Tag Archives: Янка Купала

Это осень. И много дней чьих-то рождений… (I)

Шалом. С Биньямином «Биби» Нетаньягу (иногда пишут «Нетаньяху») имею кое-что общее – иногда мы возвращаемся 🙂 Его блок на этот раз, в результате выборов 1 ноября, получил 64 мандата в Кнессете – любимое мною, как и прочими шахистами, число :)) Ну, и роста с ним я почти одинакового.

Вот поздравить без пяти минут победителя с 73-летием (21 окт. 2022) не успел, замотался. Однако привет ему из Вязынки (Молодечненский район), родины Янки Купалы!

Снято 23.10.2022

Почти уверен, что Биби распечатает эти мотивирующие фотки, повесит их в офисе 😉 Ведь ему во главе правительства трудновато будет – и большинство в парламенте не такое уж существенное, и возраст не совсем подходящий, чтобы снова входить в ту же реку, что 26 лет и 13 лет назад.

А напомнить, как Яков Кедми оценивал «своего» премьер-министра в конце 1990-х? Цитирую по книге ныне покойного Александра Бовина «Записки ненастоящего посла» (2001): «Поверхностный, невежественный, склонный к показухе, нечестный — такие эпитеты использовались. “Я обязан предупредить общественность”, — сказал бывший глава Бюро по связям, — что Биньямин Нетаньяху — опасный премьер-министр для Израиля. Опасен его образ мыслей, опасен путь принятия им решений, и это может привести государство к трагедии”». Выходит, отставной спецслужбист уже тогда проявил себя как банальный кликуша… Оставался таким в 2010-х, остаётся и поныне. Кривизну прогнозов от Кедми, судя по этой статье, даже многие запутинцы заприметили… но он не унимается: «По оценкам британской разведки, на Украину может быть введено в ноябре до 500 тысяч российских военных. Это не оставляет никаких шансов ВСУ… Основным событием может стать широкое ноябрьское наступление Российской армии на Украине». Даже не знаю, какой бы тут смайлик подошёл… наверно, сочувственный (типа «и тебя вылечат»). На фоне «эвакуации» бегства российских сил из Херсона сказки «дяди Яши» выглядят особенно стрёмно.

Не один Кедми попал пальцем в небо, оценивая перспективы Нетаньягу; к примеру, Давид Маркиш тоже. Полагаю, «добротному литератору» (характеристика от посла РФ Бовина) неуютно сейчас перечитывать свои строки 1999 г.: «Биби надоел и “своим”, и “чужим”… Время Биби Нетаньягу подходит к концу. Премьера, скорее всего, ждёт политическое небытие – его товарищи по партии предъявят ему счёт, и счёт этот будет сокрушительным» (в 2016 г. приводил я эту цитатку здесь).

В 1955 г. Давид Бен-Гурион тоже возвращался на должность премьер-министра, но ему было 68, и «третьего захода» после отставки 1963 г. уже не случилось. Можно как угодно относиться к Б. Н., однако он, бесспорно, боец! Чем-то схож с героиней следующей заметки (newsru.co.il, 03.11.2022):

В четверг, 3 ноября, на пляже в Герцлии сотрудники береговой полиции и инспекторы Управления природы и парков выпустили в Средиземное море черепаху, которая выжила благодаря им.

Фото отсюда

Около года назад сотрудники морского подразделения полиции Тель-Авивского округа заметили вдали от берега раненую морскую черепаху. Вернувшись на берег, они передали раненую Управлению природы и парков. В течение года черепаха проходила лечение и реабилитацию.

Оставляю читателям право самим решить, кто в 2021-2022 гг. стал для Биби аналогом «сотрудников и инспекторов» 🙂 И, кстати, вот публикация belisrael 2018 г. – рассказ о спасённой в Израиле черепахе, написанный Леонидом Нузброхом.

Не совсем осенью, но близко к ней (в конце августа 1897 г.) 125 лет назад официально зародилось международное движение сионистов. На первый сионистский конгресс в Базель по инициативе Теодора Герцля приехало свыше 200 делегатов из 17 стран; программу «создания национального дома на земле Израиля» вырабатывала комиссия во главе с Максом Нордау. В то время умели выражаться кратко и ёмко 😉

Оригинал «Базельской программы» на немецком языке; флаг, утверждённый конгрессом

Этой осенью в Беларуси (издательство Цимберова) увидела свет книга, состоящая из двух произведений Теодора Герцля: «Старая новая земля» и «Еврейское государство». В переводе с немецкого на белорусский Игоря Кребса. Чуть раньше в серии «Гебраістыка Беларусі» вышел сборник его же переводов из Генриха Гейне «Еврейские мелодии» («Габрэйскія мелодыі»). За рекламу мне никто не платит, поэтому здесь не будет прямой ссылки, но подскажу, что оба издания при желании можно поискать на kniger.by.

«Еврейское государство» Герцля читал ещё в середине 1990-х (перевод на русский печатался в серии «Библиотека Алия»), затем посетил могилу автора в Иерусалиме… Для себя этот «гештальт» я, пожалуй, закрыл. Похоже, инициатор нового перевода надеется, что творение Теодора нашего Герцля вдохновит белорусов на подвиги (потому и довольно оптимистичный для Беларуси-2022 тираж 500 экз.), хотя эпоха иная, состояние общества – тоже. Здесь любят не столько входить в ту же реку, сколько наступать на те же грабли 🙁

***

Сентября 17-го числа исполнилось 110 лет со дня рождения Максима Танка (1912-1995), народного поэта Беларуси. В финале его не самого известного стихотворения (1946) присутствует нечто бяликовское

Гетто

Мне круг последний ада показали,

Но я и сам его б нашёл легко

По заревам, что в небе полыхали,

По пеплу, что вздымался высоко.

По тем деревьям, корчившимся в муках

От тишины руин его немых.

Из-под земли, приветствуя живых,

Там братья мне протягивали руки.

Зачем пришёл я в это царство смерти?

Ведь я хотел назад вернуться жить!

Но пепел гетто страшного, поверьте,

На сердце камнем тягостным лежит.

Надеялся ль я тени дорогие

Подвластным мне глаголом оживить?

Напрасно! Даже плач Иеремии

Не в силах прах застывший воскресить.

Я был на том ужасном, страшном месте,

Чтоб сквозь пустынь горючие пески,

Забывчивому веку вопреки,

Пронесть скрижали с узниками вместе.

Скрижали, где пылает их завет:

«Прохожий, брат, не надо слёз нам,

Лишь гнев ты наш возьми на белый свет.

Рассей его как пахарь по бороздкам.

Он даст на ниве новый сочный плод,

С востока поднявшим зарю для всходов.

И на века пусть будет проклят сброд

Фашистских банд — душителей народов!»

Перевод с белорусского, выполненный Леонидом Зуборевым, взят отсюда. Леонид был лично знаком с поэтом – как и Дина Матлина-Харик, вдова Изи. М. Танк записал в дневнике 19.11.1993 (пер. с бел.): «Перечитал стихи Изи Харика, подаренные когда-то мне его женой Диной. Стихи его выделяются лиричностью, содержательностью среди тогдашней барабанной поэзии. Некоторые из них я когда-то переводил…»

М. Танк и Я. Колас в белорусской филателии & нумизматике

Чтобы Янке Купале (1882-1942) не было обидно, посмотрите и на монету с его изображением

Разумеется, не мог не вспомнить о 140-летии Якуба Коласа (1882-1956), широко отмеченном в первых числах ноября. С коласоведами мне не тягаться, но «Сымона-музыку», «Новую зямлю», «Казкі жыцця», «На ростанях» и кое-что ещё читал, люблю, рекомендую. В живописных местах близ Альбути – родины Константина Мицкевича, будущего Коласа – летом 2001 г. ночевал в палатке.

Любопытен «еврейский» рассказ классика «Хаім Рыбс» (1921) – о лавочнике, который после революции без драки попал в большие забияки… точнее, в местечковое начальство. Готов перевести этот жизненный анекдот на русский язык для публикации на belisrael, если кому-то важно.

Портрет Якуба Коласа работы Янкеля (Якова) Кругера, 1923. Отсюда

В 2011 г. воспроизвели мы («Шах-плюс») в книжечке «Беларусь шахматная» малоизвестный очерк Я. Коласа «Из “теней прошлого”», впервые опубликованный в 1925 г. Это «шахматные» воспоминания об отсидке молодого поэта в Пищаловском замке (ныне – СИЗО № 1 г. Минска, aka «Володарка»). Пусть фрагменты в переводе с белорусского побудут и здесь:

Красоту и приятность шахматной игры я познал в остроге. В значительной мере досуги нашей подневольной жизни скрашивались шахматами. Пока я не понял смысл шахматной игры, она казалась мне совсем не интересной; даже иной раз делалось смешно от созерцания того, как серьёзные люди сидят целыми часами у шахматной доски, захваченные ходом игры, иногда возбуждённые, с розовыми лицами.

Шахматы добывались у нас кустарным способом – их вылепливали из хлеба. Был у нас один узник, некто Сорока. Он весьма был способным по части лепки шахматных фигур из ситного хлеба (…) Фигуры, cделанные из этого материала, были необычайно крепкими: их можно было изо всей силы бить об стену – они не разбивались.

Среди шахматистов был у нас один товарищ, Яхим Повежар. Он очень не любил, когда его противнику кто-нибудь сбоку подсказывал ходы. Он тогда страшно возмущался, вскакивая из-за стола: выказывал все признаки своего душевного недовольства.

Такое состояние на арестантском жаргоне называлось «залезть в пузырь». «Залезание в пузырь» давало весьма богатую пищу для смеха и забав. А на почве шахматной игры у нас много было этих весёлых минут.

Выше – демо-кадры из белорусского мультфильма «Класікі і шахматы», снятого «Беларусьфильмом» в 2022 г. и тяготеющего к «познавательно-обучающему жанру». Очевидно, отправным пунктом стало известное фото 1932 г., где Колас играет с Купалой в шахматы…

Дядька Якуб показан аниматорами слишком старым; в мульте ему не 50 лет, а все 65-70. После войны, когда он достиг этого возраста, ни Купалы не было на свете, ни в шахматы Коласу играть уже не хотелось. Но за интерес к теме «Беларусьфильм» в любом случае заслуживает благодарности.

Вольф Рубинчик, г. Минск

07.11.2022

w2rubinchyk[at]gmail.com

***

Нетаньяху, занял пост главы Ликуда в 1992 году.
Несмотря на победу Ликуда в 1977 году, левые продолжали безраздельно владеть страной. В 1992 году, у Аводы (в девичестве МАПАЙ) было 44 мандатов в Кнессете, а у Мереца (в девичестве МАПАМ) – 12. Вместе -56 мандатов, против 32 Ликуда.
Прошло 30 лет. У Ликуда по прежнему 32 мандата. Мерец почил в бозе, а Авода еле-еле перешла электоральный барьер с жалкими 4 мандатами. Если хотите, это и есть миссия Нетаньяху. Уничтожение левых в Израиле. Хотя с другой стороны они сами себя уничтожили полностью отойдя от идеологии рабочего сионизма Бен Гуриона.
.
***
.
От ред. belisrael
.
Итогам прошедших выборов будет посвящено несколько публикаций
.

Опубликовано 07.11.2022  09:20

Для беларуса, рускага, яўрэя!

Шалом, такі шалом. «Галоўны беларускі цуд» у гэтым месяцы шмат разважаў пра нацыянальную ідэю: мовіў, яму прыносілі прапановы, але ніводная не зачапіла, і ўвогуле беларусы яшчэ не даспелі да сваёй націдэі (за 30 гoд незалежнасці…) Патрэбна ж такая, што авалодала б масамі.

Нехта ўгледзеў тут самаедства і шпільку ў бок прыдворным ідэолухам, якія множацца з 2003 г., а я мяркую, што меў месца хутчэй традыцыйны перанос адказнасці на «народзец». Чарговы, даволі празрысты намёк на тое, што беларусы «не дацягваюць» да свайго лідара… Кур’ёзна, што аналагічныя намёкі рабіў Леанід Левін у 2000-х, які звяртаўся да яўрэяў Мінска прыкладна так: «Цяжкія вы людзі, ды ладна, патрываю вас…» Свае «перавыбары» Леанід Мендэлевіч ператварыў у фарс яшчэ раней, чым тое зрабіў Лукашэнка 😉

Дарэчы, больш-менш свежага кіраўніка ўсебеларускай яўрэйскай арганізацыі Алега Рагатнікава (руліць з лета 2021 г.) кагадзе прыняў аж цэлы прэзідэнт Дзяржавы Ізраіль Іцхак «Бужы» Герцаг.

Фота 19.10.2022 (крыніца). Алег у цэнтры, Іцхак – другі справа

У нейкім сэнсе гэтая аўдыенцыя – прызнанне заслуг беларускага яўрэйства. Праўда, застаецца няясным, як цёплы прыём у Іерусаліме дапаможа, напрыклад, дабіцца дошкі ў гонар Саламона Міхоэлса на тутэйшым «рускім тэатры» (праблема не вырашаецца з канца ХХ ст.). Або павесіць шыльду ў памяць пра часопіс «Штэрн» ды славутых ідышных пісьменнікаў на вул. Рэвалюцыйнай у тым жа Мінску. Або хаця б аднавіць выхад газеты «Авив», сайт якой дзясяты месяц не абнаўляецца.

Вярнуся, аднак, да тэмы «нацыянальная ідэя» – частавата ў нашых краях прасуюць тых, каторыя самі шукаюць яе… Склалі ў 2020 г. журналіст Зміцер Лукашук і філосаф Максім Гаруноў зборнік з падобнай назвай – 17.05.2022 суд Мінскага раёна абвясціў кнігу «экстрэмісцкай» (у той жа дзень той жа вялікаразумны суд занёс у «чорны спіс» і няісную інфармацыйную прадукцыю «Сабаки Эуропы» – па-беларуску было б «Сабакі Эўропы», па-руску «Собаки Европы»). Ну, пра тое, чаго вартая мясцовая цэнзурка, я цімала пісаў, аніякай ахвоты паўтарацца. Тут ужо і ў дзіцячай кніжцы Іосіфа Бродскага «Балада пра маленькі буксір» міліцэйскія знайшлі крамолу ¯\_(ツ)_/¯

Сярод фігурантаў кнігі Лукашука & Гарунова, даступнай у сеціве, багата фацэтаў, такіх як аўтар sb.by Рыгор Абрамовіч… Тым не меней кніга – і радыёперадачы, на грунце якіх яна вырасла – маюць пэўную вартасць, як бы ні пакепліваў Зміцер Дзядзенка (якому 17 кастрычніка г. г. споўнілася 50):

«Гэй, хлопцы, лепей бегалі б да дзевак…» 🙂

У юбіляра ёсць яшчэ трапныя радкі: «Хай Беларусь не лепшы край для гігантызму, / Ды ёсць для гонару нагода ўсё адно, / Бо скажам шчыра: па пытаннях экстрэмізму / Мы ўсю планету пераплюнулі даўно…» А ў гэтай прыўкраснай падборцы кожны (і кожная) знойдзе для сябе штось радаснае, жыццесцвярджальнае!

Зараз працытую асоб, якія ўплывалі (або надалей уплываюць) на псіхалагічны настрой, а знакам тым і на палітычныя погляды беларускага грамадства. Фразы былі вымаўлены перад журналістамі ў канцы 2010-х гадоў, г. зн. да кавіда і «рэвалюцыі»:

Cтаніслаў Шушкевіч (1934-2022): «Весці людзей да свабоды, з цемры да святла — для мяне гэта была мая нацыянальная ідэя».

Вязынка, 23.10.2022 – валун з купалаўскімі радкамі, на якія спасылаўся Шушкевіч. Фота В. Р.

Мечыслаў Грыб (1938 г. нар.): «Да нацыянальнай ідэі не растуць. Яна або ёсць, або яе няма. І колькі ты ні расці, калі яе няма, ты да яе не дарасцеш. Нацыянальная ідэя можа быць вельмі простая і вельмі адкрытая. “Абы не было вайны”, напрыкладБеларусь пачне хутка развівацца, калі беларусы адчуюць, што пагроза вайны стала меншай. Адсутнасць ці хаця б памяншэнне страху разняволіць беларусаў, зробіць іх актыўнымі. Яны і цяпер актыўныя, але гэта актыўнасць збоку выглядае як заціснутасць».

Юрый Хашчавацкі (1947 г. нар.): «Нацыянальную ідэю лепей не фармуляваць. Той, хто будзе яе фармуляваць і насаджаць, хутка ператворыцца ў Гітлера, у Леніна, у Маа, у Пал Пота і таму падобнае. Гэта ўсё вельмі небяспечна». (Пры ўсёй павазе да вядомага кінарэжысёра, якому 18.10.2022 грукнула 75, ні разу не пераканаў ён мяне, а баяцца слоў – «такое сабе». – В. Р.)

Зянон Пазняк (1944 г. нар.): «За 25 год у Беларусi ўтварылася новая салідарная беларуская нацыя. Мы зараз больш салідарныя, чым ў дзевяностых, гэта відавочна… Цяпер, нягледзячы на ўсю прапаганду, якая ідзе з боку Масквы, нягледзячы на каланіяльную палітыку ўлады, салідарнасць паміж людзьмі на падставе беларушчыны расце і мацнее… Цяпер у нашай нацыі павінен быць амерыканскі лозунг: “Беларусь перадусім!”».

Алена Анісім (1962 г. нар.): «Я лічу, што сфармуляваць нацыянальную ідэю мусіць палітычная эліта краіны, якая адчувае сваю адказнасць за лёс Беларусі, здольная такія ідэі фармуляваць і ажыццяўляць іх».

Валянцін Акудовіч (1950 г. нар.): «Нацыя сама па сабе — гэта суплёт каштоўнасцяў, якія напрацаваныя стагоддзямі супольнага жыцця на гэтай зямлі, з гэтым вось кліматам, пад гэтым вось небам. Людзі проста тут жылі і ў працэсе свайго жыцця напрацоўвалі канкрэтна вось такія каштоўнасці. І яшчэ я лічу, што толькі суверэнная нацыянальная дзяржава ў стане захоўваць і развіваць гэтыя каштоўнасці».

Зінаіда Бандарэнка (1939 г. нар.): «Нацыянальная ідэя выказваецца адным словам — “мова”».

Уладзімір Мацкевіч (1956 г. нар.): «Mне трохі абрыдла абмеркаванне нацыянальнай ідэі. Колькі гадоў таму я вярнуўся на радзіму, столькі гадоў я чую размовы пра нацыянальную ідэю».

Павел Церашковіч (1958 г. нар.): «Што такое нацыянальная ідэя, што мы шукаем? Нейкі прыгожы слоган, які мабілізуе нацыю? Я не ўпэўнены, што мы яго знойдзем. А па-другое, не трэба яе шукаць, яна ўжо створана. Сто трыццаць пяць гадоў таму выдаўцы часопіса «Гоман» сфармулявалі абсалютна дакладна: кожны народ, які мае асаблівасці сваёй культуры, мусіць мець свой урад… Я б прапанаваў размаўляць пра беларускую мару. Чаго хочуць беларусы? Вось гэта было б значна цікавей».

Сяргей Дубавец (1959 г. нар.): «Нацыянальная ідэя — гэта перш за ўсё энергія, каласальная колькасць энергій, якая падымае чалавечую масу як на подзвігі, так і на злачынствы».

Пагаварылі – і разышліся… Па вялікім рахунку, меў рацыю музыка Лявон Вольскі: «Нацыянальную ідэю трэба фармуляваць, калі ты прыходзіш да ўлады, каб гэта была дзяржаўная палітыка. Ад пазіцыі дзяржавы шмат чаго залежыць. Асабліва ў нас». І слушнай была чыясьці прапанова разважаць не (толькі) пра нацыянальную ідэю, а пра нацыянальны(я) праект(ы), г. зн. перайсці ад абстракцый да канкрэтыкі. З другога боку, без ідэі (ці мары, як у П. Церашковіча) не можа быць праектаў, і калі «нацыянальны лідар» гукае, што «беларусы не даспелі», то фактычна адмаўляе ім у праве на самастойнае развіццё. Зрэшты, кажа ён так «усю дарогу» – відаць, інакшым ужо не стане.

Асобныя дзівуны й дзівачкі ўсё яшчэ разлічваюць на «Усебеларускі народны сход» (УНС), уплішчаны ў Канстытуцыю, і прыкідваюць шансы туды патрапіць. Анягож, сам Янка Купала пісаў у 1918 г.:

На сход, на ўсенародны, грозны, бурны сход

Ідзі, аграблены, закованы народ!

Як роўны йдзі жыхар між роўных жыхароў,

Аддай на суд свае ўсе крыўды, слёзы, кроў…

Радзіма Купалы – Вязынка. Здымкі 23.10.2022

Аднак наступны «УНС», зважаючы нават на лютаўскі досвед 2021 г., не будзе ні ўсенародным, ні грозным, ні бурным… Больш за тое, хаця ў арт. 89⁴ новаспечанай «Канстытуцыі» прадугледжана штогадовае скліканне «ўсебеларускіх сходаў», 2022 год яўна скончыцца без чарговага хурала, бо дэпутацікі не паспелі прыняць адпаведны закон (толькі-толькі праект пачаў «усенародна абмяркоўвацца»). Лукашэнскі нукер Алег Р.: «Закон мае быць прыняты не пазней за 15 сакавіка 2023 года… к сакавіку 2024 года склад дэлегатаў на УНС мае быць сфарміраваны» (sb.by, 25.10.2022). Зручная «адмазка» – без закона няма сходу… а тое, што ў вышэйзгаданым канстытуцыйным артыкуле адсутнічае агаворка кшталту «штогадовае скліканне – з моманту прыняцця закона», мала каго бянтэжыць. Як і тое, што пры адсутнасці адмысловага нарматыўнага акта працуе (мусіла б працаваць…) Канстытуцыя з яе найвышэйшай юрыдычнай сілай і запісаным у арт. 7 «прамым дзеяннем».

На добры лад, і закон аб «Усебеларускім народным сходзе» мае быць прыняты цягам года пасля ўступлення ў сілу новай версіі Канстытуцыі (г. зн. да 15.03.2023), і скліканне сходу неабходна ажыццявіць да пазначанай даты. Выглядае, для «вялікіх босаў» усё гэта заскладана…

Адтэрміноўка склікання УНС яскрава сведчыць, наколькі гэтая ўстанова «неабходная». Дзеля кур’ёзу прывяду, аднак, словы дэпутаткі «палаты прадстаўнікоў» Людмілы Жалнерчык, з камісіі па заканадаўстве: «Усебеларускі народны сход – гэта наша нацыянальная ідэя, якой няма аналагаў у свеце» (sb.by, 25.10.2022). Нагадала выказванне колішняга ўрадоўца Міхаіла Падгайнага, які гадоў 20 таму заявіў, што нацыянальная ідэя Беларусі – будаўніцтва Нацыянальнай бібліятэкі 🙂

Пётр Рэзванаў (1974 г. нар.), мінскі чытач belisrael, прыхільнік веры бахаі: «Адной-адзінай нацыянальнай ідэі ў Сінявокай няма; магчыма нават, што яна ў кожнага свая. Як калісьці пісала Бі-Бі-Сі, увогуле нацыянальная ідэя была толькі ў трох дзяржаў: ЗША (“горад на халме”), Ізраіля (усё ж такі сіянізм з “яўрэйскім характарам дзяржавы”) і СССР (пабудова камунізму). Вядома, да спісу можна далучыць і Францыю, і гітлераўскую Германію, і “ідэю чучхе” [у КНДР]. Кітайскі “сацыялізм з кітайскімі асаблівасцямі” больш нагадвае расійска-беларускія ідэалогіі… З пункту гледжання баха’і, зараз ідзе пераход ад нацыянальнага адзінства да агульначалавечага, таму нацыянальная ідэя, калі і будзе ў Беларусі, мусіць мець часовы характар. А ствараць нешта па вызначэнні часовае не цікава».

81 год таму, 26 кастрычніка 1941 г., адбылося першае публічнае пакаранне падпольшчыкаў у Мінску. Найбольш вядомыя з іх – Кірыл Трус (на фота ён з барадой), Уладзімір Шчарбацэвіч, Марыя Брускіна. Пра кожнага варта было б пісаць асобна, ды я не гісторык… У свой час прапаноўваў пераназваць вуліцу Валадарскага або Кастрычніцкую, па якіх герояў вялі карнікі, у вуліцу Трох Падпольшчыкаў.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

26.10.2022

w2rubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 26.10.2022  15:03

Наша жыццё – гэта?.. (В. Р.)

Шалом! Багаты быў на падзеі мінулы тыдзень, і пачатак месяца наагул. Пачну, як ні дзіўна, з ведамкі ад Зянона Станіслававіча Пазняка (09.10.2022):

2-га кастрычніка з ініцыятывы Беларускага Нацыянальнага Сакратарыяту адбыўся Вальны Сойм беларускіх суполак Нацыянальна-Вызвольнага Руху «Вольная Беларусь», які аб’ядноўвае беларусаў некалькіх краін і працягвае разьвівацца.

Створаныя неабходныя ворганы Руху, аформленая структура, прыняты Статут і Палітычныя Прынцыпы. Працягваецца рэальная справа па дапамозе беларускім ваярам, што ваююць разам з украінцамі супраць расейскіх агрэсараў.

У аснове Руху вядомыя беларускія палітыкі і нацыянальна-дэмакратычныя дзеячы, што эмігравалі за мяжу з-пад рэпрэсіяў акупацыйнага рэжыму.

Існуе масава абмеркаваная, публічна апробаваная Праграма разьвіцьця будучай Вольнай Беларусі. Прыняты шэраг практычных дакумантаў. Шмат што выкладзена ў інфармацыйную прастору Інтэрнэта. Усё робіцца. Ёсьць рухаўскія старонкі і відэа. Беларусы далучаюцца…

Ды не быў бы то Зянон, калі б не вынес на публіку сваю крыўду: «ні адзін “ворганчык” так званых “беларускіх” так званых “дэмсмі” не абмовіўся нідзе ні адным словам аб гэтай істотнай падзеі ў беларускай палітыцы (хоць гэтая падзея сядзела ў іх проста на носе)».

Сталыя чытачы ведаюць: крытычна стаўлюся да Пазняка-палітыка. Але, па-першае, мне падабаецца назва «Вальны Сойм», прыгожа яна гучыць. Па-другое… цікавіць усё, што рухаецца, няхай і за мяжой (і не варта казаць, што мы тут у Мінску заўсёды cкоса пазіраем на эмігрантаў).

Той жа аўтар яўна быў нездаволены, што ў 1999 г. Алесь Бяляцкі не пайшоў за ім, калі БНФ падзяліўся на дзве часткі (А. Б. стаў намеснікам старшыні ў «вячоркаўскім» БНФ і заставаўся ім да 2001 г.). Тым не менш З. Пазняк ад імя свайго руху і ад кіраўніцтва сваёй партыі ў дзень абвяшчэння Нобелеўскай прэміі па літаратуры напісаў наступнае:

Прэмія міру ў час акупацыі для беларуса, што ўвязьнены ў лукашысцкай турме ў гэты жахлівы пякельны час, калі нішчаць і зьневажаюць наш добры вялікі Беларускі народ, гэта ёсьць разумны і прыхільны крок з боку Нарвэжскага Нобэлеўскага Камітэту ў Осла.

Віншуем Алеся Бяляцкага з Нобэлеўскай прэміяй і прызнаньнем Беларусі. Верым у сьветлую будучыню Беларускай нацыі.

Перад гэтым верны збраяносец лідара КХП-БНФ Юрка Цехановіч пашкадаваў у фэйсбуку, што прэмію даюць Алесю Бяляцкаму, а не Міколу Аўтуховічу з яго змагарнасцю і непахіснасцю. Сп. Цехановіч выказваў прэтэнзіі да Алесева дзецішча, праваабарончага цэнтра «Вясна» – заснаванага ў 1996 г., фармальна ліквідаванага ўладамі РБ у 2003 г., але дзейнага і пазней. Дадаў: «вельмі ўжо скампраментаваная гэта прэмія міру…» – тым не меней, зірнуўшы на свайго боса, далучыўся да віншаванняў. «Лепей позна» 😉

Дальбог, мне прыемна, што адна з найвядомейшых сусветных прэмій дасталася Бяляцкаму. Сем год таму, калі Нобелеўскі камітэт адзначыў Святлану Алексіевіч, пачуцці былі куды менш выразныя

Пачаць з таго, што Алеся, якому нядаўна споўнілася 60, ведаю асабіста звыш 20 гадоў. Увосень 2001 г. кіраваная ім арганізацыя дапамагала мне ў судзе Маскоўскага раёна г. Мінска (юрыст Валянцін Стэфановіч з «Вясны» з’яўляўся ў працэсе грамадскім абаронцам – або «прадстаўніком грамадскасці», не помню дакладна; пасля яго ўдумлівай прамовы суддзя вынес гр-ну Рубінчыку адно вусную заўвагу за пікет ля Мінгарвыканкама). Праз два гады прыходзіў я ў памяшканне Вярхоўнага суда, калі там разглядалася справа аб закрыцці «Вясны» – і быў уражаны нікчэмнасцю прэтэнзій, агучаных коснаязыкай пракуроркай. Заканчэння працэсу не дачакаўся, але не сумняюся, што ліквідацыя цэнтра як юрыдычнай асобы адбылася з парушэннямі заканадаўства – тое ў 2007 г. пацвердзіў і Камітэт па правах чалавека ААН.

У 2000-х я чытаў кароткія, але змястоўныя нататкі А. Бяляцкага ў «Нашай Ніве», а іх аўтар у пачатку 2011 г., пазнаёміўшыся з маім навукова-папулярным зборнікам «На яўрэйскія тэмы», штось напісаў у сеціве… Прыпамінаю, зацікавіла яго тэма ксенафобіі ў Беларусі (зараз наўрад ці знайду той водгук).

Калі А. Бяляцкага пасля арышту ў жніўні 2011 г. перавялі ў бабруйскую «папраўчую» калонію, нейкі час ліставаўся з ім. Не дзеля ўласнага снабізму, а для ўзбагачэння ведаў пра лаўрэата перадрукую зараз рэакцыю вязня-філолага на дасланы ў Бабруйск экзэмпляр кнігі-білінгвы Гірша Рэлеса «Іцтэр азэй…»/«Цяпер так…»:

04 чэрвеня 2013

Добры дзень, шаноўны Вольф!

Дзякуй вялікі за вершы Г. Рэлеса. Я з задавальненнем прачытаў іх, хаця ж, вядома, пераклады – гэта ўжо нешта іншае. І тым ня меньш – гэта добра, што яны ёсьць. Асабліва высокамастацкія пераклады Р. Барадуліна… Мне вельмі шкада, што ідыш адыходзіць. Урэшце і з бел. моваю сітуацыя не на шмат лепшая, хаця я вельмі спадзяюся, што прыйдзе той час, калі беларусы возьмуцца за галаву, ці за розум 🙂

У мяне ўсё збольшага нармальна.

Да сустрэчы, Алесь Бяляцкі.

Пасля 2014 г. бачыў праваабаронцу хіба аднойчы – гадоў пяць таму каля «Акадэмкнігі» на вул. Сурганава. Настроены ён быў усё гэтак жа аптымістычна, «са смайлікам». Нехта чакаў Калядаў – мы абодва чакалі вясны… У ліпені 2021 г. Алеся, аднак, ізноў надоўга адправілі за краты – разам з яго паплечнікамі Валянцінам Стэфановічам і Уладзем Лабковічам.

Мажліва, прэмію міру слушна было б прысудзіць не аднаму кіраўніку «Вясны», а ўсёй арганізацыі, як тым жа расійскаму «Мемарыялу» і ўкраінскаму «Цэнтру грамадзянскіх свабод». Упэўнены, што такі варыянт разглядаўся… чаму ён быў адкінуты, не ведаю. Зразумела, што падкрэсліванне персанальных заслуг А. В. Бяляцкага – таксама годны ход. Хіба разлік быў на тое, што персаніфікацыя прэміі дапаможа хутчэйшаму вызваленню праваабаронцы, а яно, у сваю чаргу, палегчыць становішча ягоных паплечнікаў ды ўсіх астатніх вязняў? Добра, будзем спадзявацца.

Калі паступіла навіна ад нобелеўскага камітэта, я занурыўся ў даволі тоўстую кнігу А. Бяляцкага «Асьвечаныя беларушчынай» (Вільня, 2012), выдадзеную да яго 50-годдзя: там і мемуары, і навуковыя даклады, і газетныя допісы, і «проста» эсэістыка. Не ўсё ў кнізе на вагу золата, але прачытаць яе, безумоўна, мае сэнс і нікому не зашкодзіць. Жменька яўрэйскіх сюжэтаў у зборніку таксама прысутнічае – напрыклад, у артыкуле 1989 г.:

Цікавы верш «Жыды», напісаны Купалам у гэтым жа [1919] годзе, які выпаў са збору твораў Купалы, верагодна, з-за неадукаванага пурытанства рускамоўных складальнікаў. Амаль да сярэдзіны ХХ стагоддзя слова «жыд» было, дый зараз застаецца, нейтральным у беларускай мове. Неэкспрэсіўнае яно і ў польскай, літоўскай і многіх іншых мовах. Заўважу, што апусканьне гістарычнай назвы іншай нацыі не робіць гонару перш за ўсё нацыі сваёй. Тым не менш некалькі вершаў Францішка Багушэвіча і Янкі Купалы да гэтага часу «забытыя» менавіта па названай прычыне, нягледзячы на іхні зусім інтэрнацыянальны зьмест…

Верш «Жыды» Купалы важны для нас ужо ў тым сэнсе, што ён адхіляе абвінавачваньні паэта ў нацыяналізме. Гэты верш – своеасаблівая праграма ўзаемаадносінаў паміж беларускім народам і яўрэйскім народам, які адыграў даволі актыўную ролю ў гістарычным лёсе Беларусі.

Або ў нататцы 1996 г.:

Гладка чытаюцца польскія вершы Янкі Купалы… Сярод знаёмых вершаў ёсьць адзін і незнаёмы. Верш «Kobiecie» раней пры Саветах не друкаваўся. Чаму? Бо галоўны герой яго – беларускі яўрэй. А гэта ж у нас заўсёды была далікатная тэма.

Пара-пара-парадаваўся я ў першы тыдзень кастрычніка не толькі за Алеся Бяляцкага (1962 г. нар.), але і за Ўладзіслава Гарбацкага (1978 г. нар.) – палітолага, этнолага, перакладчыка, вандроўніка, фатографа… Рэч у тым, што Ўладзіслаў не так даўно пераклаў на беларускую мову раман францужанкі Ані Эрно (1940 г. нар.) «Падзея», напісаў да яго прадмову… Пераклад выйшаў асобнай кнігай у Вільні-2021 – а цяпер Эрно атрымала Нобелеўскую прэмію па літаратуры, няйначай з падачы аўтара belisrael 🙂

А. Эрно; д-р Гарбацкі (Іваноў)

Праўда, францужанку моцна крытыкуюць за ейнае стаўленне да Дзяржавы Ізраіль… Але дапусцім, што катлеты (якасную літаратурную творчасць) трэба тут разглядаць асобна, «мух» – асобна.

Тым часам у Сінявокай з нагоды шорт-ліста літаратурнай прэміі Гедройця (згадвалася ў ліпені) пачаў цыркуляваць хуліганскі вершык:

Сябры, мяне вы супакойце,

А то інфаркт усё бліжэй,

Як бачу Прэмію Гедройця,

Што ўжо з’@блася да мышэй.

Ну, літаратура і хуліганства – калі не сваякі, то бадай што блізнюкі… Вось жа, лепей чытаць пра мышэй, чым такое:

Пачотным членам сатырычнага «Чынчынчэнэла» не дарасці да гэткага суплёту – старшыня Саюза пісьменнікаў, асноўныя эканамічныя дасягненні & выпальванне травы! Нават калі далучыць да «чынчынаў» лепшую палову дуэта «Чырвоная Зелень»…

https://www.youtube.com/watch?v=WhXQLScpqI4

Яшчэ порназагаловак у «Звяздзе», падначаленай «вядучаму пісьменніку зямлі Беларускай»:

Мо хтось і расшыфроўвае «СД» як «Саюзную дзяржаву», у мяне ж першая і галоўная асацыяцыя – з гітлераўскай спецслужбай, што выкарыстоўвалася для барацьбы з палітычнымі праціўнікамі, для запалохвання насельніцтва. Думаю, не я адзін такі «захраслы ў мінулым».

Як тут не згадзіцца з Віктарам Жыбулем: «Наша жыццё – гэта порна»? Хаця ёсць іншая версія ад іншага паэта, дачасна памерлага Леаніда Кісялёва: «Усё на свеце – толькі песня на ўкраінскай мове».

Сёння рашысцкія нягоднікі закідалі ракетамі культурны цэнтр Кіева, дзе знаходзіцца і Нацыянальная філармонія Украіны (здымак ад Prymasal). Раней абстрэльвалі філармонію ў Харкаве… баяцца, відаць, усяго на свеце.

Надышоў Сукот, на ідышы – Сукес, паважанае мною свята. Лехаім!

Вольф Рубінчык, г. Мінск

10.10.2022

w2rubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 10.10.2022  20:55

Перапіска наконт “лістападаўцаў”

Год таму пайшоў з жыцця вядомы беларускі гісторык Уладзімір Віктаравіч Ляхоўскі (1964–2021). Прапаную некаторыя яго лісты (мэйлы), прысланыя ў 2015 г. у адказ на мае запытанні. Арфаграфія арыгіналаў збольшага захаваная, выпраўлены толькі яўныя апіскі.

В. Р.

Фота адсюль

Жнівень

Вітаю Вас, паважаны Уладзімір Віктаравіч! Прачытаў Вашу кнігу “Ад гоманаўцаў да гайсакоў” 2015 г. выдання, вельмі цікавая і змястоўная. Адно пытанне не дае спакою: што за словы выкрэслены з “лістападаўскай” улёткі, якая прыведзена на с. 189 (і на вокладцы)? Ці не пра “жыдоў” і “жыдоўскую ўладу” там вялося?

З найлепшымі зычэннямі,

Вольф Рубінчык.

***

Добрага дня, шаноўны Вольф!

Выбачаюся, што не адказаў адразу на Вашы першы ліст. Я быў тады не ў Менску.

З Вамі знаёмы завочна. Ведаю Вашы змястоўныя працы па гісторыі шахмат. Вельмі цікавыя!

“Лістападаўскія” ўлёткі, арыгіналы якіх захоўваюцца ў Архіве КДБ, мне перадаў, здаецца, Іван Саверчанка (дакладна не помню). Фрагменты адозвы былі ўжо тады замазаны. Відаць па ўсяму, што яны мелі антысеміцкі змест. Можаце ў мяне запытацца, чаму я раблю герояў з антысемітаў. Гэта складанае пытанне. З боку “лістападаўцаў” гэта быў не расізм ці шавінізм. Гэты “антыжыдоўскі” пасаж меў сацыяльны напрамак. Асноўная частка яўрэйскага мяшчанства, што складала асноўны кантынгэнт насельніцтва беларускіх гарадоў і мястэчак, у першыя гады савецкай улады было захопленае камунізмам. У той час, калі мясцовыя абшарнікі і заводчыкі пры новай уладзе гублялі свае капіталы, прадпрыемствы і фальваркі, а сялянства стагнала ад непамерных падаткаў, сацыяльнае, палітычнае і матэрыяльнае становішча дробных гандляроў і рамеснікаў за гэты час не пагоршылася, а нават некалькі палепшылася. Бальшавізм вызваляў апошніх ад нацыянальнага прыніжэньня, які яны несьлі за царскім часам, часам бараніў ад пострэвалюцыйных пагромаў, уздымаў іх сацыяльны статус. Для спрытнай яўрэйскай моладзі, выхадцаў з беларускае правінцыі, атрымаўшых адукацыю ў ранейшых казённых расійскамоўных школах, пры новай уладзе адкрывалася шырокая дарога для кар’ернага росту ў савецкім дзяржаўным апараце. Яўрэі пераважалі там у беларускіх гарадах і паветах, і, у пэўным сэнсе, з’яўляліся “тварам” новай улады. Да гэтага прымешваўся і натуральны яўрэйскі нацыяналізм. У мяне ёсць пратаколы паседжання прафбюро студэнтаў факультэта грамадскіх наук БДУ, дзе 97% актывістаў складалі габрэі. Пасяджэнне вялося на ідыш. Разглядалася пытанне аб выключэнні студэнтаў-сялян са студэнтаў, з-за таго што бацькі іх былі адзіналічнікамі і не мелі права вучыцца бясплатна. Пасяджэнне прагаласавала за выключэнне. Тры няшчасных студэнта нават не зразумелі, што іх выключылі, бо, натуральна, не ведалі ідыш. Ішоў 1923 год.

Зразумела, што не яўрэі-функцыянеры розных узроўняў вызначалі напрамкі гэтай палітыкі. Вызначаў бальшавіцкі інтэрнацыянал. Але на вёсках сярод функцыянераў яўрэі пераважалі і з’яўляліся праваднікамі гэтай палітыкі. “Антыжыдоўства” “лістападаўцаў” — пэўны паказнік іх палітычнай нязрэласці, а не выкрышталізаваная ідэйна-палітычная праграма, накіраваная супраць яўрэяў як этнічнай супольнасці.

Гэта складаная і балючая тэма, якая патрабуе асобнай кніжкі.

Я быў шчыры ў сваіх думках.

Усяго найлепшага,

З павагай і прыхільнасцю, Уладзімер Ляхоўскі

***

Вітаю, сп. Уладзімір!

Дужа ўдзячны за адказ. Я помню, што Вы спасылаліся на маю кнігу 2012 г. у артыкуле пра польска-савецкую мяжу, і цаню гэта.

Наконт “антыжыдоўства” лістападаўцаў… Захацелася адгукнуцца на Вашу працу, паразважаць на балючую (цалкам згодзен) тэму. Верагодна, як буду крыху вальнейшы, так і зраблю, і прапаную свае нататкі сайту belisrael.info. Ці можна ў такім разе спаслацца на Ваш ліст?

Усяго найлепшага,

Вольф.

***

Дарагі Вольф! Я вельмі не хацеў бы праслыць сымпатыкам “культурнага антысемітызму”. У мяне, як і ў маёй сям’і ніколі не было праяваў нават бытавога антысемітызму. Калі зневажаюць і крыўдзяць габрэяў, то я станаўлюся 100% “жыдом”. Вы вольны рабіць так, як падказвае Ваша годнасць і розум. Гэта вельмі балючая і дэлікатная тэма і не толькі для яўрэяў.

З павагай і прыхільнасцю, Уладзімір Ляхоўскі.

PS. Хацеў нагадаць такі факт: верш Янкі Купалы “Усебеларускія жыды” напісаны пад уражаннем пастановы рэгіянальнага сіянісцкага з’езду ў Менску ў пачатку 1920 г. (падчас польскай акупацыі), які выказаўся супраць палітычнай самастойнасці Беларусі. Для мяне Купалаў верш — гэта ўзор беларускага высакародства і сапраўднага гуманізму. І я кіруюся заўсёды Купалавай зоркай. Праслухаў Вашу размову са Жбанковым. Мне ўпадабала Ваша ўраўнаважанасць і разважлівасць пры абмеркаванні складанай праблемы.

З найлепшымі пажданнямі, Уладзімір Ляхоўскі.

***

Купалаўскі верш “Жыды!..” быў напісаны крыху раней за пачатак 1920 г. (недзе мАю фотакопію з газеты 1919 г. – хіба ў лістападзе яго ўпершыню апублікавалі, гэта можна ўдакладніць).

Гутарка з [Максімам] Жбанковым адбылася ў 2012 г., ужо і не помню добра, штО казаў і як. Помню, калі запрашалі, то была заяўлена адна тэма, а выпала абмяркоўваць іншую.

З павагай і пажаданнямі добрай ночы,

Вольф Рубінчык.

***

Адносна даты, Вольф, я памыліўся… абаперся на памяць, але акалічнасці яго напісання праўдзівыя… Я знайшоў гэтыя звесткі ў архіве. Рукі не даходзяць пакуль напісаць пра гэта.

Са Жбанковым у меня была тая ж гісторыя… 🙂

Верасень

Вітаю, сп. Уладзімір!

Вы мне пісалі: “З боку “лістападаўцаў” гэта быў не расізм ці шавінізм… “Антыжыдоўства” “лістападаўцаў” — пэўны паказнік іх палітычнай нязрэласці, а не выкрышталізаная ідэйна-палітычная праграма, накіраваная супраць яўрэяў як этнічнай супольнасці”.

Папраўдзе, маю сумневы. Учора паглядзеў у Нацыянальнай бібліятэцы № “Беларускай газэты” за 25 сакавіка 1943 г. Рыгор Крушына так злосна пісаў пра жыдоў і суддзяў-“жыдоўскіх лёкаеў”, дарма што прайшло 17 гадоў… Апрача таго, ён спаслаўся на часопіс “Наша слова”, дзе буйнымі літарамі быў напісаны лозунг “Зьнішчайма бальшавікоў і жыдоў!”, і на ліст Мяцельскага да Макарэні: “Перш-на-перш – тэрор ворагам беларускага народу. Прыйдзе час, калі на Беларусі ня будзе ніводнага жыда… Дзень ачышчэньня нашай зямлі ад жыдоўскае погані я назаву багаславеньнем”.

Па-мойму, гэтыя цытаты якраз сведчаць пра наяўнасць акрэсленай праграмы, што абапіралася на прынцыпы антыбальшавізму і юдафобіі. Калі б у “лістападаўцаў” у 1920-х гг. дайшло да справы, то рэальна пацярпелі б не члены ЦК КПБ, а яўрэі з суседніх мястэчак, у тым ліку далёкія ад палітыкі.

Выбачайце ўжо, не згодзен я лічыць асуджаных лістападаўцаў “шчырымі беларускімі патрыётамі” (с. 191 Вашай кнігі), без віны абвінавачанымі. Думаю, што заклікі да тэрору пацягнулі б судовую адказнасць у любой краіне свету, тым больш у 1920-я гг., калі чалавецтва ледзь ачомалася ад сусветнай вайны.

З найлепшымі зычэннямі,

Вольф.

***

Вітаю, Вольф!

Я добра ведаю гэтую публікацыю і, мякка кажучы, не моцна давяраў бы тым сведчанням Рыгора Казака (Крушыны) у “Беларускай газэце”… — г.зн. перыяду нацысцкай акупацыі, дзе антысеміцкая тэма была дамінуючай. Я яе не выкарыстоўваў, бо гэта вельмі сумніўная крыніца. Па-другое, гэты чалавек, Рыгор Казак, пайшоў на супрацоўніцтва з оpганамі ГПУ і даў паказанні супраць былых паплечнікаў. Не думаю, што пасля свайго апраўдання на судзе і выхаду з вязніцы ён хаваў у сябе нейкія лісты Мяцельскага ці абвесткі. Гэта было б раўнаважна самазабойству. Абапіраючыся на ўскосныя дадзеныя, я меркую, што Рыгор Казак у тым памятным 1925 г. быў завербаваны ГПУ ў якасці сэксота. Артыкул здрадніка і сэксота ў калабаранцкай газэце з яўным антысеміцкім пахам — гэта не дакумент. Пытанне, калі ж ён быў шчырым і праўдзівым: у 1925 г. ці ў 1943-м. Я прызнаю сваю пазіцыю памылковай і папрашу прабачэнне ў яўрэйскай грамады, калі такі ліст Мяцельскага з заклікам да фізычнага знішчэння яўрэяў ці іншыя дакумэнты такога ж пагромнага зместу будуць выяўленыя і апублікаваныя. Я чамусь думаю, што ад гнуснай правакацыі Крушыны не быў пакараны “ў адместку” ні адзін яўрэй. Г.зн. пасля такога пасквілю ні адзін актывіст СБМ не далучыўся да вышуку і знішчэння апошніх ахвяраў Халакосту. Пастрадаў толькі адзін чалавек. Пасля публікацыі Крушыны (абачліва схаваўся пад псеўданімам) карным партызанскім аддзелам быў вышуканы ў роднай вёсцы і расстраляны Нічыпар Мяцельскі. І гэтаму ёсць дакументальнае пацвярджэнне. У мяне ёсць рукапісны часопіс “лістападаўцаў” “Наша слова”. Там няма ані намёка на антысеміцкую рыторыку, там няма заклікаў знішчаць яўрэяў. Там дастаткова сур’ёзныя тэксты з абгрунтаваннем змагання з бальшавізмам. Многія артыкулы з гэтага выдання апублікаваны ў “Спадчыне” (здаецца ў 1998 г.).

З павагай і прыхільнасцю, Уладзімер Ляхоўскі.

Абзацы з кнігі “Ад гоманаўцаў да гайсакоў”, с. 181, 191-192

***

Фрагменты перапіскі я змясціў у сваім водгуку на кнігу Ляхоўскага, апублікаваным на belisrael тады сама, у 2015 годзе (у 2018-м перадрукаваў той водгук – разам з меркаваннем Анатоля Сідарэвіча – у кніжцы “Выбраныя катлеты і мухі”). На жаль, дыскусія з Уладзімірам Віктаравічам развіцця не атрымала; прасіў я даць пачытаць “лістападаўскія” сшыткі “Нашага слова”, ён ухіліўся… А цяпер нават не ведаю, каго прасіць.

Апублiкавана 06.09.2022  14:22

ЧТО-ТО НЕ СХОДИТСЯ…

Шалом! И в этот раз – важные новости, неважные новости, вообще не новости.

Сперва немного позитива. Открылся-таки многопрофильный детский корпус на просторах борисовской райбольницы – тот самый, который понемногу возводился, начиная с 2018 г. (об этой истории рассказывал здесь и здесь). Напомню: летом 2020 г. председатель Минского облисполкома Турчин «клятвенно» обещал, что корпус будет введен в эксплуатацию в 2021 г. Однако в марте 2022 г. была установлена новая дата: к 03.07.2022. Что же, почти уложились – торжественно открыли медучреждение 4 июля. «Это единый центр оказания мед­услуг для более чем 70 тысяч ребят не только Борисовского, но и ближайших Березинского и Крупского районов, а также Жодино. Новое оборудование позволит врачам выполнять процедуры, на которые раньше родителям приходилось возить детей в Минск» («Сельская газета», 07.07.2022). Правда, на месте министра здравоохранения (Пиневича) не стал бы я спешить с восклицаниями вроде: «Получился очень хороший объект!» По идее, персоналу надо поработать месяц-другой, чтобы понять, хороший или не очень. Да и мнение (родителей) пациентов что-то да значит, а оно формируется не за пару дней.

Снимок отсюда

Чем дальше по жизни, тем больше мне по душе выраженьице: «Могло быть хуже».

Неспроста оно звучит в одной из самых душевных песен «Серебряной свадьбы»…

А что могло быть?.. B том же Витебске, откуда родом фронтвумен «Свадьбы», городская центральная клиническая больница находится на реконструкции с апреля 2019 г. Как писал официоз «Витьбичи» в октябре того же года: «Объект намерены сдать в 2020 году. Средства на ремонт — а это 7 млн рублей — выделили полностью». Ровно год назад выяснилось, что «Реконструкция Витебской городской центральной клинической больницы находится на завершающем этапе. Строители переходят к отделочным работам, а Минздрав готовится к поставке высокотехнологичного оборудования, сообщает БЕЛТА со ссылкой на Telegram-канал ведомства». Ну, а вчера, 06.07.2022, председатель облисполкома констатировал: «На завершающем этапе – реконструкция Витебской городской центральной клинической больницы. Последним шагом станет поставка в медучреждение высокотехнологичного оборудования». Т. е. «этап» затянулся чуток.

Или взять Гродно: два председателя облисполкома, Кравцов (бывший, в декабре 2019 г.) и Караник (нынешний, в апреле 2021 г.), только что не хлопали себя ушами по щекам, рассказывая, как первая очередь строящегося областного онкоцентра, очень нужного городу и стране, заработает в 2021 году. По факту… в доступных мне источниках значительное отставание от графика даже не пытались объяснить, а просто перенесли открытие радиологического корпуса на год. В январе 2022 г. этот корпус, главный объект первой очереди, был готов «уже почти на 80%». В марте стройку заново посетил Караник, но в тот раз воздержался от победных реляций… что-то осознал, наверное.

В «Июньском» упомянул я сломанную руку девочки-скульптуры на ул. В. Хоружей в Минске. Несколько дней назад cтатую починили – уж не знаю, «после» или «вследствие».

Фото 07.07.2022. То ли заклёпки руку теперь держат, то ли шурупчики 🙂

75 лет недавно исполнилось знаменитому мастеру шахматной композиции (борисовчанину, кстати) Николаю Бельчикову, 65 – шахтренеру из Пинска (сейчас успешно работает в Минске) Леониду Линдаренко.

Н. Бельчиков в составе команды белорусских шахматных композиторов

Л. Линдаренко (фото 2016 г.)

Cегодня же – 140 лет со дня рождения народного поэта Беларуси Янки Купалы, тоже умевшего обращаться с шахматными фигурами (об этом мультик, снимаемый, а возможно, уже снятый на «Беларусьфильме» Натальей Костюченко – «Класікі і шахматы»).

Вязынка, родная местность Я. К. Там много лет купаловский «заповедник» – музей, памятник… Фото 2019 года

Сообщают ещё о «Всемирном дне белорусской культуры», отмечаемом в народе 7 июля.

На этом хорошие новости временно заканчиваются. Не уверен, к примеру, что к таковым можно отнести выход министра сельского хозяйства РБ Игоря Брыло из попечительского совета Белорусской федерации шахмат. Несмотря на «проздравление» от коллег, И. Б. не продержался там и года; зачем было вообще вступать в июне 2021 г.? Вопрос риторический; понятно, что биг-боссы идут туда, где чуют славу и/или денежные знаки. Также ушли из совета руководитель крупной торговой сети Литвин и бывший министр спорта-туризма Шамко (может, обиделся на то, что работу исполкома федерации при его руководстве признали неудовлетворительной). Осталось совсем немного спонсоров, и тем не менее в августе 2022 г. БФШ намерена провести очередной международный турнир – «Минск-2022». На здоровье… не исключаю, что, помимо россиян, приедут представители ДНР, ЛНР, а то и целого Израиля (cлучаен ли Гинзбург в секретариате? :))

Сейчас – о том, что тревожит. В декабре 2021 г. границу с Беларусью нелегально пересёк польский солдат Эмиль Чечко, тотчас взятый в оборот белорусскими спецслужбами, идеолухами. Кто следил за новостями, помнит откровения Чечко о сотнях убитых мигрантов, закопанных где-то на границе с польской стороны. Прожил он в Синеокой лишь 3 месяца – в середине марта 2022 г. разоблачителя нашли мёртвым (повешенным?) в одной из минских квартир. Прошло более 100 дней с момента его смерти, а внятных объяснений от компетентных органов так и не прозвучало. Самоубийство? Но мы же помним, что в декабре Эмиль о нём не думал (sb.by, 23.12.2021):

Беларусь – нормальная страна, в которой люди живут своей обычной жизнью, как и мы в Польше. Меня сейчас все устраивает. У меня есть крыша над головой, одежда, еда и все необходимое для жизни. Еще я вижу, насколько вашим людям, белорусскому обществу интересно, что я рассказываю о ситуации на границе. Люди неравнодушны к моему поступку. Это придает сил.

Не то что «люди» – даже Лукашенко в начале 2022 г. ссылался на «этого парня» как на надёжный источник.

«Опекун» Чечко в Минске Дмитрий Б. (sb.by, 17.03.2022):

Эмиль утром не вышел на работу. Он жил в однокомнатной квартире недалеко от офиса. Решили прийти и разобраться, в чем дело, посмотреть  у нас был дополнительный комплект ключей. Открыли, увидели весь этот ужас…  Буквально несколько дней назад ему выдали свидетельство о получении статуса беженца в Беларуси на полгода.

Затем начались прозрачные намёки на «руку Запада» Эмилю, мол, поступали угрозы, он жил в квартале, где сильны «прозападные» настроения, и т.п. Следственный комитет РБ заявил, что рассматривает «все возможные версии произошедшего, в том числе насильственный характер смерти» (подчёркнуто в оригинале). И вот – четвёртый месяц тишина, хотя, как правило, убийства и покушения на убийства раскрываются в Минске довольно быстро.

Э. Чечко (1996–2022), фото отсюда

Даже исходя из скупой официальной информации напрашивается вывод о том, что причастных к смерти Чечко следовало бы искать среди людей, которым он доверял. Не настолько же беглый солдат был наивен, чтобы, являясь объектом уголовного преследования у себя на родине, открывать двери посторонним?.. Признаков же взлома, судя по всему, не обнаружено. Не говоря уж о том, что за квартирой важного для официальной РБ информанта наверняка послеживали соответствующие органы, и (по крайней мере) система видеонаблюдения там должна была работать.

Воля ваша, а мне кажется, что дело хотят спустить на тормозах, как было, не ровняя, с наездом грузовика на Михоэлса и Голубова в Минске-1948 и стычкой Романа Бондаренко с «неустановленными лицами» в Минске-2020. Опыт не пропьёшь…

Многие считают, что адвокатуре Беларуси как институту – 100 лет.

Аки в шахматной историографии, по мнению властей всё здесь начинается с советского времени, с принятия простенького «Положения об адвокатуре» в БССР-1922… Хотя на том же адвокатском сайте резонно отмечено: «Развитие и становление адвокатуры на территории нашего государства имеет многовековую историю. Правовую регламентацию институт адвокатуры на белорусских землях получил еще в XVI веке в Статутах Великого княжества Литовского 1529, 1566 и 1588 годах».

Видимо, поправлять чиновников – себе дороже, и юристы поигрывают в их игры, участвуя, между прочим, в «Первом съезде адвокатов Беларуси» (сегодня во Дворце республики).

Времени на работу над собой остаётся всё меньше – за полгода не удосужились обновить информацию на своём ресурсе. С конца 2021 г. нету в Беларуси адвокатов, осуществляющих деятельность в бюро или индивидуально – правительство всех загнало в «колхозы».

Продолжается обильный, густой понос агитпроп на тему «президентских подарков». Если думаете, что «В Беларуси теперь жизнь куда лучше, чем в хваленых и виртуальных европах» написал какой-то местный Петросян или Задорнов, то ошибаетесь. Подписано: «политолог, кандидат наук».

Продолжается и практика странных песнопений, выкладываемых в Youtube:

Песенка «Весёлые покойники» слеплена из двух. И посвящается тем, кто не дожил до 45.

Вольф Рубинчик, г. Минск

07.07.2022

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 07.07.2022  23:46 

Очередной промельк мысли! (В. Р.)

Привет, все. Уходит очередной суровый год, вселяя надежды на лучшее потому что падать уже, как не раз отмечалось в последнее время, особо некуда. Вот из Белгосуниверситета вытурили «по соглашению сторон» профессора Аллу Кожинову, работавшую там c 1988 г., т.е. треть существования этого неблагодарного вуза… После 33-х лет службы у неё осталась медаль.

Фото отсюда

В 2020 г. известная полонистка поучаствовала в видеообращении сотрудников филологического факультета против насилия. Между прочим, её интересы включают и язык идиш cтатья А. Кожиновой о многоязычии белорусских евреев межвоенного периода появилась на belisrael в 2018 г.

Заведено уголовное дело на Андрея Кузнечика (см. фото), которого помню совсем молодым по «Нашай Ніве» 20-летней давности. Предварительно пленного почти месяц мариновали в тюрьме на Окрестина. Андрей филолог, и, в отличие от своего старшего коллеги Александра Ф., не ввязывался в спорные околополитические проекты. Сетовал, что белорусам не хватает белорусской гравитации, это да. Нашли слабовики «преступника»…

Недавно сообщал я о задержках с вводом в эксплуатацию медицинских объектов Минской области (в Борисове и Жодино). Схожая майса в Гродно, где в августе 2019 г. в районе ул. Домбровского начали возводить онкоцентр, он же онкологический диспансер областного масштаба. Тогдашний председатель облисполкома Владимир Кравцов (05.12.2019):

«“Гроднопромстрой” ведет работы по строительству радиологического отделения, а в 2020-м году начнется строительство хирургического отделения. Поэтому можно говорить, что некоторые отделения смогут принять первых пациентов уже в 2021 году».

В августе 2020 г. было дополнительно разъяснено:

Строительство онкоцентра проходит в два этапа. Первый — возведение радиологического корпуса, трансформаторной подстанции и кислородной станции, его должны завершить к декабрю 2021 года. Остальные здания (вторая очередь) планируют закончить в 2024 году. Полностью важный для города объект будет сдан в 2025 году. Строят его в рамках инвестпрограммы за счёт республиканского бюджета.

И вот почти свежий рассказец (20.07.2021):

Для Гродненской области это учреждение не просто важно, оно – незаменимо, ведь до сих пор наш регион оставался единственным, где не было специализированного онкологического диспансера… На данный момент к своему завершению подходит первая очередь строительства, которая предполагает возведение радиологического корпуса… Внутри этого здания ведутся отделочные работы, подготавливаются площадки для установки современного оборудования и уже к концу этого года, предполагают специалисты, первый объект будет готов к сдаче.

В общем, не похоже, что «некоторые отделения» (или даже одно отделение) примут пациентов в ближайшую неделю. Пристыдил бы я В. Кравцова за болтологию, но он в отличие от А. Турчина из Минской области лишился высокой должности ещё в августе 2020 г. A c уволенного вроде как и взятки гладки.

Впрочем, нынешний гродненский «губернатор» сидит в своём кресле уже 16 месяцев, и за это время подсуетиться мог бы вполне. Тем более что В. С. Караник кандидат медицинских наук, много лет работал именно в центре онкологии, должен понимать… Да и опыт китайских товарищей, которые научились сдавать больницы «под ключ» не за пару лет, а за пару недель, вряд ли не был замечен местными власть предержащими.

С другой стороны, будь даже здание областного онкоцентра возведено в сроки и укомплектовано всем необходимым оборудованием, не факт, что нашлось бы, кому в нём работать. Многие медики в 20202021 гг. сгорели в сражениях против «короны», некоторых уволили за гражданскую позицию (логично допустить, что город Гродно, где в августе 2020 г. происходили массовые антилукашенковские выступления, разрабатывался спецслужбами не меньше столицы). Кто-то эмигрировал.

Любопытно, что официозное агентство «Минск-новости» ещё в 2016 г. завело у себя подтему «Нехватка врачей»… дабы поведать, как всё в белорусской медицине неплохо, а будет ещё лучше. В мае того года вещал многолетний министр здравоохранения РБ Василий Жарко (с декабря 2016 г. до августа 2018 г. целый вице-премьер!):

В последние годы ежегодно набираем в медицинские университеты порядка 3 тыс. студентов. В 2014-м выпуск медвузов нашей страны составил 2,8 тыс. человек, в 2015-м — 3,2 тыс., в 2016-м — 3,4 тыс Полагаю, проблема нехватки врачей в государственном здравоохранении решится в 2017 году. Тем более что в здравоохранении как такового возрастного ценза нет — мы не собираемся увольнять пенсионеров.

«Решилась»… Обзор с элементами анализа от 21.10.2021:

В Беларуси не хватает почти 3 тысячи врачей-специалистов и примерно столько же медсестер. Об этом свидетельствуют данные из Общереспубликанского банка вакансий… Ситуация в течение года практически не менялась. Из открытых данных министерства труда и социальной защиты, на 6 июля 2021 года в Беларуси не хватало 2,4 тысячи врачей-специалистов, на начало июня – 2,3 тысячи, на 17 марта – примерно столько же. А по данным на 23 августа 2017 года, для врачей-специалистов насчитывалось 2542 вакансий. Так что ситуация из года в год плюс-минус одинаковая.

Традиционно, в базе данных также более тысячи вакансий санитаров/санитарок.

Устал я вышучивать государственных медиаработников (зачастую язык не поворачивается и рука не поднимается называть их журналистами), но 23.12.2021 начальница «БелТА» выдала очередной перл, потому не смог пройти мимо.

Скриншотец с sb.by

Знаемзнаем, какой этот источник «надёжный» 😉 И аккурат 23 декабря ведомство Ирины Акулович, принявшее форму «республиканского унитарного предприятия», снова село в галошу.

Думаю, директор совхоза и служивый из МЧС очень бы удивились, узнав, что им присвоено звание «заслуженного деятеля культуры». Да, в жизни всякое бывает сегодня ты руководишь совхозом, завтра становишься почётным доктором Киевского университета, а послезавтра с тебя сдирают мантию… Но здесь не тот случай. Кто-то просто поленился внимательно прочесть указ №509, о коем речь.

Ёжику ведь ясно, что Красуцкий стал заслуженным работником сельского хозяйства, а Уколов заслуженным мастером спорта. Но в «СБ», как и в БелТА, не ёжики трудятся.

А вот ещё лажа средних размеров от «СБ» из отчёта о посещении «большим боссом» Гомельщины, о встрече с «активом» 22.12.2021:

На основе официальных данных составил табличку, намекающую на проценты поддержки А. Лукашенко в «восточных» областях Беларуси.

1994 2001 2006 2010 2015 2020
Гомельская 45,5 85 90,3 82,3 87,79 85,38
Могилёвская 63 83 88,5 84,98 88,3 88,06
Витебская 46 77,45 83,1 82,47 87,28 83,64

Из неё следует, что «ред.» попутала Гомельщину с Могилёвщиной… Да и видно, сколько раз Гомельская область выходила на 1-е место по уровню поддержки «Солнцеподобного». Всего-то два из шести, последний раз в 2006-м, т.е. гражданин политик и здесь «отстал от жизни». О том, что странно пересказывать гомельским чиновникам прописные истины об их области, опубликованные, в частности, на сайте их же облисполкома, говорить излишне.

С альтернативными источниками инфы порою тоже беда. «Фонд спортивной солидарности» то барановичского тренера Сидореню принимает за председателя БФШ Сычука, то азербайджанскую шахматистку Затуловскую за белорусскую (Зворыкину)…

На 4:21

Поверхностному ролику ещё многое можно предъявить… Кто читал мой фельетон 2014-2015 гг. «К вопросу о белорусской шахматной школе» (или недавний «И куда же пришла федерация шахмат?»), тот поймёт, о чём речь.

***

Памятник Василю Быкову, о котором немало рассуждали, начиная с 2015 г., так в Минске и не поставлен (его, равно как и перевода столицы на подземные источники водоснабжения, следует ждать в следующей пятилетке обещанного у нас, бывает, не три года ждут). Зато в Переспенском сквере на стыке улиц Червякова и Даумана возник памятник другому писателю… Персидскому классику Низами Гянджеви. «Нанизывающий слова» жил на территории современного Азербайджана, потому и зовётся «Азербайджанскі паэт» (надпись по-белорусски это, конечно, плюс, но, если я верно усвоил новые правила орфографии, точнее было бы Гянджаві).

За спиной Низами – дом по ул. Червякова, 4, здесь жил Роман Бондаренко. А смотрит памятник на ул. Даумана, где синагога (справа от приземистого красного здания). Фото 24.12.2021

Ничего не имею против памятника, но напрашивается парочка риторических вопросов: к примеру, обсуждались ли иные варианты его дислокации? Благодаря посольству Азербайджана Низами десантировался в историческом районе Переспа, о существовании которого вряд ли подозревал. А может, жителям столицы следовало сперва заполнить свои лакуны?

Допустим, Василь Быков редко бывал на Переспе. Но метрах в 300 от скверика жили Владимир Короткевич, Алесь Рязанов… Недалеко, на ул. Кропоткина, находится инфекционная больница, построенная при деятельном участии д-ра Сергея Урванцова, и памятник ему (либо, в его лице, всем дореволюционным врачам, самоотверженно боровшимся с разнообразными болезнями минчан) был бы весьма уместен.

Нынешняя улица Червякова сто лет назад представляла собой начало Долгиновского тракта, упомянутого в «Зелменянах» Мойше Кульбака (кн.1 1930). Заснеженной ночью по тракту брёл в колхоз один из главных героев этого минского романа дядька Юда. Скульптура, изображающая пожилого еврея с мешком за плечами, наверно, привлекала бы туристов (и служила бы дополнительным ориентиром для желающих посетить синагогу!).

Короче говоря, были варианты. Есть мнение, что и память о легендарном богатыре Менеске, жившем около тысячи лет назад, недостаточно увековечена в городе. Несмотря на то, что берег Свислочи украшен скульптурной композицией «Мельница Переспы».

Минчанин Пётр Резванов прокомментировал: «Мировой практикой являются памятники зарубежным деятелям в виде подарков от соответствующих правительств. Надо же показать, что от нас не все отвернулись!» (24.12.2021). Отчасти он прав, но обычно такие памятники ставятся или деятелям, знаковым для «стран-хозяев», или уж на условиях взаимности, т.е. в Баку должен был появиться памятник Франциску Скорине, а то и Миколе Гусовскому. Первое – мимо (Низами в Беларуси малоизвестен), и до второго далековато. Впрочем, если верить пресловутому БелТА, председатель Мингорисполкома & посол Азербайджана в Беларуси отметили: «Нет препятствий для символичного ответа – установки в Азербайджане памятника какому-либо белорусскому классику. Эта тема еще будет обсуждаться» (08.12.2021).

Вольф Рубинчик, г. Минск

24.12.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 24.12.2021  22:29

Водгук

Паглядзеў на помнік Нізамі. Для мяне гэта нечаканасць: не ведаў, што яго там паставілі. Ну, увасабленне тэмы міжнароднай дружбы працягваецца. Чаму б і не. Але менавіта гэтае месца ў мяне як у аматара гісторыі Мінска асацыюецца таксама найперш з Караткевічам. Ці з Анатолем Сысам – ён там таксама побач жыў. Пра Даўгінаўскі гасцінец, які адсюль пачынаўся, напісаў верш Янка Купала, а пра прыдарожную карчму «Апошні грош» – Васіль Вітка. Вось гэта б як-небудзь дзе-небудзь там увасобіць.

Віктар Жыбуль, г. Мінск (30.12.2021)

Добавлено 30.12.2021  22:00

«От буквы “П” мы начали движенье…»

Привет! Нудным быть не хочется, да и страх в Беларуси, что бы там ни говорили, захватил далеко не всех. В то же время «Комеди-клаб» я здесь устраивать отказываюсь. «Нужно что-то среднее, да где ж его взять?..» (С) Поищем. «Анахну бадэрэх», как назывался бюллетень Израильского центра в Минске лет 20 назад. Сиречь «Мы в пути».

Автор С. Маршак, но это не точно

Ну вот, 4-5 сентября отгремели (отшелестели?) «Дни белорусской письменности» в Копыле, открылись аллея писателей, памятник Тишке Гартному работы скульптора Павла Войницкого.

Теперь в городе два Тишки: один пожилой, 2000 г. выпуска, другой моложавый

Даже Менделе Мойхер-Сфорима организаторы вспомнили, судя по этой статейке (а будем себя хорошо вести, так в следующий раз и Абрама Паперну припомнят во всю мощь!). Но заголовок в «СБ» угарный, конечно: «Писатели и книги в порядке». Ни фига себе в порядке: уже рассказывал, сколько умерло членов Союза белорусских писателей только за июль-август 2021 г. (не менее шести из менее чем пятиста). Сейчас кратко поведаю о потерях «литературного цеха» Беларуси с начала года, называя покинувших нас членов двух союзов, СБП и СПБ:

В. Ф. Гируть-Русакевич, В. Н. Киселёв, Ф. В. Шкирманков – январь;

Л. Г. Матюхин, Р. И. Реутович, А. К. Сульянов – февраль;

И. А. Муравейко – март;

М. А. Карпеченко, А. К. Клышко, И. В. Малец, В. А. Попкович – апрель;

И. К. Стадольник – май;

Л. К. Леванович (Леонов) – июнь;

Г. Б. Богданова, В. Л. Лясковский, В. Н. Сивчиков – июль;

А. С. Василевич, А. С. Рязанов, С. Ф. Цыплюк – август.

Многим было за 70 или за 80, но это не значит, что их творческий потенциал иссяк. А, к примеру, прозаику и издателю Владимиру Сивчикову исполнилось всего 63, поэтессе Галине Богдановой – 60…

В августе из-за претензий госорганов ликвидированы были Белорусский ПЕН-центр и Белорусская ассоциация журналистов, служившие какими-никакими опорами для пишущих людей. Из-под удара по-прежнему не выведены Союз белорусских писателей и Общество белорусского языка (ТБМ). Как минимум трое литераторов сейчас находятся за решёткой со статусом политзаключённых: я об Алесе Беляцком, Павле Северинце и Александре Федуте. В июне 2021 г. поэт-пчеловод, организатор «Медовой премии» 59-летний Микола Папеко был осуждён на два года «химии» по надуманному (чтобы другим неповадно?) «хороводному делу». Несколько месяцев под домашним арестом сидит драматург Юлия Чернявская… И т. д.

Короче говоря, празднества в Копыле, даже абстрагируясь от неподавленной эпидемии COVID-19, видятся ежели не «пиром во время чумы», то чем-то к нему близким. Вполне логично, что «Национальную литературную премию»-2021 в одной из номинаций получила самодовольная посредственность – отставной крупный чиновник, отметившийся на своих должностях разве что ревностным насаждением «госидеологии», гонениями на всяческое свободомыслие.

Невесел этот год и для историков Беларуси. Начался он со смерти видного геральдиста Анатолия Титова (27.11.1947 – 05.01.2021; тоже, кстати, состоял в СБП), затем ушли доктора исторических наук Аркадий Русецкий (01.11.1942 – 10.01.2021; был членом СПБ), Леонид Лыч (08.02.1929 – 17.01.2021), Мария Беспалая (25.11.1948– 15.02.2021)… В мае, как упоминал уже, не стало Евгения Анищенко и Сергея ЖумаряЛетом скончались кандидаты исторических наук Олег Иов (19572021), Варвара Кухаренко (1981–2021) и Владимир Гуленко (1954–2021), человек, интересовавшийся моими публикациями в журнале «ARCHE». И вот на днях – печальная весть о безвременном уходе ещё одного моего читателя, Владимира Ляховского (05.02.1964 – 07.09.2021). В 2015 г. мы полемизировали по переписке; обзор его opus magnum, книги «Ад гоманаўцаў да гайсакоў. Чыннасць беларускіх маладзёвых арганізацый у 2-й палове ХІХ ст. – 1-й палове ХХ ст. (да 1939 г.)», был помещён на belisrael.info здесь.

В. Кухаренко, В. Гуленко, В. Ляховский

Пожалуй, Владимир Викторович Ляховский заслуживает отдельной публикации. Пока же приведу отрывки из его посмертно опубликованной беседы с корреспондентом «Радыё Свабода», в переводе с белорусского:

Депутат и историк Игорь Марзалюк, который постоянно высказывается против бело-красно-белого флага, не специалист в этом деле. Ни в вопросе символики, ни в истории коллаборационизма в годы ІІ мировой войны. Его сфера интересов как историка — период Средневековья. Поэтому здесь он выступает как пропагандист общества «Знание»… Когда он как медиевист высказывается по этой теме, то лишь показывает свою профнепригодность и политическую ангажированность.

Или возьмём [Вячеслава] Даниловича (бывший директор Института истории Академии наук, ректор Академии управления при президенте. — «РС»). Он защищал диссертацию по теме Западной Беларуси, и она была неплохая. Но то, что он говорит на нынешней должности, его уровень аргументации, — это вызывает у меня чувство стыда за нашу науку.

У нас существуют клише и стереотипы по истории белорусского коллаборационизма периода ІІ мировой войны. Они сформиировались в советское время. А вопросы символики вообще не исследовались в советские и постсоветские времена.

Это попытался сделать Алексей Литвин в своей монографии. И знаете, что получилось? Почти два года ему не утверждали докторскую диссертацию. Для других историков это был урок, что тему лучше не трогать, ибо она не диссертабельная…

В 1989 году в газете «Звязда» состоялся «круглый стол» насчёт национальной символики, который вёл Валентин Жданко. Там самым знающим человеком в этом вопросе был геральдист Анатолий Титов, который не так давно покинул нас. О 1920-х и более поздних годах, об использовании национальной символики он знал больше, чем и Литвин, и [Николай] Сташкевич, и иные более маститые по своим званиям историки.

Ведь только теперь начинается серьёзное изучение темы войны. Только теперь что-то делается по этой проблематике независимыми и неангажированными историками. А тот «круглый стол» доказывал, что даже наша профессура не владела этой темой. А те, кто владел, как Литвин, включали внутреннего цензора.

В 2000-х годах в Институте истории [Академии наук] пытался восстановиться Станислав Рудович. Это один из авторитетных исследователей нашей государственности и БНР. Тот же Данилович отказал ему, сказав, что его тема неактуальна для Института.

Недавно в Институте истории ликвидировали геральдический сектор и уволили одного из авторитетнейших геральдистов Алексея Шаланду. А ныне пропагандисты призывают опираться на факты…

Многие суждения покойного вполне резонны. Как известно тем, кто следит за моими публикациями, я — за вдумчивую экспертизу при максимально возможном дистанцировании науки от идеологических влияний. И, соответственно, за академическую автономию историков (как, впрочем, и иных исследователей). Возможна ли такая автономия в ближайшем будущем на наших просторах — другой, весьма непростой вопрос.

Разумеется, упомянутое в интервью общество «Знание» не поможет эмансипации учёных, уже по той причине, что оно — химерное, «государственно-общественное». Деятелями из администрации оно видится как «один из главных инструментов донесения актуальной общественно-политической, историко-культурной, научно-популярной информации до граждан нашей страны и даже шире за пределы Беларуси». Пардон, a чем же занималась армия платных идеолухов последние лет 15 — на всяких «днях информирования» и проч.? Может, взыскать с них деньги в бюджет за ИБД неэффективную работу? 😉

Будь нынешняя система поистине рациональна, она (ради экономии ресурсов, а то даже ради выживания…) оставила бы что-то одно: или главное управление идеологии в администрации президента + его «щупальца» на местах, или общ-во «Знание» с несколько увеличенными полномочиями. Но подобные системы не умеют сокращаться, что доказал ещё тов. Сирил Паркинсон в своих незабвенных «Законах». Машину, которой отказывают тормоза, останавливает обычно стена…

Ещё одна утрата – в апреле 2021 г. на 42-м году в украинской Виннице умер историк-идишист Анатолий (Нафтоле) Кержнер, о чём я узнал с запозданием. Жаль, очень жаль. С А. Кержнером участвовали мы в киевском семинаре 2014 г. (он – в более «продвинутой» группе), Анатолий ездил с Алесем Астраухом в большую экспедицию по еврейским местам Украины, Беларуси, Польши… Кроме того, украинско-еврейский историк выступил научным редактором книги о евреях старой Случчины, что вот-вот увидит свет в переводах с идиша, иврита и английского.

Видеоролик о том самом семинаре

А. Кержнер (19792021)

***

Пятого сентября посмотрел я новый западный боевик с примесью фэнтэзи «Шан-Чи и легенда десяти колец». На любителя (драки «по-восточному» приелись ещё три десятилетия назад), но вот что интересно – и, пожалуй, характерно для «их нравов». Публике не только демонстрируются «весёлые картинки», но и внушаются нехитрые – зато действенные – нормы поведения. Например, «провинился – признай это и больше не наступай на те же грабли», «против более опасного врага можно объединиться с менее опасным – во всяком случае, следует заключить перемирие»; «бесполезных людей нет – даже непрофессионал(-ка), оказавшись в нужное время в нужном месте, способен(-на) на многое» и т. п. Утешительное, в общем, кино.

Удастся ли здешним киношникам в ближайшее время снять нечто моральное, но без морализаторства? Ответьте, коли знаете…

А 9 cентября побывал на открытии выставки «Меер Аксельрод. В лёгких красках оживает время», устроенной музеем Янки Купалы по инициативе Михаила Яхилевича (внук художника, живёт в Израиле) и при содействии Евро-Азиатского еврейского конгресса. С интересными речами выступали Лариса Финкельштейн, Александр Радаев, ещё кто-то. Андрей Дубинин прочёл стихотворение Зелика Аксельрода (брата Меера) на идише, прокомментировал отдельные строки.

Л. Финкельштейн, А. Дубинин

Что касается самих работ – их лучше раз увидать…

Много времени это не займёт, зал небольшой, экспонатов всего две дюжины. Но коллекционер и знаток искусства Радаев заметил, что в таком объёме Меер Аксельрод (1902–1970) выставлялся в Минске ровно 100 лет назад, в сентябре 1921 г.

Произведения М. А. всегда изящны и содержательны – спасибо организаторам за доставленную радость. Единственное, что слегка зацепило: М. Яхилевич обмолвился, что поэт Зелик Аксельрод в современной Беларуси забыт. Не совсем так – поэт фигурирует в справочниках, Гирш Релес о нём немало вспоминал, в научно-популярных книгах писал о судьбе З. А. и я… В 2014 г. под эгидой «Шах-плюс» вышла почтовая карточка с изображением З. Аксельрода, а в 2021 г. музейщица Юлия Миколуцкая выпустила в Минске целый набор карточек «Еврейские писатели», в т. ч. с Аксельродом. Полагаю, любителям литературы имя друга и переводчика Янки Купалы достаточно известно; другое дело, что литература & её любители всё чаще загоняются под плинтус (см. выше).

Вольф Рубинчик, г. Минск

10.09.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 10.09.2021  21:33

В. Рубінчык. Абы не танкі…

Вітанкі! Абы не танкі.

Завяршаецца апошні месяц лета, і быццам бы трэба падвесці вынікі, але няма ахвоты, бо яны збольшага сумныя. І супраціў здараўся, і сякая-такая салідарнасць, і не ўсё яшчэ страчана, аднак перахапіць ініцыятыву ў насарогаў (гл. адпаведную п’есу Эжэна Іанеско) пакуль што не выйшла. Зрэшты, не адзін лаўрэат Іерусалімскай прэміі Іанеско варты згадкі ў нашым кантэксце – «вожык без рожак» (С) Славамір Мрожак варты яшчэ болей. Асабліва яго п’еска «Стрыптыз»:

Можна зрабіць толькі адно… Папрасіць прабачэння ў РУКІ.

Прабачэння? За што? Мы нічога ёй не зрабілі, хутчэй ужо яна мусіць…

Гэта не мае значэння. Трэба папрасіць прабачэння дзеля-мадзеля, увогуле, без дай прычыны. Каб уратавацца. Калі гэта чамусьці дапаможа…

І, безумоўна, «Караль», які ўбачыў свет у тым жа 1961-м:

Дзядуля толькі будзе страляць… Ён кепска бачыць. А дай яму акуляры стрэліць.

Ён патрыёт?

Як і ўсе.

Дарэчы, тут не паспяваеш адрэагаваць на адзін вы… брык «галоўнага патрыёта», як следам набягае другі. Pэагую далёка не на ўсё, але дэмагагічная адсылка на т.зв. рэспубліканскай педнарадзе 24.08.2021 зачапіла: «У нас паўсотні ўстаноў вышэйшай адукацыі універсітэтаў, акадэмій, інстытутаў. У супастаўных паводле тэрыторыі і колькасці насельніцтва краінах (Швейцарыя, Данія, Фінляндыя, Ізраіль) ВНУ ў 2-3 разы менш, чым у нас».

У Швейцарыі, тэрытарыяльна меншай у 5 разоў, насельніцтва каторай меншае за беларускае амаль на мільён чалавек (8,57 млн), – каля 40 ВНУ. Студэнтаў менш, чым у Беларусі, ды зноў жа, не ў 2 разы (164575 супраць 263400), і разрыў скарачаецца. У Даніі, насельніцтва якой не дасягае і 6 мільёнаў чалавек, дзейнічае, калі верыць гэтаму спісу, 37 аналагаў нашых універсітэтаў, акадэмій ды інстытутаў. У Фінляндыі 29 ВНУ… пры насельніцтве 5,5 мільёнаў чалавек, г.зн. выходзіць практычна «тое на тое». У Ізраілі насельніцтва сапраўды супастаўнае з беларускім (акурат увесну пісаў пра гэта)… i больш за 60 ВНУ!

Ну так, фармальна ў Беларусі 31 універсітэт, у Ізраілі – толькі 9, але гаворка-то ішла пра ўсе ВНУ. Дый па сутнасці… нешта сумняюся, што, дапусцім, акадэмічны каледж Цфата (горад на поўначы Ізраіля, 36 тыс. жыхароў) дае горшую адукацыю, ніж Баранавіцкі ўніверсітэт, рэктар якога надоечы заявіў: «нам трэба навучыць нашу моладзь сарбіраваць тую інфармацыю, якая з’яўляецца ў інтэрнэце». Падобна, кандыдат педагагічных навук Аляксандр Унсовіч меў на ўвазе «сарціраваць» або «фільтраваць»; хімічны тэрмін «сарбіраваць» мае зусім іншае значэнне. Ладна, спадзяваймася, што гэта была чарговая агаворка чарговага прызначэнца, як і «кліКавае мысленне» (ё «кліпавае»), а не праява дылетантызму… У любым разе, БарДУ я пажадаў бы светлай будучыні з кіраўніком, абраным навукова-педагагічнай супольнасцю.

Для чаго на ўсебеларускай нарадзе спатрэбілася прыцягнутае за вушы параўнанне краін? Па-мойму, найперш дзеля празрыстых намёкаў на тое, што «народзец зажраўся» і мае нахабства масава прэтэндаваць на вышэйшую адукацыю (а праз гэта ў краіне бракуе рабочых рук). То святочных дзён у Сінявокай замнога, то студэнцікаў…

Не, я зусім не лічу, што не трэба паважаць людзей без вышэйшай адукацыі. Але кампліменты на адрас атрымальнікаў рабочых спецыяльнасцей даволі крывадушна гучаць ад асобы, сыны якой рашылі дастаць «корачкі» БДУ яшчэ ў 1990-х, а ўнучка сёлета паехала паступаць ажно ў Маскоўскі дзяржаўны ўніверсітэт. Інтуіцыя мне падказвае, што і Мікалай, свет наш Аляксандравіч, 2004 г. нар., не ў ПТВ зараз вучыцца, і нават не ў пахвалёным тутака аўтамеханічным каледжы.

Увогуле, цікава, колькі рабочых & сялян сярод нашчадкаў тутэйшай «эліткі» (міністраў і пад.). Калі раптам выявіцца, што больш, чым у «сярэднім па бальніцы», то я, бадай, здолею пагадзіцца з меркаваннем, што ў Беларусі «няма сэнсу ў апантанай гонцы за дыпломамі аб вышэйшай адукацыі», а «бацькі і дзеці паанейшаму недаацэньваюць прэстыжнасць рабочых прафесій і ўзровень падрыхтоўкі такіх спецыялістаў». Шаноўныя чытачы, падзяліцеся незасакрэчанай інфой! Ужо не як перасмешнік пытаюся – выключна ў даследчых мэтах.

Нагадаю, 21.08.2021 у Рагачоўскім раёне прайшоў гала-канцэрт «Зямля шчасця» з Саладухам & Co., паводле «галоўнай газеткі», «падараваны Прэзідэнтам краіны». Тысячы людзей – многія з якіх не перахварэлі на COVID-19, г.зн. не мелі антыцелаў – cядзелі ўсутыч без сродкаў індывідуальнай абароны, што відаць на фота па гэтай спасылцы. У першых чыслах жніўня 2021 г. колькасць новых выпадкаў заражэння не перавышала 1000 за дзень, 25 жніўня мінздароўя зарэгістравала, аднак, 1357 выпадкаў, 26 жн. – 1551, 27 жн. – 1862.

Выпадковасць або прыкрая заканамернасць? На гэтае пытанне маглі б (дапамагчы) адказаць незалежныя журналісты, але пасля пагромаў у рэдакцыях такіх рэсурсаў, як tut.by, «Наша Ніва», БелаПАН, 6tv.by (магілёўскае недзяржаўнае тэлебачанне), «Сильные новости» (партал навінаў Гомельшчыны), наўрад ці хто наважыцца зараз на сур’ёзнае журналісцкае расследаванне. Сёння ж да кучы «Вярхоўны суд» ліквідаваў суполку, заснаваную ў 1990-х, якая апекавалася недзяржаўнымі СМІ, – Беларускую асацыяцыю журналістаў. Ну, хоць «гітлерцамі паганымі» яе кіраўнікоў не абвясцілі, і танкамі не пераехалі, дзякуй у капялюш…

І яшчэ сёе-тое нагадаю – у сярэдзіне ліпеня г.г. адбыўся налёт «сілавікоў» на офісы творчых суполак, у т. л. Саюза беларускіх пісьменнікаў. Праз колькі тыдняў «міністэрства юстыцыі» на чале з Алегам Сліжэўскім падало ў «Вярхоўны суд» іск аб ліквідацыі СБП. 24.08.2021 у гэтым «судзе» адбылося апытанне бакоў, а ўласна пасяджэнне было перанесена праз недахоп дакументаў. Знакам тым, паўтара месяца лёс арганізацыі, створанай у міжваенны перыяд (о так, СБП – легітымны пераемнік таго Саюза пісьменнікаў, у які ўваходзілі Майсей Кульбак, Янка Купала, Якуб Колас, Ізі Харык, Кузьма Чорны…) вісіць на валаску.

У 2017–2020 гг. на працягу паўгоддзя паміралі звычайна ад чатырох да пяці сябраў Саюза беларускіх пісьменнікаў. За апошнія шэсць тыдняў з жыцця, наколькі я ведаю, пайшлі шэсць сябраў СБП: Віктар Ляскоўскі (19 ліпеня; насуперак сцвярджэнню тут, ён быў іменна ў нашым Саюзе), Уладзімір Сіўчыкаў (21 ліп.), Галіна Багданава (22 ліп.), Алена Васілевіч (8 жніўня), Сяргей Цыплюк (16 жн.), і вось учора, 26 жніўня, – паэт Алесь Разанаў. Дапускаю, што «наезды» на ПЭН-цэнтр і СБП сталіся адным з фактараў… Таксама не магу выключаць, што, калі сітуацыя не будзе выпраўлена, калі Саюз не пакінуць у спакоі, то назіральнікі зробяць выснову пра мэтаскіраванае вынішчэнне творцаў. А заказчыкі «наездаў» застануцца ў гісторыі прыкладна ў той жа ролі, у якой там фігуруе народны камісар унутраных спраў БССР Барыс Берман (у 1937 г. падпісваў ордэр на арышт Ізі Харыка).

А. С. Разанаў (1947–2021), фота адсюль

Слова літаратару, філолагу Змітру Дзядзенку:

Я здзіўлены, як мала СМІ надалі ўвагі гэтай трагічнай падзеі — смерці Алеся Разанава. Для беларускай культуры ягоны сыход можна параўнаць, напрыклад, са смерцю Іосіфа Бродскага для рускай літаратуры. Утвараецца вялізны прагал, і немагчыма нікога паставіць на гэтае пустое месца.

Андрэй Хадановіч сказаў, што азначэнне «геній» не будзе перабольшаннем у характарыстыцы Разанава — і з гэтым цяжка не пагадзіцца.

Алесь Разанаў быў паэтам ад Бога, і ў беларускай паэзіі зрабіў сапраўдную мадэрністычную рэвалюцыю. Так, бываюць такія рэвалюцыянеры — ад Бога.

У 1990-х Разанаў друкаваўся ў «Крыніцы», дзе рэдактарам быў Някляеў. Гэта было выкшталцонае эстэцкае выданне. Творы Разанава там былі як пэрліны ў належным аздабленні. Мяне тады проста агаломшылі ягоныя творы, дзе паэт апісваў адну і тую з’яву ці рэч праз успрыманне ў розных мовах (як прыклад — вецер). Гэта няспынная глыбокая праца са словам, з яго значэннем, з тым вобразам, які яно нясе.

Так, гэта метафізіка. Але ці можа існаваць сапраўдны глыбокі паэт без метафізікі?

Праз тыдзень у Капылі пачнуцца чарговыя «дні беларускага пісьменства» з удзелам, як дакляруюць арганізатары, звыш 100 літаратараў. Даўно хацеў пабываць на радзіме Шолема-Якава Абрамовіча (Мендэле Мойхер-Сфорыма), Абрама Паперны і Цішкі Гартнага, але – не паеду. І па сямейных абставінах, і, галоўнае, таму, што душа ўжо не ляжыць браць удзел у святкаваннях. У Шчучыне-2015 было-такі іначай.

Дадзявае, між іншым, і зласлівасць на афіцыйнай старонцы «дзяржаўнага» СПБ, які мае весці рэй у Капылі. Тут, у стылёва не вытрыманым «аналізе» запатрабаванасці кніг у беларускіх бібліятэках за 2019–2021 гг. («аналіз» я ўзяў у двукоссе, бо аўтар упарта мянуе СБП апазіцыйным, Альгерда Бахарэвіча адносіць да гэтай суполкі, хоць ён пакінуў яе ў 2011 г., і г. д.), прасоўваецца няхітрая, але падлаватая думка: не набывайце кнігі сябраў СБП і «літгуртка» «Полоцкая ветвь», усё роўна іх мала хто чытае; фундуйце нас, толькі нас…

Баюся, не без уплыву актывістаў «чэснага» саюза, якія сцвярджаюць, што выступаюць за «стабільнасць і адзінства ў краіне», сёлета мінадукацыі РБ выкінула са школьнай праграмы па літаратуры творы Аляксандра Салжаніцына, Уладзіміра Набокава і Святланы Алексіевіч. Месца апошняй – прадказальна – заняў Мікалай Чаргінец, кіраўнік СПБ, заснаванага шляхам расколу ў 2005 г.

Уласна, пасля таго, як у канцы 2020 г. чаргінцоўцы пры дапамозе «Беларускай энцыклапедыі» паспрабавалі прысабечыць Уладзіміра Караткевіча (1930–1984), з імі aмаль усё праяснілася. Гэта даволі наіўна, чакаць ад іх слоў спагады на адрас цкаванага СБП. А вось Нацыянальны саюз пісьменнікаў Украіны шчэ ў канцы ліпеня прыняў адозву, дзе сказана:

НСПУ заклікае Урад Украіны, украінскія ды міжнародныя праваабарончыя арганізацыі асудзіць наступ з боку цяперашняй улады Беларусі на грамадзянскую супольнасць у цэлым і творчыя арганізацыі ў прыватнасці… Усведамляючы маштабнасць выклікаў перад творцамі ў суседняй краіне, гарантуем усім прадстаўнікам незалежных літаратурных суполак Беларусі мажлівасць рэалізаваць права на свабоду слова і творчасці ў электронных і друкаваных СМІ Нацыянальнага саюза пісьменнікаў Украіны. Жыве Беларусь! Слава Украіне!

Заступаліся за нас і шведы, і нарвежцы… Мяркую, усё гэта не пойдзе ў глум, нават калі зараз не відаць непасрэднага эфекту.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

27.08.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 28.08.2021  13:23

ДА 125-ГОДДЗЯ МАЙСЕЯ КУЛЬБАКА (бел./рус.)

Уладзімер Арлоў. Мойшэ Кульбак

Беларусь, чыё габрэйскае насельніцтва на пачатку ХХ стагодзьдзя складала больш за мільён чалавек, або да 15 адсоткаў агульнай колькасьці жыхароў, дала культуры гэтага народу і культуры сусьветнай цэлае сузор’е выбітных асобаў. Віцебск і мястэчка Сьмілавічы пад Менскам – месцы нараджэньня мастакоў Марка Шагала і Хаіма Суціна. У Капылі прыйшоў на сьвет клясык габрэйскай літаратуры Мэндэле Мойхер-Сфорым. Беларускім клясыкам стаў Зьмітрок Бядуля (Самуіл Плаўнік). Сьпіс можна доўжыць і доўжыць.

У савецкай Беларусі габрэйская мова (ідыш) у 1924 годзе – разам зь беларускай, польскай і расейскай – стала адной з чатырох дзяржаўных. У рэспубліцы дзейнічалі габрэйскія школы, тэатар (дакладней, шэраг тэатраў – belisrael), на ідышы выходзілі газэты і часопісы. Выглядае, што якраз такая культурная сытуацыя сталася галоўнай прычынаю пераезду Кульбака ў 1928-м зь Вільні ў Менск.

На той момант ён ужо быў ня проста папулярны пісьменьнік, які пісаў на ідышы (першы ж надрукаваны верш Мойшэ «Штэрндл» («Зорачка») зрабіўся народнай песьняй), але і старшынём Усясьветнага габрэйскага ПЭН-клюбу. Творы Кульбака вылучаліся пошукам новых формаў, выразным уплывам заходнеэўрапейскай літаратуры і філязофіі, а ўадначас іх афарбоўвалі габрэйскі містыцызм і непаўторны фальклёр. (Перачытайце ягоную выдадзеную да 120-годзьдзя кнігу вершаў «Eybik» («Вечна»).)

Кульбак працаваў у габрэйскім сэктары Акадэміі навук, у часопісе «Штэрн» шмат перакладаў зь беларускай. Блізкае знаёмства зьвязвала яго зь Янкам Купалам, Якубам Коласам і Кузьмой Чорным. Іх часта бачылі разам на канапе ў Доме пісьменьніка. Мойшэ быў дасьціпным апавядальнікам зь нязводнай «сьмяшынкай-залацінкай». З Чорным ён размаўляў на ідышы, які той ведаў ад жонкі.

У Менску Мойшэ стварыў адзін з найлепшых сваіх твораў – раман «Зэльманцы», сапраўдную Атлянтыду габрэйскага жыцьця, паказанага праз гісторыю старасьвецкага менскага двара на Ляхаўцы, дзесьці каля цяперашняй фабрыкі «Камунарка». (Там было б добрае месца для помніка Кульбаку.). У наш час пераклад «Зэльманцаў», зроблены Віталём Вольскім, перавыдадзены ў сэрыі «Мая беларуская кніга». Па-беларуску дзякуючы Сяргею Шупу прагучаў і знакаміты, напісаны яшчэ ў Вільні раман «Панядзелак» – «мэлянхалічны, вар’яцкі, тонкі, іранічны» (Альгерд Бахарэвіч), а затым і раман-містэрыя «Мэсія з роду Эфраіма».

А ў нетрах НКВД чакала свайго часу складзеная ў 1934-м даведка: «Прибыл нелегально из Польши, где состоял заместителем председателя национал-фашистской еврейской организации»…

В 1937-м імя Кульбака занесьлі ў расстрэльны сьпіс, які сталінскія каты «полностью закрыли, приведя приговор в исполнение», у страшную ноч 29 кастрычніка. У сьпісе быў і паэт Ізі Харык, што таксама пісаў на ідышы. Можа, на адвітаньне з гэтым сьветам Мойшэ й Ізі засьпявалі разам «Зорачку»?

Мойшэ Кульбак. 20.03.1896, Смаргонь – 29.10.1937, Менск. Месца пахаваньня невядомае.

Крыніца: Арлоў, Уладзімер. Імёны Свабоды. Выданьне 4-е, дапрацаванае й дапоўненае. 2020. С. 164-165.

* * *

Владимир Орлов. Мойше Кульбак

Беларусь, еврейское население которой в начале ХХ века составляло более миллиона человек, или до 15% общего числа жителей, дала культуре этого народа и культуре мировой целое созвездие выдающихся личностей. Витебск и местечко Смиловичи под Минском – места рождения художников Марка Шагала и Хаима Сутина. В Копыле пришёл в мир классик еврейской литературы Менделе Мойхер-Сфорим. Белорусским классиком стал Змитрок Бядуля (Самуил Плавник). Список можно продолжать и продолжать.

В советской Беларуси еврейский язык (идиш) в 1924 году – вместе с белорусским, польским и русским – стал одним из четырёх государственных. В республике действовали еврейские школы, театр (точнее, ряд театров – belisrael), на идише выходили газеты и журналы. Похоже, что как раз такая культурная ситуация стала главной причиной переезда Кульбака в 1928-м из Вильно в Минск.

На тот момент он уже был не просто популярным писателем, писавшем на идише (первое же напечатанное стихотворение Мойше «Штерндл» («Звёздочка») сделалось народной песней), но и председателем Всемирного еврейского ПЕН-клуба. Произведения Кульбака отличались поиском новых форм, явным влиянием западноевропейской литературы и философии, а в то же время в них присутствовали оттенки еврейского мистицизма и неповторимый фольклор (Перечитайте его изданную к 120-летию книгу стихов «Eybik» («Вечно»).)

Кульбак работал в еврейском секторе Академии наук, в журнале «Штерн» много переводил с белорусского. Близкое знакомство связывало его с Янкой Купалой, Якубом Коласом и Кузьмой Чорным. Их часто видели вместе на диване в Доме писателя. Мойше был остроумным рассказчиком с неистребимой «смешинкой-золотинкой». С Чорным он разговаривал на идише, который тот знал от жены.

В Минске Мойше создал одно из лучших своих произведений – роман «Зелменяне», настоящую Атлантиду еврейской жизни, показанную через историю старосветского минского двора на Ляховке, где-то возле нынешней фабрики «Коммунарка». (Там было бы хорошее место для памятника Кульбаку.) В наше время перевод «Зелменян», сделанный Виталием Вольским, переиздан в серии «Моя белорусская книга». По-белорусски благодаря Сергею Шупе прозвучал и знаменитый, написанный ещё в Вильно роман «Понедельник» – «меланхоличный, сумасшедший, тонкий, ироничный» (Альгерд Бахаревич), а затем и роман-мистерия «Мессия из рода Эфраима».

А в недрах НКВД ждала своего времени составленная в 1934-м справка: «Прибыл нелегально из Польши, где состоял заместителем председателя национал-фашистской еврейской организации»…

В 1937-м имя Кульбака занесли в расстрельный список, который сталинские палачи «полностью закрыли, приведя приговор в исполнение», в страшную ночь 29 октября. В списке был и поэт Изи Харик, также писавший на идише. Может, на прощание с этим миром Мойше и Изи запели вместе «Звёздочку»?

Мойше Кульбак. 20.03.1896, Сморгонь – 29.10.1937, Минск. Место захоронения неизвестно.

Источник: Арлоў, Уладзімер. Імёны Свабоды. Издание 4-е, доработанное и дополненное. 2020. С. 164-165.

Перевод с белорусского: belisrael.info

* * *

Ад рэд. Да сённяшняга дня публіцы было б нялёгка перачытаць рэкамендаваны Ул. Арловым зборнік вершаў «Eybik/Вечна». Гэты зборнік быў надрукаваны накладам 120 ас. і шырока не распаўсюджваўся (пра адзіную яго прэзентацыю ў Мінску паведамлялася на нашым сайце пяць год таму). Аднак, ідучы насустрач пажаданням працоўных, кіраўніцтва незалежнага выдавецкага таварыства «Шах-плюс» падзялілася з намі pdf-версіяй дзвюхмоўнай кнігі. Зараз яе можна спампаваць (ніжэй) і прачытаць без асаблівых клопатаў – вядома, пажадана пры гэтым ведаць ідыш і/або беларускую мову.

Маем дадатковую інфу: 20 сакавіка 2021 г. а 14:00 у Музеі гісторыі беларускай літаратуры (Мінск, вул. М. Багдановіча, 13) пачнецца адкрытая лекцыя Вольгі Маркітантавай да 125-годдзя з дня нараджэння Майсея Кульбака. Імпрэза адбудзецца ў межах праекта «Залатая раніца беларускага Адраджэння». Уваход – па квітку ў музей.

Kulbak1-92 – М. Кульбак. Eybik/Вечна (Мінск, 2016). C. 1, 92

Kulbak2-91 – М. Кульбак. Eybik/Вечна (Мінск, 2016). C. 2-91

От ред. До сегодняшнего дня публике было бы нелегко перечитать рекомендованный В. Орловым сборник стихов «Eybik/Вечно». Этот сборник был отпечатан тиражом 120 экз. и широко не распространялся (о единственной его презентации в Минске сообщалось на нашем сайте пять лет назад). Однако, идя навстречу пожеланиям трудящихся, руководство независимого издательского товарищества «Шах-плюс» поделилось с нами pdf-версией двуязычной книги. Теперь её можно скачать (чуть выше) и прочесть без особых проблем – конечно, желательно при этом знать идиш и/или белорусский язык.

Имеем дополнительную инфу: 20 марта 2021 г. в 14:00 в Музее истории белорусской литературы (Минск, ул. М. Богдановича, 13) начнётся открытая лекция Ольги Маркитантовой к 125-летию со дня рождения Моисея Кульбака. Мероприятие состоится в рамках проекта «Золотое утро белорусского Возрождения». Вход – по билету в музей.

Опубликовано 17.03.2021  20:17

* * *

Гэта не так сабе курган, а курган з нагоды 120-годдзя М. Кульбака! 🙂 У адным з садовых таварыстваў Лагойскага раёна, фота А. Астравуха / Вы думали, это просто курган? Это курган в честь 120-летия М. Кульбака! 🙂 В одном из садовых товариществ Логойского района, фото А. Астрауха
.
Добавлено 18.03.2021  14:13

В. Рубінчык. Каляндар – не махляр!

Шалом. Тутэйшыя мудрацы баюць, што ў Беларусь прыйшла адно каляндарная вясна. Мяне ж першае сакавіка – сонечны, цёплы дзень – па-добраму ўзварухнула. І 2-е не расчаравала, дарма што дыхаць у нашай палітычнай атмасферы насамрэч нялёгка.

Любіў вясну Мойшэ Кульбак, чый 125-ы дзень народзінаў мы адзначым праз тры тыдні – ды нямала пісаў пра яе ў вершах і ў раманах. Як там у «Зельманцах» («Зэлмэнавічах»):

Вясна. Яна надышла з тлустымі начамі. Яна надышла як з павевам траў, так і з парай дзесяткаў чорных птушак на высокіх таполях каля электрастанцыі, так і з маладымі батанікамі, якія на дрэвах з гарадскога саду рэзалі адсохлае галлё…

Вясна. Яна надышла з новым пакаленнем маленькіх, вясёлых дзяўчынак, выспелых за гэтую зіму ў дамах. Яна прыйшла з хаткамі шпакоў на высокіх жэрдках, з яснымі водамі ў рэках, з коўдрамі на кіях і з першым белым цветам на яблынях.

Цёплая ноч. Чорная вясна, калі зямля яшчэ чорная, дрэвы – чорныя, напярэдадні ўзыходу першых зялёных колераў.

Перакладаў з ідыша Андрэй Дубінін. А я пад юбілей падзялюся мікразнаходкай: Майсей наш Саламоновіч аказаўся стыльрэдактарам «Лінгвістычных зборнікаў», якія выходзілі ў Менску на ідышы пад эгідай Акадэміі навук БССР (1933–1936 гг.). У выпусках 1 (1933) і 2 (1934) яго прозвішча пазначана, у вып. 3 – ужо не; мабыць, таму, што к 1936 г. М. Кульбак пакінуў АН з яе мізэрным (паводле Шпрынцы Рохкінд) заробкам і кінуў якар у часопісе «Штэрн».

Змест вып. 2 і звесткі пра людзей, якія рыхтавалі выданне да друку (адказныя рэдактары – Агурскі і Ашэровіч, стыльрэдактар – Кульбак, адказны карэктар – Душман)

Напрошваецца гіпотэза, што кульбакаўская «Зэльманіяда», напісаная ад імя «маладога навуковага работніка Цалела», асабліва ж раздзел «Філалогія», нарадзілася не без уплыву аўтараў «Lingvistishe zamlung». Мажліва, яна была пародыяй на іх (каля)навуковыя развагі, гумарыстычным (пера)асэнсаваннем «класавай барацьбы» і «савецкіх наватвораў» у ідышы. Зірнем на фрагменты «Зэльманіяды» ў перакладзе А. Дубініна:

Зэлмэнавічы замяняюць вінавальны склон другога роду на давальны склон. На Хайэлэву котку кажуць: выгані котцы з дому. Аб Тоньцы: я ёй ласку маю, як боль у вачох.

Асабліва навучальным ёсць факт, што зэлмэнавічы твораць наогул уласныя словы, на ўзор: нахабёл, фінціфлюш, трывалны, браджыдлэ і г.д.

Гэтая моўная дзейнасць шпарыць са двара з тупой упартасцю. Мова ёсць заразлівай справай і пашыраецца таксама па-за двору. Граніца зэлмэнавіцкай мовы цягнецца на сённяшні дзень ад Менску, Лагойску, Самахвалавіч, Смілавіч і Пагосту да Сяльца, што каля Молэва, і далей ва ўсходне-паўднёвым напрамку.

Але няможна выключаць і таго, што Кульбак быў знаёмы з п’есай Янкі Купалы «Тутэйшыя», дзе Янка Здольнік смешна адказвае «Усходняму Вучонаму» на пытанне пра тэрыторыю Беларусі: «О, наша тэрыторыя, пане вучоны, вельмі вялікая — і вокам не дастаць! Уся Менская Брахалка, на якой вы, як бачу, гэтай тэрыторыі шукаеце, ды яшчэ далей». Артыкул Міколы Хведаровіча «Шчыры сябра, самабытны пісьменнік» (1966 г.) ускосна пацвярджае гэткае гіпатэтычнае знаёмства.

Ёсць сэнс чытаць-перачытваць класікаў, але часам варта звярнуць увагу і на менш прыкметных пісьменнікаў. Адным з такіх быў ураджэнец Жлобіна Сямён Бытавой (сапраўднае прозвішча Каган; 1909–1985). Яго ў газеце «Літаратура і мастацтва» нядаўна па-добраму згадаў Алесь Сімакоў, краязнавец з Гомеля. Сямён пераехаў у Ленінград у 1925 г., потым нямала вандраваў… «Героі Бытавога-Кагана – орачы, удэге, ніўхі… Натуральна, што галоўны матыў – “савецкае будаўніцтва”, якое суправаджаецца прыездам да іх настаўнікаў і ўрачоў, стварэннем новых паселішчаў, барацьбой з шаманствам і “спіртаносамі”», – піша А. Сімакоў. І рэзюмуе сваю нататку пра Бытавога: «А пачалося ўсё яшчэ на Гомельшчыне, у Жлобіне і Рагачове, а таксама ў Бабруйску, дзе прайшло яго дзяцінства і пачатак сталення і пра якія ён чулліва ўспамінаў у “аповесці аб адным падарожжы” – “Ад снегу да снегу”».

Адна з кніг нашага земляка

Мінулае мінулым, але ж ад ХХІ cтагоддзя ніяк не ўцячэш. Нарабіла грукату гісторыйка з пераводам Віктара Ляксандрыча – старэйшага сына самі-ведаеце-каго – на пасаду прэзідэнта Нацыянальнага алімпійскага камітэта РБ. 26 лютага ён заняў месца бацькі, каторы грэў яго (месца) амаль 24 гады, з вясны 1997 г.

Чутак вакол матываў такога рашэння шмат, што не дзіўна ў закрытай сістэме, дзе «бульдогі» здаўна тузаюцца пад кілімамі. Дзве асноўныя версіі такія: 1) бацька адпрацоўвае пераход улады да сына ва ўсёй краіне; 2) рэжым пайшоў на дэманстратыўную саступку пад ціскам Міжнароднага алімпійскага камітэта (кіраўніцтву апошняга надакучыла, што палітыка мяшаецца ў справы НАК; таму новага прэзідэнта НАК пазбавілі пасады памочніка прэзідэнта РБ па нацыянальнай бяспецы).

Я схіляюся да другога варыянту. Больш за тое, цешуся, што Віктар адхілены ад вагароў рэальнай дзяржаўнай улады – прынамсі фармальна. Цяпер у іх з бацькам на дваіх усяго дзве кіраўнічыя пасады, а доўгі час было чатыры. Наступным крокам магло б стаць скарачэнне колькасці пасад яшчэ ўдвая, і…

Здаецца, развагі двухгадовай даўніны такі спрацавалі. Калі хто забыўся:

Маё пытанне да прамоўцы, адпраўленае 27.02.2019 («Чаму б Вам добраахвотна не сысці ў адстаўку з пасады прэзідэнта Нацыянальнага алімпійскага камітэта?»), агучана не было… Пытанне менш наіўнае, чым выглядае; калі «першая асоба» дэманструе кепскі прыклад сумяшчэння дзвюх адказных пасад, кожная з якіх вымагае пастаяннай працы, то іншым чыноўнікам таксама карціць… У выніку «сумяшчальнікі», як правіла, нідзе не працуюць з поўнай самааддачай, да таго ж губляецца сам сэнс грамадскай дзейнасці (калі яна – «даважак» да пасады, то пры чым тут грамадскасць?)

Кропля камень точыць 🙂

Зараз ва ўчорашняга памочніка па нацбяспецы паболее вольнага часу, адпаведна, можа ўзмацніцца ідэалагічны кантроль над федэрацыямі і вядучымі спартоўцамі. З другога боку, апошнія паўгода кантроль і так быў жэстачайшы… Што, калі сын першага прэзідэнта РБ, наадварот, вырашыць згуляць у «ліберала», проціставіўшы сябе нягнуткаму мінспорту? Дапусцім, спярша яго лібералізм будзе «пылам у вочы» для Міжнароднага алімпійскага камітэта, але няможна выключаць, што потым Віця прызвычаіцца да сваёй ролі 😉

Пакуль што зайшоў я на сайт Рэспубліканскага цэнтра алімпійскай падрыхтоўкі па шахматах і шашках (РЦАП) – сумнае відовішча… Праўда, тут мяне згадваюць ажно двойчы, але ўражанні псуе галоўная старонка, дзе пра шахматы менш, чым пра ўсё во гэта:

Там, дзе ад імя «калектыву цэнтра» гаворыцца пра Міжнародны дзень шахмат, які адзначаецца 20 ліпеня «ва ўсім свеце», пафасна заяўлена, што «Ніводзін іншы від спорту такой прывілеі не мае!» Падкажу: ёсць Міжнародны дзень спартовай барацьбы (World Wrestling Day, 23 мая), а з 2016 г. адзначаецца і Сусветны дзень бегу (Global Running Day, у першую сераду чэрвеня). Увесну 2018 г. ААН ашчаслівіла нас «Міжнародным днём ровара» (World Bicycle Day, 3 чэрвеня). Таму прымітыўны «піяр» шахмат б’е міма цэлі…

Цэнтр, які да рэканструкцыі, завершанай у 2020 г., я наведваў даволі часта, зняў яшчэ «прома-ролік» – шэры ў прамым і пераносным сэнсах, з няўцямным расповедам пра поспехі выхаванцаў (аўтары прымудрыліся не паказаць буйным планам ніводнага трэнера, затое ўціснулі малачытэльную інфу пра трэнажорную залу і пад.).

У чым сэнс «навіны» ад 26.11.2020, дзе рэпрадукуецца небезвядомы зварот «дзеячаў беларускага спорту», я таксама не зразумеў. Да гонару супрацоўнікаў РЦАП, на сёння, выглядае (можаце спраўдзіць самі), ніхто з іх не падпісаў «добраахвотна-прымусовы» зварот. Нават начальнік аддзела Яўген Мачалаў, які раней, будучы дзяржтрэнерам, нярэдка падпісваў розную лухту. Нагадаю, што кваліфікаваныя шахматысты ў канцы 2020 г. апынуліся збольшага на баку прыхільнікаў перамен у Беларусі; шашысты, напэўна, таксама.

Пасля таго як у 2019 г. змянілася кіраўніцтва Беларускай федэрацыі шашак, на шашачных імпрэзах стала часцей ужывацца беларуская мова. З нядаўняга:

Сайту міністэрскага РЦАП, аднак, да дзвюхмоўнасці далекавата. Непадзельна пануе бюракратычная руская.

Канец зімы стаўся часам наездаў на журналістаў і актывістаў, якія каардынавалі журналісцкую дзейнасць: «кропкавыя ўдары» не спыняюцца, месцамі пераходзячы ў дывановыя бамбардзіроўкі. Навіна, якая мяне крыху сагрэла: пасля 15-дзённай адседкі з турмы ў Жодзіна выпусцілі музыкаў (нават на пару гадзін раней, чым «па закону»). Увечары 28.02.2021 выйшлі ўдзельнікі гурта «Разбітае сэрца пацана» – Павел Гарадніцкі, Дзяніс Тарасенка, Андрэй Осіпчык, Аляксандр Кавалёў. Скончыўся тэрмін арышту таксама ў спявачкі Валерыі Суравіцкай, aka Lear (у верасні 2020 г. выступала ў наскім «Шахматным дворыку») і ў музменеджара Ўладзіслава Лепяшынскага. Дарэчы, быў такі рэвалюцыянер – Панцеляймон Лепяшынскі (1868–1944), з-пад беларускіх Клімавіч, гуляў у шахматы з Леніным. Няйначай «сілавікі» з ідэолагамі палічылі, што Ўлада можна арыштаваць за адно прозвішча… ¯\_(ツ)_/¯

Пакуль «пацаны» сядзелі, іх канцэрт, запісаны заранёў, быў паказаны ў межах анлайн-фэсту «Артысты Перамогі». Сам яшчэ толкам не слухаў, але – рэкамендую. Абедзве імпрэзы «РСП», на якіх прысутнічаў у кастрычніку 2020 г. (у згаданым дворыку і на «Плошчы Перамен»), былі для нашага раёна адметнай з’явай.

Тым часам у Беларусі прарэзаўся свой «Кунгураў» – блогер з Гомеля Віктар Нікіценка. Напрыклад, іранізаваў ён 21.02.2021: «Праз паўгода пасля пратэстаў “нацыянальны лідар” Беларусі Святлана Ціханоўская зразумела, што ў Лукашэнкі ёсць зброя. “Я павінна прызнаць, што мы прайгралі вуліцу”, – заявіла яна напярэдадні…» І далей гамельчанін піша: «Памахаць сцяжком – мала. Трэба ісці ва ўладу! Браць у рукі ўладу! Захопліваць уладу! Купляць уладу! Гінуць за ўладу! Трэба быць уладай ва ўсіх сферах дзейнасці дзяржавы!» Не дужа і запярэчыш 33-гадоваму блогеру, для якога Ціханоўская – «сімвал павярхоўнага фальшу», але што далей?

Згаджуся з Пятром Кузняцовым у тым, што «ў нас у глабальным сэнсе палітычная паўза». Ды сённяшні абвінаваўчы прысуд для супрацоўніцы тутбая Кацярыны Барысевіч і ўрача Арцёма Сарокіна даказвае, што дэградацыя працягваецца. Пракурорка Людміла Іваненка распавяла (0:12-0:17) пра вырак суда Маскоўскага раёна г. Мінска «2 марта 2020 года» – добра, што не «акцябра 45-чысла», як у «Пінскай шляхце». Мала што змянілася за паўтара стагоддзя ў тутэйшых судах… Кручкоў у Дуніна-Марцінкевіча падаецца нават больш сімпатычным за цяперашніх «праваахоўнікаў».

Аб’ектыўна, cілы пратэстоўцаў і адміністрацыі няроўныя, шансаў на тое, што ў бліжэйшы час (увесну 2021 г.) яны хаця б зраўнуюцца, няшмат. І як тут адкажаш? Можна займацца ўмацаваннем зубрызму, таемныя прыхільнікі якога дабраліся да Нацыянальнай бібліятэкі 😉

Або шукаць золата, якое нават у сталіцы часам валяецца літаральна пад нагамі: гісторык Павел Каралёў не дасць схлусіць.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

02.03.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 02.03.2021  21:49