Tag Archives: Менделе Мойхер-Сфорим

Ещё немного околоеврейского…

Шалом. Cейчас будет что-то вроде продолжения летнего триптиха «Еврейское и рядом» (см. раз, два, три).

Напомню, в июне с. г. произошла «смена караула» в здешней «главной еврейской организации», aka СБЕООО. Я обещал не критиковать новое руководство в первые 100 дней его работы, но минуло уже 150 с гаком… Нет, жесточайшей критики всё равно не будет: главное, пожалуй, что работают «Хэсэды», которые облегчают жизнь пожилым. Сохраниться в Беларуси-2021 – уже какое-никакое, а достижение.

Курьёзно (этот факт я припоминал в 2020 г., но не грех и вдругорядь сослаться), что перепись населения РБ осенью 2019 г. показала феноменальный прирост евреев по сравнению с 2009 г.! Вообще-то население сократилось (с 9,5 млн до 9,41 млн человек) – нас же, евреев Беларуси, официально было 12926, а стало 13705! Это ж-ж-ж… неспроста, теперь мы сможем претендовать на захват мира оч-ч-чень многое. Правда, перепись явно выполнялась «левой ногой». Среди евреев Белстат насчитал 10269 мужчин и только 3436 женщин (c. 16 сборника) – вы можете поверить в реальность такого распределения?!

Между тем по-прежнему «тормозит» официальный интернет-ресурс организации, призванной представлять все эти тысячи…

Крайняя новость на сайте в декабре 2021 г. относится к 03.08.2021

Как и весной, убого непритязательно выглядит газета СБЕОOО «Авив», пережёвывающая статьи русскоязычной википедии, но практически игнорирующая важные события даже у себя под носом.

Из этого издания очень трудно понять, чем живёт Минский еврейский общинный дом, а уж о таких мероприятиях, как выставка художника Меера Аксельрода в центре Минска-2021 или второй «белорусско-еврейский фестиваль», инфу и подавно придётся искать в иных источниках.

Открытие выставки 09.09.2021 в Купаловском музее я частично заснял…

Содержательная лекция Андрея Дубинина о Меере Аксельроде и его брате Зелике, знаменитом поэте

Пишут, месяц назад прошла «встреча Координационного Совета СБЕООО в формате online на платформе zoom», собравшая более 40 человек – на ней была озвучена «стратегия развития». Однако до сих пор неясно, как О. Рогатников, моложавый (род. 31.07.1975) и, априори, энергичный руководитель СБЕООО намерен решать назревшие-перезревшие вопросы, вроде увековечения памяти о Хоральной синагоге на – или «в» – здании театра им. Горького по ул. Володарского.

Распоряжение 1998 г., не выполненное и 23 года спустя (см. дополнительное чтение 2014 г.)

Более трёх лет ждёт своей очереди доска, напоминающая о журнале «Штерн» (допчтение: тексты 2017 и 2020 гг.)

Впрочем, именно при г-не Рогатникове у «Ямы» появились заметные знаки с фамилиями Праведников народов мира – торжественное открытие сиих памятных таблиц состоялось 29.11.2021.

Фото Тамары Хамицевич, отсюда

Tак что не всё потеряно. Может быть сейчас, в преддверии «референдума», и не следует путаться под ногами у местных чиновников с какими-то шильдами… а может, как раз открылось «окно возможностей». В любом случае, заигрываниe с «правильными евреями» – часть госполитики.

Вот на пропагандном канале ОНТ 12.11.2021 прокручивали репортаж о выходцах с Ближнего Востока, массово собравшихся на белорусско-польской границе. Сравнивали курдов с… хасидами, которые в 2020 г. штурмовали белорусско-украинскую границу, дабы попасть в Умань (сравнение охотно поддержал Григорий А., называющий себя «главным раввином»). Баяли о том, что хасидам – «старикам, женщинам с детьми» – власти Украины перекрыли проход «без предупреждения».

Мы-то здесь отчасти привыкли к наглому вранью, а читатели belisrael не привыкли (во всяком случае, не все). Поэтому уточню, что «хасидский штурм» имел место в середине сентября 2020 г., украинское же правительство запретило въезд иностранцам ввиду эпидемии COVID-19 ещё 27 августа (на период с 29 августа по 28 сентября 2020 г.). Достаточно ли было двух недель для того, чтобы информация дошла до хасидов? В век интернета, по-моему, более чем…

Но проблема даже не в этом, а в утилизации отдельных евреев (и групп евреев) для укрепления власти. Раньше официоз толкал вперёд Авигдора Эскина и Григория Иоффе – теперь место этих ребят заняли более забористые Яков Кедми & Вадим Рабинович. Я. К. позиционируют как политолога, Рабиновича – как авторитетного украинского политика. Видимо, Эскин с Иоффе поднадоели – а может, им самим надоело «лизать». Ну, вот как это назвать иначе (sb.by, 24.10.2021)?

Депутат Верховной рады Украины призвал не обращать внимания на украинскую власть и констатировал, что украинский народ с огромным уважением относится к Беларуси и Главе белорусского государства. «Если вы приедете к нам, вы тут же захотите назад. То, что сегодня творится у этой зеленой власти, знаете, этому нет ответа ни в здоровой плоскости, нигде. Я понимаю, что всегда со стороны кажется, что, может быть, там лучше, но, поверьте мне, это не тот случай. Я очень объективно оцениваю ситуацию», – заявил Вадим Рабинович.

На минутку, к и. о. главы cоседнего ударства (разумеется, речь о папе Коли) в сентябре 2021 г. негативно относились около 59% граждан Украины, позитивно – 34%. Годом ранее «с огромным уважением» к нему относились где-то 45%, но опять же, далеко не весь украинский народ.

Хотят ли назад белорусы, в т.ч. и белорусские евреи, уехавшие/бежавшие в Украину? По-разному бывает. Сайт «Немецкой волны» заблокирован в РБ с конца октября с.г., но у меня нет оснований не доверять сведениям из августовского материала Ольги Журавлёвой: «С августа 2020-го по июль 2021 года временный вид на жительство Украине] оформили 3042 гражданина [Беларуси], еще 487 человек получили разрешение на постоянное жительство». Поразительно, даже «зелёной власти» не испугались! 😉

Но вернусь к местным делам – хочется немного побалакать о культурке. Вышеупомянутый «белорусско-еврейский фестиваль» нагрянул в конце ноября – начале декабря с. г. Чуть ли не главным его событием стала презентация классической сатиры Менделе Мойхер-Сфорима «Путешествие Вениамина Третьего» в переводе с иврита (точнее, с древнееврейского) на белорусский.

Вышли «Падарожжы Беньяміна ІІІ» на 216-ти страницах. Постарались центр белорусско-еврейского культурного наследия, издательство «Логвинов» и, конечно, переводчик Павел Костюкевич, а также иллюстратор Митя Писляк.

Возможно, как отставной библиотекарь, как человек, приложивший руку к публикации отрывков перевода на belisrael (ещё в лохматом 2019-м), я пристрастен и преувеличиваю значимость события – ну, кто в наши дни читает классиков 120-летней давности? Но вы послушайте беседу с причастными, особенно с Алесем Астраухом

Тогда уж сами решите, заказывать ли новое издание посредством lohvinau.by (кажись, его можно приобрести и в минской «Академкниге»). Тираж невелик.

Между прочим, пытался я в ноябре с. г. установить контакты с организаторами фестиваля – налаженная связь позволила бы осветить чудо-проекты, собирающие по 50-90 просмотров на ютубе, чуть подробнее.

Увы… похоже, этой «горе» Магомет не нужен хронически. Без претензий: вашему (не)покорному слуге активностей хватало и хватает. Инициаторы «(Не)расстралянай паэзіі», «еврейского» номера журнала «ПрайдзіСвет», «Штетлфеста» не то что шли навстречу, а сами любезно делали первый шаг. И мне-таки было что поведать миру о Мойше Кульбаке, Авроме Рейзене, Изи Харике.

Лингвист Сергей Запрудский тоже уважил в своей рецензии («Журнал Белорусского государственного университета. Филология». 2021;2)

***

В этом месяце ушли из жизни двое, каждый из которых по-своему влиял на белорусское еврейство. Журналисту Геннадию Кеснеру было всего 50 лет: когда-то он работал на радиостанциях «Беларуская маладзёжная» и «Радио 101,2» (по сообщению БАЖ, один из первопроходцев независимой радиожурналистики в Беларуси»), затем был корреспондентом той самой «Немецкой волны», газеты «Новы час»…

Приведу отрывок из материала Кеснера о трагедии и героизме Минского гетто («НЧ», 23.10.2018, пер. с бел.):

23 октября 1943 года окончательно было уничтожено Минское гетто одно из крупнейших в Европе. 75-й годовщине трагедии был посвящён Международный форум, прошедший во вторник в Минском Международном образовательном центре (ММОЦ) имени бывшего президента Германии Йоханнеса Рау.

Мероприятие, устроенное ММОЦ совместно с Дортмундским Международным образовательным центром, Союзом белорусских еврейских общественных объединений и общин, Исторической мастерской имени Леонида Левина при поддержке Евангелической церкви Вестфалии, называлась «75 лет трагедии и героизма Минского гетто: прoблемы и перспективы сохранения памяти о Холокосте в Беларуси». Немного осталось сегодня тех, кто пережил те жуткие дни, тем не менее, они нашли силы придти на форум и уже своим присутствием засвидетельствовали, что эта тема не должна быть забыта и для потомков, чтобы тот ужас не повторился больше никогда.

В Минском гетто погибло более 100000 евреев. И не только белорусских. Сюда нацисты свозили тысячи евреев из самой Германии, а также из Чехословакии, Австрии, Польши, других ран. На территории Беларуси, по оценкам экспертов, за время Второй мировой войны погибло 90% еврейского населения. Из общего количества погибших жителей Беларуси за время той войны это почти каждый третий (всего было уничтожено около 800000 человек еврейской национальности из почти 3 миллионов погибших жителей нашей страны).

Г. Кеснер, М. Финберг. Фото из открытых источников

О Михаиле Финберге, умершем на 75-м году, говорить труднее… С одной стороны — работяга, «человек-оркестр», культуртрегер и, наверное, талант, прославивший как минимум Мозырь (где в 1947 г. родился, а в 2005 г. был удостоен звания почётного гражданина города; аналогичное звание в 2006 г. получил в Несвиже, в 2012-м — в целой Минской области). С другой — не выходит из головы его агитация осенью 2004 г. за «правильный ответ» на референдуме, законсервировавшем страну. «Кто за Лукашенко, тот за Беларусь!», всё вот это. Неудивительно — в своём государственном оркестре Михаил Яковлевич был «маленьким Лукашенко». И даже в 2020-м «почётный полешук» не прозрел, ибо не хотел прозревать.

Вспоминается ещё курьёз 2002 г. В январе я начал выпускать малотиражную газету «Анахну кан» / «Мы тут» (лист формата А3, с обеих сторон заполненный новостями, шуточками на белорусском и идише, призывами к единству), и поначалу бесплатно рассылал её в конвертах видным «лицам еврейской национальности». Кто-то благодарил, кто-то игнорировал… Но лишь маэстро Финберг через адвоката (!) потребовал, чтобы ему газету больше не присылали.

И я не удивился, узнав, что перед погребением 13.12.2021 М. Финберга «отпевали» в православной церкви.

Вольф Рубинчик, г. Минск

14.12.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 14.12.2021  22:21

«От буквы “П” мы начали движенье…»

Привет! Нудным быть не хочется, да и страх в Беларуси, что бы там ни говорили, захватил далеко не всех. В то же время «Комеди-клаб» я здесь устраивать отказываюсь. «Нужно что-то среднее, да где ж его взять?..» (С) Поищем. «Анахну бадэрэх», как назывался бюллетень Израильского центра в Минске лет 20 назад. Сиречь «Мы в пути».

Автор С. Маршак, но это не точно

Ну вот, 4-5 сентября отгремели (отшелестели?) «Дни белорусской письменности» в Копыле, открылись аллея писателей, памятник Тишке Гартному работы скульптора Павла Войницкого.

Теперь в городе два Тишки: один пожилой, 2000 г. выпуска, другой моложавый

Даже Менделе Мойхер-Сфорима организаторы вспомнили, судя по этой статейке (а будем себя хорошо вести, так в следующий раз и Абрама Паперну припомнят во всю мощь!). Но заголовок в «СБ» угарный, конечно: «Писатели и книги в порядке». Ни фига себе в порядке: уже рассказывал, сколько умерло членов Союза белорусских писателей только за июль-август 2021 г. (не менее шести из менее чем пятиста). Сейчас кратко поведаю о потерях «литературного цеха» Беларуси с начала года, называя покинувших нас членов двух союзов, СБП и СПБ:

В. Ф. Гируть-Русакевич, В. Н. Киселёв, Ф. В. Шкирманков – январь;

Л. Г. Матюхин, Р. И. Реутович, А. К. Сульянов – февраль;

И. А. Муравейко – март;

М. А. Карпеченко, А. К. Клышко, И. В. Малец, В. А. Попкович – апрель;

И. К. Стадольник – май;

Л. К. Леванович (Леонов) – июнь;

Г. Б. Богданова, В. Л. Лясковский, В. Н. Сивчиков – июль;

А. С. Василевич, А. С. Рязанов, С. Ф. Цыплюк – август.

Многим было за 70 или за 80, но это не значит, что их творческий потенциал иссяк. А, к примеру, прозаику и издателю Владимиру Сивчикову исполнилось всего 63, поэтессе Галине Богдановой – 60…

В августе из-за претензий госорганов ликвидированы были Белорусский ПЕН-центр и Белорусская ассоциация журналистов, служившие какими-никакими опорами для пишущих людей. Из-под удара по-прежнему не выведены Союз белорусских писателей и Общество белорусского языка (ТБМ). Как минимум трое литераторов сейчас находятся за решёткой со статусом политзаключённых: я об Алесе Беляцком, Павле Северинце и Александре Федуте. В июне 2021 г. поэт-пчеловод, организатор «Медовой премии» 59-летний Микола Папеко был осуждён на два года «химии» по надуманному (чтобы другим неповадно?) «хороводному делу». Несколько месяцев под домашним арестом сидит драматург Юлия Чернявская… И т. д.

Короче говоря, празднества в Копыле, даже абстрагируясь от неподавленной эпидемии COVID-19, видятся ежели не «пиром во время чумы», то чем-то к нему близким. Вполне логично, что «Национальную литературную премию»-2021 в одной из номинаций получила самодовольная посредственность – отставной крупный чиновник, отметившийся на своих должностях разве что ревностным насаждением «госидеологии», гонениями на всяческое свободомыслие.

Невесел этот год и для историков Беларуси. Начался он со смерти видного геральдиста Анатолия Титова (27.11.1947 – 05.01.2021; тоже, кстати, состоял в СБП), затем ушли доктора исторических наук Аркадий Русецкий (01.11.1942 – 10.01.2021; был членом СПБ), Леонид Лыч (08.02.1929 – 17.01.2021), Мария Беспалая (25.11.1948– 15.02.2021)… В мае, как упоминал уже, не стало Евгения Анищенко и Сергея ЖумаряЛетом скончались кандидаты исторических наук Олег Иов (19572021), Варвара Кухаренко (1981–2021) и Владимир Гуленко (1954–2021), человек, интересовавшийся моими публикациями в журнале «ARCHE». И вот на днях – печальная весть о безвременном уходе ещё одного моего читателя, Владимира Ляховского (05.02.1964 – 07.09.2021). В 2015 г. мы полемизировали по переписке; обзор его opus magnum, книги «Ад гоманаўцаў да гайсакоў. Чыннасць беларускіх маладзёвых арганізацый у 2-й палове ХІХ ст. – 1-й палове ХХ ст. (да 1939 г.)», был помещён на belisrael.info здесь.

В. Кухаренко, В. Гуленко, В. Ляховский

Пожалуй, Владимир Викторович Ляховский заслуживает отдельной публикации. Пока же приведу отрывки из его посмертно опубликованной беседы с корреспондентом «Радыё Свабода», в переводе с белорусского:

Депутат и историк Игорь Марзалюк, который постоянно высказывается против бело-красно-белого флага, не специалист в этом деле. Ни в вопросе символики, ни в истории коллаборационизма в годы ІІ мировой войны. Его сфера интересов как историка — период Средневековья. Поэтому здесь он выступает как пропагандист общества «Знание»… Когда он как медиевист высказывается по этой теме, то лишь показывает свою профнепригодность и политическую ангажированность.

Или возьмём [Вячеслава] Даниловича (бывший директор Института истории Академии наук, ректор Академии управления при президенте. — «РС»). Он защищал диссертацию по теме Западной Беларуси, и она была неплохая. Но то, что он говорит на нынешней должности, его уровень аргументации, — это вызывает у меня чувство стыда за нашу науку.

У нас существуют клише и стереотипы по истории белорусского коллаборационизма периода ІІ мировой войны. Они сформиировались в советское время. А вопросы символики вообще не исследовались в советские и постсоветские времена.

Это попытался сделать Алексей Литвин в своей монографии. И знаете, что получилось? Почти два года ему не утверждали докторскую диссертацию. Для других историков это был урок, что тему лучше не трогать, ибо она не диссертабельная…

В 1989 году в газете «Звязда» состоялся «круглый стол» насчёт национальной символики, который вёл Валентин Жданко. Там самым знающим человеком в этом вопросе был геральдист Анатолий Титов, который не так давно покинул нас. О 1920-х и более поздних годах, об использовании национальной символики он знал больше, чем и Литвин, и [Николай] Сташкевич, и иные более маститые по своим званиям историки.

Ведь только теперь начинается серьёзное изучение темы войны. Только теперь что-то делается по этой проблематике независимыми и неангажированными историками. А тот «круглый стол» доказывал, что даже наша профессура не владела этой темой. А те, кто владел, как Литвин, включали внутреннего цензора.

В 2000-х годах в Институте истории [Академии наук] пытался восстановиться Станислав Рудович. Это один из авторитетных исследователей нашей государственности и БНР. Тот же Данилович отказал ему, сказав, что его тема неактуальна для Института.

Недавно в Институте истории ликвидировали геральдический сектор и уволили одного из авторитетнейших геральдистов Алексея Шаланду. А ныне пропагандисты призывают опираться на факты…

Многие суждения покойного вполне резонны. Как известно тем, кто следит за моими публикациями, я — за вдумчивую экспертизу при максимально возможном дистанцировании науки от идеологических влияний. И, соответственно, за академическую автономию историков (как, впрочем, и иных исследователей). Возможна ли такая автономия в ближайшем будущем на наших просторах — другой, весьма непростой вопрос.

Разумеется, упомянутое в интервью общество «Знание» не поможет эмансипации учёных, уже по той причине, что оно — химерное, «государственно-общественное». Деятелями из администрации оно видится как «один из главных инструментов донесения актуальной общественно-политической, историко-культурной, научно-популярной информации до граждан нашей страны и даже шире за пределы Беларуси». Пардон, a чем же занималась армия платных идеолухов последние лет 15 — на всяких «днях информирования» и проч.? Может, взыскать с них деньги в бюджет за ИБД неэффективную работу? 😉

Будь нынешняя система поистине рациональна, она (ради экономии ресурсов, а то даже ради выживания…) оставила бы что-то одно: или главное управление идеологии в администрации президента + его «щупальца» на местах, или общ-во «Знание» с несколько увеличенными полномочиями. Но подобные системы не умеют сокращаться, что доказал ещё тов. Сирил Паркинсон в своих незабвенных «Законах». Машину, которой отказывают тормоза, останавливает обычно стена…

Ещё одна утрата – в апреле 2021 г. на 42-м году в украинской Виннице умер историк-идишист Анатолий (Нафтоле) Кержнер, о чём я узнал с запозданием. Жаль, очень жаль. С А. Кержнером участвовали мы в киевском семинаре 2014 г. (он – в более «продвинутой» группе), Анатолий ездил с Алесем Астраухом в большую экспедицию по еврейским местам Украины, Беларуси, Польши… Кроме того, украинско-еврейский историк выступил научным редактором книги о евреях старой Случчины, что вот-вот увидит свет в переводах с идиша, иврита и английского.

Видеоролик о том самом семинаре

А. Кержнер (19792021)

***

Пятого сентября посмотрел я новый западный боевик с примесью фэнтэзи «Шан-Чи и легенда десяти колец». На любителя (драки «по-восточному» приелись ещё три десятилетия назад), но вот что интересно – и, пожалуй, характерно для «их нравов». Публике не только демонстрируются «весёлые картинки», но и внушаются нехитрые – зато действенные – нормы поведения. Например, «провинился – признай это и больше не наступай на те же грабли», «против более опасного врага можно объединиться с менее опасным – во всяком случае, следует заключить перемирие»; «бесполезных людей нет – даже непрофессионал(-ка), оказавшись в нужное время в нужном месте, способен(-на) на многое» и т. п. Утешительное, в общем, кино.

Удастся ли здешним киношникам в ближайшее время снять нечто моральное, но без морализаторства? Ответьте, коли знаете…

А 9 cентября побывал на открытии выставки «Меер Аксельрод. В лёгких красках оживает время», устроенной музеем Янки Купалы по инициативе Михаила Яхилевича (внук художника, живёт в Израиле) и при содействии Евро-Азиатского еврейского конгресса. С интересными речами выступали Лариса Финкельштейн, Александр Радаев, ещё кто-то. Андрей Дубинин прочёл стихотворение Зелика Аксельрода (брата Меера) на идише, прокомментировал отдельные строки.

Л. Финкельштейн, А. Дубинин

Что касается самих работ – их лучше раз увидать…

Много времени это не займёт, зал небольшой, экспонатов всего две дюжины. Но коллекционер и знаток искусства Радаев заметил, что в таком объёме Меер Аксельрод (1902–1970) выставлялся в Минске ровно 100 лет назад, в сентябре 1921 г.

Произведения М. А. всегда изящны и содержательны – спасибо организаторам за доставленную радость. Единственное, что слегка зацепило: М. Яхилевич обмолвился, что поэт Зелик Аксельрод в современной Беларуси забыт. Не совсем так – поэт фигурирует в справочниках, Гирш Релес о нём немало вспоминал, в научно-популярных книгах писал о судьбе З. А. и я… В 2014 г. под эгидой «Шах-плюс» вышла почтовая карточка с изображением З. Аксельрода, а в 2021 г. музейщица Юлия Миколуцкая выпустила в Минске целый набор карточек «Еврейские писатели», в т. ч. с Аксельродом. Полагаю, любителям литературы имя друга и переводчика Янки Купалы достаточно известно; другое дело, что литература & её любители всё чаще загоняются под плинтус (см. выше).

Вольф Рубинчик, г. Минск

10.09.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 10.09.2021  21:33

В. Рубінчык. Абы не танкі…

Вітанкі! Абы не танкі.

Завяршаецца апошні месяц лета, і быццам бы трэба падвесці вынікі, але няма ахвоты, бо яны збольшага сумныя. І супраціў здараўся, і сякая-такая салідарнасць, і не ўсё яшчэ страчана, аднак перахапіць ініцыятыву ў насарогаў (гл. адпаведную п’есу Эжэна Іанеско) пакуль што не выйшла. Зрэшты, не адзін лаўрэат Іерусалімскай прэміі Іанеско варты згадкі ў нашым кантэксце – «вожык без рожак» (С) Славамір Мрожак варты яшчэ болей. Асабліва яго п’еска «Стрыптыз»:

Можна зрабіць толькі адно… Папрасіць прабачэння ў РУКІ.

Прабачэння? За што? Мы нічога ёй не зрабілі, хутчэй ужо яна мусіць…

Гэта не мае значэння. Трэба папрасіць прабачэння дзеля-мадзеля, увогуле, без дай прычыны. Каб уратавацца. Калі гэта чамусьці дапаможа…

І, безумоўна, «Караль», які ўбачыў свет у тым жа 1961-м:

Дзядуля толькі будзе страляць… Ён кепска бачыць. А дай яму акуляры стрэліць.

Ён патрыёт?

Як і ўсе.

Дарэчы, тут не паспяваеш адрэагаваць на адзін вы… брык «галоўнага патрыёта», як следам набягае другі. Pэагую далёка не на ўсё, але дэмагагічная адсылка на т.зв. рэспубліканскай педнарадзе 24.08.2021 зачапіла: «У нас паўсотні ўстаноў вышэйшай адукацыі універсітэтаў, акадэмій, інстытутаў. У супастаўных паводле тэрыторыі і колькасці насельніцтва краінах (Швейцарыя, Данія, Фінляндыя, Ізраіль) ВНУ ў 2-3 разы менш, чым у нас».

У Швейцарыі, тэрытарыяльна меншай у 5 разоў, насельніцтва каторай меншае за беларускае амаль на мільён чалавек (8,57 млн), – каля 40 ВНУ. Студэнтаў менш, чым у Беларусі, ды зноў жа, не ў 2 разы (164575 супраць 263400), і разрыў скарачаецца. У Даніі, насельніцтва якой не дасягае і 6 мільёнаў чалавек, дзейнічае, калі верыць гэтаму спісу, 37 аналагаў нашых універсітэтаў, акадэмій ды інстытутаў. У Фінляндыі 29 ВНУ… пры насельніцтве 5,5 мільёнаў чалавек, г.зн. выходзіць практычна «тое на тое». У Ізраілі насельніцтва сапраўды супастаўнае з беларускім (акурат увесну пісаў пра гэта)… i больш за 60 ВНУ!

Ну так, фармальна ў Беларусі 31 універсітэт, у Ізраілі – толькі 9, але гаворка-то ішла пра ўсе ВНУ. Дый па сутнасці… нешта сумняюся, што, дапусцім, акадэмічны каледж Цфата (горад на поўначы Ізраіля, 36 тыс. жыхароў) дае горшую адукацыю, ніж Баранавіцкі ўніверсітэт, рэктар якога надоечы заявіў: «нам трэба навучыць нашу моладзь сарбіраваць тую інфармацыю, якая з’яўляецца ў інтэрнэце». Падобна, кандыдат педагагічных навук Аляксандр Унсовіч меў на ўвазе «сарціраваць» або «фільтраваць»; хімічны тэрмін «сарбіраваць» мае зусім іншае значэнне. Ладна, спадзяваймася, што гэта была чарговая агаворка чарговага прызначэнца, як і «кліКавае мысленне» (ё «кліпавае»), а не праява дылетантызму… У любым разе, БарДУ я пажадаў бы светлай будучыні з кіраўніком, абраным навукова-педагагічнай супольнасцю.

Для чаго на ўсебеларускай нарадзе спатрэбілася прыцягнутае за вушы параўнанне краін? Па-мойму, найперш дзеля празрыстых намёкаў на тое, што «народзец зажраўся» і мае нахабства масава прэтэндаваць на вышэйшую адукацыю (а праз гэта ў краіне бракуе рабочых рук). То святочных дзён у Сінявокай замнога, то студэнцікаў…

Не, я зусім не лічу, што не трэба паважаць людзей без вышэйшай адукацыі. Але кампліменты на адрас атрымальнікаў рабочых спецыяльнасцей даволі крывадушна гучаць ад асобы, сыны якой рашылі дастаць «корачкі» БДУ яшчэ ў 1990-х, а ўнучка сёлета паехала паступаць ажно ў Маскоўскі дзяржаўны ўніверсітэт. Інтуіцыя мне падказвае, што і Мікалай, свет наш Аляксандравіч, 2004 г. нар., не ў ПТВ зараз вучыцца, і нават не ў пахвалёным тутака аўтамеханічным каледжы.

Увогуле, цікава, колькі рабочых & сялян сярод нашчадкаў тутэйшай «эліткі» (міністраў і пад.). Калі раптам выявіцца, што больш, чым у «сярэднім па бальніцы», то я, бадай, здолею пагадзіцца з меркаваннем, што ў Беларусі «няма сэнсу ў апантанай гонцы за дыпломамі аб вышэйшай адукацыі», а «бацькі і дзеці паанейшаму недаацэньваюць прэстыжнасць рабочых прафесій і ўзровень падрыхтоўкі такіх спецыялістаў». Шаноўныя чытачы, падзяліцеся незасакрэчанай інфой! Ужо не як перасмешнік пытаюся – выключна ў даследчых мэтах.

Нагадаю, 21.08.2021 у Рагачоўскім раёне прайшоў гала-канцэрт «Зямля шчасця» з Саладухам & Co., паводле «галоўнай газеткі», «падараваны Прэзідэнтам краіны». Тысячы людзей – многія з якіх не перахварэлі на COVID-19, г.зн. не мелі антыцелаў – cядзелі ўсутыч без сродкаў індывідуальнай абароны, што відаць на фота па гэтай спасылцы. У першых чыслах жніўня 2021 г. колькасць новых выпадкаў заражэння не перавышала 1000 за дзень, 25 жніўня мінздароўя зарэгістравала, аднак, 1357 выпадкаў, 26 жн. – 1551, 27 жн. – 1862.

Выпадковасць або прыкрая заканамернасць? На гэтае пытанне маглі б (дапамагчы) адказаць незалежныя журналісты, але пасля пагромаў у рэдакцыях такіх рэсурсаў, як tut.by, «Наша Ніва», БелаПАН, 6tv.by (магілёўскае недзяржаўнае тэлебачанне), «Сильные новости» (партал навінаў Гомельшчыны), наўрад ці хто наважыцца зараз на сур’ёзнае журналісцкае расследаванне. Сёння ж да кучы «Вярхоўны суд» ліквідаваў суполку, заснаваную ў 1990-х, якая апекавалася недзяржаўнымі СМІ, – Беларускую асацыяцыю журналістаў. Ну, хоць «гітлерцамі паганымі» яе кіраўнікоў не абвясцілі, і танкамі не пераехалі, дзякуй у капялюш…

І яшчэ сёе-тое нагадаю – у сярэдзіне ліпеня г.г. адбыўся налёт «сілавікоў» на офісы творчых суполак, у т. л. Саюза беларускіх пісьменнікаў. Праз колькі тыдняў «міністэрства юстыцыі» на чале з Алегам Сліжэўскім падало ў «Вярхоўны суд» іск аб ліквідацыі СБП. 24.08.2021 у гэтым «судзе» адбылося апытанне бакоў, а ўласна пасяджэнне было перанесена праз недахоп дакументаў. Знакам тым, паўтара месяца лёс арганізацыі, створанай у міжваенны перыяд (о так, СБП – легітымны пераемнік таго Саюза пісьменнікаў, у які ўваходзілі Майсей Кульбак, Янка Купала, Якуб Колас, Ізі Харык, Кузьма Чорны…) вісіць на валаску.

У 2017–2020 гг. на працягу паўгоддзя паміралі звычайна ад чатырох да пяці сябраў Саюза беларускіх пісьменнікаў. За апошнія шэсць тыдняў з жыцця, наколькі я ведаю, пайшлі шэсць сябраў СБП: Віктар Ляскоўскі (19 ліпеня; насуперак сцвярджэнню тут, ён быў іменна ў нашым Саюзе), Уладзімір Сіўчыкаў (21 ліп.), Галіна Багданава (22 ліп.), Алена Васілевіч (8 жніўня), Сяргей Цыплюк (16 жн.), і вось учора, 26 жніўня, – паэт Алесь Разанаў. Дапускаю, што «наезды» на ПЭН-цэнтр і СБП сталіся адным з фактараў… Таксама не магу выключаць, што, калі сітуацыя не будзе выпраўлена, калі Саюз не пакінуць у спакоі, то назіральнікі зробяць выснову пра мэтаскіраванае вынішчэнне творцаў. А заказчыкі «наездаў» застануцца ў гісторыі прыкладна ў той жа ролі, у якой там фігуруе народны камісар унутраных спраў БССР Барыс Берман (у 1937 г. падпісваў ордэр на арышт Ізі Харыка).

А. С. Разанаў (1947–2021), фота адсюль

Слова літаратару, філолагу Змітру Дзядзенку:

Я здзіўлены, як мала СМІ надалі ўвагі гэтай трагічнай падзеі — смерці Алеся Разанава. Для беларускай культуры ягоны сыход можна параўнаць, напрыклад, са смерцю Іосіфа Бродскага для рускай літаратуры. Утвараецца вялізны прагал, і немагчыма нікога паставіць на гэтае пустое месца.

Андрэй Хадановіч сказаў, што азначэнне «геній» не будзе перабольшаннем у характарыстыцы Разанава — і з гэтым цяжка не пагадзіцца.

Алесь Разанаў быў паэтам ад Бога, і ў беларускай паэзіі зрабіў сапраўдную мадэрністычную рэвалюцыю. Так, бываюць такія рэвалюцыянеры — ад Бога.

У 1990-х Разанаў друкаваўся ў «Крыніцы», дзе рэдактарам быў Някляеў. Гэта было выкшталцонае эстэцкае выданне. Творы Разанава там былі як пэрліны ў належным аздабленні. Мяне тады проста агаломшылі ягоныя творы, дзе паэт апісваў адну і тую з’яву ці рэч праз успрыманне ў розных мовах (як прыклад — вецер). Гэта няспынная глыбокая праца са словам, з яго значэннем, з тым вобразам, які яно нясе.

Так, гэта метафізіка. Але ці можа існаваць сапраўдны глыбокі паэт без метафізікі?

Праз тыдзень у Капылі пачнуцца чарговыя «дні беларускага пісьменства» з удзелам, як дакляруюць арганізатары, звыш 100 літаратараў. Даўно хацеў пабываць на радзіме Шолема-Якава Абрамовіча (Мендэле Мойхер-Сфорыма), Абрама Паперны і Цішкі Гартнага, але – не паеду. І па сямейных абставінах, і, галоўнае, таму, што душа ўжо не ляжыць браць удзел у святкаваннях. У Шчучыне-2015 было-такі іначай.

Дадзявае, між іншым, і зласлівасць на афіцыйнай старонцы «дзяржаўнага» СПБ, які мае весці рэй у Капылі. Тут, у стылёва не вытрыманым «аналізе» запатрабаванасці кніг у беларускіх бібліятэках за 2019–2021 гг. («аналіз» я ўзяў у двукоссе, бо аўтар упарта мянуе СБП апазіцыйным, Альгерда Бахарэвіча адносіць да гэтай суполкі, хоць ён пакінуў яе ў 2011 г., і г. д.), прасоўваецца няхітрая, але падлаватая думка: не набывайце кнігі сябраў СБП і «літгуртка» «Полоцкая ветвь», усё роўна іх мала хто чытае; фундуйце нас, толькі нас…

Баюся, не без уплыву актывістаў «чэснага» саюза, якія сцвярджаюць, што выступаюць за «стабільнасць і адзінства ў краіне», сёлета мінадукацыі РБ выкінула са школьнай праграмы па літаратуры творы Аляксандра Салжаніцына, Уладзіміра Набокава і Святланы Алексіевіч. Месца апошняй – прадказальна – заняў Мікалай Чаргінец, кіраўнік СПБ, заснаванага шляхам расколу ў 2005 г.

Уласна, пасля таго, як у канцы 2020 г. чаргінцоўцы пры дапамозе «Беларускай энцыклапедыі» паспрабавалі прысабечыць Уладзіміра Караткевіча (1930–1984), з імі aмаль усё праяснілася. Гэта даволі наіўна, чакаць ад іх слоў спагады на адрас цкаванага СБП. А вось Нацыянальны саюз пісьменнікаў Украіны шчэ ў канцы ліпеня прыняў адозву, дзе сказана:

НСПУ заклікае Урад Украіны, украінскія ды міжнародныя праваабарончыя арганізацыі асудзіць наступ з боку цяперашняй улады Беларусі на грамадзянскую супольнасць у цэлым і творчыя арганізацыі ў прыватнасці… Усведамляючы маштабнасць выклікаў перад творцамі ў суседняй краіне, гарантуем усім прадстаўнікам незалежных літаратурных суполак Беларусі мажлівасць рэалізаваць права на свабоду слова і творчасці ў электронных і друкаваных СМІ Нацыянальнага саюза пісьменнікаў Украіны. Жыве Беларусь! Слава Украіне!

Заступаліся за нас і шведы, і нарвежцы… Мяркую, усё гэта не пойдзе ў глум, нават калі зараз не відаць непасрэднага эфекту.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

27.08.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 28.08.2021  13:23

«Тянет белорусский якорь». Беседа с Павлом Костюкевичем (2)

(окончание; начало здесь)

В Минске из-за твоего гражданства бывают хлопоты?

– Пока что не было, но… Когда в гостиницах других городов достаёшь израильский паспорт, сразу набегает. Думаешь, что надо как-то не так себя вести, надо качать права, требовать себе лучший номер 🙂

– Не обелорусился ты как следует – видать, мало вышиванок сносил… А здешней политикой интересуешься?

– Здесь есть один политик – политики нет.

– Ну, может, за последние 10 лет какое-то новое поколение подросло?

– Думал недавно о местной молодёжи – она аполитичная совсем.

Категоричен ты… Не берём далёкий 2010 год, но в 2017-м на «нетунеядские протесты» много молодёжи выходило, сам видел.

– Возможно, приближается старость. Кажется, что раньше всё было более ярко, все выходили 🙂

– Тебе же [в 2019 г.] только 40 лет исполнилось. Какого числа, кстати?

– 24 мая, в день рождения кириллицы. Остро ощущаю эту дату – да, по еврейским традициям, ещё далеко до половины жизненного срока, но мы-то живём не в эпоху пророков, ориентируемся на реальную жизнь. В 40 лет надо уже как-то иначе ставить ступню, чтобы на спуск идти. Иное ощущение жизни – «нет того, что раньше было».

– По-моему, за 11 лет в Беларуси ты немалого добился. Свои крупнейшие достижения назовёшь?

– Представляется, что мало чего добился, хочется большего.

ОК, спрошу иначе. Сколько ты книжек выпустил?

– Штук 10 – своих и с переводами. Своих четыре: «Зборная РБ па негалоўных відах спорту», «План Бабарозы», «Бульба ў райскім садзе», «Душпастарскія спатканні для дачнікаў». Ага, и «Блог Усяслава Чарадзея» – пять. Переводы: «Аўтаспынам па Галактыцы», «Бойня № 5», две керетовские книжки, Вайля книжка… Сейчас у Логвинова выходит перевод на белорусский «Троих в лодке» Джерома К. Джерома. И перевожу с иврита «Вениамина Третьего» Менделе Мойхер-Сфорима.

«Вещественные доказательства» от П. К.

Что из названного для тебя самое дорогое?

– «Бабароза», конечно. Очень важная книжка, в ней я прыгнул «выше пупка» – боюсь, что такого прыжка не повторю. Писал четыре года.

Действительно, чувствуется, что в неё много вложено, особенно понравились рассуждения о колтуне. У Кульбака была зельманиада, у тебя – колтуниада… Я даже попытался посетить [упомянутый в романе сайт] kautun.by 🙂

– Колтун спасал книгу в последний момент. Всё писалось долго, медленно, но не было «центрального гвоздя». За несколько дней дописал фрагмент – абсолютную пародию на «Город Солнца» и «партизанов» Артура Клинова. К «Городу Солнца» претензий не имею, но хотелось спародировать тот дискурс и «концепцию партизана».

– Не соглашаешься с тем, что белорусы – культурные партизаны?

– Отвечу словами из купаловских «Здешних»: «всё это как бы так и как бы не так». «Партизанская» концепция немного смешная, комедийная. Время прошло, надо новые концепции порождать – более серьёзные 😉

– А на чём может (или должна) строиться новая концепция белорускости?

– Переходя к «Вениамину Третьему», которого перевожу, – из этого произведения проистекает концепция гетто, которое было здесь в ХІХ веке. Было большое гетто, но не на один народ, а на два: на евреев и белорусов. Резервация размером в целую страну – возможно, одна из крупнейших в Европе. Тут и надо всё искать, все корни…

– Допустим, Беларусь была колонией, и что дальше? Идея деколонизации? Так она не новая. И как бы ты «рядовым гражданам» объяснил, что делать? Просто выйти из гетто, стать свободными людьми?

– Да, свободными, но я не знаю, как это можно объяснить людям, которые считают себя победителями во Второй Мировой. Беларусь победила? Она была жертвой той войны, а выпячивается постоянно победоносность.

Бросаешься в другую крайность. Ясно, что была жертвой, но ясно и то, что перамагла (вместе с другими). Предлагаешь сместить акцент на то, что мы были жертвами? Но ведь это «вечный плач», из которого вряд ли нечто конструктивное выйдет.

– По крайней мере надо признать, что в гетто «отбивали голову», т.е. не разрешали своего образования. Ограничивалась мобильность: ты мог переехать в город, лишь поменяв себя. Конечно, «отсекание головы» происходило по-разному у евреев и белорусов.

В любом случае то, о чём ты говоришь, имело место 150-200 лет назад. Неужто в прошлом веке всё осталось, как в позапрошлом?

– Половину советского времени гетто в разных формах существовало – «не забалуешь». Первым руководителем Беларуси из местных был Мазуров (с 1950-х гг.), все прежние руководители были сюда присланы…

Из довоенных руководителей вспоминается белорус Шарангович, но это не так существенно. Были здешние, может, даже худшие, чем присланные…

– Так и про Кубе кто-то говорит, что он думал о Беларуси! А если серьёзно, то Беларусь подчинялась империи: эти территории максимально использовались. «Как удобно, так и сделаем» – во всём, и в культурном строительстве, и в экономическом…

Хорошо, не будем замахиваться на глобальные обобщения. Вокруг чего может сейчас строиться идентичность белорусских евреев?

– Представим себе современного белорусского еврея. Его внуки в Америке, дети в Израиле, сам он на чемоданах. Даже если он решил жить здесь, он смотрит RTVI («русское международное телевидение», с конца июня 2021 г. его вещание прекращено в Беларуси. ред.). Времени на белорусскую культуру у него нет…

– Ты скептически смотришь на местные еврейские организации?

– Да, и это одно из крупных разочарований последних десяти лет – еврейское сообщество очень направлено на… Ну, во-первых, на благотворительность. Это хорошо, но помощь идёт из-за рубежа (хотя из Беларуси тоже). Во-вторых, на обработку тем, которые важны, но к сегодняшнему дню не имеют отношения. Конкретно, хватит воспевать местечко. Жизнь в местечке была очень тяжёлой, депрессивной жизнью в резервации – давайте об этом поговорим!

Разве кто-то так уж воспевает? Конечно, есть некоторая апологетика… о чём я писал ещё в начале 2000-х гг.

– Воспевают. Кроме того, наблюдаю, как концепт идеальной жизни в местечке переносится на БССР, где всё якобы было гармонично… История белорусских евреев интересна и разнообразна, но в Беларуси всё сводится к концептам штетла и Холокоста.

Сейчас белорусы начали узнавать о своём еврейском наследии, столько появилось исследований – той же Инны Соркиной… Истерия (в хорошем смысле), связанная с Кульбакам, – это же здорово! А еврейские организации дышат ровно.

Всё же на Кульбака обращает внимание и местный еврейский официоз – газета «Авив», журнал «Мишпоха» (правда, Юлий Марголин в этой статье стал «Юрием»)… Не забывают и Менделе – когда в 2018 г. открывали памятную доску в Копыле, была там и делегация «официальных евреев». Может, ты обижаешься на то, что белорусские евреи не читают твои книги?

– Может быть… Но я вижу, что «лыжи» навострены на переезд: «Не я перееду, так мои дети или внуки переедут». Такое чемоданное настроение. С другой стороны, белорусские евреи видят мир развёрнуто – нет атеистического восприятия, мол, на мне всё кончается… Наперекор всем теориям, по которым люди склонны жить «здесь и сейчас».

Но многие белорусские евреи радуются жизни и не зациклены на прошлом (да и будущем). Взять те же «Дни еврейской культуры» в Минске…

– Ну, возможно, это мой личный плач по книжной культуре. От белорусской публики мне внимание перепадает – книжки читаются, смотрятся… От еврейской – почти не перепадает.

Какие литературные премии ты получил?

– В 2012 году – премию Ежи Гедройца за «Зборную РБ па негалоўных відах спорту», а в 2019-м – «Прозрачного Эола» за переводы Узи Вайля.

События 2012 г. много обсуждали, в том числе и в связи со скандальчиком вокруг присуждения. А в 2019-м были неурядицы?

– Макс Щур, основатель «Эола», в принципе, человек скандальный, но в этот раз он почему-то был сама кротость. Выдал премию пятнадцати литераторам, и для скандалов просто почвы не было.

Эолы самые настоящие

Побалакаем о «Вениамине Третьем». Почему ты взялся переводить Менделе, и почему именно это произведение?

– Я думаю, это пересоздание входит в мои обязанности. Произведение давно уже напрашивалось, с Барщевским о нём говорили…

– Неужели с Яном? 🙂

– Произведение таки попадает в раздел «Белорусская литература не по-белорусски», где фигурирует имя Яна Барщевского, но разговаривал с Лявоном. Он, пожалуй, последний возрожденец, который считает, что надо все основные пробелы закрыть. Я так не считаю, но непереведенный Менделе – из тех пробелов, которые закрыть необходимо. Это часть белорусской литературы, написанная на идише и иврите.

– Я давно в курсе твоей позиции: «Литература, которая не обогащается переводами, постепенно делается провинциальной и вымирает» (2011 г.)». А до тебя Менделе Мойхер-Сфорима переводили на белорусский?

– Поиски в сети показали, что никто толком не переводил… На украинский перевод есть, вышел во время «дела врачей», и там все израильтяне в тексте заменены на «красноликих евреев». Это отдельная интересная тема – как были убраны все мудрости библейские, сделаны из них местечковые мудрости.

– Ты ставишь перед собой цель подготовить полный, самый адекватный перевод?

– У меня сложная задача, потому что Менделе сам играл с ивритской версией – фактически, переписывал сам себя… Выбрал сначала идиш, заработал себе славу, а иврит – это было для него что-то вроде забавы.

– По-моему, наоборот: он начал писать по-древнееврейски, потом уже перешёл на идиш

– Он экспериментировал, но когда понял, что нужен некий «выхлоп», выбрал идиш, чтобы книжки пошли в народ. Но все литераторы в то время ощущали «неполноценность» идиша, и в предисловии к «Вениамину Третьему» сказано примерно так: «Хорошо было бы, конечно, издать книгу на иврите, но написал я на идише». И вот 30 лет спустя он осуществил мечту, издал ивритскую версию. Её читали люди, которые уже прочли книгу на идише, т.е. автор играл и со своим читателем. В этом издании много вырезано, сделано больше универсалистских выводов о еврейской душе, в нём меньше местечковости (кстати, думаю, некоторые шутки зря выброшены)…

– Ай-яй, неужели ты сравнивал ивритский вариант с идишским?

– Идишем, увы, не владею. Просматривал довольно точный (так, по крайней мере, я читал в научной литературе) польский перевод с идиша, потому что украинская и русская версии – весьма специфичные. Да на самом-то деле и изданий на идише было три, и они отличались довольно сильно… Короче, я изучал вопрос. А насчёт адекватности – не знаю, может, он и не адекватный. Полагаю, что это должен быть антиколониальный перевод, из этого всё следует. Потому что у Менделе – путешествие людей, которые идут в Святую Землю, а попадают в каменный мешок казармы.

Менделе любил Танах, и наперекор моде того времени отдавал ему преимущество перед Талмудом. Проблема в том, что многих слов в Танахе не было, и писатель был вынужден давать описание вместо понятия. Например, там, где говорится о ряске или плесени на воде, он употребляет сочетание «что-то зелёное».

И ты убеждён, что перевод классика еврейской литературы следует осовременить, дав свободу переводчику? В твоём переводе говорится о «фрустрации» Вениамина, а есть ли это слово в оригинале?

– Нет, конечно… Но после «неволи», долгого подчинения ивритским авторам (что бы ни говорили, там не мой стиль, а стиль Этгара Керета, Узи Вайля и др.), считаю возможным поэкспериментировать. Ну, слушай, Танах же тоже переводили по-разному!

Иногда, конечно, «просыпаешься» и осознаёшь, что итальянский афоризм «переводчик – лжец» имеет под собой основание. Тогда я начинаю что-то откручивать назад.

Перевёл уже всю книгу?

– Почти… Надеюсь, выйдет в следующем году (увы, в 2020 г. не вышла. – ред.). Видишь, по всем критериям это произведение белорусское, хотя пытаются показать, что оно больше украинское… И автор преподносит своего героя («Менделе-книгоноша» – это же не он сам, это его рассказчик!) скорее как хасида, чем как миснагеда, а хасидизм был более распространён среди украинских евреев. Мне кажется, автор хотел понравиться более широкой публике: не только белорусской и украинской, а и российской.

– Хасидские мотивы легко объяснить, т.к. в юности Менделе (тогда ещё Шолем-Яков) общался с хасидами. Об этом свидетельствует его автобиографическая повесть «Шлойме, сын Хаима» (герой отправляется из «миснагедского» Копыля в Тимковичи, где знакомится с хасидским миром, перенимает некоторые его обычаи)…

– В то же время автор выступает и против тeх, и против этих – он, скорее, занимает позицию маскиля, еврейского просвещенца (и чем-то напоминает немецкого еврея). Рассказчик же, его альтер эго, – не совсем маскиль; происходит этакое раздвоение в рассказе.

Я догадался, почему ты выбрал Менделе – не только потому, что земляк, а и потому, что он близок к Гаскале, просвещению. У тебя тоже есть эта жилка – просвещать здешний люд. Недаром ты читал лекции об израильской литературе в БГУ и в Белорусском коллегиуме…

– Так у многих она есть, а вместе с тем… Читаю сейчас Алеся Беляцкого о возрожденцах 1980-х. Это замечательные люди, но, по-моему, всё уже кончилось в 1960-х – всё национальное движение. Потом был некий культурный круг, членов которого не выпускали на широкий простор и туда особенно никого не пускали. Пришли возрожденцы, и как они себя вели? Словно двадцатого века и не было. Сказали, что народ чуток русифицированный, но, в принципе, ничего не забыл. На деле же всё было кончено, и у евреев тоже (ну, в 1970-х точно).

Снова непонятный пессимизм…

– А может, беседуя с тобой, я обкатываю предисловие к Менделе Мойхер-Сфориму 🙂

– Давай лучше к твоей биографии обратимся. Ну, приехал ты сюда в 2008 г., поставил себе сверхзадачу (условно – обновить белорусскую литературу при помощи израильских авторов)… Или не ставил?

– Такая сверхзадача была, однако, когда я обзавёлся семьёй (женился на Марийке Мартысевич в 2011 г., потом родились Сымон и Лявон), стал более меркантильным. Больше думаю о своём, меньше – о Гаскале 🙂

Павел и его супруга, Мария Мартысевич, в образах межвоенных белорусских контрабандистов. Фото отсюда

Полагаешь, Джером К. Джером и Менделе по-белорусски будут продаваться? Одна наша бывшая соотечественница, выпускница журфака БГУ 1964 г., считает: нечего переводить на белорусский то, что уже выходило по-русски. Экзотическое мнение, и всё же…

– Ну, понемногу всё продаётся. «Аўтаспынам па галактыцы» Дугласа Адамса – успешная книжка, где-то 1000 экземпляров продалось. А самым успешным был первый Керет («Кіроўца аўтобуса, які хацеў стаць Богам»). Тогда, в конце 2000-х, и время было другое, и помощь посольства Израиля… Вторая книжка, изданная в Минске-2017 («Раптам стук у дзверы»), пошла не так хорошо, хотя Керет остался Керетом.

Посольство уже не устраивало презентацию этого сборника в Израильском центре?

– Понимашь, сейчас фактически нет посольства Израиля, есть лишь один дипломат. Должен быть атташе по культуре, куча других людей. Когда есть атташе, он волей-неволей отвечает за литературу. А когда один человек за всех отдувается, что это за работа?

Поэтому, видимо, не очень получилась выставка израильских достижений на минской книжной ярмарке-2019…

– Да уж, там был просто провал. Книги должны как-то циркулировать между читателями, переходить в их собственность. Должны происходить встречи… всё-таки 50 тысяч образованных белорусов посещают эту ярмарку.

– Может, опять-таки всё проще: тебя не пригласили, потому и «клеймишь» выставку?

– Всё может быть 🙂 У меня мама так и считает: всё сводится к личному…

Я так не считаю, но мысль распространённая… А скажи, что тебе помешало выпустить иврит-белорусский словарь, анонсированный в 2007 г.?

– Он наполовину готов, но время бумажных словарей прошло… Посмотрел на Алеся Астрауха с его трудом – и понял, что бумажный я не осилю. Сейчас думаю издать иврит-белорусский словарь в электронном виде – не просто на каком-то сайте (уже и время сайтов прошло), а, может, на специальном, например на slounik.org. Но насчёт задержки ты прав – нет мне оправдания!

Считаю, что как раз словари стоит издавать на бумаге, пусть ограниченным тиражом. Даже странно, что ты представляешь книжный магазин, куда люди заходят, что-то покупают (в т. ч. идиш-белорусский словарь Астрауха), и говоришь, что время бумаги ушло.

– Как бы ни было, иврит-белорусский словарь я доделаю. Это моя обязанность, как и перевод Менделе.

Сейчас мы, заглянув к бронзовому Максу Горькому, медленно шествуем от дома-музея РСДРП к дому Костюкевичей, что на улице Чернышевского… Сам-то как считаешь: хорошо ты поработал в эти 11 лет? Какую оценку поставил бы себе?

– B принципе, положительную. По вычерпанности – 100, я уже исчерпал себя (в смысле идей), из колена выломал всё, что можно. По результативности – 60-70…

– А если бы остался в Израиле?

– Скорее всего, затянула бы стихия денег. Kто бы нам позволил жить богемно в Израиле? Короче, не жалею, что вернулся.

– Часто бываешь там?

– После 2008-го ни разу не был.

– Хотел бы?

– Да, но пусть дети подрастут. Старшему нет четырёх, младшему теперь [в августе 2019-го] год. Боюсь, они многого не поймут, если сейчас ехать. Хочется, чтобы был некий толк от путешествия. Вот ездили с Сымоном на экскурсию в Лидский замок, там показаны орудия для пыток – так говорили малышу, что они служат, чтобы массажик делать 🙂

– Между прочим, какое твоё любимое место в Минске?

– Лошица. Лошицкий парк.

И вот мы уже приближаемся к площади Победы, она же Круглая. Сама составная часть города-героя подсказывает, что пора закругляться. Читателям belisrael что-нибудь пожелаешь?

– После сорока лет всё становится понятно. Которые моложе, тем желаю дожить до 40, а тем, кто дожил – постараться это пережить 🙂

 

Может, в твоём левом кармане завалялись советы для молодых литераторов?

– Думаю, надо пытаться рассмешить или смутить читателей в каждом предложении. Либо убивать кого-нибудь в каждой фразе, и делать это в КАЖДОЙ фразе. С этого надо начинать. Потом уже развернётся ситуация.

– А если нет?

– Надо продолжать в том же духе – либо в каждом предложении смешить, либо в каждой фразе убивать.

Этак и персонажей не останется…

– Тогда убивать надо не персонажей, a какой-то концепт. Чтобы каждая фраза представляла собой сражение, удар по мозгам.

– Гм, наводит на мысли о рассказе «Бунин». Но ведь в произведениях Павла Костюкевича не всегда присутствует то, что ты советуешь! Взять тот самый «План Бабарозы», где лирика вплетается в сатирику…

– Я уже выработал свой стиль, мне можно. Вообще, знаешь что? Рассказ – это о том, как разрушить существующее мироздание. А в романе наоборот: надо создать свою планету, свою галактику.

Расспрашивал Вольф Рубинчик

Авторский перевод с белорусского, оригинал здесь

От belisrael.info. Фрагменты «Путешествия Вениамина Третьего» в переводе П. Костюкевича на белорусский см. здесь, здесь и здесь. В начале августа с. г. Павел пояснил: «Мойхер-Сфорим с иллюстрациями подготовлен к печати, но будет ли книга – вопрос. Все под веником; во всяком случае, меценаты и спонсоры боятся…» Если кто-то из наших читателей НЕ боится, ему (ей) и карты в руки.

Опубликовано 22.08.2021  17:57

В. Рубінчык. Не да катлет з мухамі

І ўсё-такі шалом! Карціць скончыць сваю даўно задуманую кніжку № 9, але без набегаў на публічныя бібліятэкі справа гэта праблематычная – у інтэрнэце ё далёка не ўсе выданні 1920–30-х гадоў. Наогул цяжка будаваць планы, пакуль штодня колькасць невылекаваных хворых COVID-19 у Беларусі прырастае сотнямі. Таму – зноў назіранні за бягучымі «буйніцамі і драбніцамі» (пазычаю выраз у мастака Андрэя Дубініна, які ў 2018 г. назваў свой артыкул акурат «Буйніцы і драбніцы»).

Тутака прыводзіў я табліцу; з яе вынікае, што ў апошнюю дэкаду красавіка былі дні, калі згаданы прырост складаў 400–500 чалавек. На другое мая, паводле афіцыйнай статыстыкі, розніца паміж захварэлымі і ачунялымі за папярэдні дзень сягала 812 чалавек, на трэцяе – 798, на чацвёртае – 723, на пятае – 349. Разважаючы абстрактна, такое зніжэнне можа быць падставай для асцярожнага аптымізму, аднак доктаркам/дактарам, медсёстрам/медбратам, фельчаркам/фельчарам, каторыя на перадавой – і нясуць страты – ад яго зараз наўрад ці лягчэй.

Бадай усе людскія рэзервы ўжо мабілізаваны; лік медработнікаў у краіне не можа расці на сотні (і нават на дзясяткі) за дзень. Гэта якіх-небудзь намеснікаў па ідэалогіі можна падрыхтаваць на тыднёвых курсах, між тым нават сярэдні медычны персанал рыхтуецца цягам многіх месяцаў. А тут яшчэ звальненне галоўнага ўрача віцебскай бальніцы хуткай дапамогі Сяргея Лазара – без тлумачэння.

С. Лазар. Фота з адкрытых крыніц

Ёсць думка, што чалавека, злёгку нават падобнага да Лукашэнкі (!), наважыліся выкінуць з працы, каб іншыя начальнікі бальніц на фоне эпідэміі баяліся пушчаць «нячэсныя» CМІ да сваіх падначаленых. Вопытны ўрач-рэаніматолаг Раман Антоненка, які сам падхапіў COVID-19, у канцы красавіка сказаў для tut.by «лішняе» (з гледзішча тых самых ідэолагаў): «Вірус распаўсюджваецца па краіне… Шмат хворых на пнеўманію, і сярод іх не толькі пажылыя. Ёсць і 30-гадовыя без шкодных звычак… Каб гэта спыніць, патрэбны неардынарныя захады, адной самаізаляцыяй тут ужо не дапаможаш… Я не ведаю: або ў вышэйшай улады мала добрых дарадцаў па медыцыне, або да іх не прыслухоўваюцца».

Абвяржэнне ад міністэрства аховы здароўя РБ – маўляў, няма сувязі паміж публікацыяй на тутбаі і звальненнем Лазара – трошкі не пераконвае. Міністэрства ўжо не раз лавілi на хітрыках і недагаворках, не кажучы пра сумнеўнай вартасці прагнозы. Cёння ў абласным аддзеле міністэрыі паабяцалі, што зволены застанецца ў медыцыне… паглядзім. Спадзяваймася, не на пасадзе санітара.

31 сакавіка, у дзень, калі Галоўны Клюшкар аб’явіў пра «дасягненне піку» захворвальнасці згодна з яго, клюшкара, адчуваннямі, на Беларусі было 152 інфікаваных, каля 40 ачунялых і 1 памерлы, у Ізраілі – 4831 інфікаваны, 163 ачунялых і 17 памерлых. На 05.05.2020 Беларусь абагнала Ізраіль паводле першага паказчыка (18350 супраць 16237) i моцна адстала паводле другога (3771 супраць 10223). Праўда, памерлых у Беларусі покуль меней (107 супраць 237), але разрыў скараціўся… і, на жаль, будзе скарачацца далей – улічваючы, што звыш 200 пацыентаў у РБ знаходзяцца пад апаратамі штучнай вентыляцыі лёгкіх (у Ізраілі – толькі 66).

З абмежавальнымі захадамі, што каштавалі Ізраілю вялікіх грошай, таксама не ўсе ўрадоўцы згаджаліся, да таго ж ізраільцы – не самы дысцыплінаваны народ, аднак… тыдні за чатыры ўдалося пераламіць сітуацыю да лепшага. А скнары, для якіх «эканоміка галоўнае» і «важна не страціць рынкі», плаціцьмуць двойчы (зрэшты, ужо плацяць).

«Комс. правда в Бел.», 05.05.2020. Паводле «мэра» (у Мінску няма мэра, ёсць старшыня выканкама, якога паставіў «на горад» вышэйшы адміністратар), у выпадку каранціна з 1 сакавіка «мы» мелі б не 102% валавага прадукта, а 92% – ужосъ!

Але, як у незабыўнага Мендэле, «не тое хацеў я сказаць». Лупцуй не лупцуй «бюракратаў», у тым ліку і боса іхняга, апантанага суботнікамі, вайсковымі дэфіле ды «чысткай капытоў», відочнага плёну ў бліжэйшы час не будзе. Словы ў савецкай і постсавецкай Беларусі настолькі часта разыходзіліся са справамі, што абясцэніліся ўшчэнт – якая тут «парэсія», у нашых палестынах і для палітычнай сатыры прасторы малавата… Каб суцішыць тых, каторыя равуць «кароль голы», практыкуюцца ўніверсальныя адказы: «Спярша самі станьце каралём» або «вы яму проста зайздросціце». Як ні дзіўна, у 99% выпадкаў гэткія «досціпы» спрацоўваюць.

Дзевяностагадовы юбілей таленавітага Мая Данцыга (1930–2017) ў канцы красавіка сціпла адзначыла, як раней бы сказалі, «шырокая грамадскасць». З’явіліся новыя артыкулы, фільмы… Планавалася чарговая выстава ў Нацыянальным мастацкім музеі, ды праз эпідэмію яе адклалі. Затое выклалі ў сеціва відэазапіс, дзе супрацоўніца музея, мастацтвазнаўца Н. Сяліцкая, распавядае пра М. Данцыга. Усё б нічога, ды ў апошні час мастак паціху-патроху падганяецца пад чыесьці «хацелкі». Выпадак з Халоднай сінагогай, будынак якой Май Вольфавіч намаляваў на сваёй карціне 1972 г. нібы на знак пратэсту супраць разбурэння старога Мінска, я ўжо згадваў. Пра тое, што гэтая карціна не раздражняла ўлады, сведчыць, дарэчы, і наданне яе аўтару ў 1973 г. звання «Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР».

«Данцыг ніколі не рабіў папярэдніх малюнкаў, эскізаў…», – смела заяўляе Наталля Сяліцкая (4:23). Ну, такое… Амаль адначасна выйшаў артыкул Ганны Вашчынчук, дзе дадаткам відаць якраз папярэднія малюнкі і эскізы Данцыга 🙂

«Май Вольфавіч Данцыг быў чалавекам з неверагодным пачуццём гумару…» (8:16). За сем гадоў зносінаў «неверагоднага пачуцця», на жаль, не заўважыў. Папраўдзе, творца быў не абы-якім эгацэнтрыкам, а такія з гумарам зазвычай не сябруюць. Дамінантай яго паводзінаў было падгрэсці пад сябе як мага болей усяго (рэсурсаў, улады), што, між іншым, пункцірна пазначана ў Адама Глобуса (2005). Не кажу, што эгацэнтрызм – заўжды кепска, але… на мой густ, мастак адносіўся да сябе задужа сур’ёзна. Разам з тым ён умеў пасміхацца і па-свойму жартаваць – «з пазіцыі сілы». Ну і, вядома, летуценіць: «Я ніколі не пісаў правадыроў, не здраджваў сваім прынцыпам» (2009); «Халтуру і я рабіў: пісаў партрэты Сталіна на нашым камбінаце мастацкім, але я не затрымаўся ў гэтым стане, тое было эпізодам» (2015).

М. Данцыг, партрэты А. Касыгіна і М. Суслава, сярэдзіна 1970-х. Хіба не халтура, а «покліч душы» 🙂

Знаёмы чытачам belisrael.info літаратар Зміцер Дзядзенка 24.04.2020 так адкаментаваў лагатып дрыбінскай раённай газеты: «Мазаічная псіхапатыя перыяду лукашызму. Назва “Савецкая вёска” спакойна суседзіць з магдэбургскім гербам».

З сайта dribin.by

Разумею пачуцці Змітра, але… не абавязкова гэткае суседства – праява «мазаічнай псіхапатыі». Аксюмараны, спалучэнне неспалучальнага характэрныя для самых розных краін/часоў; менавіта яны, як правіла, і ствараюць камічны эфект («Мешчанін у дваранах», «Пінская шляхта»…) Барадатая показка «або крыжык здыміце, або трусы надзеньце» – пра тое самае.

Тое, што асобныя прэзідэнты (nomina odiosa) паводзяць сябе «не па чыну», а як распешчаныя манархі, з’яўляецца невычэрпнай крыніцай для жартаў, але ж і значна больш сур’ёзнай праблемай, чым пастаўленыя побач «магдэбургскі» герб і назва з мінулага стагоддзя. Во ўзгадалася, што ў Шчучыне касцёл стаіць на вуліцы Савецкай, а ў Мінску музей Міхаіла Савіцкага (той яшчэ быў «аматар яўрэйшчыны»…) часцяком экспануе творцаў-яўрэяў, і нічога… Можа, тут і хаваецца славутая сярмяжная праўда «тутэйшая талерантнасць»? 🙂

Насамрэч усё мае свае межы, і, напрыклад, сабаччо на могілках (нават зачыненых) я, адрозна ад «прагрэсіўнай» журналіздкі Сашы Р-й, не гатовы талераваць…

Слушная пазнака на агароджы брацкіх могілак, дзе пахаваны ўдзельнікі Першай сусветнай, рог вул. В. Харужай і Чарвякова ў Мінску. Не бачыў падобных пазнак вакол «Яўрэйскага мемарыяльнага парка» па вул. Калектарнай/Сухой, дзе да 1970-х гадоў былі яўрэйскія могілкі (у канцы 1980-х, як распавядаў Якаў Гутман, пляцоўку збіраліся забудаваць, што канчаткова сцерла б пра іх памяць, а так… хоць асобныя магільныя пліты захаваліся).

Cабака пісьменніка Кды гойсае па плітах (фота 2015 г., гл. тут)

Надвор’е апошняга тыдня спрыяла шпацырам… Накоратка вярнуся да тэмы, якая турбавала летась, аднак адышла на задні план у пачатку 2020 г. – мінская тапаніміка, афармленне шыльдаў з назовамі вуліц. Пагатоў што тыдні з тры таму дызайнер Ігнат Плотнікаў выступіў з ідэяй візуальнай уніфікацыі тых аншлагаў (на свой капыл; адчуваецца натхненне «чалябінскім варыянтам» Іллі Бірмана).

Я не тое каб супраць такіх колераў, але з большай прыемнасцю акцэптаваў бы шыльды, дзе літары й лічбы крочаць «белым па зялёным»… Ці «белым па сінім», як тут:

Ды больш істотна для мяне – каб адваявана было месца для беларускай мовы. У жніўні-верасні 2019 г. звяртаў увагу на адсутнасць яе пры афармленні шэрагу шыльдаў; за паўгода наўрад ці многае ў Мінску змянілася да лепшага. Што ілюструюць і «Нововиленская», і «Каховская», і гэта:

 

Трэба прызнаць, на вул. Пархоменкi, 3 дошка з партрэтам героя выканана па-беларуску… I на доме № 17 па Кахоўскай з другога боку з’явіўся беларускамоўны аншлаг.

Прыкра, што адсутнічае белмова на гімназіі, дзе некалі (у 1990 г.) вучыўся 🙁

Тэксту на гімназічнай шыльдзе не відаць, ды паверце: там «Государственное учреждение образования», etc.

Аднак і беларуская мова, зразумела, не панацэя ад бесталкоўшчыны.

Гэтая таблічка на вул. Шчадрына, 90, з гібрыдам «Шчадрына» і «Скарыны» (=«Шчадрыны»), вісіць шмат год… ¯\_(ツ)_/¯

Тут, ля прыпынку «Кіеўскі сквер», бачым ваганне «зацікаўленых асоб», якую версію выбраць. Дапраўды, «Смаргоўскі» тракт або «Сморгаўскі»? Знянацку не кожны адкажа… Дэ-юрэ тракт і некалькі завулкаў побач з ім усё-такі «Смаргоўскія». Назва зафіксаваная ў «Приложении к решению Минского городского Совета депутатов от 26.10.12 № 259» – спісе элементаў вулічна-дарожнай сеткі горада Мінска. Яна паходзіць ад колішняга ўрочышча Смаргоўка…

Выходзіць, летась я памыляўся, калі следам за С. Харэўскім прасоўваў варыянт «Сморгаўскі» (трэ’ было арыентавацца на больш аўтарытэтнага знаўцу мінскай тапанімікі – гісторыка Івана Сацукевіча). Зрэшты, не адзін я такі шлімазл; «Сморгаўскі завулак» выкарыстоўваецца нават у дыпламатычным даведніку міністэрства замежных спраў РБ (2020; гл. с. 12). Дарэчы, там на с. 11 усплывае i «вул. Сабінава» – слушна «Собінава».

А нехта (не блытаць з блогерам Nexta) верыць, што назва «Смаргоўскі» – ад Смаргоні 🙂

Во яшчэ кур’ёз: пэўна, летась пад «Еўрапейскія гульні» і/або перапіс насельніцтва ўрад падкінуў грошай камунальнікам, і тыя прымудрыліся павесіць новыя шыльды там, дзе дубляванне адно рассейвае ўвагу… Як бы ні было, вешаючы новыя, варта было зняць старыя, дзе назоў вуліцы імя Паліны АсіпенкА пададзены з памылкай. Кур’ёзна, што і ў згаданым «спісе элементаў» 2012 г. фігуруе «вул. Асіпенкі». Але Мінгарсавет не меў паўнамоцтваў мяняць правапіс беларускай мовы.

Як скланяюцца жаночыя і мужчынскія прозвішчы на «-нка», было патлумачана ў 2014 г. ва ўрадавай газеце са спасылкай на экспертаў. Багата дзе ўсё напісана як мае быць… Разам з тым колькі аншлагаў на гэтай вуліцы Мінска – фактычна адной з цэнтральных – дагэтуль нясуць на сабе сляды непавагі да граматыкі.

Мазаічная псіхапатыя? Пры ўсёй павазе да Змітра, я так не думаю. Хутчэй – суцэльная апатыя…

Прагулка па «Арлоўцы» амаль непазбежна вядзе ў Кіеўскі сквер. У 1980-я і нават у «ліхія» 1990-я гады тут блішчэлі пазнакі, што сквер закладзены ў такім-та годзе такімі-та людзьмі ў гонар горада-героя Кіева…

Цяпер алея & камень – голыя; металічныя пліты даўно скрадзены або дэмантаваны. Аднавіць іх у век краўдфандынгу, бадай, рэальна, i «мытня дала б дабро» (гэта ж не шыльда ў гонар БНР, якую ў сакавіку Мінгарвыканкам чарговы раз не дазволіў павесіць на вул. Валадарскага). Але ж перапісвацца з чыноўнікамі мне паднадакучыла – мо такі вярнуся да кнігі.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

05.05.2020

Апублiкавана 05.05.2020  22:26

Водгук

Наконт «асобныя прэзідэнты… паводзяць сябе не па чыну, а як распешчаныя манархі» яшчэ класік трапна сказаў: «Няма горш, як з хама пана, a з дзярма пірага.»

Неяк прыйшло да галавы смелае параўнанне. Некаторыя беларусы — тыя, што ў гета — гэта як габрэі гадоў 150 таму на той самай тэрыторыі. А мовы размяркоўваюцца так:

Тое, чым быў у іх тады ідыш — адпавядае зараз рускай у беларусаў. Ведаем кепска (бачна па чатах), ужываем у побыце, хоць і крыху саромеемся, але, напрыклад, у мяне, дзіцяці менскай ускраіны 70-х — руская фактычна была засвоена першай, як ні круці.

Іўрыт — беларуская (сакральная, ведаюць не ўсе, у побыце размаўляюць рэдка, альбо размаўляюць у адмысловым асяроддзі).

Руская ў гэбраяў тады — ангельская ў беларусаў цяпер (каб выйсці з гета ў шырокі свет).

Ясна, што тут вялікая нацяжка, але, можа, вам мая хохма спадабаецца.

Віктар Сяргейчык (г. Мінск)   07.05.2020  14:21

Падарожжы Беньяміна ІІІ (③)

Мендэле Мойхер-Сфорым

Падарожжы Беньяміна ІІІ

Трэці раздзел,

у якім Беньямін знаходзіць служку і сябруе з Сэндэрэлай

Выпадак з Беньямінам, што спрычыніўся да жончыных пакут і таго факту, што ён патрапіў мястэчку на язык, не толькі не вытруціў з ягонай душы прагу далёкіх краёў, а наадварот, укараніў той поцяг яшчэ мацней. Беньямін вырас у сваіх вачох як знаўца чалавечай натуры і адмысловец па крызісных сітуацыях, як дасведчаны чалавек. Ён запаважаў сябе яшчэ больш за адвагу перад цяжкімі выпрабаваннямі, як асобу, што ідзе насуперак натуры ды здольная ўтаймаваць страх і сардэчную млявасць. Пачаў лічыць сябе навукоўцам, даследчыкам з уласным поглядам на сем мудрасцяў, пра якія вядзецца ў кнізе “Цень свету”. Мудрацом, які насыціўся разумнымі кніжкамі, накшталт прыведзенага вышэй твору. Беньямін пачаў жыва цікавіцца актуальнымі падзеямі за мяжой і драць нос, маўляў, людзі такога маштабу, як ён, тут нібыта ружа сярод калючак. І дзе?! У Дармаедаўцы, у глухмені, паміж прасцякамі, якія сена ад саломы не адрозняць!

Ён саспеў у сваім жаданні як мага хутчэй пакінуць мястэчка. Будзе жаданне – гэтак маліўся сам сабе, – прыйдзе патрэбная часіна, дык з’едзе, куды прагне сэрца, і па каторым часе мірна вернецца адтуль. З павагай і рэпутацыяй, з добрымі весткамі ды збаўленнем, суцяшэннем для ўсяго нашага народу! Вось тады і расплюшчацца ў дармаедаўцаў вочы на тое, хто такі Беньямін, у чым яго веліч і цнота.

Ніхто і нішто ўжо не ўтрымлівала яго ад выправы, хіба дробныя перашкоды. Не ведаў Беньямін, дзе ўзяць на падарожныя выдаткі, бо гол як кол быў, ані медзяка за душой. Зазвычай бавіўся ён у сінагозе дні напралёт, а Зэлда, яго ўзорная жоначка, зарабляла на сям’ю ў крамцы, адчыненай тады, калі яе бацька пусціў маладых на вольныя хлябы. Але што ў краме за тавар? Слёзы! Калі б яна ў дадатак не вязала шкарпэтак, калі б у даўгія зімовыя ночы не шчыпала пер’я, калі б не вытоплівала на Пэйсах гусінага смальца і не перакупала ў знаёмых вяскоўцаў усялякую драбязу, ды не прадавала яе з невялікім наварам, то былі б у іх пустыя прыгаршчы.

Прадаць нешта з хатняга рыштунку? Але што? Ёсць у наяўнасці два суботнія падсвечнікі, якія атрымала Зэлда ад свайго бацькі – на іх яна наводзіла бляск са спакойнай душой. Упрыгожванняў няма ў яе, акрамя срэбнага пярсцёнка, у які ўштукаваная пярліна, прэзент ад свацці. Прадаць нешта з вопраткі? Якое там, усе Беньямінавы апранахі – выцвілы лапсердак на будні ды падораны на вяселле ядвабны суботні лапсердак, ладна падзёрты і пацёрты. Ядваб падраны, а жоўтая тканіна вызірае знутры, паміж дзірак.

Папраўдзе, ёсць яшчэ нібыта кажух, але скура яго палысела, а каўнер ад самага пачатку увогуле быў суконны. Калі яму справілі гэты кажух на дзень вяселля, то цесць, мір яго праху, выявіў жаданне сшыць зяцьку шляхецкі кажух, не эканоміць на каўнеры. Больш за тое, хацеў той каўнер пашырыць і падоўжыць, каб ляжаў і спадаў накшталт мантыі, як носіць кіроўны эшалон, і пусіць льняную іскру спаміж, і справіць падшэўку з матар’ялу, які застаўся ад лапсердака. Калі б сплаціў Беньямін пасаг за нявесту, дык якраз на гэтыя грошы цесць справіў бы яму, з Божай дапамогай, каўнер з нутрыі. Але з пасагам Беньямін не даў рады – адмяніўся і каўнер. Таму кажух быў голы і кволы аж да сяння.

Беньяміну цяжка было вырашыць, якім чынам яму выйсці з дому. Распавесці пра падарожжа Зэлдзе і атрымаць за гэта фаеру? Начорта? Гэтак ён перакуліць усё у доме з ног на галаву. Жонка бы галасіла па ім, перакананая ў ягоным вар’яцтве. Ці здольная жонка асягнуць розумам яго задумы і намеры? Жонка, нават узорная, – усяго толькі жонка. Пратачыцца і ўцячы? Гэта таксама няварта, хоць у нашых літвакоў і практыкуецца. Застацца ўдома, забыцца на вандроўкі? Гэта ўвогуле немагчыма, усё роўна што сядзець і чакаць смерці. Падарожжа набрыняла, увабралася ў плоць Беньяміна і безупынна песцілася ў ім. Беньямін не выпускаў яго з галавы нават у сне. Падарожжа апанавала Беньяміна, захапіла яго напоўніцу, падпарадкавала настолькі трывалым падпарадкаваннем, ажно той перастаў бачыць на свае вочы і чуць на свае вушы. У розум пратачаліся навіны і звесткі з далёкіх краёў, з незвычайных далёкіх мясцін…

Падчас размовы з сябрамі з рота ў яго вылятаюць словы: “Індыя”, “Самбат’ён”, “рагатая гадзюка”, “антыподы”, “Саламонаў чарвяк”, “вярблюд”, “караван”, “Ізмаілава племя”, “Левіятан”, “фінікі”, ”оф крылаты”, “ліхадзей”. Блытаюцца, зліваюцца гэтыя дзіўныя і рэдкія словы, афарбаваныя надзвычайнай палымянасцю. Але як даць рады перашкодам, што затрымліваюць яго? Беньямін шукаў, ды не знаходзіў шляхоў да выбаўлення. Адчуваў глыбока ў сэрцы, што яму патрэбен падобны да яго чалавек, каб параіцца ў гэткім маштабным тэмаце.

Жыў-быў чалавек у Дармаедаўцы і клікалі яго Сэндэрл, гэтаксама як сівога старца, ягонага дзеда рэбе Сэндэра, мір яго праху. Гэты Сэндэрл быў чалавекам прастакаватым, наіўным, без збыткоўных звілін. Яго месца ў сінагозе было далёка ад амбону, што выразна кажа пра Сэндэрлаву несамавітасць.

Калі гутарылі ў сінагозе і іншых месцах, ён не казаў нічога, адно слухаў і прыслухоўваўся, як той, хто падслухоўвае праз фіранку. Калі ж надаралася, што адкрываў рот і нешта казаў, усе каціліся са смеху. Але не таму, што Сэндэрл дасціпнічаў – сам лад яго размовы пацяшаў людства, дарма што ў ім не было нічога смешнага. Ён і сам здзіўляўся, няўцямна зіркаў, з якой нагоды зубы прадаюць. І ніколі не абураўся з чужых кпінаў, бо быў далікатны і рахманы ад прыроды – гэтак і сярод статка можна сустрэць выдатную, але пакорлівую цялушку. І нават у голаў яму не заходзіла, што можна крыўдаваць.

“Шаноўны пан смяецца. Мне што, шкада? Хай смяецца да схочу, відаць, ён мае ад гэтага вялікую насалоду”.

Аднак трэба прызнацца, што ў словах Сэндэрла часта мелася рацыя. Не маючы нічога сур’ёзнага на ўвазе, ён казаў яе па наіўнасці.

Усе лічылі за лепшае паздзеквацца з Сэндэрла. Калючкі дзядоўніка, якімі прынята шпурляцца ў дзень посту з нагоды разбурэння Ерусалімскага храму, ляцелі і ўблытваліся збольшага ў бараду і пэйсы Сэндэрла. Ладная купа забруджаных прасцін, якія ўскладалі адно на аднаго ў сёмы дзень Сукота ў сінагозе, патрапляла на месца Сэндэрла. І як жа мала грачанікаў і гарэлкі, якія спажывалі падчас рэлігійнай вячэры, даставалася яму!

Сэндэрл – казёл адпушчэння. Сам не ўпарты. “Хочаце – маеце”, і кропка! Сэндэрл выконваў чужую волю не таму, каб іншы потым пайшоў яму на саступкі – ён адмаўляўся ад сваёй волі шчыра, бязвыплатна. Яго словы: “Хочаш? Маеш! Мне што, шкада?”

Спаміж дзецьмі быў дзіцём: бегаў у іх кумпаніі, гаманіў і гуляўся з імі разам, цешыўся з гэтага. Нават сярод малых быў як пакорлівая цялушка, якая дазваляе ездзіць на спіне. Яму драпалі твар, а самыя нахабныя дзеткі ўзлазілі на спіну і скубалі яму пэйсы. Здаралася, нехта з дарослых (не са шкадавання да Сэндэрла, а хутчэй для захавання ўсеагульнай гіерархіі) гукаў:

– Гэй, нахабы! Майце пашану да дарослага, да мужчыны з барадой!

– Ат, не бяры да галавы, – адгукаўся тады Сэндэрл. – Мне што, шкада? Хай трохі паскубаюць.

Удома Сэндэрл не бачыў добрага жыцця. Рэй вяла жонка, і вельмі ацяжэла яе рука на Сэндэрле. Жонка наводзіла жах, почасту даючы кухталёў у нос. Сэндэрл уцягваў галаву ў плечы і прымаў іх з пакораю. Наконадні святаў яна прымушала вапнаваць дом, надзявала яму на галаву хустку і завязвала хустку пад барадой. Ён абіраў ёй бульбу, скручваў і адбіваў локшыну, фаршыраваў карпа. Насіў дровы, кідаў ля печкі, распальваў агонь – усё роўна як жанчына. Менавіта таму яго і сталі клікаць “Сэндэрэла”.

І вось гэтага Сэндэрла абраў Беньямін у свае канфідэнты, каб раскрыць душу, каб зладзіць з ім раду і пачуць адказы на ўсе пытанні. Але чаму Беньямін выбраў менавіта яго? Бо ў сэрцы сваім Беньямін адчуваў нейкую прыязнасць і цягу да Сэндэрла. Той быў лёгкі на думку, памяркоўны, заўжды задаволены і цешыўся Беньямінавымі выказваннямі. Яшчэ можна дадаць, што Беньяміну падабалася ўласцівасць Сэндэрла, які ніколі не стаяў на сваім. Беньямін сказаў сабе, што Сэндэрл прыме ўсё рашэнні з радасцю і пагодзіцца на ўсе прапановы, і нават калі ў нечым заўпарціцца, ён у рэшце рэшт пераканае яго з Божай дапамогай.

І прыйшоў Беньямін да Сэндэрла, і ўбачыў, што той сядзіць на зэдліку для даення ды абірае бульбу. Адна шчака палае агнём, пад вокам – сіняк, драпіна і апухласці, як бы след ад пазногця. Сам Сэндэрл ціха-моўчкі занурыўся ў смутак і журбу, усё роўна як саламяная ўдава, чый муж сышоў за далягляд, або як жонка, чый муж даў ёй поўху…

Жонкі Сэндэрла дома не было.

– Дабры дзень, Сэндэрл! Чаму, браце, душу тваю крануў сум? – у дзвярах запытаўся Беньямін, паказваючы пальцам на шчаку. – A гэта што за азнака? Зноў ейная рука? Дзе яна, твая мегера?

– На рынку.

– О, чароўная навіна! – на радасцях выгукнуў Беньямін. – Кінь ты, дружа, адвечны свой бульбус! Хадзем у пакой – пагамонім сам-насам. Там нікога няма? Мне зараз не трэба, каб над намі крукам згіналіся староннія… Хацеў табе прызнацца, больш не магу стрымлівацца. Кроў віруе, хачу табе распавесці пра сваю жарсць. Хадзем хутчэй за мной! Абы раптоўна не прыйшла мегера і не перарвала нашу размову.

– Хочаш хутка, маеш хутка. Мне што, шкада? – сказаў Сэндэрл і зайшоў у пакой.

– Сэндэрл! – пачаў Беньямін, – cкажы, ці ты ведаеш, што там, па-за межамі Дармаедаўкі, там?.. Там?!

– Ясна, ведаю. Карчма “Спатыкач”. Можна дастаць трохі ніштаватай гарэлкі.

– Ну, і абалдуін жа ты ніштаваты! Я пра далёкія мясціны, значна-значна далейшыя за карчму.

– Не-а, далей за “Спатыкача” не ведаю нічога, – здзіўлены, адказаў Сэндэрл, – далей – не ў курсе. А ты?

– Ці ведаю я, пытаешся? Ясна, ведаю! Там канец свету, – загарачыўся Беньямін, быццам той Калумб, што ўбачыў на даляглядзе Амерыку.

– І што там?

– Там вушастыя змеі, Саламонаў чарвяк…

– Чакай, ці не той Саламонаў чарвяк, што падчас пабудовы Ерусалімскага Храму свідраваў дыяманты? – прастадушна перарваў Беньяміна Сэндэрл.

– Анягож, рахманы мой дружа! ТАМ – УСЁ! Усе славутыя мясціны – там, а таксама Абяцаная Зямля. Хочаш туды?

– А ты?

– Што за пытанне?! Ясна, хачу. І нават хутка паеду.

– Зайздрошчу табе, Беньямін. Набіткуеш там лантух пладамі ражковага дрэва, фігамі і фінікамі. Шчаслівец!

– Ты таксама, Сэндэрл, зможаш пакаштаваць плады бацькаўшчыны. Абяцаная зямля – гэтаксама як для мяне абяцаная.

– Гэта праўда – мне яе таксама абяцае Госпад. Але як туды патрапіць? Там жа сядзіць турак.

– Што кажуць пра ізраільцаў, тварам чырвоных?

– Шмат прыпавесцяў пра іх я чуў на паседжаннях Запечкавага камітэта. Але сказаць, дзе яны дакладна і якой дарогай туды трапляюць, дык паняцця не маю. Каб жа ведаць, я б табе сказаў. Чаму ж не? Мне што, шкада?

– Глянь, Сэндэрле, я ведаю, – з гонарам сказаў Беньямін, дастаўшы з-пад пахі кнігу “Ерусалімавы праслаўленні”, – паслухай, прачытаю табе, што напісана там: “Па прыездзе ў Бруці я пазнаёміўся з чатырма бабілонскімі габрэямі і размаўляў з адным з іх, знаўцам старадаўняга іўрыта. Клікалі яго рэб Машэ, і распавядаў ён праўдзівыя гісторыі пра Самбат’ён, Каменную рэчку. Бо чуў ад сыноў Ізмаілавых, які бачылі яе на свае вочы, і туды без сумневу патрапілі сыны Майсеевы”. І там яшчэ напісана: “І таксама гэты годны вяльможа, хай яго доўжыцца яго жыццё, распавёў, што трыццаць гадоў таму спыняўся ў яго адзін сын з калена Сымонава і сказаў, што ў яго краі жывуць дзесяць згубленых кален Ізраілевых. Калена Ісахарава вучыць Біблію, і з таго ж калена ў іх уладар”. А ў кнізе, што зараз перад табой, у “Падарожжах Беньяміна Тудэльскага”, можна прачытаць наступнае: “Ішоў адтуль восемь і яшчэ дваццаць дзён да гары Нісбону, на рацэ Газан, і сядзяць там чатыры калены: Данава, Звулонава, Ашэрава і Нафталева. У іх свае дзяржавы і вялікія гарады ў гарах. З аднога боку іх атачае гара Газан, і жывуць яны не пад чужым ярмом, бо ў іх на чале Язэп Амаркела Галеві, а таксама заключаны хаўрус з уладаром-язычнікам Эль-Торахам”. І яшчэ там напісана сёе-тое пра рэхавітаў у краіне Тэйма, дзе пануе габрэйскі кароль: “Яны пасцяць і моляцца Госпаду Ўсёмагутнаму пра збаўленне Ізраілю”. І што, даражэнькі, ты думаеш? Калі, напрыклад, яны раптам убачаць мяне, свайго брата Беньяміна з Дармаедаўкі, які прыйшоў да іх? Што скажаш на гэта, Сэндэрл? Не бянтэжся.

Ілюстрацыя Мендла Горшмана

– Ім будзе страх як прыемна, вось што я скажу табе, Беньяміне! Такі ганаровы госць – гады ў рады. Кожны запросіць цябе на абед, і кароль Амаркела абавязкова зладзіць пачостку, пакажа вялікае багацце свайго царства і бляск сваёй велічы. Тады, зрабі мне ласку, прашу, – перадай ім ад мяне прывітанне. Каб я мог, далібог, я б пайшоў за табою туды.

– І пойдзеш! – паклікаў яго Беньямін з думкай, што завіравала ў яго галаве. – Даражэнькі Сэндэрл, сапраўды, каб жа ты далучыўся да вандроўкі! Цяпер, дурненькі, самы час і добрая магчымасць. Хай там што, я зараз туды іду, і возьму цябе з сабою. Нашто вяртацца сюды, дурненькі, і цягнуць ярмо тваёй мегеры? Глянь, што сталася з тваёй шчакой! Авохці табе і авохці тваёй душы, доля твая гаротная, гаркотны твой лёс. Паслухай мяне, Сэндэрл, паўстань і ідзі. Упэўнены, ты не пашкадуеш.

– Хочаш? Маеш! А наконт яе, то бок жонкі, мне што, шкада? Шаленец я ці не?! І казаць, куды пайшоў, не буду!

– Мая душа і дух мой, можна, я табе дам буську? – усцешана загукаў Беньямін, абдымаючы Сэндэрла з замілаваннем. – Як і ты, пытаюся, што мне тая жонка? Але яшчэ такое пытанне. Дзе ўзяць грошы на дарогу?

– Грошы на дарогу? Дык што, Беньямін, ты маеш намеры справіць нам новыя шаты, або паднавіць нашы старыя лапсердакі? Ці ты не чуў, як я казаў, што ў гэтым няма сэнсу? Наадварот, падарожным людзям найлепш пасуе трэсці латамі. Бо ў далёкіх далях нам справяць новыя прыгожыя лапсердакі.

– Сапраўды, там няма пра што будзе турбавацца. Але пакуль мы туды прыйдзем, нам трэба трохі грошыкаў, каб сілкавацца ў дарозе.

– Што ты, Беньямін, так пераймаешся наедкам? Ты што, пацягнеш ссабойку і прысмакі? Начорта? Хіба няма табе дамоў па дарозе?

– Не зусім разумею цябе, Сэндэрл, – няўцямна прамармытаў Беньямін.

– На ўвазе я маю адно, – проста адказаў Сэндэрл, – як па дарозе ёсць дамы, то можна ў іх заходзіць. Што робіць рэшта нашых людзей? Яны старцуюць па хатах сваіх братоў, гэты пасля гэнага, той сёння, іншы заўтра, ні сораму ні ганьбы, цьху-цьху-цьху, бронь і даруй Божа. Бо гэткія нашы традыцыі і наша дабрачыннасць, такая наша каса ўзаемнай дапамогі.

– Добра пяеш! – усцешана выгукнуў Беньямін. – Падперці душу ўмееш. Я цяперака як новы-гатовы і ўсё маю пад рукой, дзякаваць Богу. Заўтра на досвітку, калі ўсе будуць спаць, выправімся ў дарогу. Нашто марнаваці час? Згода?

– Хочаш заўтра? Маеш заўтра! Мне што, шкада?

– На досвітку я неўзаметкі вырушу з дому, і на руінах ветрака буду цябе чакаць. Сэндэрл, заўтра на світанку як прачнешся, прыходзь сюды, дамовіліся? Гэта вельмі важна, – паўтарыў Беньямін і пакіраваў да дзвярэй.

– Чакай-пачакай, Беньямін, яшчэ трошкі, – сказаў Сэндэрл, пашныпарыў у халаце і выцягнуў адтуль кавалак бруднай скуры, капшук, звязаны з усіх бакоў і ўсеяны вузлікамі.

– Беньямін, гэта мой мой капітал. Капітал, які мне ўдалося схаваць ад пільнага вока жонкі, ад часоў вясельнага балдахіна і дасёння. Гэтых грошыкаў хопіць нам на пачатак вандроўкі.

– І вось цяперака ты заслужыў буську! З ног да макаўкі пакрыю цябе пацалункамі! – усцешана загукаў Беньямін, абняў Сэндэрла і адарыў яго пешчамі і мілошчамі.

– А-а, каб вам тое, што я думаю! Толькі гляньце на гэтых саладзенькіх галубочкаў, на іхнія муцы-пуцы і цюхці-мухці! Стаяць сабе, прытыркі, абдымаюцца, а тымчасам у дом залез казёл і жарэ бульбу, каб яго чарвякі елі! – пачуўся раптам гучны крык.

Гэта заспела хаўруснікаў Сэндэрлава жонка. Злосці поўны косці, адна рука магутна ўзнялася па-над казлом, а другая выцягнулася ў бок Сэндэрла, вабіць яго пальчыкам. Сэндэрла б’е дрыготка, ён ступае нясмела, схіліўшы голаў, быццам хлопчык, які нарабіў шкоды, якому кажуць ісці да ганебнага слупа з розгамі.

–  Мацуйся, дружа! Апошні раз табе гэтакая кара, – шапнуў Беньямін у вушы Сэндэрлу, – памятай, заўтра!

І ну з хаты!

Эксперыментальны пераклад з іўрыта Паўла Касцюкевіча

Апублiкавана 07.09.2019  13:15

Падарожжы Беньяміна ІІІ (②)

Мендэле Мойхер-Сфорым

Падарожжы Беньяміна ІІІ

Другі раздзел,

у якім Беньяміна запісваюць у бажаволкі, а Зэлду – у саламяныя ўдовы

Беньямін, наш славуты ваяжор, быў ад прыроды рэдкасным баязліўцам. Выйсці ўначы на мястэчкавую вулку? Пакласціся спаць аднаму ў прыбудове на вуліцы? Нізавошта – хоць ты яго азалаці! Выправы па-за межы Дармаедаўкі лічыў рызыкоўнай авантурай. Хто там ведае, што можа, цьху-цьху-цьху, здарыцца? Малюпасенькі цюцька наводзіў на яго смяротную жуду.

“Aднойчы быў выпадак, і памятаю яго, нібыта ўчора было, – кажа Беньямін. – Той, чыё Імя Блаславенае, дастаў з похваў сонца, якое скварыла, нібыта печка. Наш рабін з вучнямі пайшоў зрабіць акунанне ў адной з крыніц па-за рысай мястэчка. А мы з сябрам, дваіх безбародых юнакоў, на пашанотнай адлегласці крочылі за імі. Перакананыя: рабін – наш заступнік! Калі нам, бронь Божа, сустрэнуцца перашкоды ці злачынствы, ён нас атуліць крылом, правядзе праз пакуты смяротнага ценю, і мы пасля ўсіх прыгод з мірам вернемся дадому. Бо хто, калі не ён, якому ўвесь свет дае павагу і ломіць перад ім спіну?

Наш настаўнік, апякун і апірышча шыбаваў паперадзе з высока ўзнятай галавою, і калі прыйшоў да крыніцы, пачаў самавіта раздзявацца. Але знянацку прыбег нейкі вясковы хлопец і нацкаваў на яго сабаку. Рабін – лахі пад пахі, і давай дзерака! Правай рукой падтрымлівае прыспушчаныя порткі, у левай руцэ – галаўны ўбор.

І калі бацька падціснуў хвост, дык уяўляеце, як нажахаліся мы, ягоныя дзеткі? Калі на кручку трапечацца Левіятан, што тут казаць пра дробную плотку! Мы падпярэзалі нашы сцёгны і, не раўнуючы казулі ў момант небяспекі і пагрозы, прыпусцілі ў мястэчка – а наш настаўнік-павадыр сярод нас. Вэрхал, пярэпалах. Бягуць настрашаныя мужчыны і жанчыны. Лямант, гвалт. Гарым! Абрабавалі! Забілі! Гармідар – Божа, злітуйся!”

Пасля таго, як жаданне вырвацца ўмацавалася ў галаве Беньямінавай, вырашыў ён упакорыць баязлівую натуру і ўтаймаваць страх. Прымушаў сябе ісці гуляць насупраць ночы, спаў у прыбудове на дварэ адзін. Выходзіў па-за рысу Дармаедаўкі – хоць адразу ўпадаў на сілы, а ягоны твар ад страху палатнеў. Новая лінія паводзін дома і на людзях, а таксама схуднелы твар, блуканні па-за мястэчкам і знікненні на колькі гадзін, шмат каго ўразілі і сталі прадметам размоў.

Некаторыя казалі:

– Здурнеў Беньямін, так-так, з’ехаў з глузду.

І абгрунтоўвалі:

– У яго заўжды не ставала клёпкі ў галаве і быў ён такі сабе паўдурак, аднак асабліва гэта праявілася цяпер – у чэрвені. Цяпер, у спёку, з глузду з’язджаюць нават вялікія начальнікі, дык што казаць пра Нёмку! Да таго ж існуе спаконвечная завядзёнка: у мястэчку павінны быць свае мудрацы і свае вар’яты. Мудрацоў, як вы ведаеце, нам ужо папрызначалі.

Але былі іншыя (іх узначаліў рэб Айзік-Довід, сын Арона-Ёсла), і яны казалі:

– Хвілінку, спадарства! І яшчэ адну!.. Беньямін сапраўды абух-абухом, і нават дурны як пень, але ж гэта не робіць з яго вар’ята. І чаму ён звар’яцеў менавіта цяпер, а не, скажам, раней? Больш за тое, самы час яму з’ехаць з глузду быў пазалетась, ці прынамсі летась, калі на вуліцы шалела сапраўднае пекла… Усё цячэ, усё мяняецца. Яскравы таму доказ – наша рэчка. Як мы ведаем, штогод яна мае забіраць па чалавеку, а вось бачыце – ужо два гады ніхто не тоне. Можна яе перайсці і ног не замачыць. Таму пакіньце Беньяміна ў спакоі.

Але былі і трэція, – да іх меркавання схіляліся жанчыны, – маўляў, усе гэтыя выбрыкі ясныя як дзень, бо зразумела, адкуль хвост расце, і ясна, у якім кірунку капыты кіруюць ды з кім чалавек можа знюхацца. З ім… З д’яблам! Вось чаму Беньямін блукае ўначы сам-адзін, вось чаму знікае з вока на некалькі гадзін, вось чаму ён спіць адзін у прыбудоўцы на дварэ! Сама ж Зэлда распавядала, што калі падысці да дзвярэй прыбудоўкі, дык чуваць топат і чыесьці цоканне.

Дыскусія з гэтай нагоды павандравала да Запечкавага камітэта, а пасля – да лазні, у Вярхоўны Суд. Там не здолелі выпрацаваць маналітнай пазіцыі стасоўна Беньяміна, але прызначылі адмысловую камісію, што складалася з паважаных людзей і пісарчука. Тая камісія мелася хадзіць ад хаты да хаты і на ўсякую бяду правяраць наяўнасць мезузы, прыдзьвернай дошчачкі з блаславеннямі, што служыць магутным абярэгам супраць нячыстых сіл. Працу камісіі палічылі грамадска-значнай, здольнай паўплываць на лёс усёй Дармаедаўкі, а з гэтай прычыны пастанавілі, што для пакрыцця выдаткаў, звязаных з працай камісіі, трэба павысіць таксу на мяса.

У нашай Дармаедаўцы ёсць прымаўка: “Што б людзі ні абмяркоўвалі, гутарка з’едзе на тэму смерці, а калі нашы людзі прыйшлі на пахаванне, дык абавязкова загавораць пра таксу на мяса”. І гэта зразумела, нат не вымагае тлумачэння. Бо доля чалавека – памерці, а лёс нашага чалавека – плаціць таксу. Смерць і такса – тыя рэчы, якіх ніяк не ўнікнеш. Такім Усявышні стварыў гэты свет. І як Ён стварыў, то і добра, так мусіць быць. Няма тут чаго гайдаць асноваў. Пытанні задаюць недаверкі ды ерэтыкі.

Аднойчы здарыўся выпадак, які выставіў Беньяміна ў пэўным арэоле. На згоне чэрвеня, падчас дзённае спёкі, перакрочыў Беньямін рысу мястэчка і пакіраваў у лес. Прытуліўся там да дрэва і чытаў кнігі, якія заўжды пхаў за пазуху. Даў нырца ў глыбокае здуменне. Яму хапала аб чым паразважаць: у думках Беньямін выправіўся ў далёкія краіны. Туды: проці ліха на ўзгорачку, на самы канец свету. Уяўляў, як мінае горы й долы, крочыць па далінах і пустэльнях, па ўсіх тых мясцінах, апісаных у кнігах, шыбуе ўслед за Аляксандрам Македонскім і Эльдадам з калена Данава. Бачыў у сваіх марах і Левіятана, і рагатую гадзюку, жахлівую і дзівосную, і Саламонава чарвяка, які свідруе дыяманты, і полчышчы цмокаў ды ўсякую іншую набрыдзь. Намроіў, што патрапляе да ізраільцаў, тварам чырвоных, і гутарыць з Майсеевымі сынамі.

Ілюстрацыя Саламона Юдовіна (1935), з pinterest.com

Прачнуўшыся ад крозаў, Беньямін пачаў разважаць, як дапраўды выправіцца ў падарожжа і ўбачыць усё ўяўленае на свае вочы.

Гэтак за развагамі і летуценнямі мінуўся дзень. Беньямін устаў і папрастаў ножкі, каб пайсці дадому. Ідзе, ідзе ён і ніяк не можа выйсці з лесу. Ідзе гадзіну, дзве, тры… чатыры! Няма канца-краю, а наадварот – усё больш ублытваецца ў гушчар. Цёмна – хоць на воўка лезь. Раптам усчалася навальніца, маланкі й грымоты, і паліўся дождж, як з цэбра. Стаіць Беньямін пад ім, ад ападкаў зубамі звініць. І ад гэтага лязгату зубнога думае, што на яго рыкае мядзведзь, леў выскоквае з засады ці лезе пачвара Матул, што, як сказана ў кнізе “Цень Свету”, “нагадвае мажнага серафіма з даўжэзнымі лапамі, якімі можа заваліць слана ды іншых гігантаў”. Да таго ж Беньямін агаладаў, здарожыўся і сасмяг. Макавай расінкі ў роце не было ўвесь дзень, і ў час скрухі чытае ён вечаровую малітву, злівае душу заўзята і засяроджана ўзносіць модлы.

Ілюстрацыя Мендла Горшмана

Госпад дапамог – блаславілася на дзень. Узбіўся Беньямін на сцежку. Ідзе гадзіны дзве па гаі, ды раптам чуе, як далятае зык, нібыта пісталет лязгае. Жахнуўся, і ну драпака! – гэтаксама як некалі з рабінам.

Аднак адразу ў скронях загрукацела: “Стоп, стоп, Беньямін! Сорам табе! Ты хочаш вандраваць па пустэльні, заселенай бестыямі і дзікунамі? Але жахаешся тут, у тваім краі? Палохаешся і даеш дзерака так, нібы табе злыдні перасякерылі дарогу? Авохці табе, Беньямін! Які ж з цябе Аляксандр Македонскі? Адчаіўся быў таксама Аляксандр Македонскі, калі ляцеў вярхом на арле і ў яго скончылася мяса, якія ён мусіў даваць птушцы на наканечніку дзіды, каб яны такім манерам узносіліся ўсё вышэй і вышэй. О, не, Беньяміне! Аляксандр драла не даў! Аляксандр, уласнай персонай, вырваў са свайго цела кавалак мяса і начапіў яго на дзіду. Далібог, Беньямін, збірайся з духам! Сам Госпад Блаславены выпрабоўвае цябе. І калі пройдзеш выпрабаванне, адужаеш дарогу, дык добра, дык ты сапраўдны чалавек, Беньямін. Здабудзеш славу, а Ён выканае ўсе твае жаданні і перанясе з мірам да дзесяці кален, і ты нагаварышся з усімі згубленымі братамі, і раскажаш ім падрабязна пра паводзіны нашых літвакоў, як ім жывецца і што яны парабляюць у тутэйшых мясцінах. Калі пройдзеш выпрабаванне, дык вернешся дадому, і трубны голас заканцуе на векі вечныя ўсе твае нялюдскія нягоды і турботы. Пакрыеш сябе славай і блаславеннем ва ўсіх зямных межах, і прынясеш пашану ды гонар. Дармаедаўку і Македонію стануць прыгадваць разам. Аляксандр Дармаедаўскі і Беньямін Македонскі – браты навек!”

Гэтак наш Беньямін узброіўся адвагай і ўпэўненасцю, ды пакрочыў з паднятай галавой. Яму напярэймы – селянін, сядзіць на возе, нагружаным мяхамі і кашамі, і ў іх харчы, і пара валоў, якімі кіруе:

– Дзень добры! – ускочыў Беньямін і паклікаў дзіўным голасам, у якім было адразу некалькі эмоцыяў: і крык, і малітва, і просьба, і роспач. Нібыта казаў свайму бліжняму: “Вось ён я, у тваім кулаку, і рабі са мной, што хочаш!” Нібыта лемантаваў і ўпрошваў, кажучы: “Ой, уладар мой, злітуйся з мяне, дома ў нас жонкі і дзетак гурба!”

Аддаўшы “добрага дня”, – а як праўдзівей, то кінуўшы яго пад ногі, а яшчэ дакладней – выплакаўшы яго, Беньямін замаўчаў. Яго твар пабялеў, галава пад цяжарам згрызотаў нахілілася, вочы палезлі ўгору. Ногі зрабіліся кісельныя, і ён паваліўся, страціўшы прытомнасць.

Калі Беньямін апрытомнеў і адплюшчыў вочы, то ўбачыў, што ляжыць ён, ахінуты дзяружкай з тоўстай воўны, на вялікім меху, поўным бульбы. Ля галавы трапечацца звязаны певень і касавурыцца на яго адным-адзіным сваім вокам, выпусціўшы кіпцюры. Побач – поўныя кашы цыбулі і часныку, і яшчэ гародніна пад нагамі. Выдае на тое, што побач былі таксама яйкі, бо асцё і салома лезлі ў вочы. Селянін з люлькай у зубах спакойна сядзіць на месцы, падсцёбвае валоў і цокае языком: “Цоб табе, гайда!“

Валы гультаявата перасоўваюцца дробнымі крокамі, колы моцна грукацяць, кожнае на свой манер, – ды усе гэтыя гукі злучаюцца ў дзіўную сімфонію, што дзярэ вушы. І выдае на тое, што мелодыя не прыпала да душы пеўню; кожны раз як колы завяршалі абарот магутным рыпам, падобным да бразгату ланцугоў, певень абураўся і драпаў Беньяміна кіпцюрамі. Да таго ж певень гэтак зласліва і гучна кукарэкаў, ажно потым колькі хвілін рэха матлялася і скакала ў ягоным горле.

Нейкі час Беньямін ляжаў збянтэжаны і злаваўся. Колькі ўсялякіх прыгодаў навалілася – ён зведаў страх, голад, холад. Ляжаў у возе ды як на яве бачыў далёкія краі, як яго ўзялі ў палон бедуіны і цяпер вязуць да аазісу, каб прадаць у няволю.

“Каб жа мяне прадалі нашаму чалавеку! – думае Беньямін. – Бо як збаграць якому задрыпознаму замежніку ці замежніцы, усё, хавайся ў бульбу, капцы прыйшлі!” І ўспамінае гісторыю пра Язэпа Егіпцяніна і фараона, пра тое, як праца за мяжой стала рабствам. І цяжка ўздыхае ад горычы і смутку.

Вясковец павярнуўся да спадарожніка, што ляжаў і сапеў, напоўніўся літасці і спытаў па-беларуску:

– Ну што, габрэйчык, табе трошкі лепей?

Беньямін занурыўся ў вялікую разгубленасць. Размаўляць на іншаземнай мове ён не ўмее, і што рабіць? Як адказаць суразмоўцу, як спраўдзіць у яго дарогу? Намагаецца сесці – не ў стане.

– Трошкі лепш? – зноў пытаецца яго вясковец і прысцёбвае валоў:

– Каб цябе, гайда!

Дух мовазнаўства падаў у Беньяміне азнакі жыцця – ён адкрыў рот:

– Лепей, хіба ногі бо-бо!

Кажучы гэта, паказаў на ногі, і выгукам “бо-бо” намякнуў суразмоўцу, маўляў, баляць моцна.

– Адкуль ты, габрэйчык? – працягнуў суразмоўца.

– “Ад-куль ты га-брэй-чык”, – нараспеў паўтарыў Беньямін так, нібыта чытаў малітву ў сінагозе. – Я Нёмка, Беньямка. Дармаедаўка.

– Ты з Дармаедаўкі? Кажы! Што ты вылупіў на мяне вочы і глядзіш як шалёны? А мо ты праўда шалёны, трасца тваёй мацеры!

Гэтак прамовіў вясковец, паглядзеўшы на Беньяміна, потым скіраваў твар на валоў і зацокаў языком: “Гайда, пайшоў!”

– Я табе ад пачатку казаці, што я – Нёмка, сам з Дармаедаўкі.

І раптам забалбатаў па-ханаанску:

– Гевалт оў Дармаедаўка жонка табе зугаты дам чарке шліш кос ёш і хала шабасову булке і добра гевалт дзянькуе табе цуот-хэн, то бок, у Дармаедаўцы паднялі гвалт, мая жонка табе адшкадуе чарку гарэлкі, то бок траціну шклянкі, і суботнюю булку, а таксама за ласку заслужыш паклоны і падзякі.

І, здаецца, вясковец зразумеў словы Беньяміна.

– Зробім, як ты сказаў, габрэй, – усцешаны і залагоджаны павярнуўся да валоў і стаў заложна сцябаць іх:

– Гайда, гайда!

Праз дзве гадзіны воз прыбыў на вуліцу, пад ясныя вочы дармаедаўцаў. Мужчыны і жанчыны сустракалі яго, перакрыкваючы адно аднаго. Нехта гарлае:

– Чалавеча, чуеш? За пеўня колькі хочаш? А за цыбулю?

А гэны голасна цікавіцца:

– А за бульбу і яйкі?

І сярод вэрхалу нехта незнаёмы папытаў селяніна:

– Чуеш, ці не бачыў ты мужчынку па дарозе? Аднаго нашага, Беньямку? Учора як цукар у вадзе растаў.

Не паспеў вясковец задаволіць попыт і адказаць на пытанні, як у воз палезлі жанчыны. Паднялі дзяружку над мяхамі і давай галасіць:

– Ой, Беньямін! Ён жа тут! Цыпа-Кройна! Басшэва-Брэйндл! Бяжыце хутчэй да Зэлды і нясіце ёй добрую навіну! Яе прапажа знайшлася, бо ён тут. Дзякуй Богу! Не будзе больш гаротніца саламянай удавой.

Шум і гармідар – Дармаедаўка стаіць на вушах. Усе жыхары ад мала да стара лятуць што ёсць змогі, каб сустрэць Беньяміна. Закідалі пытаннямі, расказваюць, што шукалі яго са свечкамі ўчора ад вечара да ранку, і ўжо не верылі, што вернецца. І што прылічылі яго да бажаволкаў, а яго гаротную жоначку – да саламяных удоваў.

І раптам яна прапхнулася з плачам, раскрыла абдоймы, убачыўшы свайго сужонца, які ляжыць як нябожчык і не варушыцца. Разгубленая, не ведае, што рабіць з мужам: ці то лаяць валацугу, ці то цешыцца шчасліваму ацаленню, што мілажальны Госпад у сваёй найвялікай літасці не пакінуў яе саламянай удавой. Праз нейкі час усім кагалам суправадзілі Беньяміна дадому. І вось, ён па-ранейшаму ляжыць на мяху бульбы, а ўсе местачкоўцы ад мала да стара ідуць на манер світы. Аддаюць вялікую павагу і выгукаюць:

– Бажаволак, бажаволак… Бажаволак!

Стуль мянушка “бажаволак“ прыляпілася да Беньяміна, а “саламяная ўдава” – да Зэлды.

У той жа дзень прыйшоў дармаедаўскі фельчар і заняўся лекаваннем Беньямінавых гузакоў на руках, бровах і макаўцы. Спрытна змыў кроў і пагаліў Беньяміну галаву. А выходзячы, паабяцаў:

– Калі схоча Госпад Усёмагутны, то агойтаешся. Неўзабаве зможаш схадзіць да сінагогі і нават прачытаць падзяку за хуткую папраўку.

Эксперыментальны пераклад з іўрыта Паўла Касцюкевіча

Працяг будзе…

Апублiкавана 05.09.2019  14:30

Падарожжы Беньяміна ІІІ (①)

Мендэле Мойхер-Сфорым

Падарожжы Беньяміна ІІІ

* * *

Мендэле-Кнігар кажа:

Хай блаславіцца і ўславіцца Творца, які загадвае сферамі ў надхмар’ях і жывунамі ў падполлях, ды крэсліць іхнюю хаду. Да кожнай былінкі прымацаваў па анёлу-ахоўніку, які падсцёбвае: “Расці давай у свет белы!”

А як такая мілота напаткала расліну, дык што ўжо казаць пра чалавецтва, людзей і адмыслова пра чалавека нашага? Ці то гаворка ідзе пра нашага дурня, што скокнуў вышэй за пупок. Ці пра горкага абалдуіна, якога вышкалілі на круцяля. Ці пра шчырага невука, што зрабіўся знянацку светачам пакалення. Яго, – будзьце пэўны, – у свой час таксама пляснуў крылом анёл, схіліўшы стаць тым, хто той ёсць цяпер. Вакол нашага чалавека ў прымусовым парадку ад рана да рана віўся карагод херувімаў, што падбадзёрваў і падсцёбваў, і нашэптваў на вушка наступнае: “Вылазь ты, абібок, з балота!”

Але не тое хацеў я сказаць. Меў намер распавесці, шаноўнае спадарства, пра выбітны ўчынак іншага нашага. Узяў ён ногі ў рукі ды пакіраваў да далёкіх краёў, што ляжаць за Імглістымі гарамі, ды здабыў сваімі падарожжамі міжнародную славу і сусветную рэпутацыю.

Усе фальшыўкі, зробленыя ў Англіі і Нямеччыне, летась бразгаталі аб “шакуючых адкрыццях”, што зрабіў Беньямін, – “гэты рэчпаспалітаўскі габрэйчык” – цягам сваёй “дзівоснай вандроўкі ў краіны Усходу”.

“Здурнець можна! – пісалі газецёнкі. – Не ўзбаімся гэтага слова – сансацыя, геры і джэнтэльмены! Уявіце, ветрам падшыты літвак, у якога ані механізьмы, ані прыладаў, адно торба за плячыма і псалтыр пад пахай, патрапіў уласнымі пяткамі ў такія мясціны, куды не ступаў бот брытанскіх першаадкрывальнікаў! Цяперака глобус дакладна чакаюць кардынальныя пертурбацыі”.

Наская прэса падхапіла гвалт і вазюкала сенсацыю цэлы год. Лічыла-парадкавала ўсіх мудрацоў ад часоў Адама да нашых дзён, каб давесці, які ж мы ўсё-ткі разумны і перадавы народ. Папавыцягвала з далёкіх паліц стосы падарожнікаў, ад Беньяміна Тудэльскага да Беньяміна ІІ, каб паводле спаконвечнай нашай завядзёнкі змяшаць запыленых папярэднікаў з гразёю. Каб сказаць: “Гляньце, тыя, іншыя – абы-што! Хеўра гультаяватых шмэндрыкаў, што вылезлі за родны парог адно каб лаўчэй пажабраваць па чужых хатах. Бо побач з нашым Нёмкам-Беньямінчыкам, праўдзівым экспедытарам, яны, не раўнуючы, як малпа побач з чалавекам!”. Пасля газетчыкі нараілі чытачам набыць ягоныя мемуары, зборнікі, падарожныя кніжыцы. І зацягнулі асанну: “Нічога падобнага вы яшчэ не чыталі!”

І вось ужо зусім наастатак у адзін голас прыпячаталі:

“Блаславёны будзе той, каторы гэтыя пярліны і дыяманты – перакладзеныя ўжо на ўсе магчымыя замежныя мовы, – перакладзе на нашу, матчыну. Бо добра і нашаму чалавеку душу падперці – пакаштаваць з борцяў мядку, які нашай пчолкай і зроблены”.

І тут я, Мендэле-Кнігар, які ўсё жыццё ўвіхаўся на ніве бескарыслівага прынашэння карысці, запаліўся горачным жаданнем. Пакуль наш братка-літаратар, у якога рукі таўсцейшыя за мае ногі, прачухаецца, прадзярэ вочы ад летаргічнага сну і перакладзе падарожжы Беньяміна, абдарыўшы чытачоў поўным зборам твораў вельмішаноўнага падарожніка… Тым часам я, не мудруючы надта, нашрайбаў кароткі пераказ.

Падпярэзаўся сваёй зброяй як даўнейшы дзяцюк перад бітвай, дарма што стары я ўжо корч – не пра вас кажучы – і, дастаўшы ўсе гэтыя пажыўныя і прыдатныя для нашых людзей скарбы, распавёў пра падарожжы на нашай мове, у нашай манеры.

Вось нібыта святы дух пляснуў мяне па плячы і загадаў: “Вылазь, Мендэле, з-за печкі! Акуні прыгаршчы ў жытніцы Беньяміна, выцягні каштоўнае зерне і спякі з вылаўленай мудрасці ласункі і пачастункі!” Дык вось, згламэздаў я пачостку – наце! Смакуйце, спадарства, запаўняйце пустоты!

Першы раздзел,

аб тым, хто такі Беньямін, адкуль ён, ды з якое прычыны яму ўроілася цёгнуцца ў далёкія далі

“Усё сваё жыццё, – гэтак апавядае сам Беньямін ІІІ, – усё жыццё я жыў у Дармаедаўцы, дзе мяне зачалі і нарадзілі, дзе я вучыўся і розумам наладоўваўся. Дзе пабраўся шлюбам – любоў ды згода – з дастойнай маёй жоначкай Зэлдай, дай ёй Бог здароўечка і да ста дваццаці”.

Дармаедаўка – невялікае мястэчка, куды не ступала нага падарожніка. Так, населены пункт. Калі патрапляе туды пахаджанін, яго абглядаюць праз вокны і цікуюць за ім праз шчыліны, чухаючы патыліцу: “Адкуль ты і навошта такі? Начорта і нахалеру табе тут? Якая мэта твайго візіту?”

Ат, без дай прычыны людзі сюдой не цёгаюцца!

Сітуацыя патрабуе разабрацца. І вось, з шумам і крыкам дармаедаўцы ідуць на сход, прамаўляюць кожны на свой глузд і лад. Размахваючы побытавай мудрасцю і жыццёвай дасведчанасцю, дармаедаўцы бяруцца ў рожкі, узброеныя дапушчэннямі і гіпотэзамі. Усчынаецца лямант і вэрхал. Дзяды і юныя падшыванцы стаяць-муляюцца, і распавядаюць байкі, які прылучыліся ў Дармаедаўцы ў сівой даўніне. Палошчуць рот жартамі, – а ўжо лепей бы яны памаўчалі.

Сталыя мужчыны хапаюць адзін аднаго за бароды і пачынаюць целяпаць. Кабеты напускаюць на твар суворасць, такую сабе міну здзеклівага дакору. Маладзіцы хіляць галовы, рукой прыкрываючы рот, і гігічуць, нібыта ў бубен бомкаюць.

Дыскусія коціцца з хаты ў хату, бы снежны ком, які па дарозе расце-пухне, пакуль не закочваецца ў сінагогу. Там патрапляе ў капцёрку за печку. У гэтае Святое святых, якое ёсць прытулкам усялякіх дынастычных таямніц ды спраў нябеснага парадку і дылем сусветнага маштабу.

У Запечкавага Камітэта ўсё на жэстачайшым кантролі: і стамбульская палітыка, і аўстрыйскі кайзер, і памеры капіталу Ротшыльда, і эканамічны баланс дзесяці зніклых каленаў, і лёс “ізраільцаў, тварам чырвоных”.

І ўсё гэта не дзеля прыбытку! Размова захапляе дармаедаўцаў, людзей чулых і спагадлівых, ажно яны кідаць на волю лёсу сваіх жонак і дзетак, ды заўзята ўцягваюцца ў дэбаты.

З памостаў гэтага аўтарытэтнага судзілішча дыскусія перакочваецца ў апошнюю інстанцыю, – на верхнюю паліцу гарадской лазні. Там ужо палымнее Страшны Суд. Узвышаюцца вярхоўныя постаці і расцякаюцца мястэчкавыя вяршкі.

Цары і каралі Ўсходу могуць стаць дагары нагамі, а потым вярнуцца ў зыходную пазіцыю, аднак аніводнай літаркі ў тутэйшым вердыкце яны не зменяць. Стамбул аднойчы чуць не праваліўся ў тартары, і, можа, так яно і здарылася б, калі б аднаго ваяўнічага элемента не трымалі сямёра. Зацюканы Ротшыльд тутсама, у дармаедаўскай лазні, ледзьве не страціў усе свае актывы ды інвестыцыі, – сто ці дзвесце мільёнаў. Яму пашэнціла: на паліцы ў той вечар панавала пачуццё паблажлівай шчодрасці, – бо, скажам шчыра, некаторыя дзеячы прыйшлі ў парылку нападпітку. Цягам адной хвілі Ротшыльду не толькі вярнулі канфіскаванае, але і прэміравалі патройным прыбыткам, накінуўшы яму на хлеб з масліцам пару мільёнаў дукатаў.

Зрэшты, самі дармаедаўцы – не пра вас кажучы – збольшага басота і горкія жабракі. Але паўтараюць, што басота яны вясёлая, жабракі – сардэчныя, незлапомныя.

Калі запытаецеся дармаедаўца:

– Добры чалавек, дзе працуеш і з чаго жывеш?

Той няўцямна ўталопіцца, муляючыся, што адказаць. І калі нутраная бура ў ім урымсціцца, то ён, крыху заікаючыся, адкажа:

– Жыву, з чаго я жыву, цікавіцеся?.. Э-эх, пытаеце, спадарства, абы-што! Госпад Бог жа ўсюды прысутны, дбае аб кожнай кузюрцы. Э-э… Будзе дзень, будзе і пажытак. М-м-м… Бог даў дзетак, дасць і на дзетак. Вось што я вам скажу, каб вы былі здаровенькія.

– Але, шаноўны, працуеце вы дзе? Якія ўмельствы ці прыбыткі маеце?

– Пахвалёны Госпад Бог, хай Ён свяціцца і ўславіцца. Я, як тут ёсцека перад вамі, такі сабе сціплы харашун, маю блаславенне ад Госпада мілажальнага – спрытныя рукі і прыемны голас! У дні святога посту прыходжу і чытаю літургію ў суседнім мястэчку. Калі трэба, магу абрэзаць немаўлятка. І дзіраўлю мацу я прафесійна, абсалютна адметным чынам. І хлопца з дзеўкай на прадмет сур’ёзных намераў магу пазнаёміць. І нерухомасць, як бачыце, ёсць – замацаванае за мной месца ў сінагозе. Дарэчы кажучы, дома ляжыць – але хай гэта застанецца паміж намі – трошкі прадукту, – такі сабе чысты спірытус на продаж. Акрамя таго, дойная каза, а яшчэ адзін заможны сваяк, які таксама часам доіцца. Госпад нам бацька ў вышынях, хай Ён блаславіцца і ўзвялічыцца, таму няма чаго бацьку гнявіць.

Ілюстрацыя Анатоля (Танхума) Каплана

Дзеля справядлівасці варта адзначыць – дармаедаўцы надта не перабіраюць. Ежку і адзежку маюць, якую маюць. Нават калі суботні лапсердак парваны і аблезлы, а яго фалды зацвэганыя ў сажу, – няма чаго гвалт падымаць. Галоўнае, ён зроблены з чыстага ядвабу, і калі сям-там вопратка і бялізна пайшла лахманамі, а дзе-нідзе бліскае пята, дык хіба мы будзем пераймацца такімі драбніцамі? Што, пята – ужо не людское цела?! Хай дурань зерыцца і рагоча.

І калі ежа – мякіна і крупнік, дык тое прыстойная вячэра. І як набіў лантух, дык няма патрэбы ў булцы з чыстай мукі і рабрынках. Але калі ўсё ж такое атрымалася дастаць – гэта каралеўскі наедак, лепш якога не існуе на ўсім белым свеце.

І вось ты стаіш перад дармаедаўцамі і спрабуеш распавесці пра рэшту сусветных кухняў і страваў – хіба толькі не пра селядзец і цымес з кампотам, – дык твае словы і назвы лунаюць па-над імі, як дзівосныя і незнаёмыя істоты. Урэшце дармаедавец пачынае строіць кпіны і сыпле досціпамі, выстаўляючы цябе паўдуркам, які зачмурыў галаву, маўляў, “грушы на вярбе растуць”, “певень лётаў-лётаў і знёс яйка”.

Аднойчы нехта прывёз у мястэчка фінік. Ад мала да вяліка дармаедаўцы пабеглі глянуць. Кінуўшы-рынуўшы ў школе кнігі і спешна загарнуўшы вучэбны матэрыял. Збягаліся, мацалі яго:

– Матухна, фінік! Апісаны яшчэ ў Святым пісьме!

Зірнулі на фінік – і вось перад дармаедаўцамі паўстае Абяцаная Зямля… “Вось мы перабавіліся праз Ярдан! Вось пячора з грабніцамі бацькі Абрагама і мацеры Рахілі. Вось Ерусалім, вось Сцяна Плачу! Цяпер падняліся мы на Аліўную гару і аб’ядаемся ў прахалоднай засені пладамі ражковага дрэва ды фінікамі. А вось сыпем у прыгаршчы пыл святой радзімы. А-а, божачкі, божачкі!..” Уздыхнулі дармаедаўцы, змахваючы залётную слёзку.

“У гэтую хвіліну, – кажа Беньямін, – усе дармаедаўцы вокамгненна як бы перанесліся ў Абяцаную зямлю, а некаторыя нават голасна звеставалі хуткі прыход Месіі. Стаялі-тапталіся, ажно пакуль не наступіла святая субота і не нахапілася цемра… А тут, у дадатак, у мястэчка прыслалі новага асэсара з жалезнай рукой. Гэты паліцыянт убачыў забароненыя ярмолкі на галовах двух мужчын і ўласнаруч сарваў іх. Аднаму адарваў пэйсы. Апоўначы затрымаў у цёмным завуголлі дваіх без пашпартоў. Канфіскаваў казла, заспетага на ядзенні саламянай страхі. Праз гэтыя карныя акцыі быў тэрмінова скліканы Запечкавы Камітэт, які спярша доўга пінаў нагамі туркаў. У гэтую чорную часіну грамада ў бажніцы звярнулася з прэтэнзіяй да вышыняў: “Дакуль?! Госпад Усёмагутны, да якога часу на зямлі будзе кіраваць чужынскі бот ды Ізмаілавы сыны?” Потым гутарка, натуральна, пераскочыла на дзесяць згубленых кален, і ўсе ўспомнілі, які прыемны лёс склаўся ў іх там, у тых далёкіх мясцінах, там… там! У ізраільцаў, тварам чырвоных, сыноў Майсеевых, якія ўзышлі на палубу і адплылі, каб выхваляцца перад тубыльцамі сваёй адвагай і магутнасцю”.

Ясная рэч, не абышлося без Эльдада з калена Данава, што паехаў у краіну Куш, за эфіёпскія горы, і падрабязна апісаў свае прыгоды. І вось менавіта ў гэтую самую хвілю мяне апанаваў дух і распалілася прага падарожжаў, якая надалей палымнела і мацнела дзень пры дні”.

Колісь Беньямін быў замкнуты ў сваім зацішку, нібыта цыпляня ў яйку або чарвяк, што пасяліўся ў хрэне. Лічыў, што за Дармаедаўкай свет перапыняецца, і жыцця няма ніякага.

“Я лічыў, што ніяк не можа быць больш багацця і дабрабыту, чым у нашага арандара, – піша Беньямін у адным са сваіх твораў. – Не можа быць хаты, большай за ягоныя харомы. А набытку – аж з горла прэ, усяго-ўсялякага! Медзяныя свяцільні – чатыры пары, медзяны семісвечнік з булдавешкай і арлом на вянцы, медзяныя рондалі – дзве штукі. Пяць медзяных патэльняў, глянцаваныя алавяныя місы, што вісяць радамі ў кухні. Тузін, а мо і больш, мельхіёравых лыжак, два срэбныя кубкі, партабака, ханукальны падсвечнік, старажытны гадзіннік-цыбуліна ў срэбным футарале на бірузовым матузку, які ў дадатак аздоблены далікатнымі шкельцамі розных колераў. Ажно два суботнія лапсердакі, а звыш усяго – дзве каровы і цялушка. І яшчэ, яшчэ незлічоныя скарбы!.. Лічыў я – няма чалавека разумнейшага і больш кемнага за рэба Айзіка-Довіда, сына рэба Арона-Ёсіля, пра якога казалі, што ў маладыя годы ён зрабіў кар’еру на калькуляцыях у прамысловых маштабах, бо гандляры і камерсанты цугам хадзілі па яго падлікі. Рэбе Айзік-Довід, – калі б стаў іншай нацыянальнасці, дык мог бы зрабіцца міністрам ва ўрадзе, сядзець праваруч кіраўніка дзяржавы… Я верыў, што няма больш прыгажосці і красамоўства, чым у Хайкла-Заікі, нашага дармаедаўскага трыбуна. І хто тут самы-самы, калі не наш местачковы фельчар, які без сумневу здольны ўваскрашаць мёртвых, бо набраўся медычных таямніц ад аднаго цыгана, каторы ў сваю чаргу быў нашчадкам старажытнаегіпецкіх святароў?!”

Зрэшты, хараство месца і манеры жыхароў набіла аскоміну. Шчыра кажучы, Беньямін быў горкім бедаком, жыў з плеч у печ. На ім ды жонцы – толькі рыззё ды латкі. Але хіба Адам і Ева ў Эдэмскім садзе разумелі, што былі голыя і босыя?

І тут гэтыя байкі пра геройствы ізраільцаў, тварам чырвоных, а таксама пра дзесяць згубленых кален працялі Беньяміна ў самае сэрца. І зрабілася яму ў мястэчку цесна. Душа трапяталася і прагнула туды… Туды! У далёкія далі. Сэрца рвалася за гарызонт, усё роўна як немаўля, што цягне свае ручкі да поўні.

Але пры чым тут, скажаце вы, фінік, асэсар, садраныя з галоваў ярмолкі і парэзаныя пэйсы? У чым уплыў чалавека, якога злавілі без пашпарту? Якая моц казла і саламянай страхі? Х-м-м. Праўда палягае ў тым, што няма каму, апрача іх, падзячыць за Беньямінавы прыгоды. Яны абудзілі дух. Дзякуючы ім гісторыя атрымала новы паварот, і Беньямін здзівіў свет цудоўным падарожжам.

Шматкроць мы бачылі ў свеце, як з лёгкаважкіх прычын выцякаюць манументальныя гісторыі. Селянін пасеяў жыта, ураджай якога млынар змалоў у муку. Частка той мукі трапіла на спіртзавод і яе перагналі ў гарэлку. З другой жа паловы тае мукі шынкарка Гітля наляпіла на закуску клёцак. А тут яшчэ, як на тое, тры тысячы гадоў назад, фінікійцы вынайшлі шкло, і гэтак патрапілі да нас на стол пляшкі і келішкі. З усяго гэтага суплёту нібыта легкаважных прычын, паўсюль, у кожным нашым шынку ці на лавачках з’явіліся “дзеячы”, якіх усе цудоўна ведаюць.

Мабыць, яскарка падарожніцтва мільгала ў Беньяміна адпачатку, але гэтая яскарка згасла б ды знікла, калі б векапомныя падзеі не распалілі, не раздзьмухалі яе. І нават калі яскарка гэтая не загасла б дашчэнту, усё ж, калі б не ўсе прыгаданыя лёсавызначаныя падзеі, яна б ледзь ліпела, і хіба што ператварыла б Беньяміна ў вадавоза ці фурмана. Шмат фурманаў ды іх памочнікаў я бачыў на гэтым свеце, што маглі стаць першаадкрывальнікамі, вандраваць самі або вяртаць падарожнікаў у межы гістарычнай радзімы… Але не тое я хацеў сказаць.

Дзякуючы апісанням дзіўных і жудасных звяроў у кнігах Эльдада з калена Данавага, сведчанням свайго папярэдніка, Беньяміна Тудэльскага, які семсот гадоў назад вырушыў на Усход, а таксама псальмам, што апяваюць хараство Ерусаліму, а яшчэ – кнізе “Цень свету”, у якой на сямі малых старонках дэталёва распісаныя сем цудаў свету, расплюшчыліся ў Беньяміна вочы і стаў ён новым чалавекам.

“З рассыпанымі на старонках кніг цудамі і дзіўнотамі, – кажа Беньямін у адным са сваіх твораў, – душа мая залунала ў надхмар’і. Госпадзе Божа ты мой! Ратуй жа! Каб жа мне пабачыць хоць сотую частку тваіх дзівосаў! Сэрца прагне за мора-ваду, розум зносіцца на крылах ветру – далёка-далёка…”

Стуль зрабілася Беньяміну ў Дармаедаўцы зацесна. Ён умацаваўся ў думцы выбрацца з мястэчка, не раўнуючы цыпляня, якое пачало цярэбіцца і вылуплівацца, каб з шалупіння выбавіцца на свет белы.

Эксперыментальны пераклад з іўрыта Паўла Касцюкевіча

Працяг будзе…

Апублiкавана 04.09.2019  19:18

Гутарка з Паўлам Касцюкевічам (2)

(канцоўка; пачатак тут)

– У Мінску праз тваё грамадзянства бываюць турботы?

– Пакуль што не было, але… Калі ў гасцініцах іншых гарадоў дастаеш ізраільскі пашпарт, то адразу нахлынае. Думаеш, што трэба неяк не так сябе паводзіць, трэба качаць правы, патрабаваць сабе найлепшы нумар 🙂

– Не абеларусіўся ты як след – відаць, мала вышыванак знасіў… А тутэйшай палітыкай цікавішся?

– Тут ёсць адзін палітык – палітыкі няма.

– Ну, можа, за апошнія 10 гадоў нейкае новае пакаленне падрасло?

– Я вось думаў нядаўна пра мясцовую моладзь – яна апалітычная зусім.

Катэгарычны ты… Не бярэм далёкі 2010 год, але ў 2017 г. на «недармаедскія пратэсты» шмат моладзі выходзіла, сам бачыў.

– Мабыць, набліжаецца старасць. Здаецца, раней усё было больш яскрава, усе выходзілі 🙂

– Табе ж толькі 40 гадоў споўнілася. Якога чысла, дарэчы?

– 24 траўня, у дзень нараджэння кірыліцы. Востра адчуваю гэтую дату – так, паводле яўрэйскіх традыцый, яшчэ далёка да паловы жыццёвага тэрміну, але мы жывем не ў эпоху прарокаў, арыентуемся на рэальнае жыццё. У 40 год трэба ўжо неяк інакш ставіць ступак, каб на спуск ісці. Іншае адчуванне жыцця – «няма таго, што раньш было».

– Па-мойму, за 11 год у Беларусі ты нямалага дабіўся. Свае найбольшыя дасягненні назавеш?

– Здаецца, што мала чаго дабіўся, хочацца большага.

ОК, спытаюся іначай. Колькі ты кніжак выпусціў?

– Штук 10 – сваіх і з перакладамі. Сваіх чатыры: «Зборная РБ па негалоўных відах спорту», «План Бабарозы», «Бульба ў райскім садзе», «Душпастарскія спатканні для дачнікаў». Ага, і «Блог Усяслава Чарадзея» – пяць. Пераклады: «Аўтаспынам па Галактыцы», «Бойня № 5», дзве керэтаўскія кніжкі, Вайля кніжка… Зараз у Логвінава выходзіць пераклад «Трое ў чоўне» Джэрома К. Джэрома. І перакладаю з іўрыта «Беньяміна Трэцяга» Мендэле Мойхер-Сфорыма.

«Рэчавыя доказы» ад П. К.

– Што з названага для цябе самае дарагое?

– «Бабароза», канешне. Вельмі важная кніжка, у ёй я скокнуў вышэй за пупок – баюся, што гэткага скачка не паўтару. Пісаў чатыры гады.

Сапраўды, адчуваецца, што ў яе многа ўкладзена, асабліва спадабаліся развагі пра каўтун. У Кульбака была зельманіяда, у цябе – каўтуніяда… Я нават паспрабаваў наведаць kautun.by 🙂

– Каўтун ратаваў кнігу ў апошні момант. Усё пісалася доўга, марудна, але не было «цэнтральнага цвіка». За некалькі дзён дапісаў фрагмент – абсалютную пародыю на «Горад Сонца» і «партызанаў» Артура Клінава. Да «Горада Сонца» прэтэнзій не маю, але хацелася спарадзіраваць той дыскурс і «канцэпцыю партызана».

– Не згаджаешся з тым, што беларусы – культурныя партызаны?

– Адкажу словамі з купалаўскіх «Тутэйшых»: «усё гэта як бы так і як бы не так». «Партызанская» канцэпцыя трохі смешная, камедная. Час прайшоў, трэба новыя канцэпцыі нараджаць – больш сур’ёзныя 😉

– А на чым можа (ці мусіць) грунтавацца новая канцэпцыя беларускасці?

– Пераходзячы да «Беньяміна Трэцяга», якога зараз перакладаю, – з гэтага твора вынікае канцэпцыя гета, якое было тут у ХІХ стагоддзі. Было вялікае гета, але не на адзін народ, а на два: на габрэяў і беларусаў. Рэзервацыя памерам у цэлую краіну – мабыць, адна з самых вялікіх у Еўропе. Тут і трэба ўсё шукаць, усе карані…

– Дапусцім, Беларусь была калоніяй, і што далей? Ідэя дэкаланізацыі? Дык яна не новая. І як бы ты люду паспалітаму патлумачыў, што рабіць? Проста выйсці з гета, стаць свабоднымі людзьмі?

– Так, свабоднымі, але я не ведаю, як гэта можна патлумачыць людзям, якія лічаць сябе пераможцамі ў Другой Сусветнай. Беларусь перамагла? Яна была ахвярай той вайны, а выпінаецца пастаянна пераможніцтва.

Кідаешся ў другую крайнасць. Ясна, што была ахвярай, але ясна і тое, што перамагла (разам з іншымі). Прапануеш перасунуць акцэнт на тое, што мы былі ахвярамі? Але ж гэта «вечны плач», з якога наўрад ці што канструктыўнае выйдзе.

– Прынамсі трэба прызнаць, што ў гета «адбівалі галаву», то бок не дазвалялі сваёй адукацыі. Абмяжоўвалася мабільнасць: ты мог пераехаць у горад, толькі памяняўшы сябе. Вядома, «адсяканне галавы» адбывалася па-рознаму ў габрэяў і беларусаў.

У любым разе тое, пра што ты кажаш, мела месца 150-200 гадоў таму. Няўжо ў мінулым cтагоддзі ўсё засталося, як у пазамінулым?

– Палову савецкага часу гета ў розных формах існавала – «не забалуеш». Першы кіраўнік Беларусі з мясцовых быў Мазураў (з 1950-х гадоў), усе ранейшыя кіраўнікі былі сюды прысланыя…

– З даваенных кіраўнікоў згадваецца беларус Шаранговіч, але гэта не так істотна. Былі тутэйшыя, мо нават горшыя за прысланых…

– Дык і пра Кубэ хтосьці кажа, што ён думаў пра Беларусь! А калі сур’ёзна, то Беларусь падпарадкоўвалася імперыі: гэтыя тэрыторыі максімальна выкарыстоўваліся. «Як зручна, так і зробім» – ва ўсім, і ў культурніцкім будаўніцтве, і ў эканамічным…

– Добра, не будзем замахвацца на глабальныя абагульненні. Вакол чаго можа зараз будавацца ідэнтычнасць беларускіх яўрэяў?

– Уявім сабе сучаснага беларускага габрэя. Яго ўнукі ў Амерыцы, дзеці ў Ізраілі, сам ён на чамаданах. Нават калі ён вырашыў жыць тут, ён глядзіць RTVI («рускае міжнароднае тэлебачанне»). Часу на беларускую культуру ў яго няма…

– Ты скептычна пазіраеш на мясцовыя яўрэйскія суполкі?

– Так, і гэта адно з вялікіх расчараванняў апошніх дзесяці гадоў – габрэйская супольнасць вельмі скіраваная на… Ну, па-першае, на дабрачыннасць. Гэта добра, але дапамога ідзе з замежжа (хаця і з Беларусі таксама). Па-другое, на апрацоўку тэмаў, якія важныя, але да сённяшняга дня не маюць дачынення. Канкрэтна, хопіць апяваць мястэчка. Жыццё ў мястэчку было вельмі цяжкім, дэпрэсіўным жыццём у рэзервацыі – давайце пра гэта пагаворым!

– Хіба нехта гэтак ужо апявае? Хаця, вядома, ёсць пэўная апалагетыка… пра што я пісаў яшчэ ў пачатку 2000-х гг.

– Апяваюць. Апрача таго, назіраю, як канцэпт ідэальнага жыцця ў мястэчку пераносіцца на БССР, дзе ўсё нібыта было гарманічна… Гісторыя беларускіх габрэяў цікавая і размаітая, але ў Беларусі ўсё зводзіцца да канцэптаў штэтла і Галакосту.

Зараз беларусы пачалі даведвацца пра сваю габрэйскую спадчыну, столькі з’явілася даследаванняў – той жа Іны Соркінай… Істэрыя (у добрым сэнсе), звязаная з Кульбакам, – гэта ж выдатна! А габрэйскія суполкі дыхаюць роўна.

– Усё ж на Кульбака звяртае ўвагу і тутэйшы яўрэйскі афіцыёз – газета «Авив», часопіс «Мишпоха» (праўда, рэдактар «Мишпохи» па-дурному паблытаў парадак літар у ідышных словах, і Юлій Марголін у яго «Юрий»)… Не забываюць і Мендэле – калі год таму адкрывалі дошку ў Капылі, была там і дэлегацыя «афіцыйных яўрэяў». Можа, ты крыўдуеш на тое, што беларускія яўрэі не чытаюць твае кнігі?

– Можа быць… Але я бачу, што «лыжы» навостраны на пераезд: «Не я пераеду, дык мае дзеці або ўнукі пераедуць». Такі чамаданны настрой. З іншага боку, беларускія яўрэі бачаць свет разгорнута – няма атэістычнага ўспрымання, маўляў, на мне ўсё сканчаецца. Прыглядаюцца да Трампа, да Ізраіля… Насуперак усім тэорыям, паводле якіх людзі схільныя жыць «тут і цяпер».

– Але многія беларускія яўрэі цешацца жыццём і не зацыклены на мінуўшчыне (дый будучыні). Узяць тыя ж «Дні яўрэйскай культуры» ў Мінску…

– Ну, магчыма, гэта мой асабісты плач па кніжнай культуры. Ад беларускай публікі мне ўвага перападае – кніжкі чытаюцца, глядзяцца… Ад габрэйскай – амаль не перападае.

– Якія літаратурныя прэміі ты атрымаў?

– У 2012 годзе – прэмію Ежы Гедройца за «Зборную РБ па негалоўных відах спорту», а сёлета – «Празрыстага Эола» за пераклады Узі Вайля.

– Падзеі 2012 г. шмат абмяркоўвалі, у тым ліку і ў сувязі са скандальчыкам вакол прысуджэння. А сёлета былі мітрэнгі?

– Макс Шчур, заснавальнік «Эола», у прынцыпе, чалавек скандальны, але гэтым разам ён чамусьці быў сама лагоднасць. Выдаў прэмію пятнаццаці літаратарам, і для скандалаў проста глебы не было.

Эолы самыя настаяшчыя

Пазюкаем пра «Беньяміна Трэцяга». Чаму ты ўзяўся перакладаць Мендэле, і чаму менавіта гэты твор?

– Я думаю, гэтае перастварэнне ўваходзіць у мае абавязкі. Твор даўно ўжо напрошваўся, з Баршчэўскім пра яго гаварылі…

– Няўжо з Янам? 🙂

– Твор такі патрапляе ў раздзел «Беларуская літаратура не па-беларуску», дзе фігуруе імя Яна Баршчэўскага, але размаўляў з Лявонам. Ён, бадай, апошні адраджэнец, які лічыць, што трэба ўсе асноўныя прабелы закрыць. Я так не лічу, але неперакладзены Мендэле – з тых прабелаў, якія закрыць неабходна. Гэта частка беларускай літаратуры, напісаная на ідышы і іўрыце.

– Я даўно ў курсе тваёй пазіцыі: «Літаратура, якая не ўзбагачаецца перакладамі, паступова робіцца правінцыйнай і вымірае» (2011 г.). А да цябе Мендэле Мойхер-Сфорыма перакладалі на беларускую?

– Пошукі ў сеціве паказалі, што ніхто толкам не перакладаў… На ўкраінскую пераклад ёсць, выйшаў у час «справы ўрачоў», і там усе ізраільцы ў тэксце заменены на «чырвонатворых габрэяў». Гэта асобная цікавая тэма – як былі прыбраны ўсе мудрасці біблійныя, зроблены з іх местачковыя мудрасці.

– Ты ставіш сабе за мэту зрабіць поўны, найбольш адэкватны пераклад?

– У мяне складаная задача, таму што Мендэле сам гуляўся з іўрыцкай версіяй – фактычна, перапісваў сам сябе… Выбраў быў спярша ідыш, зарабіў сабе славу, а іўрыт – гэта была для яго такая забаўка.

– Па-мойму, наадварот: ён пачаў пісаць на старажытнаяўрэйскай, потым ужо перайшоў на ідыш

– Ён эксперыментаваў, але калі зразумеў, што патрэбны нейкі «выхлап», выбраў ідыш, каб кніжкі пайшлі ў народ. Але ўсе літаратары ў той час адчувалі «непаўнавартаснасць» ідыша, і ў прадмове да «Беньяміна Трэцяга» сказана прыкладна так: «Добра было б, вядома, выдаць кнігу на іўрыце, але напісаў я на ідышы». І вось праз 30 гадоў ён спраўдзіў мару, выдаў іўрыцкую версію. Яе чыталі людзі, якія ўжо прачыталі кнігу на ідышы, г. зн. аўтар гуляўся і са сваім чытачом. У гэтым выданні шмат павыразана, зроблена больш універсалісцкіх высноваў пра яўрэйскую душу, менш местачковасці (дарэчы, думаю, што некаторыя жарты дарэмна выкінуты)…

– Аёй, няўжо ты параўноўваў іўрыцкі варыянт з ідышным?

– Ідышам, на жаль, не валодаю. Глядзеў даволі дакладны (так, прынамсі, я чытаў у навуковай літаратуры) польскі пераклад з ідыша, таму што ўкраінская і руская версіі – вельмі спецыфічныя. Ды насамрэч і выданняў на ідышы было тры, і яны розніліся даволі моцна… Карацей, я вывучаў пытанне. А наконт адэкватнасці – не ведаю, можа, ён і не адэкватны. Мяркую, што гэта мусіць быць антыкаланіяльны пераклад, з гэтага ўсё вынікае. Таму што ў Мендэле – падарожжа людзей, якія ідуць у Святую Зямлю, а патрапляюць у каменны мех казармы.

Мендэле любіў Танах, і насуперак тагачаснай модзе аддаваў яму перавагу перад Талмудам. Праблема ў тым, што многіх слоў у Танаху не было, і пісьменнік быў вымушаны даваць апісанне замест паняцця. Напрыклад, там, дзе гаворыцца пра раску або цвіль на вадзе, ён ужывае спалучэнне «штосьці зялёнае».

– І ты перакананы, што пераклад класіка яўрэйскай літаратуры варта асучасніць, даўшы волю перакладчыку? У тваім перакладзе гаворыцца пра Беньямінаву «фрустрацыю», а ці ёсць гэтае слова  ў арыгінале?

– Няма, канешне… Але пасля «няволі», доўгага падпарадкавання іўрыцкім аўтарам (што б ні казалі, там не мой стыль, а стыль Этгара Керэта, Узі Вайля і інш.), лічу магчымым паэксперыментаваць. Ну, слухай, Танах жа таксама перакладалі па-рознаму!

Часам, канешне, «прачынаешся» і ўсведамляеш, што італьянская прымаўка «перакладчык – хлус» мае пад сабой грунт. Тады я пачынаю нешта адкручваць назад.

Пераклаў ужо ўсю кнігу?

– Збольшага… Спадзяюся, выйдзе налета. Бачыш, па ўсіх паказніках гэта твор беларускі, хаця яго спрабуюць паказаць, што ён больш украінскі… І аўтар падае свайго героя («Мендэле-кнігар» – гэта ж не ён сам, гэта яго апавядальнік!) хутчэй як хасіда, чым як міснагеда, а хасідызм быў больш пашыраны сярод украінскіх габрэяў. Мне здаецца, аўтар хацеў спадабацца шырэйшай публіцы: не толькі беларускай і ўкраінскай, а і расійскай.

– Хасідскія матывы лёгка вытлумачыць, бо ў юнацтве Мендэле (тады яшчэ Шолем-Якаў) меў стасункі з хасідамі. Пра гэта сведчыць яго аўтабіяграфічная аповесць «Шлойме, сын рэба Хаіма» (герой выпраўляецца з «міснагедскага» Капыля ў Цімкавічы, дзе знаёміцца з хасідскім светам, пераймае пэўныя яго звычкі)…

– У той жа час аўтар выступае і супраць тых, і супраць гэтых – ён хутчэй займае пазіцыю маскіля, яўрэйскага асветніка (і нечым нагадвае нямецкага габрэя). Апавядальнік жа, яго альтэр эга – не зусім маскіль; адбываецца гэткае раздваенне ў аповедзе.

Я здагадаўся, чаму ты выбраў Мендэле – не толькі таму, што зямляк, а і таму, што ён блізкі да Гаскалы, асветніцтва. У цябе таксама ёсць гэтая жылка – прасвятляць тутэйшы люд. Нездарма ж ты чытаў лекцыі пра ізраільскую літаратуру ў БДУ і ў Беларускім калегіуме…

– Дык у многіх яна ёсць, а разам з тым… Чытаю зараз Алеся Бяляцкага пра адраджэнцаў 1980-х. Гэта выдатныя людзі, але, па-мойму, усё ўжо скончылася ў 1960-х – увесь нацыянальны рух. Потым было нейкае культурнае кола, сябраў якога не выпускалі на шырокі разлог і туды асабліва нікога не пускалі. Прыйшлі адраджэнцы, і як яны сябе паводзілі? Быццам бы дваццатага стагоддзя і не было. Сказалі, што народ трошкі русіфікаваны, але ў прынцыпе, нічога не забыў. Насамрэч жа ўсё было скончана, і ў габрэяў таксама (ну, у 1970-х дакладна).

– Зноў незразумелы песімізм…

– А можа, размаўляючы з табою, абкатваю прадмову да Мендэле Мойхер-Сфорыма 🙂

– Давай лепш да тваёй біяграфіі звернемся. Ну, прыехаў ты сюды ў 2008 г., паставіў сабе звышзадачу (умоўна – абнавіць беларускую літаратуру пры дапамозе ізраільскіх аўтараў)… Ці не ставіў?

– Такая звышзадача была, аднак, калі я абзавёўся сям’ёй (ажаніўся з Марыйкай Мартысевіч у 2011 г., потым нарадзіліся Сымон і Лявон), то стаў больш меркантыльным. Больш думаю пра сваё, менш – пра Гаскалу 🙂

Павел і яго жонка, Марыя Мартысевіч, у вобразах міжваенных беларускіх кантрабандыстаў. Фота адсюль

– Мяркуеш, Джэром К. Джэром і Мендэле па-беларуску будуць прадавацца? Адна наша былая суайчынніца, выпускніца журфака БДУ 1964 г., мяркуе: няма чаго перакладаць на беларускую тое, што ўжо выходзіла па-руску. Экзатычнае меркаванне, але тым не меней…

– Ну, паціху ўсё прадаецца. «Аўтаспынам па галактыцы» Дугласа Адамса – паспяховая кніжка, недзе 1000 асобнікаў прадалася. А самы паспяховы быў першы Керэт («Кіроўца аўтобуса, які хацеў стаць Богам»). Тады, у канцы 2000-х, і час быў іншы, і дапамога пасольства Ізраіля… Другая кніжка, выдадзеная ў Мінску гады 4 таму («Раптам стук у дзверы»), пайшла не так добра, хоць Керэт застаўся Керэтам.

Пасольства ўжо не ладзіла прэзентацыю гэтага зборніка ў Ізраільскім цэнтры?

– Разумееш, зараз жа фактычна няма пасольства Ізраіля, ёсць толькі адзін дыпламат. Мусіць быць аташэ па культуры, куча іншых людзей. Калі ёсць аташэ, ён хоцькі-няхоцькі адказвае за літаратуру. А калі адзін чалавек за ўсіх працуе, што гэта за работа?

– Таму, відаць, сёлета не дужа атрымалася выстава ізраільскіх дасягненняў на мінскім кніжным кірмашы

– Так, там быў проста правал. Кнігі павінны неяк цыркуляваць між чытачамі, пераходзіць ва ўласнасць чытачоў. Мусяць адбывацца сустрэчы… усё-такі 50 тысяч адукаваных беларусаў наведваюць гэты кірмаш.

– Можа, зноў-такі ўсё прасцей: цябе не запрасілі, таму і кляймуеш выставу?

– Усё можа быць 🙂 У мяне мама так і лічыць: усё зводзіцца да асабістага…

Я так не лічу, але думка пашыраная… А скажы, што табе перашкодзіла выпусціць іўрыт-беларускі слоўнік, анансаваны гадоў 12 таму?

– Ён напалову гатовы, ды час папяровых слоўнікаў мінуў… Паглядзеў на Алеся Астравуха з яго працай – і зразумеў, што папяровы я не агораю. Зараз думаю выдаць іўрыт-беларускі слоўнік у электронным выглядзе – не проста на нейкім сайце (ужо і час сайтаў прайшоў), а мабыць, на адмысловым, хіба на slounik.org. Але наконт затрымкі маеш рацыю – няма мне апраўданняў!

– Лічу, што якраз слоўнікі варта выдаваць на паперы, няхай абмежаваным накладам. Нават дзіўна, што ты прадстаўляеш кнігарню, куды людзі заходзяць, нешта купляюць (у тым ліку і Астравухаў ідыш-беларускі слоўнік), і будзеш казаць, што час паперы мінуў.

– Як бы ні было, іўрыт-беларускі слоўнік я дараблю. Гэта мой абавязак, як і пераклад Мендэле.

– Зараз мы павольна крочым ад дома-музея РСДРП да дома Касцюкевічаў, што на вуліцы Чарнышэўскага (завітаўшы да бронзавага Макса Горкага). Сам як мяркуеш: добра ты папрацаваў у гэтыя 11 гадоў? Якую адзнаку паставіў бы сабе?

– У прынцыпе, станоўчую. Па вычарпанасці – 100, я ўжо вычарпаў сябе (у сэнсе думак, ідэй), з калена выламаў усё, што можна. Па выніковасці – 60-70…

– А калі б застаўся ў Ізраілі?

– Хутчэй за ўсё, зацягнула б стыхія грошай. Хто б нам дазволіў жыць багемна ў Ізраілі? Карацей, не шкадую, што вярнуўся.

– Часта бываеш там?

– Пасля 2008-га ні разу не быў.

– Хацеў бы?

– Так, але няхай дзеці падрастуць. Старэйшаму няма чатырох, малодшаму цяпер год. Баюся, яны шмат чаго не зразумеюць, калі зараз ехаць. Хочацца, каб быў нейкі плён ад вандроўкі. Во ездзілі з Сымонам на экскурсію ў Лідскі замак, там паказаныя прылады для катавання – дык казалі малому, што яны служаць, каб масажык рабіць 🙂

– Між іншага, якое тваё ўлюбёнае месца ў Мінску?

– Лошыца. Лошыцкі парк.

– І вось мы ўжо набліжаемся да плошчы Перамогі, яна ж Круглая. Сама састаўная частка горада-героя падказвае, што пара закругляцца. Чытачам сайта штось пажадаеш?

– Пасля сарака ўсё становіцца зразумела. Маладзейшым жадаю дажыць да 40, а тым, хто дажыў – паспрабаваць гэта перажыць 🙂

Мо ў тваёй левай кішэні заваляліся парады для маладых літаратараў?

– Думаю, што трэба спрабаваць рассмяшыць альбо засмуціць чытачоў у кожным сказе. Альбо забіваць каго-небудзь у кожным сказе, і рабіць гэта ў КОЖНЫМ сказе. З гэтага трэба пачынаць. Потым ужо разгарнецца сітуацыя.

– А калі не?

– Трэба працягваць у тым жа духу – альбо ў кожным сказе смяшыць, альбо ў кожным сказе забіваць.

– Гэтак і персанажаў не застанецца…

– Тады забіваць трэба не персанажаў, a нейкі канцэпт. Каб кожны сказ уяўляў з сябе змаганне, удар па мазгах.

– Гм, наводзіць на думкі пра апавяданне «Бунін». Але ж у творах Паўла Касцюкевіча не заўжды прысутнічае тое, што ты раіш! Узяць той самы «План Бабарозы», дзе лірыка ўплятаецца ў сатырыку…

– Я ўжо выпрацаваў свой стыль, мне можна. Увогуле, ведаеш што? Апавяданне – гэта пра тое, як забіць існую светабудову. А ў рамане наадварот: мусіш стварыць сваю планету, сваю галактыку.

Распытваў Вольф Рубінчык

Ад belisrael.info: фрагменты «Падарожжаў Беньяміна Трэцяга» ў перакладзе П. Касцюкевіча скора пачнем выстаўляць на сайце.

Апублiкавана 01.09.2019  13:57

Водгук на дзве часткі

Усе арабы супраць Ірана? Няўжо?

50 тысяч адукаваных беларусаў наведваюць кніжны кірмаш. Я не трапіў у лік 50 тыс., бо аніразу тамака не быў.

Пра інструменты для масажыку ў Лідскім замку – дасціпна. Парагатаў.

Анатоль Сідарэвіч, г. Мінск    07.09.2019  22:22

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (125)

Кажуць, жаданне – крыніца пакут, але пры наяўнасці жадання – шалом! Кур’ёзнаватыя падзеі адбыліся з моманту выхаду 124-й серыі «Катлет…»: 20-гадовая студэнтка-феміністка Лізавета падала скаргу на дзеянні А. Лукашэнкі, які дачасна распускае парламент. Матывіроўка скаргі дасціпная: праз «выбары» ў лістападзе 2019 г. Ліза не зможа ажыццявіць сваё права кандыдаваць у парламентарыі (21 год ёй споўніцца толькі ў студзені 2020 г.).

Суд Ленінскага раёна г. Мінска прадказальна адмовіў нашай «Тэруань дэ Мірэкур»: маўляў, прэтэнзіі не па адрасе… Выглядае, што ўказы прэзідэнта «простым смяротным», насупор Канстытуцыі, Грамадзянскаму і Грамадзянска-працэсуальнаму кодэксам, аспрэчыць увогуле нерэальна: суддзі памятаюць, хто іх прызначае і звальняе.

Канстытуцыйны суд у Беларусі фармальна крыху менш залежны ад «галоўнага палітыка» (непасрэдных прэзідэнцкіх прызначэнцаў згодна з арт. 116 Канстытуцыі там толькі палова – праўда, старшыня суда ўваходзіць у іх лік), але да яго яшчэ паспрабуй дагрукайся… Грамадзянам не дадзена права ініцыяваць справу ў КС, а палата прадстаўнікоў, якую жэстачайшэ пазбаўляюць дзесяці месяцаў канстытуцыйных паўнамоцтваў, не шманае.

Меркаванні некаторых дэпутацікаў (даруйце, але дэпутатамі яны стануць толькі тады, калі пачнуць бараніць… калі не выбарцаў, дык хоць сваіх калег і сваё месца працы) ужо цытаваліся. Пасля той публікацыі зноў выступіла Алена Анісім, паразважаўшы: «у прынцыпе зрабіць гэта можна, даць запыт у Канстытуцыйны суд… Калі цалкам парламент, то яно не пройдзе. Можна паспрабаваць склікаць паседжанне палаты прадстаўнікоў, але гэта толькі гіпатэтычна». І спаслалася на ўласны досвед, як у пачатку 2017 г. хадзіла да старшыні ПП з прапановай склікаць адмысловае пасяджэнне, а ён адмовіў.

Мінула два з паловай гады, за гэты час нешта магло змяніцца ў галовах шараговых членаў ПП. Закон аб Нацыянальным сходзе Рэспублікі Беларусь (арт. 76) прадугледжвае шанс на скліканне пазачарговай сесіі па ініцыятыве дзвюх трацін поўнага складу палаты – г. зн. трэба 74 подпісы. Рэальна іх сабраць? З такім настроем, як у А. Анісім, вядома, наўрад ці. Не асуджаю спадарыню, ды нагадаю: прэцэдэнт збору 67% подпісаў такі здарыўся 17 год таму. Было гэта ў рамках грамадскай ініцыятывы «Няміга-1570», створанай у ліпені 2002 г., пра якую каліва пісаў тут.

У канцы лета 2002 г. каардынатар «Нямігі-1570» Якаў Гутман даволі хутка сабраў 10 або 15 подпісаў дэпутатаў ПП, але пасля нашых пасядзелак на Даўмана і Старажоўскай (бралі ўдзел Вольга Вечар, Уладзімір Дзянісаў, Алесь Марачкін, я) і прэс-канферэнцыі на сядзібе БНФ у верасні 2002 г. вырашыў не спыняцца на дасягнутым…

Справаздачы газет «Вечерний Минск», 30.09.2002, і «Народная газета», 20.11.2002

У выніку да лістапада 2002 г. Я. Гутман сустрэўся з 105 дэпутатамі ПП НС (са 109 магчымых) і дастаў 75 подпісаў пад зваротам да А. Лукашэнкі ў абарону гісторыка-культурнай спадчыны. Сёлета я спытаўся ў Гутмана, які зараз курсіруе паміж ЗША і Расіяй, як ён трапляў у Дом ураду. Атрымаў адказ: «Часам праходзіў з гордым відам міма паставога… Часам пропуск заказваў Уладзімір Парфяновіч, нябожчык Фралоў або яшчэ хтосьці. Пасля таго як трапляў у будынак, па кабінетах можна было хадзіць бясконца. Дапамагаў статус прэзідэнта Сусветнага згуртавання беларускіх габрэяў» (14.08.2019).

Як успамінае сп. Гутман, на гутарку з адным дэпутатам ён траціў ад 15 да 45 мінут. (З некаторымі гутарылі і іншыя людзі, намякаючы на тое, што дэпутатам яшчэ трэба будзе перавыбірацца.) Амаль усе суразмоўцы Гутмана гаварылі пра тое, што з варварскім знішчэннем спадчыны пара канчаць. Некаторыя распавядалі пра сітуацыю на «яўрэйскай вуліцы» ў сваіх акругах.

У снежні 2002 г. Лукашэнка «адфутболіў» калектыўны зварот на адрас Тозіка (тагачасны старшыня камітэта дзяржкантролю) і Шэймана (генпракурор), але яўрэйскі актывіст не шкадуе пра затрачаны час: «Па-першае, я зрабіў усё, што мог. Маё сумленне чыстае. Па-другое, кантактаваў з выдатнымі людзьмі. Асабістае знаёмства са 105 дэпутатамі парламента было б моцным фундаментам для далейшай працы, калі б гэта было ў іншай дзяржаве».

Адозва Н. Цыркун да калегаў; пікіроўка А. Тозіка з Ул. Парфяновічам

Дадам, што чын 2002 г. усё ж меў і рэальныя вынікі. Сінагогі на Дзімітрава, 3 і на Нямізе, 3 не аднавілі, але праверка з дзяржкантролю выявіла, што чыноўнікі Мінгарвыканкама мелі намер знесці будынак абласнога ваенкамата – помнік архітэктуры. Ён быў захаваны, і цяпер там філіял гарадскога музея – «мастацкая галерэя Савіцкага». Дзякуючы актывізацыі дэпутатаў удалося не дапусціць будоўлі жытла на месцы могілак часу Першай сусветнай вайны (вул. Чарвякова; цяпер там мемарыял).

Не ведаю, хто б зараз узяўся сабраць 74 подпісы, але і 54 сталі б файнай аплявухай для лукашэнскай адміністрацыі. Ды што 54 – нават 24… Як ёсць жаданне, то з’яўляюцца і магчымасці.

Цвяроза ацэньваючы стан дэпутацкага корпусу (у 2002 г. дзеяла ў ПП «напаўапазіцыйная» група «Рэспубліка», куды ўваходзілі вышэйзгаданыя Парфяновіч, Фралоў…), мяркую, што «выбары» 17.11.2019 усё ж адбудуцца. Дыбаць на ўчастак або не, пакуль што не вырашыў. З аднаго боку, няма ахвоты ўдзельнічаць у мерапрыемстве, якое глуміць Канстытуцыю, але, кіруючыся такой логікай, не варта браць удзел ні ў воднай дзяржаўнай імпрэзе пасля 24.11.1996… Гэта амаль немагчыма, і ёсць доля ісціны ў словах аўтара belisrael Анатоля Сідарэвіча: «Адсутны не мае рацыі». Хаця… я б не надта сумаваў, калі б кандыдаты «альтэрнатыўных сіл» дружна адмовіліся ад удзелу ў «выбарах», як тое прапаноўваў у мінулым месяцы і сам сп. Анатоль 🙂

*

Вычытаў у Івана Шамякіна ў дзённіках, якія харошыя аповесці ён пісаў у пачатку 1990-х. «Зямны рай» («Paradies auf Erden») я сяк-так асіліў, другую потым чытаць не захацелася. Вырашыў спытацца ў Андрэя Федарэнкі, ці сапраўды ён хваліў шамякінскія творы, і вось які быў адказ (13.08.2019):

Тое, што напісаў пра мяне Шамякін – гэта яго літаратурныя фантазіі. Вось вер пасля гэтага дзённікам. Я ўспомніў размову з ім, першы і апошні раз адзін на адзін, у рэдакцыйным кабінеце часопіса «Полымя». Ён друкаваў тады ці то гэты самы «Зямны рай», ці то быў у яго такі раман – «Злая зорка», пра Чарнобыль. Я тады на прозе не працаваў, але чуў, як наракалі людзі ў рэдакцыі на яго слабізну і на пазіцыю аўтара. Шамякін спытаў, як мне яго твор, я пачырванеў і сказаў, што чарнобыльскія рэаліі ён слаба ўяўляе, што ж да яго грамадзянскай пазіцыі, яна мне катэгарычна не падабаецца. Ён нічога не адказаў, але больш мы ніколі ў жыцці не сустрэліся і не перазваніліся.

Мо я пакінуў бы гэты ліст у сваім архіве, аднак… Запісы Шамякіна 1990-х гадоў увайшлі ў збор яго твораў, выдадзены ўжо ў нашым стагоддзі пад грыфам Нацыянальнай акадэміі навук. Выдаўцы і каментатары некрытычна ўспрынялі запіс народнага пісьменніка ад 19.04.1993, гэтаксама як многія іншыя, мякка кажучы, небясспрэчныя заявы Шамякіна (больш падрабязна гл. тут). От такая гістарыяграфія, гэткае літаратуразнаўства… Мо даспею да асобнага артыкула пра фэйкі ў акадэмічным выданні, падрыхтаваным з удзелам кандыдата філалагічных навук Алесі Іванаўны Шамякінай і доктара філалагічных навук Міхася Іосіфавіча Мушынскага (1931–2018, хай ён спіць спакойна).

Фрагменты з т. 22 і 23 збору твораў І. Шамякіна (Мінск: Мастацкая літаратура, 2014)

Але ж ёсць больш уцешныя моманты ў жыцці. Прыйшоў ліст ад небезвядомага актывіста «Народнай грамады» Сяргея Спарыша (у «Катлетах…» была зацемка пра піва «Спарыш» :)) Сяргей не застаўся абыякавым да ідэі «Шахматнага» напою. Чамусьці ён мяркуе, што шахматная дошка звычайна пахне хвояй, а таму прапануе зварыць хваёвае піва… Тым не менш, якой бы ні была матывіроўка, цікава азнаёміцца з разгорнутым пажаданнем ад сацыял-дэмакрата: «Піва на маладых парастках сасны або елкі, можна дадаць трохі ядлоўца. І які-небудзь адпаведны сорт хмелю – каб адчуваўся, нягледзячы на хваёвы пах, але пры гэтым гарманіраваў і дапаўняў. Можа быць, нешта з цытрусавым водарам?» Прыслухайся, о «Аліварыя»! 🙂

С. Спарыш з улюбёным напоем

Пастаянны чытач-глядач серыяла, Пётр Рэзванаў з Мінска, таксама не супраць таго, каб у Беларусі было піва «Шахматнае», але малюе яго іначай: «гэта мусіць быць кактэйль з цёмнага і светлага гатункаў».

У Нацыянальным мастацкім музеі даступныя для агляду карціны юбіляра 2019 г. Якава Кругера, а тутака можна пачытаць падрабязны нарыс пра мастака. Дэманструюць у музеі і работы Льва Дамінскага, Ісака Мільчына, Лейзера Рана.

Андрэй Дубінін наведаў выставу і сфоткаў палатно Л. Рана «Звесткі з Петраграда. 1917 год» (1957). Рэвалюцыя ў чалавечым вымярэнні…

Апрача таго, даўні аўтар belisrael.info распрацаваў лагатып для кніжнай серыі «Гебраістыка Беларусі», задуманай мінскім выдаўцом Раманам Цымберавым. Бусел у ярмолцы і талесе – адсылка да славутага рамана Майсея Кульбака пра зельманскі двор: «Дзядзькі тыя – чатыры стаўпы двара… як калгаснікі, не паснедаўшы, у разлёце белых талесаў, бы старыя буслы, беглі ўдому».

Эскізы А. Дубініна да лагатыпа серыі

Агулам платформа парталу tut.by не цешыць, але сярод інфармацыйнага фастфуду і злёгку прыхаванай прапаганды трапляюцца і годныя матэрыялы. Дзякуючы гэтаму рэсурсу я, напрыклад, даведаўся пра мастачку Яўгенію Магарыл з Віцебска (1902–1987), якая ў 1920-х гадах перабралася ў Петраград…

Вяртаючыся да размовы пра выкладанне літаратуры ў школе: ці ведалі вы, што ў Беларусі міністэрствам адукацыі яшчэ ў 2010 г. зацверджана цэлая вучэбная праграма па яўрэйскай літаратуры «для класаў з вывучэннем мовы нацыянальнай меншасці»? Аўтары – М. Журына, І. Грузман. Добра, што праграма ёсць, і да таго ж не пазбаўленая логікі, але… Штосьці заўсёды будзе лішняе, а чагосьці будзе не хапаць. Асабіста мне не хапае таго ж Кульбака, Эфраіма Севелы… І неяк дратуе сказ «Народный, разговорный язык произведений Сфорима» (гэта пра ўраджэнца беларускага Капыля Мендэле Мойхер-Сфорыма, aka Мендэле-кніганошу, aka проста Мендэле; асобнае слова «Сфорым» знача «кнігі» :)).

Загрузіць вордаўскі файл з праграмай можна тут. Я б не быў супраць атрымаць уражанні пра дакумент ад чытачоў, дасведчаных у літаратуры і педагогіцы. Раптам агульныя намаганні спародзяць нешта лепшае?

Цытатнік

«У Беларусі попыт на здаровых, паслухмяных выканаўцаў з комплексам вывучанай бездапаможнасці, у большай частцы свету на здаровых, разумных стваральнікаў з высокай гатоўнасцю да самарэалізацыі. Добра, што мы супадаем з сусветным запытам прынамсі ў адным пункце: здароўе» (Віктар Бабарыка, 2019)

«Тэорыі змоў не проста прывабныя… Іх распаўсюд падточвае дэмакратыю і ўмацоўвае таталітарныя рэжымы» (Хемі Шалеў, жнівень 2019)

«Ніводзін новы ідэалагічны прадукт, у тым ліку і той, што прыходзіць да нас з геаграфічнага Захаду, няможна ўспрымаць некрытычна: трэба разабрацца ў тым, што іменна, як і чаму прапаноўвае той ці іншы аўтар» (Андрэй Іларыёнаў, 06.08.2019)

«Мізантропія – добры інструмент для мастака, але яна не можа быць асновай яго светапогляду» (Дзмітрый Быкаў, 09.08.2019)

«Калі доўга весяліцца, гледзячы, як навокал нелянівыя людзі будуюць антыўтопію, то апынешся акурат унутры антыўтопіі» (Іван Давыдаў, 14.08.2019)

«Калі ў вас пастаянна крадуць фігуры з дошкі і мяняюць правілы гульні, то даволі дзіўна марнаваць час на “разумныя хады”, – больш лагічна змахнуць дошку са стала» (Аляксандр Хоц, 15.08.2019)

Вольф Рубінчык

Мінск, 16.08.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 16.08.2019  22:10

Водгукi

“Калі пафантазіраваць, то “Шахматнае” піва магло б быць у двух варыянтах — светлае і цёмнае. Наконт усялякіх дабавак у напой гаварыць не буду — як аматар нямецкіх законаў піўной чысціні стаўлюся да ўсялякіх дадаткаў падазрона )))” (Зміцер Дзядзенка, г. Мінск)  19.08.2019  01:17

“Успомніў свае першыя куплёныя шахматы, 3 р. 60 кап., пачуў непаўторны стук адна аб адну драўляных фігурак, успомніў, чым яны пахлі: лакам і… хвояй. Менавіта так  хвоя  называлі ў нас сасну. Так што Спарыш не памыліўся. Поспехаў Вам!” (Андрэй Федарэнка, г. Мінск) 21.08.2019  09:07