Tag Archives: Иудаизм в Беларуси

Инесса Ганкина. Размышления по поводу, или Спешите видеть

Думаю, что стремление сопоставлять разную информацию может сослужить неплохую службу. Но обо всём по порядку.

За последнее время в нескольких научных публикациях мне попадалась информация о богатой и уникальной коллекции еврейского отдела Белорусского государственного музея, которая экспонировалась в Минске 1920—30-х годов. Естественно, когда 28 декабря 2020 г. в Национальном историческом музее Республики Беларусь открылся выставочный проект «Другое нараджэнне. Рэканструкцыя яўрэйскай калекцыі Беларускага дзяржаўнага музея ў 20-30-х гг. ХХ ст.», я решила познакомить читателей не только с самой выставкой, но и с историей коллекции.

В подготовке этого материала неоценимую помощь мне оказала Дарья Селицкая (Д. С.) – старший научный сотрудник Национального исторического музея Республики Беларусь, куратор проекта. А «сверить часы», т.е. сопоставить свои впечатления с чужими, мне удалось благодаря Наталье Огорелышевой – магистру гуманитарных наук, независимой исследовательнице, члену Еврейского волонтерского движения ICOMOS-Беларусь.

Немного истории. 20 января 1919 г. в Минске открылся областной музей, который 31 августа 1923 г. был реорганизован в Белорусский государственный музей. Годом позже на его площадке стал работать новый, уникальный еврейский отдел. Есть сведения, что в 1928 г. в этом отделе хранилось 2000 предметов, а с учетом того, что фонды пополнялись и дальше, становится понятно, что к 1941 г. это была богатейшая коллекция. Подтверждением активной еврейской научной жизни в 1920-е годы служит представленный на выставке фрагмент публикации 1923 г.

Представленная на одном из стендов копия фотографии 1927 г. дает представление об экспозиции столетней давности.

Как самостоятельная структурная единица отдел просуществовал до 1933 г. Затем произошла реорганизация музея, было указано на недостатки в его работе, власти потребовали усилить идеологический и классовый подход к организации выставок. В результате этой «перестройки» еврейский отдел был закрыт. Фонды еврейской коллекции продолжали пополняться, но сама она перестала выставляться целостно, а начала активно использоваться для создания общей экспозиции. Например, предметы культа оказались на выставке антирелигиозной пропаганды, и т. п.

Открытием для меня стала информация, полученная от Дарьи Селицкой, что музей работал даже в оккупированном Минске, проводя в частности, выставки, посвященные христианству. А что же с еврейской коллекцией? «Есть свидетельства, что в 1943 г. предметы еврейской коллекции были вывезены в Вену, потому что фашисты планировали устроить там институт гебраистики». [Д. С.] Остальная, «арийская» часть музейной коллекции, была вывезена в 1944 г.

Мы продолжаем разговор, и Дарья делится историей возвращения экспонатов. «В 1947 г. вернулось два вагона ценностей, а ведь в 1944 г. вывезли четыре! В возвращенных ценностях были и предметы еврейской культуры, но поскольку нашего музея тогда не существовало, всё передали в фонды музея истории Великой Отечественной войны. А в 1957 году, когда был организован наш музей, предметы потихоньку начали возвращаться в наши фонды. Это был долгий процесс. Они возвращались на протяжении десятилетий». [Д. С.]

В 2019 г. в фонды Национального исторического музея Республики Беларусь из Белорусского государственного музея истории Великой Отечественной войны был передан ряд предметов, в их числе 22, относящихся к еврейской культуре, из той самой многострадальной довоенной коллекции. Продолжение поисков помогло найти еще 10 предметов с номерами и штампами Белорусского государственного музея.

Особый детективный привкус всей этой истории поисков придает следующий факт – в музее Израиля (Иерусалим) обнаружился музейный предмет «Каббалистический амулет» с номером и штампом Белорусского государственного музея, о чем коллеги сообщили в Минск. Как говорится, чудны дела твои, Господи…

Короче говоря, все эти события должны были привести и привели к закономерному результату – реализации проекта «Другое нараджэнне», подготовленного в соответствии с грантом Президента Республики Беларусь. Основные участники проекта: Национальный исторический музей Республики Беларусь, Белорусский государственный музей истории Великой Отечественной войны, Музей истории и культуры евреев Беларуси, Национальный архив Республики Беларусь и Национальный художественный музей Республики Беларусь.

Выставка. Пора, наконец, прогуляться по выставке. Хочу отметить, что экспозиция сделана для условий современной Беларуси просто идеально. Вместо большого количества отдельных экспонатов, которые не в состоянии по достоинству оценить случайный посетитель, весь зал разделен на несколько логических зон, обозначенных соответствующими баннерами. В этих зонах расположено небольшое количество уникальных экспонатов, а легко читаемые стенды позволяют узнать об основных аспектах традиционной еврейской жизни.

Познакомившись с «культурным алфавитом», можно совсем другими глазами посмотреть на графику и живопись известных белорусских художников, а также на экспонаты в витринах. Особый интерес представляет часть экспозиции, рассказывающая об истории коллекции, которую я уже представила выше. Как справедливо заметила Дарья: «Я, как сотрудник фондов, работающая с предметами, первоначально видела эту выставку как реконструкцию… Вообще, это моя первая выставка, которую я готовлю как куратор. В процессе работы мы расширили и уточнили концепцию выставки. Наша задача была рассказать о еврейской культуре, чтобы посетитель, придя на выставку, увидел артефакты и понял, почему ученые собирали эту коллекцию… Насколько она богата, интересна и уникальна». [Д. С.]

Знакомьтесь: этот с любовью отреставрированный башмак не просто обувь, а символ части обряда, восходящего к Торе. Речь идет о левиратном браке, который упоминается еще в первой книге Торы «Берейшит», в рассказе о сыновьях родоначальника самого большого колена еврейского народа Иегуды. После смерти первенца Иегуды Эра, родоначальник колена, выдал его жену, а свою невестку Тамар, за своего второго сына Онана, чтобы тот «восстановил род брата своего». Далее Тора рассказывает, что должен делать человек, не желающий сочетаться подобным браком: «Но если не захочет этот человек взять невестку свою, то пусть выйдет невестка его к старейшинам и скажет: “Отказывается деверь мой восстановить брату своему имя в Израиле, не хочет он жениться на мне!”. И вызовут его старейшины города его, и будут говорить с ним, и если он будет настаивать на своем и скажет “не хочу взять ее!”, то пусть подойдет невестка его к нему на глазах старейшин и снимет башмак с ноги его, и плюнет в лицо ему, и ответит, и скажет: “Так поступают с человеком, который не восстанавливает имя брата своего!”. И будет имя его в Израиле – “дом разутого”…». Весь этот обряд со снятием башмака и плевком в лицо получил название «халица». Понятно, что сама процедура такого брака осталась в далёком прошлом, но традиция использования башмака для освобождения от необходимости жениться на вдове сохранилась, похоже, до ХХ века, раз этот башмак оказался в музейной коллекции.

Еще одна интереснейшая история связана с обычным, на первый взгляд, кольцом. Этот экспонат оказался в музее после расформирования музея Луцкевичей в Вильнюсе (бел.: Беларускі музей у Вільні, полное название: Віленскі беларускі гісторыка-этнаграфічны музей імя Івана Луцкевіча). Музей находился в Вильно (ныне Вильнюс, Литва) в 1921—1945 годах вместе с Белорусским научным обществом и Белорусской гимназией. Романтические представления братьев Луцкевичей привели к тому, что это украшение было обозначено в документах как принадлежавшее князю Борису и датировано XII веком. Только в 2020 г. скрупулезное исследование Дарьи и ее коллеги доказало, что речь идет о еврейском свадебном кольце с «домиком-башенкой», символизирующем синагогу.

Как вы уже поняли, яркие рассказы о находках, атрибуции и прочих музейных тайнах можно услышать практически обо всех экспонатах на выставке. Особенно меня впечатлила история про арон-кодеш из Узлян Пуховичского района, где до войны стояла красивейшая деревянная синагога… После закрытия Минской хоральной синагоги ученые еврейского отдела предложили узлянской общине арон-кодеш из Минска в обмен на их, сделанный в XVIII в. Именно этот давний обмен сохранил для потомков уникальный артефакт.

Я уже упоминала о прекрасном художественном решении выставки. В качестве примера – баннер, посвященный бар-мицве.

Особый раздел выставки, позволяющий в полной мере почувствовать атмосферу местечковой жизни, – графические и живописные работы знаменитых белорусских художников как еврейского, так и нееврейского происхождения. Реалистически точная акварель Якова Кругера, выполненная в 1921 г., воспроизводит интерьер Холодной синагоги в Минске. Эта была самая старая минская синагога (XVI в.), которая пережила многочисленные войны и нашествия… Её бездумно снесли в 60-х годах века двадцатого.

Воспоминания о ней являются важной деталью знаменитой работы Мая Данцига «Мой город древний, молодой» (1972).

Эта же синагога на Школьной улице изображена на работе Михаила Филипповича, выполненной акварелью и гуашью (1924).

Выставка была бы невозможна без портретов и жанровых сцен. Поэтому знакомьтесь, перед вами портрет сестры художника Юделя Пэна, выполненный в технике масляной живописи…

…а также литография Менделя Горшмана «Танец стариков на празднике Торы» (1926)

Кому это надо? Пока я внимательно рассматривала экспонаты, слушала рассказ Дарьи, а главное, видела ее светящиеся от счастья глаза, меня не покидала мысль о востребованности проектов такого рода в современной Беларуси…

Дарья Селицкая

Свой вопрос я задала Дарье в конце нашей беседы. И вот что услышала в ответ: «Я думаю, что сейчас тема еврейской культуры очень модная… На смену антисемитизму советской эпохи приходит интерес к еврейскому наследию».

Тему актуальности подобных проектов я продолжила с Натальей Огорелышевой. Bот что она мне сказала:

«Это очень значимое событие! Причем не только для Минска, это интересно для понимания и восприятия целого пласта еврейской культуры Беларуси. Кстати, я обратила внимание на то, что выставка создана совместными усилиями не только “принимающей площадки” – Национального исторического музея…

Выставка удивила меня разнообразием подачи материала. Что такое музей? И каким быть музею или музейной экспозиции? Мы привыкли к тому, что “воздействие на зрителя” осуществляется либо через искусство, либо через артефакты. А здесь в пределах одной музейной комнаты можно увидеть сочетание различных выразительных средств – живопись, графика, плакат, предметы еврейской жизни, от которых захватывает дух. И это не только обиходные предметы – посуда и другая утварь, это и невероятный резной aрон–кодеш из дерева, и кожаный ботинок (очень милый и напоминает о штетлах!), и мой фаворит – золотой перстень! Еще хочется отметить, что экспозиция составлена очень грамотно – вот мы читаем о шаббате, и тут же видим те предметы, без которых не обходится ни один шаббат – подсвечники, кидушный бокал и т.д. То есть, это не простая подача материала, а возможность погружения в еврейскую культуру. Это очень важный момент для тех, кто не знаком с синагогальной жизнью или никогда не участвовал в еврейских праздниках. Мне кажется, что и сам посыл выставки такой – это та культура, которая всегда была рядом, просто мы ее досконально не изучали».

Я знала, что на прошлой неделе впервые в стенах Национального исторического музея Наталья прочла свою лекцию о празднике Пурим, и, естественно, поинтересовалась реакцией слушателей. Очень порадовал ее ответ: «Мне было очень приятно, что на лекции были представители разных конфессий – это выяснилось в процессе диалога. Поэтому я очень благодарна организаторам за возможность выступления, а слушателям – за вопросы. Как и я ожидала, рецепт гоменташей заинтересовал всех! И несложную детскую песенку о Пуриме (на иврите, кстати!) осилили все. Это еще раз доказывает, что у людей есть интерес к еврейскому наследию в целом. Ведь начали мы с далекой Персидской империи, а закончили нашими штетлами, где чьи-то бабушки и сейчас выпекают гоменташи».

Подтверждением прекрасного настроения слушателей и лектора являются вещественные доказательства, а именно чудесная фотография, сделанная Еленой Замулиной сразу после лекции…

На ней счастливая Наталья позирует в окружении подруг – Александры Босяковой и Елены Замулиной. А на втором фото она вместе с Александрой Босяковой очень серьезно слушает вопросы из зала.

Фото Елены Замулиной

В завершение материала необходимо указать тех, кто упорно шел к намеченной цели и создал эту невероятную выставку. Кураторы: Дарья Селицкая и Данута Гринь. Художественное решение: Алена Петринич, Анна Романенко, Виктория Тарасевич. Поверьте, я рассказала только о малой части экспонатов.

Но… как всегда, это дурацкое «но», которое мешает смотреть в будущее с надеждой. В очередной раз выставлена на торги полуразрушенная белорусская синагога… Неизвестно, кто купит ее, а главное, какова будет судьба здания.

Здание синагоги в Острино Щучинского р-на Гродненской обл. Взято отсюда

Закончится выставка, и с любовью подобранные артефакты опять окажутся в запасниках музеев до следующего гранта. Хотя достаточно было бы найти подходящее помещение – еврейских экспонатов в белорусских музеях хватит на прекрасную постоянную экспозицию, и даже не на один зал. Вспоминаю оборудованный по последнему слову техники еврейский музей в Москве, такой же представительный музей в Варшаве, многочисленные культурные центры и еврейские музеи в Литве – и думаю: неужели Республика Беларусь не в состоянии взять пример с соседей?..

Пока всю удивительную экспозицию можно увидеть до 10 марта текушего года в здании Национального исторического музея Республики Беларусь, я могу посоветовать читателям: «Спешите видеть!»

Инесса Ганкина,

г. Минск

Фото Инессы Ганкиной и Дмитрия Симонова (кроме специально отмеченных)

Опубликовано 03.03.2021 12:45

Наталля Агарэлышава разважае пра сінагогі Гомельшчыны

Выкарыстанне патэнцыялу былых і існуючых сінагог Гомельшчыны: гісторыя, праблематыка, магчымасці

Для беларускіх мястэчак пачатку ΧΧ ст. былі характэрныя царква, касцёл і сінагога (часам – і мячэць), якія звычайна стаялі ў цэнтры. Паводле этнічнага складніка пасля беларусаў на другім месцы былі габрэі, якія складалі 14,1% (каля 1,2 млн. чалавек) ад усяго насельніцтва [1]. Даследчык Бэн-Цыён Пінчук прадставіў дадзеныя аб тым, што ў 1897 г. габрэйскае насельніцтва дамінавала (складала звыш 80% насельніцтва) у 462 мястэчках ва ўсёй рысе аседласці [3].

Усе змянілася пасля 1940-х гг., калі габрэйскае насельніцтва пацярпела ў час Халакоста (з тых, хто застаўся на акупаванай тэрыторыі, загінула каля 96% – статыстыка Яд Вашэм, 1991 г.). У апошнія дзесяцігоддзі існавання Савецкага Саюза ў беларускіх габрэяў з’явілася магчымасць з’ехаць у Ізраіль або іншыя краіны. Але засталося матэрыяльнае ўвасабленне габрэйскай культуры – сінагогі, вакол якіх некалі круцілася ўсё жыццё абшчыны. Што ж такое сінагогі і як яны выкарыстоўваюцца цяпер? Сінагога – гэта любое памяшканне, прызначанае для грамадскай малітвы, якая заўсёды была і застаецца яе галоўным прызначэннем. Аднак у Талмудзе сінагога толькі адзін раз названа «домам малітвы» (бейт-тфіла). Як правіла, яе функцыі значна шырэй – з старажытных часоў і па сённяшні дзень яна завецца «дом сходу» (бейт-кнесет), ці ў больш звыклай для нас грэчаскай версіі – «сінагога» (συναγωγή). У адпаведнасці са сваёй назвай, сінагога з’яўляецца месцам адукацыі, правядзення сустрэч, сходаў, розных урачыстасцяў як для ўсёй абшчыны, так і для яе асобных чальцоў [4].На сённяшні час у Беларусі дзейнічае каля дзесяці сінагог, з іх тры – у г. Мінску [5]. Будынкаў сінагог, якія не выконваюць свае першапачатковыя функцыі, захавалася каля 70, і выкарыстоўваюцца яны пад розныя гаспадарча-бытавыя патрэбы: складскія памяшканні, рамонтныя майстэрні, крамы, жытло і г.д. І гэта – у лепшым выпадку, бо некаторыя з іх проста пустуюць і стаяць у руінах [2, 5]. Я вырашыла разгледзець сінагогі Гомельшчыны – вобласці Беларусі, дзе іх захавалася менш за ўсё. Навізна даследавання – у тым, што сінагогі Гомельшчыны дагэтуль падрабязна не вывучаны і не апісаны (аднак ёсць асобныя публікацыі пра жыццё габрэйскіх суполак Беларусі).

Мал. 1. Касцялянскі А. Р. Сінагога ў Нароўлі. 1927 г. Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь (фота аўтаркі). Будынак страчаны.

Падчас даследвання я высветліла, што сінагогі, якія дзейнічаюць у першапачатковым будынку, знаходзяцца ў самым г. Гомелі.

Мал. 2. Былы будынак сінагогі «Рош-Піна» у Гомелі, дзе зараз знаходзяцца ўсе габрэйскія суполкі горада (фота аўтаркі)

Так, будынак сінагогі «Рош-Піна» (год пабудовы – 1870) пасля ўсіх выкарыстанняў і перабудоў усё ж такі вярнулі габрэйскай суполцы Гомеля. Зараз асноўны карыстальнік будынка – грамадскае аб’яднанне «Гомельская абласная габрэйская суполка “Ахдут”». Па адрасе вул. Чырвонаармейская, 1а, зараз знаходзяцца дзве сінагогі: «Бейт Якаў» (артадаксальны іўдаізм) і «Кадзіма» (рэфармісцкі іўдаізм). Акрамя гэтага, у будынку размешчаны наступныя габрэйскія суполкі: супольная бібліятэка, клуб «Менора», грамадскае аб’яднанне «Гомельскі абласны габрэйскі дабрачынны цэнтр “Хэсэд Бат’я”», грамадскія аб’яднанні «Сахнут» і «Кэшэр», моладзевае аб’яднанне «Тхія», гарадская арганізацыя Беларускага саюза габрэяў – ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, габрэйскі навучальна-інфармацыйны цэнтр, культурна-гістарычнае таварыства «Арыэль», габрэйская нядзельная школа, дзіцячы садок-школа «Атыква», танцавальны гурток, ВІА «Мішпаха», хор «Аідышэ Лід», праграмы «Умелыя ручкі» і «З рук у рукі» і іншыя [9]. Тут можна зрабіць выснову, што ў абласным цэнтры існуе моцная габрэйская суполка, намаганнямі якой атрымалася не толькі захаваць і вярнуць будынак сінагогі, але і ўключыць у супольнае жыцце каля 1000 габрэяў горада [6, 9].

Зусім іншая сітуацыя склалася ў населеных пунктах, дзе засталіся будынкі былых сінагог, а габрэйскія суполкі невялікія (і дзе жывуць пераважна габрэі сталага ўзросту). Так, будынак сінагогі ў Калінкавічах да нядаўняга часу быў заняты пунктам аховы грамадскага правапарадку, але цяпер ахоўнікам перадалі новы будынак, а стары пустуе. Габрэйская супольнасць г. Калінкавічы збіраецца ў хаце, пераробленай унутры пад сінагогу (на той жа вуліцы) [10].

Мал. 3. Былы будынак сінагогі ў Калінкавічах, у якім да нядаўняга часу быў размешчаны пункт аховы грамадскага правапарадку, зараз пустуе (фота аўтаркі)

У гарадскім пасёлку Парычы будынак былой сінагогі займае дзіцячая бібліятэка, а ў Чачэрску – малітоўны дом хрысціян-баптыстаў.

Мал. 4. Былы будынак сінагогі ў г.п. Парычы, зараз – дзіцячая бібліятэка (фота: globus.tut.by)

Мал. 5. Былы будынак сінагогі ў Чачэрску, гісторыка-культурная каштоўнасць, зараз – царква хрысціян-баптыстаў (фота: globus.tut.by)

Дарэчы, гэта адзіны будынак сінагогі на Гомельшчыне, які мае статус гісторыка-культурнай каштоўнасці з часткова захаванай аўтэнтычнай архітэктурай [2, с. 142, с. 144]. Кіраўнік праекта «Гісторыя габрэяў у Беларусі» у Тэль-Авіўскім універсітэце, доктар гістарычных навук Л. Смілавіцкі (паводле нашых звестак – кандыдат гістарычных навук, або PhD. – belisrael) піша, што ў г. Рэчыцы захаваўся будынак былой сінагогі насупраць гарвыканкама, але навукова гэта не падцверджана [7].

Таксама былі выяўлены асноўныя праблемы выкарыстання будынкаў былых сінагог:

1. Зніклая памяць (пра габрэйскую культуру і спадчыну сярод беларусаў);

2. Выпадкі неталерантнасці і вандалізму (Калінкавічы, Гомель);

3. Адсутнасць запыту на выкарыстанне будынкаў былых сінагог у першапачатковым выглядзе (невялікая колькасць наведвальнікаў габрэйскіх суполак у Калінкавічах і Парычах, адсутнасць суполкі ў Чачэрску).

У сувязі з гэтым паўстаюць пытанні інтэрпрэтацыі былой/сённяшняй матэрыяльнай габрэйскай спадчыны. Прааналізаваўшы сітуацыю з сінагогамі Гомельшчыны, я бачу наступныя шляхі яе вырашэння:

• Вывучыць па розных крыніцах (навуковыя публікацыі, архівы, сайты габрэйскіх суполак і арганізацый) метамарфозы, што адбываліся з сінагогамі Гомельскай вобласці ў перыяд 1945-2000 гг.;

• Вывучыць сітуацыю са станам існуючых і перабудаваных сінагог «на месцы»;

• Высветліць адносіны да гэтых будынкаў як мясцовага насельніцтва, так і габрэйскіх суполак (падрыхтаваць апытальнікі і правесці інтэрв’юіраванне).

Таксама мае быць праведзены SWOT-аналіз:

Унутраныя фактары Strengths (моцныя бакі):

– багатая і драматычная гісторыя габрэяў у Беларусі (у тым ліку – і ў Гомельскай вобласці);

– прысутнасць габрэйскіх суполак Гомельшчыны ў сацсетках (Фэйсбук, Укантакце, Аднакласнікі, Інстаграм);

– зацікаўленасць сярод габрэйскіх суполак матэрыяльнай спадчынай свайго народа

 Weaknesses (слабыя бакі):

– абмежаваная інфармацыя пра габрэйскую спадчыну Гомельшчыны;

– адсутнасць адзінага сайта пра габрэйскую спадчыну Гомельшчыны (у т. л. пра сінагогі);

– няма фінансавых укладанняў з боку ўладаў;

– адсутнасць рэкламнай прадукцыі пра габрэйскую спадчыну на «месцах»
Знешнія фактары Opportunities (магчымасці):

– магчымасць вывучаць архіўныя і іншыя крыніцы для далейшай інтэрпрэтацыі матэрыялу;

– магчымасць папулярызацыі габрэйскай спадчыны на тэматычных выставах, кірмашах, этнафэстах і г.д.;

– магчымасць дапамогі з-за мяжы (Ізраіль, ЗША і г.д.)

 Threats (пагрозы):

– выпадкі і спробы вандалізму;

– адсутнасць зацікаўленасці і інфармаванасці сярод мясцовага насельніцтва, уладаў і г.д.

 

Пасля гэтага можна вывучыць станоўчыя прыклады выкарыстання будынкаў былых сінагог на патрэбы мясцовай супольнасці. І тут самы яскравы прыклад – праца Беларускага камітэта ICOMOS па выкарыстанні будынка былой Ашмянскай сінагогі [8].

А далей ужо можна прапанаваць наступны набор дзеянняў:

• Распрацоўка турыстычнага маршруту «Па слядах былых штэтлаў Гомельшчыны»;

• Здымкі фільма/рэкламнага роліка пра жыццё былых штэтлаў Гомельскай вобласці ў фокусе з сінагогамі як «сведкамі» матэрыяльнай габрэйскай культурнай спадчыны;

• Развіццё зацікаўленасці мясцовых супольнасцяў у вывучэнні гісторыі Палесся (можна на базе краязнаўчых музеяў);

• Распрацоўка рэкламнай прадукцыі пра габрэйскую спадчыну Гомельшчыны.

Н. Агарэлышава, г. Мінск

Крыніцы

  1. Беларусы: Т. 4: Вытокі і этнічнае развіццё. Мінск: Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору, 2001, 221 с. – 4 т.
  2. Синагоги Беларуси. Каталог существующих зданий /сост. А. Еременко, М. Райхинштейн. – Иерусалим, 2019, 148 с.
  3. Pinchuk,B. C. How Jewish Was the Shtetl? // Polin. 2004. №17. P. 112.
  4. https://toldot.ru/articles/articleshtml?fbclid=IwAR01hK7jUuWBalwZB_qVqrbvCdQA0bHnt5XHIT_iR_HHbjUu7TkGV7DF_GQ
  5. https://globus.tut.by/type_tn_sinag_dejstv.htm
  6. https://toldot.ru/blogs/toldotplus/toldotplushtml
  7. http://nashkraj.info/evrejskie-adresa-rechitsy/
  8. https://nash-dom.info/54337
  9. Матэрыялы інтэрв’ю №№ 1 і 2 з прадстаўнікамі габрэйскіх суполак г. Гомеля.
  10. Матэрыялы інтэрв’ю № 3 з прадстаўніком габрэйскай суполкі Калінкавічаў.

Опубликовано 26.03.2020  15:23

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (124)

Шалом!.. Блi кішалон? Забаўна, што іўрыцкае слова «kishalon» («няўдача») увайшло ў гарадскі слэнг англамоўных. А яшчэ больш забаўна, што, калі ўводзіш у пошукавік urbandictionary.com «Lukashenko», то выскоквае такі во мэсыдж, не без намёку…

На месцы Рыгорыча я б загадаў заблакаваць гэты ўрэдны рэсурс у Сінявокай. Або ўзнагародзіць яго стваральнікаў медалём за развіццё звышкаштоўнай думкі «лепей быць дыктатарам, чым блакітным», або так: узнагародзіць і потым заблакаваць. Амаль як у «Прыгодах Чыпаліна» незабыўнага Джані Радары – фашыста, які 75 год таму перакаваўся ў камуніста… Праўда, дзе-нідзе даводзяць, што ў фашысцкую партыю на пачатку 1940-х ён запісаўся, каб ямчэй змагацца з ворагам (рыхтык той Штырліц).

Не ўсё шаноўнае чытацтва было ў курсах, што сёлета ў мінскага піўзавода – юбілей, ажно 155 гадоў… Першую піваварню ў 1864 г. пабудавала на месцы сучаснага завода мяшчанка з характэрнымі імем і прозвішчам: Рохл(я) Фрумкіна. У гонар «круглай» даты быў звараны гатунак «Багемскае паравое».

Раней іншы вытворца шпурнуў быў на рынак піва «Спарыш» – няйначай у гонар былога генеральнага сакратара БСДП(НГ), ньюсмэйкера, які нават у «Катлетах & мухах» засвяціўся 🙂

Раз «пайшла такая п’янка», бадзёра падкідваю маркетолагам ідэйку да сусветнай шахалімпіяды 2022 года – піва «Шахматнае»! Кандытары ўжо даўно расшалопаліся…

Але чаму раптам «Шахматный слодыч»? Слодыч у беларускай мове – жаночага роду.

Дарэчы, «Аліварыі» варта было б выпусціць «інтэлектуальнае» піва яшчэ з адной прычыны. Перад алімпіядай у Мінску лёгка прадбачыць «набегі» на спонсараў з боку адміністрацыі, як тое было перад Еўрапейскімі гульнямі. Выпуск «шахматнага» піва можа залічыцца як уклад у падрыхтоўку спартыўнай імпрэзы (ну, піяр жа, шахмат жа!), і фірме не прыйдзецца пускаць на вецер у ход жывыя грошы 😉

*

Пазаўчора з’явіліся-такі ўказы аб прызначэнні выбараў у Нацыянальны сход на лістапад 2019 г. Калі гэтыя кепскія паперы не будуць аспрэчаны ў Канстытуцыйным судзе (да разбору справы па сутнасці, хутчэй за ўсё, не дойдзе, але хто ведае…), то дэпутаты страцяць 10 месяцаў з перыяду сваіх канстытуцыйных паўнамоцтваў, г. зн. амаль 20%. Паводле рэдакцыі партала tut.by, нічога страшнага не адбудзецца – «тэрмін працы цяперашняга парламента будзе крыху скарочаны». Відаць, магутна кагосьці «нармалізавалі» год таму, у час «справы БелТА» 🙁

У «Народнай волі» 02.08.2019 паказана рэакцыя кіраўнікоў камісій палаты прадстаўнікоў на пытанне пра дачасныя выбары – «стакгольмскі сіндром» самы настаяшчы. Уладзімір Б.: «Хто будзе абурацца рашэннем прэзідэнта?» Дзмітрый Ш.: «Няма ніякіх парушэнняў закона ў тым, што тэрмін паўнамоцтваў дэпутатаў скарочаны», etc. На гэтым шэрым фоне арыгінальнасцю вылучыліся «філасофскія» развагі старшыні камісіі па міжнародных справах: «Любое грамадства мае тое, што заслугоўвае, і дабіваецца таго, на што здольнае. Калі пытанне тэрміну паўнамоцтваў не хвалюе грамадства, то ці павінна гэта хваляваць тых, хто абавязаны выконваць іх волю?» Усё ж гэта сафістыка, каб не сказаць «дэмагогія». Па-першае, не абавязаны канкрэтны дэпутат слепа выконваць волю выбарцаў сваёй акругі (іншымі словамі, няма ў яго імператыўнага мандату). Па-другое, я ўпэўнены, што пытанне хвалюе значную частку грамадства, асабліва ў сталіцы, дзе няхілая доля юрыдычна падкутых людзей, знаёмых з арт. 93 Канстытуцыі. Дарэчы, пан Варанецкі ў 2016 г. балатаваўся менавіта ў Мінску.

Тутэйшыя «незалежныя» СМІ цягам трох месяцаў не знайшлі часу, каб паведаміць пра бяскрыўдную ініцыятыву – звароты грамадзян да дэпутатаў «сваіх» акругаў у падтрымку Канстытуцыі ды парламентарызму (накшталт ліста, які мастак А. Дубінін адправіў спявачцы І. Дарафеевай яшчэ ў канцы красавіка). Вось і здаецца некаторым, што беларусам усё роўна, топча «галоўны» Канстытуцыю, або не, што на «грамадства» можна перакінуць адказнасць… Думаю, зусім скора гэтых «некаторых» накрые расчараванне.

А цяпер загадка. Якая сувязь паміж ярмошынскай заявай аб правядзенні прэзідэнцкіх выбараў 30 жніўня 2020 г. і выстаўленнем на торг будынка сінагогі ў гарпасёлку Поразава Свіслацкага раёна Гродзенскай вобласці (тым самым Поразаве, адкуль родам знаная акцёрка Эстэр-Рохл Камінская)? Адказ: у абодвух выпадках службовыя асобы бясклопатна распараджаюцца чужымі аб’ектамі…

Паводле Канстытуцыі (арт. 81), дату прэзідэнцкіх выбараў вызначае ніжняя палата парламента, а не чыноўніца са сваёй камісіяй – «тэхнічным органам», як Ярмошына сама яго накрэслівала ўвесну. Цікава, што ніхто з будучых «канкурэнтаў» Лукашэнкі 05.08.2019 не звярнуў увагі на гэтую акалічнасць (а мо хітрамудрае «Радыё С.» і не дало гэтага зрабіць?) Тут запярэчаць, што чыноўніца – якая трапіла ў пастку з утрыманнем уласнага маёнтка ды баіцца жыць на адну пенсію – проста выказала сваё падхалімскае меркаванне пра аптымальную дату, але ў такім разе публіцы лепей бы яго проста праігнараваць. І я праігнараваў бы, калі б раскручваць навіну не пачаў нацыянальны прававы (!) рэсурс. Не кажучы пра розныя тутбаі & «Беларуси сегодня».

Вядома, задача лукашэнскай адміністрацыі – атрымаць у канцы 2019 г. паслухмяны парламент, пазбаўлены нават той кволай «апазіцыі», што ёсць там цяперака. Вядома, сіл у «выканаўцаў» куды болей, чым у «народных абраннікаў», ды раз на год і палка страляе… Во будзе смешна, калі парламентарыі збяруцца на сваю першую сесію – і раптам прызначаць выбары прэзідэнта не на дзень народзінаў Лукашэнкі, а на вясну 2020 г., як бы ў знак помсты за скарачэнне тэрміну паўнамоцтваў сваіх папярэднікаў 😉

Паводле сусветных норм, часткова засвоеных і ў Беларусі, маёмасць належыць нашчадкам тых, у каго была незаконна канфіскавана. Духоўнымі нашчадкамі тых яўрэяў, што ў канцы ХІХ ст. пабудавалі сінагогу пад Ваўкавыскам, варта лічыць членаў іудзейскай абшчыны, найбліжэйшай да Поразава. Напэўна, гэта будуць іудзеі, адказныя за сінагогу ў Гродне… Што ім рабіць з напаўразбураным – але яшчэ трывалым – будынкам у Поразаве, гэта ўжо іх справа.

Дзейная гродзенская сінагога (hrodna.life); тое, што засталося ад сінагогі ў Поразаве, у 1964 г. ператворанай у склад (fotobel.by).

*

Усё прагрэсіўнае чалавецтва на Свіслачы, Дзвіне і Нёмане хвалюе, «што там у расіян». Аляксандр Л-к з Полацка, экс-шахматыст, а цяпер квазіпалітык, тыдзень таму заявіў: «Россиюшка поднимается с колен» (і нам, маўляў, з ёй па дарозе). Між тым у суседзяў назіраецца прымітывізацыя; іх улады працуюць тымі ж брутальнымі метадамі, што ў Беларусі ўжываліся прыкладна ў 1996-м годзе… Тады ў Расіі таксама было шмат нездаволеных, але іх нейтралізоўвалі больш хітра, чымся ў нас. Цяпер, бач, наадварот: у нас «касманаўты» неяк выйшлі з моды, у Маскве – увайшлі.

Арт-каментар Алега Мініча з racyja.com

Cёння я не па-мізантропску лагодны – пішу пра ўсіх-усіх… Ну, дзейнічае такі «Цэнтр новых ідэй» пад камандзёрствам адстаўных маладафронтаўцаў. На сайце ideaby.org то «ўздымаюць» рэгіёны Беларусі, то «выганяюць» міністра адукацыі (не дакляруючы альтэрнатывы), а цяпер во школьную праграму па літаратуры «перарабляюць». Апошні план – ад культуролага Вадзіма Мажэйкі, выхадца з «Ліберальнага клуба». Падзівіцеся…

Ёсць, безумоўна, ў мажэйкавым артыкуле тэзісы здаровыя, хоць і банальныя. Пра настаўнікаў: «Заробкі неабходна павысіць, а не звязаныя з навучаннем абавязкі – скасаваць». Далей сам аўтар прызнае: «Гэта гучыць як кніжная ісціна, якую шмат разоў паўтаралі нават на самым высокім узроўні, але заганная сістэма працягвае існаваць». І што маем?.. Апошняе, 777-е кітайскае папярэджанне?

Дапушчэнне «бадай, асноўны забойца цікаўнасці да літаратуры – гэта сучасная школьная праграма», як мінімум, спрэчнае. Успамінаю сябе і сваіх аднакласнікаў у канцы 1980-х – пачатку 1990-х: тагачасная праграма па літаратуры была не менш «патрыярхальнай» ды ідэалагізаванай, чым цяпер, але ж чыталі нямала, абменьваліся кнігамі… Асабліва каціраваліся замежныя фантасты кшталту Гарысана, Катнера, Хайнлайна, Шэклі (была б «крутая» белфантастыка, юзалі б і яе). Зрэшты, пасля Талстога ды Тургенева добра заходзілі і Міх. Булгакаў, і Д. Хармс.

Артыкул В. М. – не без метадычных парадаў: «Школьны курс дагэтуль грунтуецца на кансерватыўным падыходзе да разгляду твораў. Каб рэфлексаваць над прозай ды лірыкай, дзецям прапануецца засвоіць “асновы светаўспрымання аўтара”, вывучыць яго біяграфію, а потым зразумець, што аўтар хацеў сказаць. Дзіўна засяроджвацца на гэтым у век постмадэрну, калі Ралан Барт ужо 50 гадоў таму напісаў “Смерць аўтара”…» Пэўна, француз Барт афігеў бы, дазнаўшыся, што яго кароткае і суб’ектыўнае эсэ ў 2019 г. прапануюць прыняць за догму ў Беларусі.

«Немагчыма развіць мысленне, калі проста завучваць тлумачэнні са старой крытыкі» – дык у сучасных навучальных установах і не абмяжоўваюцца «простым завучваннем». Нават у познім СССР лічылася, што вучням трэба ведаць факты плюс умець выказаць уласнае стаўленне да твораў ды персанажаў. (Згадваю, зноў жа, сваю сярэднюю школу, а таксама апавяданні Ільі Зверава кшталту «Другое красавіка».) Агулам, добрай школцы ўласцівы баланс паміж аўтарытарнасцю і разняволенасцю.

Сама ідэя адчужэння літаратурнага твора ад аўтара не дужа мне падабаецца, хоць у 1960-х яна, магчыма, гучала рэвалюцыйна. Зараз насаджэнне гэткага падыходу ў школе здольнае прывесці хіба да дэвальвацыі аўтарытэтаў – за выняткам тых, каторыя «тут і цяпер». Да большай залежнасці школьных курсаў ад моды і палітычнай кан’юнктуры.

Думка выпускніка філфака БДУ, пісьменніка Змітра Дзядзенкі: «Біяграфія ўсё ж уплывае на творчасць. Як уплывае на яе эпоха. Не ўяўляю, як тлумачыць паэзію Маякоўскага ці творы Купалы без сумленнай біяграфіі. Часам біяграфія можа стацца той “фішкай”, якая зацікавіць, прывабіць будучага чытача». А калега Павел Касцюкевіч на запыт, ці варта вывучаць жыццяпісы літаратараў у школе, прыгадаў выказванне Сяргея Жадана: «Біяграфіі ва ўкраінскіх пісьменнікаў звычайна цікавейшыя, чым творы».

Ці памысна ў РБ адмовіцца ад асобнага курса рускай літаратуры, перавёўшы яе творы ў курс літаратуры сусветнай? Мо і памысна (няхай скажуць адукатары-метадысты), аднак у любым разе гэта зусім не першачарговая задача. Дый лозунг Мажэйкі «доля рускай літаратуры ў беларускай школьнай праграме мусіць адпавядаць адсотку, які складаюць творы рускіх пісьменнікаў у сусветнай літаратурнай спадчыне» – нейкі дэмагагічна-статыстычны… Прадаўжаючы ў тым жа духу, не дайсці б да высновы, што і аб’ём беларускай літаратуры ў агульнай праграме дапушчальна скараціць да 1% (прадстаўнікоў Беларусі сярод лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі – 1/107, нават менш за адсотак, а сярод жыхароў зямной кулі беларусаў усяго-та блізу 0,12%). У гуманітарных сферах статыстыка працуе з перабоямі: пра гэта здагадваюцца нават заўзятыя хунвэйбіны лібертарыянцы 🙂

Цытатнік

«У мяне адчуванне, што цяперашні этап расійскай гісторыі, расійскага грамадства – гэта зацяглая хвароба. Пагатоў што ўрачоў гоняць з парога і спрабуюць іх неяк абезруховіць» (Дзмітрый Быкаў, 02.08.2019) Аналагічныя адчуванні з’яўляюцца ў мяне пры поглядзе на асобныя сегменты беларускага грамадства… Толькі не прыпісвайце мне думак кшталту «беларусы ўсе хворыя» 🙂

«Дзяржава спярша фарміруе кепскія законы, потым ужо гэтыя кепскія перастаюць яе задавальняць… Таму што нават у рамках гэтага вельмі кепскага, нязручнага для грамадзян, але зручнага для ўлады заканадаўства яно не можа ўтрымаць сітуацыю пад кантролем. І тады гэтай уладзе даводзіцца свае ж законы парушаць» (Алена Лук’янава, 02.08.2019)

«Планы барацьбы з алкагалізмам ажыццяўляюцца праз паўмеры. Відаць, алкагалізацыя насельніцтва камусьці вельмі патрэбная. Разам з тым пры дапамозе рупараў прапаганды нас хочуць пераканаць, што вайна з алкагалізмам ідзе, і часам паспяхова» (Міхалена Немагай, 03.08.2019)

Вольф Рубінчык

Мінск, 07.08.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 07.08.2019  11:37

Нам пішуць (пра яўрэяў Гарадзеі)

Вітаю, шаноўнае спадарства.

Ёсць на беларускай мапе мясціна пад назвай Гарадзея (Нясвіжскі раён, Мінская вобласць).

У тым месцы кіпела людское жыццё, але пасля «гарaдзейскага» Халакоста памяць пра мінулае там была страчана.

Таму толькі з цягам часу і пры вялікім жаданні можна аднавіць некаторыя падзеі.

Каб не згубіць тое, што мелі, і тое, што засталося, дасылаю да вас свой ліст.

З павагай,

Наталля Апацкая

* * *

Маленькае мястэчка з вялікай гісторыяй. Штэтл Гарадзея

У канцы дзевятнаццатага і ў першай палове дваццатага стагоддзя Гарадзея (зараз гэта Нясвіжскі раён Мінскай вобласці), як і многія іншыя мястэчкі Беларусі, была хутчэй габрэйскім, чым беларускім ці польскім паселішчам.

Першае з’яўленне габрэяў на тэрыторыі Гарадзеі адзначаецца ў 1808 годзе. Менавіта ў гэты час была пабудавана сінагога ва ўрочышчы Урвант, дзе размяшчалася першае габрэйскае пасяленне.

Cінагога, здымак да 1921 г.

Калі габрэі перабраліся ў сучасны цэнтр Гарадзеі, нам не вядома. Але вядома, што сацыяльна-эканамічнае жыццё Гарадзеі віравала вакол гандлёвага пляца, духоўным жа агмянём у мястэчку з’яўлялася сінагога.

Пасля чарговага перасялення габрэям быў патрэбны і свой малітоўны дом, бо старая сінагога знаходзілася надта далека ад месца, дзе яны атабарыліся.

Па стане на 1921 г. у мястэчку Гарадзея налічвалася дзве сінагогі. Адна стаяла пры чыгунцы – гэта была камяніца вялікіх памераў, яна не захавалася да нашага часу. Другая сінагога была пабудавана на вуліцы Шашэйнай. Зараз гэты будынак стаіць за брацкай магілай. Наконт таго, ці з’яўляўся ён сінагогай, вялося нямала спрэчак. Пісьмовага пацвярджэння таму няма, і нават многія жыхары Гарадзеі не ведаюць, што гэта за будынак. У 1960-х гадах у ім мясцілася крама «Культмаг». Калі звярнуцца да месца размяшчэння самой пабудовы, то будынак стаіць на самым высокім месцы, а менавіта на гарадзейскай горцы, і звернуты фасадам на ўсход.

Сінагога па вуліцы Шашэйнай, 2014 г.

Ёсць яшчэ адзін цікавы момант у пабудове Гарадзейскай сінагогі – гэта сам фасад. Калі добра прыгледзецца да фасаднай часткі будынка, то можна заўважыць, што цэнтральнае яго вакно было калісьці галоўным уваходам у будынак. А наяўнасць прыступак пад вакном тое пацвярджае.

Няможна пакінуць без увагі дэкаратыўны элемент над сярэднім вакном (галоўным уваходам) Гарадзейскай сінагогі. На фасадах сінагог часта змяшчалі традыцыйныя габрэйскія знакі – мянору, сімвалічныя Скрыжалі Запавету, зорку Давiда. Часам фасады распісваліся традыцыйнымі біблейскімі сюжэтамі, выявамі пары львоў, кароны і розных атрыбутаў месіянскага часу.

На першы погляд, гэта цырыманіяльная арка нічога не можа нам нагадваць. Аднак, звярнуўшыся да крыніц, мы даведаемся, што гэты элемент носіць назву «апсіда арон-кодэша». Арон-койдэш (Каўчэг запавету) заўсёды размяшчаецца каля ўсходняй сцяны сінагогі. Гэты будынак – ледзь не адзінае, што засталося нам у памяць аб тых людзях, якія шанавалі сваю веру і будавалі сваё жыццё ў нашым краі.

Рабін мястэчка Гарадзея

У кожным маленькім мястэчку рабін быў вельмі заўважнай асобай, прыцягваў увагу ўсяго насельніцтва. Жыхары Гарадзеі увесь час звярталіся да яго, ён быў адной з галоўных «цікавостак» іхняга жыцця.

Рабін Эліяху Перэльман быў сынам знакамітага Йерухама Йехуды-Лейба Перэльмана (1835—1896), буйнога рэлігійнага дзеяча, аднаго з правадыроў літвацкага габрэйства. Ён набыў славу як галоўны рабін Мінска (1883—1896) і кіраўнік мінскага ешыбота, г. зн. габрэйскай рэлігійнай навучальнай установы. Рабіна Перэльмана ведалі таксама пад мянушкай «Гадоль мі-Мінск», што азначае «Вялікі (Волат) з Мінска». Гл.: www.istok.ru/library/168-gadol-iz-minska-1-predislovie-k-russkomu-izdaniyu.html

Эліяху (Ілля) Перэльман нарадзіўся ў 1867 годзе ў Сяльцах, калі яго бацька толькі пачынаў працаваць рабінам у тых месцах. Разам са сваім старэйшым братам Шломам Эліяху Перэльман пайшоў вучыцца ў Валожынскі ешыбот. Калі яны з братам, узбагачаныя глыбокімі ведамі Талмуда і кніг законавучыцеляў, вярнуліся з Валожына, бацька пагадзіўся запрасіць для іх у выкладчыкі па свецкіх прадметах аднаго са студэнтаў-габрэяў, далёкага ад свайго народа і веры.

Йерухам Перэльман, будучы свяцілам іудаізму, хацеў, каб яго дзеці набылі вопыт зносін з «недавяркамі» і ў стане былі даваць адпор «вятрам сучаснасці». Для сваіх сыноў ён запрашаў самых лепшых настаўнікаў, якіх толькі мог знайсці, і плаціў ім нават больш, чым самыя заможныя жыхары горада. Раў Йерухам вельмі любіў сваіх дзяцей, але і гэтая любоў была ўведзена ў рамкі, акрэсленыя канонамі. Усё ж Гадоль ніколі не губляў пільнасці; штораз, калі ў хаце з’яўляліся новыя настаўнікі, ён уважліва ўглядаўся ў сэрцы дзяцей і «сачыў, куды ступаюць іх ногі» – ці не адбылося нейкіх змен да кепскага ў іхніх поглядах і паводзінах.

У 1893 годзе, калі Эліяху споўнілася 23 года, ён ажаніўся з Хасяй Бройдэ – дачкой шанаванага рабіна Дова Бройдэ з Тэлза. Шлюб прайшоў на радзіме яго жонкі, у горадзе Тэлз (Цельшы). У 1899 годзе Эліяху Перэльман атрымаў тытул «аў бэйс-дын» (кіраўнік рабінскага суда) Гарадзеі. Як пісаў аб ім яго былы настаўнік і лепшы сябар яго бацькі, рабі Меір Гальперын: «Выбітны знавец Торы, ён валодаў выдатным характарам і быў надзвычай далікатным. Рабі Эліяху нагадвае бацьку і сваім імкненнем да праўды, і стараннасцю пры вывучэнні Торы, і бесстароннім стылем камунікавання з уладнымі людзьмі. Ён сціплы і пакорлівы чалавек, яго голасу не пачуеш на вуліцы – і толькі пры блізкім знаёмстве робіцца зразумела, наколькі ён вывучыў усе падзелы Торы, да якой ступені глыбока яго разуменне спадчыны мудрацоў, наколькі вялізная яго эрудыцыя ў габрэйскім заканадаўстве… Словам, ён захоўвае ў сабе значна больш, чым можна заўважыць з боку».

Вядома, што бацька Эліяху, Гадоль, ганарыўся сынам і любіў яго асабліва моцна. У рабіна Эліяху засталіся рукапісы бацькі, ён з вялікай дбайнасцю займаўся іх рэдагаваннем і рыхтаваў да друку. У кнігу рабі Гадоля было ўлучана мноства яго нататак. Скончылася жыццё Эліяху Перэльмана пад час Гарадзейскага халакоста, у 1942 годзе. https://yvng.yadvashem.org/nameDetails.html?language=en&itemId=1028594&ind=2

Дачку Эліяху Перэльмана звалі Гітл (Гіта), прозвішча пасля замужжа змянілася на Йогель. У пошуках ратавальнага сродку для яе і для сямігадовага сына Гіта Йогель папрасіла пашпарт замежнай дзяржавы.

У траўні 1942 года ў Жэневу прыбыў гаіцянскі пашпарт на яе імя. У сваім лісце гаіцянскі консул вітаў Гіту са сваёй рэзідэнцыі ў Парагваі і выказаў надзею, што пашпарт дазволіць ёй «перабрацца на Гаіці, каб завяршыць працэдуры натуралізацыі». Гэта надзея была марная. Праз два месяцы, 18 ліпеня 1942 года, габрэі Гарадзеі былі вывезены на базарную плошчу. Некаторых забілі на месцы, іншыя былі пастраляныя ў суседніх ямах. Невядома, што здарылася з Гітл і яе сынам. Гл.: http://www.gfh.org.il/?CategoryID=500&ArticleID=2304

Другі сын Эліяху Перэльмана – Йерухам-Лейб Перэльман – нарадзіўся ў 1897 годзе ў Гарадзеі. Праз некаторы час ён перабраўся жыць у польскую Лодзь. Там ён працаваў настаўнікам, а потым ажаніўся з Дэборай Берман, 1897 г. н., яна была родам з Лодзі. Яе бацькоў звалі Бэньямін і Іта. Дэбора была хатняй гаспадыняй. Падчас вайны яго сям’я вырашыла перабрацца ў Вільню. У Вільні, яны загінулі ў 1942 г.: https://yvng.yadvashem.org/nameDetails.html?language=en&itemId=1018206&ind=5

Вось так склалася жыццё Эліяху Перэльмана і яго сям’і. Ёсць звесткі, што яшчэ аднаму сыну рабіна ўсё ж удалося выжыць. Гэты сын, Мардэхай Перэльман, ажаніўся з Блюмай. У іх была дачка Хася (Ася) Перэльман-Каніц – унучка апошняга нашчадка рава Эліяху Перэльмана, якая памерла ў Ізраілі.

Апублiкавана 12.12.2018  14:39

Рыгор Кобец. ПАЛЕСТЫНА

Перш чым пачнеце чытаць…

«Па просьбах працоўных» перанабраў з часопіса «Полымя рэволюцыі» (№ 6, 1935; с. 73–79) тэкст паэмы вядомага беларускага драматурга і кінасцэнарыста. Пазнака «Урывак з паэмы» не павінна ўводзіць у зман: працягу ў часопісе не знайшлося, верагодна, яго і не было.

У прынцыпе, ніжэйпададзены тэкст уяўляе з сябе самастойны, завершаны твор. Ахвотным пашукаць паўнейшую версію на рускай мове раю пагартаць падшыўкі газет «Биробиджанская звезда» і «Тихоокеанская звезда». З гэтымі выданнямі ў 1933–1934 гг. супрацоўнічаў Р. Кобец – чаму яму было не надрукаваць там і сваю паэму?.. Для мяне названыя газеты, як і архіўныя матэрыялы, зараз недаступныя, дый часу на пошукі бракуе.

Колькі заўваг да публікацыі:

  1. Цікава, што словы «парайхес» (дакладней на ідышы «паройхес», ад іўрыцкага парохет – заслона ў сінагагальным Каўчэгу Запавету), «шамес» (служка ў сінагозе) і «Ём-Кіпур» (восеньскае іудзейскае свята, Дзень выкуплення) падаюцца ў часопісе без тлумачэнняў. Падобна, мэтавая аўдыторыя выдання – беларускамоўныя, якія цікавіліся красным пісьменствам – і ў 1935 г., пасля кампаній па барацьбе з «яўрэйскімі клерыкаламі» ды закрыцця большасці сінагог у БССР, ведала, што значаць тыя словы.

Рыгора Кобеца перакладалі і на ідыш. Вокладка кніжкі з ягонай знакамітай п’есай «Гута» (пераклаў Даніэль Маршак)

  1. Аб’ектыўна паэма «Палестына» выглядае як накіды для сцэнарыя «Шукальнікаў шчасця», напісанага Рыгорам Кобецам (загадчыкам сцэнарнага аддзела кінафабрыкі «Савецкая Беларусь» у 1932–1937 гг.) з дапамогай Ёгана Зэльцара неўзабаве пасля 1933 г. Першы варыянт сцэнарыя славутага фільма з’явіўся ў 1934 г., фільм жа, нагадаю, выйшаў на экраны ў 1936 г.; у ім на Далёкі Ўсход перасяляецца ўжо не толькі «маладое пакаленне», а і старая Двойра. Відавочна, мелася на ўвазе, што ў Бірабіджане знойдзецца месца ўсім, за выняткам дармаедаў-«аднаасобнікаў» (увасабленнем якіх стаў Піня Копман).
  2. Тэма эміграцыі яўрэяў у раён Бірабіджана глыбока хвалявала Кобеца – перасяленца з Украіны, чалавека, лёгкага на пад’ём. Назва паэмы ўскосна сведчыць пра тое, што ён трактаваў той раён, дзе «працаваў на залатых капальнях на рацэ Сутары, лавіў рыбу на Амуры, а зімой хадзіў у тайгу з паляўнічымі за пушнінай» (з «Аўтабіяграфіі» 1967 г.), куды вяртаўся ў 1935-м і 1937-м гадах, як «новую Палесціну». Апісанне ж «старой» не з’яўляецца пераканаўчым; пры ўсіх цяжкасцях жыцця на Зямлі Ізраіля ў 1930-х гадах рэй там вялі не Ротшыльды, і той, хто хацеў працаваць на зямлі, далучаўся да кібуцаў, машаваў… Процістаўленне «іхніх» і «нашых» нораваў – улюбёны прыём савецкай прапаганды, але тут ягоны эфект быў зніжаны праз тое, што Р. Кобец ведаў пра падмандатную Палестыну з «трэціх вуснаў».

Р. Кобец (1898–1990) і С. Грахоўскі (1913–2002). Здымкі 1930 і 1933 гг.

  1. Кур’ёзна, што ў шасцітомным даведніку «Беларускія пісьменнікі» ў матэрыяле пра Р. Кобеца (т. 3, 1994) няма звестак пра паэму «Палестына», але яны ёсць у матэрыяле пра С. Грахоўскага (т. 2, 1993). Частка паэмы – на рускай – увайшла ў аўтабіяграфічны мастацкі твор Кобеца «Ноеў каўчэг» (1964; яе там чытае на памяць вязень ГУЛага, вяртанец з Палестыны Саламон Ізраілевіч, ён жа «Моня»). У каментарыях да «Выбраных твораў» Рыгора Кобеца (Мінск, 2009, с. 573) укладальніца, дачка літаратара А. Р. Кобец-Філімонава пазначыла: «У аповесці Кобец скарыстаў урывак з паэмы “Письма из Палестины”, напісанай у Бірабіджане 13 чэрвеня 1933 г.». Але з нейкай прычыны Алена Рыгораўна не пашырала «антысіянісцкі» твор свайго бацькі ў беларускай версіі – дапускаю, што праз напружаныя адносіны з Сяргеем Грахоўскім (гл.: Кобец-Філімонава А. Калі ўцякала сонца. Мінск: Кнігазбор, 2006. С. 362, 366–367).

Старонкі «Выбраных твораў» (2009)

  1. Выпадкова ці не, аднак і аўтар, і перакладчык былі арыштаваныя ў часіны сталінскага тэрору ды асуджаныя на 10 гадоў зняволення; Р. Я. Кобец – у 1941-м, С. І. Грахоўскі – у 1936-м. Iм «пашэнціла» ў тым сэнсе, што ў 1950-я гады яны вярнуліся з лагераў і дажылі да паважнага веку, пакінуўшы ўспаміны пра ГУЛаг. Юлію Таўбіну, аўтару паэмы «Таўрыда» (1930–1931) пра перасяленне яўрэяў у сельскагаспадарчыя калоніі савецкага Крыма, пашанцавала значна менш; пасля двух арыштаў ён быў расстраляны ў 1937-м… Відаць, небяспечная ўсё ж была за Сталіным тэма эміграцыі, нават «слушна» скіраванай.

В. Рубінчык

* * *

Рыгор Кобец

ПАЛЕСТЫНА

(Урывак з паэмы)

Чорным парайхесам

Ноч паўзе ўгары –

У змроку мястэчка

заснула даўно.

Плачам галодным

завылі вятры

І папаўзлі

з-пад вакна, пад вакно.

Бразгае вецер

у шыбы вакна,

ночы не відна

ні краю, ні дна, –

месяц захутаўся

ў хмары да дня.

Свечка гарыць

у мястэчку адна.

Вецер не спіць

і шамес не спіць.

Свечка да рання

бядою курыць.

Шамесу свет надакучыў,

абрыд –

Многа у шамеса суму

і крыўд…

Гора на плечы

уссела гарбом,

Гора сплялося

ў калтун барады –

хутка магіла –

заменіць дом –

пылам яго зарастуць

сляды…

Паранена старасць

ударам нажа –

Многа сагнулася спін…

Дачка паехала

ў Біра-Біджан,

у Палестыну – сын.

Голад,

і старасці горкай гады –

спраўляюць бязлітасны суд…

Дык няўжо

памыліўся і ты,

прадзедаў мудры талмуд?

Ці-ж я не маліўся?

Ці-ж я не паліў

свечак суботніх агні?

Ці я не казаў местачкоўцам:

“Прыйшлі

йом-кіпура шэрыя дні?”

Можа з малітваю на губах

не ведаў кудой ісці?

Можа ў тваіх

пажаўцелых лістах

ісціны мне не знайсці?

Дык раскажы, раскажы мне, чаго

стаў апусцелым мой дом?..

Крыва глядзіць праз вакно на яго

месяц сівым жабраком.

Старасць прыйшлося

адным дажываць:

голад у хаце

і гразь…

Лісты ад дзяцей

ён узяўся чытаць

мабыць у соты раз.

Дробненькі почырк –

гэта ад сына:

Польшча, мястэчка Смаргонь –

шамесу Ліўшыцу,

     з Палестыны…

І задрыжэла сухая далонь.

Ліст першы

Добры дзень!

Мой добры, слаўны, татка!

Гэты край –

велізарны вакзал!

У Палестыне –

дрэнныя парадкі,

што пра іх лістом

не расказаць.

Ты паслухай,

мой харошы татка…

(праўду ў вочы

я люблю казаць.)

Прадаем апошнія манаткі,

каб як-небудзь выбрацца назад.

Мы прыехалі спакойна,

дзякуй богу.

Толькі вецер дым слупамі

слаў…

Тыдзень мы хадзілі ў сінагогу,

а пасля…

паслухай, што пасля…

Аглядзелі (толькі паміж намі)

сцену плачу –

(мокрая ад слёз).

Акрапіў і я яе слязамі,

да яе сваё я гора нёс!

Не кляні,

што збіўся я з дарогі, –

Нас яны

здалелі ашукаць:

сінагог

тут дужа, дужа многа,

але фабрык штосьці

не відаць.

Без работы…

часта галадаем –

Край дзядоў

нялёгка йдзе к рукам!

Праўду мне

казаў наборшчык Хаім:

“Палестына – яйка без жаўтка,

Пустка тут,

нібы пасля пажару,

і суровы, як талмуд, закон…

Пра зямлю я з маладосці мару.

Дзе ж яна?”

І праўду кажа ён.

Памятаеш, татка мой харошы, –

Па зямлі

нудзіўся я і сам.

Ды зямлі не возьмеш тут без грошай,

а іх Ротшыльд

не пазычыць нам.

Грошы… грошы

трэба усёроўна,

болей грошай –

значыць шчасця больш.

Я хадзіў па Польшчы

беспрацоўным,

ну а тут, бадай,

што нават горш.

Тут ад гора

кожны дзень старэем.

Палестына –

Эт –

дзіравы мост.

Тут – магіла беднаму яўрэю,

багацеям шчасце

ўсюды ёсць.

Што прабуду шмат –

казаць баюся,

гэта ўсё

ты разумееш сам.

Толькі ты не дужа

там хвалюйся.

Ну бывай –

Цалую! Твой Абрам.

* * *

Чорным парайхесам

Ноч паўзе ўгары,

у змроку мястэчка

заснула даўно.

Плачам галодным завылі

вятры

І папаўзлі з-пад вакна

пад вакно.

Бразгае вецер

у шыбы вакна,

ночы не відна

ні краю, ні дна,

месяц захутаўся

ў хмары да дня –

шамесу – не да сна.

Старасць прыйшлося

адным дажываць:

голад у хаце

і гразь…

Лісты ад дзяцей

ён узяўся чытаць,

мабыць у соты раз.

Лiст другі

Добры дзень,

мой любы тата!

Я часам, бывае, сумую,

успамінаючы часта

дабрату тваіх шэрых вачэй.

Я, здаецца, здалёку твой голас

чую

І прыгадваю ціш

местачковых начэй.

Мы рассталіся,

мабыць, нядобра з табою,

ты гразіўся мне карай,

гаварыў аб грахах…

Ну, падумай

ці можна віно маладое

Утрымаць у збуцвелых

мяхах?

Шлях мой лёг

праз завеі і кручы,

а пад коламі толькі

трашчала іржа.

Я імчалася смела

завеям насустрач,

на радзіму шчаслівую

ў Біра-Біджан.

Край няветла сустрэў нас,

і нават сурова.

Нас сцяной непраходнай

тайга абняла.

Але, родны, павер мне

на чэснае слова –

утрымаць яна

нас не змагла.

Першы час начавалі

ў паходных палатках,

бараніліся дымам

ад ліхіх камароў:

Елі, як хто папала,

жылі без парадку:

“часам з квасам”,

а часам пяклі асятроў.

А начамі, калі

выпаўзаў з-за Амура

залаты маладзік

на шырокіх рагах,

нас палохала часта

стракатаю скурай

і рэвам галоднага тыгра тайга.

Мы адразу хапалі

аберуч вінтоўкі –

і тады адыходзіў

драпежніцкі гул.

Але мы не спыняліся.

Зноўку і зноўку

Наступалі люцей

на глухую тайгу.

А яна, мабыць, гэта

прымала за жарты

і шумела спакойна сабе

да пары,

рагатала савою

назойна і ўпарта,

ракатала халоднаю хваляй

Біры.

Але, мы дружна

рванулі з запалам,

Трактар урэзаўся

ў першыя га.

Раптам завыла

і грузна ўпала

зверам калматым

старая тайга.

Ды залілася

балотамі топкімі

і непраходнымі стромамі

круч.

Мы ж авалодвалі

новымі сопкамі –

к сэрцу тайгі

заваёўвалі ключ.

Яна-ж не здавалася:

хоць і дрыжала,

але ішла бараніцца парой:

то камарыным

назойлівым жалам,

то налятала

на нас машкарой.

Нямногія беглі,

як мышы з пажару –

ганьбу панеслі

яны за сабой…

Прыкладам нам

быў партыйны таварыш,

з ім мы ішлі

нестрымана ў бой.

Твары скусаныя

страшна распухлі.

Кожны ў рабоце дужэў

і крыяў.

І вось тады

ненадзейныя туфлі

змяніла на грубыя

чобаты я.

Тайга баранілася

цвёрдай пародай,

лютасцю выла

ў адвечнай глушы.

Кожны гектар

паліваецца потам

нашай работы

і нафтай машын.

Час быстракрылы

над намі імчыцца,

піша дзён летапісь

ён на ляту.

……………………………………

Тысячы га

залацістай пшаніцы

Радасцю нашай адвагі

цвітуць.

Біра-Біджан, 13-VI-33 г.

Пераклад з рускай мовы Сяргея ГРАХОЎСКАГА.

 

Апублiкавана 15.10.2018  22:53

И. Ганкина о еврейской литературе межвоенного времени (1)

Предлагаем фрагменты из большой статьи минчанки Инессы Ароновны Ганкиной. Полностью материал был опубликован в сборнике «Знакамiтыя мiнчане XIX–XX стст. Мiнск i Мiншчына пасля падзей 1921 года – лёсы людзей i краiны» (издание Польского института в Минске, 2017)

ФЕНОМЕН ЕВРЕЙСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ БССР 20-30-х ГОДОВ ХХ ВЕКА КАК ОТРАЖЕНИЕ СОЦИОКУЛЬТУРНОЙ СИТУАЦИИ ЭПОХИ

Еврейская литература БССР 1920-30-х годов – яркое, но до сих пор недостаточно осмысленное явление. Ситуация недостаточного осмысления породила многочисленные мифы, вызванные эффектом «аберрации зрения» либо «казуальной атрибуции», когда культурно-исторические феномены оцениваются с позиции сегодняшних культурных или политических задач без учета объективной характеристики эпохи, что зачастую приводит к упрощению и схематизации. Нижеследующий текст – это попытка реконструкции главных узлов и противоречий эпохи посредством анализа еврейской литературы БССР соответствующего периода.

Прежде чем обратиться к послереволюционной эпохе, остановимся на событиях Первой мировой войны. Сразу после объявления войны летом 1914 г. в городах Российской империи проходили многочисленные митинги в поддержку правительства. Не остались в стороне и деятели еврейского либерального движения. На фронтах Первой мировой оказалось немало мобилизованных евреев, и, по воспоминаниям, воевали они ничем не хуже подданных других национальностей. Нетрудно реконструировать их внутренний мир. Мысли о семье и доме, о жене и детях, о том, какое будущее могло ждать вдову и сирот… Весь этот мир простого человека воссоздан в гениальном стихотворении «Штерндл» («Звездочка») Мойше Кульбака, написанном в 1916 г. Оно мгновенно стало народной песней. Лирический герой испытывает сложную гамму чувств – любовь к жене и детям, горькое предчувствие собственной трагической судьбы и слабая надежда на Всевышнего, «Госпада Ласкавага» (пер. А. Ходановича; цит. по сборнику М. Кульбака «Вечна»; Минск: Шах-плюс, 2016). Можно предположить, что в размышлениях солдата-еврея присутствовала особая горечь. Евреи прекрасно осознавали, что их продвижение по службе в российской армии почти невозможно, а вести из дома – из белорусских, украинских, польских и литовских местечек – были безрадостны. Территория нашей страны оказалась в зоне военных действий. Разрушение городов и местечек, принудительная эвакуация коснулись всего населения, однако еврейское население столкнулось к тому же с многочисленными фактами насилия со стороны российских военных как «нелояльный элемент».

Яркое описание страшной судьбы беженцев дает Зелик Аксельрод в цикле «Осень 1915 (Беженцы)». Созданный в 1923–1924 гг., этот цикл наполнен детскими воспоминаниями и яркими экспрессионистскими деталями. Чего стоит красноречивая строка «Лишь остаются конные казаки, Отрубленная голова…» (Следует отметить, что она присутствует в переводе С. Липкина в издании 1937 г., но стыдливо заменена многоточием в переводе Е. Аксельрод в издании 1963 г.).

Эта деталь в подлиннике выглядит так (цит. по сборнику З. Аксельрода «Стихи»; Москва: Советский писатель, 1980):

Blajbn iber nor kazakn rajter

Un an opgehakter kop…

Представляется, что этот цикл – несомненная удача автора. Лишенный «политкорректности» и «фигур умолчания», наполненный яркими деталями, которые невозможно придумать, а можно лишь «достать» из детской памяти, он создает пронзительное ощущение бесконечного народного горя:

Детство мое подгоняли

Пули и поезда

На ранах камней,

на далеком вокзале

Оставил я детство свое навсегда.

(Перевод Е. Аксельрод, цит. по: З. Аксельрод, «Утренний свет»; Москва: Советский писатель, 1963).

Заканчивается цикл клятвой любви к своей стране. В вечном споре о том, кто такие евреи – «безродные космополиты», «вечные изгнанники» или «тутэйшыя» – большинство поколения 1920-30-х позиционирует себя однозначно:

Уста немые, камень в поле,

Сиянье белое в бою,

Вы научили – в скорби, в боли –

Страну любить свою.

(З. Аксельрод, «Стихи»; Москва: Гослитиздат, 1937).

М. Кульбак и З. Аксельрод. Открытки из серии «Знаменитые еврейские писатели Беларуси» (Минск, 2014). Дизайн Р. Циперштейна.

Обретения и потери 20-х годов, или «Новое время – новые песни»

Политические и культурные события Гражданской войны настолько неоднозначны и запутаны, что профессиональные историки разных школ и направлений пока не в состоянии прийти к консенсусу даже по основным политическим фигурам. Красноречивым примером служит деятельность Станислава Булак-Балаховича, которого одни исследователи рассматривают как прогрессивного белорусского национального деятеля, а другие – как организатора массовых изнасилований и убийств еврейского населения. Скорее всего, следует объединить два этих взгляда, отказавшись от очернительства (уж слишком велики цифры жертв, собранные ангажированными следователями в середине 20-х годов) и обеления (дескать, начальник воинского подразделения за «эксцессы» не несет ответственность). Насилия и убийства мирного населения, в том числе и еврейского, на совести и у «белых», и у «красных»…

Некоторое исключение на общем фоне представляли войска кайзеровской Германии. Они, пытаясь сохранить порядок на оккупированной территории, не только проводили систему правоохранительных мероприятий в рамках общей реакционной политики (не исключавшей реквизиции), но и боролись с эпидемией тифа, кормили местное население. (Воспоминания о «культурной немецкой нации» сыграли злую шутку с еврейским населением старших возрастов, в первую очередь Восточной Белоруссии, в 1941 году. Опираясь на собственный жизненный опыт, они не слишком доверяли советской пропаганде о зверствах фашистов. Да и как можно было уследить за кульбитами официальной политики? То боремся с фашизмом в Испании, то проводим совместные парады в Бресте. Голова шла кругом и у более образованных слоев населения. Лишь беженцы из Польши понимали размеры надвигающейся опасности. Но кто их слушал?)

Гражданская война с ее неисчислимыми жертвами закончилась, и на фоне НЭПа была принята Конституция БССР, где впервые в мировой истории было провозглашено равенство языка идиш с языками других наиболее многочисленных национальностей на территории нового государственного образования. Обратимся к тексту документа:

Ст. 20. Для более полного и широкого вовлечения трудящихся национальных меньшинств Белорусской Социалистической Советской Республики в работу экономического и социалистического строительства в местностях, где трудящиеся той или иной национальности составляют большинство населения, организуются Советы, работающие на языке данной национальности, и наиболее полно учитывающие в своей работе национальные особенности.

Ст. 21. За всеми гражданами Белорусской Социалистической Советской Республики признается право свободного пользования родным языком на с’ездах, в суде, управлении и общественной жизни.

Национальным меньшинствам обеспечивается право и реальная возможность обучения в школе на родном языке.

В государственных и общественных учреждениях и организациях Белорусской Социалистической Советской Республики устанавливается полное равноправие белорусского, еврейского, русского и польского языков.

Ст. 22. В виду значительного преобладания в Белорусской Социалистической Советской Республике населения белорусской национальности, белорусский язык избирается, как язык преимущественный для сношения между государственными, профессиональными и общественными учреждениями и организациями.

Эти нормы не были декларативными, они наполнялись реальным содержанием: школьное, а затем и высшее образование на идише, делопроизводство и даже работа почты, съезды и конференции, короче говоря, имело место активное внедрение «жаргона» во все области советской жизни. Следует отметить, что такая работа проходила в русле общей классовой идеологии большевиков и сопровождалась: а) широкой атеистической пропагандой, ограничением, а затем и полным запрещением религиозного воспитания (1921 г. – специальный приказ Наркомпроса о запрещении деятельности хедеров и иешив); б) ограничением прав для целых социальных групп населения, получивших название «лишенцев»; в) негативным отношением к сионизму и языку иврит. Однако для языка идиш наступило золотое время. Ведь на самом верху, в государственном и партийном аппарате БССР, действовали три национальных бюро – белорусское, еврейское и польское, работали национальные секции при ЦИК Всебелорусского съезда Советов, Совете Народных Комиссаров, Наркомпросе и других ведомствах БССР.

Интересно в этой связи провести анализ одного из изданий 1930 г., посвященного антирелигиозной пропаганде среди еврейского населения (Бязносік, К. Д. Антырэлігійная літэратурная кніга для чытаньня. Менск: Цэнтр. выд-ва народаў СССР. Беларус. адз-не, 1930). Хрестоматия содержит выдержки из философских и литературных произведений всех времен и народов. Впечатляет список имен: от Лукреция Кара и Ксенофонта до Гюго и Флобера, от Лафарга – до Гашека, от Эренбурга – до Харика, от Барбюса – до Синклера Льюиса, от Гейне до народных песен. Все эти тексты, хорошо подобранные и переведенные на идиш, должны были произвести (и, видимо, производили) впечатление на массу еврейской молодежи. Меньшинство же, стремившееся сохранить верность религиозной традиции, столкнулось с последовательной системой ограничений и преследований. В ход шли все средства: от раздачи обедов в Йом-Кипур и проверок, празднуют ли новоявленные комсомольцы Пейсах, до судов над раввинами (1925, 1930 гг.) и резниками (1925 г.) Причем последний процесс по «доказательной базе» мог вполне соперничать с «делом Бейлиса», правда, в этом случае роль черносотенцев выполняли деятели Евсекции. В эти, по выражению Анны Ахматовой, еще «вегетарианские» времена, выносились и мягкие приговоры. В Минске 1925 г. выяснилось, что убийства не было, и обвиняемые отделались небольшими сроками (2-3 года), однако осадок в виде пьески М. Шмулевича «Трест резников. Музыкальная сатира в пяти картинах» остался. Эта сатира в полном соответствии с тогдашней пропагандой выводила в карикатурном виде раввинов и канторов, сионистов и резников, спекулянтов и лавочников, одним словом, тех самых «лишенцев» (см.: Скир, А. Я. Еврейская духовная культура в Беларуси. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1995. – с. 56-57).

Совсем другой мир предстает перед читателем в шедевре Мойше Кульбака «Зелменяне». Это развернутое на местном минском материале эпическое полотно дает нам целую галерею еврейских образов, в том числе и глубоко религиозных людей, смешных и прекрасных одновременно. Такой подход к описанию уходящего мира был не по душе ретивым критикам от пролетарской культуры, руководителям Евсекции. Особой активностью отличался Хезкель Дунец. Его сугубо классовый, агрессивно наступательный подход к культурным явлениям читается в самих названиях работ: «Против соц.-фашистского Бунда, против идеализации бундизма!», «За магнитобуды литературы» (Минск, 1932) и т. п. Эта позиция не спасла автора от репрессий 1937 года, когда происходил планомерный «отстрел» не только классовых врагов, но и верных ленинцев.

Невзирая на преследования властей, сопротивление советской светской школе продолжалось на протяжении всех 20-х годов. Так, иешива в Витебске в полулегальных условиях просуществовала до зимы 1930 г., когда было арестовано 15 человек – раввинов и жителей города, проявлявших заботу об иешиве. Глава иешивы и некоторые ученики были осуждены на сроки от 3 до 10 лет. К концу 1929 года почти все синагоги в Белоруссии были закрыты (см.: Скир, указ. соч., с. 65-66).

Однако стоит отметить, что активное сопротивление антирелигиозной пропаганде оказывало лишь меньшинство населения. Из рассказов тети мне запомнилось высказывание глубоко религиозного дедушки Лейбы Чунца, связанное с субботой, священным днем отдыха и главным праздником еврейского религиозного календаря. (Известно, что одно время в СССР нерабочие дни не были привязаны к дням недели, а «скользили».) Понимая, что молодому поколению нужно жить и растить детей, он мудро и чуть иронично замечал относительно советских выходных и праздников: «Праздник – не праздник, а дети дома!».

Невозможно сбросить со счетов многочисленные возможности, которые открыла советская власть для еврейской молодежи. Даже дети «лишенцев», а в число последних часто попадали владельцы мелкой лавочки, могли «исправить ситуацию», отправившись в еврейские колхозы в Крым или на стройки первых пятилеток. Трудовой трехлетний стаж рабочего и колхозника давал право на получение высшего образования, а с ним и возможности карьерного роста. История старшего поколения моей семьи прекрасно иллюстрирует этот тезис. Моя мать закончила Сталинградский политехникум и всю жизнь работала на инженерных должностях; ее старший брат, начав трудовой путь в еврейском колхозе в Крыму, стал главным бухгалтером одного из крупнейших заводов Ленинграда; средний – успешно реализовал свой инженерный талант сначала на Сталинградском, а потом на Челябинском тракторном заводе. Однако для полноты картины следует отметить, что третий брат моей матери увлекся идеями сионизма, участвовал в работе молодежной сионистской ячейки в Гомеле, был выслан сначала в Казахстан, а потом (вспомним фразу про «вегетарианские времена») по ходатайству семьи был отправлен в Палестину.

Множество еврейской молодежи по разным причинам не стремилось получить высшее образование, а довольствовалось положением пролетария. Вот как выглядел численный состав рабочих минских предприятий. В 1935 г. на минском заводе им. Ворошилова из 985 человек – 311 евреев, на заводе «Большевик» из 750 рабочих – 400 евреев, на фабрике «Коммунарка» из 1223 рабочих – 436 евреев и т.д. В конце 1937 г. из общего количества заводских рабочих Минска (30 тыс. человек) примерно одну треть составляли евреи (Скир, указ. соч., с. 78).

Молодежь, окончившая советскую школу, читавшая советские газеты и, как любая молодежь, бунтовавшая против старшего поколения, искала выразителей своих идеалов. Она находила их среди молодых авторов, писавших на идише. По-своему самым ярким из них был Изи Харик (1898–1937).

Сама судьба этого человека определила степень включенности в советскую жизнь. Семья сапожника из Зембина вряд ли могла обеспечить своему сыну яркую жизнь. Но 1917 год открыл талантливому юноше новые перспективы. Доброволец Красной Армии, участник боев на территории Беларуси, затем – студент Московского университета и, наконец, блестящая советская карьера – редактор журнала «Штерн», председатель секции еврейских писателей СП БССР, член ЦИК БССР, член-корреспондент АН БССР, член президиума СП СССР и БССР. Позволю себе предположить, что этот «идеальный советский человек» искренне верил в идеалы социализма, а главное – в провозглашаемую и реализуемую в первое десятилетие советской власти национальную политику. Верил настолько, что был готов пожертвовать собой ради этих идеалов. Программное стихотворение Изи Харика «Отсель кричу в грядущие года…» (1925 г.), в котором свое поколение автор сравнивает с кирпичами (и со своеобразными «коммунистическими ангелами»), подтверждает мое предположение:

Мы год от года клали кирпичи,

Самих себя мы клали кирпичами, –

Мечты о крыльях, были горячи,

О крыльях, спорящих с планетными лучами!

(Перевод Д. Бродского, цит. по: Харик, И. «Отсель кричу в грядущие года…». Минск: Четыре четверти, 1998).

Изи Харик не испытывает печали, размышляя о дореволюционном Минске (поэма «Минские болота»), нет и иллюзии собственного счастливого детства:

Шелками не кутано детство мое,

Не ласкано теплой и нежной рукой.

В убогой хибарке,

В округе глухой

Мое началось бытие.

(Перевод Д. Бродского, цит. по указ. соч.)

Изи Харик – «человек будущего», психологический тип пророка, склонный обличать недостатки и звать к недостижимому идеалу. Этот тип личности был подготовлен предыдущей историей еврейской общины в России и востребован в первые послереволюционные годы. Герои поэм Харика – alter ego автора. Эти революционные романтики хорошо известны нам не только по описаниям 1920-30-х годов: достаточно прочесть «Крутой маршрут» Евгении Гинзбург или «В круге первом» Александра Солженицына, чтобы представить их себе во весь рост. Эпоха революции родила их, и она же их и поглотила. Возможно, ранняя смерть была в каком-то смысле единственным достойным финалом их жизни.

В поэме Харика «Преданность» молодая советская учительница, полная энтузиазма и подлинного горения, становится очередной жертвой, необходимой для скорейшего наступления прекрасного будущего. Интересно отметить, что созданный в 1927 г. текст поэмы предлагает множество решений, ведущих к социальному миру. Это и старый меламед, которого молодая учительница берет в школу сторожем, и родительское собрание в шабат, и забота о здоровье новой учительнице (если уж не уберегли первую). Поэма является достаточно точным портретом времени: миграция евреев в большие города, сексуальная свобода, борьба с еврейской традицией и реакция на эту борьбу разных людей. Так получилось, что учителя советской школы действительно рассматривались руководством БССР как проводники новой советской идеологии. В реальности же бывало по-разному. Некоторые учителя-евреи заменяли советские пропагандистские лозунги сионистскими (и до поры до времени это сходило им с рук), другие – активные проводники политики партии становились «жертвами классовой борьбы», обострившейся в деревне с началом коллективизации.

Сквозная тема поэзии Харика 20-х годов может быть обозначена как антитеза «старое – новое» или «местечко – город». При беглом знакомстве с текстами создается представление о том, что лирический герой безусловно предпочитает последнее первому. Но всё не так просто. В цикле «В твоих хибарках» (1925 г.) настроение автора постоянно меняется в диапазоне от ненависти до любви. Местечко с его улицами и домами, ароматом яблок и медовой свечи – объект амбивалентных эмоциональных переживаний.

Как я хотел, чтобы сгорело ты,

Как пылко я мечтал об этом в детстве

И как храню теперь твои черты,

Как берегу теперь твое наследство

Как вырос я,

как изменилось ты!

(Перевод Д. Бродского, цит. по указ. соч.)

Автор честно признается, что мечтал одеть местечко «в камень и в сталь», а сейчас «впитывает свет и тишь…» в «дорогом местечке». И упоминание Сергея Есенина не как идейного оппонента, а как яркого представителя ностальгического отношения к прошлому – отнюдь не случайная примета времени.

Евреи и земля. Политика царского правительства была направлена на изгнание евреев из сельской местности. С другой стороны, в сионистском дискурсе мечта о Земле Израиля, в том числе, о работе на этой земле, являлась важным элементом. Видимо, учет этих факторов породил несколько направлений советской официальной политики: а) создание еврейских коммун и колхозов в БССР; б) степной Крым как место формирования нового социального слоя «еврея-колхозника»; в) Биробиджан, где на первое место выдвигалась не сельскохозяйственная, а оборонная и идеологическая задача.

Работники еврейского колхоза «Социалистический путь». Фото из журнала «СССР на стройке» 1933 г. (via tut.by)

В этой связи интересно рассмотреть поэму Изи Харика «Хлеб» (1925 г.). Мечта евреев о земле выражена в тексте «Песни бывших лавочников»:

Никогда мы земли не имели.

Никогда бы мы прежде не пели,

Как сегодня за плугом идя. (…)

Только время борьбы и тревоги

Нас лишило привычной дороги

И другие дало нам пути.

(Перевод А. Ревича, цит. по указ. соч.)

Автор не скрывает сложностей работы на земле, подчеркивает страх новоявленных хлеборобов, связанный с капризами погоды. В поэме четко расставлены акценты: в новой жизни нет места старой вере.

«Давным-давно позаросла быльем

Дорога благочестия и веры.

Неверие страшнее, чем чума.

Теперь лишь деды ходят в синагогу,

А дети и отцы сошли с ума.

Что толку проклинать? – не верят в Бога».

(Там же.)

Эти размышления местечковых стариков отражали реальность. Замена синагогального напева звуками гармошки в клубе – магистральная линия советской власти.

(окончание следует)

Опубликовано 04.05.2018  12:00

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (70b)

Белы дзень! Ахвоты працягваць ненавукова-фантастычны серыял бракуе як ніколі (абленаваўся?), але ж за некалькі дзён падсабралася кур’ёзаў ды смяхотаў, таму вырашыў урэзаць дадаткова-пабочны выпуск… А дарэчы, у «калегаў» з evrei.by з’явіўся анонс, які лічу патрэбным перакласці на белмову і прапанаваць нашай публіцы:

* * *

Мерапрыемства да Міжнароднага дня памяці ахвяр Халакоста

Перад Міжнародным днём памяці ахвяр Халакоста ў вёсцы Парэчча пройдзе мерапрыемства, прысвечанае вязням гета і Праведнікаў свету.

У гады Другой сусветнай вайны 40 яўрэйскіх дзяцей уцяклі з Мінскага гета. Уратавалі дзяцей жыхары вёскі Парэчча. На знак падзякі за гэты подзвіг былыя малалетнія вязні гета Мая Крапіна і Фрыда Рэйзман у 2000 годзе ўсталявалі помнік Праведнікам Свету – усім тым, хто ўратаваў яўрэйскіх дзяцей у перыяд Халакоста.

Мая Левіна (Крапіна) і яе ратавальніца Настасся Хурс; Фрыда Рэйзман

24 студзеня мы разам ушануем памяць ахвяр Халакоста і Праведнікаў Свету – жыхароў вёскі Парэчча, якія здзейснілі сапраўдны подзвіг.

ПРАГРАМА СУСТРЭЧЫ:

12-30, помнік Праведнікаў Свету, в. Парэчча:

– Мітынг з удзелам дыпламатычных прадстаўнікоў, супрацоўнікаў дзяржаўных і грамадскіх арганізацый і СМІ.

– Памінальная малітва (кадыш).

14-00, Раённы краязнаўчы музей, г. Мар’іна Горка:

– «Урок памяці» – сустрэча былых вязняў гета і Праведнікаў Свету з навучэнцамі школ.

– Адкрыццё экспазіцыі, прысвечанай Міжнароднаму днём памяці ахвяр Халакоста.

– Урачыстае запальванне свечак у памяць пра шэсць мільёнаў бязвінных ахвяр.

Мерапрыемства падрыхтаванае Мінскім дабрачынным грамадскім аб’яднаннем «Гілф», Іудзейскай рэлігійнай абшчынай г. Мінска «Бэйс Ісроэль», МДГА «Дыялог», «The Together Plan» (Беларусь-Вялікабрытанія).

Падрабязнасці ў каардынатара праекта МДГА «Гілф» Курдадзэ Тамары Сямёнаўны. Маб. тэл. +375293646019.

* * *

Нягледзячы на казённае слоўца «мерапрыемства», можа атрымацца штосьці кранальнае… Выпадак з «вёскай Праведнікаў» не адзінкавы ў гісторыі Другой сусветнай, ды не ў кожную такую вёску праз 75 гадоў завітваюць уратаваныя.

Пра абяцаныя цікавосткі. Як выявілася, «першы беларускі партал» не здольны карэктна прадказаць надвор’е нават на колькі гадзін уперад. Прагноз ад 16.01.2018, 11:29 (і як было насамрэч):

Памыліцца на 4-6 градусаў па Цэльсію трэба ўмець… І не першы раз падобнае. Калі плануеце наведаць якое мерапрыемства на адкрытым паветры, раю аддаць перавагу хоць бы сайту openweathermap.org – там 16 студзеня амаль не памыліліся 🙂

Крыху перабольшыць будучы мароз усё ж лепей, чым прыменшыць.

Амаль гэткі ж паводле важнасці кур’ёз – ліст ад нейкай Рэгіны Л., няюнай настаўніцы з Паставаў, якая «на 100% супраць» заснавання ў РБ універсітэта з адной беларускай мовай навучання. Допіс, адрасаваны «паважанаму Паўлу Ізотавічу» і змешчаны на сайце «ягонай» газеты, настолькі бязглузды і паранаідальны, што не варты абмеркавання па сутнасці. Тым не менш яго кінуліся абмяркоўваць «вялікія палітыкі», у тым ліку экс-старшыня БНФ. Адна мілая спадарыня даслала адказ у рэдакцыю аж на дэпутацкім бланку. Як на мой одум – чарговая праява ВІПР…

Кур’ёзна, што імя Якубовіча ўжо другі раз асацыюецца з лістом «не для публікацыі», які ў рэшце рэшт фігуруе на старонках газеты. Першы быў у 2011 г., калі ў «СБ» «усплыў» зварот тагачаснага галоўнага рабіна Іудзейскага рэлігійнага аб’яднання РБ, грамадзяніна ЗША Аўраама Бенянсона («Не нужна нам, евреям, другая власть»). Выявілася, рэбэ пісаў не Якубовічу, а свайму прэзідэнту Абаму – нехта перадаў цыдулу ў рэдакцыю без ведама Бенянсона… Тым не менш р. Аўром не стаў публічна пратэставаць, калі ўбачыў сваё прозвішча, памножанае на 400 тысяч.

Дагэтуль не цямлю, што выйграў «галоўны яўрэйскі саюз» ад пралазу П. І. Якубовіча ў праўленне (або як яно ў іх завецца – каардынацыйная рада?) Сімвалічны капітал? Ды ён спрэс таксічны. Грошы? Дык непадобна, каб іх дадалося; газета «Авив» летась ажно двойчы выйшла накладам па 200 ас., і з афіцыйным сайтам саюза праблемка…

Звышкаштоўнае інтэрв’ю з прэзідэнтам Шымонам Перэсам, быццам бы ўзятае Ізотавічам у 2007 г., не дайшло да чытачоў і праз дзесяцігоддзе. Год таму я быў заўзятым аптымістам 🙂

Вяртаючыся да тэмы «нацыянальнага ўніверсітэта»: у колах, блізкіх да Таварыства беларускай мовы, ідэя мусоліцца бадай 20 гадоў. На сайце таварыства доўга вісела (дый сёння вісіць :)) інфа пра тое, што «створана і працуе ініцыятыўная група па арганізацыі Беларускага нацыянальнага універсітэта, у склад якой уваходзяць 68 найаўтарытэтнейшых дзеячоў беларускай навукі і культуры». Група з 68 асоб – калі, вядома, яна хоць раз рэальна збіралася – была б знаходкай для брытанца Сірыла Паркінсана, які паўжартоўна разважаў: «Трэба высветліць аптымальную колькасць членаў камітэта. Шуканая велічыня ляжыць недзе паміж 3 (калі немагчыма сабраць кворум) і 21 (калі арганізм пачынае гінуць)».

Летась кіраўнік суполкі Алег Трусаў усё ж дамогся рэгістрацыі т. зв. універсітэта «Альбарутэнія», але неспадзяванка ў тым, што назва была ўжо занятая фірмай, якая вырабляе… надмагільныя помнікі. Чакаюцца новыя сюрпрызы і выдаткі; іх арганізатары спадзяюцца пакрыць за кошт спонсараў, цана пытання – 7-8 мільёнаў долараў на год. Будучыя студэнты таксама мусяць плаціць.

Тым часам з афіцыйнага сайта ТБМ нямала цікавага можна даведацца. Напрыклад, пра тое, што сп. Трусаў, які, паводле пэўных крыніц, пакінуў капітанскі мосцік 29.10.2017 на карысць Алены Анісім, – старшыня «па сённяшні дзень», што распрацавана «Стратэгія развіцця беларускай мовы ў ХХ [sic] стагоддзі» 🙂

Ніхто, здаецца, i не сумняваўся, што спн. Алена працуе ў «парламенце» дужа-дужа плённа 🙂 🙂

Не, я не супраць універсітэта з беларускай мовай навучання. Адно сумняюся, што зараз яго ствараюць «апантаныя і прабіўныя» ((C) З. Бандарэнка) людзі, для якіх вынік больш істотны, чым працэс. Ужо ж «сабралі» мільён подпісаў пад маніфестам 2014 г. у абарону незалежнасці…

Яшчэ міні-прыкол. Пастаянны аўтар газеты ТБМ «Наша слова», мовазнавец Павел Сцяцко ўнёс у спіс «Прозвішчы Беларусі» пад п. 1035 такую інфу (№ 1 «НС» за 2018 г.): «Рубінчык (Вольф) – вытвор з суфіксам -чык ад антрапоніма Рубін і значэннем “нашчадак названай асобы”: Рубін-чык. ФП: рубін (апелятыў з двума значэннямі 1) “каштоўны камень чырвонага колеру”; 2) “рабін” (духоўны кіраўнік вернікаў у яўрэйскай рэлігійнай грамадзе) – Рубін (мянушка, потым прозвішча) – Рубінчык».

Усе іншыя даступныя мне даведнікі па антрапаніміцы сцвярджаюць чамусьці, што прозвішча наша паходзіць ад біблійнага імя Рэувен (Рувен, Рубін) 🙂

Тым часам не спяць у шапку ідэйныя (?!) апаненты БНФ і ТБМ… Працуе сайт «Тэлескоп», дзе на мінулым тыдні з’явілася карцінка:

Тыповы прыклад «чорнага піяру»: змяшаць апанентаў Лукашэнкі з тымі, хто пад акупацыяй менаваў Гітлера «асвабадзіцелем». На 120% упэўнены, што пахмурныя людзі са здымка не маюць дачынення і да Беларускай Народнай Рэспублікі, якой у сакавіку споўніцца 100 гадоў. І – так, без яе не было б савецкай Беларусі ў 1919 г., а хутчэй за ўсё, і сучаснай беларускай дзяржавы.

Напэўна, за такую падачу матэрыялаў, як на «Тэлескопе», не судзяць, але руку рэдактару я б не паціснуў і ў разведку з ім не пайшоў. Як ні дзіўна (насамрэч не дзіўна), Леў К. – і доктар філасофскіх навук, і начальнік навукова-даследчага аддзела ў дзяржаўным універсітэце культуры і мастацтваў. Ён перакананы, што без агульнарускай свядомасці беларусам будзе кірдык. Усё б нічога, але «даследчык» паклёпнічае на ахвяр бальшавісцкай улады, во як 19.01.2018: «Язэп Лесик охотно включал в белорусский литературный язык всевозможные полонизмы, а также навязывал нашему народу несвойственное для белорусского языка произношение, употреблявшееся только в среде ополяченной шляхты в Белоруссии». NB: сталіноідны міф пра Я. Лёсіка (1883–1940) як паланізатара беларускай мовы абверглі звыш 25 гадоў таму – у прыватнасці, мовазнавец Сяргей Запрудскі ў часопісе «Нёман», № 6, 1991 (а потым ён жа ў зборніку «З гісторыяй на “Вы”» – вып. 2, 1994).

Дзівакі з «першай беларускай газеты» ваююць то з прыватным барбершопам «Чэкіст» (акурат як у старой показцы – «чаму перарабляць сістэму трэба, пачынаючы з цырульні?»; Шэндэровіч згадаў тут), то з «чарнасоценскім» расійскім інфармагенцтвам (насамрэч «Рэгнум» далёкі ад «веры і цара»; гэта хутчэй лявацкі сайт, не ультраправы). Без меры цешацца з вышыванак, etc. Тым часам «філосафы» тыпу К. спакойна рыхтуюць сабе змену за кошт грамадства… «А можа, так і трэба?»

Яшчэ адзін уладальнік доктарскай ступені, гісторык Алесь Б., вычварыў нешта больш канструктыўнае: павесіў шчыт з даведкай пра Валожынскую ешыву (і рэкламай сваёй аграсядзібы, як жа без яе!) там, дзе яму дазволілі.

Пазнавальна… Дарма што сказ «Учитывая многочисленность важных религиозных и светских деятелей, происходящих из Воложинского района (из Вишнева, Ракова, Ивенца) и близость Налибокской пущи, давшей спасение от нацистов тысячам евреев-партизан 2-й мировой войны, Воложин и район, еврейская община которых в 1941-43 гг. потеряла около 6.000 человек и прекратила свое существование являются важным местом национальной памяти евреев Беларуси и всего мира» дачытае да канца не кожны. Агулам, турыстычна-палітычныя праекты Алеся – не для слабых на нервы. За тое яго і любяць 🙂

А гэта – новаствораны мінскі «Мур лямантаў» для індывідуальных прадпрымальнікаў. «Кажуць, у шчыліны паміж блокамі можа ўмясціцца ваша дэкларацыя», – дасціпнічае гарадскі інтэрнэт-партал. Адзіная нестыковачка: на іўрыце напісана «Hakotel hamaaravi», г. зн. «Заходні мур», а Уручча – на ўсходзе Мінска…

Міністр замежных спраў РБ з яго заявай («Перамовы па Украіне можна перанесці хоць у Антарктыду») – той яшчэ «гукапераймальнік». Пэўна, чытаў мой даўні артыкул пра сёгі… («Японія ды Кітай ад Беларусі далёка, але ж сапраўдны homo ludens хоць у Антарктыду паедзе, каб знайсьці годнага партнэра»). Так трымаць, Валодзя 🙂

Яшчэ запрашаю пасміхнуцца над тым, як расшыфравалі запіс размовы з Уладзімірам Вайновічам вузкія спецыялісты з расійскай радыёстанцыі «Эхо Москвы». Аказваецца, апавяданне Вайновіча пачатку 1960-х гадоў «Хочу быть честным» – не аб прарабе, а «про рабби» 🙂 🙂

* * *

Працэс «рэгнумаўцаў» у Мінгарсудзе, які цягнецца другі месяц, – ужо не кур’ёз, а дзікая сумесь спраў Дрэйфуса (французскі афіцэр, як і беларускія публіцысты, быў не самай прыемнай асобай у сваёй краіне) і Сіняўскага & Даніэля. Паводзіны ж «экспертак» прымушаюць згадаць Свіфта з яго лапуцянскай акадэміяй, дзе сляпым даручалася змешваць фарбы для жывапісцаў: «Праўда, на маё няшчасце, яны не вельмі ўдала давалі рады, дый сам прафесар пастаянна рабіў памылкі. Навуковец гэты карыстаецца вялікай падтрымкай і павагай з боку сваіх сабратоў».

Cправа налева: Д. Алімкін, Ю. Паўлавец, С. Шыптэнка. Снежань 2017 г.

Зычу падсудным скарэй выйсці на свабодку. Яны вольныя «тапіць» за еўразійскую інтэграцыю і весці прарасійскую прапаганду; мы не ў стане вайны з Расіяй, дзеянне артыкула 33 Канстытуцыі ніхто не прыпыняў. Зміцер Левіт, чытач belisrael.info з Нью-Ёрка, дзён 10 таму даводзіў, што апраўдальны вырак дасць сігнал тутэйшым бюракратам, якія адмовяцца ад «мяккай беларусізацыі»… Магчыма-то наадварот: наяўнасць зацятых ідэалагічных канкурэнтаў раскатурхае чыноўнічкаў, і «мяккая», лалітычная беларусізацыя (тыпу білбордаў на вуліцах: «Ма-ма = мо-ва. Любіш маму?») стане больш «зубастай». А ў прынцыпе, я ніколі не падпарадкоўваў сваё жаданне размаўляць і пісаць па-беларуску волі нейкіх «слуг народу», прызначаных або самазваных. Дый мала хто падпарадкоўвае.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.01.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 21.01.2018  20:20

***

Ад Вiктара Жыбуля: “Добры дзень, шаноўны Вольф! З цікаўнасцю прачытаў “Катлеты і мухі”. Вёска Парэчча, у якой усталяваны помнік Праведнікам свету, – гэта, можна сказаць, мае родныя мясціны. Недалёка адтуль – вёска Міжылішча, дзе стаіць хата маіх продкаў і куды я звычайна езджу на летні адпачынак. А ў Парэччы ў мяне пахаваныя дзед, бабуля, прадзед, прабабуля і нават прапрадзед і прапрабабуля“.  23.01.2018  19:11

Ждем Павла С. на свежем воздухе

11 октября прямо на минской улице задержан Павел Константинович Северинец – литератор, политик, бывший лидер незарегистрированного «Молодого фронта». В свои 40 лет он, пожалуй, рекордсмен по числу отсидок среди оппонентов нынешней власти на территории РБ. Павла в который раз отправили отбывать 15 суток на переулок Окрестина, а мы ждем его освобождения.

Павел с невестой, Ольгой Шилак. Они поженились в 2013 г.

Узник – автор нескольких книг. Одну мы представляли читателям в июне с. г., а сегодня публикуем отрывок из другой, более ранней. Правда, полагаем, без такой «знаменитости», как мафиози Суховлянский (Меир Лански), народ вполне обошелся бы… Организаторы «Дней еврейской культуры» в Минске, похоже, с нами не согласны, но это их проблемы.

Павел Северинец

ЕВРЕЙСТВО

…Беларусь? И после этого вы будете говорить мне, что у вас нет родственников в Израиле?..

Из Беларуси происходят лидеры сионистского движения и львиная доля руководителей восстановленного государства Израиль – три президента и шесть премьер-министров. Еврейская диаспора Беларуси возродила древний иврит, сделала государственным языком идиш и придумала эсперанто, основала «Моссад» и известнейшие еврейские школы – иешивы – а также дала миру десятки знаменитостей, деятелей и гениев планетарного масштаба.

Евреи («жиды», «жидове») появились в Беларуси еще в Средневековье – их хорошо организованные и влиятельные кагалы с XIV в., располагая привилегиями от великих князей, занимались коммерцией и ремесленничеством. «А сыны Израилевы расплодились и размножились, и возросли и усилились чрезвычайно, и наполнилась ими земля та». (Исход 1:7)

Европейский перекресток. Невиданная толерантность. Натуральная духовность. Богатый и уютный край. Беларусь? Да просто земля обетованная! По мере того, как в тогдашней Европе в результате крестовых походов, эпидемии чумы и разгула мракобесия евреи начали подвергаться всё более сильному гнёту, центр тяжести еврейского расселения понемногу перемещался с Германии на восход, через Польшу к ВКЛ – благословенному Ханаану, где текут молоко и мёд.

В XV–XVI вв. миграция приобрела массовый характер: на белорусских землях осели десятки тысяч евреев. Беларусь Золотого века своими ушами слышала и своими глазами видела, как исполнялось Божественное обещание евреям: «Я благословлю благословляющих тебя» (Бытие 12:3)

Беларусь получила дар великого исторического значения. На протяжении последних столетий, до восстановления еврейской государственности, как раз здесь, в Сердце Европы, и был Израиль! Миллионы евреев век за веком концентрировались на территории бывшего Великого Княжества.

…И что, теперь вы тоже будете спрашивать у меня, почему белорусская история так напоминает Библию?..

В XIX – начале ХХ вв. ограниченные имперской чертой оседлости евреи составляли основное население белорусских городов. Минск, Могилёв, Брест, Витебск, Гомель, Пинск, Мозырь были еврейскими на 50-80%! В Воложине, Мире, Слониме, Слуцке действовали самые известные в мире иешивы – иудаистские университеты. Сюда, к знаменитым раввинам и толкователям Талмуда того времени съезжались учиться евреи из США, Германии, Англии. Беларусь выполняла роль огромного резервуара, где приумножались силы для возрождения народа, избранного Богом.

Беларусь – вторая родина еврейства, не больше, не меньше. Феномен еврейского рассеяния, который пытаются стыдливо не замечать до сих пор, на самом деле искрит и сияет в белорусской национальной идее в полную силу. Блестящие имена, плеяды талантов, вездесущие фамилии с белорусской семантикой на Западе и Востоке – от классических Рабиновича и Кагановича до Гомельского, Слонимского, Слуцкой, Шкловского или Могилевера, по которым можно изучать географию Беларуси, – выкристаллизовались здесь, в стране тихой, светлой и прозрачной, в сфере высокой духовной концентрации.

Звездный час белорусского еврейства, пик его трагедии и национальный триумф – ХХ век. Беларусь буквально взорвалась еврейской пассионарностью. С плодовитостью библейских патриархов она рождала:

— Художников с мировым именем: Марка Шагала, Хаима Сутина, Соломона Юдовина, Льва Бакста;

— Классиков еврейской литературы: Менделе Мойхер-Сфорима, Изи Харика, Моисея Кульбака;

— Фантаста Айзека Азимова, философа Соломона Маймона, скульптора Заира Азгура, писателя Змитрока Бядулю;

— Иегуду Бен-Элиезера, воссоздавшего иврит, и Людвика Заменгофа, который изобрел эсперанто;

— Лидера религиозного сионизма Меира Бар-Илана из Воложина; основателя Всемирного Сионистского Конгресса Наума Гольдмана из Вишнево, основателя еврейского движения в России Шмуэля Могилевера, председателя Еврейского агентства и Всемирной сионистской организации Арье Дульчина из Минска;

— Исера Харэла (Изю Гальперина), отца «Моссада», который сумел добыть и передать в ЦРУ доклад Хрущёва о развенчании культа Сталина еще до хрущевского выступления на ХХ съезде КПСС;

— Михаила Грузенберга, в 1941-49 гг. главного редактора Совинформбюро, і Семёна Косберга, основного конструктора советских космических двигателей…

…И что, вы скажете мне, что это не наши люди?!.

Белорусские евреи – это суперзвезды западной цивилизации. Норберт Винер, основатель кибернетики – из семьи белорусских эмигрантов. Давид Сарнов, руководитель Радиокорпорации США, советник Эйзенхауэра и патриарх современной медиа-индустрии – с Минщины. Изя Бейлин, он же Ирвинг Берлин, автор «God Bless America», музыки для 19 мюзиклов, 18 кинофильмов и 282-х популярнейших хитов США – из Могилёва. Лауреат Нобелевской премии Аарон Клуг – зельвенский. Давид Меир-Суховлянский – основатель Лас-Вегаса, «самая загадочная фигура американской мафии», который ни разу не попадался в тюрьму и стал прототипом для Майкла Корлеоне из «Крёстного отца» Марио Пьюзо – гродненский. Легенды Голливуда Кирк Дуглас с сыном Майклом Дугласом – могилёвские!

Белорусское еврейство породило бомбы всемирной революции – Павла Аксельрода из Шклова, редактора «Искры» и председателя партии меньшевиков; Григория Гершуни из Минска, создателя боевой организации эсеров; Алeксандра Парвуса из Березино, главного финансиста и издателя партии большевиков, а вдобавок и Фанни Каплан из Речицы, которая председателя этой партии чуть не отправила на тот свет выстрелами из револьвера, а ещё пятерых из девяти основателей РСДРП…

…Ну вот, как всегда: евреи снова во всем виноваты!..

Гитлеровский нацизм пытался уничтожить белорусский Израиль. Пепел Тростенца, Минского гетто и десятков фашистских концлагерей до сих пор стучит в Сердце Европы.

И все-таки – страница истории человечества, достойная Нового Завета! – именно Беларусь сыграла ключевую роль в чудесном воскресении Израиля, предсказанном Библией. После почти двухтысячелетнего блуждания по миру, притеснений на чужбине, веков антисемитизма и кошмара нацистского геноцида богоизбранный народ вернулся на Святую Землю. Первый президент Израиля, Хаим Вейцман, из Мотоля, Залман Шазар – из Мира, Шимон Перес – из Воложина; премьер-министры Ицхак Шамир, Ариэль Шарон, Голда Меир, Менахем Бегин, Шимон Перес, Ицхак Рабин (последние трое – еще и лауреаты Нобелевской премии мира) – родом из Беларуси! Их начинаешь узнавать по неуловимому генетическому коду: большинство «литовских», «русских», «польских» и «советских» евреев – носители возвышенной, светлой, одухотворенной белорусской ментальности.

Когда читаешь Библию, наполненную благословениями и проклятиями израильскому народу, перебираешь невероятную и драматическую историю белорусского еврейства – каждое имя, каждый образ, каждое пророчество открывает перед тобой Беларусь. Это затрагивает лично. Это заставляет вздрагивать. Это пронизывает до ощущения явной родственности.

Впрочем, мы давно об этом догадывались. Таки правда, каждый из нас, белорусов, хоть немного, да еврей!

Из книги «Люблю Беларусь» (2009), перевод с белорусского В. Р. В оригинале этот текст опубликован также здесь, в другом переводе на русский – здесь.

Из комментариев на «Белорусском партизане»:

Kasneryk Piotr А ещё земляк Павлика (Шапиро с Витебщины), переехав в Палестину, создал первый киббуц (колхоз) в 1909 г. (29.05.2015).

Яковлевич Короче, понимать статью надо так. Все евреи, но не все признались. (30.05.2015).

Николай Касьянчик Павел, всем сердцем поддерживаю тебя. Евреи – наши люди, без них Беларусь осиротела, увы, навсегда… (31.05.2015) Когда бываю в Беларуси, то всегда заглядываю в местечко Озаричи, где во время последней войны чудом выжил мой больной тифом отец, тогда подросток. Так вот – до войны это было типичное и немаленькое еврейское местечко. В 60-70-е годы я тоже еще застал там немного потомков библейского Авраама – и в Калинковичах, в Мозыре… А сейчас о прежнем присутствии наших белорусских евреев напоминает только кладбище. Грустно… (04.06.2015).

ursusm Шимон Перес родом из Вишнево, а не из Воложина. Репатриировался в 11 лет в 1934 вместе с семьей. Дед его раввин, оставшаяся родня и евреи вишневского гетто были сожжены в амбаре (вики неправильно пишет, что в синагоге) на окраине Вишнево (деревня Галянова) в 1942 году. По поводу «влияния еврейства» на белорусов могу сказать на примере того же Вишнева (провел здесь все летние каникулы в 70-80-ых), что на данный момент и нынешнее поколение местных жителей, оно равно 0. Вишнево как еврейское местечко исчезло практически полностью, даже на памятнике написано «советские граждане». Коммуняки, да и местные белорусы развалили и разворовали все оставшееся после уничтожения евреев имущество. Даже крылечек цементных от еврейских домов уже не осталось. Кладбище еврейское уже повторно (в 90-ые местные чистили за плату от израильтян) заросло бурьяном и никому не нужно. По словам старожилов, «жыды» жили весьма обособленно, были хитрыми и умелыми торгашами (в отличие от крестьян белорусов). Так что отношение к ним было весьма специфическое (тем более, что лавочники отпускали товар в кредит). И в конце, как сравнение: в Десятниках, это в сторону Гольшан от Вишнева, находится военное кладбище времен первой мировой войны. Создано немцами, но похоронены там и солдаты противника. В совдепе все было запущено, закрыто зарослями. В 90-ые немцы взяли процесс по восстановлению кладбища под контроль, хорошо заплатили и сейчас это исторический памятник в хорошо поддерживаемом состоянии. А израильтяне все приезжают киношку поснимать, побухать на природе под чутким руководством белорусиков работников посольства (01.06.2015).

16 лет назад…

02.11.2001 Геннадий БАРБАРИЧ, БелаПАН

ПАВЕЛ СЕВЕРИНЕЦ НАМЕРЕН ДОБИТЬСЯ ЕЖЕГОДНОГО ПРОВЕДЕНИЯ В БЕЛАРУСИ ДНЯ БОЙЦОВ СОПРОТИВЛЕНИЯ

Минск, 2 ноября. Лидер «Маладога фронту» Павел Северинец намерен добиться учреждения в Беларуси Дня белорусских бойцов сопротивления, подпольщиков и партизан. Об этом он заявил 2 ноября сразу же после того, как был осужден судом Московского района Минска к 10-суточному административному аресту за проведение акции 26 октября. Эта несанкционированная акция была приурочена к 60-летию публичной казни фашистами группы минских подпольщиков. Акция была разогнана милицией, а более десятка ее участников задержаны и наказаны арестами и штрафами.

Реакцию белорусских властей на антифашистское мероприятие Павел Северинец назвал «дикой». «Это показывает, что белорусский режим остался тем же самым, не изменился, – заявил Северинец. – Более того, он продемонстрировал в этот день всю свою сущность… Думаю, что этот день, 26 октября, который “Малады фронт” отмечает второй раз, на следующий год мы постараемся сделать общенациональным днем памяти бойцов сопротивления, подпольщиков и партизан. Такого дня в партизанской Беларуси пока нет. И эту традицию мы намерены заложить. Тем более что режим показал свое отношение к теме борьбы с фашизмом. Складывается впечатление, что эта тема, эти параллели являются опасными и разрушительными для него. И потому на “Малады фронт” пришелся такой грубый и циничный удар».

Опубликовано 24.10.2017  16:16

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (15)

Непрыхавана слабы артыкул «Беларуская юдаіка: праблемы станаўлення і перспектывы развіцця» ад двух «цудоўных людзей» з навуковымі ступенямі даў нагоду паразважаць пра стан гэтай самай іудаікі, а ў нейкай меры – і беларускай навукі ўвогуле. Варта, вядома, акрэсліць і сцэнарыі, якія маглі б выправіць сітуацыю ва ўмовах сучаснай Беларусі.

Па-мойму, грунтавацца трэба на трох пастулатах:

  1. Энтузіясты, якія жадаюць вывучаць «яўрэйскія дысцыпліны» і пашыраць веды пра яўрэйства, у краіне пакуль ёсць, што даказваюць і публікацыі на нашым сайце (напрыклад, тут і тут).
  2. Беларусь – несвабодная краіна, дзе колькасць розных перашкод для самаарганізацыі грамадзян толькі расце. Лібералізацыя, пра якую так шмат вяшчалі прапагандысты на пачатку 2010-х гадоў, выявілася пустым гукам. Характэрна сёлетняе выказванне творчай асобы – спявачкі, паэткі, артысткі – якая раней не была заўважана ў «апазіцыйнасці» (брала ўдзел у «Славянскім базары», унікала «чорных спісаў»…). Святлана Бень выказалася так:

Сітуацыя ў Беларусі неяк пакрывілася… Для мяне заўсёды было загадкай, чаму стаў магчымы халакост? Як цэлы народ, што меў моцных і мудрых прадстаўнікоў, быў гэтак хутка ўзяты ў кальцо? Мусіў жа быць супраціў! Дык вось, распрацоўвалася тэхналогія, паводле якой свабода адбіралася малюсенькімі порцыямі, часам неспацігальнымі і абсурднымі. Напрыклад, з’яўляецца афішка: «Яўрэям забаронена купляць цыбулю ў краме». Чаму цыбулю? Незразумела. І людзі разважаюць: «Нам жа не сказалі ісці ў газавую камеру. Нам проста забаранілі купляць цыбулю. Ці павінны мы паўстаць са зброяй у руках? Быццам бы не. У нас жа сем’і, дзеці… Ладна, купім цыбулю ў іншым месцы». Праз тыдзень забараняюць яшчэ нешта. А ў чалавека ўжо падрэзаны крыльцы. Калі трэба ўзняцца са зброяй у руках, у яго ўжо няма гэтай зброі. Ён ужо не той, хто здольны сказаць: «Вы што, з глузду з’ехалі?!» Дык вось, мне здаецца, у Беларусі нам увесь час забараняюць купляць тую ці іншую цыбулю.

Уразіла, што Бенька спакваля параўноўвае лёс беларусаў з лёсам яўрэяў пры нацызме…

  1. Мажлівасці для самаарганізацыі/ажыццяўлення амбітных праектаў усё ж існуюць, але патрабуюць значных рэсурсаў і спалучаны з істотнай доляй рызыкі. Трэба рабіць допуск на пашыраны прававы нігілізм і перыядычныя змены настрояў «уверсе», з якіх вынікаюць перамены правілаў гульні. Карацей, Беларусь, як і Ізраіль – гэта край, дзе кожны можа стаць доларавым мільянерам… калі прыедзе мільярдэрам.

Калі вярнуцца да беларускай іудаікі, то найбольш балючае пытанне – «хто будзе за яе плаціць?» Я не прарок і адназначнага адказу не маю. Але ж на бліжэйшыя гады варта адкінуць думку, што плаціць/дапамагаць будзе дзяржава. Гэтая думка мела права на жыццё ў 1990-х і нават пачатку 2000-х гадоў. Напрыклад, ва ўступным слове да легендарнай ужо міжнароднай навуковай канферэнцыі «Яўрэйская культура Беларусі і яе ўзаемадзеянне з беларускай і іншымі культурамі» (Мінск, май 1994) прафесар філалогіі, загадчык кафедры БДУ Вячаслаў Рагойша прапаноўваў «аднаўленне ў Беларускім дзяржаўным універсітэце яўрэйскага аддзялення і кафедры яўрэйскай культуры, а ў Нацыянальным навукова-асветным цэнтры імя Ф. Скарыны – яўрэйскага сектара». Няма ўжо таго цэнтра імя Скарыны, а досвед супрацы яўрэйскіх суполак з БДУ меў у ХХІ ст. сумнеўныя наступствы. Міжнародны гуманітарны інстытут «імя Шагала» як адкрыўся (у 1999 г.), так і закрыўся (у 2003-2004 гг.). Засталася, праўда, кафедра з падрыхтоўкай «культуролагаў-гебраістаў», але ж і яе вага паступова зніжалася. Як прагназуе выкладчыца факультэта сацыякультурных камунікацый Ліза Кобрына ў тым жа № 4 «Маладосці», «у перспектыве не будзе размежавання на германістаў, амерыканістаў і гебраістаў… І, наколькі я разумею, дысцыпліна іўрыт будзе вывучацца толькі факультатыўна». Асабісты мой досвед зносін з нешматлікімі студэнткамі-гебраісткамі ўвосень 2007 г. (падчас семінару, які я вёў разам з перакладчыка-выкладчыкам Паўлам К.), пакінуў дзіўнае ўражанне: здалося, да нашага з Алесем Астравухам расповеду яны і не чулі пра мову ідыш. Выкладаць жа яе на факультэце, зразумела, ніхто не збіраўся і не збіраецца.

Мала чым у плане якаснай падрыхтоўкі праславіліся дзяржаўныя «яўрэйскія класы» пры мінскай сярэдняй школе № 132, якія існуюць з 1993 г. Яшчэ ўвосень 1994 г. Якаў Гутман у Вярхоўным Савеце параўноўваў іх з «пацёмкінскай вёскай». Тая самая Л. Кобрына кажа: «ведаў выпускнікоў гэтай школы хапала звычайна на адзін семестр, потым жа яны займаліся на тым узроўні, што і астатнія».

Гаваркі той факт, што міністру адукацыі днямі даручылі курыраваць… пабудову гандлёва-забаўляльнага комплекса ў Мінску. Дый цяперашняя «афіцыйная» беларуская навука – у цэлым жалю вартае відовішча. Біёлаг Валерый Верасаў нагадаў, што «ў Расіі на навуку траціцца каля 0,54% ВУП, у Беларусі каля 0,1%, у Сінгапуры — 2,15%, у Карэі — 4,15%, у Эстоніі — 2%». Ён жа перасцярог: «Спачатку нізкі ўзровень адукацыі ў краіне стане відавочным для ўсіх, а наступны этап – тэхнагенныя катастрофы». Для мяне і маіх сяброў гэты ўзровень відавочны даўно, таму я заўжды выступаў супраць будаўніцтва ў Беларусі АЭС.

Ад мізэрнага бюджэтнага «пірага» адкусваюць кавалкі пераважна адміністратары, нацэленыя на развіццё кан’юнктурных тэм. Зразумела, што сур’ёзнае даследаванне «яўрэйскіх дысцыплін» не ўпісваецца ў гэтую, з дазволу сказаць, парадыгму. Урад гатовы фінансаваць хіба што дэма-імпрэзы накшталт «Рэспубліканскага фестывалю нацыянальных культур» у Гародні. ХІ такі фэст прайшоў 4-5 чэрвеня – па завядзёнцы з удзелам яўрэйскіх суполак. Ясна, і ў такой прапагандзе «дружбы народаў» ёсць рацыянальнае зерне, аднак да навукі і адукацыі масавыя мерапрыемствы з песнямі, скокамі і раздачай мацы маюць дужа ўскоснае дачыненне.

На месцы гіпатэтычных замоўцаў праекта «Беларуская іудаіка» я б меркаваў, што яўрэйскія штудыі патрэбны ўсё ж не дзяржаве – і нават не беларускаму грамадству – а самім яўрэям. Каб адукаваныя мае супляменнікі набылі акрэсленае ўяўленне пра мінулае і будучыню, а потым абнавілі мясцовую «этнаэліту».

Першым крокам мусіла б стаць маштабнае (без «эканоміі на запалках») сацыялагічнае даследаванне яўрэйства Беларусі шляхам апытання: а) наведвальнікаў яўрэйскіх суполак; б) вядомых і аўтарытэтных яўрэяў у розных гарадах Беларусі. Важна высветліць попыт яўрэяў краіны на іудаіку і рабіць далейшыя крокі толькі пры той умове, што гэты попыт будзе перавышаць статыстычную пагрэшнасць. Іначай новы праект будзе чакаць лёс такіх вядомых бурбалак пачатку ХХІ ст., як «навукова-асветны цэнтр імя Сямёна Дубнава» ды «акадэмія яўрэйскай культуры і мастацтва».

Другі крок – заснаванне прыватнага Цэнтра (або Вышэйшых курсаў) ідыша ды ідыш-культуры ў адным з беларускіх гарадоў. Аксіёма: без ведання ідыша немагчыма ніякае сур’ёзнае вывучэнне гісторыі і культуры ўсходнееўрапейскіх (у прыватнасці, беларускіх) яўрэяў. Умова гэтая неабходная, але сама па сабе недастатковая.

Курсы маюць ладзіцца для двух катэгорый навучэнцаў:

– для маладых людзей – з пагружэннем у прадмет (1-2 гады інтэнсіўнага навучання мове і культуры).

– для энэрджайзераў больш сталага веку – у выглядзе перыядычных семінараў, летніх школ (3-4 тыдні).

Зразумела, выкладаць мусяць прафесіяналы з розных краін (у ідэале – аднадумцы, якія ўтварылі б «свівэ»), а студэнты маюць атрымліваць годную стыпендыю – у абмен на жорсткія патрабаванні да іхніх ведаў. Справа ў тым, што прэстыж ідыша – мовы, якую зневажалі дзесяцігоддзямі, у тым ліку самі яўрэі, – давядзецца ўздымаць амаль з нуля.

Цэнтр мог бы эфектыўна працаваць у горадзе з даволі развітай «яўрэйскай інфраструктурай», але не ў Мінску, дзе ў студэнтаў будуць пабочныя інтарэсы, а ва ўладаў – замнога спакусаў для ўмяшання ў працэс. Найлепш Цэнтру пасаваў бы, па-мойму, Пінск з яго сінагогай, даволі паспяховай прыватнай школай і актыўнасцю яўрэяў на лакальным узроўні (да таго ж карлін-столінскі хасідызм аўтарытэтны ў свеце). Не выключан і варыянт з Бабруйскам…

Трэці крок – некаторым слухачам і выпускнікам курсаў рана ці позна захочацца прымяніць свае веды. Тады-та і надыдзе час стварэння навукова-даследчай установы – умоўна кажучы, «Інстытута беларускай іудаікі». Гэтая шматдысцыплінарная ўстанова магла б прапаноўваць лекцыі, яшчэ лепшыя за гэтую, ладзіць навуковыя канферэнцыі і экспедыцыі па былых мястэчках, выпускаць часопіс кожныя 2 ці 3 месяцы, а не «раз на ўказ»…

Так, названыя крокі – кожны паасобку і ўсе разам – падобныя да ўтопіі, але, як той казаў, «калі захочаце, гэта не будзе казкай». У любым выпадку праект не менш рэалістычны, чым прапахлая нафталінам 30-х ідэя аднавіць у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі «асобны аддзел беларускай юдаікі і сабраць там усе выданні пра яўрэяў Беларусі, у тым ліку кнігі, часопісы, газеты на ідыш» («Маладосць», № 4, 2016, с. 109). Нацбібліятэка чацвёрты год не можа дамаляваць патрэбную рысачку на французскім надпісе ля ўвахода (з ліста першай намесніцы дырэктара ад 31.01.2013: «адміністрацыя бібліятэкі паспрабуе вырашыць гэтае пытанне з Мінскім скульптурным камбінатам»). Дый нашто «асобны аддзел», калі праз камп’ютар зараз можна заказаць па ключавых словах любое выданне, прысутнае ў каталогу?

Пакуль мае ідэі не рэалізаваны, у тутэйшых даследчыкаў, яўрэяў і неяўрэяў, вядома, ёсць шансы праявіць сябе ў супрацы з расійскім «Сэферам», украінскім Цэнтрам даследаванняў гісторыі і культуры ўсходнееўрапейскага яўрэйства (пры Кіева-Магілянскай акадэміі, якая нядаўна дэлегавала ідышыстку Наталію Рындзюк у Стоўбцы), Музеем гісторыі польскіх яўрэяў у Варшаве, ізраільскім інстытутам «Яд ва-Шэм» і г. д. Пэўную цікавасць да яўрэйскай тэматыкі выяўляе Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт харчавання, дзе многае, выглядае, трымаецца на соплях на асабістых кантактах супрацоўнікаў кафедры гуманітарных дысцыплін. Тым не менш канферэнцыя «Этнічная, моўная і культурная разнастайнасць у сучасным грамадстве» у маі 2014 г. прайшла годна. Між іншага, арганізатары (Ігар Пушкін, Юрый Бубнаў) у прадстаўленым імі дакладзе слушна заўважылі пра Беларусь: «Грамадскія арганізацыі не змаглі цалкам пазбавіцца ад жорсткай апекі з боку дзяржаўных органаў».

Як трудна мець справу з бюракратамі, паказвае і наступны штрых. У сакавіку 2016 г. падчас традыцыйнага шахматнага турніру Саюза беларускіх пісьменнікаў некаторыя яго ўдзельнікі ўхвалілі ідэю: звярнуцца ў міністэрства сувязі і інфарматызацыі, каб тое выпусціла да 120-годдзя Мойшэ Кульбака памятны канверт (не марку!). Электронны зварот адбыўся, і 31 мая намесніца міністра Наталля Гардзеенка дала папяровы (!) адказ:

У адпаведнасці з пунктам 10 Інструкцыі аб парадку вырабу і распаўсюджвання дзяржаўных і іншых знакаў паштовай аплаты Рэспублікі Беларусь, зацверджанай пастановай Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь ад 16 верасня 2008 г. № 38, выдатныя дзяржаўныя і палітычныя дзеячы, дзеячы навукі, культуры і мастацтва могуць быць адлюстраваны на дзяржаўных знаках паштовай аплаты не раней, чым праз 5 гадоў пасля смерці і да юбілеяў з дня нараджэння, якія кратны 25. Улічваючы вышэйназванае, у 2016 годзе выпусціць мастацкі канверт, прысвечаны 120-годдзю з дня нараджэння беларуска-яўрэйскага пісьменніка Кульбака Майсея Саламонавіча, не прадстаўляецца магчымым.

Малюнак на канверце не адносіцца да знакаў паштовай аплаты… Дый нават канверт з маркай да 120-годдзя Кандрата Крапівы мінсувязі выпусціла ў лютым 2016 г. Чым Кульбак горшы за Крапіву – незразумела. Творчасць Уладзіміра Караткевіча таксама зацікавіла ведамства (пад дату – у лістападзе 2015 г.), хоць на тым канверце і не пазначана, што ён выйшаў к 85-годдзю пісьменніка.

Прасцей за ўсё было б закінуць адказным работнікам міністэрства антысемітызм або «этнацэнтрызм», але ж не выпадае: сёлета яны ўспомнілі Натана Воранава, летась – Восіпа Цадкіна, Хаіма Суціна і інш. мастакоў, яшчэ раней – нацлідэраў Ізраіля… Можа – разанем лязом Окама – проста тупізм? 🙂

Вольф Рубінчык, г. Мінск

12.06.2016

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 12 чэрвеня 2016 18:57

Водгук мастака Андрэя Дубініна (13.06.2016)

Падзяляю думкі, прачытаныя ў лісьце “Катлеты & мухі”. Сам я беларус, але вучыў мову йідыш, ведаю сьпевы і вершы на ёй, размаўляў раней, зараз німа практыкі, таму мова скукожваецца. Вучыўся разам з рэстаўратарамі на летніках іудаікі (йідыш) у Вільні ў 1998 і 1999 гадах, курсы ўзначальвалі Довід Кац і Ёйсэф Берлэр. Мне 53 гады, свабодна валодаю італьянскай, шмат часу бываю ў Італіі на працы. У 90-ыя бываў вельмі часта ў сінагозе на Крапоткіна, і ад’язжаючыя габрэі пакідалі мне ўсё, стаўшае ў момант непатрэбным – збор твораў Шолэм-Алэйхэма на йідыш, багата розных кніжак, слоўнікаў і малітоўнікаў (ёсьць цікавыя жаночыя – на йідыш! – мужчыны маліліся на лошн-койдэш), плыткі са сьпевамі Александровіча і іншых, тфіліны, талесы… Працаваў камерай захоўваньня)))), гэта ўсё зараз у мяне. Дзякуй! А гройсн данк! (літвацкі йідыш)))

13.06.2016 18:45

Вице-чемпион по Торе из Гродно

Ад рэдакцыі. Па меры сіл мы адсочваем тое, што адбываецца ў розных рэгіёнах Беларусі – не толькі на Гомельшчыне. Парадавала навіна ад гродзенскіх калег, якую і прапануем ніжэй. Запрашаем чытачоў belisrael.info дасылаць інфармацыю пра цікавыя падзеі, звязаныя з беларускімі яўрэямі ва ўсім свеце.

СТЫЛЬ ЖЫЦЦЯ

Гарадзенец заняў другое месца на чэмпіянаце свету па веданні Торы

01 чэрвеня 2016 | Руслан Кулевіч

знаток_торы_гродненец1

Міхаілу 16 гадоў, ён выхоўваецца ў шматдзетнай габрэйскай сям’і. Свой адзіны шанец адправіцца ў Ізраіль на чэмпіянат свету па веданні Торы гарадзенец не выпусціў. У выніку – вярнуўся дадому з ганаровым другім месцам.   Усяго ў спаборніцтвах, якія праходзілі ў сярэдзіне мая ў Ізраілі, было 65 удзельнікаў з 36 краін свету. Першы адборачны тур Міхаіл прайшоў удала і трапіў у другі.   Некалькі гадоў таму на гэтыя спаборніцтвы ездзіў яго брат, але тады ён выступіў няўдала. Міхаіл жа пастараўся за сябе і за брата, бо паўдзельнічаць у падобным конкурсе ёсць толькі адна магчымасць у жыцці. “Гэта конкурс на веданне Торы і Танаха. Я туды паехаў як прадстаўнік ад гарадзенскай абшчыны. І як адзін з двух прадстаўнікоў ад Беларусі”, – кажа Мiша.   Другі тур праходзіў наступным чынам: на сцэне было 16 удзельнікаў, пасля першага этапу заставалася 8 лепшых, потым 4, а ў канцы толькі 2. Два апошнія ўдзельнікі выходзілі за стойкі і журы задавала пытанні, для кожнага на яго роднай мове. Дзякуючы веданню пісання, Міхаіл змог дабрацца ажно да другога месца, пераможцам жа стаў прадстаўнік ЗША.

знаток_торы_гродненец3

Перад конкурсам Міхаіл дзве гадзіны ў дзень надаваў чытанню адмысловых кніг. У сярэднім жа Тору ён чытае па 30 хвілін у дзень. Хлопец упэўнены, што ў гэтай кнізе запісаны асноўныя запаветы жыцця, якія актуальныя і сёння. “Я ведаю і вывучаю Тору з самага дзяцінства. Тора і Танах – гэта Стары Запавет з Бібліі. Як рэлігійны чалавек, я лічу сваім абавязкам ведаць гэтыя кнігі. Лічу, што не толькі габрэі павінны ведаць іх, але і кожны хрысціянін павінен іх вывучаць, таму што яны частка Бібліі. Не ведаючы гэтых кніг, а толькі Новы запавет, чалавек не даведаецца да канца сваёй веры, яе вытокаў і гісторыі”.

знаток_торы_гродненец4

Пакуль Міхаіл вучыцца ў Гродне ў Палітэхнічным каледжы, а ў будучыні хоча адкрыць сваю будаўнічую фірму. Але разважае і пра магчымасць з’ехаць у Ізраіль.   “Я лічу, што габрэі, калі ёсць магчымасць, павінны жыць у Ізраілі. Габрэі жылі ў Гродне, як і ў многіх іншых гарадах, толькі таму, што не было дзяржавы Ізраіль. А паколькі ў Торы і Танах ёсць запаведзь пра тое, каб жыць на зямлі, якую Бог даў габрэям, то жыццё абшчын губляе сэнс”.

Апублiкавана 2.06.2016  11:27