Tag Archives: Сергей Дубовец

Для беларуса, рускага, яўрэя!

Шалом, такі шалом. «Галоўны беларускі цуд» у гэтым месяцы шмат разважаў пра нацыянальную ідэю: мовіў, яму прыносілі прапановы, але ніводная не зачапіла, і ўвогуле беларусы яшчэ не даспелі да сваёй націдэі (за 30 гoд незалежнасці…) Патрэбна ж такая, што авалодала б масамі.

Нехта ўгледзеў тут самаедства і шпільку ў бок прыдворным ідэолухам, якія множацца з 2003 г., а я мяркую, што меў месца хутчэй традыцыйны перанос адказнасці на «народзец». Чарговы, даволі празрысты намёк на тое, што беларусы «не дацягваюць» да свайго лідара… Кур’ёзна, што аналагічныя намёкі рабіў Леанід Левін у 2000-х, які звяртаўся да яўрэяў Мінска прыкладна так: «Цяжкія вы людзі, ды ладна, патрываю вас…» Свае «перавыбары» Леанід Мендэлевіч ператварыў у фарс яшчэ раней, чым тое зрабіў Лукашэнка 😉

Дарэчы, больш-менш свежага кіраўніка ўсебеларускай яўрэйскай арганізацыі Алега Рагатнікава (руліць з лета 2021 г.) кагадзе прыняў аж цэлы прэзідэнт Дзяржавы Ізраіль Іцхак «Бужы» Герцаг.

Фота 19.10.2022 (крыніца). Алег у цэнтры, Іцхак – другі справа

У нейкім сэнсе гэтая аўдыенцыя – прызнанне заслуг беларускага яўрэйства. Праўда, застаецца няясным, як цёплы прыём у Іерусаліме дапаможа, напрыклад, дабіцца дошкі ў гонар Саламона Міхоэлса на тутэйшым «рускім тэатры» (праблема не вырашаецца з канца ХХ ст.). Або павесіць шыльду ў памяць пра часопіс «Штэрн» ды славутых ідышных пісьменнікаў на вул. Рэвалюцыйнай у тым жа Мінску. Або хаця б аднавіць выхад газеты «Авив», сайт якой дзясяты месяц не абнаўляецца.

Вярнуся, аднак, да тэмы «нацыянальная ідэя» – частавата ў нашых краях прасуюць тых, каторыя самі шукаюць яе… Склалі ў 2020 г. журналіст Зміцер Лукашук і філосаф Максім Гаруноў зборнік з падобнай назвай – 17.05.2022 суд Мінскага раёна абвясціў кнігу «экстрэмісцкай» (у той жа дзень той жа вялікаразумны суд занёс у «чорны спіс» і няісную інфармацыйную прадукцыю «Сабаки Эуропы» – па-беларуску было б «Сабакі Эўропы», па-руску «Собаки Европы»). Ну, пра тое, чаго вартая мясцовая цэнзурка, я цімала пісаў, аніякай ахвоты паўтарацца. Тут ужо і ў дзіцячай кніжцы Іосіфа Бродскага «Балада пра маленькі буксір» міліцэйскія знайшлі крамолу ¯\_(ツ)_/¯

Сярод фігурантаў кнігі Лукашука & Гарунова, даступнай у сеціве, багата фацэтаў, такіх як аўтар sb.by Рыгор Абрамовіч… Тым не меней кніга – і радыёперадачы, на грунце якіх яна вырасла – маюць пэўную вартасць, як бы ні пакепліваў Зміцер Дзядзенка (якому 17 кастрычніка г. г. споўнілася 50):

«Гэй, хлопцы, лепей бегалі б да дзевак…» 🙂

У юбіляра ёсць яшчэ трапныя радкі: «Хай Беларусь не лепшы край для гігантызму, / Ды ёсць для гонару нагода ўсё адно, / Бо скажам шчыра: па пытаннях экстрэмізму / Мы ўсю планету пераплюнулі даўно…» А ў гэтай прыўкраснай падборцы кожны (і кожная) знойдзе для сябе штось радаснае, жыццесцвярджальнае!

Зараз працытую асоб, якія ўплывалі (або надалей уплываюць) на псіхалагічны настрой, а знакам тым і на палітычныя погляды беларускага грамадства. Фразы былі вымаўлены перад журналістамі ў канцы 2010-х гадоў, г. зн. да кавіда і «рэвалюцыі»:

Cтаніслаў Шушкевіч (1934-2022): «Весці людзей да свабоды, з цемры да святла — для мяне гэта была мая нацыянальная ідэя».

Вязынка, 23.10.2022 – валун з купалаўскімі радкамі, на якія спасылаўся Шушкевіч. Фота В. Р.

Мечыслаў Грыб (1938 г. нар.): «Да нацыянальнай ідэі не растуць. Яна або ёсць, або яе няма. І колькі ты ні расці, калі яе няма, ты да яе не дарасцеш. Нацыянальная ідэя можа быць вельмі простая і вельмі адкрытая. “Абы не было вайны”, напрыкладБеларусь пачне хутка развівацца, калі беларусы адчуюць, што пагроза вайны стала меншай. Адсутнасць ці хаця б памяншэнне страху разняволіць беларусаў, зробіць іх актыўнымі. Яны і цяпер актыўныя, але гэта актыўнасць збоку выглядае як заціснутасць».

Юрый Хашчавацкі (1947 г. нар.): «Нацыянальную ідэю лепей не фармуляваць. Той, хто будзе яе фармуляваць і насаджаць, хутка ператворыцца ў Гітлера, у Леніна, у Маа, у Пал Пота і таму падобнае. Гэта ўсё вельмі небяспечна». (Пры ўсёй павазе да вядомага кінарэжысёра, якому 18.10.2022 грукнула 75, ні разу не пераканаў ён мяне, а баяцца слоў – «такое сабе». – В. Р.)

Зянон Пазняк (1944 г. нар.): «За 25 год у Беларусi ўтварылася новая салідарная беларуская нацыя. Мы зараз больш салідарныя, чым ў дзевяностых, гэта відавочна… Цяпер, нягледзячы на ўсю прапаганду, якая ідзе з боку Масквы, нягледзячы на каланіяльную палітыку ўлады, салідарнасць паміж людзьмі на падставе беларушчыны расце і мацнее… Цяпер у нашай нацыі павінен быць амерыканскі лозунг: “Беларусь перадусім!”».

Алена Анісім (1962 г. нар.): «Я лічу, што сфармуляваць нацыянальную ідэю мусіць палітычная эліта краіны, якая адчувае сваю адказнасць за лёс Беларусі, здольная такія ідэі фармуляваць і ажыццяўляць іх».

Валянцін Акудовіч (1950 г. нар.): «Нацыя сама па сабе — гэта суплёт каштоўнасцяў, якія напрацаваныя стагоддзямі супольнага жыцця на гэтай зямлі, з гэтым вось кліматам, пад гэтым вось небам. Людзі проста тут жылі і ў працэсе свайго жыцця напрацоўвалі канкрэтна вось такія каштоўнасці. І яшчэ я лічу, што толькі суверэнная нацыянальная дзяржава ў стане захоўваць і развіваць гэтыя каштоўнасці».

Зінаіда Бандарэнка (1939 г. нар.): «Нацыянальная ідэя выказваецца адным словам — “мова”».

Уладзімір Мацкевіч (1956 г. нар.): «Mне трохі абрыдла абмеркаванне нацыянальнай ідэі. Колькі гадоў таму я вярнуўся на радзіму, столькі гадоў я чую размовы пра нацыянальную ідэю».

Павел Церашковіч (1958 г. нар.): «Што такое нацыянальная ідэя, што мы шукаем? Нейкі прыгожы слоган, які мабілізуе нацыю? Я не ўпэўнены, што мы яго знойдзем. А па-другое, не трэба яе шукаць, яна ўжо створана. Сто трыццаць пяць гадоў таму выдаўцы часопіса «Гоман» сфармулявалі абсалютна дакладна: кожны народ, які мае асаблівасці сваёй культуры, мусіць мець свой урад… Я б прапанаваў размаўляць пра беларускую мару. Чаго хочуць беларусы? Вось гэта было б значна цікавей».

Сяргей Дубавец (1959 г. нар.): «Нацыянальная ідэя — гэта перш за ўсё энергія, каласальная колькасць энергій, якая падымае чалавечую масу як на подзвігі, так і на злачынствы».

Пагаварылі – і разышліся… Па вялікім рахунку, меў рацыю музыка Лявон Вольскі: «Нацыянальную ідэю трэба фармуляваць, калі ты прыходзіш да ўлады, каб гэта была дзяржаўная палітыка. Ад пазіцыі дзяржавы шмат чаго залежыць. Асабліва ў нас». І слушнай была чыясьці прапанова разважаць не (толькі) пра нацыянальную ідэю, а пра нацыянальны(я) праект(ы), г. зн. перайсці ад абстракцый да канкрэтыкі. З другога боку, без ідэі (ці мары, як у П. Церашковіча) не можа быць праектаў, і калі «нацыянальны лідар» гукае, што «беларусы не даспелі», то фактычна адмаўляе ім у праве на самастойнае развіццё. Зрэшты, кажа ён так «усю дарогу» – відаць, інакшым ужо не стане.

Асобныя дзівуны й дзівачкі ўсё яшчэ разлічваюць на «Усебеларускі народны сход» (УНС), уплішчаны ў Канстытуцыю, і прыкідваюць шансы туды патрапіць. Анягож, сам Янка Купала пісаў у 1918 г.:

На сход, на ўсенародны, грозны, бурны сход

Ідзі, аграблены, закованы народ!

Як роўны йдзі жыхар між роўных жыхароў,

Аддай на суд свае ўсе крыўды, слёзы, кроў…

Радзіма Купалы – Вязынка. Здымкі 23.10.2022

Аднак наступны «УНС», зважаючы нават на лютаўскі досвед 2021 г., не будзе ні ўсенародным, ні грозным, ні бурным… Больш за тое, хаця ў арт. 89⁴ новаспечанай «Канстытуцыі» прадугледжана штогадовае скліканне «ўсебеларускіх сходаў», 2022 год яўна скончыцца без чарговага хурала, бо дэпутацікі не паспелі прыняць адпаведны закон (толькі-толькі праект пачаў «усенародна абмяркоўвацца»). Лукашэнскі нукер Алег Р.: «Закон мае быць прыняты не пазней за 15 сакавіка 2023 года… к сакавіку 2024 года склад дэлегатаў на УНС мае быць сфарміраваны» (sb.by, 25.10.2022). Зручная «адмазка» – без закона няма сходу… а тое, што ў вышэйзгаданым канстытуцыйным артыкуле адсутнічае агаворка кшталту «штогадовае скліканне – з моманту прыняцця закона», мала каго бянтэжыць. Як і тое, што пры адсутнасці адмысловага нарматыўнага акта працуе (мусіла б працаваць…) Канстытуцыя з яе найвышэйшай юрыдычнай сілай і запісаным у арт. 7 «прамым дзеяннем».

На добры лад, і закон аб «Усебеларускім народным сходзе» мае быць прыняты цягам года пасля ўступлення ў сілу новай версіі Канстытуцыі (г. зн. да 15.03.2023), і скліканне сходу неабходна ажыццявіць да пазначанай даты. Выглядае, для «вялікіх босаў» усё гэта заскладана…

Адтэрміноўка склікання УНС яскрава сведчыць, наколькі гэтая ўстанова «неабходная». Дзеля кур’ёзу прывяду, аднак, словы дэпутаткі «палаты прадстаўнікоў» Людмілы Жалнерчык, з камісіі па заканадаўстве: «Усебеларускі народны сход – гэта наша нацыянальная ідэя, якой няма аналагаў у свеце» (sb.by, 25.10.2022). Нагадала выказванне колішняга ўрадоўца Міхаіла Падгайнага, які гадоў 20 таму заявіў, што нацыянальная ідэя Беларусі – будаўніцтва Нацыянальнай бібліятэкі 🙂

Пётр Рэзванаў (1974 г. нар.), мінскі чытач belisrael, прыхільнік веры бахаі: «Адной-адзінай нацыянальнай ідэі ў Сінявокай няма; магчыма нават, што яна ў кожнага свая. Як калісьці пісала Бі-Бі-Сі, увогуле нацыянальная ідэя была толькі ў трох дзяржаў: ЗША (“горад на халме”), Ізраіля (усё ж такі сіянізм з “яўрэйскім характарам дзяржавы”) і СССР (пабудова камунізму). Вядома, да спісу можна далучыць і Францыю, і гітлераўскую Германію, і “ідэю чучхе” [у КНДР]. Кітайскі “сацыялізм з кітайскімі асаблівасцямі” больш нагадвае расійска-беларускія ідэалогіі… З пункту гледжання баха’і, зараз ідзе пераход ад нацыянальнага адзінства да агульначалавечага, таму нацыянальная ідэя, калі і будзе ў Беларусі, мусіць мець часовы характар. А ствараць нешта па вызначэнні часовае не цікава».

81 год таму, 26 кастрычніка 1941 г., адбылося першае публічнае пакаранне падпольшчыкаў у Мінску. Найбольш вядомыя з іх – Кірыл Трус (на фота ён з барадой), Уладзімір Шчарбацэвіч, Марыя Брускіна. Пра кожнага варта было б пісаць асобна, ды я не гісторык… У свой час прапаноўваў пераназваць вуліцу Валадарскага або Кастрычніцкую, па якіх герояў вялі карнікі, у вуліцу Трох Падпольшчыкаў.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

26.10.2022

w2rubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 26.10.2022  15:03

В. Рубинчик. Грустное обаяние ПЕНа

Позавчера, 26 октября, в минском Дворце искусства состоялся очередной съезд общественного объединения «Белорусский ПЕН-центр», официально зарегистрированного в нашей стране. На момент открытия съезда в организации числилось немногим более ста человек (по разным источникам, 112 или 113), и событие могло бы пройти незамеченным, если бы не шлейф разнообразных скандалов «до», «во время» и «после».

Думал-думал, вставлять свои две копейки или нет. С одной стороны, высказалось множество самих ПЕНовцев – чуть ли не все, кто посетил Дворец искусства (а зарегистрировалось для участия в съезде 59 человек). Я же в этой организации не состою, да и на съезд не ходил. С другой стороны, пишут о проблемах ПЕНа «и жук, и жаба» – даже те, кто знает о его работе ещё меньше меня. Вот вам яркий пример: из израильской Тверии вещает выпускница журфака БГУ 1964 г., переводящая название книги Павла Северинца «Лісты зь лесу» как «Голоса из леса»…

Автор этих строк, по крайней мере, знаком со многими участниками событий – с кем-то сидел в одной «окрестинской» камере 18 лет назад, с кем-то играл в шахматы, с кем-то просто беседовал или обменивался электронными посланиями. Да и положение обязывает – с дипломом политолога хочешь не хочешь, а будешь посматривать на «массовые мероприятия»… В общем, я решился 🙂 Цитаты ниже даются в переводе с белорусского.

Случай с ПЕН-центром любопытен как раз тем, что за риторикой о (не)соблюдении прав христиан и представителей ЛГБТ кроется борьба за распределение дефицитных ресурсов, в том числе и политических. Кое-кто пытался, да и пытается использовать организацию как трамплин для политического самоопределения.

Конфликт сопредседателя незарегистрированной партии «Белорусская христианская демократия» с руководством ПЕН-центра продолжался лет 5, то затухая, то возобновляясь. Не вдаваясь в детали, опишу его суть. В 2014 г. Павел Северинец отказался платить членские взносы под предлогом нежелания финансировать «неправильные» действия руководства (как он сам это объяснял позже: «после выставки каминг-аутов в офисе ПЕНа и мероприятий, связанных с пропагандой гомосексуального образа жизни под эгидой организации я принципиально несколько лет не плачу взносыхочу быть уверенным, что немалые для меня деньги, оторванные от бюджета молодой семьи, не пойдут на плохое дело»).

По Уставу, выплата ежегодных взносов – обязанность членов организации. Теоретически, Павла могли исключить ещё в 2015 г., но, видимо, тогдашнее руководство (председатель – Андрей Ходанович) смотрело сквозь пальцы на «сбор средств». В 2017 г. А. Ходановича сменила Татьяна Недбай – сторонница более жёсткой линии. Сразу же был исключён другой многолетний должник, Сергей Шапран (формально он был исключён 02.11.2017, ещё «при Ходановиче», но Т. Недбай, избранная председателем ПЕНа 05.11.2017, поддержала решение об исключении, не поставив С. Шапрана в известность о том, что оно принято; лишь в октябре 2019 г., после публичного скандала, г-жа Недбай принесла г-ну Шапрану извинения «от имени организации». – уточнение 05.01.2020), а в конце 2018 г. требования об уплате были предъявлены Глебу Лободенко и Павлу Северинцу. Поскольку увещевания не дали результата, обоих решением Рады исключили в январе 2019 г.

Всё бы ничего, но почему-то в ПЕНе не принято (было?) сообщать о решениях тем, кого эти решения касаются. Об исключении П. Северинец узнал только в апреле 2019 г. и, естественно, возмутился, предположив даже, что оно было приурочено к сносу крестов в Куропатах и к Пасхе.

30 апреля я отправил запрос Т. Недбай, и 02.05.2019 получил ответ: «Почтенный Вольф, Павла Северинца исключили на раде 15 января. Сообщить об исключении собиралась ему и другим исключённым после очередной рады 30 апреля, но в результате сообщила ему 22 апреля, т. к. он спросил у меня об этом в мессенджере. Надо также сказать, что с августа прошлого года мы написали Павлу несколько писем с просьбой заплатить взносы и предупреждали, что в противном случае мы будем вынуждены исключить его из ПЕНа. Павел ответил только на одно письмо, и в нём отказался платить взносы из-за несогласия с гейпропагандой, которой якобы занимается ПЕН». Я частично опубликовал этот ответ в «Катлетах & мухах», попеняв обеим сторонам конфликта.

22 октября, в преддверии съезда ПЕН-центра, П. Северинец распространил своё (скажу мягко) неоднозначное открытое письмо «Культурный марксизм и его комиссары» посредством сайта krynica.info. В нём политик развил тему «ненавистников христианства» и призвал «достойных белорусских поэтов, писателей и публицистов которых в ПЕНе большинство» удалить из Рады группировку «комиссаров» (некоторых назвал пофамильно). По его мнению, «Коммунизм разных сортов – большевизм, марксизм, новейший леволиберальный радикализм – должен быть отброшен белорусской культурой наравне с немецким нацизмом и российским империализмом как враждебная Беларуси идеология», иначе… Ну, дальше «страшилки».

Столь яркое послание не осталось незамеченным, во всяком случае в сети. «Против» или «за» высказались, к примеру, известные в белорусской журналистике и/или литературе Дмитрий Гурневич, Мария Мартысевич, Кастусь Шиталь, Северин Квятковский, Галина Жарко, Кристина Бандурина, Юлия Шарова, Стась Карпов (см. здесь). По-своему отреагировали члены Рады ПЕН-центра Татьяна Недбай, Сергей Дубовец, Андрей Ходанович. А кто-то подметил сходство в риторике исключённого писателя-политика и Зенона Позняка. И покреативил…

Я полагаю «марксистскую угрозу» в современной Беларуси сильно раздутой, а отождествление защитников ЛГБТ с марксистами и большевиками – демагогическим приёмом. Тем не менее, больно было читать личные нападки неплохой писательницы Ю. Шаровой на автора «Культурного марксизма…»

И вот – «съезд, кто кого съест». 26 октября обе стороны конфликта отчасти выиграли, а в чём-то потерпели поражение. П. Северинец, предварительно внёсший денежную задолженность, слегка покаялся за резкость своего послания, заявил, что признаёт Устав ПЕН-центра и Хартию международного ПЕН-клуба (предусматривающие равные права на защиту для всех категорий творческих людей, «марксистов» и нет). Попросился назад в организацию, и с «лёгкой» руки ведущего на голосование была вынесена казуистическая формулировка… В итоге лишь 27 человек проголосовали за подтверждение январского решения Рады об исключении П. С. Поскольку 27 составляли меньше половины зарегистрированных (напомню, таковых было 59), Павел вновь оказался в организации. Некоторые его оппоненты в знак протеста начали рвать свои мандаты и покидать помещение (небезызвестный хохмач Евгений Липкович…)

Т. Недбай тоже признала отдельные свои ошибки, в частности, при исключении С. Шапрана (восстановили и Шапрана, и Семёна Букчина, не платившего взносы лет 10). С другой стороны, сторонник П. Северинца Алексей Шеин при голосовании не попал в руководящие органы, где остались Т. Недбай, А. Ходанович… «С третьей стороны», избрание на должность председателя Белорусского ПЕН-центра Светланы Алексиевич, «открытой к диалогу с христианами», П. Северинец считает относительным успехом.

Впрочем, рассуждать о выборах можно с долей условности: здесь и сейчас (28.10.2019) официальный сайт организации, равно как и fb, о них ничего не сообщал. Был ли на момент избрания «вождей» кворум в зале, вопрос спорный. Пока что председателем в публичном пространстве по-прежнему именуется Т. Недбай, а не С. Алексиевич, а её первым заместителем – Павел Антипов, «демонизированный» в письме П. Северинца.

История ещё не закончилась, и выводы делать рановато. Но сразу после съезда о выходе из ПЕНа заявил «литературный тяжеловес» Альгерд Бахаревич: очевидно, решения, принятые на съезде, да и новое руководство (пусть и не обновленное полностью), пришлись ему не по вкусу.

А. Б., «возмущённый до глубины души», эмоционально пообещал, что вместе с ним уйдут «несколько десятков человек». Затем он уточнил, что «желание [уйти] на сегодня имеет каждый третий член ПЕНа». Думаю, это wishful thinking: люди в Беларуси довольно инертны, и литераторы не исключение (т. е. максимум десяток решится на выход). К тому же писатель, сожалеющий о том, что много лет назад присоединился было к ПЕН-центру, позволил себе… гм, неточность в формулировке.

ПЕН – не единственная организация, в которую входил А. Бахаревич. В 2006–2011 г. он являлся членом Союза белорусских писателей, откуда также ушёл со скандалом, обвинив руководство в различных грехах.

Во втором послании А. Б. о массовом «хлопании дверями» уже не говорится. Думаю, что даже если ПЕН-центр покинет 30 человек, организация устоит (останется-то почти втрое больше). Другое дело, к чему она придёт? На что в нынешних условиях способно «элитарное» общественное объединение – допустим, что С. Алексиевич всё-таки его возглавит, удержав противоборствующие стороны в рамках минимальных приличий?

ПЕН-центр создавался в Беларуси – тогда ещё БССР – в 1989 году. В него принимались писатели, критически относившиеся к советскому строю, т. е. организация задумывалась как «антисоветская» альтернатива Союзу писателей. Возможно, спонсоры – среди которых в 1990-х был и фонд Сороса – надеялись при помощи «свободомыслящих» литераторов укоренить в стране идеи «открытого общества».

Как мне представляется, первоначальная «миссия» ПЕН-центра в Беларуси утратила актуальность. В новом веке некогда консервативный Союз писателей, растеряв наследство советского времени, постепенно отказался от ориентации на «власть имущих» – особенно после 2005 г., когда его покинула «группировка Чергинца». И тоже стал делать заявления правозащитного характера (например).

Сейчас уже не так просто ответить, чем возможности более массового Союза белорусских писателей (свыше 450 членов) cущественно разнятся от возможностей ПЕНа. Кто-то говорил о первой организации, что это писательское «министерство внутренних дел», а вторая, мол, «наш МИД». Однако и СБП нынче довольно активно работает с зарубежными партнёрами, способствует изданию переводной литературы. Даже ведение съездов обеих организаций в последние годы брал на себя один человек – бывший комсомольский, позже БНФ-овский активист, знающий толк в манипуляциях на разных уровнях… Короче говоря, функции во многом дублируются, а взносы в СБП меньше 🙂

Рассуждая обо всех этих деталях, отнюдь не призываю к слиянию двух писательских обществ или поглощению «младшего» «старшим». Вместе с тем должен признаться, что от скандала и кризиса, охвативших (около)литературные круги в последние недели, не чувствую ни боли, ни стыда… Ну, разве что некоторое разочарование.

Помимо всего, выбор делегатами съезда своего «нового лица» не выглядит многообещающе. Даже если абстрагироваться от путаных идей Светланы Александровны (см. здесь, здесь…), имеющих мало общего с «классическим либерализмом», напрашивается тезис о неумении или нежелании нобелевской лауреатки заниматься общественной деятельностью. Так, С. А. Алексиевич не первый год числится в Раде Союза белорусских писателей, но об активности писательницы на ежеквартальных заседаниях Рады СБП известно немногое. То же можно сказать об её прежнем (не)участии в выборных органах белорусского ПЕНа.

На вручении премии «Книга года». Минск, 28.05.2019 (отбор победителей и церемония награждения были организованы Белорусским ПЕН-центром; справа – победительница М. Мартысевич)

Намного хуже, чем сейчас, уже не будет – наверное, «будет ничего». Похоже, новая председательница слабовато ориентируется на «внутренней кухне» организации, без чего вряд ли можно говорить о примирении враждебных группировок, а тем более о развитии. Быть же «свадебным генералом» С. А., по её словам, не хочет, считая подобную роль уделом мужчин. Или всё-таки хочет, учитывая то, что несколько недель назад приняла «декоративную» должность вице-президента Международного ПЕН-клуба?.. Как тут обойтись без банального: «поживём – увидим».

Вольф Рубинчик, г. Минск

28.10.2019

Опубликовано 28.10.2019  18:07

Послесловие

Вот уж не думал, что у коллег всё так запущено – ни вчера, когда писал «Грустное обаяние…», ни даже сегодня утром… Днём 29 октября на заседании Рады ПЕН-центра (с подачи трёх дюжин членов, недовольных тем, как прошёл съезд 26.10.2019) П. Северинца изгнали из организации повторно. При том, что к съезду он компенсировал сумму взносов за 5 лет – выходит, не только и не столько в деньгах тут было дело.

Соглашусь с теми, кто усматривает во всей этой возне заменитель политической борьбы, к которой недовольных ситуацией в Беларуси реально не подпускают на протяжении пары десятилетий. Сублимация… Но за высказывание мнений, пусть даже неприятных и терминологически некорректных, нельзя исключать из общественного объединения. ПЕН наступил на те же грабли, что в прошлом году Белорусская федерация шахмат.

Подойду к ситуации формально (на самом деле юридический аспект тут важен). Разобранное сегодня «персональное дело» вообще не должно было касаться периода, когда П. Северинец не входил в ПЕН. Неполиткорректные тексты распространялись 22-23 октября, а приём их автора в организацию, состоявшийся 26-го, как бы начал его ПЕНовскую биографию «с чистого листа». Т. е. оцениваться по существу могло лишь поведение П. Северинца за прошедшие трое суток. Неужели за это время политик потряс основы организации, существующей 30 лет?

Увы, в оценке С. Алексиевич (см. выше) я не ошибся. Не очень удивили и сегодняшние разглагольствования М. Жбанкова: «Мы имеем дело с сознательным шагом наперекор организации – речь о письме, опубликованном накануне съезда. Он [П. Северинец] выступил с провокационным заявлением против руководства и принципов организации. Сколько мы будем прощать ему этот шаг?» А вот какую липкую дрянь выпало прочесть у «хохмача»:

Небольшая историческая справка. 26 октября 2001 года я примкнул к антифашистскому шествию группы молодофронтовцев с Павлом Северинцем во главе (одной из главных целей шествия, инициированного Яковом Гутманом, было добиться признания в РБ подвига Маши Брускиной, казнённой в 1941 г.). Нас арестовали и держали в спецприёмнике на пер. Окрестина: меня трое суток, Павла – десять. Липковича с нами, как нетрудно догадаться, не было.

Ещё к вопросу о «наших нравах». Местные СМИ в последние дни охотно обсуждали состояние дел в ПЕН-центре. И почти не замечали того, как бывшая министр информации РБ пищом лезет в палату представителей, хотя, по-моему, скомпрометировала себя куда больше, чем Павел (читать здесь и здесь). Видимо, Белорусский ПЕН-центр – более влиятельная структура, чем «нижняя палата парламента»…

…Надеюсь, что крайне спорное решение Рады будет пересмотрено и отменено.

В. Р.

Добавлено 29.10.2019  21:55

Отклики от читателей из Минска (в переводе с бел.):

Вот спросите у меня: зачем тот ПЕН Павлу СеверинцуСергею Шапрану и другим хлопцам, а также немолодому Семёну Букчину? Не понимаю, зачем им эта кампания. Не читал и, наверное, ничего не потеряю, если не прочту писаний Недбай… А кто такие Антипов? Жбанков? Я же и в СБП вступил тогда, когда его активно преследовали. Так СБП хотя бы делает «Дзеяслоў» и «Літаратурную Беларусь», книги выпускает… А что ПЕН?

И я был прав, когда сравнил членов ПЕНа, не оппонентов, а врагов Павла Северинца, с большевиками. Как тут не упомянуть расправы в большевистской партии? Вспоминается прочитанное: как на заседании ЦК этой партии его члены бросали чернильницы, пресс-папье и прочие «подручные материалы» в сторону оратора – Льва Троцкого. И как Лев Давидович, увёртываясь от ударов, продолжал речь. Как большинство изгнало Троцкого за границы СССР, как в том самом году вдобавок к «левой» оно скрутило и «правую» оппозицию, как в стране «победного социализма» воцарилось единственно правильное учение…

Единственная надежда – Северинца, как Троцкого, «они» не убьют. А их расправа с Павлом за инакомыслие славы и чести им не прибавила. И нобелевская лауреатка теперь выглядит как соучастница расправы. В её биографию это обязательно запишется.

Анатоль Сидоревич

*

Мне не близки взгляды Северинца, и я понимаю, почему «ЛГБТ-леваки» нервно отреагировали на призывы Павла выкинуть их из ПЕНа. Кстати, они сделали в точности то, что предлагал сделать он – выкинули его. Но методы, которыми это всё делалось, ничего, кроме отвращения, не вызывают: на заседание Рады пригласили противников Северинца, но не его самого. Выслушать лишь одну сторону – это яркий показатель стремления к справедливому решению, ага!

Такое впечатление, что белорусские литераторы наконец решили заинтересовать публику, которая их мало знает, и вышли к ней. Только забыли, что не следует этого делать в грязном нижнем белье.

Змитер Дяденко

*

  1. Спорное решение ПЕНа есть смысл пересматривать и отменять лишь в том случае, если ПЕН имеет какие-то перспективы. А Вы сами в них сомневались (то, что он «более влиятельная структура», чем «палатка», говорит лишь о том, что «когда мы достигли дна, снизу постучали» (С) С. Е. Лец).

2а. О непохожести взглядов Алексиевич на «классический либерализм». А она ему присягала? Её взгляды – средние советско-диссидентские (равнодействующая тех самых либералов, настоящих марксистов и консерваторов-«почвенников», описанных Андреем Амальриком, к объединению которых приложил руку ныне покойный Владимир Буковский). У меня самого долгое время были такие же, потому меня не очень удивляет, что они дожили до конца второго десятилетия нового века.

2б. Не я приметил, что в «евроскептицизме» сейчас сходятся Зенон Станиславович и Александр Григорьевич. Так что если считать, что белорусская оппозиция всё производит равнодействующую взглядов, аналогичную советско-диссидентской, то у «евроскептицизма» есть много шансов туда не попасть.

Пётр Резванов

30.10.2019  11:01

 

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (75)

Шалом папросту! Сёння – пра поспехі й небяспекі.

Несумненны поспех для арганізатараў беларускамоўнага ўніверсітэта імя Ніла Гілевіча – атрыманне пасведчання аб рэгістрацыі (праўда, на рускай мове, але дэпутатцы Алене Анісім напяялі, што «такі парадак»). Зараз арганізатары шукаюць «дах»… Бясплатная парада – чаму б не атабарыцца ў Лідзе Гродзенскай вобласці або Ельску Гомельскай? Тады Лідскі ўніверсітэт патэнцыйныя абітурыенты паблыталі б з тым, што ў Брытаніі (University of Leeds), а Ельскі – з тым, што ў ЗША (Yale University). I ўсе ламануліся б да Алега Трусава і кампаніі… Не паверыце, але сп. Алег спадзяецца, што ў наступным месяцы «пачнуць працаваць і сайт, і электронная пошта ўніверсітэта»! І «прэзідэнт дэмакратычнай часткі грамадства» Аляксандр Мілінкевіч, 1947 г. нар., – у спісе выкладчыкаў; пэўна, вернецца да выкладання фізікі пасля 30 год у «палітыкуме».

Вось жа, экс-журналіст «Белорусского рынка» ды «Радыё Свабоды» Уладзімір Бараніч ужо мае свой не задужа папулярны сайт (resurs.by) i летась праславіўся тым, што справакаваў «Пракапенягейт», разбудзіўшы мляўкую Беларускую асацыяцыю журналістаў. А 17.05.2018 апублікаваў на сваёй старонцы ў FB амаль сенсацыйны допіс пра аднаго з вядомых беларускіх палітыкаў, сакратара ўправы БНФ у 1990-х і намесніка старшыні БНФ у 2000-х. Ідзецца, як лёгка зразумець, пра сярэдзіну 1980-х; «Талака» існавала ў 1985–1990 гг.:

У маіх плянаваных мэмуарах пра Талаку (тую першую, ня клюб-гаварыльню) згадаю, як мы зь цяпер ужо нябожчыкам Віктарам Івашкевічам ды яго братам Яўгенам хадзілі рабаваць нэграў (чорных) дзеля папаўненьня парцейнае касы ды расавае нянавісьці (Віктар прыйшоў у нацыянальны рух з нацыкаў, а я быў проста адмарозкам, на чым мы і сышліся)… Ну і пра жыдабойскія (С) тэрмін ВІ) рэчы распавяду. Напрыклад, як яго малы сын вешаў лялек, называючы іх жыдамі. Натуральна, у Талацэ мы ўсе захапляліся – во якое правільнае выхаваньне.

Ул. Бараніч і В. Івашкевіч. Фота з primus.by i palitviazni.info.

Спадару Баранічу яшчэ не споўнілася 55, на маразм ён яўна не пакутуе. Аўтарытэтна названы адным з людзей, што стаялі ля вытокаў «Талакі», і я не адчуваю хлусні ў ягоным сведчанні пра суполку… Да таго «жыдаедства» многіх нацыяналістаў 1980-х гадоў засведчана іншым тагачасным энэрджайзерам, Сяргеем Дубаўцом, які на развітанне з мовазнаўцам Змітром Саўкам (1965–2016; Зміцер, «яўрэй на чвэрць», меў семіцкія рысы твару) напісаў наступнае:

Сам памятаю… на нацыянальных тусоўках нехта старэйшы ў вышыванцы запраста казаў яму, бліскаючы дзіўным радасным шалам уваччу: ой, а ты што тут робіш, ідзі ты, братка, адсюль, ня псуй карціну… Чаму і ён размаўляе па-беларуску? Ён дыскрэдытуе наш рух!.. І ён – таксама – беларус?..

Вось яшчэ гаваркі эпізод. Інтэрв’ю ў сакавіку 2018 г. дае гуманіст, лінгвіст і «з усіх бакоў белы і пухнаты» Вінцук В., старшыня БНФ у 1999–2007 гг. Распавядае пра БНР: «Першыя святкаванні на вуліцах пачаліся ў 1989 годзе. Асноўным рухавіком быў Алесь Пушкін, які зладзіў прыгожы рамантычны перформанс». Усё б нічога, але ў час таго шумлівага несанкцыянаванага перформансу мастак Пушкін заявіў, што марыць пра Беларусь «без жыдоў і камуністаў»… Быў асуджаны, але без сур’ёзных наступстваў. І неўзабаве ахвяраваў свае работы першаму з’езду БНФ (Вільня, чэрвень 1989 г.), якія і былі ўрачыста паказаны ў вестыбюлі. Як на тое адрэагавалі некаторыя госці з’езда, 26.05.2018 для belisrael.info ўспомніў Якаў Гутман, прэзідэнт Сусветнага згуртавання беларускіх яўрэяў, а ў канцы 1980-х – член праўлення Мінскага аб’яднання яўрэйскай культуры:

У фае віселі карціны Пушкіна. Мы – Юра Хашчавацкі, Май Данцыг, я, яшчэ нехта – напісалі ў прэзідыум з’езда, што карціны Пушкіна не могуць быць выстаўлены. Калі Пазняк паведамляў пра наш зварот, ён сказаў нешта накшталт таго, што паступіла цыдула пра Пушкіна, але не варта займацца гэтым пытаннем. Я адразу сказаў, што трэба сыходзіць са з’езда. Юра сказаў, што Пазняк не разумее, што робіць, і пайшоў з ім дамаўляцца. Калі вярнуўся, то сказаў прыблізна наступнае: «У Пазняка алавяныя вочы, ён не разумее, што ён робіць». Яны кепска пачыналі і кепска скончылі… Нябожчык Аркадзь Рудэрман папрасіў нас прайсці так, каб было відаць спіны, і мы сышлі.

Карацей, «прыгожы рамантычны перформанс» пасварыў вялікую частку яўрэяў з беларусамі. Не думаю, што разумнік Вінцук таго не ведае… Значыцца, па сутнасці не заўважае ў міжэтнічных сварках нічога страшнага.

А. Пушкіну на момант «перформансу» ішоў 24-ы год, ён адслужыў сваё ў арміі, г. зн. з’яўляўся ўжо сфармаванай асобай. У 1992 г., праўда, удакладніў: «Сёння я інакш пазіраю на гэта. Ад сказанага не адмаўляюся. Але цяпер многае змянілася…»

Дзякуй Б-гу, падчас супрацы з «Нашай Нівай» (2001–2007) ад мяне не патрабавалі рэпартажаў пра дзейнасць Віктара Івашкевіча (1959–2013; хай спіць спакойна, мо пад канец жыцця ён змяніў свае погляды), Славаміра Адамовіча ці таго ж Алеся Пушкіна. Як умеў, распавядаў я пазаштатна пра яўрэйскія, шахматныя і шашачныя справы. Пару крыжаванак склаў. Ну, аднойчы паспрабаваў дапамагчы бізнэсоўцам-галадоўшчыкам, што не дужа спадабалася рэдактару…

Давайце, шаноўныя мае чытачы, асабліва яўрэі, беларускія і не, больш пільна прыглядацца да асоб, якія тусуюцца ў тутэйшым палітыкуме-2018. Антыкамунізм і антылукашызм актывістаў – яшчэ не прычына, каб іх усхваляць-падтрымліваць. Мудра ў 1924 г. адзначаў Зэеў Жабацінскі: «Палітычная наіўнасць яўрэя нечуваная і неверагодная: ён не разумее таго простага правіла, што ніколі няможна “ісці насустрач” таму, хто не хоча ісці насустрач табе… Мы ўвогуле, як я пісаў ужо… лічым сваім абавязкам, як толькі пачуем “Марсельезу”, застыць навыцяжку і гукаць “ура” – няхай нават гэтую мелодыю грае сам Гаман і ў яго катрынцы трашчаць яўрэйскія косткі. Гэта мы лічым палітычнай маральнасцю…»

З улікам даволі пашыранай тут юдафобіі, няма ніякай ахвоты спрыяць таму, каб ва ўладу ў Беларусі пралез мясцовы аналаг украінскай партыі «Свабода» або «Правага сектару». Нават у Кіеве гарсавет, выглядае, танчыць пад свабодаўскую дудку, пастанавіўшы ўрачыста адсвяткаваць 250-годдзе гайдамацкага паўстання – «Каліеўшчыны» з яе антыпольскімі ды антыяўрэйскімі пагромамі…

Этнанацыяналізм (этнізм) тут і цяпер уважаю за даволі небяспечную з’яву, хоць некаторым «экспертам» ён не замінае. Адзін «акадэмічны дырэктар» надоечы выступіў у духу ці то Міхаіла Задорнава, ці булгакаўскага Шарыкава: маўляў, «не разумее» тэарэтыкаў, якія «ўзяліся за пабудову дзіўнай і непрактычнай канструкцыі ў выглядзе “грамадзянскага нацыяналізму” (нібыта лепшая альтэрнатыва для “этна-нацыяналізму”)». І дадаў: «Сам падзел на два нацыяналізмы – штучны і непрыдатны». Як па мне, то прыдатны… Калі этнанацыяналізм зацыклены на мінулым і перавазе пэўнага («тытульнага») этнасу над іншымі, то грамадзянскі імплікуе прынамсі фармальную роўнасць у дзяржаве грамадзян рознага паходжання, дый робіць акцэнт на будучыні.

Стрымана стаўлюся да гаспадара tut.by Юрыя Зісера (перафразуючы вядомае выслоўе пра Міхаіла Батвінніка, Ю. Зісер – чэмпіён па раскрутцы сайта, а думае, што чэмпіён па ўсім на свеце). Але ягоны пасыл тутНацыянальная ідэя ня можа быць скіраванай на мінулае. Яна ня можа быць рэканструкцыяй чагосьці мінулага, яна скіраваная на будучыню») у прынцыпе слушны. Вышэйзгаданы эксперт пакпіў: «гэта ўсё роўна што сказаць: “Дарога Масква – Брэст павінна весці ўперад, а не назад”». Між тым рэканструкцыі на самай справе лепей пакінуць гісторыкам, мастакам, паэтам і экскурсаводам. Так, яны граюць важную ролю ў нашым жыцці, але жыццё ў цэлым – не дарога на два напрамкі…

Хапае і ў яўрэйскім асяроддзі аматараў развярнуць час ды адрадзіць «штэтл» з яго духам салідарнасці. Не цямяць бядулі-гараджане з ХХІ стагоддзя, што самі б, хутчэй за ўсё, на другі дзень уцяклі з мястэчка, якім яно было ў час свайго «росквіту» (канец ХІХ – пачатак ХХ стст.). Была там салідарнасць, але нярэдка назіраўся эканамічны ды культурны застой, з такім імпэтам выкрыты ў Мендэле, Шолам-Алейхема і – асабліва – у Іцхака-Лейбуша Пераца.

Трохі пра іншае. Забаўную шматхадовачку арганізавалі беларускія ідэолагі з нагоды таго, што брытанскае пасольства на 17 мая вывесіла вясёлкавы сцяг на сваім будынку ў цэнтры Мінска. Спярша міністэрства ўнутраных спраў у выхадны дзень, 20.05.2018, выказалася груба-груба, акурат «кепскі следчы»: «Мы – за сапраўднае, яны (ЛГБТ – В. Р.) не пройдуць!» Калі ўсчаўся шум, і за мяжой таксама, то журналістам «выпадкова» падвярнуўся «добры следчы», міністр замежных спраў РБ тав. Макей… Ён «адмовіўся каментаваць» заяву калегі з МУС, але падзяліўся «меркаваннем»: «любая структура, робячы тыя ці іншыя заявы, павінна думаць пра ўсе наступствы». За гэтае марнаслоўе яго запісалі ледзь не ў сябры ЛГБТ, а разам з тым – і Еўрапейскага Саюза 🙂 Яму ж і адзіная «нобелеўская» ў красавіку выказала давер ды спачуванне: «Макей, можа быць, і гаворыць шчыра… Але, думаю, ён таксама не вельмі трывала сябе адчувае… гляджу на Макея як на трагічную постаць…»

З майго гледзішча і Шуневіч, і Макей – шрубкі аднаго амаральнага механізма (другі нават больш небяспечны, бо лепш адукаваны). Трагічныя постаці ў сучаснай Беларусі – тыя, каго кладуць на асфальт, садзяць за краты, выганяюць з працы, душаць штрафамі… Ды насамрэч, калі падумаць, то куды ім у плане трагічнасці да былога кіраўніка лукашэнкаўскай адміністрацыі! ¯\_(ツ)_/¯

«Цытатнік ад Вольфа»

«— Таварыш, – паляпала па плячу доктарка. – Што з вамі?

Я ўздрыгануўся.

— Памажыце правесці яго ў мой кабінет, — распарадзілася доктарка. — Калі ж побач са школамі псіхбальніцы пачнуць будаваць!» (Яўген Кароткіх, «Чорны тэатр ліліпутаў», 1986)

«Адна з галоўных праблем сучаснай школы якраз і палягае ў тым, што дзяцей вучаць жыццю людзі, якія самі-то не ўмеюць жыць, і якім не зашкодзіў бы доўгі курс рэабілітацыі ў добрага псіхатэрапеўта» (блогер fritzmorgen, 25.05.2018)

«Ёсць дапушчэнне, што ў інфармацыйным грамадстве традыцыйныя классы, звязаныя ўласнасцю і сродкамі вытворчасці, замяняюцца нейкімі інфармацыйнымі супольнасцямі, г. зн. супольнасцю паводле доступу да падобных крыніц інфармацыі, паводле падабенства поглядаў, па прыналежнасці да аднаго, як гэта цяпер называецца, інфармацыйнага пухіра» (Кацярына Шульман, 17.04.2018)

«Калі дзяржава не можа прапанаваць праект будучыні, яе ясныя чарцяжы – яна бяздарна і шумна ператрэсвае труны» (Аляксей Белякоў, 25.05.2018)

«Жаба скокнула ў вогнішча. Усе ў захапленні: “Саламандра!..”», «Узбагаціўся сам – узбагаці ўран!», «Разынкі й курага – біч айчыннага хлебапячэння», «Адна галава – добра, калі яна сырная», «Акцыя: кожнай белай вароне – па чорным варанку!», «Калісьці быў перыяд ВКЛ, а хутка надыйдзе перыяд ВЫКЛ…» (Paul Dorokhin, 201?)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

28.05.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 28.05.2018  20:40

***

водгукi:

Ганкина Инесса 28 мая в 23:15

Так, памятаю гэты з’езд, таксама планую пра гэта написаць падрабязна! Зараз пишу трэцю частку сваей прозы, пачала з 80-х, скончу прыблизна 2000.

Andrei Dubinin  29 мая в 17:51

адзін з лепшых матэрыялаў В.Рубінчыка, у яго “рэтраспекцыях” заўсёды прысутнічае праекцыя ў будучыню: быццам пішучы пра мінулыя падзеі, напісанае заўсёды ўтрымлівае ў сабе “вобраз будучага”, гэта каштоўная якасць. Шкада, што маштаб Вольфа не запатрабаваны шырока((

Siarhiej Sparyš что-то похожее было у Галко
https://budimir.livejournal.com/49477.html

Siarhiej Sparyš   30 мая в 08:48

“Тогда я теоретически готов был как умирать, так и убивать во имя утверждения «белорусской идеи». Но – только теоретически. Потому что когда мне было сделано неожиданное предложение поучаствовать в этнической чистке – уничтожении цыганской слободки в Минске, я был ошарашен. Мне стало тошно. Пожалуй, именно этому случаю я обязан последующим «левым поворотом».

Человек, который предлагал «зьнiшчыць вылюдкаў» («уничтожить выродков»), начинал так же, как и я. Как культурный националист. Образованный, начитанный и с обострённым чувством справедливости. У меня есть основания полагать, что он всего лишь честно дошёл в развитии своего национализма до логического конца”

***

Алесь Рэзнiкаў па мэйлу:

Выпуск моцна ўразіў. Я раней цешыўся, што наш беларускі нацыяналізм ледзь не самы юдафільскі ў свеце, але ж не ўсё так гладка. Вялікі дзякуй за артыкул, бо старыя гнайнікі трэба ўскрываць і старыя міны размініраваць.

Дадана 5 чэрвеня  08:27

Водгук Анатоля Сідарэвіча (13.06.2018):

Макей – гэбіст, і крывавую нядзелю 19 снежня 2010 г. арганізоўваў ён — як кіраўнік адміністрацыі. Пра гэта мне казалі дасведчаныя людзі. Пра гэта я кажу замежным эсдэкам.

Бараніча першы раз бачу. Ва ўсякім разе не чуў такое прозвішча. Вячорку ведаю, братоў Івашкевічаў ведаю. Дубаўца з тае групы ведаю лепш за ўсіх, бо прыяў яму ў ЛіМе. Ніякіх антысеміцкіх і юдафобскіх выказванняў ад іх не чуў і не помню.

Пасля аднаго святкавання 25 Сакавіка да Віктара Івашкевіча займеў недавер. Калі было тое святкаванне — не памятаю, бо я не раз быў сузаяўнікам. І вось, аднаго разу пераканаўся, што Івашкевіч наўмысна ўчыніў правакацыю, каб атрымаць карцінку з брутальнымі мянтамі. Я ж у прынцыпе супраць таго, каб правакаваць бойкі, разглядаць людзей як гарматнае мяса… Гэта сацыял-дэмакратычны прынцып. І на гэтым пункце ў мяне быў канфлікт са Статкевічам. Я публічна, у «Народнай Волі», назваў яго правакатарам.

Са з’езду БНФ я памятаю, як Пушкін гарлаў пра жыдоў. Нешта ў сэнсе «далоў». І як зала няўхвальна прыняла яго. А сядзеў я побач з паўжыдкам Лявонам Луцкевічам і Сцяпанам Дуж-Душэўскім, чыйго бацьку Клаўдзія немцы кінулі за дрот за спрыянне ковенскім габрэям.

Я быў ля вытокаў БНФ, быў сведкам яго нараджэння. Ідэю нацыянальнага фронту я выказаў яшчэ ў 1987-м у лісце да Ігара Дзядкова. Але, пабачыўшы Пазняка і прысных, трымаўся на дыстанцыі, у структуры БНФ не ўваходзіў, хоць яны мяне запрашалі і я выступаў. Але быў вольны казак. Пра што яны вялі размовы ў сваім цесным коле — не ведаю. Не бываў у ім.

З’езд БНФ адбыўся ў чэрвені 1989 г. Пра год, у ліпені 1990-га, па дарозе на Грунвальд пра ідэю сацыял-дэмакратычнай партыі са мною загаманіў Міхась Ткачоў. Урэзалася ў памяць, як ужо ў дні заснавання партыі мы дружна прагаласавалі за тое, каб у анкеце не было графы «нацыянальнасць». І памятаю, як у Міхася Ткачова адзін чалавек, пра антысемітызм якога я ведаў, спытаўся, ці хрышчаны ён. Я крыкнуў: «Міхась Аляксандравіч, не адказвайце, гэта правакатар». Але Ткачоў адказаў. Аказваецца, яго хрысцілі двойчы.

13.06.2018  10:13

З адказу Уладзіміра Бараніча на resurs.by:

Сідарэвіч мяне ня можа ведаць. Я зь ім ніколі ніякіх справаў ня меў, і да Талакі з маім удзелам ён не мае ніякіх адносінаў. Хаця й асабіста сустракаўся зь ім на паседжаньнях тады яшчэ трусаўскай Грамады, зь якой я выйшаў, калі яе ачоліў Статкевіч…

Натуральна, што пра тыя далёкія часы любое маё слова будзе супраць нечага іншага. Апроч мяне, тое (пра жыдабойства), пэўна, ніхто ніколі не прызнАе. Але што мне да таго?.. Сваё былое юдафобства я прыводжу ў якасьці сьведчаньня цуду навяртаньня жыдабойцы-агностыка да габрэйскага Бога. Палітыка, гісторыя, літаратура ды іншыя чалавечыя жарсьці мяне цікавяць выключна ў гэтым ключы.
13 чэрвеня  16:56
От редактора. Напоминаю о необходимости и важности финансовой поддержки сайта.
Текст на русском и как это сделать, читайте внизу этой публикации  

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (27)

Апошнія тыдні ў Беларусі прайшлі пад знакам сінема. Абсурдны закон пра абавязковую маркіроўку прадукцыі («6+», «12+» і г. д.), дарма што не ўступіў яшчэ ў сілу, выклікае істэрыкі ў затуканых супрацоўніц сферы адукацыі. Асобныя з іх спалохаліся бацькоўскага (чынавенскага?) гневу і сарвалі паказ стужкі «14+» сваім выхаванцам-пяцікласнікам – а заадно і пабочным гледачам – у мінскім кінатэатры «Піянер». Скандальчык з «цэрберамі» выбухнуў 11.11.2016.

Аўтарытэтны рэжысёр Андрэй Кудзіненка, альманах якога фактычна забаранілі на «Бульбамуві» і на «круцейшым» мінкультаўскім кінафэсце «Лістапад» (у інтэрнэце круціцца дакумент, датычны адной з навел альманаха – «Яечня па-беларуску» – падпісаны цэнзаркамі, доктаркай навук Фральцовай і нейкай Гурынай), выказаўся пра Беларусь як пра «дысцыплінарны санаторый». Праўда, ён ці то забыўся, ці то наўмысна не згадаў, адкуль узяты выраз. «Дысцыплінарны санаторый» завецца кніга Эдуарда Лімонава пачатку 1990-х – «самая чорная кніга стагоддзя», якую я прачытаў надоечы. Трэба прызнаць, што «Эдзічка» сказаў нямала трапнага, і некаторыя ягоныя думкі дапамагаюць, між іншага, зразумець, чаму выбары ў ЗША і Беларусі адбываліся так, як адбываліся. Наўскідку:

Каб яны не забыліся, што жывуць у найлепшым з грамадстваў, уціхаміраным масам дэманструюць з вялікім задавальненнем дыстрафічных афрыканскіх дзяцей, аблепленых мухамі. Або шкілеты Аўшвіца… Мараль гэтых дэманстрацый такая: марна спрабаваць наладзіць нейкае іншае грамадства. Паглядзіце, да чаго прыводзяць спробы. Што нарабіў марксізм у Эфіопіі і гітлераўскі фашызм… І напалоханыя масы сядзяць ціха. Тыя, хто ўзбуджаецца, вымушана падаўляюцца ў санаторыі – і гэта надзвычай небяспечна для яго.

Мяркую, быў бы сэнс перакласці на беларускую не толькі «поўны збор твораў» набелянткі-філантропкі (дужа сумняюся, што ён будзе насамрэч поўны, што ў яго ўвойдуць кампілятыўна-апалагетычны артыкул пра Дзяржынскага 1977 г., раннія вершы…), а і колькі твораў Лімонава. З ім можна не згаджацца, але ён пісаў і піша са смакам. І слушна ацэньваў шансы Трампа, вось хаця б тут. Дый што хаваць, пры ўсёй рознасці маіх поглядаў з лімонаўскімі, я таксама люблю «вывальваць праўды так, як яны ёсць, а не займацца візантызмам…» Спадзяюся, чытачы «Катлет…» за 15 месяцаў звярнулі ўвагу.

У гэтым месяцы – нешта накшталт юбілею, 110 гадоў газеце «Наша Ніва». Вядома, яна не «першая» (да яе па-беларуску выдаваліся «Наша доля», «Мужыцкая праўда»…), але ў свой час нарабіла шуму-тлуму. Маю на ўвазе перадусім перыяд 1906-1915 гг.: многія з нумароў «гістарычнай» «НН» я чытаў, гэта і ў ХХІ стагоддзі памысна. Там друкаваліся ўсе «зоркі» беларускай літаратуры…

Кандыдатка гістарычных навук Іна Соркіна з Гродна падрыхтавала артыкул пра адносіны «НН» і яўрэяў. Варыянт на англійскай з’явіўся сёлета ў амбівалентным «яўрэйскім выпуску» навукова-забаўляльнага часопіса «Belarusian Review». Зараз да юбілею дамо колькі ўрыўкаў (дзякуй І. С. за тое, што прыслала белмоўную версію – не прыйшлося вазюкацца з адваротным перакладам).

ina_sorkina  dubavetz

На фота з be.wikipedia.org i lit-bel.org: І. Соркіна і С. Дубавец.

Працэсу фармавання нацыянальнай самаідэнтыфікацыі сярод беларусаў садзейнічала суседства з «іншымі» – габрэямі, якія былі супольнасцю з ярка выражанай нацыянальнай сутнасцю, з усведамленнем уласных інтарэсаў і мэтанакіраваным іх адстойваннем… уплыў габрэяў на развіццё беларускага нацыянальнага Адраджэння не выклікае сумнення.

На працягу ўсяго перыяду выхаду «Нашай Нівы» на яе старонках прысутнічалі матэрыялы, звязаныя са становішчам габрэяў, іх узаемаадносінамі з беларусамі. Аналітычныя публікацыі «Нашай Нівы», спецыяльна прысвечаныя габрэйскай тэме, – гэта чатыры вялікія артыкулы «Аб жыдох», «Абмежаванні ў законах для жыдоў», «Валасное земства і жыды», «”Нацыянальная” палітыка і гандаль», а таксама невялікі артыкул «Жыды і рэкрутчына». Усе гэтыя матэрыялы патрэбна разглядаць, як выступленні ў абарону габрэяў у перыяд узмацнення антысемітызму і ўзвядзення яго ў ранг афіцыйнай дзяржаўнай палітыкі.

З Радашковічаў Вілейскага павета карэспандэнт пад псеўданімам «Вецер» [у 1908 г.] паведаміў, што «на рынку нейкі чалавек заклікаў біць жыдоў, але Радашкоўскія мужыкі, не маючы на тое ніякага жадання, не падтрымалі. У нас, у Беларусі, пагромаў не было, як на Кіеўшчыне, у Кішынёве. Беларус лічыць жыда такім жа бедным чалавекам, як і ён сам, да таго ж і правоў жыд мае меньш за хрысціяніна».

Непрыемны эпізод, які негатыўна характарызуе адносіны хрысціянаў да іудзеяў адбыўся ў м. Краснае Вілейскага павета: «У мястэчку хрысціяне такія, што за іх сорамна. Каля Школы бралі шлюб маладыя жыды. Навокал сабралося шмат католікаў і праваслаўных, і пачалі яны здзеквацца з жыдоўскага шлюбу, перашкаджаць шумам чытаць рабіну малітвы. Кожны чалавек паважае сваю веру і хоча, каб яе паважалі іншыя… І чаму яны лічаць сябе хрысціянамі?» («Наша Ніва», № 17, 1908).

Як правіла, негатыўныя паведамленні, якія друкаваліся ў «Нашай Ніве», падсумоўваліся мараллю, г.зн. былі накіраваны на тое, каб «навучыць» паводзінам у адносінах з габрэямі і паказаць адэкватныя прыклады для пераймання. Газета не пазбягала апісання непрыемных эпізодаў у адносінах паміж хрысціянамі і іудзеямі, але пры гэтым старалася расстаўляць маральныя акцэнты…

Сёе-тое было ў маім жыцці звязана і з адноўленай «Нашай Нівай» (з 1991 г. дбаннем мазыраніна Сяргея Дубаўца яна выходзіла ў Вільні, потым – у Мінску). Бачыў я гэтую газету, калі вучыўся ў школе і ў ЕГУ, даволі рэдка, С. Дубаўца дык увогуле ніколі не сустракаў. Тое, што ён чалавек не без гумару, даказвае гісторыя, уключаная ім у кнігу «Як?» (2009):

У 1995 годзе, калі «Наша Ніва» пераяжджала ў Менск, нехта параіў мне знайсьці «круцяля», які б дапамог газэце разьвівацца. Газэта мелася з элітарнага месячніка ператварыцца ў папулярны тыднёвік. І таму быў патрэбны таленавіты прадусар-выдавец, які б, дзякуючы прыроднай інтуіцыі й сувязям, прывёў наша прадпрыемства да посьпеху. «Круцяля» я знайшоў. Патомны менскі габрэй узяўся за справу і… зьнік. Выйшла так, як часта выходзіць у Менску — стандартныя ўяўленьні не спрацоўваюць, а стэрэатыпы аказваюцца падманлівымі. Мой габрэй аказаўся запойным п’яніцам і адправіўся ў нірвану свайго менскага шчасьця. Спачатку, здавалася, ненадоўга, але выйшла — назаўжды.

У канцы 1999 г. даволі моцнае ўражанне пакінуў у мяне «жыдоўскі выпуск» «НН», а ў пачатку 2000 г. я ўпершыню выступіў у часопісе «Аrche» – з водгукам «Яўрэйскі погляд на “жыдоўскі нумар”». Артыкул, здаецца, трапіў у «струмень» – маладыя журналісты мелі патрэбу ў розгаласе і ў тым, каб паказаць фундатарам сваю прыязнасць да яўрэяў. У тым жа годзе дырэктар «Аrche» Андрэй Дынько зрабіўся фактычным гаспадаром «Нашай Нівы» і застаецца ім дагэтуль. Як ён тлумачыў мне пазней, «у “Нашай Ніве” ёсць грошы, у “Аrche” – свабода мыслення».

Мая супраца з «НН» прыпала на 2001-2007 гг. (у маі 2000 г. напісаў туды толькі некалькі радкоў – некралог па Соф’і Рохкінд) і выяўлялася ў актуальных заметках (нячаста), у кароткіх допісах на яўрэйскія тэмы. Яшчэ былі рубрыкі «Каіса» ды «Нашы шашкі», крыжаванкі, эпізадычна – агляды кніг і пераклады з англійскай. У 2006 г., калі газету выкінулі з дзяржаўнай сістэмы распаўсюду, пабываў і кур’ерам – развозіў па розных раёнах г. Мінска да 90 асобнікаў за дзень.

У першыя гады рэдактар час ад часу раіўся са мною, а ў 2001 г. нават прасіў помачы ў пошуку аўтараў… Прыпамінаю, падказаў яму карыкатурыста Яўгена Царкова (у «НН» фігураваў пад псеўданімамі «Яцар», «Зуеў»), які, аднак, скора з’ехаў з сям’ёй у ЗША. Калі Я. Ц. друкаваўся ў «НН», то не быў нездаволены.

За вышэйназваныя рубрыкі я адказваў у 2004-2007 гг.: удалося апублікаваць пад сотню матэрыялаў пра шахматы і шахматыстаў, каля двух тузінаў – пра шашыстаў. Не ўсё ішло гладка, але ў цэлым мае ініцыятывы прымаліся… Нейкі час «Каіса» была адзінай у краіне шахматнай рубрыкай, якая выходзіла рэгулярна – штотыдзень.

Цаню тое, што «Наша Ніва» пісала і пра мае «прыгоды»: сядзенне на Акрэсціна з маладафронтаўцамі (кастрычнік 2001 г.), змаганне за часопіс «Шахматы» (2003-2004 гг.). А допіс пра разбурэнне сінагогі на Дзімітрава, 3 у канцы 2001 г. адкаментаваў «сам» Зянон Пазняк. У 2002 г. «НН» адгукнулася на выхад пілотнага нумару незалежнай яўрэйскай газеты і колькі разоў брала матэрыялы з самвыдатаўскай «Анахну кан» (напрыклад, тут), а калі я вырашыў спыніць выхад «АК», А. Дынько ласкава прапанаваў прадоўжыць праект на старонках «НН». Але 14 год таму галоўным мне здавалася захаваць незалежнасць.

К сярэдзіне 2000-х я ў значнай ступені расчараваўся ў рэдакцыйнай палітыцы «НН». Газета выйграла ў аб’ёме, але прайграла ў якасці: усё менш было аналітыкі, усё больш занудства ды палітычна ангажаваных матэрыялаў. Прыкладна ў тую пару паступалі іншыя «спакуслівыя» прапановы: напрыклад, узяць на сябе міжнародны аддзел. Адмовіўся, і думаю, што меў рацыю.

afisha

Афіша 2005 г. – пакуль разам… Сеанс паабяцалі без майго ведама, давялося неяк выкручвацца.

У канцы 2005 г. інтэлектуальныя рубрыкі былі закрыты (праз пару тыдняў адноўлены), а ў студзені 2007 г. я аказаўся лішнім у «дружным калектыве», які к таму часу ўжо раскалоўся па прынцыповых пытаннях. Увогуле кур’ёзна атрымалася: пасля таго, як «НН» ачоліў Андрэй Дынько, аўтар юдафільскіх тэкстаў, у газету паступова перасталі пісаць яўрэі: Сымон Глазштэйн, Ганна Штэйнман… Сышла і безліч іншых аўтараў. Як выявілася, розум і вынаходлівасць кіраўнікоў мелі адваротныя бакі: інтрыганства, празмерную (на мой одум) любоў да грошай.

Пару гадоў зусім не чытаў «НН». У 2009-2011 г., бывала, праглядаў раніцамі, калі рыхтаваўся ісці ў дастаўку, а потым зволіўся з пошты… З сярэдзіны 2010-х зноў пачытваю – трэба ж, працуючы над серыялам, быць у курсе. На жаль, «Наша Ніва» ператварылася ў нешта сярэдняе паміж «Звяздой» і «Комсомольской правдой». Адзін прыклад: цяперашнюю «НН» займае той факт, што экс-дэпутатка Віцебскага гарсавета Вольга Карач «пахуліганіла» – змяніла колер валасоў… Таму і стаўлюся да газеты 2016 г., па вялікім рахунку, абыякава: існуе – няхай сабе. Часам цытую, аднак я і шчучынскую «раёнку» цытую…

І свежы анекдот. Выкладчык геаграфіі Рыгор Іофе, які прэзентуе сябе як адзін з галоўных спецыялістаў па нашай краіне ў Амерыцы, упершыню прыехаў у Рэспубліку Беларусь больш чым на 10 дзён для выкладання ў БДУ. Атабарыўся ў студэнцкім інтэрнаце, і нарэшце да яго, аўтара «аб’ектыўных» кніг пра Лукашэнку, штосьці пачало даходзіць: «Я здзіўлены, наколькі тут нізкая аплата працы!» Думаю, трэба і іншых аматараў беларускай стабільнасці (некаторых мы згадвалі год таму; яшчэ адзін, імем Майк, выявіўся ўлетку, другі, з гандлёвай палаты «Ізраіль-Беларусь», толькі што) запускаць сюды для працы на аднолькавых умовах з «сярэднімі» грамадзянамі Беларусі… Іх (нас) зноў кормяць абяцанкамі пра зарплату «папіццот»; калі хто забыўся, ужо к канцу 2015 г. яна павінна была дасягнуць 1000$ у эквіваленце… Кур’ёзная дыяграма паказана тутака: ні разу ў 2016 г. сярэдні заробак па краіне – калі паказчык «у сярэднім» наагул мае сэнс – не дасягаў 400$.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

16.11.2016.

wrubinchyk[at]gmail.com

 

Апублiкавана 17.11.2016  06:46

 

***

ВОДГУК

Анатоль Сідарэвіч прачытаў публікацыю і задаўся пытаннем: «хто быў той “круцель”, які спіўся?». Прыпомніў: «І мне змоладу даводзілі, што сярод жыдоў п’яніц не бывае…». А яшчэ паважаны даследчык прыслаў нам гісторыю з жыцця:

На вуліцы 14 партызанаў на пачатку 1960-х жыло нямала габрэяў, у тым ліку, калі не памыляюся, і сям’я мастака Цэслера. Калі сайт наведваюць тыя, хто памятае 1960-я, ім будзе прыемна згадаць стары Слуцак.

Так здарылася, што я колькі год (мо шэсць) не быў у Слуцку. І вось недзе на пачатку 1980-х прыехаў у горад. З галоўнай вуліцы, якая і сёння носіць імя Леніна, іду да свайго дзядзькі, які жыве на Мінскай. Іду па вуліцы 14 партызанаў. Каб скараціць шлях, іду праз старыя гарадскія могілкі: спачатку праваслаўныя, потым каталіцкія, за імі (участак асвойвалі пазней, бо ў лагчыне) савецкія (і праваслаўныя, і каталікі разам), а ўжо за савецкімі – на грудку – справа запушчаныя кальвінскія, а злева – новыя іудзейскія (старыя закансервавалі, а потым, як і ў Пінску, забудавалі). Іду я і дзіўлюся: на магілах іудзеяў кветкі, стограмоўкі… У мяне вочы на лоб. Прыходжу ў дзядзькаў дом. Дома цётка, дзядзіна, старая і непахісная пратэстантка, якая Стары Запавет (Танах) ведала лепш за якога іудзея. Пытаюся: што гэта робіцца? На магілах іудзеяў стограмоўкі… Цётка з адчаем кажа: «А цяпер і жыды язычнікамі парабіліся». І ледзь не плача. Каго-каго, а габрэяў яна лічыла цвёрдымі ў веры, у адмаўленні паганства, у непакланенні кумірам (ідалам). А тут такое…

Стандартныя ўяўленні не спрацоўваюць.

Дабаўлена 21.11.2016  21:11