Tag Archives: Фрида Рейзман

“Новы час” пра Мінскае гета

21-10-2021 Дзіяна Серадзюк

«Давялося задушыць уласнае дзіця, бо яно плакала і магло выдаць усіх»

Мінскае гета, найбуйнейшае на тэрыторыі Беларусі падчас нацысцкай акупацыі, існавала з 20 ліпеня 1941 да 23 кастрычніка 1943 года. Загад аб яго стварэнні з’явіўся 19 ліпеня. У горадзе была вылучана спецыяльная частка, потым адгарожаная дротам, куды пад пагрозай расстрэлу прымушалі перасяляцца ўсіх мясцовых габрэяў.

Калючы дрот, які аддзяляе гета ад астатняй часткі горада, Мінск, 1941 - 1943 гг.

Калючы дрот, які аддзяляе гета ад астатняй часткі горада, Мінск, 1941 – 1943 гг.

Праз гета прайшлі каля 100 000 чалавек з усяго Мінска і наваколля. Пазней да іх далучыліся дэпартаваныя з Еўропы. Выжылі нямногія. Іх марылі голадам, трымалі ў нечалавечых умовах, забівалі падчас пагромаў. Пры гэтым на тэрыторыі гета існавалі 22 падпольныя арганізацыі, якія дапамагалі партызанам і агульнаму гарадскому падполлю.

«Пакаранне адно — расстрэл»

Загад аб стварэнні гета акупацыйныя ўлады выдалі праз тры тыдні пасля захопу нацыстамі Мінска, 19 ліпеня 1941 года. Яго, напісаны на беларускай і нямецкай мовах, развесілі на слупах ужо на наступны дзень, 20 ліпеня. Перасяленне габрэяў у гета павінна было завяршыцца ў 5-дзённы тэрмін, але па факце доўжылася да жніўня.

Адзін з вязняў Мінскага гета, Навум Аркадзьевіч Хейфіц, 1923 года нараджэння, так распавядаў пра яго стварэнне:

«З 20-га віселі аб’явы, што ўсе габрэі павінны на пэўнай тэрыторыі горада пасяліцца. Хто пасля 20-га не пераселіцца, пакаранне адно — расстрэл. Мы засталіся — наш дом быў на тэрыторыі гета. Быў перапіс працаздольнага насельніцтва, і на працу трэба было з’яўляцца штодзённа. За нявыхад на працу таксама расстрэльвалі. Зімой ля біржы працы труп ляжаў цэлы тыдзень замецены снегам — не дазвалялі прыбіраць для навукі іншым».

Мінскае гета па колькасці зняволеных (а з іх кожны пяты быў маладзейшы за 18 гадоў) займала другое месца ў СССР пасля Львоўскага. У яго тэрыторыю плошчай у два квадратныя кіламетры ўвайшлі 40 вуліц і завулкаў у паўднёва-заходняй частцы Мінска. Асноўныя аб’екты гета размяшчаліся на Юбілейнай плошчы. Сюды ж прывозілі габрэяў, якіх абвінавачвалі ў сабатажы, сувязі з партызанамі, самавольным выхадзе з тэрыторыі гета. Затым іх вялі па вуліцы Сухой, якую вязні называлі «дарогай смерці», бо яна вяла да чатырох ямаў на габрэйскіх могілках, дзе «вінаватых» расстрэльвалі. Адсюль жа, з Юбілейнай, штодня вязняў калонамі пад канвоем вадзілі ў горад на працу, і позна ўвечары прыводзілі назад.

Голад, эпідэміі, тэрор

Калона вязняў Мінскага гета на вуліцы, Мінск, 1941 г.

Усё габрэйскае насельніцтва перад тым, як засяліцца ў гета, мусіла зарэгістравацца, а таксама пазначыць сябе жоўтай нашыўкай круглай формы. У самім жа гета вялікай праблемай была цесната: у сярэднім на аднаго дарослага прыпадала 1,5 квадратнага метра жылой плошчы. У адным пакоі жыло па некалькі сем’яў.

Габрэям забаранялася мяняць месца жыхарства без дазволу гарадскога камісара, хадзіць па ходніках і карыстацца грамадскім транспартам, наведваць паркі, скверы, гульнявыя пляцоўкі і іншыя месцы адпачынку, не кажучы ўжо пра тэатры, музеі, кіно і бібліятэкі. Таксама нельга было наведваць школы, мець аўтамабілі, радыёпрымачы, футра, забіваць быдла і выходзіць за тэрыторыю гета без дазволу гарадскога камісара.

У гета нельга было карыстацца электрычнасцю, не было водазабеспячэння і рэгулярнага харчавання. Нацысты адмыслова марылі людзей голадам, выдаючы ім сціплы паёк з кавалка хлеба, крупаў, солі ці вадкага супа. Асноўнымі прадуктамі харчавання было бульбяное лушпінне і іншыя адкіды, якія вязні падбіралі, выходзячы ў горад на працу. Хваробы і эпідэміі былі частымі спадарожнікамі жыхароў гета.

Каб не памерці з голаду, вязні выменьвалі рэчы на прадукты ў знаёмых альбо хадзілі для гэтага ў бліжэйшыя вёскі. Але проста так выйсці з гета было нельга, таму абмен адбываўся ўпотай, часцей за ўсё, калі ўдавалася выйсці разам з калонай на працу. Для аховы гета была створана паліцыя з габрэяў. Некаторыя з паліцэйскіх спрабавалі такім чынам захаваць сабе і сваім блізкім жыццё, але былі і тыя, хто ішоў у паліцыю па перакананнях. Пры гэтым адзін з вязняў Мінскага гета, Кіра Хоньевіч Калмановіч, які нарадзіўся ў 1935 годзе, узгадваў, што першы час яно ахоўвалася не так моцна.

У гета габрэі мусілі падпарадкоўвацца мясцоваму органу самакіравання — юдэнрату. З аднаго боку, юдэнрат увасабляў нямецкія загады і адказваў за парадак, пастаўку працоўнай сілы, збор падаткаў з габрэяў. З іншага боку, ён імкнуўся палепшыць іх становішча, арганізаваўшы супрацоўніцтва з падполлем.

Напачатку расстрэлы на тэрыторыі Мінскага гета не мелі масавага характару — людзей забівалі за «правіны»: адмовы выходзіць на працу, парушэнне загадаў і інш. Аднак ужо ў жніўні 1941 года акупацыйныя ўлады пачалі займацца «вырашэннем габрэйскага пытання» ў гета. Ліквідацыя вязняў адбывалася падчас аблаў на вуліцах, начных налётаў на кватэры, пагромаў. Людзей забівалі на месцы альбо вывозілі ў бязлюдныя месцы, выкопвалі рвы і там расстрэльвалі.

Калона вязняў Мінскага гета на вуліцы, Мінск, 1941 г.

Калона вязняў Мінскага гета на вуліцы, Мінск, 1941 г.

Мінскае гета перажыло не менш за 10 пагромаў, якія ладзілі нацысты і паліцыя. Самыя масавыя — 7 і 20 лістапада 1941 года, 2-3 сакавіка і 28-31 ліпеня 1942 года, а таксама 21-23 кастрычніка 1943 года, у выніку якога гета было ліквідаванае. Фактычна кожную ноч у гета забівалі адну ці некалькі сем’яў.

Самым катастрафічным быў пагром 28-31 ліпеня 1942 года. Пасля таго, як працоўныя сыйшлі ў горад, астатніх насельнікаў гета сагналі на плошчу да юдэнрата. У машыны-«душагубкі» (фургоны, у кузавы якіх запускалі ўгарны газ) запіхвалі па 50-60 чалавек і звозілі да выкапаных траншэяў ва ўрочышча Благаўшчына. Даследчыкі налічваюць ад 18 да 30 тысяч забітых у гэтыя дні, але дакладная лічба невядомая. Усяго ж у Мінскім гета загінула больш за 80 000 чалавек.

«Я да сёй пары не магу гучна плакаць»

Напрыканцы 1942 — пачатку 1943 года, пасля шматлікіх пагромаў, у Мінскім гета заставалася 9 472 габрэя, не лічачы тых, хто знаходзіўся ў Зондэргета (спецыяльная частка гета, дзе ўтрымлівалі габрэяў, дэпартаваных з Заходняй Еўропы.

Мала каму ўдалося ўцячы з гета і схавацца ў партызанскіх атрадах. Хаванне ў так званых «малінах» (гэтае слова на іўрыце значыць «хованка») мела часовы і не заўсёды станоўчы эфект. Карнікі шукалі людзей з сабакамі, прастуквалі сцены, закідвалі хованкі гранатамі і дымавымі шашкамі. Пра адну з такіх спробаў укрыцця ўзгадваў малалетні вязень мінскага гета Уладзімір Лазаравіч Трахтэнберг, 1938 года нараджэння:

«Я помню, як мы сядзелі ў сутарэнні, і ў гэтае сутарэнне немцы кінулі гранату. На шчасце, мы сядзелі ў самым куце, у глыбіні нас заціснулі, мы ледзьве не задыхнуліся ад гэтага дыму, але засталіся жывыя. У мамы была сяброўка — ёй давялося ў “маліне” задушыць уласнае дзіця, бо яно не супакойвалася, плакала і магло выдаць усіх астатніх. І яго падушкай прыціснулі. Я да сёй пары не магу гучна плакаць, а толькі пра сябе, разумееце? І ўвогуле не прывык крычаць, шумець, бо мама заўжды мне казала: “Ціха, супакойся”».

Імкненне выжыць

У кастрычніку 1943 года ў адну з такіх хованак на вуліцы Сухой спусцілася 26 чалавек, яны правялі ў «маліне» 263 дні. Стараліся днём спаць, а ўначы пільнаваць, каб ніхто не прыйшоў. Пра змену дня і ночы даведваліся праз невялікую адтуліну ў коміне. Амаль увесь час сядзелі ў цемры, свечка гарэла ўсяго некалькі гадзін у дзень. Ежы катастрафічна не хапала. Калі Мінск вызвалілі, салдаты вынеслі з сутарэння 12 напаўжывых людзей. Самастойна змог выйсці толькі адзін хлопец, Сямён Добін. 13 чалавек загінулі.

Багаж дэпартаваных габрэяў на тэрыторыі Зондэргета

Багаж дэпартаваных габрэяў на тэрыторыі Зондэргета

Для выжывання ў гета вялікую ролю адыгрываў чыннік дапамогі асобаў негабрэйскай нацыянальнасці, якія, рызыкуючы ўласнымі жыццямі, хавалі сваіх габрэйскіх сяброў, суседзяў, а часам і незнаёмых людзей.

Кантакты з негабрэямі жыхарам гета былі забароненыя. Тым не менш і ў цяжкія часы людзі ратавалі людзей. На 2020 год у ліку Праведнікаў народаў міра было 895 чалавек, якія дапамагалі габрэям на тэрыторыі сучаснай Беларусі.

Хто выратуе адно жыццё — выратуе цэлы свет. Неверагодна, але часам нават у самых змрочных сітуацыях побач з трагедыяй знаходзіцца месца для высакароднасці. Як, напрыклад, у гісторыі Мінскага гета.

Намаганнямі вязняў у Мінскім гета было створана падполле на чале з Ісаем Казінцом. Падпольшчыкі наладжвалі сувязь з горадам, збіралі зброю, медыкаменты, выводзілі вязняў за калючы дрот, які аддзяляў гета ад астатняга горада, выведвалі інфармацыю аб планаваных немцамі пагромах. Адным з кіраўнікоў падполля быў Міхаіл Гебелеў (у Мінску ёсць яго мемарыяльная шыльда, якая вісіць на доме №1 па названай у яго гонар вуліцы). Гебелева нацысты пакаралі смерцю ў 1942 годзе. Але былі і тыя, каму ўдалося выжыць. Адзін з іх — падпольшчык Гірш Смоляр. «Мсціўцы гета» — так называў ён сваіх таварышаў па падполлі.

Пра свайго бацьку, што далучыўся да падполля, узгадвала Фрыда Вульфаўна Рэйзман, якая нарадзілася ў 1935 годзе:

Адной са стратэгій выжывання былі ўцёкі з гета. Каб уратавацца, уцекачы пачалі ствараць габрэйскія партызанскія атрады. Найбольш буйнымі з іх былі атрады братоў Бельскіх і Шалома Зорына — ім удалося схаваць у гады вайны больш за 500 габрэяў.

Ідэя стварэння сямейных лагераў для габрэяў належыла Туўі Бельскаму. Менавіта ён з братамі Асаэлем, Зусем і 14-гадовым Аронам арганізоўвалі ўцёкі вязняў з гета ў Налібоцкую пушчу. Больш за 70% атрада Бельскіх складалі жанчыны, старыя і дзеці. У лагеры была немалая гаспадарка — майстэрні, шпіталь, школа, млын, пякарня, пральня, мылаварня, пашы. Апроч таго мужчыны ўдзельнічалі ў баявых аперацыях.

Правасуддзе яшчэ не скончана

Як ужо было сказана вышэй, гісторыя Мінскага гета скончылася падчас пагрому 21 — 23 кастрычніка 1943 года. Пасля заканчэння вайны пачаліся судовыя працэсы над тымі, хто чыніў зверствы ў дачыненні да людзей. Былі пакараныя і адказныя за ваенныя злачынствы ў Мінску і наваколлі.

Падсудныя на працэсе ў Мінску, студзень 1946 г.

Падсудныя на працэсе ў Мінску, студзень 1946 г.

Сярод абвінавачаных на працэсе ў Нюрнбергу ў 1947 годзе праходзіў Эдуард Штраўх, камандзір айнзацгрупы, а потым паліцыі бяспекі і службы бяспекі (СД) у Мінску. Спачатку яму прысудзілі смяротнае пакаранне, але потым замянілі яго на пажыццёвае зняволенне. Штраўх памёр у турме ў 1955 годзе.

У студзені 1946 года ў Мінску прайшоў адкрыты суд над прадстаўнікамі вермахта, паліцыі і СС. Адным з 18 падсудных стаў былы обер-фюрэр СС Эберхард Герф, якога абвінавацілі таксама ў злачынствах у Малым Трасцянцы. Яго разам з іншымі 13 вінаватымі прысудзілі да смерці праз павешанне.

У 1960-х у нямецкіх судах прайшло каля 10 працэсаў з разглядам нацысцкіх злачынстваў у Мінску. З 30 чалавек 23 асудзілі на працяглыя тэрміны, 5 — пажыццёва. Георг Хойзер, былы начальнік аддзела службы камандзіра бяспекі і СД Мінска, асабіста ўдзельнічаў у пакараннях смерцю ў Трасцянцы. Пасля вайны ён жыў у ФРГ, працаваў крыміналоберкамісарам зямлі Рэйн-Пфальц і толькі ў 1959 годзе быў арыштаваны. За саўдзел у забойстве ў 11 103 выпадках ён быў прысуджаны ў 1963 годзе да 15 гадоў турмы строгага рэжыму, але ўжо ў 1971 годзе быў амніставаны.

У 1962-63 гг. савецкія органы вялі расследаванне па справе Альберта Саукітэнса, былога служачага латвійскага падраздзялення, які ўдзельнічаў у масавых расстрэлах у Малым Трасцянцы. Яго асудзілі да 15 гадоў зняволення.

Былога кіроўцу аўтамабіля-«душагубкі» Ёзэфа Вендля апраўдалі ў 1970 годзе, паколькі прысяжныя вырашылі, што ён мусіў падпарадкоўвацца супрацьпраўным загадам у сілу крайняй неабходнасці.

На жаль, многія нацысцкія злачынцы так і не былі аддадзеныя суду. Пошук некаторых з іх працягваецца і сёння.
Пры падрыхтоўцы артыкула выкарыстаныя матэрыялы дыдактычнага дапаможніка «Мінскае гета» ад Гістарычнай майстэрні імя Леаніда Левіна і Беларускага архіва вуснай гісторыі.

 

Крынiца

Апублiкавана 21.10.2021  17:04

В. Рубинчик. Еврейское и рядом

Ох, шалом, что ли… Для фельетонов наподобие этого (2001) не хватает энергии, для очерков о деятелях вроде Мая Данцига – времени… Собственно, проблемы со временем и сводятся к той самой нехватке энергии.

Понемногу перехожу из категории исследователей-воспоминателей в разряд акынов: что вижу, то пою. Если кому-то от этого легче, зовите меня графоманом или претенциозным автором. В наши дни не пускать в себя цензуру (и себя в цензуру) – поистине претенциозность.

И что я вижу? Статью в «СБ», подписанную дамой, которая как «журналистка» не раз участвовала в допросах задержанных «силовиками», а по сути – захваченных в плен. На прошлой неделе Людмила Г. решила вдарить по Союзу бел. евр. организаций и представительству «Гилеля». Что любопытно (но не очень ново, см. майсу Авраама Бененсона в 2011 г.), газетка призвала на помощь известных в Беларуси евреев, а именно Фриду Рейзман и Мордехая Райхинштейна. Принцип «разделяй и гадствуй» в здешней политике/идеологической работе никто не отменял.

Согласно «СБ», дорожки-полосы из красного кирпича или плитки, ведущие к памятникам жертв Катастрофы в Беларуси, – «ужас-ужас», т. к. если вокруг дорожки светлый кирпич или плитка, это напоминает бело-красно-белый флаг. Четыре фото было приведено – например, из Славеней Толочинского района…

Чтобы узреть здесь нечто схожее с каким бы то ни было флагом, надо… ну очень постараться. Но свой приговор представительница «охранительно-карательной журналистики» вынесла ещё в первом абзаце – «кощунственные, не поддающиеся пониманию поступки». И далее лишь рассуждает, нечаянно главный еврейский союз заказывал мемориалы в такой гамме, или умышленно. Склоняет публику к тому, что умышленно, потому что в союз входит студенческая организация «Гилель», а её директор… Ой-ой-ой!

Ф. Рейзман, тоже руководительница со стажем (организации бывших узников гетто «Гилф»), тем временем негодует:

Итак, 22 июля орган администрации президента при поддержке – а может, и по инициативе – Виталия Мисевца (представлен как директор строительного колледжа, но мы-то знаем о его ангажированности, о должностях в «Белой Руси»/КПБ) совершил попытку одним выстрелом уложить двух зайцев: 1) в очередной раз потоптаться по бело-красно-белому флагу, история которого началась гораздо раньше, чем нацистская оккупация Минска; 2) пугнуть белорусско-еврейские общественные организации, дабы в перспективе поставить их под полный контроль (или «нормализовать», как предлагалось ещё в 2015 г.).

Что с того, что Елена Кулевнич – вожатая «Гилеля» и «Лимуда», а с июня с. г. зампредседателя «главного еврейского союза» – подстраховалась на своей фб-страничке, пусть и по-английски:

«Высказанные [здесь] мнения – исключительно мои личные, они не выражают взгляды или мнения моего работодателя»

В «СБ» всё равно решили доколупаться до её условного «работодателя» – бизнесмена Олега Рогатникова, лишь несколько недель как сменившего Владимира Черницкого на посту председателя союза: «Показываю фото молодых людей с бчб-символикой, которые входят в союз. То есть евреев, чьих предков истребляли под этими флагами. Показываю публикации про “цепи солидарности”, “марши”. Тишина».

«Cкандалы, интриги, расследования» – прозрачный намёк на то, что Союзу и «Гилелю», на деятельность которых выделяются гранты, необходимо ещё бодрее делиться с государством агентами администрации РБ и молчать в тряпочку (Е. Кулевнич несколько месяцев назад жаловалась на то, что получение денег из-за рубежа существенно усложнилось – ну вот, ей ответили).

Касательно минского «Гилеля» и его начальницы. Лично я ничего от них не имел, кроме неумных шуток в свой адрес. Но, наверно, организация небесполезна – помнится, весной 2020 г. «гилелевцы» развозили продуктовые наборы пенсионерам. Будет обидно, если власти её вдруг закроют, как 22.07.2021 закрыли десятки прочих, в т.ч. «Живую библиотеку», офис по правам людей с инвалидностью… По мне, пущай цветут 100 цветов (нет, я не Мао, я другой ;)).

Касательно позиции почти 86-летней (1935 г. р.) Ф. В. Рейзман. Шустрые медиаработники способны «вытянуть» нужные им заявления и у людей более молодых & менее эмоциональных. Отмечу, однако, что в большом рассказе о своём детстве, записанном в 2017 г., Фрида Вульфовна никаких маршей с «неправильными» флагами не упоминает. И уважительно отзывается о председателе Верховного Совета Беларуси 1991–94 гг. Станиславе Шушкевиче, при котором бело-красно-белый флаг имел статус государственного.

Публикация в минской газете «Авив», № 5, 1992 – против обеления полицаев, но не против госсимволики, утверждённой в сентябре 1991 г.

Бело-красно-белый флаг на II съезде Белорусского объединения еврейских общин (нынешний СБЕООО), май 1993 г. Источник: «Авив», № 3, 1993

В общем, на поверку совсем не убедительно выглядит нынешняя атака от имени Ф. Рейзман на оформление мемориалов, а заодно на «этих вот». Не говоря уж о том, что и в мемуарах иных узников Минского гетто не увязываются воедино те, которые «маршировали с этими бчб-флагами тогда…» (СБМ?) и «эти фашисты», что «брали ребенка за ножку и разбивали голову о стену». Жестокость полицаев, конечно, упоминалась, но об их гипотетических бело-красно-белых повязках/шевронах/флагах – нуль сведений.

Кое-кому с конца 2020 г. сильно хочется признать бело-красно-белый флаг, ценный миллионам людей в Беларуси, «экстремистским». Увы, бойцы информационной войны, нанятые администрацией РБ не без участия «товарищей с Востока», не гнушаются использовать пожилых людей в качестве своих орудий или живого щита. Показателен прошлогодний случай на СТВ (95-летний ветеран Сушков, гонявший «бандеровцев» в Украине, высказался против изобретения Клавдия Дуж-Душевского, потому что это… «бандеровский» флаг).

* * *

25 июля исполнилось бы 85 лет архитектору Леониду Менделевичу Левину (1936–2014), известному также как первый руководитель вышеупомянутой «главной еврейской организации»; сначала Объединения, а потом и Союза (в 1991–2014 гг.). Между прочим, его «советницей по культуре» с 2002 г. была дочь – ничего не напоминает? 🙂 Галина Леонидовна, ярко раскрывавшаяся в 2006 и в 2010 гг., жаждала «унаследовать» статус председателя СБЕООО, но на выборах её неизменно пробрасывали (последний раз – 27.06.2021). Не скажу, что меня это печалило – скорее, вселяло надежду на то, что и в иных контекстах клановость преодолима.

По случаю «круглой даты» белорусское телевидение показало документальный фильм о Л. М. Левине. А электронная газета «Авив» 26.07.2021 опубликовала материал «Что помнится, или, Несколько слов в память Леонида Левина». Где прекрасно всё, начиная с заголовка…

Решением Минского городского Совета депутатов от 24 декабря 2020 года одной из улиц комплекса «Минск Мир» присвоено имя заслуженного архитектора Леонида Левина. Это символично. Потому что эта улица находится неподалеку от улицы Берсона, где располагается Минскпроект, в котором прошла его трудовая деятельность.

По прямой от Берсона (1, у Немиги) до Левина (2, за Аэродромной) – более трёх км, это я для потенциальных экскурсоводов «по левинским местам» уточняю. Символично же в расположении улицы Левина то, что она пересекается с улицей Михаила Савицкого, который известно как относился к еврейству.

Леонид Менделевич руководил Союзом белорусских еврейских общественных объединений и общин (СБЕООО) более 25 лет.

Ну, если 2014 минус 1991 равно «более 25», то конечно!

По мнению официального сайта СБЕООО, Л. Левин и сейчас руководиm 🙂

Вновь слово «Авиву»:

Еврейская жизнь возродилась в Беларуси после 70-летнего молчания 11 октября 1988 года. В этот день прошла первая учредительная конференция Минского общества еврейской культуры (МОЕК) имени Изи Харика.

А здесь – весьма неприятное обесценивание еврейской жизни в советской Беларуси 1919–1941 и 1944–1988 гг. И ладно бы писал человек, далёкий от общественного движения белорусских евреев, но автор – Елизавета Мальцева, лет уже 15 возглавляющая Минское объединение еврейской культуры (тот самый МОЕК). Почти столько же лет она числилась «главным ревизором» СБЕООО. Могла бы за это время в библиотечку сходить, или хоть belisrael почитать… Да, редактор «Авива» тоже хорош.

Актуальным остаётся то, что я писал в последней серии «Катлет & мух» 21.10.2019. Ясно, не только и не столько в Ж. Пиковской и Е. Мальцевой тут проблема:

Жанна-«Авиталь», ещё не старая жительница второго по размерам города Беларуси, после 20-летнего посещения «общины» и поездок на разные «Лимуды» не способна прочесть элементарный текст на идише (да и вообще спутала идиш с ивритом)…

Не хочу говорить, что с евреями Беларуси ничего не будет – скорее, «будет ничего», как в «Дне опричника». Это, по большому счёту, и путь Синеокой – топтание на месте, вечное увлечение миражами. Однако во властных кругах Беларуси всё же иногда заметно понимание того, что следует надеяться прежде всего на своих соотечественников, прислушиваться в том числе и к «диссидентским» мыслям… На «еврейской улице» такое понимание практически отсутствует – как отсутствует самостоятельное и солидное сообщество белорусских евреев, о котором мечтал в начале 2000-х гг. Cуррогатная же «община» зачастую вела себя, словно собака на сене, поэтому пошли насмарку и мои мечты 2016 г.: нет ни белорусской иудаики как общественно–востребованного явления, ни «продвинутых» курсов языка идиш.

О нереализованной (и даже как следует не обсуждённой) идее с курсами см. также материал 2020 г. Оговорюсь, что для развития иудаики всё же кое-что делается, пусть и за рамками СБЕООО. Продолжает плодотворно работать Инна Соркина, познавательны (хоть и небезошибочны) статьи её землячки Елены Обуховой, минчанки Елены Гросс… Полагаю, белорусско-еврейский фестиваль (2020) и «Штетлфест» (2021) тоже внесли свою лепту. Что нелегко утверждать об эфемерной выставке «Еврейские советские писатели Беларуси» в Национальном художественном музее (конец июня 2021 г.), подготовленной по мотивам очерков Гирша Релеса и являвшей собой, по-моему, то самое «топтание на месте».

Не отказываюсь от опубликованного о Л. Левине в 2015 и 2021 гг. – здесь и здесь (критиковал его и при жизни). В пользу архитектора, чьим именем в 2020 г. назвали новую улицу, следует сказать, что он по-своему любил родной город, иногда пытался заступиться за те или иные постройки. Так, десять лет назад Леонид Менделевич рассуждал в газете «Звязда» о том, что нельзя сносить здание первой минской электростанции, которое стояло у цирка…

Левина и других известных людей администрация (кстати, тогда министром культуры cлужил Павел Латушко) не послушала; к концу 2011 г. памятник истории и архитектуры был разрушен.

Вольф Рубинчик, г. Минск

27.07.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 27.07.2021  18:42

PS от 28.07.2021. Оказывается, на упомянутой выставке «Еврейские советские писатели Беларуси» использовали (узнал только сегодня… хорошо, что имя указано) и кое-что из трудов вашего (не)покорного слуги; так, на один из стендов попал блуждающий по сети перевод на бел. яз. стихотворения Изи Харика. 
.
Я не то чтобы против, но перевод был сделан в 2007 г., а с тех пор “хариковедение” шагнуло далеко вперёд 🙂 Короче говоря, тезис о топтании на месте не снимаю.

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (70b)

Белы дзень! Ахвоты працягваць ненавукова-фантастычны серыял бракуе як ніколі (абленаваўся?), але ж за некалькі дзён падсабралася кур’ёзаў ды смяхотаў, таму вырашыў урэзаць дадаткова-пабочны выпуск… А дарэчы, у «калегаў» з evrei.by з’явіўся анонс, які лічу патрэбным перакласці на белмову і прапанаваць нашай публіцы:

* * *

Мерапрыемства да Міжнароднага дня памяці ахвяр Халакоста

Перад Міжнародным днём памяці ахвяр Халакоста ў вёсцы Парэчча пройдзе мерапрыемства, прысвечанае вязням гета і Праведнікаў свету.

У гады Другой сусветнай вайны 40 яўрэйскіх дзяцей уцяклі з Мінскага гета. Уратавалі дзяцей жыхары вёскі Парэчча. На знак падзякі за гэты подзвіг былыя малалетнія вязні гета Мая Крапіна і Фрыда Рэйзман у 2000 годзе ўсталявалі помнік Праведнікам Свету – усім тым, хто ўратаваў яўрэйскіх дзяцей у перыяд Халакоста.

Мая Левіна (Крапіна) і яе ратавальніца Настасся Хурс; Фрыда Рэйзман

24 студзеня мы разам ушануем памяць ахвяр Халакоста і Праведнікаў Свету – жыхароў вёскі Парэчча, якія здзейснілі сапраўдны подзвіг.

ПРАГРАМА СУСТРЭЧЫ:

12-30, помнік Праведнікаў Свету, в. Парэчча:

– Мітынг з удзелам дыпламатычных прадстаўнікоў, супрацоўнікаў дзяржаўных і грамадскіх арганізацый і СМІ.

– Памінальная малітва (кадыш).

14-00, Раённы краязнаўчы музей, г. Мар’іна Горка:

– «Урок памяці» – сустрэча былых вязняў гета і Праведнікаў Свету з навучэнцамі школ.

– Адкрыццё экспазіцыі, прысвечанай Міжнароднаму днём памяці ахвяр Халакоста.

– Урачыстае запальванне свечак у памяць пра шэсць мільёнаў бязвінных ахвяр.

Мерапрыемства падрыхтаванае Мінскім дабрачынным грамадскім аб’яднаннем «Гілф», Іудзейскай рэлігійнай абшчынай г. Мінска «Бэйс Ісроэль», МДГА «Дыялог», «The Together Plan» (Беларусь-Вялікабрытанія).

Падрабязнасці ў каардынатара праекта МДГА «Гілф» Курдадзэ Тамары Сямёнаўны. Маб. тэл. +375293646019.

* * *

Нягледзячы на казённае слоўца «мерапрыемства», можа атрымацца штосьці кранальнае… Выпадак з «вёскай Праведнікаў» не адзінкавы ў гісторыі Другой сусветнай, ды не ў кожную такую вёску праз 75 гадоў завітваюць уратаваныя.

Пра абяцаныя цікавосткі. Як выявілася, «першы беларускі партал» не здольны карэктна прадказаць надвор’е нават на колькі гадзін уперад. Прагноз ад 16.01.2018, 11:29 (і як было насамрэч):

Памыліцца на 4-6 градусаў па Цэльсію трэба ўмець… І не першы раз падобнае. Калі плануеце наведаць якое мерапрыемства на адкрытым паветры, раю аддаць перавагу хоць бы сайту openweathermap.org – там 16 студзеня амаль не памыліліся 🙂

Крыху перабольшыць будучы мароз усё ж лепей, чым прыменшыць.

Амаль гэткі ж паводле важнасці кур’ёз – ліст ад нейкай Рэгіны Л., няюнай настаўніцы з Паставаў, якая «на 100% супраць» заснавання ў РБ універсітэта з адной беларускай мовай навучання. Допіс, адрасаваны «паважанаму Паўлу Ізотавічу» і змешчаны на сайце «ягонай» газеты, настолькі бязглузды і паранаідальны, што не варты абмеркавання па сутнасці. Тым не менш яго кінуліся абмяркоўваць «вялікія палітыкі», у тым ліку экс-старшыня БНФ. Адна мілая спадарыня даслала адказ у рэдакцыю аж на дэпутацкім бланку. Як на мой одум – чарговая праява ВІПР…

Кур’ёзна, што імя Якубовіча ўжо другі раз асацыюецца з лістом «не для публікацыі», які ў рэшце рэшт фігуруе на старонках газеты. Першы быў у 2011 г., калі ў «СБ» «усплыў» зварот тагачаснага галоўнага рабіна Іудзейскага рэлігійнага аб’яднання РБ, грамадзяніна ЗША Аўраама Бенянсона («Не нужна нам, евреям, другая власть»). Выявілася, рэбэ пісаў не Якубовічу, а свайму прэзідэнту Абаму – нехта перадаў цыдулу ў рэдакцыю без ведама Бенянсона… Тым не менш р. Аўром не стаў публічна пратэставаць, калі ўбачыў сваё прозвішча, памножанае на 400 тысяч.

Дагэтуль не цямлю, што выйграў «галоўны яўрэйскі саюз» ад пралазу П. І. Якубовіча ў праўленне (або як яно ў іх завецца – каардынацыйная рада?) Сімвалічны капітал? Ды ён спрэс таксічны. Грошы? Дык непадобна, каб іх дадалося; газета «Авив» летась ажно двойчы выйшла накладам па 200 ас., і з афіцыйным сайтам саюза праблемка…

Звышкаштоўнае інтэрв’ю з прэзідэнтам Шымонам Перэсам, быццам бы ўзятае Ізотавічам у 2007 г., не дайшло да чытачоў і праз дзесяцігоддзе. Год таму я быў заўзятым аптымістам 🙂

Вяртаючыся да тэмы «нацыянальнага ўніверсітэта»: у колах, блізкіх да Таварыства беларускай мовы, ідэя мусоліцца бадай 20 гадоў. На сайце таварыства доўга вісела (дый сёння вісіць :)) інфа пра тое, што «створана і працуе ініцыятыўная група па арганізацыі Беларускага нацыянальнага універсітэта, у склад якой уваходзяць 68 найаўтарытэтнейшых дзеячоў беларускай навукі і культуры». Група з 68 асоб – калі, вядома, яна хоць раз рэальна збіралася – была б знаходкай для брытанца Сірыла Паркінсана, які паўжартоўна разважаў: «Трэба высветліць аптымальную колькасць членаў камітэта. Шуканая велічыня ляжыць недзе паміж 3 (калі немагчыма сабраць кворум) і 21 (калі арганізм пачынае гінуць)».

Летась кіраўнік суполкі Алег Трусаў усё ж дамогся рэгістрацыі т. зв. універсітэта «Альбарутэнія», але неспадзяванка ў тым, што назва была ўжо занятая фірмай, якая вырабляе… надмагільныя помнікі. Чакаюцца новыя сюрпрызы і выдаткі; іх арганізатары спадзяюцца пакрыць за кошт спонсараў, цана пытання – 7-8 мільёнаў долараў на год. Будучыя студэнты таксама мусяць плаціць.

Тым часам з афіцыйнага сайта ТБМ нямала цікавага можна даведацца. Напрыклад, пра тое, што сп. Трусаў, які, паводле пэўных крыніц, пакінуў капітанскі мосцік 29.10.2017 на карысць Алены Анісім, – старшыня «па сённяшні дзень», што распрацавана «Стратэгія развіцця беларускай мовы ў ХХ [sic] стагоддзі» 🙂

Ніхто, здаецца, i не сумняваўся, што спн. Алена працуе ў «парламенце» дужа-дужа плённа 🙂 🙂

Не, я не супраць універсітэта з беларускай мовай навучання. Адно сумняюся, што зараз яго ствараюць «апантаныя і прабіўныя» ((C) З. Бандарэнка) людзі, для якіх вынік больш істотны, чым працэс. Ужо ж «сабралі» мільён подпісаў пад маніфестам 2014 г. у абарону незалежнасці…

Яшчэ міні-прыкол. Пастаянны аўтар газеты ТБМ «Наша слова», мовазнавец Павел Сцяцко ўнёс у спіс «Прозвішчы Беларусі» пад п. 1035 такую інфу (№ 1 «НС» за 2018 г.): «Рубінчык (Вольф) – вытвор з суфіксам -чык ад антрапоніма Рубін і значэннем “нашчадак названай асобы”: Рубін-чык. ФП: рубін (апелятыў з двума значэннямі 1) “каштоўны камень чырвонага колеру”; 2) “рабін” (духоўны кіраўнік вернікаў у яўрэйскай рэлігійнай грамадзе) – Рубін (мянушка, потым прозвішча) – Рубінчык».

Усе іншыя даступныя мне даведнікі па антрапаніміцы сцвярджаюць чамусьці, што прозвішча наша паходзіць ад біблійнага імя Рэувен (Рувен, Рубін) 🙂

Тым часам не спяць у шапку ідэйныя (?!) апаненты БНФ і ТБМ… Працуе сайт «Тэлескоп», дзе на мінулым тыдні з’явілася карцінка:

Тыповы прыклад «чорнага піяру»: змяшаць апанентаў Лукашэнкі з тымі, хто пад акупацыяй менаваў Гітлера «асвабадзіцелем». На 120% упэўнены, што пахмурныя людзі са здымка не маюць дачынення і да Беларускай Народнай Рэспублікі, якой у сакавіку споўніцца 100 гадоў. І – так, без яе не было б савецкай Беларусі ў 1919 г., а хутчэй за ўсё, і сучаснай беларускай дзяржавы.

Напэўна, за такую падачу матэрыялаў, як на «Тэлескопе», не судзяць, але руку рэдактару я б не паціснуў і ў разведку з ім не пайшоў. Як ні дзіўна (насамрэч не дзіўна), Леў К. – і доктар філасофскіх навук, і начальнік навукова-даследчага аддзела ў дзяржаўным універсітэце культуры і мастацтваў. Ён перакананы, што без агульнарускай свядомасці беларусам будзе кірдык. Усё б нічога, але «даследчык» паклёпнічае на ахвяр бальшавісцкай улады, во як 19.01.2018: «Язэп Лесик охотно включал в белорусский литературный язык всевозможные полонизмы, а также навязывал нашему народу несвойственное для белорусского языка произношение, употреблявшееся только в среде ополяченной шляхты в Белоруссии». NB: сталіноідны міф пра Я. Лёсіка (1883–1940) як паланізатара беларускай мовы абверглі звыш 25 гадоў таму – у прыватнасці, мовазнавец Сяргей Запрудскі ў часопісе «Нёман», № 6, 1991 (а потым ён жа ў зборніку «З гісторыяй на “Вы”» – вып. 2, 1994).

Дзівакі з «першай беларускай газеты» ваююць то з прыватным барбершопам «Чэкіст» (акурат як у старой показцы – «чаму перарабляць сістэму трэба, пачынаючы з цырульні?»; Шэндэровіч згадаў тут), то з «чарнасоценскім» расійскім інфармагенцтвам (насамрэч «Рэгнум» далёкі ад «веры і цара»; гэта хутчэй лявацкі сайт, не ультраправы). Без меры цешацца з вышыванак, etc. Тым часам «філосафы» тыпу К. спакойна рыхтуюць сабе змену за кошт грамадства… «А можа, так і трэба?»

Яшчэ адзін уладальнік доктарскай ступені, гісторык Алесь Б., вычварыў нешта больш канструктыўнае: павесіў шчыт з даведкай пра Валожынскую ешыву (і рэкламай сваёй аграсядзібы, як жа без яе!) там, дзе яму дазволілі.

Пазнавальна… Дарма што сказ «Учитывая многочисленность важных религиозных и светских деятелей, происходящих из Воложинского района (из Вишнева, Ракова, Ивенца) и близость Налибокской пущи, давшей спасение от нацистов тысячам евреев-партизан 2-й мировой войны, Воложин и район, еврейская община которых в 1941-43 гг. потеряла около 6.000 человек и прекратила свое существование являются важным местом национальной памяти евреев Беларуси и всего мира» дачытае да канца не кожны. Агулам, турыстычна-палітычныя праекты Алеся – не для слабых на нервы. За тое яго і любяць 🙂

А гэта – новаствораны мінскі «Мур лямантаў» для індывідуальных прадпрымальнікаў. «Кажуць, у шчыліны паміж блокамі можа ўмясціцца ваша дэкларацыя», – дасціпнічае гарадскі інтэрнэт-партал. Адзіная нестыковачка: на іўрыце напісана «Hakotel hamaaravi», г. зн. «Заходні мур», а Уручча – на ўсходзе Мінска…

Міністр замежных спраў РБ з яго заявай («Перамовы па Украіне можна перанесці хоць у Антарктыду») – той яшчэ «гукапераймальнік». Пэўна, чытаў мой даўні артыкул пра сёгі… («Японія ды Кітай ад Беларусі далёка, але ж сапраўдны homo ludens хоць у Антарктыду паедзе, каб знайсьці годнага партнэра»). Так трымаць, Валодзя 🙂

Яшчэ запрашаю пасміхнуцца над тым, як расшыфравалі запіс размовы з Уладзімірам Вайновічам вузкія спецыялісты з расійскай радыёстанцыі «Эхо Москвы». Аказваецца, апавяданне Вайновіча пачатку 1960-х гадоў «Хочу быть честным» – не аб прарабе, а «про рабби» 🙂 🙂

* * *

Працэс «рэгнумаўцаў» у Мінгарсудзе, які цягнецца другі месяц, – ужо не кур’ёз, а дзікая сумесь спраў Дрэйфуса (французскі афіцэр, як і беларускія публіцысты, быў не самай прыемнай асобай у сваёй краіне) і Сіняўскага & Даніэля. Паводзіны ж «экспертак» прымушаюць згадаць Свіфта з яго лапуцянскай акадэміяй, дзе сляпым даручалася змешваць фарбы для жывапісцаў: «Праўда, на маё няшчасце, яны не вельмі ўдала давалі рады, дый сам прафесар пастаянна рабіў памылкі. Навуковец гэты карыстаецца вялікай падтрымкай і павагай з боку сваіх сабратоў».

Cправа налева: Д. Алімкін, Ю. Паўлавец, С. Шыптэнка. Снежань 2017 г.

Зычу падсудным скарэй выйсці на свабодку. Яны вольныя «тапіць» за еўразійскую інтэграцыю і весці прарасійскую прапаганду; мы не ў стане вайны з Расіяй, дзеянне артыкула 33 Канстытуцыі ніхто не прыпыняў. Зміцер Левіт, чытач belisrael.info з Нью-Ёрка, дзён 10 таму даводзіў, што апраўдальны вырак дасць сігнал тутэйшым бюракратам, якія адмовяцца ад «мяккай беларусізацыі»… Магчыма-то наадварот: наяўнасць зацятых ідэалагічных канкурэнтаў раскатурхае чыноўнічкаў, і «мяккая», лалітычная беларусізацыя (тыпу білбордаў на вуліцах: «Ма-ма = мо-ва. Любіш маму?») стане больш «зубастай». А ў прынцыпе, я ніколі не падпарадкоўваў сваё жаданне размаўляць і пісаць па-беларуску волі нейкіх «слуг народу», прызначаных або самазваных. Дый мала хто падпарадкоўвае.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.01.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 21.01.2018  20:20

***

Ад Вiктара Жыбуля: “Добры дзень, шаноўны Вольф! З цікаўнасцю прачытаў “Катлеты і мухі”. Вёска Парэчча, у якой усталяваны помнік Праведнікам свету, – гэта, можна сказаць, мае родныя мясціны. Недалёка адтуль – вёска Міжылішча, дзе стаіць хата маіх продкаў і куды я звычайна езджу на летні адпачынак. А ў Парэччы ў мяне пахаваныя дзед, бабуля, прадзед, прабабуля і нават прапрадзед і прапрабабуля“.  23.01.2018  19:11

Шимон Перес (z”l) и Беларусь / שמעון פרס, ז”ל, ובלארוס

О смерти отставного израильского политика (02.08.1923, Вишнево – 28.09.2016, Рамат-Ган) в тот же день сообщили практически все ведущие СМИ и прочие источники, имеющие аудиторию в Беларуси. Например:

Агентство «БелаПАН»: Скончался бывший президент Израиля уроженец Беларуси Шимон Перес 

Агентство «БелТА»: Экс-президент Израиля Шимон Перес скончался в возрасте 93 лет 

«Белорусские новости»: На 94-м году умер бывший президент Израиля, уроженец Беларуси Шимон Перес 

«Белорусский партизан»: Умер экс-президент Израиля, уроженец Беларуси Шимон Перес 

«Еврорадио»: Памёр былы прэзідэнт Ізраіля Шымон Перэс, ураджэнец Беларусі 

«Ex-press»: Скончался экс-президент Израиля Шимон Перес 

«Наша Ніва»: Ён ні разу за жыццё не браў адпачынку, — памёр былы прэзідэнт Ізраіля, ураджэнец беларускага Вішнева Шымон Перэс 

«Новы час»: Памёр экс-прэзідэнт Ізраіля выхадзец з Беларусі Шымон Перэс 

Радио «Рацыя»: Памёр былы прэзідэнт Ізраіля Шымон Перэс 

«Радыё Свабода»: Памёр былы прэзыдэнт Ізраілю ўраджэнец Беларусі Шымон Пэрэс 

«Рэгіянальная газета»: Памёр былы прэзідэнт Ізраіля, ураджэнец Вішнева на Валожыншчыне Шымон Перэс 

«Салідарнасць»: Умер экс-президент Израиля выходец из Беларуси Шимон Перес 

«Советская Белоруссия»: Умер бывший президент Израиля Шимон Перес (интересно, что «президент» здесь написано с маленькой буквы, хотя «Президент Лукашенко» это издание пишет с большой).

Tut.by: Умер бывший президент Израиля, уроженец Беларуси Шимон Перес

«Хартия-97»: Умер бывший президент Израиля Шимон Перес

Далее во многих источниках сообщалось, что умерший cтал донором (конкретно, для трансплантации были взяты роговицы его глаз). Цитировалось соболезнование А. Лукашенко в связи со смертью Ш. Переса, опубликованное официальным информагентством в 11.11. Некоторые ресурсы оперативно опубликовали подборки фотографий покойного, а кто-то cослался на его киевскую речь 2015 г., «словно адресованную белорусам». Газета, адресованная землякам Ш. Переса (распространяется в Воложине и окрестных районах), привела «8 фактов, которые необходимо знать», в том числе такой: «знаменитый политик писал стихи»…

Удивительно, что при всём внимании к личности Шимона Переса почти не замеченными остались его визиты на «доисторическую родину» 1990-х гг. Вероятно, из-за путаницы в «Википедии» CМИ утверждали, что он посетил Беларусь в 1994 и 1998 гг. На самом же деле первый визит состоялся в августе 1992 г., когда в Минске ещё даже не было израильского посла, второй – в январе 1998 г. Процитируем минскую еврейскую газету «Авив» (№ 6-7, 1992):

ВИЗИТ ЧАСТНЫЙ, ПЕРЕГОВОРЫ КОНСТРУКТИВНЫЕ

Пребывание министра иностранных дел Израиля Шимона Переса в Республике Беларусь

23 августа израильский гость, прибывший с частным визитом в нашу республику, встретился с министром иностранных дел Республики Беларусь Петром Кравченко и первым заместителем премьер-министра Михаилом Мясниковичем. Это первый в истории межгосударственных отношений обеих стран визит в Беларусь израильского государственного деятеля столь высокого ранга (…)

П. Кравченко высоко оценил отношения еврейской общины в Беларуси и правительства республики. Он заверил Ш. Переса, что после крушения тоталитарной системы в Беларуси покончено с политикой государственного антисемитизма (…)

После беседы в Доме правительства Ш. Перес и сопровождавшие его лица посетили памятник евреям, расстрелянным фашистскими извергами 2 марта 1942 года (в просторечии «Яма»). Там уже собрались представители еврейской общественности (…)

peres1992-2

Шимону Пересу представили одного из последних, чудом уцелевших узников Минского гетто Михаила Пекаря. Среди собравшихся был и герой Советского Союза полковник в отставке Евсей Вайнруб. Увидев Золотую Звезду на груди ветерана, израильский министр подошёл к нему. Ш. Перес поинтересовался, где воевал Евсей Григорьевич, чем командовал, за какой подвиг был отмечен высшей наградой.

Ветеран отвечал по-военному – коротко и чётко. Воевать начал с июня 41-го на Западном фронте, войну закончил в Берлине. Командовал танковой бригадой. Золотая Звезда за Польшу.

– На каких танках вы воевали?

– На разных, – последовал ответ. – Приходилось на американских, потом на Т-34…

– К сожалению, – сказал Ш. Перес, – израильским воинам пришлось сражаться с советскими танками Т-34.

– Вы сражались не столько против советских танков, сколько против людей, сидящих там, – уточнил Евсей Григорьевич.

Председатель Белорусской ассоциации евреев – бывших узников гетто и нацистских концлагерей Фрида Рейзман попросила Ш. Переса оказать содействие в том, чтобы белорусские евреи, пережившие ужасы фашистского геноцида, смогли поправить свое здоровье в Израиле (…)

– Вы все приглашены, – последовал ответ. (…)

Ш. Перес возложил венок к подножью памятника. Прозвучала поминальная молитва. В этот же день Ш. Перес возложил венок у Вечного огня на площади Победы в память погибших воинов и партизан.

Побывал он и в мастерской старейшего скульптора Беларуси Героя Социалистического Труда Заира Исааковича Азгура.

И в заключение – поездка в Воложин и находящийся близ него поселок Вишнево, где родился будущий министр. (…)

Давно уже жители Воложина не видели такой кавалькады машин и высыпавших из рафика журналистов. Израильского гостя и своего земляка встретили хлебом-солью.

Ш. Перес возложил венок на могилу прадеда. Он дал Д. Шарфштейну [представителю «Сохнута» в Беларуси] 500 долларов на восстановление еврейского кладбища (…)

Тепло встретили Ш. Переса и в Вишнево. Весь поселок вышел на улицу. И здесь – короткие беседы израильского министра со своими земляками.

О втором визите долго рассказывать не будем. Приведём фото из «Авива» (слева – Шимон Перес, в центре – Авраам Бург, справа – переводчица, Минск, январь 1998)…

peres1998

…И снимок из музея Азгура, опубликованный в “Советской Белоруссии”, 15.01.1998.

sb15-01-98

А вот отрывок из сообщения того же «Авива» за сентябрь-октябрь 2006:

Чрезвычайный и Полномочный Посол Беларуси в Израиле Игорь Лещеня встретился с вице-премьером, лауреатом Нобелевской премии мира, уроженцем д. Вишнево Воложинского района Минской области Шимоном Пересом. (…)

Ш. Перес тепло отозвался о своих визитах в Беларусь в 1992 и 1998 годах и выразил готовность оказывать необходимое содействие активизации двухсторонних связей. Он особо отметил, что искренне рад динамичному экономическому развитию Беларуси.

Во время встречи послом был затронут вопрос о ходе работ по восстановлению здания Воложинской иешивы.

При последнем посещении своей малой родины в январе 1998 года известный израильский политик высказывал надежду вновь побывать в Беларуси на открытии восстановленного к двухсотлетнему юбилею Воложинской иешивы здания этого высшего религиозного учебного заведения. Вице-премьер заявил о намерении оказать содействие в привлечении финансовых средств…

И напоследок – краткие воспоминания бывшего премьер-министра Беларуси Вячеслава Кебича о первой встрече с Шимоном Пересом в Израиле (1992 г.). Взяты из книги Кебича «Искушение властью» (Минск, 2008)

kebich

Сообщалось, что с Ш. Пересом имел «обстоятельную откровенную беседу» и «спецпосланник Лукашенко» – осенью 2007 г., когда нужно было загладить скандал вокруг небезызвестного высказывания шефа о евреях и Бобруйске – но мы сомневаемся. Хотя бы потому, что обещанного «интервью президента Израиля» так и не появилось «в ближайших номерах» «СБ» (похоже, П. Якубовичу просто нечего было публиковать). Тем не менее, что правда, то правда: белорусы часто встречались с Пересом. Летом 2013 г. ему даже вручили памятное свидетельство о рождении в Беларуси.

Опубликовано 28.09.2016  19:53

***

Интересный репортаж с “малой родины” Шимона Переса

Аднакласнік Перэса: Наша апошняя сустрэча? Па чарцы выпілі, ды і ўсё!

У Вішнева, дзе нарадзіўся нобелеўскі лаўрэат Шымон Перэс, едзем па гравейцы з боку Віленскай трасы. Землякі чакалі Шымона: маўляў, прыедзе, дык папросім грошай, каб дарогу добрую зрабілі. Але не дачакаліся: раніцай 28 верасня стала вядома, што былы прэзідэнт Ізраіля памёр, яму было 93 гады.

На зялёным доме, збудаваным на фундаменце колішняй хаты, дзе з’явіўся на свет будучы прэзідэнт Ізраіля, вісіць памятная шыльда:

“Тут, 2 жніўня 1923 года, нарадзіўся Шымон Перэс, сын Сары і Ісаака Перскіх, нобелеўскі лаўрэат, дзявяты прэзідэнт дзяржавы Ізраіль”.

Гаспадар Іван, які набыў дом на падворку Перскіх 14 гадоў таму, заўважна нападпітку. Яго жонка Анюта таксама. Кажа, што калі пачула, што памёр Шымон Перэс, плакала. Хоць Іван і Анюта нічога не ведаюць пра жыццё Перскіх у Вішневе, гасцям яны радыя: запрашаюць на двор і традыцыйна частуюць усіх вадой з калодзежа. Па чутках, нібыта калодзеж той самы, вырыты яшчэ продкамі Шымона Перэса, і вада гаючая.

Госці з Мінскай яўрэйскай абшчыны фатаграфуюцца на фоне калодзежа і хаты, распавядаюць, што прыязджаюць на радзіму славутага выхадца з Беларусі часта, дзякуюць Івану за тое, што той захоўвае падворак. Пасля гэтага дэлегацыя на чале з равінам Рыгорам Абрамовічамвыпраўляецца памаліцца да помніка загінулым яўрэям і іншым вішнеўцам, замучаным фашыстамі ў 1942 годзе. Затым — у невялікі музей Шымона Перэса ў мясцовым Доме культуры, дзе ў адным з пакояў вісяць шматлікія фота Перэса і яго сям’і.

img8959.jpg
img8970.jpg
img8972.jpg

img8982.jpgНа фота Сара Перская і Ісаак Перскі з сынамі Шымонам і Гершонам.

img8987.jpgСямейнае фота Перскіх. Шымон — у цэнтры здымка

Больш пра тое, што некалі тут нарадзіўся будучы нобелеўскі лаўрэат і прэзідэнт Ізраіля, нічога не нагадвае. На месцы сінагогі, куды хадзілі Перскія і дзе служыў равінам дзед Перэса, стаіць старая лазня. Закінутыя яўрэйскія могілкі, на якіх пахаваныя сваякі Перскіх, цалкам параслі кустоўем і травой. Людзей, якія б памяталі Перскіх, амаль не засталося. Мясцовыя ведаюць, што Перэс некалькі разоў прыязджаў у Вішнева, аднак гісторыі пра яго дзяцінства не захаваліся.

img8902.jpgСучаснае Вішнева

img9006.jpgТак выглядаюць яўрэйскія могілкі

img8992.jpgДа ўзвядзення гэтага помніка меў дачыненне Шымон Перэс

“Пражываў тутака, прыязджаў часта, хадзіў на яўрэйскія могілкі, да помніка. У пазамінулым годзе дачка прыязджала. Іхняга дома няма, яго разабралі, на гэтым месцы пабудавалі новы дом. Але старых людзей няма, якія б памяталі тыя часы”, — кажа суседка Віталія Іванаўна.

Адзіны, хто ведае Шымона Перэса, — 93-гадовы былы настаўнік Уладзімір Волкаў, ён зламаў нагу і ляжыць у Валожынскай лякарні.

Рызыкуем і едзем у Валожын. У хірургічным аддзяленні знаходзім Уладзіміра Іванавіча. Ён хоць і недачувае, але пры памяці і нават жартуе, маўляў, расказаць гісторыю — а дзе шакаладка?.. Ад нас Волкаў даведваецца пра смерць земляка:

“Што расказаць? У польскую школу хадзілі разам ды і ўсё. Габрэяў жа было шмат у Вішневе, дзве тысячы. Жылі па суседстве, разам гулялі. Якім можа быць дзіця? Звычайным… Мы размаўлялі з ім па-польску, а як жа яшчэ? У школе ж вучыліся польскай! Школа ў іх была яшчэ свая, свае сінагога, лякарня. Потым прыязджаў, мы сустракаліся. Ён яшчэ жывы? Сёння памёр? Светлая яму памяць”.

Па словах Уладзіміра Іванавіча, калодзеж, з якога ўсе прыязджаюць піць ваду, не той:

“Ён быў не ў двары, а на вуліцы. З калодзежа бралі ваду суседзі. У нас дык быў свой. Мы жылі зажытачна. Мой бацька, Ян, быў вялікім начальнікам — адным з кіраўнікоў па лесараспрацоўках. Сваякі Шымона былі гандлярамі. У Вішневе было ў той час больш за сотню дробных яўрэйскіх крамаў. Іх бацьку гэта надакучыла, ён усё кінуў і з’ехаў у Ізраіль. Яўрэі сябравалі з яўрэямі, беларусы з беларусамі, палякі з палякамі. Я дык паляк, але мая маці сябравала з маці Шымона. Яны да яе ў госці хадзілі, і яна да іх — набываць вопратку, абутак, ежу. Бо крамаў пяць польскіх было, астатнія — яўрэйскія”.

Уладзімір Іванавіч шкадуе, што цяпер не дома. Хацеў бы паказаць нам дзіцячае фота з Шымонам Перэсам ды кульнуць чарку. Як 19 гадоў таму з Шымонам:

“Як нашы дзве сустрэчы праходзілі? Па чарцы выпілі, ды і ўсё!”

Станцыя Багданаў, адкуль Перскія ў 1934 годзе з’ехалі ў Палясціну

 

Добавлено 29.09.2016 12:49

*** 

https://www.youtube.com/watch?v=_Are1cWhjvg

https://www.youtube.com/watch?v=tct6pE9nYxM

https://www.youtube.com/watch?v=BQZ4c86HyQw