Tag Archives: Белорусская народная республика

В. Рубінчык. Сістэма змянілася?

Шалом пасляпейсаховы! Сёння – зноў пра тое, што тут адбываецца… Зірнем таксама, як падзеі прарастаюць скрозь каўтуны… пардон, адлюстроўваюцца ў свядомасці «лідараў думак».

Разумна, па-мойму, напісаў расійскі публіцыст Зміцер Шчарбачоў (22.03.2021):

Паняцце рэвалюцыі, хутчэй метафізічнае, чым сацыяльна-палітычнае, імплікуе не надлом, а карэнны пералом, злом. У цяперашні час на сваім троне застаецца ранейшы суверэн. Яго заявы наконт новых прэзідэнцкіх выбараў акрэслена здзеклівыя. Палітычныя зняволеныя працягваюць знаходзіцца ў турмах (некаторыя – у калоніях і на «хіміі». – В. Р.), вінаватыя ў катаваннях і забойствах пратэстоўцаў не пакараныя, некаторыя з вінаватых атрымалі падвышэнні. Ніякага злому няма.

Ёсць аўтары, якія прызнаЮць, што перамога ў Беларусі (яшчэ) не дасягнутая, але, маўляў, затое надышла Рэвалюцыя Свядомасці – маці ўсіх рэвалюцый. Чаму? Між іншага таму, што ў 2020 г. людзі значна болей пачалі дапамагаць адно аднаму, з’явіліся дваровыя ініцыятывы, і г. д.

Калі я чую пра беларускую рызому, то хапаюся за кошык для грыбоў… Так, багата было цікавых & карысных ініцыятыў, вось толькі ў вызваленне вязняў яны не канвертуюцца, дый нават у з’яўленне новых аўтарытэтных лідараў, якіх «народ» абараняў бы на мясцовасці, а не ў віртуальнай прасторы. Ініцыятыва «Сход» працуе, і на здароўе; з’явіліся ў яе нават старшыня (экс-пасол Ігар Ляшчэня) і сакратар (Юрый Данскоў). Аднак мне яна здаецца «рэччу ў сабе»… і пакуль што для сябе.

Прыпамінаю надпартыйны «Усебеларускі Кангрэс за незалежнасць» (прайшоў 21.12.2014) – яго дэлегаты таксама былі «выбраны грамадзянамі Беларусі наўпрост», прымалі рэзалюцыі, мелі сваю Раду і намер сабраць мільён подпісаў. Пяць год таму яны яшчэ з’язджаліся на сесіі, але дзе цяпер той кангрэс? Яго прадстаўніца Алена Анісім у 2016–2019 гг. пабыла дэпутаткай «парламента», а потым ціхмяна сышла з палітыкі, дарма што двойчы (2015, 2019) голасна заяўляла пра свае прэзідэнцкія амбіцыі.

Карацей, варта шчэ давесці, што «Сход» – гэта не «Кангрэс». Асобныя, нават яркія праекты, на жаль, не сведчаць пра «рэвалюцыю свядомасці», якая вымагае: а) адрознага ад «праўладнага» набору каштоўнасцей; б) узаемадаверу жыхароў Беларусі, без якога нашмат цяжэй тыя каштоўнасці трансляваць.

Што там з даверам? Сумна, але праўда: шматлікія акцыі салідарнасці ў цэлым яго не ўмацавалі. Паводле снежаньскага даследавання, праведзенага нямецкім інстытутам ZОiS сярод жыхароў беларускіх гарадоў з насельніцтвам звыш 20 тыс.:

Толькі 10% беларусаў сталі больш давяраць іншым за апошняе паўгоддзе. Сярод іх нямала тых, хто пацярпеў ад рэпрэсій сілавікоў і адчуў падтрымку іншых. У той жа час 30% рэспандэнтаў адзначылі зніжэнне ўзроўню даверу да іншых людзей. Сярод іх нямала прыхільнікаў цяперашняга рэжыму.

Большасць насельнікаў буйных і сярэдніх гарадоў (каля 53%), выглядае, прагаласавалі ў жніўні 2020 г. за Святлану Ціханоўскую з матывацыяй «абы не за Лукашэнку», ды не гатовыя былі бараніць сваю пазіцыю. Адна з арганізатарак даследавання, прафесарка Гвендалін Засе, звяртае ўвагу на «вялікае нездавальненне існуючым становішчам, якое, аднак, не выкрышталізоўваецца ў адназначную падтрымку пратэстаў або акрэсленыя ўяўленні пра тое, якой павінна быць палітыка ў Беларусі». Усё так, і дзе ж тут месца для «рэвалюцыі»? Глухое нездавальненне трывае ў краіне шмат гадоў, час ад часу выходзячы на паверхню (забурэнні ў снежні 2010 г., мітынгі і маршы недармаедаў у пачатку 2017 года…)

Праф. Г. Засе

Усё-такі беларускі палітолаг Андрэй Казакевіч мяркуе, што зменаў у параўнанні з 2019 г. «мноства». Пра гэта ён паведаміў мне… у каментах да вып. 1 свайго відэаблогу на Youtube-канале «еPramova».

https://www.youtube.com/watch?v=5uJlbYr41Zg

Само ўступленне ў нефармальную дыскусію калегі, старэйшага па навуковым званні (Андрэй даўно абараніў доктарскую дысертацыю), сведчыць пра пэўныя перамены; у ліпені 2020 г., аспрэчваючы яго думкі, на дыялог я не дужа разлічваў. А што перамянілася к вясне 2021 г. паводле самога А. Казакевіча? Яго заўвагі ад 02.04.2021:

  1. Сістэма існуе ў рэжыме «ваеннага становішча» і цалкам змяніла правілы палітычнай гульні. Наперад выходзяць радыкалы з радыкальнымі праграмамі. Бюракраты і «памяркоўныя» адсоўваюцца на перыферыю. Упершыню ў гісторыі на першае месца выходзяць «сілавікі», а не бюракраты.
  2. Упершыню за 20 год існуе рэальна папулярная альтэрнатыва, якая можа выйграць выбары і прыцягвае ўвагу грамадства на ўзроўні ўлады. Папулярнасць недзяржаўных медыя вышэй за дзяржаўныя, і сітуацыя, калі недзяржаўныя значна больш папулярныя (заслугоўваюць даверу) за дзяржаўныя, нетыповая. Такое раней фіксавалася толькі як спарадычны ўсплёск, а не як устойлівы трэнд, які з’явіўся ў жніўні 2020 г. Улада вымушана рэагаваць і праз рэпрэсіі, і праз планаванне рэформаў. Сістэма існаваць так, як існавала да лета 2020 г., ужо ніколі не будзе. Таму і пачынаюцца партыйная рэформа, кадравыя перастаноўкі, гісторыя з канстытуцыяй. Але гэта, натуральна, не значыць, што развіццё пойдзе па дэмакратычным шляху. 
  3. А.Лукашэнка стаў «кульгавай качкай», незалежна ад таго, колькі яшчэ будзе ва ўладзе. І ён сам, і яго атачэнне пастаянна кажуць пра транзіт. Гэта змяніла гарызонты палітычнага планавання.

Ё што запярэчыць. «Ваеннае становішча» ў сучаснай Беларусі, як і «1937 год» з тутбаеўскага інтэрв’ю Паўла Мацукевіча – хутчэй метафары, чым рэальнасць. Калі мець на ўвазе жорсткую цэнтралізаваную ўладу, якая рашае, што з канстытуцыйных норм выконваць, што ігнараваць, то ў РБ яна існуе не з 2020 года. Разам з тым хунты ў класічным выглядзе ў нас дагэтуль няма, каменданцкай гадзіны не прадбачыцца, Беламорканалы з працоўнымі арміямі (пакуль?) адсутнічаюць.

З ваенным становішчам выбарчыя кампаніі, нават імітацыйныя, спалучаюцца кепска; вось жа, у Беларусі-2021 склікаўся «Усебеларускі народны сход», дый у сваім роліку А. Казакевіч разважае пра мясцовыя «выбары»… Згодна з планам, яны маюць адбыцца ў пачатку 2022 г. – значыць, пакуль што «правілы палітычнай гульні» не змяніліся цалкам. Хоць пра гібрыдную, не(да)абвешчаную вайну адміністрацыі з грамадствам гаварыць можна і трэба.

«Альтэрнатыва» мела пэўныя шансы ў жніўні 2020 г., але потым у значнай ступені дыскрэдытавала сябе. Ну, а «давер» недзяржаўным медыя набыў характар, аналагічны галасаванню за Ціханоўскую, – гэта найперш недавер дзяржаўным… Рэальны давер ператвараўся б у вялікія наклады і разбудову эфектыўнай сістэмы распаўсюду, чаго, як адзначалася ў лютым 2021 г., не відаць. «Бясплатная» інфармацыя з сацсетак і тг-каналаў, пры ўсёй павазе да распаўсюднікаў і спажыўцоў, – пераважна фастфуд, які наўрад ці мацуе грамадзянскую супольнасць. Зрэшты, і «сур’ёзныя» недзяржаўныя СМІ нярэдка тлумяць галаву; прыклад – сакавіцкі артыкул «Хто такая Вольга Карач, якая хоча падсядзець Ціханоўскую?» (каму пільна трэба – знойдзе). Рост даверу да такіх выданняў можа не быць знакам пазітыўных зрухаў у масавай свядомасці…

Улада заўжды рэагавала на праблемы, ужываючы пугу і пернікі, а Лукашэнка рэгулярна праводзіў кадравыя ператрахі перастаноўкі. Выходзіць, і тут, параўнальна з «давыбарным» перыядам 2020 г., у ісце мала што змянілася. Уплыў рэжымных «радыкалаў», расцярушаных па міністэрствах і ведамствах, я б не перабольшваў: як і раней, «шэрыя пачынаюць і выйграюць».

Узор «шэрага» ўрадавага паведамлення (26.03.2021) – з канцылярызмамі, жаргонам і паўпраўдай. Пра COVID-19 у санаторыях РБ гл. артыкул 2020 г.

Думаю, неўзабаве нас чакае традыцыйны торг з Захадам вакол вызвалення палітвязняў і зняцця санкцый.

Пра транзіт у апошні год сапраўды гамоняць часцей, ды зноўку, ніц радыкальна новага. Я-та пачаў узважваць кандыдатуры магчымых пераемнікаў у сакавіку 2019 г., але ж і апалагеты рэжыму нашмат раней за 2020-ы прасоўвалі тэзіс аб тым, што палітык Лукашэнка – не вечны. Так, Аляксей Дз-т жаваў тэмку яшчэ ў жніўні 2016 г.

«Кульгавай качкай» першы прэзідэнт РБ зрабіўся пасля вышэйзгаданых «недармаедскіх» пратэстаў 2017 г., а мо і раней (дапусцім, пасля скандальнай дэвальвацыі 2011 г., якая моцна лупянула па кішэнях «люду паспалітага»). Што не адмяняе трываласці выбудаванай за чвэрць стагоддзя сістэмы… «Стратэгічна рэжым даўно ўжо “едзе з кірмашу”, але ён трымаецца дзякуючы інэрцыі ды праз разрозненасць сваіх апанентаў (цяжка сказаць, які фактар “важыць” болей)», – маё назіранне ў чэрвені 2020 г. У ліпені ўдакладніў: «сістэма здольная захавацца, нават ахвяраваўшы некалькімі сваімі ключавымі фігурамі (пасля 9 жніўня напэўна, адбудзецца “разбор палётаў”, “пакаранне невінаватых і ўзнагароджанне недатычных”)». Па-мойму, так і сталася: у першыя тыдні сышлі сакратар савета дзяржбяспекі, старшыня КДБ, генпракурор, міністр аховы здароўя… а гібрыдны аўтарытарызм астаўся. Этас яго хутчэй пірацка-мафіёзны, чым ваенны.

Папусціцеся – паглядзіце нешматслоўны мульцік пра піратаў…

Не выключаю, што ў нейкіх істотных аспектах дзяржсістэма такі змянілася параўнальна з 2019 г., але, каб ведаць дакладна, трэба правесці комплекснае даследаванне, а як яго правядзеш, не будучы інсайдэрам?.. Ні «партыйная рэформа», ні праца над новай Канстытуцыяй не сведчаць пра глыбінныя змены, а выглядаюць пакуль што як звычайная бюракратычная валтузня + спроба пусціць пыл у вочы «замежным партнёрам»… i, у другую чаргу, наіўным суграмадзянам (іх яшчэ гарою).

* * *

Чарговы «іспанскі сорам»: гутарка з доктарам палітнавук Уладзімірам Мельнікам, у брэжнеўскі час – лектарам райкама партыі. У 1990-х я дзівіўся з кандовых тэкстаў выкладчыка Акадэміі міліцыі… A як вам заявачка ў «прэзідэнцкай» газеце ад «найбольш кампетэнтнага суразмоўцы» (sb.by, 31.03.2021): «бчб-сцяг ніколі не з’яўляўся сімвалам рэальнай беларускай дзяржавы».

Добры дзядуля з «Кнігі Народнай Славы»… Фота адсюль

Няхай дохтур не палюбляе БНР – так, уплывовасць гэтага дзяржутварэння можна аспрэчваць – але як наконт Рэспублікі Беларусь 1991–1995 гг.? Забаўна, што Мельнік і аўтар інтэрв’ю Осіпаў «падстаўляюць» свайго вярхоўнага боса: невялікі быў бы гонар служыць дэпутатам і выбірацца першым прэзідэнтам «нерэальнай» беларускай дзяржавы 🙂

Мінск, цырымонія прывядзення да прысягі, 20.07.1994

Названы сцяг «ад самага пачатку стаў сімвалам калабарацыянізму»? Цікава, канешне, каму прыслугоўвалі суполкі вайскоўцаў-беларусаў і арганізатары Першага Ўсебеларускага з’езду, якія карысталіся адпаведнымі колерамі ў 1917 годзе…

А вось і прыклады «чытання дупай»: Першай устаўнай граматай 21.02.1918 быццам бы «абвяшчалася БНР» (як лёгка бачыць, не гаварылася там пра рэспубліку; прахвесар хіба паблытаў Першую грамату з Другой, прынятай 09.03.1918); ССРБ, абвешчаная 01.01.1919 на злосць БНР i задуманая бальшавікамі як «буфер» паміж Расіяй і Польшчай, нібыта была ўтворана як суверэнная дзяржава (харош суверэнітэт на штыках Чырвонай Арміі – гл. «Маніхвэст»; да таго ж праз колькі тыдняў савецкую Беларусь на ініцыятыву бальшавіцкага ЦК у Маскве фармальна злучылі з савецкай Літвой…) І г. д.

Рэзюмэ трывіяльнае: не кожны, хто лічыць сябе «аналітыкам і палітолагам», ім з’яўляецца. Паставіў бы смайлік, аднак ад лухты а-ля Мельнік неяк ужо не смешна. Праз гэткіх «экспертаў» людзі зазнаюць канфіскацыі, плацяць штрафы, а цяпер і рызыкуюць надоўга прысесці па абвінавачваннях у экстрэмізме.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

04.04.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 04.04.2021  23:26

«И снова приходит ночь…»

Привет! Благодаря весеннему сезону и наступлению Песаха, с которым поздравляю причастных, жить стало лучше и веселее, но происходящее в столице РБ всё чаще напоминает гражданскую войну (по крайней мере, «холодную»). В виду имеются, конечно, и события 25-27 марта. Вот показательная новость:

В субботу, 27 марта, в районе площади Бангалор в Минске задерживали людей. В МВД заявили, что акций протеста не было, информация о массовых задержаниях не соответствует действительности, а людей доставляют в территориальные органы внутренних дел для разбирательства. РИА Новости со ссылкой на МВД Беларуси сообщило, что свыше 100 человек доставлены в отделения за административные нарушения, в том числе пикетирование.

В общем, как в небезызвестной пьесе гр-на Шварца: «На фронтах ну буквально, буквально-таки ничего интересного не произошло. Всё обстоит вполне благополучненько. Объявляется осадное положеньице… Все по домам! Стража, очистить площадь!»

Злости ныне многовато в обоих станах. Никто не запретит утверждать, что у «них» – злость и даже злобность, а «у наших» – «ярость благородная», но… недопуск белорусской делегации на «Евровидение» и реакция на сей бан меня обескуражили.

Предистория. 21 января 2021 г. «Белорусский фонд культурной солидарности», вероятно, вдохновлённый отменой проведения в Минске чемпионата мира по хоккею, инициировал кампанию #stopBTRC. Целью было лишить Белтелерадиокомпанию права на трансляцию «Евровидения», а в перспективе – исключить БТРК из Европейского вещательного союза.

В конце января – начале февраля ряд белорусских артистов, в т. ч. «Елена ЖелудОК» со своей стёбной «Шчучыншчынай», изъявляли желание участвовать в национальном отборе к «Евровидению». После длительной паузы 09.03.2021 было объявлено, что БТРК выбрала барановичскую группу «Галасы ЗМеста». И кулуарная процедура отбора, и её результат (с 2020 г. группа открыто высмеивала оппонентов Лукашенко) не устроили многих. Назавтра Европейский вещательный союз заявил о том, что песня «Я научу тебя» не соответствует правилам конкурса, запрещающим политпропаганду в выступлениях, и должна быть заменена, в противном же случае Беларуси грозит дисквалификация.

Эксперт Ирвинг Вольтер в интервью «Немецкой волне» 11.03.2021 «не мог себе представить то, что организаторы конкурса запретят песню из-за политического подтекста». Он предполагал, что, раз в ней «нет таких очевидных намеков, как в песне “We Don’t Wanna Put In”, с которой в свое время запретили выступать Грузии, что-то тут предпринять трудно». Вольтер назвал случай с «Я научу тебя» испытанием для Европейского вещательного союза: «У ЕВС не может быть разных подходов. Он разрешил песню Джамалы “1944” с неявным политическим месседжем [в 2016 г.] и не может запретить другую песню, где намек еще тоньше». Тем не менее ЕВС пошёл ва-банк…

Бывший КВНщик, лидер «Галасоў…» Дмитрий Бутаков заявил, что может сам отказаться от участия в конкурсе, но, почесав репу, срочно сварганил ироничную песню взамен.

Подобное творчество не близко мне, предпочёл бы видеть на «Евровидении», к примеру, опус Беньки…

…но «Галасы…» сыграли так, как умели. 26 марта ЕВС бортанул и «Зайчика», вновь усмотрев в песенке неправильный подтекст. И вот уже медиа трещат от возмущений лукашенских пропагандистов, искренних и нет.

Независимо от писанины «СБ-БС», нужно признать, что «истинные европейцы» действительно попали впросак – и «потеряли лицо», как справедливо указал блогер Александр Розов. Ладно, это в большей степени их проблемы; меня же больше заинтриговала реакция наших деятелей культуры.

Именитый музыкант Игорь В. в фейсбуке (26.03.2021, пер. с бел.): «Мне до одного места Евровидение, но приятно! Дудочку отобрали у кгбшных квнщиков )))». Ряд «невероятных» поддержали пост, в очередной раз проявив свою схожесть с лукашистами.

Помню аналогичную волну злорадства в декабре 2016 г., когда режим посадил нескольких публицистов по делу «Регнума», тоже вычитав в их текстах какую-то небывальщину. Кому интересно, ознакомьтесь с началом «Катлет & мух (34)». Время показало, что я был прав; сажать «регнумовцев», при всей их несимпатичности, не следовало, никто от их тюремного заточения не выиграл. И уж тем более не следовало здешней «д-д-демократической» тусовке радоваться их несчастьям.

Пинать руководство БТРК есть за что – да, это «фабрика лжи» и т. д., и т. п. Но вариант наказания, выбранный ЕВС при поддержке части белорусских оппонентов режима, – проявление цензуры, а значит, «лекарство хуже болезни». В отмене чемпионата мира по хоккею я видел и плюсы, и минусы, но здесь минусы явно перевешивают 🙁

Кстати, если «борцы с чемпионатом» надеялись деморализовать и ослабить режим, то у них это, мягко говоря, не очень вышло. По состоянию на 13.01.2021 в Беларуси политзаключёнными признавались 178 человек, а в конце марта их число превысило 300 (26 марта сообщалось о 302 политзэках). К тому же первого марта вступили в силу репрессивные поправки в кодекс об административных правонарушениях.

Можно, конечно, утешать себя тем, что у Лукашенко забрали «любимые игрушки» (так высказывались и о чемпионате, и о «Евровидении»), но по мне, лучше б уж играл… Меньше времени/сил оставалось бы на закручивание гаек.

Наслушавшись Макса Ж., возразите, что государствам, не разделяющим «европейские ценности», вообще нечего соваться в «калашный ряд»? Так ведь в 2004–2019 гг. в РБ тоже был «не фонтан» с правами человека, да и БТ не уставало продуцировать мутные потоки лжи, пропаганды, полуправды… Тем не менее пев(и)цы из Беларуси ездили на «Евровидение». Минчанин Пётр Резванов в своём блоге 27.03.2021 резонно вспомнил, что в «Евровидении» когда-то участвовали «и франкистская Испания, и салазаровская Португалия, и даже Греция “чёрных полковников”… Чем Рыгорыч хуже?!»

В некотором смысле Европейский вещательный союз «отзеркалил» поведение властей Гродно, которые при помощи прокуроров сорвали показ спектакля «Кадиш» 20.03.2021 в «Центре городской жизни». Один принцип на двоих – «как бы чего не вышло»… Впрочем, гродненские власти напрямую действо не запрещали, а «всего лишь» пугнули артистов применением статьи 130 Уголовного кодекса РБ (шалом, великоразумная Кэрэн, призывавшая применить ту же статью против борисовских музыканток), ибо: «В спектакле “Кадиш” осуждается фашизм. А именно с фашистами часть белорусского общества ассоциирует нынешнюю власть. Такие сравнения нежелательны в нынешних политических условиях, нельзя предсказать эмоции и реакцию зрителей».

Можно себе представить настроение творческих людей, вызванных в прокуратуру накануне спектакля: «Им объяснили, какая административная ответственность наступает в случае участия в незаконных массовых мероприятиях — вплоть до уголовной, если звучат определенные лозунги и призывы, влияющие на разделение общества и разжигание вражды по признаку отнесения к тем или иным группам населения» (по словам нач. управления взаимодействия со средствами массовой информации и редакционной деятельности Генпрокуратуры Беларуси Анжелики Курчак). Неудивительно, что Игорь Уланов, Алексей Стонога, Полина Левина и Оксана Машинкова решили не рисковать. Так или иначе, история об их злоключениях вышла далеко за пределы Синеокой; упомянул её в своём очередном обзоре и рав Борух Горин.

* * *

В прошлый раз досталось от меня премьер-министру РБ – который, как и (почти) вся нынешняя верхушка, не брезгует демагогией, перекладыванием ответственности, засекречиванием того, что по определению должно быть открытым (постановления о социально-экономическом развитии страны на 2021 год…). Однако речь Романа Головченко в Хатыни 22.03.2021 мне по душе – во всяком случае, фразы, приведенные на government.by:

Сегодня, когда открылись многие архивы, мы знаем о трагедии Хатыни гораздо больше, чем десятилетия назад. «Речь не о национальностях. Кто-то спекулирует на этой теме, спорит, кто внес больший “вклад” в уничтожение Хатыни. Но зло не имеет национальности. Речь о том, что люди, которые участвовали в этих злодеяниях, делали свой выбор», – подчеркнул Премьер-министр. Он отметил, что в полицейском батальоне, который сжег Хатынь, были люди разных национальностей. «Но в основном это были в прошлом советские люди…»

Шеф Головченко в марте 2014 г., связывая трагедию Хатыни с действиями Украинской повстанческой армии, как раз таки спекулировал – то ли с подачи россиян, то ли самонадеянно опираясь на обрывочные сведения и ассоциации (118-й полицейский батальон в 1941 г. был сформирован в Киеве – значится, в нём служили боевики-бандеровцы?). А ведь и до весны 2014 г. настоящие историки хорошо знали, что батальон – одно, УПА – другое. Отсылаю хотя бы к работам Пера Андерса Рудлинга, которые ваш покорный слуга перевёл с английского на белорусский…

Вполне в духе разглагольствований «главнокомандующего» – недавние реляции заместителя начальника генштаба Вооружённых сил Беларуси, д-ра кукольных военных наук Николая Бузина. Не на политинформации с подчинёнными, а на международной научно-практической конференции в Минске 23.03.2021 выдал особо важную инфу:

Ну, то, что кое-где у нас порой «демократия» – страшное слово, идущее в одном строю с «исторической фальсификацией», понятно… Но всё-таки, была подрывная продукция или нет? Пара элементарных поисковых операций – и вуаля!

Во-первых, в США два года назад выпустили не монету, а монетовидную медаль (жетон)… И служащие генштаба, не владеющие английским, могли бы заметить, что номинал не обозначен.

Во-вторых, и это важнее, отчеканила «нумизматический шедевр» частная фирма Bradford Exchange; нет сведений о том, что она выполняла госзаказ.

В-третьих, из подписи под картинкой ясно, что речь идёт о первом выпуске. В дальнейшем, как следует из описания, фирма намеревалась выпустить продукцию, посвящённую вкладу в победу над нацизмом иных союзников – СССР, Канады, Австралии.

Есть неплохой принцип – не объяснять злым умыслом то, что может быть объяснено глупостью. С американской стороны не усматривается ни злого умысла, ни глупости, а вот со стороны замначгенштаба?.. Что думаете? 🙂

Любопытно, что sb.by повторила замолот о монете ещё в двух материалах: здесь и здесь. Видимо, «атака Бузина» рассматривалась в качестве прелюдии к феерическому ответу МИДа РБ посольству США (традиции П. П. Шарикова живут и процветают). Устыдился даже Виталий Макей, сын министра…

Кстати, заявление посольства США, ставшее поводом для эскалации конфликта, отнюдь не идеально: так, 25 марта было уже поздновато поздравлять «всех белорусов со 103-й годовщиной объявления Белорусской народной республики». Многие в курсе, что БНР была провозглашена 9 марта 1918 г. (см. Вторую уставную грамоту), а 25.03.1918 Рада БНР заявила о независимости. Но многие таки не знали: увы, среди них очутилась и уважаемая Тамара Эйдельман (см. kasparov.ru, 25.03.2021).

https://www.youtube.com/watch?v=EX-nTsHaI6Y

Взгляните на пока ещё недостроенный еврейский центр в Могилёве («деньги для Chabad Jewish Center of Mogilev собирают евреи по всему миру»)…

Минск, ул. Червякова. Февраль 2021 г.

А здесь аппликация, долго висевшая во дворе, где до ноября 2020 г. жил Роман Бондаренко. Найдите флажок 🙂

Вольф Рубинчик, г. Минск

29.03.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 29.03.2021  23:13

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (108)

Шалом-бай! Выглядае, не памаглі мае ўшчуванні 11-га і 19-га сакавіка. Чытаю:

«21 сакавіка ў Мінску адбыўся арганізацыйны сход грамадскай канстытуцыйнай камісіі. Яна збіраецца распачаць працу над новай Канстытуцыяй... Новая Канстытуцыя будзе грунтавацца на базе Канстытуцыі 1994 г. без зменаў, унесеных на рэферэндуме 1996-га».

Што характэрна, кіраваць камісіяй маюць тыя ж людзі, якія ў сярэдзіне 1990-х пра… маталі лад, пры якім дзейнічала Канстытуцыя ўзору 15.03.1994.

На каго ўсё разлічана? У пачатку лістапада 1996 г. Алена Л., супрацоўніца факультэта палітычных і адміністратыўных навук ЕГУ, неафіцыйна запрашала нас, студэнтаў, прыйсці ўвечары на плошчу Незалежнасці і падтрымаць Вярхоўны Савет у яго баруканні з прэзідэнтам. Я пад’ехаў, паглядзеў… Паловы гадзіны мне, трэццякурсніку, хапіла, каб сцяміць, што кашы з такімі пратэстоўцамі не зварыш. Калі я не купіўся на іхнюю самапрэзентацыю ў свае 19 год (прычым не галасаваў ні за лукашэнкаўскі «суперпрэзідэнцкі» праект, ні за няжыццяздольную альтэрнатыву ад «аграрыяў і камуністаў»), няўжо-такі куплюся ў 41? 😉

Самацытатка (14.05.2017): «з пераважнай большасцю публічных асоб, якія прэтэндуюць на тое, каб стаць альтэрнатывай клану Лукашэнак, у мяне чыста музычныя рознагалоссі… Звычайна гэтыя асобы проста не трапляюць у такт: маўчаць, калі трэба гаварыць, гавораць, калі трэба дзейнічаць, мітусяцца, калі трэба падумаць».

А па сутнасці… Ну так, груба і крыва была перароблена Канстытуцыя ўвосень 1996 г., але новая версія дзейнічае (з адыёзнай папраўкай 2004 г., якая, аднак, не тычыцца размежавання паўнамоцтваў) звыш 20 гадоў, дык што ўжо цяпер? Ад таго, што будзем войкаць над лёсам кабеты, згвалтаванай у пяшчотным узросце, яна зноў стане нявінніцай?

Каторы раз падкрэслю для маладых і перспектыўных палітыкаў, у тым ліку для Мечыслава Грыба, генеральнага сакратара (кіраўніка спраў) Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі: занялі адказныя пасады – варта займацца рэальнай палітыкай, а не «настальгічным турызмам». Усведамляю, праўда, што падобныя заклікі – як аб сценку гарох. ¯\_(ツ)_/¯

У 2000–2010-х гг. праз шматразовыя расчараванні ў рэальнасці адбылася віртуалізацыя публічнай (у прыватнасці, палітычнай) прасторы, памножаная на традыцыйную «памяркоўнасць». Вынік – грамадства ў нейкім сэнсе яшчэ больш закрытае, чым у часы «камуністычнай Вандэі» (рубеж 1980–1990-х гг.). Па-мойму, не варта шмат казаць пра «раскол» у Сінявокай, дарма што многія кажуць, відаць, спрабуючы зарабіць сабе дадатковыя балы. Дыягназ на «Дойчэ веле» 23.03.2019 няслушна быў пастаўлены: «бакі беларускага грамадства» не дзейнічаюць на «знішчэнне» адно аднаго, а збольшага мадзеюць у сваіх інфармацыйных пухірах ды не чуюць, не жадаюць чуць альтэрнатыўных ідэй. Калі коратка: у дрыгве няма расколу, для якога патрэбны больш-менш акрэсленыя пазіцыі бакоў, а «знікненне агульных сэнсаў і каштоўнасцей, якія яднаюць людзей у грамадства і нацыю» завецца іначай (напрыклад, анаміяй).

Разам з тым не перабольшваў бы маштабаў і закаснеласці згаданай анаміі. Незалежнасць сама па сабе задае рамкі для супольнай эканамічнай дзейнасці, а апошняя аб’ектыўна падмацоўвае агульныя інтарэсы яе ўдзельнікаў, у тым ліку беларусаў і яўрэяў. Так ці інакш адбываецца дыялог (калі хочаце, міжэтнічны) – ні «гета», ні «рыса аселасці» ў сучаснай Беларусі немагчымыя. Зразумела, формы й нормы гэтага дыялога далёка не заўсёды цешаць.

Я ўжо цытаваў дасціпнага Алеся Чобата, які ў снежні 2001 г. заляпіў: «Народ горшы за любую ўладу. Бо ўладу зьмяніць можна, а народу ня зьменіш». Нямала, дарэчы, разумнага напісаў паэт – рэкамендую… Гісторыя пра тое, як мастак Уладзімір Крукоўскі ў 1991 г. хадзіў «за нашымі дэмакратычнымі і патрыятычнымі дэпутатамі», сёлета амаль паўтарылася. Улетку 2017 г. была запрошана мая помач у працы над перакладам Хаіма Нахмана Бяліка на беларускую, і зборнічак выйшаў у тым жа годзе. Але дзівун з групы, згаданай Чобатам, чамусь вырашыў, што я мушу бегаць за ім па кніжку з перакладам. Cпярша былі мэйлы такога зместу: «Дарагі Вольф! Як рэдактар Вы сябе праявілі абсалютна прафэсійна і адказна – паверце мне!» Потым – спасылкі на ўласную занятасць, маралізатарства… Што замінала ўкласці кніжку коштам 3 рублі ў канверт за 1 рубель (0,5$) i адправіць на пазначаны мною адрас – дагэтуль не разумею. Трапная ёсць прымаўка: «Як бяда, так да жыда, як па бядзе, дык ідзі к чорту, жыдзе» – не адно пра яўрэяў.

* * *

Надоечы прыйшла на мэйл адозва з рэкламай «Цайтшрыфта» – гэта «штогоднік, прысвечаны яўрэйскай тэматыцы», які выдаецца цэнтрам яўрэйскіх даследаванняў Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэта. Выходзіў у 2011–2016 гг. і, напэўна, зноў будзе выходзіць, прынамсі «матэрыялы для чарговага выпуску прымаюцца да 1 чэрвеня 2019 г.».

Хай людзі пішуць у «Цайтшрыфт», я не супраць, але сам пакуль што ўстрымаюся. Адна з прычын – з’яўленне ў 2017 г. артыкула рэдактара «Цайтшрыфта» Змітра Ш. «Беларускі арыенталізм і “беларуска-яўрэйская ўтопія” (да пастаноўкі праблемы)». Да прыкладу, аўтар смела піша, што «паводле Ю. Хадыкі, яўрэі займалі ў БССР [1980-х гг.] другое месца паводле колькасці насельніцтва» – і тут жа «абвяргае» аднаго з лідараў БНФ, спасылаючыся на перапіс 1989 г. Між тым нябожчык Хадыка ў 1997 г. і не казаў пра месца яўрэяў у агульнай колькасці насельніцтва, а ацэньваў долю прадстаўнікоў розных этнасаў (карэктна або не – іншае пытанне) у дырэктарскім корпусе позняй БССР…

Пасля колькіх гадоў рэдактарства падобныя «ляпы» дзіўнавата прапускаць у сваіх тэкстах, але залішняя самаўпэўненасць, на жаль, увогуле характэрна для дзейнасці Ш., які аналізуе (пара)палітычны дыскурс, ігнаруючы метадалогію, выхопліваючы асобныя постаці ды выказванні з кантэксту… Карацей, «нацягваючы саву на глобус».

Кандыдат гістарычных навук вяшчае (цытую без перакладу): «В окончательном виде белорусско-еврейская утопия была сформулирована в самом конце 1980-х – начале 1990-х гг. На рубеже ХХ-ХХІ вв. в таком “жанре” написаны часть работ Я.З. Басина, Э.Г. Иоффе, Л.М. Лыча, В.М. Рубинчика, А.Ф. Смоленчука и др.»

«В.М. Рубинчик» – гледзячы па ўсім, ваш пакорлівы слуга, бо іншыя Рубінчыкі на рубяжы стагоддзяў праблематызацыяй беларуска-яўрэйскіх адносін у газетах-часопісах не займаліся. Праўда, паводле пашпарту я Владимир Павлович 🙂 Сам Ш. раней не раз спасылаўся на мае тэксты, дык можна было запомніць…

Утопія як з’ява, у прынцыпе, не адштурхоўвае. Адну са сваіх першых навуковых работ, апублікаваную, здаецца, у зборніку РІВШ БДУ, назваў «Утопія і сучаснасць, або Сучаснасць утопіі». Даводзіў, што ўтапісты – крэатыўныя рабяты, якія нярэдка дапамагаюць чалавекам рухацца ўперад… Але ўвогуле-то я – скептык і рэаліст; ніколі не «навяваў чалавецтву сон залаты».

У адным шэрагу з Басіным ды Іофе мне стаяць няёмка нават «па тэхнічных прычынах» (абодва, мякка кажучы, не ва ўсіх выпадках рабілі розніцу паміж «калгасным» і «сваім», а адзін яшчэ і пустабрэх, не раз прызнаны такім праз суд). І галоўнае – што Ш. мае на ўвазе пад бел.-яўр. утопіяй? Пан адказвае: «пэўны кірунак у беларускай гістарычнай, гісторыка-публіцыстычнай і мастацкай літаратуры, які ідэалізуе беларуска-яўрэйскія сувязі (кантакты) на працягу некалькіх соцень гадоў іх існавання». Далей фармулюе тэзісы, што пашыраюцца прадстаўнікамі «кірунку»:

– яўрэі жывуць поруч з беларусамі вельмі працяглы час, прыкладна з ХІ-ХІІ стст., і абодва народы заўсёды мірна суіснавалі.

– яўрэі сфармаваліся пад уплывам беларускага этнасу; яўрэйства ў Беларусі шмат у чым злілася з беларускім народам паводле традыцыяў і звычаяў;

– яўрэі і беларусы былі аднолькава гнаныя як рускімі памешчыкамі, так і польскімі панамі; улічваючы гэта, яўрэі павінны падтрымліваць беларусаў у іх палітычнай барацьбе;

– і яўрэі, і беларусы заўсёды залежалі ад больш магутных суседніх нацый (палякаў і рускіх) і лёгка паддаваліся асіміляцыі;

І г. д., аж да «адраджэнне мовы іўрыт, ініцыятарам якога стаў ураджэнец Беларусі Э. Бен-Іегуда, можа служыць узорам для адраджэння беларускай мовы».

Усё настолькі пальцам у неба! Наадварот, яшчэ студэнтам у канцы 1990-х я спрачаўся з выкладчыкам гісторыі, які праводзіў паралелі паміж адраджэннем іўрыта і беларускай – даводзіў, што сітуацыі істотна розныя. Смяяўся са спробаў Э. Іофе абмаляваць Беларусь як «радзіму яўрэйскіх сланоў» (выраз Віталя Зайкі ў «Аrche», № 3, 2000), дзе яўрэі атабарыліся быццам бы ажно ў часы Полацкага княства. Не пераацэньваў уплыву беларускага этнасу на фармаванне тутэйшых яўрэяў, асабліва ў «дасекулярны» перыяд (да ХХ ст.). І, вядома, нідзе не сцвярджаў, што два народы заўсёды мірна суіснавалі; ні ў «Аrche», ні ў «Нашай Ніве», ні ў «Анахну кан», ні ў навуковых публікацыях. У 2015 г. прапаноўваў паверыць Уладзіміру Караткевічу, які занатаваў у сваім дзённіку 1960-х гадоў пра яўрэяў ВКЛ: «жылі тут не добра і не кепска, і з прывілеямі, і з паборамі, і з гвалтам…» («Дзеяслоў», № 78, 2015).

Іншая справа, што ў пачатку 2000-х і пазней я выступаў за такія (мабыць, не ўсім патрэбныя) рэчы, як кансалідаваная яўрэйская абшчына ў Беларусі + дыялог яўрэйскіх інтэлектуалаў з беларускай «культурнай элітай», які вёўся б, між іншага, і па-беларуску. Калі гэта было ўтопіяй – ну, даруйце… Па-мойму, у другой палове 2010-x і кіраўнікі «абшчыны» перасталі бясконца сварыцца міжсобку, і дыялог худа-бедна вядзецца, і наагул, «прафесійныя яўрэі» сталі больш цікавіцца беларускай мовай. Той самы афіцыёзны «Авив» раз-пораз публікуе ў сябе белмоўныя матэрыялы, нават «тарашкевіцай» 😉

Чарговае сведчанне паступовага развароту яўрэйскіх суполак да беларушчыны – выхад кнігі Фелікса Баторына «Яблычны пах цішыні» (Мінск: Кнігазбор, 2018. 308 с., 200 экз.). Частку грошай на гэты зборнік вершаў ахвяравалі «яўрэйскія лідары», і атрымалася няблага. Наконт слова «жыд» у беларускай Ф. Баторын, як выявілася, мае адмысловы вершык 2010 г.: «Перш чым сцвярджаць: «Антысеміт!» – / Cпадар хай зразумее, – / Не ў тым бяда, што кажуць «жыд», / Бяда, што б’юць габрэя!» А во радкі, напісаныя ў 2011 г. і актуальныя дагэтуль, з верша “Разважанні на габрэйскіх могілках, апаганеных фашысцкай свастыкай»: «У людскасці душы надзея на збавенне. / А людскасць існуе, не ведаючы рас…»

Вокладка новай кнігі Ф. Баторына; помнік у Курапатах з надпісам на ідышы, апаганены невядомымі (сакавік 2019)

Нягледзячы ні на што, з паліндромным Днём Волі ўсіх (101!) Напэўна, яшчэ не позна тым, каторыя ў Ізраілі, заруліць да ашдодскага камяня ў гонар Янкі Купалы, і павіншаваць адно аднаго. У праграме арганізатараў «традыцыйнае ўскладанне кветак да помніка, беларуская музыка, агульная радасць і весялосць пад ізраільскім бел-блакітным і беларускім бел-чырвона-белым сцягам». Чаму б і не?

«Вольфаў цытатнік»

«Разважаючы пра раздачу прызоў гісторыяй, трэба кіравацца не фактамі, а тэндэнцыямі, мысліць свет у дынаміцы, а пад актуальнасцю разумець не тое, што тут і цяпер, але тое, што па крайняй меры на паўкрока ўперадзе. І перастаць назойліва ганарыцца, хваліцца мінулым» (Аляксандр Няклеса, 15.03.2019)

«У свеце філасофаў прынята далікатна абыходзіцца нават з найгоршымі ідыятызмамі… Мы занадта далёка зайшлі ў сваёй далікатнасці адносна забабонных мудрацоў. Пара скончыць з гэтым, аддзяліць навуковую гіпотэзу ад дэмагагічнага вымыслу, навуку – ад фантазіі, добрасумленныя філасофскія высілкі – ад пустой балбатні» (Юзеф Марыя Бахеньскі, «Сто забабонаў», 1987)

«Калі ў вашай галаве хаос і каша, гэта ўсяго толькі паказнік таго, што вы адпавядаеце эпосе. Я ўсё яшчэ ўпэўнены, што агульначалавечыя законы існуюць, але бываюць эпохі, калі, насамрэч, нагадваць пра іх і змагацца за іх – занятак не для ўсіх, шчыра скажам» (Дзмітрый Быкаў, 15.03.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

25.03.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 25.03.2019  16:06

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (72)

Другая серыя новага сезона… Нагадаю, цытатак у ім будзе болей, а ўласных мудраванняў – наадварот. Але сёння трохі памудрую…

Колькі дзён таму актывіст Аб’яднанай грамадзянскай партыі Мікалай Уласевіч (на фота) распавёў журналістам пра сур’ёзны пажар на будоўлі Астравецкай АЭС у лютым 2018 г. Міністэрства па надзвычайных сітуацыях ды адміністрацыя будоўлі кінуліся абвяргаць заяву аб тым, што выгарэла ўся электрашчытавая: аказваецца, у дзень, названы актывістам (17.02.2018) адбылося «ўсяго» кароткае замыканне сілавога кабеля.

Здымак з westki.info (via spring96.org)

Калі ўспомніць, што адміністрацыя ўжо была заўважана ў замоўчванні трагедый на будоўлі, у тым ліку са смяротнымі вынікамі, то пазіцыю сп. Уласевіча (які вырашыў «бухнуць у званы», не праверыўшы ўсе акалічнасці – дый як іх праверыш без уладных паўнамоцтваў?) можна зразумець.

Афіцыйная Літва ўручыла ноту беларускаму паслу з патрабаваннем даць поўную справаздачу пра інцыдэнт. Літоўскі ўрад – які засядае за 50 км ад яшчэ не запушчанага рэактара – занепакоіўся правільна. Дарэчы, у свеце рэкамендуюць будаваць атамныя электрастанцыі (калі ўжо выпадае іх будаваць) не менш чым за 100 км ад cталічных гарадоў. Але для тутэйшых чыноўнікаў, якія лёгка ігнаруюць Канстытуцыю і рашэнні Камітэта па правах чалавека ААН, абмінуць рэкамендацыі – як два пальцы аб…

Супрацоўнікі ў беларускім міністэрстве замежных спраў бываюць ветлівыя, часам нават «блізкія да народу» (помню, як у 2012 г. мы з адным германістам латашылі закінутую яблыню недзе ў Вілейскім раёне :)) Аднак рэакцыю МЗС РБ на ноту Літвы іначай як «днішчам» не назавеш. Арыгінальная цытата: «…очевидно, что информация о неком „пожаре“ и сопровождающие ее домыслы были специально припасены к годовщине трагической катастрофы на ЧАЭС и используются в откровенно политических и пропагандистских целях». Так адрэагаваць мог толькі… не вельмі разумны чалавек.

Блізу такі самы «геніяльны» адказ я атрымаў у жніўні 2005 г. на форуме «беларускага зямляцтва ў Ізраілі», калі звярнуўся да прысутнага там супрацоўніка пасольства РБ. Прашу прабачэння за доўгае самацытатаванне, але тут яно патрэбна:

Экс-пасол Беларусі ў Ізраілі Г. Лавіцкі расказваў ізраільцянам, як ён ратаваў ад знішчэння домік Шагала ў Віцебску, а віцебскі краязнаўца А. Падліпскі потым даказаў, што планаў знішчыць гэты домік і не было. М. Бань, былы Часовы Павераны ў справах Беларусі ў Ізраілі, у 2004 г. апублікаваў у газеце «Новости недели» артыкул «Есть реакция», дзе многія факты, мякка кажучы, не адпавядалі рэчаіснасці. У 2005 г. М. Бань заявіў, што «з асаблівай нецярплівасцю 130 тысяч выхадцаў з Беларусі, якія жывуць у Ізраілі, чакаюць штомесяц выпуску рускамоўнага дадатку “Голасу Радзімы” – “Дыялога”, які дазваляе ім падтрымліваць непарыўную сувязь са сваёй Радзімай» («Голас Радзімы», № 13-14, 2005). Маё міні-апытанне паказала, што многія выхадцы з Беларусі і не чулі пра гэты “Дыялог”, не тое каб падтрымліваць праз яго “непарыўную сувязь са сваёй Радзімай”. Паўстаюць пытанні да работнікаў пасольства: па якіх якасцях вас туды падбіраюць? Чаму вашы калегі так часта хлусілі публічна? Хіба гэта ўваходзіла ў іх службовыя абавязкі?

Работнік пасольства адпавёў: «Што Ваша мэта, што мэта спадара Буша з парачкай-тройкай крыкуноў-палякаў, даўно вядомы нам, беларусам. І не дачакаецеся Вы аранжавых і іншых каляровых рэвалюцый» 🙂 Ну, ён хоць пасаромеўся адкрыць свой лычык сваё «лічыка», а ў 2018 г. Мірончык не сумеўся… Дадам, што высеры на тэму «наўкол ворагі» – заляжалы тавар, які прадаецца так сабе, а будзе прадавацца яшчэ горай…

Пад шумок некаторым карціць намоцна прывязаць тутэйшых яўрэяў да тутэйшага ўраду: маўляў, альтэрнатыва Лукашэнку ў Беларусі – толькі злыя нацыяналісты. Не паспеў гісторык Алесь Б. выступіць з памыснай ініцыятывай (вуліца Цыўі Любеткінай у Быцені), як ён жа распачаў малакарысную дыскусію – між іншага, у фэйсбучнай групе «Беларускія яўрэі». Нагодай стаў выступ Ніны Стужынскай у Гомелі, коратка пераказаны беларускай службай «Радыё С.» Стужынская нібыта (чаму «нібыта»? – бо летась гэтае радыё сказіла заяву Якава Гутмана, зробленую таксама ў Гомелі) мовіла так:

Удалося знайсьці дакумэнт пра габрэйскі пагром у Хойніках падчас паходу на Палесьсе Булак-Балаховіча. Балахоўцаў падчас пагрому было толькі васьмёра. Яны прыйшлі ў Хойнікі і пайшлі. Пагром і забойствы ўчынялі ў асноўным жыхары навакольных вёсак. Падавалі прыклад рабаўніцтва міліцыянты зь ліку былых чырвонаармейцаў ды розныя савецкія пасадоўцы. Нявінныя людзі цярпелі за тое, што ўлада ў Крамлі была, як казалі, габрэйская.

Яе апанент напісаў: «Нацыяналісты кажуць, што за Булак-Балаховіча быў усяго адзін пагром. Вашынгтонскі абкам прыкрывае гэтую хлусню сваім аўтарытэтам». І спаслаўся на кнігу «прафесара» Смілавіцкага «Евреи в Турове», дзе гаворыцца пра сотні забітых і сорак тысяч абрабаваных (аўтар кнігі, кандыдат навук, не мае тытулу прафесара).

Праблема з абяленнем Булак-Балаховіча ў інфармацыйнай прасторы Беларусі існуе – з 2000-х гадоў назіраю спробы прыменшыць яго лютасць у 1920–1921 гг., выдаць за «строгага, ды справядлівага» беларускага ваяра. Шматкроць пісаў пра гэта і спрачаўся з шанавальнікамі «бацькі». Разам з тым, прыпісваць прагу (ці апраўданне) пагромаў «уяўленай супольнасці» нацыяналістаў, ужываючы довады ў стылі «Белорусской военной газеты», я б не стаў.

Так, не ўсе тутэйшыя, у т. л. і яўрэі, бачаць за дрэвамі лес. Напрыклад, мінскі яўрэйскі актывіст Кірыл К., які прызнаўся, што кепска ставіцца да Булак-Балаховіча, рахмана заўважыў: «Камуністы столькі гадоў штурхалі ўперад Будзёнага, таму няхай нацдэмы каго-небудзь таксама паштурхаюць у аўдыторыі на 50-60 чалавек… лекцыі на 50-60 чалавек не маюць значэння». Але пераконваць у небяспечных тэндэнцыях трэба з фактамі ў руках, а не з камланнямі пра «вашынгтонскі абкам». Пакуль жа ў Алеся Б., які з канца 2000-х займаецца бізнэсам, заўважаю ахвоту папіярыцца і зарабіць… калі не грошы, дык лайкі-падабайкі. Мае права. Я ж лепей прывяду выказванні пра Булак-Балаховіча ягоных сучаснікаў, паводле «Пратаколу паседжаньняў Беларускай Нацыянальна-палітычнай нарады ў Празе, 26-30 верасьня 1921 г.» Можа, хоць гэты пратакол астудзіць «гарачыя голавы» маладафронтаўцаў, дый не толькі…

* * *

Старшыня адчыняе дыскусію па пытаньню аб адносінах да жыдоўскіх пагромаў, меўшых мейсца на Беларусі.

К[лаўдзій] Душэўскі, прадстаўнік Рады [Беларускай Народнай] Рэспублікі, кажа, што да самога пачатку вайны на Беларусі жылі мірна два народы беларускі i жыдоўскі, i ўся пагромная агітацыя, вёўшаяся i раней, была дарэмнай. Але бальшавіцкі пераварот пасунуў рожных авантурнікаў уступіць на шлях змаганьня з саветамі пад лёзунгам жыдоўскіх пагромаў. Створаныя гэтымі авантурнікамі, Савінкавым, Балаховічам i іншымі, банды, зложаныя з чужацкіх беларускаму народу элемэнтаў, прынясьлі з сабой на Беларусь жахі жыдоўскіх пагромаў i стараліся апаганіць беларускае імя, скінуўшы на яго абвінавачаньні ў гэтым. Але беларускія працоўныя масы, т.е. народ беларускі, векавое жыцьцё якога побач з народам жыдоўскім ніколі не ацемралася ніякімі эксцэсамі, у гэтых пагромах нявінны…

[Самуіл] Жытлоўскі. Я трэбую грамадзкага суду над Балаховічам, бо ён пагромшчык.

[Язэп] Мамонька. З Польшчай i балахоўшчынай нам не па дарозе.

* * *

Яшчэ прыклад таго, як «лес» раптам рассыпаецца на асобныя дрэвы: гэты выпадак нарабіў шуму на мінулым тыдні… Відэаролік 2013 г. аўтарства знанага фатографа і педагога Віктара Малышчыца «прысабечыла» Нацыянальнае агенцтва па турызму – і заняло з ім 2-е месца на кангрэсе «Індустрыя гасціннасці. Тэрытарыяльны маркетынг і брэндынг» у красавіку 2017 г. Пра ўзровень «кангрэса» сёе-тое кажа той факт, што на іхняй старонцы дасёння фігуруе «маркетиг» і няслушная атрыбуцыя роліка.

20.04.2018 фотамастак выплюхнуў у фэйсбук масу крыўдаў на агенцтва: выявілася, яго здымкі і раней выкарыстоўвалі без дазволу, на заўвагі рэагавалі неадэкватна… А «спачатку яны стварылі сайт belarus.travel за дзікія 28000 рублёў… Згодна з матэрыяламі тэндэра, павінен быў атрымацца партал на беларускай, рускай, англійскай, нямецкай і польскай мове. Можаце зайсці па гэтым адрасе і пераканацца, што гэта зусім невялікі сайцік на рускай і быццам бы англійскай мовах. Але большасць спасылак у англійскай версіі альбо бітыя, або вядуць не туды».

Ад сакавіка 2016-га да красавіка 2018-га дырэктаркай агенцтва працавала Вераніка Дарожка. Натуральна, сам В. Малышчыц і яго чытачы не ўтрымаліся ад крытыкі ў яе бок. На помач Вераніцы прыйшла «цяжкая артылерыя» ў асобе Юліі Чарняўскай: «Ведаю яе гадоў 15 – з яе студэнцтва, аспірантуры і г. д. Вельмі мяккі, карэктна-стрыманы чалавек… Адзінае, што магло быць – што Вераніцы проста падсунулі гэтыя здымкі… Упэўнена, што ў яе было шмат спраў і сайт – не яе епархія. Калі гэта начальнік займаецца сайтамі?»

Ці то гэтая «кругавая абарона», ці то стрыманае прызнанне віны цяперашнім кіраўніцтвам НАТ («ускоснай» – маўляў, проста недагледзелі, калі адпраўлялі файлы на конкурс) прывялі да таго, што ўжо 24.04.2018 сп. Малышчыц, які планаваў звяртацца ў суд, напісаў: «На гэты раз нам удалося нармальна паразмаўляць. І стала зразумела, што хоць парушэнняў было нават некалькі, усе яны адбыліся выпадкова, ненаўмысна. І самі яны вельмі шкадуюць, што так атрымалася. Дык мы ж не будзем лютаваць і патрабаваць кары за такое, праўда?»

У выпадковасць парушэнняў не дужа веру і заяву НАТ «Мы паважаем правы аўтараў» успрымаю з асцярогай. На В. Харужай, 28, дзе доўгі час шчыравала Вераніка, павага да аўтарскіх правоў была, скажам так, фрагментарная – што ў музеі, што ў левінскім саюзе, што ў газеце «Авив»… Дакладней, існавала селектыўная іх абарона; здабыткі «аўтсайдэраў» рэзідэнты Абшчыннага дома без залішніх згрызотаў сумлення падграбалі пад сябе. Адзін прыклад:

З кніг Гірша Рэлеса пра яўрэйскіх савецкіх пісьменнікаў – на ідышы (выдавецтва Логвінава, 2004) і рускай (выдавецтва Коласа, 2006). У першай прозвішча аўтара фота пазначана, у другой рэдактар – ён жа шматгадовы начальнік «Авива» – «забыўся».

Другі прыклад адносіцца да пачатку 2010-х, калі дзеяў сайт «галоўнай яўрэйскай арганізацыі» beljews.org. Адказвала за яго прэс-сакратарка Вераніка Дарожка (тады яшчэ Русакова). Быў на сайце хітра зроблены раздзел «Издания» з укладкамі «Газета “Авив”», «Газета “Карлин”», «Журнал “Мишпоха”». Тое насамрэч выданні Саюза, а вось «Книги»… На гэтай старонцы аўтары сайта сабралі тое, да чаго іх арганізацыя часцяком (хіба ў палове выпадкаў) не мела датычнасці.

Выгляд старонкі beljews.org/articles352.html па стане на 2013 г.

Карацей, надзвычайнай далікатнасцю ў абыходжанні з чужым кантэнтам дама, якая два гады кіравала дзяржаўным агенцтвам, і раней не вылучалася. Нічога асабістага супраць Веранікі Леанідаўны – тут, хутчэй, сістэма («лес»)… Гл. па спасылцы перадапошні кейс.

Пад канец – пару абяцаных цытат. З «Рэха Масквы», у перакладзе з рускай. Пра Расію, але ці толькі пра яе?

«Людзі бываюць усялякія, у тым ліку зусім пазбаўленыя сумлення. Чаму ж так атрымалася, што іменна яны рэкрутуюцца ў нас ва ўладу і пішуць для нас законы?» (Леанід Гозман, 25.04.2018)

«Вулічныя акцыі будуць дарэчныя толькі тады, калі вялікая маса людзей адначасова востра адчуе сябе падманутай, абкрадзенай, абражанай, апляванай – адчуе сябе дыванком, аб які старанна выціраюць брудныя боты» (Антон Арэх, 27.04.2018).

Вольф Рубінчык, Мінск

29.04.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 29.04.2018  21:41

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (70b)

Белы дзень! Ахвоты працягваць ненавукова-фантастычны серыял бракуе як ніколі (абленаваўся?), але ж за некалькі дзён падсабралася кур’ёзаў ды смяхотаў, таму вырашыў урэзаць дадаткова-пабочны выпуск… А дарэчы, у «калегаў» з evrei.by з’явіўся анонс, які лічу патрэбным перакласці на белмову і прапанаваць нашай публіцы:

* * *

Мерапрыемства да Міжнароднага дня памяці ахвяр Халакоста

Перад Міжнародным днём памяці ахвяр Халакоста ў вёсцы Парэчча пройдзе мерапрыемства, прысвечанае вязням гета і Праведнікаў свету.

У гады Другой сусветнай вайны 40 яўрэйскіх дзяцей уцяклі з Мінскага гета. Уратавалі дзяцей жыхары вёскі Парэчча. На знак падзякі за гэты подзвіг былыя малалетнія вязні гета Мая Крапіна і Фрыда Рэйзман у 2000 годзе ўсталявалі помнік Праведнікам Свету – усім тым, хто ўратаваў яўрэйскіх дзяцей у перыяд Халакоста.

Мая Левіна (Крапіна) і яе ратавальніца Настасся Хурс; Фрыда Рэйзман

24 студзеня мы разам ушануем памяць ахвяр Халакоста і Праведнікаў Свету – жыхароў вёскі Парэчча, якія здзейснілі сапраўдны подзвіг.

ПРАГРАМА СУСТРЭЧЫ:

12-30, помнік Праведнікаў Свету, в. Парэчча:

– Мітынг з удзелам дыпламатычных прадстаўнікоў, супрацоўнікаў дзяржаўных і грамадскіх арганізацый і СМІ.

– Памінальная малітва (кадыш).

14-00, Раённы краязнаўчы музей, г. Мар’іна Горка:

– «Урок памяці» – сустрэча былых вязняў гета і Праведнікаў Свету з навучэнцамі школ.

– Адкрыццё экспазіцыі, прысвечанай Міжнароднаму днём памяці ахвяр Халакоста.

– Урачыстае запальванне свечак у памяць пра шэсць мільёнаў бязвінных ахвяр.

Мерапрыемства падрыхтаванае Мінскім дабрачынным грамадскім аб’яднаннем «Гілф», Іудзейскай рэлігійнай абшчынай г. Мінска «Бэйс Ісроэль», МДГА «Дыялог», «The Together Plan» (Беларусь-Вялікабрытанія).

Падрабязнасці ў каардынатара праекта МДГА «Гілф» Курдадзэ Тамары Сямёнаўны. Маб. тэл. +375293646019.

* * *

Нягледзячы на казённае слоўца «мерапрыемства», можа атрымацца штосьці кранальнае… Выпадак з «вёскай Праведнікаў» не адзінкавы ў гісторыі Другой сусветнай, ды не ў кожную такую вёску праз 75 гадоў завітваюць уратаваныя.

Пра абяцаныя цікавосткі. Як выявілася, «першы беларускі партал» не здольны карэктна прадказаць надвор’е нават на колькі гадзін уперад. Прагноз ад 16.01.2018, 11:29 (і як было насамрэч):

Памыліцца на 4-6 градусаў па Цэльсію трэба ўмець… І не першы раз падобнае. Калі плануеце наведаць якое мерапрыемства на адкрытым паветры, раю аддаць перавагу хоць бы сайту openweathermap.org – там 16 студзеня амаль не памыліліся 🙂

Крыху перабольшыць будучы мароз усё ж лепей, чым прыменшыць.

Амаль гэткі ж паводле важнасці кур’ёз – ліст ад нейкай Рэгіны Л., няюнай настаўніцы з Паставаў, якая «на 100% супраць» заснавання ў РБ універсітэта з адной беларускай мовай навучання. Допіс, адрасаваны «паважанаму Паўлу Ізотавічу» і змешчаны на сайце «ягонай» газеты, настолькі бязглузды і паранаідальны, што не варты абмеркавання па сутнасці. Тым не менш яго кінуліся абмяркоўваць «вялікія палітыкі», у тым ліку экс-старшыня БНФ. Адна мілая спадарыня даслала адказ у рэдакцыю аж на дэпутацкім бланку. Як на мой одум – чарговая праява ВІПР…

Кур’ёзна, што імя Якубовіча ўжо другі раз асацыюецца з лістом «не для публікацыі», які ў рэшце рэшт фігуруе на старонках газеты. Першы быў у 2011 г., калі ў «СБ» «усплыў» зварот тагачаснага галоўнага рабіна Іудзейскага рэлігійнага аб’яднання РБ, грамадзяніна ЗША Аўраама Бенянсона («Не нужна нам, евреям, другая власть»). Выявілася, рэбэ пісаў не Якубовічу, а свайму прэзідэнту Абаму – нехта перадаў цыдулу ў рэдакцыю без ведама Бенянсона… Тым не менш р. Аўром не стаў публічна пратэставаць, калі ўбачыў сваё прозвішча, памножанае на 400 тысяч.

Дагэтуль не цямлю, што выйграў «галоўны яўрэйскі саюз» ад пралазу П. І. Якубовіча ў праўленне (або як яно ў іх завецца – каардынацыйная рада?) Сімвалічны капітал? Ды ён спрэс таксічны. Грошы? Дык непадобна, каб іх дадалося; газета «Авив» летась ажно двойчы выйшла накладам па 200 ас., і з афіцыйным сайтам саюза праблемка…

Звышкаштоўнае інтэрв’ю з прэзідэнтам Шымонам Перэсам, быццам бы ўзятае Ізотавічам у 2007 г., не дайшло да чытачоў і праз дзесяцігоддзе. Год таму я быў заўзятым аптымістам 🙂

Вяртаючыся да тэмы «нацыянальнага ўніверсітэта»: у колах, блізкіх да Таварыства беларускай мовы, ідэя мусоліцца бадай 20 гадоў. На сайце таварыства доўга вісела (дый сёння вісіць :)) інфа пра тое, што «створана і працуе ініцыятыўная група па арганізацыі Беларускага нацыянальнага універсітэта, у склад якой уваходзяць 68 найаўтарытэтнейшых дзеячоў беларускай навукі і культуры». Група з 68 асоб – калі, вядома, яна хоць раз рэальна збіралася – была б знаходкай для брытанца Сірыла Паркінсана, які паўжартоўна разважаў: «Трэба высветліць аптымальную колькасць членаў камітэта. Шуканая велічыня ляжыць недзе паміж 3 (калі немагчыма сабраць кворум) і 21 (калі арганізм пачынае гінуць)».

Летась кіраўнік суполкі Алег Трусаў усё ж дамогся рэгістрацыі т. зв. універсітэта «Альбарутэнія», але неспадзяванка ў тым, што назва была ўжо занятая фірмай, якая вырабляе… надмагільныя помнікі. Чакаюцца новыя сюрпрызы і выдаткі; іх арганізатары спадзяюцца пакрыць за кошт спонсараў, цана пытання – 7-8 мільёнаў долараў на год. Будучыя студэнты таксама мусяць плаціць.

Тым часам з афіцыйнага сайта ТБМ нямала цікавага можна даведацца. Напрыклад, пра тое, што сп. Трусаў, які, паводле пэўных крыніц, пакінуў капітанскі мосцік 29.10.2017 на карысць Алены Анісім, – старшыня «па сённяшні дзень», што распрацавана «Стратэгія развіцця беларускай мовы ў ХХ [sic] стагоддзі» 🙂

Ніхто, здаецца, i не сумняваўся, што спн. Алена працуе ў «парламенце» дужа-дужа плённа 🙂 🙂

Не, я не супраць універсітэта з беларускай мовай навучання. Адно сумняюся, што зараз яго ствараюць «апантаныя і прабіўныя» ((C) З. Бандарэнка) людзі, для якіх вынік больш істотны, чым працэс. Ужо ж «сабралі» мільён подпісаў пад маніфестам 2014 г. у абарону незалежнасці…

Яшчэ міні-прыкол. Пастаянны аўтар газеты ТБМ «Наша слова», мовазнавец Павел Сцяцко ўнёс у спіс «Прозвішчы Беларусі» пад п. 1035 такую інфу (№ 1 «НС» за 2018 г.): «Рубінчык (Вольф) – вытвор з суфіксам -чык ад антрапоніма Рубін і значэннем “нашчадак названай асобы”: Рубін-чык. ФП: рубін (апелятыў з двума значэннямі 1) “каштоўны камень чырвонага колеру”; 2) “рабін” (духоўны кіраўнік вернікаў у яўрэйскай рэлігійнай грамадзе) – Рубін (мянушка, потым прозвішча) – Рубінчык».

Усе іншыя даступныя мне даведнікі па антрапаніміцы сцвярджаюць чамусьці, што прозвішча наша паходзіць ад біблійнага імя Рэувен (Рувен, Рубін) 🙂

Тым часам не спяць у шапку ідэйныя (?!) апаненты БНФ і ТБМ… Працуе сайт «Тэлескоп», дзе на мінулым тыдні з’явілася карцінка:

Тыповы прыклад «чорнага піяру»: змяшаць апанентаў Лукашэнкі з тымі, хто пад акупацыяй менаваў Гітлера «асвабадзіцелем». На 120% упэўнены, што пахмурныя людзі са здымка не маюць дачынення і да Беларускай Народнай Рэспублікі, якой у сакавіку споўніцца 100 гадоў. І – так, без яе не было б савецкай Беларусі ў 1919 г., а хутчэй за ўсё, і сучаснай беларускай дзяржавы.

Напэўна, за такую падачу матэрыялаў, як на «Тэлескопе», не судзяць, але руку рэдактару я б не паціснуў і ў разведку з ім не пайшоў. Як ні дзіўна (насамрэч не дзіўна), Леў К. – і доктар філасофскіх навук, і начальнік навукова-даследчага аддзела ў дзяржаўным універсітэце культуры і мастацтваў. Ён перакананы, што без агульнарускай свядомасці беларусам будзе кірдык. Усё б нічога, але «даследчык» паклёпнічае на ахвяр бальшавісцкай улады, во як 19.01.2018: «Язэп Лесик охотно включал в белорусский литературный язык всевозможные полонизмы, а также навязывал нашему народу несвойственное для белорусского языка произношение, употреблявшееся только в среде ополяченной шляхты в Белоруссии». NB: сталіноідны міф пра Я. Лёсіка (1883–1940) як паланізатара беларускай мовы абверглі звыш 25 гадоў таму – у прыватнасці, мовазнавец Сяргей Запрудскі ў часопісе «Нёман», № 6, 1991 (а потым ён жа ў зборніку «З гісторыяй на “Вы”» – вып. 2, 1994).

Дзівакі з «першай беларускай газеты» ваююць то з прыватным барбершопам «Чэкіст» (акурат як у старой показцы – «чаму перарабляць сістэму трэба, пачынаючы з цырульні?»; Шэндэровіч згадаў тут), то з «чарнасоценскім» расійскім інфармагенцтвам (насамрэч «Рэгнум» далёкі ад «веры і цара»; гэта хутчэй лявацкі сайт, не ультраправы). Без меры цешацца з вышыванак, etc. Тым часам «філосафы» тыпу К. спакойна рыхтуюць сабе змену за кошт грамадства… «А можа, так і трэба?»

Яшчэ адзін уладальнік доктарскай ступені, гісторык Алесь Б., вычварыў нешта больш канструктыўнае: павесіў шчыт з даведкай пра Валожынскую ешыву (і рэкламай сваёй аграсядзібы, як жа без яе!) там, дзе яму дазволілі.

Пазнавальна… Дарма што сказ «Учитывая многочисленность важных религиозных и светских деятелей, происходящих из Воложинского района (из Вишнева, Ракова, Ивенца) и близость Налибокской пущи, давшей спасение от нацистов тысячам евреев-партизан 2-й мировой войны, Воложин и район, еврейская община которых в 1941-43 гг. потеряла около 6.000 человек и прекратила свое существование являются важным местом национальной памяти евреев Беларуси и всего мира» дачытае да канца не кожны. Агулам, турыстычна-палітычныя праекты Алеся – не для слабых на нервы. За тое яго і любяць 🙂

А гэта – новаствораны мінскі «Мур лямантаў» для індывідуальных прадпрымальнікаў. «Кажуць, у шчыліны паміж блокамі можа ўмясціцца ваша дэкларацыя», – дасціпнічае гарадскі інтэрнэт-партал. Адзіная нестыковачка: на іўрыце напісана «Hakotel hamaaravi», г. зн. «Заходні мур», а Уручча – на ўсходзе Мінска…

Міністр замежных спраў РБ з яго заявай («Перамовы па Украіне можна перанесці хоць у Антарктыду») – той яшчэ «гукапераймальнік». Пэўна, чытаў мой даўні артыкул пра сёгі… («Японія ды Кітай ад Беларусі далёка, але ж сапраўдны homo ludens хоць у Антарктыду паедзе, каб знайсьці годнага партнэра»). Так трымаць, Валодзя 🙂

Яшчэ запрашаю пасміхнуцца над тым, як расшыфравалі запіс размовы з Уладзімірам Вайновічам вузкія спецыялісты з расійскай радыёстанцыі «Эхо Москвы». Аказваецца, апавяданне Вайновіча пачатку 1960-х гадоў «Хочу быть честным» – не аб прарабе, а «про рабби» 🙂 🙂

* * *

Працэс «рэгнумаўцаў» у Мінгарсудзе, які цягнецца другі месяц, – ужо не кур’ёз, а дзікая сумесь спраў Дрэйфуса (французскі афіцэр, як і беларускія публіцысты, быў не самай прыемнай асобай у сваёй краіне) і Сіняўскага & Даніэля. Паводзіны ж «экспертак» прымушаюць згадаць Свіфта з яго лапуцянскай акадэміяй, дзе сляпым даручалася змешваць фарбы для жывапісцаў: «Праўда, на маё няшчасце, яны не вельмі ўдала давалі рады, дый сам прафесар пастаянна рабіў памылкі. Навуковец гэты карыстаецца вялікай падтрымкай і павагай з боку сваіх сабратоў».

Cправа налева: Д. Алімкін, Ю. Паўлавец, С. Шыптэнка. Снежань 2017 г.

Зычу падсудным скарэй выйсці на свабодку. Яны вольныя «тапіць» за еўразійскую інтэграцыю і весці прарасійскую прапаганду; мы не ў стане вайны з Расіяй, дзеянне артыкула 33 Канстытуцыі ніхто не прыпыняў. Зміцер Левіт, чытач belisrael.info з Нью-Ёрка, дзён 10 таму даводзіў, што апраўдальны вырак дасць сігнал тутэйшым бюракратам, якія адмовяцца ад «мяккай беларусізацыі»… Магчыма-то наадварот: наяўнасць зацятых ідэалагічных канкурэнтаў раскатурхае чыноўнічкаў, і «мяккая», лалітычная беларусізацыя (тыпу білбордаў на вуліцах: «Ма-ма = мо-ва. Любіш маму?») стане больш «зубастай». А ў прынцыпе, я ніколі не падпарадкоўваў сваё жаданне размаўляць і пісаць па-беларуску волі нейкіх «слуг народу», прызначаных або самазваных. Дый мала хто падпарадкоўвае.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.01.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 21.01.2018  20:20

***

Ад Вiктара Жыбуля: “Добры дзень, шаноўны Вольф! З цікаўнасцю прачытаў “Катлеты і мухі”. Вёска Парэчча, у якой усталяваны помнік Праведнікам свету, – гэта, можна сказаць, мае родныя мясціны. Недалёка адтуль – вёска Міжылішча, дзе стаіць хата маіх продкаў і куды я звычайна езджу на летні адпачынак. А ў Парэччы ў мяне пахаваныя дзед, бабуля, прадзед, прабабуля і нават прапрадзед і прапрабабуля“.  23.01.2018  19:11

Анатоль Сідарэвіч. АДНАЛЮБ

Спаўняецца 75 год з дня смерці Антона Луцкевіча, аднаго з тых, без каго не было б Рэспублікі Беларусь. Палітык і палітычны мысліцель, публіцыст і літаратурны крытык, гісторык і педагог, перакладчык і рэдактар – карацей, чалавек шматграннага таленту. Марксіст, сацыял-дэмакрат, адзін з заснавальнікаў і кіраўнікоў Беларускай Сацыялістычнай Грамады, ініцыятар (разам з братам Іванам) абвяшчэння незалежнасці Беларусі, старшыня Рады Народных Міністраў і міністр замежных спраў Беларускай Народнай Рэспублікі. Чалавек, які гутарыў і з якім гутарылі Юзаф Пілсудскі і Томаш Масарык, Антанас Смятона і Міхайла Грушэўскі, Карл Каўцкі і Ігнацы Падарэўскі. Чалавек, які ўваходзіў у адну арганізацыю масонскага тыпу з Аляксандрам Керанскім і многімі іншымі вядомымі дзеячамі.

Можна было б пісаць вялікі артыкул ці нават трактат пра кантакты Антона Луцкевіча з габрэйскімі дзеячамі яго пары. Вось і масонам ён стаў таму, што яго рэкамендавалі ў ложу вядомыя віленскія ліберальныя дзеячы доктар Георгій Ром (кажуць, сваяк знакамітага рэжысёра Міхаіла Рома) і доктар Цэмах Шабад.

Луцкевіч разглядаў Беларусь і так званы Паўночна-Заходні край як край пяці народаў: беларусаў, вялікаросаў, габрэяў, літоўцаў і палякаў. Ён быў краёўцам, то бок хацеў, каб гэты край стаў краем мірнай супрацы народаў, якія яго насяляюць. Калі ў 1915 г. стала відавочна, што заходняя частка Беларусі з Вільняй і Віленскім краем трапяць пад уладу Нямеччыны, беларускія сацыялісты разам з Бундам вырашылі каардынаваць сваю дзейнасць. Як вядома, у снежні 1915 г. была выпрацавана, як яе назваў гісторык Зэновіюш Панарскі, шляхетная канцэпцыя Канфедэрацыі Вялікага Княства Літоўскага. Распрацоўвалі яе прадстаўнікі чатырох народаў (вялікаросы ў жніўні–верасні 1915 г. падаліся ў бежанства, на ўсход). Напісаны Іванам Луцкевічам універсал Канфедэрацыі Вялікага Княства Літоўскага быў апублікаваны на чатырох мовах. На жаль, гэтай задуме не наканавана было здзейсніцца: яе не прыняла большасць польскіх і літоўскіх палітыкаў, якія цвёрда стаялі за адраджэнне нацыянальных дзяржаў, што праўда, квапячыся пры гэтым на землі суседзяў. Пазней, калі польскі Устаноўчы сойм прыняў такі выбарчы закон, паводле якога беларусам, габрэям, немцам і ўкраінцам цяжка было прабіцца ў парламент, Луцкевіч быў у ліку палітыкаў, якія ў 1922 г. стварылі Блок нацыянальных меншасцяў. І ў выніку з трыбунаў Сойму і Сенату Польскай Рэспублікі загаварылі прадстаўнікі гэтых народаў.

Асобна трэба сказаць пра публікацыі Антона Луцкевіча ў габрэйскім друку.

У 2011 г. даследчыца габрэйскага жыцця ў Беларусі Клэр Лё Фоль выявіла ў Інстытуце габрэйскіх даследванняў (Institute for Jewish Reseach) у Нью-Ёрку[1] брашуру Антона Навіны (гэта псеўданім А. Луцкевіча) “Беларусы” (די װײסרוסן .אנטאן נאװינא). Кніга выйшла ў 1924 г. у віленскім выдавецтве «די נײע ײדישע פאלקסשול»  (“Новая габрэйская народная школа”).

Гэтую працу Антон Луцкевіч адмыслова пісаў для габрэйскай чытацкай аўдыторыі. Напісана яна ў кастрычніку 1921 г. па-расійску. Яе рукапіс захоўваецца ў бібліятэцы імя Ўрублеўскіх Літоўскай акадэміі навук у 21-м фондзе (адзінка захавання 338).

Значна раней на ідышы апублікавана іншая праца Антона Луцкевіча. Пра гісторыю яе з’яўлення на старонках часопіса “Ды юдышэ вэлт” (די יודישע וועלט ; “Габрэйскі свет”) больш-менш падрабязна напісаў Змітрок Бядуля ў сваёй знакамітай брашуры “Жыды на Беларусі: Бытавыя штрыхі”[2]. Што праўда, Бядуля не назваў аўтара артыкула. Клэр Лё Фоль выявіла, што аўтарам змешчанага ў 9-м і 10-м нумарах часопіса за 1913 год артыкула “Адраджэнне беларусаў” (די אופלעבונג פון די בעלארוסען) быў Антон Луцкевіч.

Гэтым артыкулам часопіс адкрываў новую рубрыку – “Нашы суседзі” (אונזערע שכנים). “Пад такой назвай, – гаварылася у нататцы ад рэдакцыі, – мы хочам час ад часу друкаваць артыкулы, якія павінны знаёміць чытачоў з сацыяльна-культурным становішчам і адраджэнскім рухам прыгнечаных народаў, між якіх мы жывем. Артыкул, які мы друкуем у гэтым нумары, напісаны беларускім пісьменнікам і перакладзены на ідыш з рукапісу”.

Не выключана, што перакладчыкам артыкула быў сам Змітрок Бядуля.

Павярхоўнае знаёмства з тэкстам артыкула паказвае, што гэта адаптаваны тэкст артыкула А. Луцкевіча “На дарозе да новага жыцця”, які ў 1912 г. друкаваўся ў альманаху “Маладая Беларусь” і быў выпушчаны асобнаю адбіткаю. Значна пазней гэты артыкул перадрукаваны ў Луцкевічавай кнізе “Да гісторыі беларускага руху” (Менск, 2003; Вільня–Беласток, 2010; Смаленск, 2015).

Цяпер даследчыкам вядомыя і іншыя тэксты, якія пад імем А. Луцкевіча апублікаваныя ў габрэйскім друку. Гэта ягонае інтэрв’ю віленскай газеце “Унзэр тог” (“Наш дзень”), надрукаванае 5 снежня 1921 г. пад загалоўкам “Беларусы на выбарах у сойм” (гаворка пра выбары ў сойм так званай Сярэдняй Літвы). Асобнік газеты захоўваецца ў 3-м фондзе Беларускага дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва (адзінка захавання 206). З артыкула Аляксандры Бэргман “Яшчэ раз пра Антона Луцкевіча” (ARCHE. 2009. № 8) вядома, што пасля арышту паслоў ды іншых актывістаў Беларускай Сялянска-Работніцкай Грамады Луцкевіч на пачатку 1927 г. даў інтэрв’ю віленскай газеце “Цайт”. Трэба спадзявацца, што тэкст гэтага інтэрв’ю будзе таксама даступны нашым даследчыкам.

Можна думаць, што названымі публікацыямі спіс Луцкевічавых тэкстаў, апублікаваных у габрэйскім друку, не закрываецца.

Наагул, гэта праблема – вывучэнне габрэйскага друку былой Расійскай імперыі, Польскай Рэспублікі і БССР. Гэты друк не быў даследаваны, напрыклад, тады, калі рыхтаваліся бібліяграфічныя даведнікі пра Янку Купалу і Поўны збор яго твораў. Ёсць імавернасць, што не ўлічаны многія пераклады твораў Песняра на ідыш, а таксама артыкулы пра яго на гэтай мове. Бяда ў тым, што беларусы лянуюцца вучыць ідыш, а для маладых габрэяў ён “нямодны”, бо практычнае значэнне мае цяпер іўрыт. І нешта не бачу я ў Беларусі даследчыкаў гісторыі тутэйшага габрэйства, габрэйска-беларускіх сувязяў. Практычна ўсе яны жывуць за межамі нашай краіны. Праблема.

***

Некаторыя не абцяжаныя веданнем гістарычных рэаліяў людзі звяртаюць увагу на тое, што Антон Луцкевіч у сваіх беларускамоўных працах не карыстаўся словамі “яўрэй” ці “габрэй”, а спрэс пісаў “жыд”, “жыды”, і робяць з гэтага пэўныя высновы. І калі кажаш ім, што і сваю жонку Луцкевіч называў жыдоўкай, яны здзіўляюцца. А жонкаю Луцкевіча была Сэрка Абрамовіч, якую ў хрысціянскім асяроддзі называлі Зоф’яй (такое, дарэчы, было імя і маці Луцкевіча).

Гэта пісьменніку дадзена права на вымысел. Гісторык можа толькі дадумваць, абавязкова робячы пры гэтым агаворку: гэта не факт, але мне так думаецца. Шчыра прызнаюся, што да гэтага часу не ведаю, калі адбылося знаёмства Антона і Сэркі ды калі яны пажаніліся. Можна думаць, што Сэрка выйшла за Антона ці пад канец 1919-га, ці на пачатку 1920-га, бо і першынец нарадзіўся 22 кастрычніка 1920 г.

Сэрка Абрамовіч была, як у той час казалі, рэбэцы. Яна вывучылася на лекара. Вучылася ж у Манпэлье, дзе была моцная габрэйская грамада, а медыцынская школа існавала яшчэ ў ХІІ ст. У 1289 г. у горадзе быў заснаваны ўніверсітэт, студэнтам якога ў свой час быў знакаміты Нострадамус і медыцынскі факультэт якога скончыла Сэрка. Яе спецыялізацыяй была педыятрыя.

Тое, што патомны шляхціч Антон збіраецца жаніцца з габрэйкай, выклікала спрэчкі ў сям’і. Антонавы бацькі і большы брат Іван Герман да таго часу памерлі, але іншая радня не хацела, каб габрэйка была жонкаю Луцкевіча. І калі думку родных і сваякоў можна было ігнараваць, дык абысці Касцёл ніякім чынам было нельга: у той час шлюб быў толькі царкоўны. Не мог абвянчаць такую пару і рабін. Каб пераадолець гэтую перашкоду, Антон з каталіцызму перайшоў у кальвінізм. Гэта не было для яго праблемай, бо пазней ён публічна скажа, што з’яўляецца атэістам. Кальвінскі пастар блаславіў шлюб Антона і Сэркі.

Антон і Сэрка з сынамі Юркам і Лявонам

У Антона і Зоф’і – будзем называць Сэрку і так – было двое дзяцей: Юрка (нарадзіўся, нагадаю, 22 кастрычніка 1920 г.) і Лявон (13 сакавіка 1922 г.). Юрый і Лявон Антонавічы, якіх я ведаў асабіста, жартавалі, што яны нарадзіліся ў рэстаране, а хрысцілі іх у кінатэатры. І сапраўды, у доме 33 па вуліцы Віленскай у савецкі час абсталявалі рэстаран, а кальвінскую царкву бальшавікі ператварылі ў кінатэатр “Kronika”.

Нехта, магчыма, вывучыць усе дакументы пра пані Зоф’ю Луцкевічаву, якія маюцца ў віленскіх архівах. З таго, што трапіла мне на вочы ў акадэмічнай бібліятэцы імя Ўрублеўскіх, можна даведацца, што ў другой палавіне 1920-х доктарка Луцкевіч была беспрацоўная. Як вырашылася пытанне аб яе працаўладкаванні, я не ведаю. Затое агульнавядома, што 12 кастрычніка 1927 г. быў арыштаваны і кінуты ў турму на Лукішках муж пані Зоф’і. Палякі выдатна ведалі, што Луцкевіч не з’яўляецца сябрам Беларускай Сялянска-Работніцкай Грамады, але вырашылі “падвярстаць” яго пад гэтую справу, бо ім рупіла ізаляваць былога прэм’ер-міністра БНР. На тое была важкая прычына: набліжаліся выбары ў Сойм і Сенат другой кадэнцыі, і Луцкевіч мог зноў узначаліць выбарчую кампанію беларусаў, зноў дамовіцца ў габрэямі, немцамі ды ўкраінцамі пра выбарчы блок ды замацаваць электаральны поспех 1922 г. Да таго ж у 1927-м Луцкевіч узначаліў даволі паспяховую кампанію па выбарах у органы мясцовага самакіравання.

Гэта, мушу адзначыць, мая думка наконт прычыны арышту Луцкевіча. Інакш нельга растлумачыць той факт, што ён быў вязнем толькі праз 9 месяцаў пасля зняволення правадыроў БСРГ.

Пані Зоф’я

Мужа арыштавалі, і пані Зоф’я засталася адна з двума малалетнімі сынамі. Можна толькі ўявіць, што яна перажыла з кастрычніка 1927-га па май 1928-га, калі А. Луцкевіча суд апраўдаў і ён выйшаў на волю. Аднак пракуратура не згадзілася з рашэннем суда, і ў самым канцы лютага 1929 г. пачаўся чарговы працэс. Зноў перажыванні, зноў паняверка, і 5 сакавіка, калі Луцкевіч быў у апеляцыйным судзе, пані Зоф’я засілілася.

Зноў апраўданы судом, Луцкевіч застаўся з двума дзецьмі. Жаніцца другі раз, прывесці сынам мачаху ён не змог. Такіх мужчын называюць адналюбамі.

Тым часам жыццёвыя абставіны ўскладняліся. Асноўны даход Луцкевіч меў як настаўнік Віленскай беларускай семінарыі. Зарабляў ён і пяром. Да таго ж ён узначальваў Беларускае навуковае таварыства з яго знакамітым музеем. Але ў 1931-м яго пазбавілі працы ў гімназіі. На адны ганарары жыць было цяжкавата, а аплата працы загадчыка Беларускага музею была скупая. Луцкевіч мусіў пакінуць кватэру ў доме 33 па Віленскай вуліцы і наняць вельмі сціплую кватэрку на Піўной. Даўні знаёмец Луцкевіча, вядомы сваім нацыяналізмам доктар Ян Станкевіч сведчыў, што Луцкевіч у тыя гады літаральна галадаў.

Магчыма, Луцкевічу і яго сынам лягчэй стала жыць, калі знайшліся дабрадзеі, якія пачалі фінансава падтрымліваць і Беларускі музей, і яго загадчыка. У першую чаргу гэта былы дзяржаўны сакратар БНР Клаўдзій Дуж-Душэўскі. Інжынер-будаўнік, які ўзводзіў для Літвы будынкі дзяржаўных устаноў у Коўне, ён мог выдзеліць са свайго бюджэту даволі значную па тым часе суму[3]. Калі бальшавікі ў верасні 1939 г. прыйшлі ў Заходнюю Беларусь ды арыштавалі А. Луцкевіча, Дуж-Душэўскі ўзяў яго сыноў пад апеку.

***

У свой час я даволі падрабязна расказаў чытачам “Нашай Нівы” пра род Луцкевічаў. Прадоўжыць гэты род было наканавана Юрыю Луцкевічу, большаму сыну Антона і Сэркі. Ён стаў бацькам дачкі Алесі і сына Івана.

Унук Антона Луцкевіча — Іван з жонкай Вольгай і сынамі Міхасём і Юркам

У юныя гады Іван Юр’евіч Луцкевіч захапляўся джазам, і гэтае захапленне прывяло яго ў Ізраіль. Другі раз у Ізраіль Іван прыехаў у больш сталым узросце і з празаічнай мэтай падзарабіць. Там, у Ізраілі, ён сустрэў сваю будучую жонку, дзяўчыну з Гомеля Вольгу. Там у Івана і Вольгі нарадзіліся Міхаэль (2010) і Юрка (2012). Як жартуе бацька, праўнукі прэм’ер-міністра БНР Антона Луцкевіча і Сэркі Луцкевічавай могуць прэтэндаваць за самыя высокія пасады ў Дзяржаве Ізраіль.

Анатоль Сідарэвіч, для belisrael.info

 

[1] Сам Інстытут быў заснаваны на пачатку 1920-х у Вільні, але не ў апошні чарод з прычыны антысеміцкай палітыкі польскіх уладаў у канцы 1920-х было вырашана перанесці яго дзейнасць за акіян. Так у Нью-Ёрку апынулася багатыя бібліятэка і архіў. Страшна падумаць, што было б з калекцыямі, калі б праца Інстытута датрывала ў Вільні па Другой сусветнай вайны…

[2] Гл.: Бядуля З. Выбраныя творы. Мінск: “Кнігазбор”, 2006. С. 406–407.

[3] Не ведаю, ці залічаны К. Дуж-Душэўскі ў Праведнікі народаў свету, але добра вядома, што ён быў арыштаваны нацыстамі за тое, што ратаваў габрэяў.

Пару заўваг ад рэд. Брашура 1924 г. на ідышы (гл. выяву справа) даўно вядомая зацікаўленаму колу, яна захоўваецца, напрыклад, у іерусалімскай нацыянальнай бібліятэцы. Артыкул А. Навіны займае ў ёй 18 старонак, a дадатак, апавяданне Т. Гушчы (Я. Коласа) «Дзеравеншчына» ў перакладзе на ідыш, – 6 старонак. «Выяўлены» артыкул А. Навіны ў часопісе «Ды юдышэ велт» за 1913 г. таксама даволі вядомы, даступны для капіявання ў той жа бібліятэцы (гл. першую старонку злева). Назва артыкула гучыць крыху іначай, чым у нашага паважанага аўтара: «Вегн дэр нацыёналер ойфлебунг фун ды беларусн», г. зн. «Пра нацыянальнае адраджэнне беларусаў».

«Даследчыкаў гісторыі тутэйшага габрэйства, габрэйска-беларускіх сувязяў» у Беларусі не так і мала. Некаторыя публікаваліся на нашым сайце, пра некаторых мы пісалі.

Апублiкавана 21.03.2017  12:45