Tag Archives: Семён Букчин

В. Рубинчик. Грустное обаяние ПЕНа

Позавчера, 26 октября, в минском Дворце искусства состоялся очередной съезд общественного объединения «Белорусский ПЕН-центр», официально зарегистрированного в нашей стране. На момент открытия съезда в организации числилось немногим более ста человек (по разным источникам, 112 или 113), и событие могло бы пройти незамеченным, если бы не шлейф разнообразных скандалов «до», «во время» и «после».

Думал-думал, вставлять свои две копейки или нет. С одной стороны, высказалось множество самих ПЕНовцев – чуть ли не все, кто посетил Дворец искусства (а зарегистрировалось для участия в съезде 59 человек). Я же в этой организации не состою, да и на съезд не ходил. С другой стороны, пишут о проблемах ПЕНа «и жук, и жаба» – даже те, кто знает о его работе ещё меньше меня. Вот вам яркий пример: из израильской Тверии вещает выпускница журфака БГУ 1964 г., переводящая название книги Павла Северинца «Лісты зь лесу» как «Голоса из леса»…

Автор этих строк, по крайней мере, знаком со многими участниками событий – с кем-то сидел в одной «окрестинской» камере 18 лет назад, с кем-то играл в шахматы, с кем-то просто беседовал или обменивался электронными посланиями. Да и положение обязывает – с дипломом политолога хочешь не хочешь, а будешь посматривать на «массовые мероприятия»… В общем, я решился 🙂 Цитаты ниже даются в переводе с белорусского.

Случай с ПЕН-центром любопытен как раз тем, что за риторикой о (не)соблюдении прав христиан и представителей ЛГБТ кроется борьба за распределение дефицитных ресурсов, в том числе и политических. Кое-кто пытался, да и пытается использовать организацию как трамплин для политического самоопределения.

Конфликт сопредседателя незарегистрированной партии «Белорусская христианская демократия» с руководством ПЕН-центра продолжался лет 5, то затухая, то возобновляясь. Не вдаваясь в детали, опишу его суть. В 2014 г. Павел Северинец отказался платить членские взносы под предлогом нежелания финансировать «неправильные» действия руководства (как он сам это объяснял позже: «после выставки каминг-аутов в офисе ПЕНа и мероприятий, связанных с пропагандой гомосексуального образа жизни под эгидой организации я принципиально несколько лет не плачу взносыхочу быть уверенным, что немалые для меня деньги, оторванные от бюджета молодой семьи, не пойдут на плохое дело»).

По Уставу, выплата ежегодных взносов – обязанность членов организации. Теоретически, Павла могли исключить ещё в 2015 г., но, видимо, тогдашнее руководство (председатель – Андрей Ходанович) смотрело сквозь пальцы на «сбор средств». В 2017 г. А. Ходановича сменила Татьяна Недбай – сторонница более жёсткой линии. Сразу же был исключён другой многолетний должник, Сергей Шапран (формально он был исключён 02.11.2017, ещё «при Ходановиче», но Т. Недбай, избранная председателем ПЕНа 05.11.2017, поддержала решение об исключении, не поставив С. Шапрана в известность о том, что оно принято; лишь в октябре 2019 г., после публичного скандала, г-жа Недбай принесла г-ну Шапрану извинения «от имени организации». – уточнение 05.01.2020), а в конце 2018 г. требования об уплате были предъявлены Глебу Лободенко и Павлу Северинцу. Поскольку увещевания не дали результата, обоих решением Рады исключили в январе 2019 г.

Всё бы ничего, но почему-то в ПЕНе не принято (было?) сообщать о решениях тем, кого эти решения касаются. Об исключении П. Северинец узнал только в апреле 2019 г. и, естественно, возмутился, предположив даже, что оно было приурочено к сносу крестов в Куропатах и к Пасхе.

30 апреля я отправил запрос Т. Недбай, и 02.05.2019 получил ответ: «Почтенный Вольф, Павла Северинца исключили на раде 15 января. Сообщить об исключении собиралась ему и другим исключённым после очередной рады 30 апреля, но в результате сообщила ему 22 апреля, т. к. он спросил у меня об этом в мессенджере. Надо также сказать, что с августа прошлого года мы написали Павлу несколько писем с просьбой заплатить взносы и предупреждали, что в противном случае мы будем вынуждены исключить его из ПЕНа. Павел ответил только на одно письмо, и в нём отказался платить взносы из-за несогласия с гейпропагандой, которой якобы занимается ПЕН». Я частично опубликовал этот ответ в «Катлетах & мухах», попеняв обеим сторонам конфликта.

22 октября, в преддверии съезда ПЕН-центра, П. Северинец распространил своё (скажу мягко) неоднозначное открытое письмо «Культурный марксизм и его комиссары» посредством сайта krynica.info. В нём политик развил тему «ненавистников христианства» и призвал «достойных белорусских поэтов, писателей и публицистов которых в ПЕНе большинство» удалить из Рады группировку «комиссаров» (некоторых назвал пофамильно). По его мнению, «Коммунизм разных сортов – большевизм, марксизм, новейший леволиберальный радикализм – должен быть отброшен белорусской культурой наравне с немецким нацизмом и российским империализмом как враждебная Беларуси идеология», иначе… Ну, дальше «страшилки».

Столь яркое послание не осталось незамеченным, во всяком случае в сети. «Против» или «за» высказались, к примеру, известные в белорусской журналистике и/или литературе Дмитрий Гурневич, Мария Мартысевич, Кастусь Шиталь, Северин Квятковский, Галина Жарко, Кристина Бандурина, Юлия Шарова, Стась Карпов (см. здесь). По-своему отреагировали члены Рады ПЕН-центра Татьяна Недбай, Сергей Дубовец, Андрей Ходанович. А кто-то подметил сходство в риторике исключённого писателя-политика и Зенона Позняка. И покреативил…

Я полагаю «марксистскую угрозу» в современной Беларуси сильно раздутой, а отождествление защитников ЛГБТ с марксистами и большевиками – демагогическим приёмом. Тем не менее, больно было читать личные нападки неплохой писательницы Ю. Шаровой на автора «Культурного марксизма…»

И вот – «съезд, кто кого съест». 26 октября обе стороны конфликта отчасти выиграли, а в чём-то потерпели поражение. П. Северинец, предварительно внёсший денежную задолженность, слегка покаялся за резкость своего послания, заявил, что признаёт Устав ПЕН-центра и Хартию международного ПЕН-клуба (предусматривающие равные права на защиту для всех категорий творческих людей, «марксистов» и нет). Попросился назад в организацию, и с «лёгкой» руки ведущего на голосование была вынесена казуистическая формулировка… В итоге лишь 27 человек проголосовали за подтверждение январского решения Рады об исключении П. С. Поскольку 27 составляли меньше половины зарегистрированных (напомню, таковых было 59), Павел вновь оказался в организации. Некоторые его оппоненты в знак протеста начали рвать свои мандаты и покидать помещение (небезызвестный хохмач Евгений Липкович…)

Т. Недбай тоже признала отдельные свои ошибки, в частности, при исключении С. Шапрана (восстановили и Шапрана, и Семёна Букчина, не платившего взносы лет 10). С другой стороны, сторонник П. Северинца Алексей Шеин при голосовании не попал в руководящие органы, где остались Т. Недбай, А. Ходанович… «С третьей стороны», избрание на должность председателя Белорусского ПЕН-центра Светланы Алексиевич, «открытой к диалогу с христианами», П. Северинец считает относительным успехом.

Впрочем, рассуждать о выборах можно с долей условности: здесь и сейчас (28.10.2019) официальный сайт организации, равно как и fb, о них ничего не сообщал. Был ли на момент избрания «вождей» кворум в зале, вопрос спорный. Пока что председателем в публичном пространстве по-прежнему именуется Т. Недбай, а не С. Алексиевич, а её первым заместителем – Павел Антипов, «демонизированный» в письме П. Северинца.

История ещё не закончилась, и выводы делать рановато. Но сразу после съезда о выходе из ПЕНа заявил «литературный тяжеловес» Альгерд Бахаревич: очевидно, решения, принятые на съезде, да и новое руководство (пусть и не обновленное полностью), пришлись ему не по вкусу.

А. Б., «возмущённый до глубины души», эмоционально пообещал, что вместе с ним уйдут «несколько десятков человек». Затем он уточнил, что «желание [уйти] на сегодня имеет каждый третий член ПЕНа». Думаю, это wishful thinking: люди в Беларуси довольно инертны, и литераторы не исключение (т. е. максимум десяток решится на выход). К тому же писатель, сожалеющий о том, что много лет назад присоединился было к ПЕН-центру, позволил себе… гм, неточность в формулировке.

ПЕН – не единственная организация, в которую входил А. Бахаревич. В 2006–2011 г. он являлся членом Союза белорусских писателей, откуда также ушёл со скандалом, обвинив руководство в различных грехах.

Во втором послании А. Б. о массовом «хлопании дверями» уже не говорится. Думаю, что даже если ПЕН-центр покинет 30 человек, организация устоит (останется-то почти втрое больше). Другое дело, к чему она придёт? На что в нынешних условиях способно «элитарное» общественное объединение – допустим, что С. Алексиевич всё-таки его возглавит, удержав противоборствующие стороны в рамках минимальных приличий?

ПЕН-центр создавался в Беларуси – тогда ещё БССР – в 1989 году. В него принимались писатели, критически относившиеся к советскому строю, т. е. организация задумывалась как «антисоветская» альтернатива Союзу писателей. Возможно, спонсоры – среди которых в 1990-х был и фонд Сороса – надеялись при помощи «свободомыслящих» литераторов укоренить в стране идеи «открытого общества».

Как мне представляется, первоначальная «миссия» ПЕН-центра в Беларуси утратила актуальность. В новом веке некогда консервативный Союз писателей, растеряв наследство советского времени, постепенно отказался от ориентации на «власть имущих» – особенно после 2005 г., когда его покинула «группировка Чергинца». И тоже стал делать заявления правозащитного характера (например).

Сейчас уже не так просто ответить, чем возможности более массового Союза белорусских писателей (свыше 450 членов) cущественно разнятся от возможностей ПЕНа. Кто-то говорил о первой организации, что это писательское «министерство внутренних дел», а вторая, мол, «наш МИД». Однако и СБП нынче довольно активно работает с зарубежными партнёрами, способствует изданию переводной литературы. Даже ведение съездов обеих организаций в последние годы брал на себя один человек – бывший комсомольский, позже БНФ-овский активист, знающий толк в манипуляциях на разных уровнях… Короче говоря, функции во многом дублируются, а взносы в СБП меньше 🙂

Рассуждая обо всех этих деталях, отнюдь не призываю к слиянию двух писательских обществ или поглощению «младшего» «старшим». Вместе с тем должен признаться, что от скандала и кризиса, охвативших (около)литературные круги в последние недели, не чувствую ни боли, ни стыда… Ну, разве что некоторое разочарование.

Помимо всего, выбор делегатами съезда своего «нового лица» не выглядит многообещающе. Даже если абстрагироваться от путаных идей Светланы Александровны (см. здесь, здесь…), имеющих мало общего с «классическим либерализмом», напрашивается тезис о неумении или нежелании нобелевской лауреатки заниматься общественной деятельностью. Так, С. А. Алексиевич не первый год числится в Раде Союза белорусских писателей, но об активности писательницы на ежеквартальных заседаниях Рады СБП известно немногое. То же можно сказать об её прежнем (не)участии в выборных органах белорусского ПЕНа.

На вручении премии «Книга года». Минск, 28.05.2019 (отбор победителей и церемония награждения были организованы Белорусским ПЕН-центром; справа – победительница М. Мартысевич)

Намного хуже, чем сейчас, уже не будет – наверное, «будет ничего». Похоже, новая председательница слабовато ориентируется на «внутренней кухне» организации, без чего вряд ли можно говорить о примирении враждебных группировок, а тем более о развитии. Быть же «свадебным генералом» С. А., по её словам, не хочет, считая подобную роль уделом мужчин. Или всё-таки хочет, учитывая то, что несколько недель назад приняла «декоративную» должность вице-президента Международного ПЕН-клуба?.. Как тут обойтись без банального: «поживём – увидим».

Вольф Рубинчик, г. Минск

28.10.2019

Опубликовано 28.10.2019  18:07

Послесловие

Вот уж не думал, что у коллег всё так запущено – ни вчера, когда писал «Грустное обаяние…», ни даже сегодня утром… Днём 29 октября на заседании Рады ПЕН-центра (с подачи трёх дюжин членов, недовольных тем, как прошёл съезд 26.10.2019) П. Северинца изгнали из организации повторно. При том, что к съезду он компенсировал сумму взносов за 5 лет – выходит, не только и не столько в деньгах тут было дело.

Соглашусь с теми, кто усматривает во всей этой возне заменитель политической борьбы, к которой недовольных ситуацией в Беларуси реально не подпускают на протяжении пары десятилетий. Сублимация… Но за высказывание мнений, пусть даже неприятных и терминологически некорректных, нельзя исключать из общественного объединения. ПЕН наступил на те же грабли, что в прошлом году Белорусская федерация шахмат.

Подойду к ситуации формально (на самом деле юридический аспект тут важен). Разобранное сегодня «персональное дело» вообще не должно было касаться периода, когда П. Северинец не входил в ПЕН. Неполиткорректные тексты распространялись 22-23 октября, а приём их автора в организацию, состоявшийся 26-го, как бы начал его ПЕНовскую биографию «с чистого листа». Т. е. оцениваться по существу могло лишь поведение П. Северинца за прошедшие трое суток. Неужели за это время политик потряс основы организации, существующей 30 лет?

Увы, в оценке С. Алексиевич (см. выше) я не ошибся. Не очень удивили и сегодняшние разглагольствования М. Жбанкова: «Мы имеем дело с сознательным шагом наперекор организации – речь о письме, опубликованном накануне съезда. Он [П. Северинец] выступил с провокационным заявлением против руководства и принципов организации. Сколько мы будем прощать ему этот шаг?» А вот какую липкую дрянь выпало прочесть у «хохмача»:

Небольшая историческая справка. 26 октября 2001 года я примкнул к антифашистскому шествию группы молодофронтовцев с Павлом Северинцем во главе (одной из главных целей шествия, инициированного Яковом Гутманом, было добиться признания в РБ подвига Маши Брускиной, казнённой в 1941 г.). Нас арестовали и держали в спецприёмнике на пер. Окрестина: меня трое суток, Павла – десять. Липковича с нами, как нетрудно догадаться, не было.

Ещё к вопросу о «наших нравах». Местные СМИ в последние дни охотно обсуждали состояние дел в ПЕН-центре. И почти не замечали того, как бывшая министр информации РБ пищом лезет в палату представителей, хотя, по-моему, скомпрометировала себя куда больше, чем Павел (читать здесь и здесь). Видимо, Белорусский ПЕН-центр – более влиятельная структура, чем «нижняя палата парламента»…

…Надеюсь, что крайне спорное решение Рады будет пересмотрено и отменено.

В. Р.

Добавлено 29.10.2019  21:55

Отклики от читателей из Минска (в переводе с бел.):

Вот спросите у меня: зачем тот ПЕН Павлу СеверинцуСергею Шапрану и другим хлопцам, а также немолодому Семёну Букчину? Не понимаю, зачем им эта кампания. Не читал и, наверное, ничего не потеряю, если не прочту писаний Недбай… А кто такие Антипов? Жбанков? Я же и в СБП вступил тогда, когда его активно преследовали. Так СБП хотя бы делает «Дзеяслоў» и «Літаратурную Беларусь», книги выпускает… А что ПЕН?

И я был прав, когда сравнил членов ПЕНа, не оппонентов, а врагов Павла Северинца, с большевиками. Как тут не упомянуть расправы в большевистской партии? Вспоминается прочитанное: как на заседании ЦК этой партии его члены бросали чернильницы, пресс-папье и прочие «подручные материалы» в сторону оратора – Льва Троцкого. И как Лев Давидович, увёртываясь от ударов, продолжал речь. Как большинство изгнало Троцкого за границы СССР, как в том самом году вдобавок к «левой» оно скрутило и «правую» оппозицию, как в стране «победного социализма» воцарилось единственно правильное учение…

Единственная надежда – Северинца, как Троцкого, «они» не убьют. А их расправа с Павлом за инакомыслие славы и чести им не прибавила. И нобелевская лауреатка теперь выглядит как соучастница расправы. В её биографию это обязательно запишется.

Анатоль Сидоревич

*

Мне не близки взгляды Северинца, и я понимаю, почему «ЛГБТ-леваки» нервно отреагировали на призывы Павла выкинуть их из ПЕНа. Кстати, они сделали в точности то, что предлагал сделать он – выкинули его. Но методы, которыми это всё делалось, ничего, кроме отвращения, не вызывают: на заседание Рады пригласили противников Северинца, но не его самого. Выслушать лишь одну сторону – это яркий показатель стремления к справедливому решению, ага!

Такое впечатление, что белорусские литераторы наконец решили заинтересовать публику, которая их мало знает, и вышли к ней. Только забыли, что не следует этого делать в грязном нижнем белье.

Змитер Дяденко

*

  1. Спорное решение ПЕНа есть смысл пересматривать и отменять лишь в том случае, если ПЕН имеет какие-то перспективы. А Вы сами в них сомневались (то, что он «более влиятельная структура», чем «палатка», говорит лишь о том, что «когда мы достигли дна, снизу постучали» (С) С. Е. Лец).

2а. О непохожести взглядов Алексиевич на «классический либерализм». А она ему присягала? Её взгляды – средние советско-диссидентские (равнодействующая тех самых либералов, настоящих марксистов и консерваторов-«почвенников», описанных Андреем Амальриком, к объединению которых приложил руку ныне покойный Владимир Буковский). У меня самого долгое время были такие же, потому меня не очень удивляет, что они дожили до конца второго десятилетия нового века.

2б. Не я приметил, что в «евроскептицизме» сейчас сходятся Зенон Станиславович и Александр Григорьевич. Так что если считать, что белорусская оппозиция всё производит равнодействующую взглядов, аналогичную советско-диссидентской, то у «евроскептицизма» есть много шансов туда не попасть.

Пётр Резванов

30.10.2019  11:01

 

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (53)

Сайт belisrael.info неабыякавы да кур’ёзаў… Бабруйская фірма «Чырвоны харчавік» выпусціла разрэкламаваную навінку – зефір з мацовай абсыпкай, 15 штук у каробцы на 249 грамаў, з надпісамі на іўрыце. Чаму б не на ідышы?

Мо варта было б падскочыць у Бабруйск, забраць у фірмы грошы за піяр… Ну ды ладна, матстановішча там і так наўрад ці бліскучае – не было каму падказаць, што 28 красавіка ўжо позна рэкламаваць гэты «ўнікальны прадукт» як «падарунак да Песаха». Хіба што да Пэйсаха-2018? Аднак чаму тады тэрмін захоўвання зефіру толькі 4 месяцы? 🙂

На вул. Дуніна-Марцінкевіча ў Мінску. Гаспадар адмывальні яўна не без гумару…

* * *

Cкора праграма «Вольная Беларусь» (згаданая ў мінулай серыі) адпусціць мяне і тутэйшую палітбагему, ды пакуль не адпусціла. Адзін з аўтараў дакумента, калега Усаў, расхваліў сваё дзецішча ў інтэрв’ю 28.04.2017: «гэтая праграма стала такой папулярнай… праграмы іншых палітычных рухаў былі прывязаныя да канкрэтных палітычных партыяў, а палітычныя партыі ня вельмі папулярныя ў краіне». Падкрэсліў, што «Вольная Беларусь» – «адкрыты праект, і крытычныя моманты, заўвагі будуць улічаныя ў наступнай рэдакцыі праграмы».

Цягне паспрачацца з тым, што праграма «такая папулярная». Сумняюся, што большасць беларусаў за апошнюю дэкаду красавіка нават даведалася пра ініцыятыву Пазняка і яго памочнікаў, не кажучы аб падтрымцы апошняй. Інтэрнэт-хвалі прыходзяць, сыходзяць; масавы «вірусны» прагляд не гарантуе таго, што праз месяц-два віртуальны праект не садзьмецца. Перасцярогай служыць, напрыклад, лёс расійскай спявачкі Алісы В., выканаўцы песні «пра лабутэны», мегапапулярнай на прасторах СНД у пачатку 2016 г. Ужо ў лістападзе на яе канцэрт у Мінску не ламіліся.

Магчыма, разважаючы пра «адкрыты праект», д-р паліталогіі выдае пажаданае за сапраўднае, бо нішто не паказвае на тое, што ён упаўнаважаны выступаць ад імя ўсяго аўтарскага калектыву (амаль 10 чалавек). Паўтаруся – магчыма… Бо наступная заява паказвае, што выдае-такі: «Калі раней… беларусы ня бачылі альтэрнатывы сёньняшняй сыстэме, то гэтая праграма на тэарэтычным узроўні паказвае, што ёсьць альтэрнатыва, шлях і мэханізмы яе дасягнуць».

Чаму праграма не з’яўляецца – і наўрад ці з’явіцца – эфектыўным мабілізацыйным рычагом, крыху пісаў ужо. Асноўная праблема, аднак, не ў «тарашкевіцы» і памылках друку (што паддаецца карэкцыі), дый не ў тым, што першая прэзентацыя кніжачкі прайшла ў Польшчы заміж Беларусі. Праблема ў іншым.

Лейтматыў пераважнай часткі тэксту – змаганне «супраць», а не «за», г. зн. аўтары наступаюць на тыя ж граблі, што і апазіцыя БНФ у Вярхоўным Савеце 25 год таму (тады многім здавалася, што дастаткова скінуць Вячаслава Кебіча, «чырвоных дырэктароў» – і зажывем…) Пачаць з уводзін: «Сельская гаспадарка – калгасная, эканоміка – стратная, тэхналягічна састарэлая, спынілася на савецкім узроўні». «Энэргетычнае забесьпячэньне эканомікі штучна прывязана толькі да рэсурсаў чужой дзяржавы (Расеі)». Нават калі б гэта было на 100% праўдай, лозунгі без канкрэтыкі выклікаюць адштурхоўванне… Аднак ярлык «калгасная» і несправядлівы ў дачыненні да фермераў, якія ўносяць важкі ўклад у беларускую сельгасвытворчасць, і здатны пакрыўдзіць саміх «калгаснікаў» – работнікаў сельскіх унітарных прадпрыемстваў і акцыянерных таварыстваў – бо ў кантэксце яўна паказвае на нешта другараднае… Энергетычнае ж забяспечэнне «прывязана» не толькі да расійскіх рэсурсаў – былі пастаўкі нафты і з Азербайджана, а электраэнергію Беларусь у асноўным вырабляе сама. І г. д.

Досыць рэзкую крытыку ад добразычлівага, у прынцыпе, каардынатара супольнасці хрысціянскіх журналістаў на адрас «рэлігійнага» раздзела праграмы можна пачытаць тут. Максім Г. канстатуе дыскрымінацыйнае стаўленне «Вольнай Беларусі» да праваслаўнай епархіі, і цяжка не згадзіцца з тым, што «вынікам можа стаць рост міжканфесійнай і ўвогуле сацыяльнай напружанасці ў краіне, калі дзясяткі, калі не сотні прыходаў будуць пазбаўленыя сваіх храмаў».

Той «канструктыў», што фігуруе ў праграме (адмова ад «царскіх» паўнамоцтваў прэзідэнта ў Канстытуцыі, узмацненне ролі парламента), істотна псуецца праз агаворкі і спробы тлумачэнняў, «як яно павінна быць насамрэч». На думку аўтараў, у заканадаўчым органе маюць засесці 360 народных прадстаўнікоў, як на пачатку 1990-х. Вядома, у парламенце Францыі аж 577 дэпутатаў (+348 сенатараў), але ж на радзіме Заля і Дэ Голя трохі больш насельнікаў, чым у нас, усяго-та ў сем разоў 🙂 У Ізраілі, з колькасна блізкім да беларускага насельніцтвам (перавысіла 8,65 млн), заканадаўчы орган складаецца са 120 членаў Кнэсета. Мяркую, і ў Беларусі хапіла б 120 дэпутатаў, ну, максімум 150.

Аўтары спасылаюцца на «слабасьць і вынішчэньне палітычнага клясу за часы аўтарытарнай дыктатуры», што нібыта вымагае сфармаваць вялікі «народны парлямант». Між тым іхні довад працуе акурат супраць іх. У Беларусі небагаты вопыт парламентарызму. Да 1991 г. большасць у Вярхоўным Савеце кантралявалася з ЦК КПБ, з 1992 г., пасля некалькіх месяцаў разгубленасці, ёю пачаў апекавацца ўрад Кебіча. «Непаслухмянасць» многіх дэпутатаў да 1996 г. не варта перабольшваць: лік самастойных палітыкаў у Вярхоўным Савеце ніколі не перавышаў 100. Так што і 110 прафесійных дэпутатаў, якія б аргументавана баранілі свае погляды, умелі ісці на кампрамісы etc., у бліжэйшы час нялёгка будзе знайсці. І трэба ж эканоміць рэсурсы… (пагаджуся з планамі скасавання верхняй палаты, амаль бяздзейнага «Савета рэспублікі»).

«Фішка» праекта – адмова ад абласнога і раённага падзелу Беларусі, пераход на ваяводствы і паветы cа зменай межаў. Ідэя, мякка кажучы, няўчасная… Зараз сілы, альтэрнатыўныя лукашэнкаўскай «вертыкалі»,  расцярушаны; у Мінску, іншых буйных гарадах яшчэ можна казаць пра «грамадзянскую супольнасць», а шмат дзе «на месцах» – на жаль… У райцэнтрах ды невялікіх паселішчах актывістаў лягчэй маргіналізаваць… Карацей, ёсць у Беларусі раёны, дзе даўно не бачылі жывога «бээнэфаўца». У гэткіх умовах новая ўлада сутыкнецца з тым, што ў рэгіянальныя органы ўлады пасля «люстрацый» праточацца людзі малакампетэнтныя, і на нейкі час узнікне крызіс кіравання. Калі ж яшчэ памяняць межы адміністратыўных адзінак, то верагоднасць хаосу павялічыцца ў разы. І каму тое выгадна?..

Дэкларатыўным і занадта сціслым – на адну старонку – выйшаў параграф «Навука, культура». Мала ў наш прагматычны час паабяцаць: «Прыярытэт акадэмічных дасьледваньняў будзе скіраваны на разьвіцьцё фундамэнтальнай навукі і новых тэхналёгіяў», варта ўдакладніць, якія сферы маюцца на ўвазе… І няма ў гэтым параграфе разлікаў, худа-бедна зробленых у раздзелах «Адукацыя», «Палажэнні сацыяльнай палітыкі», «Войска. Абарона». Колькі ж працэнтаў ад ВУП/бюджэту пойдзе на навуковыя даследаванні? Ужо і акадэмік, старшыня рэспубліканскага фонда адзначае, што «ў Беларусі невялікая навукаёмістасць ВУП. Так, у краінах з развітай эканомікай гэтая доля перавышае 3%. У Беларусі ж гэтая лічба звыш 20 гадоў не перасягае 1%. У такіх умовах, лічыцца, навука не можа ўплываць на эканоміку». Няўжо Зянон П. следам за загадчыкам кафедры ў Акадэміі кіравання Сяргеем К. (хутчэй ідэолагам, чым навукоўцам) верыць, што маладых даследчыкаў можна ўтрымаць у краіне і навуцы дзякуючы «патрыятычным» пропаведзям?

* * *

Хто радуе, дык гэта Беларуская чыгунка, дакладней, яе мінскае аддзяленне. Летась некаторыя надпісы на дэкаратыўнай канструкцыі (уваход у залу чакання сталічнага вакзала) былі выкладзены з памылкамі. Пасля зваротаў у канцы сакавіка – пачатку красавіка 2017 г. усе дзесяць памылак тыпу «КарЕлічы» і «ФаніпОль» выправіліся цягам месяца – а гэта ж не папяровую раздрукоўку памяняць, там мастацкая праца… Павага майстрам-скульптарам і іхняму куратару Грыбанаву Івану Іванавічу, намесніку начальніка аддзялення.

Як было 25.04.2017 і стала 30.04.2017

Вось тое, што 24.04.2017 сфоткаў на выездзе са Шчучына Гродзенскай вобласці (і ўездзе на вул. Пушкіна):

Можа, гэтую недарэчнасць (у беларускай мове няма літары «Щ») адпаведныя службы прыбяруць яшчэ да афіцыйнага звароту?

А тут – «усяго» тры памылкі на афіцыйным бланку. Хіба толькі ў асобна ўзятым раёне такое? Хацелася б верыць.

Нямала прыкладаў чынавенскай непісьменнасці сабраў і апублікаваў гомельскі актывіст Ігар С. Каб даць рады, ён прапануе заснаваць у Беларусі «моўную інспекцыю» пад дахам міністэрства адукацыі. Помню, з аналагічнай ідэяй на пачатку 1990-х насіўся дэпутат Яўген Цумараў, а Сямён Букчын кпіў з яго. Дарма што далёка не Букчын, лічу прапанову… не тое што бессэнсоўнай або звышнебяспечнай, а рызыкоўнай. Кантрольныя органы ў сучаснай Беларусі імкнуцца да пашырэння сваіх паўнамоцтваў за кошт правоў чалавека, да ператварэння ў карныя – раз. З цяперашняй сістэмай падбору кадраў у інспекцыю трапілі б, хутчэй за ўсё, «знаёмыя знаёмых», а не кваліфікаваныя юрысты і лінгвісты – два. Аб’ектыўна, дзяржава, змагаючыся за пісьменнасць, мусіць найперш звяртаць увагу не на цэтлікі, а на дзіцячыя садкі/школы/універсітэты – тры.

Іншымі словамі, я аддаю перавагу дэцэнтралізаваным рухам: канструктыўнай крытыцы, калі гэта магчыма (як у выпадку з чыгункай), або высмейванню малапісьменных «слуг народа». А таксама самадасканаленню, бо маральна цяжка патрабаваць пісьменнасці ад іншых, калі сам усцяж прапускаеш «ляпы».

Практычна не сачу за тым, што кажа/піша Ірына Хакамада (усё ж яна ў сваёй краіне, мы ў сваёй), але надоечы натрапіў на інтэрв’ю, насычанае цікавосткамі. Прынамсі высвятліў для сябе, чаму вострая на язык Ірына сышла з палітыкі… Калі Святлана Алексіевіч запросіць яе ў свой «інтэлектуальны клуб», як мерылася, то можна будзе падтрымаць суму маналогаў дыялог.

Я не хаджу туды, дзе няма перспектыў, калі ад цябе нічога не залежыць.

Лібералы – не тыя, хто супраць дзяржавы. Лібералы тыя, хто лічыць, што мусіць быць акрэсленае функцыянальнае раздзяленне ролі дзяржавы ў эканоміцы (мабыць, мела на ўвазе, што дзяржава павінна ведаць межы ўмяшання ў эканоміку. – В. Р.)

Большасць расійцаў – побытавыя лібералы. Таму што адсутнасць дзяржаўнай дапамогі пачала рабіць вельмі незалежнымі, схільнымі да рызыкі і адказнымі… Што да палітычнага лібералізму, то іх [лібералаў] вельмі мала, гэта проста 0,2%… Там, наверсе, арыентуюцца толькі на большасць.

Пэўны песімізм прасочваецца ў І. Х. – дама дагэтуль перажывае, што была толькі «маленькім міністрам», а не віцэ-прэм’ерам. Адчуваю, што ў Беларусі прыхільнікаў ліберальнай мадэлі не 0,2% – можа, у сто разоў больш. Іх і ў Расіі не бракуе. Пытанне ў тым, як канвертаваць прагу побытавых выгад у дасягненне палітычных свабод…

Свежая прычына для ўцехі – беларускі суд, самы гуманны ў свеце. 27 красавіка суддзя Аляксандр Петраш адмовіўся караць турмой (нават і «хіміяй») мясцовага перформера ад анархізму Вячку Касінерава. За пятлю на статуі гарадавога – 5 базавых, або каля 60 USD, яшчэ прымальна. Ці не?.. З падсудным не знаёмы, сам са скульптурамі не ваюю, ды матывы яго ўчынку зразумець няцяжка. Дапраўды, абышлася б сталіца без гэткага «сімвала стабільнасці».

Вольф Рубінчык, г. Мінск

30.04.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 30.04.2017  18:58

В. Рубінчык. Пасяджэнне № 3

Да інтэлектуальнага клуба «Святлана Алексіевіч запрашае», што дзейнічае са снежня 2016 г., ад пачатку ставіўся скептычна, аднак запрашэнне наведаць сустрэчу з Рутай Ванагайтэ прыняў. Дзякуй Таццяне Бембель – яна ласкава ўнесла маё прозвішча ў спіс, паводле якога ахоўнікі пускалі гасцей у пасольства Літвы на вуліцы Захарава, 68. І, зразумела, дзякуй самой С. А.

Трэцяя сустрэча ў «клубе Алексіевіч» адбылася ўвечары 2 сакавіка. Арганізатары абяцалі залу на 150 персон, у выніку сабралося чалавек сто. Не сказаць, што «міжсабойчык», але многіх пазнаў нават я, далёкі ад тусовак. З беларускага «бамонду» мільганулі Аляксей Братачкін, Сямён Букчын, Валянцін Голубеў, Максім Жбанкоў, Валер Карбалевіч, Уладзімір Колас, Алесь Лагвінец, Жанна Літвіна, Ігар Логвінаў з жонкай (Таццяна Шчытцова, калі не памыляюся), бацька і сын Строцавы, Аляксандр Фядута, Сяргей Харэўскі… З яўрэйскіх дзеячаў – Рыгор Абрамовіч, Аляксандр Ліцін, Гарык Хайтовіч, Іда Шэндэровіч. Прашу прабачэння ў тых, каго не назваў. З Гародні на запрашэнне Юліі Чарняўскай за свой кошт прыехала кандыдатка гістарычных навук Іна Соркіна – як высветлілася, неабыякавая да аўтографаў…

С. Алексіевіч падпісвае паштоўку для сына І. Соркінай

Самі прамовы пачаліся з некаторым спазненнем; перад імі галоўныя дзеючыя асобы эфектна спусціліся з другога паверха. Вядучая парадавалася, што бачыць у зале «новыя твары» і мінут дзесяць разважала пра тое, што «мы не прызналіся ў многіх рэчах, баімся расплюшчваць вочы на многае, у нас няма грамадства, няма філасофіі супраціву, трагедыя Халакосту прайшла міма нашай літаратуры, нашага мастацтва…» Карацей, як казаў булгакаўскі герой, «чего ни хватишься, ничего нет». Адразу ўспомніла пра тое, што 2 сакавіка – гадавіна трагедыі на «Яме» ў Мінску. Дарэчы, хацеў бы нагадаць карэспандэнтцы «Радыё Свабода» Іне Студзінскай, якая асвятляла сустрэчу, што першыя масавыя забойствы ў Мінскім гета адбыліся ўсё ж не ў пачатку сакавіка 1942 г., а яшчэ ў 1941 годзе. Пазначаю гэта, вядома, не для таго, каб уставіць камусьці «шпільку», а дзеля гістарычнай праўды…

С. Алексіевіч сказала, што ёй перад сустрэчай пазванілі некалькі чалавек і так адрэагавалі на анансаваную тэму: «Чаму зноў яўрэі, колькі можна?» Неяк дзіўна, што сярод знаёмых нобелеўскай лаўрэаткі дагэтуль ёсць людзі, якіх дзівіць публічная размова пра яўрэяў, і яны не ўтрымліваюцца, каб выказаць ёй сваё «фэ»… Але – дапусцім. Святлана Аляксандраўна паведаміла таксама, што кнігі няма на рускай мове (дадам – і на беларускай), што сама яна прачытала толькі невялікі перакладзены кавалак. Гэтыя старонак 10 пра тое, як літоўцы забівалі «сваіх» яўрэяў, прымусілі нашу лаўрэатку думаць, што зло – бясконцае.

Далей прагучала шматабяцальнае: «Размова не пра тое, што нейкі народ кепскі або добры, а пра тое, як быць чалавекам». І слова перайшло да Руты, артыстычнай «неспакойнай» дамы, не абдзеленай аратарскімі талентамі. Відаць, невыпадкова яна нейкі час працавала дарадчыцай па культуры ў прэзідэнта Паксаса і кіравала піяр-агенцтвам… Пераказваць прамову Р. В. не бачу сэнсу, асноўныя тэзісы былі апублікаваны ў інтэрв’ю (яшчэ тут і тут). Ці варта безагаворачна прымаць на веру ўсё сказанае, не ўпэўнены. Прынамсі, не чытаўшы саму кнігу, не ведаючы падрабязнасцей, я пакуль не гатовы падпісацца пад кампліментамі Сямёна Букчына з яго старонкі ў фэйсбуку: «цудоўны чалавек: прастата абыходжання ў спалучэнні з душэўнасцю, глыбокай адданасцю сваёй справе і адчуваннем трагізму сітуацыі, у якой апынулася яна, наважыўшыся сказаць праўду пра ўдзел літоўцаў у масавых забойствах яўрэяў… Яна непажаданая асоба ў Літве, дзе яе не запрашаюць ні ў школы, ні ў іншыя публічныя месцы».

Можа быць, і на «Радыё Свабода» сёй-той паспяшаўся ацаніць учынак Руты як «вельмі смелы, сумленны, мужны». Як на мой густ, у прамове перад тутэйшымі яна крыху «перабаршчыла» з акцэнтам на сваю бескарыслівасць: маўляў, атрымала за кнігу паўтары тысячы еўра ад выдаўца і больш ні ад кога. Аднак, да гонару пісьменніцы, яна прызнала, што не першая распрацоўвае тэму і «рэжа праўду-матку»: сур’ёзныя гісторыкі даўно прааналізавалі ролю літоўцаў у генацыдзе, аднак «іхнія талмуды ніхто не чытае». Напісаць папулярную кнігу яе падштурхнуў семінар неназванага гісторыка, які «40 мінут расказваў, як было на самай справе».

Даследчык Валерый Іваноў убачыў у кнізе «Mūsiškiai» («Нашы»), што выйшла ў студзені 2016 г. у віленскім выдавецтве «Аlma littera», і пазітыўныя бакі, і недахопы. Пэўны ўнёсак у з’яўленне твора Руты зрабіў Эфраім Зураф, дзеяч цэнтра Візенталя. Вядома, добра ўжо тое, што «Нашы» выклікалі грамадскую дыскусію пра асабістую і калектыўную адказнасць. Мне, чалавеку з дыпломам палітолага, цікава было даведацца, што ў Літве пашыраны «argumentum ad Putinum»: як што не адпавядае лакальным догмам, то вінаваты Пуцін. Як з’едліва кінула Рута, «калі б Пуціна не было, то яго варта было б выдумаць».

Ахвотна веру, што аўтарка кнігі страціла сяброў праз яе выхад; сам заўважаў, як на мяне скоса пачыналі глядзець пасля нават не самых вострых тэкстаў. У цкаванне з боку органаў бяспекі верыцца ўжо не без цяжкасці… Усё ж Літва – больш-менш дэмакратычная дзяржава, дый знаёмцы, якія туды ездзяць, не пацвярджаюць змрочнай карціны, вымаляванай на сустрэчы. Дарэчы, не чуў, каб пісьменніца звярталася да пасла Літвы так, як у Сямёна Б., «з дзіцячай непасрэднасцю»: «Ой, а вам нічога не будзе з-за таго, што запрасілі мяне? Выбачайце…» Была іншая рэпліка: «Я здзіўлена і вельмі рада, што літоўскае пасольства вылучыла гэтае памяшканне… Калі не спадабаецца тое, што я буду казаць, паважаны пасол – сыходзьце, я не пакрыўджуся» (смех і апладысменты ў зале). Кожны сам здолее ацаніць розніцу.

Пасля кароткай інтэрмедыі быў выступ доктара гістарычных навук Аляксея Літвіна, загадчыка аддзела ў Інстытуце гісторыі Акадэміі навук Беларусі. Доктар адразу папярэдзіў, што быць апанентам пісьменніцы яму няёмка (тым болей што кнігу яе нават не трымаў у руках), што ў навукоўцаў і творчых людзей – розныя задачы. Сказаў, што ў Беларусі пісьменнікі «слаба бралі тэму калабарацыі», але і сам разгледзеў яе толькі ўскосна, почасту пагружаючыся ва ўспаміны дзяцінства і юнацтва. Наколькі я зразумеў, настойваў на тым, што беларуская калабарацыя не мела такога масавага характару, як ва Украіне і Літве: «былі асобныя людзі, але не стварылі структуру, якая магла б дапамагаць [нацыстам]».

А. Літвін, Р. Ванагайтэ i С. Алексіевіч. Фота з baj.by

«Беларуская ганьба» – залішне моцны выраз, ды ў прамове прадстаўніка нашых акадэмічных колаў мелася, як здалося не толькі мне, доля хітрасці. Я хацеў задаць гісторыку пытанне наконт тутэйшых калабаранцкіх структур (некаторыя з іх былі згаданы тут) ды іхняга саўдзелу ў пазбаўленні мясцовага насельніцтва ад яўрэяў, але ў чарзе да мікрафона мяне спрэс апярэджвалі тыя, каму карцела выказацца: сярод іншых, абаронца правоў жанчын Вераніка Заўялава, кінааператар Юрый Гарулёў…

Найбольш уцямнай, хоць і эмацыйнай, аказалася, бадай, прамова сівавалосага журналіста Мікалая Тоўсціка. Ён нагадаў, што тысячы беларусаў служылі немцам са зброяй у руках: «Былі тут элементы грамадзянскай вайны. Той, хто хацеў рабаваць, ішоў у паліцыю. У Міры ў 1942 годзе быў пагром, і школьнікі разам з татамі і мамамі паказвалі, дзе яўрэі хаваюцца. Увогуле, не запэцкалася ў вайну ў Халакосце [з еўрапейскіх краін] хіба толькі Албанія. Калі стваралася Беларуская народная рэспубліка, дэлегацыя мінскага кагала [sic] дзякавала беларусам за тое, што тут не было пагромаў. Што змянілася за 20 гадоў – не толькі ў нас, але і ў Еўропе? І сёння – «вялікае перасяленне народаў», расійска-украінская вайна… Мы што, зноў стаім на парозе нейкага Халакосту?! Ён жа не абавязкова яўрэйскай нацыянальнасці тычыцца, быў і цыганскі Халакост… Да чаго мы ідзем?»

К канцу пасяджэння прыкладна трэць гасцей разбеглася; трох гадзін, насычаных маналогамі пра набалелае, атрымалася замнога (ну, але ж не сем з паловай, як у «канкурэнтаў»…) Два Уладзіміры, пісьменнікі Арлоў і Някляеў перагаворваліся, седзячы побач. Скарыстаўшыся выпадкам, я задаў Някляеву даўно наспелае пытанне пра ягонае інтэрв’ю «Белсату»: з чаго ўвесну 2015 года паэт узяў, што «нашымі сілавымі структурамі кіруюць жыды»? Уладзімір Пракопавіч імпэтна аспрэчыў сам факт вымаўлення ім тых слоў: «Не выдумляйце! Пакажыце, дзе я пад імі падпісаўся!».

Так, гэтай цытаты ў кэшы зараз не знаходжу (спасылка, дадзеная тут у 2015 г., сёлета ўжо «бітая»), але многія бачылі, мякка кажучы, спрэчныя словы адразу па іх з’яўленні. Маю таксама копію таго злашчаснага інтэрв’ю, падцертага на наступны дзень, – гл. вышэй. «Хто-та ўрот»: пакідаю сп. Някляеву і журналістам самім разабрацца, хто іменна. Па-мойму, найлепшы для ўсіх бакоў варыянт – гіпатэтычны ўзлом сайта belsat.eu; праўда, калі спыніцца на гэтай версіі, то нейкі занадта «кропкавы» ўдар быў нанесены…

Па выніках сустрэчы прапанаваў Іне Соркінай падзяліцца ўражаннямі, і вось што яна сказала:

Тэма мяне вельмі хвалюе. У мяне, напэўна, ідэалізаванае ўяўленне пра беларуска-габрэйскія ўзаемаадносіны. Вывучаючы гісторыю мястэчак, у дакументах ХІХ ст. мала сустракаю сведчанняў пра варожасць, а наадварот, прыклады гарманічных дачыненняў. На сустрэчы мяне вельмі ўразіла літоўская аўтарка, спадарыня Рута – яна цудоўна падабрала фармат выступлення, закранула за жывое. У шаноўнага Аляксея Літвіна выступленне было іншага фармату. Не ведаю, ці дарэчы тут былі гістарычныя канкрэтныя факты, якія ён прыводзіў. Мне здаецца, больш у літаратараў, пісьменнікаў атрымліваецца гаварыць пра падзеі Халакосту так, каб кранала. Кніга, на жаль, толькі на літоўскай мове (я не прачытаю), але яна, здаецца, вельмі важная і для беларускага чытача. Было б добра мець такое выданне на мовах, больш распаўсюджаных у Беларусі. Мяркую, сітуацыя ў нас не супрацьлеглая той, што ў Літве; тут, на жаль, таксама былі факты ўдзелу мясцовага насельніцтва ў Халакосце, не зусім яно было «талерантнае».

Карацей, з’ездзіў не дарэмна. Схільны згадзіцца з гаспадыняй клуба ў той частцы, што нейкую «маленькую справу», уклад у захаванне памяці мы ўсе зрабілі: пра «супраціў уладзе, якая не хоча пра гэта думаць і гаварыць» лепей памаўчу. Тым болей што сустрэча завяршылася (па ініцыятыве літоўскай госці, якая пажадала ўшанаваць ахвяр Мінскага гета) менавіта мінутай маўчання.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

03.03.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 03.03.2017  13:27

З абмеркавання:
Людміла Мірзаянава, 14:32
Змястоўна i цiкава. Дзякую. Падзяляю погляды літоўскай аўтаркi, спадарынi Руты на праблему ўдзелу лiтоўскага насельніцтва ў Халакосце. Маша Ральнiкайтэ таксама пiсала пра гэта ў сваёй кнiзе “Я должна рассказать”.
Алена Ждановіч, 15:49
Не збіраюся даказваць, што беларусы не маглі ўдзельнічаць у знішчэнні габрэяў… Але сярод беларусаў не было масавага ўдзелу ў гэтым, дзякуй Богу, адрозна ад Літвы. А вось пра літоўскія карныя атрады ўсе ведаюць, якія лютавалі і ў нас. Але ж дзіўная штука жыццё, майго бацьку выратавала менавіта літоўская жанчына, калі ён адстаў ад свайго атрада, а бабуля майго мужыка ўсю вайну гадавала дзіцятка габрэйскае. Цудоўнае інтэрвью са сп. Рутай чытала ўчора на тут.бае, аўтар дарэчы ў мяне ў сябрах… няма часу далей пісаць, лячу ў Курапаты.
Margarita Akoulitch, 17:03
Жизнь штука сложная. Моего деда-партизана от расстрела спас полицай. Я никогда не слышала, чтоб евреи уничтожали беларусов, вот что ямы рыли – слышала. Думаю, что и евреи друг друга предавали. И беларусы друг друга предавали, и друг друга предавали, всё было. Люди делятся по большей части не на евреев и неевреев, люди делятся на хороших и подлых, хотя это деление также условное. Иной раз подлецы поступают гуманно, иной раз хорошие поступают как подлецы.
Алена Ждановіч, 17:06
Ну так, ёсьць людзі, і ёсьць нелюдзі ў кожнай нацыі.