы ўнутраны прадукт, падзелены на лік насельніцтва, быў роўны 2924$ за год, у 2015-м – 2004$, у 2016 г. прагназуецца 1854 (падзенне за 2 гады – звыш 35%). Раней жартавалі: «Не тую краіну назвалі Гандурасам…» Жарт перестаў быць актуальным: Гандурас летась абагнаў Украіну паводле названага паказчыка, дый Папуа-Новая Гвінея апярэдзіла (!)

Наўрад ці таварышаў з Поўдня суцяшае той факт, што намінальны ВУП на душу насельніцтва ў Беларусі падаў яшчэ хутчэй: у 2014 г. быў 8041$, у 2015-м – 5749, сёлета прагназуецца 4855 (мінус 38%!) Давяраць гэтым лічбам МВФ ці не – выбар кожнага, аднак у мінскім «Чырвоным доме» зачухалі патыліцу: аказваецца, за правал у беларускім машынабудаванні «нехта павінен адказаць». У лік самых папулярных каментаў мінулага тыдня ўвайшлі наступныя: «Застаецца знайсці чыноўніка па прозвішчы Нехта – і жорстка пакараць». «Нехта павінен адказаць! І гэты «нехта» павінен адказаць не толькі за машынабудаванне, а за ўсё, што ён нарабіў за 22 гады ва ўладзе!» Падрабязны ж дыягназ беларускай прамысловасці 2010-х гг. паставіў тут малады інсайдэр – тры гады назад…

Тым часам у Мінск прыязджаюць прапагандысты «рускага свету», у Маскве крытыкуюць беларускіх гісторыкаў, тыя адбрэхваюцца… Усё як звычайна: тэлевізар ваюе з халадзільнікам. Руціну парушыла хіба тое, што адзін з тэлегерояў, а менавіта старшыня Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны Алег Трусаў, заявіў пра сваю скорую адстаўку. І пахваліў Лукашэнку, які летась хваліў яго.

Экс-дэпутат Вярхоўнага Савета А. Трусаў узначальвае ТБМ з 1999 года. Мне выпадала некалькі разоў перасякацца з гэтым супярэчлівым дзеячам, мог бы ўспомніць нямала камічнага, апрача «хітраватай усмешкі», ды навошта: у «палатку № 6» А. Т. сёлета не прайшоў, начальствуе на маленькім лапіку (Мінск, вул. Румянцава, 13). Трэба адзначыць, што пры Трусаве, які ў 1990-х даследаваў тэму беларускіх сінагог, суполка худа-бедна павярнулася «тварам да яўрэяў». Некалі А. Т. прапаноўваў адкрыць у таварыстве курсы ідыша, у 2006 г. казаў, што трэба прыняць новы Закон аб мовах, дзе беларуская будзе дэкларавацца адзінай дзяржаўнай, але прапаноўваў «не забыць пра польскую, пра ідыш — помнік беларускай культуры». Наўрад ці выпадкова тое, што менавіта на сядзібе ТБМ у верасні 2008 г. адбылася прэзентацыя вялікага ідыш-беларускага слоўніка. Таксама гадоў восем таму Трусаў публічна прасіў пасла Бен-Ар’е выдаць па-беларуску кнігу па гісторыі Ізраіля, а Зэеў скардзіўся на недахоп грошай… Такой кнігі, калі не памыляюся, няма дагэтуль, затое просты складаны ізраільскі беларус Павел Касцюкевіч падрадзіўся пераказваць біблійныя падзеі (напрыклад, тут і тут).

aleg_pasha

А. Трусаў і разбуджаны ім Павел К. Выявы з svaboda.org.

Штотыднёвая газета «Наша слова» час ад часу дае матэрыялы кшталту «Яўрэі Шчучына», а іншае тэбээмаўскае дацзыбао, «Новы час», – такія артыкулы, як «Габрэі і беларусы». Потым сайту belisrael.info ёсць што публікаваць 🙂

Парадавалі мяне ў свой час і аб’явы, ласкава змешчаныя на сайце ТБМ. У 2014 г. анансаваўся конкурс «Якаву Камянецкаму – 100», у 2016 г. – сустрэча да 120-годдзя Майсея Кульбака ў кнігарні «Галіяфы». Карацей, у «сухой рэшце» ад зносін з трусаўскай арганізацыяй, заснаванай аж у 1989 г., застаецца пазітыў. Не выключаю, што і таблічкі са звесткамі пра мінуўшчыну, развешаныя ў цэнтры сталіцы (легенды для турыстаў на беларускай і англійскай, слова «Мінск» на розных мовах, у т. л. на іўрыце/ідышы), – ініцыятыва актывістаў суполкі. A гарвыканкам толькі зацвердзіў.

masony

На пл. Свабоды, лістапад 2016 г.

Да яўрэйства ў 1990-х неабыякава ставіліся як «нацыянал-патрыёты» (БНФ, ТБМ…), так і «лібералы-касмапаліты», якія гуртаваліся пераважна вакол Аб’яднанай дэмакратычнай партыі, Беларускага фонду Сораса, Беларускага Хельсінкскага камітэта… Многія з іх працавалі ў ЕГУ – неслі студэнтам (у тым ліку і мне) «еўрапейскія каштоўнасці».

Ужо на пачатку 1990-х «патрыёты» і «касмапаліты» не палюблялі адно аднаго, тым болей што канкуравалі за людскія і матэрыяльныя рэсурсы. Прыход Лукашэнкі да ўлады нe спыніў іхняга суперніцтва. Толькі ў пачатку 2000-х часова замірыліся, і тое пад націскам замежніка (эмісара АБСЕ, немца Ханса-Георга Віка), і тое коштам расколу БНФ на памяркоўных вячоркаўцаў ды імпэтных пазнякоўцаў…

Вядома, «лібералы» – сярод якіх было нямала асіміляваных яўрэяў – асуджалі антысемітызм. З іншага боку, выказванні іх яркага прадстаўніка Алега Манаева (які пару гадоў кіраваў мясцовым фондам Сораса) дэманструюць плыткасць, павярхоўнасць іхняй юдафіліі. Ніжэй – фрагменты з інтэрв’ю д-ра Манаева 2000 г. пра паваенную БССР. Толькі адна заўвага: велізарнай нацяжкай выглядае апісанне савецкіх яўрэяў як аплоту «еўрапейскай цывілізацыі»…

Галоўнае, большасць прыезджых прыўносілі не еўрапейскую, а еўразійскую сістэму каштоўнасцей і лад жыцця. Да таго ж значную ролю ў «вымыванні» лепшых прадстаўнікоў нашай краіны адыграла гісторыя беларускіх яўрэяў, якіх да другой сусветнай вайны налічвалася тут звыш мільёна. Многія з іх былі знішчаны ў час вайны, але многія і з’ехалі ўжо ў 1970-80-х, пасля папраўкі Вэніка-Джэксана, прынятай у свой час амерыканскім кангрэсам… Цяпер у РБ, паводле даных апошняга перапісу, засталося менш 30000 яўрэяў… Яўрэі, і гэта агульнапрынята, зрабілі значны ўклад у навукова-тэхнічны і культурны прагрэс у Беларусі. Высокі ўзровень нацыянальнай самаідэнтыфікацыі яўрэяў дазволіў ім увайсці ў нацыянальную беларускую эліту, з якой яны дзякуючы мэтаскіраванай палітыцы антысемітызму былі выбіты. Іх месца таксама занялі зусім не самыя лепшыя людзі, якія прадстаўлялі традыцыі і каштоўнасці, далёкія ад традыцый і каштоўнасцей еўрапейскай цывілізацыі.

Далей прафесар дзейкае пра «плебс», які лічыць Лукашэнку сваім прэзідэнтам…

Працытаваў Манаева, каб паказаць, адкуль «растуць ногі» сёлетніх рэфлексій Святланы Алексіевіч у Вашынгтоне:

«У Беларусі гэтая праблема [эліт] абсалютна відавочная. З аднаго боку эліту нашай краіны знішчыў Сталін, з другога боку Гітлер падчас вайны знішчыў яўрэяў. Гэта была галоўная культурная праслойка ў нашай краіне. На гэтым стаяла культурная стабільнасць і трываласць. Зараз гэтае сялянскае насельніцтва без эліты і, канечне, веды толькі адныя — сялянскія. Вось старшыня калгаса — вось гэта правадыр, вось гэта лідар».

Калі пагартаць выданні пачатку ХХ стагоддзя, хаця б тую ж «Нашу Ніву», то відаць, што нават тады, у пераважна аграрнай Беларусі, веды і інтарэсы беларусаў мелі не толькі «сялянскі» характар. Цяпер жа гараджан – тры чвэрці, і многія (большасць?) нарадзіліся-павырасталі ў гарадах… Пісьменніца ж, падобна, загрузла нават не ў 1990-х, а ў 1970-х гадах, калі праблема «сена на асфальце» была насамрэч актуальная.

Пра штучнасць процістаўлення тутэйшых гараджан і вяскоўцаў, яўрэяў і беларусаў я задумаўся, калі чытаў тэкст свайго даўняга знаёмца, германіста Андрэя Лаўрухіна (былы выкладчык ЕГУ, у 1990-х пэўны час наведваў ідыш-курсы пры Мінскім аб’яднанні яўрэйскай культуры імя Ізі Харыка, зараз, здаецца, робіць у адным з піцерскіх універсітэтаў). Нечакана А. Л. узяўся аналізаваць… змест расійскага ток-шоў пра Беларусь 24.11.2016, і пашкадаваў – вы не паверыце! – пра аднабаковасць тэлежурналістаў.

moek96

Заняткі ў МОЕКу на Інтэрнацыянальнай, 6. Год 1996-ы. На фота М. Мінковіча А. Лаўрухін справа (у акулярах).

Вобраз жыхароў Беларусі на тэлебачанні РФ мала мяне абыходзіць, але ж аўтар задаў даволі важнае пытанне: чаму «ў найбольшай ступені маргіналізавана якраз тая група грамадзян, якая больш за ўсіх “сябруе з розумам”, не ўпісваецца ў сканструяваны ўладай і нацыянал-патрыятычнай апазіцыяй шаблон і не ідэнтыфікуе сябе з крайнімі, відовішчнымі, эпатуючымі публіку пазіцыямі: ні з кандовай афіцыйнай, ні з крайняй нацыянал-патрыятычнай»? Па-мойму, у пытанні часткова змяшчаецца адказ: ТV і здаровы глузд прымірыць няпроста. Тым не менш было б карысна пакорпацца і ў суб’ектыўных прычынах недастатковай публічнасці «Беларусі без крайнасцей». Яшчэ 20 год таму «лібералы-касмапаліты» інтрыгавалі грамадства ды валодалі значнымі рэсурсамі. Апроч вышэйназваных арганізацый, яны кантралявалі, напрыклад, «Белорусскую деловую газету», шэраг аналітычных цэнтраў… Потым уплыў паступова зніжаўся; на «БДГ» пасыпаліся папярэджанні, ЕГУ і НІСЭПД былі выціснуты з Беларусі. Дык чаму ўсё пайшло коса-крыва – адзін Лукашэнка вінаваты? А мо ФСБ? Ці адказныя зноў яўрэі, каторыя не абаранілі? 🙂 Тут ёсць аб чым дыскутаваць, хіба што ў іншай серыі.

…Калі б вароны ўмелі гуляць у шахматы, якую асалоду яны атрымалі б ад толькі што скончанага матчу на першынство свету! (КАРлсен адолеў КАРакіна на тай-брэйку: 3:1). А ў сусветнай эліце ж ёсць і КАРуана, дый КАРпаў дагэтуль cядае за дошку… Праўда, усё часцей яго супернікамі стаюцца малыя карапузы 🙂

Вольф Рубінчык, г. Мінск

01.12.2016

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 1.12.2016  14:30