Tag Archives: Белорусский фонд культуры

О шахматах, о том, что рядом…

Шалом! Как ни крути, а в прошлый раз чуток недоговорил; это касается и «нестандартных» шахмат, и отношения в Синеокой к «стандартным». И да, тянутся кое-какие нити с прошлого года – завязать бы на них узелки.

Во-первых, почему вдруг Сергей К-ц из «СБ» в этом январе «наехал» на гроссмейстера Владислава Ковалёва, которого 5 лет назад нахваливал? Да потому, что беспозвоночные извиваются вместе с линией партии, а линия требует «мочить» эмигрантов, принижая их достижения и потенциал. Сию милую беседу, произошедшую в середине декабря 2022 г., я выпустил было из виду:

Значит, и В. Ковалёва, 1994 г. р., решили списать со счетов; он-де с рейтингом 2623 не нужен в Грузии, где у всей национальной сборной рейтинги не превышают 2600… Смело, товарищи, в ногу ничего не скажешь. Да не облажаться бы так, как ваши невеликие предшественники при Брежневе, ась? Напомню – тогда из СССР эмигрировал 45-летний Виктор Корчной (1931–2016), и в советской прессе тоже хорохорились, кобыле-де легче… А немолодой гроссмейстер, метавшийся между Нидерландами, Германией и Швейцарией, прихлопнул в матчах претендентов Т. Петросяна, Л. Полугаевского, Б. Спасского, дошёл до матча на первенство мира 1978 г. и чуть его не выиграл, переполошив «группу поддержки» Анатолия Карпова (1951 г. р.).

Я к чему это пишу: то, что в конце декабря 2022 г. 16-летний минский гросс Денис Лазавик обошёл Влада Ковалёва на чемпионатах мира по рапиду и блицу, мало что значит, спады бывают у всех. Но если теперь на каком-нибудь важном турнире «второсортный» и «истеричный» Ковалёв общёлкает ведущих шахматистов РБ c иx «господдержкой», кому-то в минспорта, да и в Дроздах, станет оч-ч-чень неудобно. При всём уважении к участникам чемпионата PБ (средний рейтинг ~2340; для сравнения – 2406 в чемпионате Азербайджана, 2482 в грузинском, 2530 в армянском), что завершается в Минске на К. Маркса-10, качество многих партий оставляет желать лучшего; пожалуй, это уровень первой лиги первенства БССР 1980-х годов.

«Шахматный дворик» между улицами Каховской и Осипенко в Минске. В доме слева до начала 1990-х работал детский клуб «Проходная пешка», а перед домом с 1986-87 гг. стояли гигантские шахматные фигуры (постепенно разрушаясь, дотянули до середины 2010-х). В 2023 г. здесь мало что напоминает о славном прошлом

Бойкот «беглого» Корчного советская федерация могла себе позволить, а Белорусская федерация шахмат, даже вкупе с россиянской, не в том состоянии, чтобы диктовать свои условия на международной арене… Что, кабы силы и время, потраченные на слежение за «бывшими», пошли на что-то полезное – на те же сборы для юных шахматистов? Но тогда была бы то иная, не лукашенская система.

Насчёт «альтернативных» шахмат. Оказывается, «русскими» называется не одна их разновидность, о чём я узнал благодаря ролику минчанина Сергея Лысенко, пропагандиста сёги (японских шахмат) в Беларуси:

В этом ролике с обычными шахматами, сянци, сёги и таврелями сравнивается «Intellector» – игра, которой не исполнилось и 10 лет. Обучающее видео:

Придумал петербургский психолог Михаил Львов… Почитать об «интеллекторе» можно на официальном рекламно-информационном сайте; пишут, игра запатентована в 30 странах (за что купил…). Абзац, который заставил усмехнуться:

Игра русская, потому что придумана в России, но ее корни уходят в мировую культуру и традиции научного познания и многовековой истории развития интеллектуальных игр в том числе. Именно поэтому названия фигур на латыни — всемирном языке ученых — специально подобраны таким образом, чтобы они отражали «характер» фигур и были понятны носителям разных языков, в том числе итальянского, немецкого, английского и, конечно же, русского. Кстати, наши американские коллеги назвали эту игру «Russian chess», а теперь и мы называем игру «Русские шахматы», хотя если быть точным, то надо говорить «новые русские шахматы».

Шахматы для «новых русских»? 🙂 Я сочувственно трактую новые подвиды интеллектуальных игр, сам чегой-то пытался усовершенствовать – то расстановку, то набор фигур… Но гибриды шахмат и шашек (к числу коих, на мой взгляд, относятся таврели), обычных шахмат и гексагональных («Intellector»!), мне не заходят. Уж не говорю о сугубо этноцентристской подаче «русских шахмат» (а-ля Суворов: «Мы –русские, какой восторг!») Евреи тоже немало играли в шахматы, и многие из них (нас) считали себя «пупами земли», но ведь не додумались осчастливить мир собственной версией, к примеру, с доской в форме магендовида – адаптировались к международным… Особые «еврейские шахматы» существовали только в юдофобской риторике ХХ в., к которой, увы, приложил руку великий игрок Александр Алехин.

Когда-то еженедельник «Бесэдер?» иронизировал над израильско-арабскими «играми». Переснято из газеты «Авив» (Минск, октябрь 1995 г.)

В определённых кругах спрос на «русскость» таков, что в ХХІ в. развивался и третий вариант русских шахмат – «на троих»! 🙂 Десять лет назад в Харькове был открыт одноимённый клуб:

26 февраля 2013 г. по инициативе Общественной Организации «Центра гражданских инициатив «Восточная звезда» в городе зарегистрирован Харьковский Клуб «Русские шахматы», презентация, которого прошла 31 октября 2013г. в интеллектуальной столице Украины- г. Харьков, проспект Правды, 2, Харьков Палас…

Необычность и специфика нашего клуба состоит в том, что речь идет о принципиально новой Игре, получившей название, «Русские шахматы», в которых «обычные шахматы» содержатся как частный случай. «Русские шахматы» являются интеллектуальным тренажером, для лиц желающих развить способность принимать результативные решения в сложных жизненных ситуациях. Автор и инициатор Философии «Русских шахмат» — доктор философских наук, системолог, геополитик, активный гражданский деятель, автор современной философии «Новый Универсум», Малюта Александр Николаевич.

Орфография оригинала сохранена. Судя по интервью с президентом(-кой?) краматорского клуба «Русские шахматы» Маргаритой Запорожец 2015 г., шахматы от Малюты (спасибо, что не Скуратова) появились в 2000-х годах, т. е. позже таврелей, но раньше «интеллектора».

Выглядит эта игра так, как на фото (с презентации на седьмой «Спортивной ярмарке» в харьковском парке им. Горького, 12.09.2020). Уже год сайт клуба не обновляется… не иначе как по техническим причинам. ¯\_(ツ)_/¯

Существуют также «белорусско-литвинские шахматы» на доске с 81 полем, посреди которой «трон», – придуманные около 2000 г., доработанные в конце 2000-х. Но зона их распространения в Минске ограничивается в основном кофейней «9Х9», открытой в 2021 г.; во всяком случае, упомянутый С. Лысенко до января 2023 г. о них и не слышал.

Извиняйте, господа изобретатели, все ваши более или менее остроумные виды шахмат я связал бы верёвочкой и отдал за ютуб-канал «Шахматное ретро», основанный и ведомый жителем Украины Станиславом Суханицким. Не потому, что три года назад Станислав брал интервью у меня, а затем организовал содержательные беседы с несколькими выходцами из Беларуси. А потому, что на вопрос об условиях работы он 12.01.2023 ответил так: «В ноябре и декабре с электричеством и интернетом была беда. Отключали по многу часов в сутки. Один раз даже не было 30 часов подряд. Потом в конце декабря и на новогодние праздники перестали отключать. С этой недели отключают примерно на 8 часов в сутки (4 часа электричество есть, а потом на 2 часа отключают). А с отоплением всё хорошо. Но это в нашей Полтавской области. В каждой области по-разному».

С. Суханицкий, фото отсюда

Могучим человеком нужно быть, чтобы не только оcтаться в Украине, постоянно подвергаемой варварским обстрелам сами-знаете-откуда, но и продолжать своё занятие, нужное для мира (в обоих смыслах слова)!

Предновогоднее интервью С. Суханицкого с гроссмейстером Виктором Михалевским (г. Беэр-Шева), выходцем из Гомеля, которому 8 июля 2022 г. исполнилось 50. Собеседник «Шахматного ретро» и о своём тёзке Корчном вспомнил… 🙂

И «узелки». Украинский спутник «Сич-2-30», запущенный год назад, о котором тогда же кратко рассказал, по-прежнему летает и работает, пусть и в ограниченном режиме. Белорусский университетский спутник «BSUSat-2», запустить который здешние официальные лица обещали в 2021 г., а затем в 2022-м, не вышел на орбиту, зато весь конец года нам ополаскивали мозги новостями о «первой белорусской космонавтке», которую вот-вот выберут из шести претенденток. В апреле 2022 г. утверждалось, что представитель(-ница) Беларуси сможет полететь на корабле «Роскосмоса» осенью 2023 г.; месяц назад россияне сообщили о разгерметизации системы охлаждения корабля «Союз МС-22»… Короче, повторю то, что писал 02.02.2022: «Может, ну его, этот “Роскосмос”»?

Введение в эксплуатацию первой очереди гродненского онкодиспансера, тоже запланированное сперва на 2021-й, затем на 2022-й, перенесено на 1-е полугодие 2023 г. Главврач городской клинической больницы № 3 Гродно Владислав Фролов объяснил в ноябре 2022 г.: «Степень готовности первой очереди строительства онкодиспансера – около 95%. На данном этапе мы проходим процедуры закупки оборудования. Это довольно сложный процесс. В настоящее время в связи с изменением логистических и транспортных потоков, изменением подхода многих организаций – производителей оборудования к поставкам в Беларусь незначительно отодвигаются сроки… Если раньше сроки поставки оборудования были от 60 до 90 дней, то теперь фирмы-производители просят передвинуть сроки до 120 дней. Вследствие этого, естественно, затягивается и пуск данного комплекса». Как мыслите, откроют хотя бы к 1 июля 2023 г.?

Недоступен для посетителей и бассейн в Минске на Каховской, 74, который пятый год «мучают» реконструкцией… (в последний раз обещали сдать до 31.12.2022):

Но забор частично убран, какие-то работы внутри ведутся – так что, может, уже скоро.

Год назад крупнейшего успеха в своей недолгой жизни достиг перебежчик из Польши Эмиль Чечко, поселившийся в Беларуси в декабре 2021 г., – на его «откровения» сослался первый президент Беларуси в послании к «белорусскому народу и Национальному собранию»! Увы, в марте 2022 г. Чечко был найден в минской квартире то ли повесившимся, то ли повешенным (всю правду мы в ближайшее время вряд ли узнаем, даром что летом ратовали за это).

Разницу между ожиданиями от Синеокой и здешней реальностью неплохо отражают две картинки:

Обложка минского журнала «Алеся», № 1, 2023; героиня обложки в июле 2022 г. (отсюда)

В 2023-м продолжилось давление на «умеренных», отмеченное ещё в 2021-м. Под вопрос поставлено существование всебелорусского общества охраны памятников (основано в 1966 г.; с 2007 г. возглавляется Антоном Астаповичем), закрывается Белорусский фонд культуры, недавно отметивший 35-летие. Во втором случае, помимо идеологии, могло сработать и местоположение офиса БФК в центре Минска; наверняка приглянулись кому-то несколько комнат на берегу Свислочи, в Троицком предместье, и главе БФК Тадеушу Стружецкому – бывшему замминистра культуры РБ – сделали предложение, от которого трудно было отказаться.

А. Дмитриев, Ю. Бубнов

Теперь даже политика Андрея Дмитриева, о деятельности которого я давно не слышал, «закрыли», и 67-летнего доктора социологических наук Юрия Бубнова из Могилёва 🙁 Остаётся лишь надеяться, что в новом году выйдут и они, и все политзаключённые 2020-2022 гг.

Вольф Рубинчик, г. Минск

15.01.2023

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 15.01.2023  20:20

PS. Уточню для тех, кто задаёт вопросы: общественное объединение “Белорусский фонд культуры” не ликвидируется, а закрывает офис в удобном месте, где обреталось десятилетиями, и меняет юр. адрес, что здесь и сейчас не так просто. Считаю БФК важным для страны учреждением, хотя Сергей Тихановский в конце 2010-х резко критиковал его руководство (конфликт вышел в публичную плоскость – в частности, на страницы газеты “Народная воля”).
Добавлено 20.01.2023  21:44

 

Михаил Нордштейн и Воложин(щина)

* * *

Почти полгода минуло с того дня, как умер известный журналист Михаил Соломонович Нордштейн (24.01.1930 – 10.08.2020), но многие узнали о его кончине лишь в январе 2021 г.

Принтскрины с aviv.by – заметка изначальная и исправленная

Я начинал печататься в газете «Авив», которую он редактировал в 1992–1994 г. и (после перерыва на «Авив хадаш» в 1995 г.), в 1996–1999 гг., а потому, независимо от дальнейших событий, испытываю определённую благодарность к М. Нордштейну. Помимо всего прочего, он входил со мной в одну творческую организацию (CБП). Для публикации на belisrael из его разнообразного наследия выбраны две неплохие газетные статьи. Барух Даян га-Эмет.

В. Рубинчик из Минска

Наши мёртвые, как часовые…

В Большой Советской Энциклопедии городу Воложину уделено пять строк. Там говорится, что расположен он в Минской области на реке Воложинке в 17 километрах от железнодорожной станции, [что] население его в 1969 году составило 5,8 тысячи жителей и что есть там маслосырзавод.

Не будем сетовать на скудность этих сведений. О каждом районном городке в энциклопедии много не напишешь. Да и что писать, если они так похожи друг на друга?

И всё-таки Воложин – городок особенный. Примечателен не только маслосырзаводом. До второй мировой войны он был одним из центров еврейской культурной жизни в Восточной Европе. Впрочем, влияние его распространялось и на всё мировое еврейство. Этим центром стала иешива, – говоря современным языком, высшее еврейское духовное учебное заведение. Сюда приезжали со всего мира не только раввины, но и философы, общественные деятели. Из этих стен вышел реб [Авраам Ицхак] Кук – главный [ашкеназский] раввин [Страны] Израиля. Иешиву в Воложине окончил Хаим-Нахман Бялик, которого Горький на 1-м съезде советских писателей назвал гениальным еврейским поэтом (Точнее, Х. Н. Бялик учился в Воложинской иешиве около двух лет на рубеже 1880–1890-х гг.; М. Горький в 1934 г. назвал его «почти гениальным поэтом» – В. Р.). Живописное место на окраине Воложина, где он написал многие стихотворения, осталось в памяти старожилов как «Бяликовская гора».

Член Рады Белорусского краеведческого общества Геннадий Ровинский дал историческую справку: в 1803 году население Воложина составляло 2447 жителей, из них 1900 евреев, 400 православных и 147 католиков. Разные вероисповедания не мешали этим людям жить в мире и согласии.

Фашистские оккупанты и их полицейские прихвостни злодейски расправились с евреями. Часть обреченных заперли в синагогу и сожгли, остальных расстреляли.

После изгнания гитлеровцев разорённое еврейское кладбище так и не было восстановлено. У погребенных здесь людей почти не осталось родственников, да и местные власти равнодушно отнеслись к этому некогда священному месту. Ныне кладбище представляет собой захламленный пустырь с хаотично разбросанными или вросшими в землю каменными плитами. На некоторых ещё можно различить надписи, однако большинство бывших надгробий стало просто камнями, которые постепенно растаскивают как строительный материал. Тяжко смотреть на эту удручающую картину – наглядное свидетельство духовного оскудения.

Часто сей позор пытаются объяснить всякого рода «объективными» причинами: нет средств на восстановление, и вообще сейчас в наше до отчаянности трудное время «не до того». Дескать, надо думать о живых, а не о мёртвых.

Но ведь кладбище – это тоже наша Память, а значит, и наша духовность, без которых мы – не народ.

Как и во всяком хорошем начинании, нужен был человек, который, образно говоря, сдвинул бы с места камень Равнодушия, кто не пожалел бы ни сил, ни времени для того, чтобы поднять людей на доброе дело. Таким человеком оказался Яков Гутман – представитель Объединенного комитета по сохранению еврейского исторического наследия в СССР. Он поднял на ноги общественность, обратился в Белорусский фонд культуры, Союз писателей, в редакции республиканских газет, на телевидение… Информировал, доказывал, убеждал: такое знаменитое место грех оставлять в убогости и разорении. Кладбище надо восстановить! И не только как знак уважения к еврейской культуре, разгромленной в Белоруссии фашистскими душегубами, а до них и после них большевистскими временщиками. Пусть восстановление еврейского кладбища станет добрым примером и для белорусов, и для поляков – для всех, кто живёт на обильно политой кровью, многострадальной белорусской земле. Она – общая для нас, а стало быть, общая и боль за беспамятство, что разъедает людские души в нынешнее смутное время.

Задумано – сделано. Вернее, начато благородное дело. В минувшее воскресенье (10 ноября 1991 г. – В. Р.) в Воложин прибыли гости из Минска. Среди них – писатели Иван Чигринов (он же – председатель Белорусского фонда культуры), Анатолий Железовский, народные депутаты Беларуси Олег Трусов, Михась Жебрак, Пётр Садовский, Леонид Борщевский, доктор философских наук Владимир Конон, инженер Минского тракторного завода Исай Каганер (в то время – член правления Минского объединения еврейской культуры им. Изи Харика – В. Р.), представители республиканской прессы, телевидения. Счел своим долгом приехать сюда и премьер-министр Беларуси Вячеслав Кебич.

На еврейском кладбище состоялся митинг, открыл который Я. Гутман.

Поминальные молитвы прочитали член правления Минской синагоги Давид Бельник и архиепископ-митрополит Минско-Могилёвский Казимир Свёнтэк.

Перед микрофоном – Вячеслав Кебич:

– Воложинщина – это та земля, где я родился и [где] теперь живёт моя мать. Во время оккупации наша семья прятала евреев, и никогда я не слышал от своих близких худого слова об этом народе. Евреи и белорусы, как и представители других национальностей, живших здесь, по-братски делили все радости и горести. Хочу выразить свою боль за тех, кто погиб, кто лежит на этом, к нашему великому стыду, запущенном клочке святой земли. Знаю, что на еврейских кладбищах не принято возлагать цветы. Но я, рожденный христианином, прошу принять эту корзину цветов как добрую память о наших братьях-евреях. Надо вложить сюда деньги, приложить руки и восстановить кладбище.

Проникновенно говорили об этом нравственном долге, о необходимости сделать всё, чтобы не только сохранить, но и упрочить дружбу белорусов и евреев, писатель И. Чигринов, краевед Г. Ровинский, другие выступающие. Народный депутат республики Л. Борщевский начал свою речь на идиш, а закончил по-белорусски. И это стало символом, подчеркнуло ту главную мысль о единстве народов Беларуси, что пронизала весь митинг.

Михаил НОРДШТЕЙН

(«Знамя юности», 13.11.1991)

Криница его детства

НАВЕРНО, об этой поездке Шимон Перес мечтал многие годы. В 1934 году одиннадцатилетним он покинул белорусскую землю, где родился, где остались дорогие для него могилы.

Посёлок Вишнево близ Воложина – вот его родина. Конечно, как истинный израильтянин нынешней своей родиной он считает Израиль, но никогда не разминуться ему памятью с тем, что волнует каждого человека: откуда он родом.

Воложин в начале ХХ века был одним из центров еврейской духовности в Восточной Европе. Здесь находилась большая иешива (еврейское религиозное учебное заведение), в которой учился прадед Ш. Переса. Ее стены помнят и Хаима-Нахмана Бялика, ставшего впоследствии великим еврейским поэтом. В иешиву Воложина приезжали со всего мира не только раввины, но и философы, общественные деятели… (Далее у М. Н. идут три абзаца об истории Воложина, аналогичные тем, что можно прочесть в предыдущей статье – В. Р.)

Отыскать могилы своих близких на разоренном еврейском кладбище – дело чрезвычайно трудное, а зачастую и безнадёжное. Но великая вещь – помощь подвижников! Дня за три до ожидаемого визита израильского министра полномочный представитель Всемирного Еврейского Агентства (Сохнут) Дов Шарфштейн со своим семейством приехал в Воложин. После упорных поисков были найдены четыре могилы с фамилией «Перский». Одна из них оказалась могилой прадеда Шимона Переса, воложинского раввина. Шарфштейны очистили и отмыли надгробный камень…

Ш. Перес (справа) беседует с Героем Советского Союза Е. Вайнрубом. В очках – Д. Шарфштейн. Фото Михаила Минковича

Давно уже жители Воложина не видели такой кавалькады машин и высыпавших из рафика журналистов. Израильского гостя и своего земляка встретили хлебом-солью.

Ш. Перес возложил венок на могилу прадеда. Он дал Д. Шарфштейну 500 долларов на восстановление еврейского кладбища.

– Я надеюсь, – сказал мне Дов, – что и правительство Беларуси и местные власти тоже помогут. Дело совести всех нас – отдать последний долг тем, кто покоится там.

Ну что ж, будем надеяться, что этот клочок священной земли снова будет ухожен, что в здании бывшей иешивы, где теперь располагается кулинария, появится музей, что сюда будут возить экскурсии, как возят их в Хатынь и на Курган Славы.

Будем надеяться.

ТЕПЛО встретили Ш. Переса и в Вишнево. Весь посёлок вышел на улицу. И здесь – короткие беседы израильского министра со своими земляками.

– Добрый вечер, дорогие друзья! – сказал он. – Я привёз вам привет из Иерусалима и Израиля. Как вы все знаете, я сам из Вишнево, мои родители и мои предки жили в Вишнево. Я уехал отсюда, когда мне было одиннадцать лет. Но я ещё помню запах леса и вкус фруктов и влагу реки. Эти воспоминания есть у каждого ребенка. В Вишнево жили 1400 евреев, половина уехала в Израиль, а та половина, которая осталась, была, к нашему великому сожалению, убита нацистами. И сегодня я приехал, чтобы навестить место, где я родился и где многие мои родные и близкие были сожжены. Евреи жили среди белорусов более 800 лет. Белорусы всегда позволяли нам молиться на нашем языке нашему Богу. Я надеюсь, что и в будущем мы сможем жить вместе, дружно, как люди, каждый из нас со своими воспоминаниями и своими надеждами. Спасибо вам за хлеб-соль. Впервые 68 лет назад попробовал я тут хлеб и соль. И приятно убедиться в том, что несмотря на эти годы, вкус хлеба и вкус соли не изменились. Хлеб остается хлебом, люди остаются людьми, и мы все будем молиться за лучшие времена.

 

Встреча с раввином И. Вольпиным. Справа – П. Кравченко (первый министр иностранных дел РБ). Фото М. Минковича

На могилу замученных злодеями евреев, в которой лежит и его дед, легли цветы. И все, кто был рядом, заметили, как повлажнели глаза у гостя. Он зашагал по главной улице Вишнево. Подошёл к одной калитке, к другой… Вспоминал. Потом вдруг решительно вошёл во двор, в центре которого стоял колодец. Этот мужественный, железной выдержки человек, не раз бывавший в крутых ситуациях, словно забыл о дипломатическом протоколе, о своём высоком ранге. Остановился у колодца, в волнении сцепив руки.

– За этим колодцем был дом…

Старожилы подтвердили: да, действительно, был. Ш. Перес прошёл ещё несколько метров и показал рукой:

– Здесь. Здесь я родился.

Переводчик работал чётко, но перевод уже не понадобился. Все поняли: человек пришёл к своим истокам. К тому самому месту, где когда-то стоял родительский дом. А за колодцем был дом деда. Сейчас там другое строение, но сохранился фундамент. Это ИХ двор.

О чём он думал в эти минуты? О бренности всего сущего? О превратностях судьбы? Если бы в 34-м его родители не уехали в Палестину, то скорее всего и он бы сейчас лежал в этой земле, прошитый злодейской очередью или сожжённый, как его дед, в синагоге. А может быть, ушёл бы в партизаны или воевал на фронтах Великой Отечественной.

Кто знает… Но он стал тем, кем стал, и наверно, в этом и есть перст судьбы. Шимон Перес, видный государственный деятель Израиля, достойный потомок известных на Воложинщине Перских, пил воду из колодца. Из колодца своего детства. Было в этом нечто символическое. Все мы – евреи и белорусы, русские и поляки, все, кто родился и вырос на этой земле, – прежде всего её дети. И где бы мы потом ни жили, она навсегда в наших душах. Как первая любовь, как рассветный солнечный луч, одинаково прекрасные во всех странах мира.

Михаил НОРДШТЕЙН

(«Авив», № 6-7, август-сентябрь 1992)

От ред. belisrael

Ш. Перес, несомненно, известнейший человек в мире, но более половины израильтян считают его виновником огромных бед, которые последовали после подписания в августе-сентябре 1993 г. соглашения Осло (Декларация принципов о временных мерах по самоуправлению) —двусторонние секретные переговоры в Осло между Израилем и Организацией освобождения Палестины (ООП) с целью урегулирования израильско-палестинского конфликта, проходившие под эгидой Норвегии.

Первое соглашение было подписано тайно в Осло 20 августа 1993 г. Шимоном Пересом и Махмудом Аббасом.

9 сентября 1993 года Ицхак Рабин и Ясир Арафат, в преддверии подписания соглашений, обменялись письмами о взаимном признании через министра иностранных дел Норвегии Йохана Йоргена Хольста.

13 сентября 1993 года в Вашингтоне, на лужайке Белого дома, на которой присутствовали президент США Билл Клинтон, премьер-министр Ицхак Рабин и председатель ООП Ясир Арафат, на торжественной церемонии Израиль и ООП подписали совместную Декларацию о принципах. Сам документ был подписан Шимоном Пересом от правительства Израиля и Махмудом Аббасом от ООП. Декларация была засвидетельствована государственным секретарём США Уорреном Кристофером от США и министром иностранных дел Российской Федерации Андреем Козыревым от России. После подписания состоялось историческое рукопожатие между Арафатом и Рабином.

Декларация содержала основные параметры промежуточного соглашения о палестинском самоуправлении, согласованные между сторонами: немедленное установление палестинской автономии в секторе Газа и анклаве Иерихона, скорейшее распространение её на палестинских жителей Иудеи и Самарии, договорённость о создании палестинского правительства и выборах законодательного совета. Особое внимание Декларация уделила развитию экономического сотрудничества между Израилем и ООП.

***

Перес также приложил руку к продвижению в израильскую политику коррумпированной Софы Ландвер, не скрывавшей своих дружеских и деловых связей с мошенником-рецидивистом Гришей Лернером, а также ставшей большой поклонницей белорусского и российского диктаторов.

Опубликовано 01.02.2021  09:49

Май Данциг, «еврейский начальник»

От ред. По случаю 90-летия со дня рождения М. В. Данцига и учитывая, что юбилейный материал в газете «СБ. Беларусь сегодня» не раскрывает всех граней этой личности, публикуем перевод с белорусского языка статьи, которая впервые появилась на belisrael.info в марте 2018 г. (В. Рубинчик немного дополнил свою работу в апреле 2020 г.). См. на нашем сайте также подборку 2017 г.: МАЙ ДАНЦЫГ (1930–2017)

 ***

Май Данциг как «еврейский начальник»

Уже почти родились все листы,

И завтра Май займёт свои посты.

(Юлий Таубин, «Таврида»)

С марта 2017 г. Мая Вольфовича нет в этом мире (в иной мир он не верил, но, надеюсь, ему там хорошо). Я не был его приятелем, но в 1994–2001 гг. видел и слышал Данцига на улице Интернациональной, 6 чуть ли не каждую неделю. Напомню – по этому адресу примерно 10 лет действовало Минское общество еврейской культуры имени Изи Харика (МОЕК).

В МОЕК я пришёл осенью 1993 г., когда учился в выпускном классе и на многое не претендовал. Помогал в библиотечных делах, иногда выполнял поручения «начальства» – короче, был волонтёром. Распрощался с организацией летом 2001 г. без всяких справок и записей в трудовой книжке. По правде говоря, посещал организацию прежде всего ради библиотекарши Дины Звуловны Харик, т. к. она нуждалась в поддержке – моральной, а случалось, и физической. Взамен получал душевное тепло, завязывал знакомства… Некоторые не угасли до сих пор.

Сначала отношения с М. В. Данцигом были ровные, корректные – председатель выглядел энергичным весельчаком. Он не очень обращал внимание на то, как я копался в библиотеке, но летом 1994 г. подписал мне рекомендацию для поступления на библиотечный факультет университета культуры. Впрочем, когда на экзаменах мне не хватило балла, то от дальнейших хлопот профессор академии искусств воздержался. Осенью 1994 г. независимо от МОЕКа (но при поддержке своей школьной учительницы французского языка Валентины Лопатнёвой) я поступил в Европейский гуманитарный университет, и с того времени отношения с Данцигом… не улучшались. Но я на его «милость» больше и не рассчитывал: по-прежнему приезжал на Интернациональную 2-3 раза в неделю, консультировал гостей библиотеки, оформлял заказы, расставлял книги… Изредка готовил выставки, ездил за литературой в посольство Израиля или в представительство «Джойнта».

Некоторое время в середине 1990-х я посещал воскресные курсы идиша и лекции по идишской литературе, которые вели, соответственно, Абрам Жениховский и Гирш Релес (с ними отношения складывались лучше). Устраивались в читальном зале библиотеки также лекции иных еврейских деятелей, прежде всего Якова Басина: что-то интересовало больше, что-то меньше. Хотел или нет, приходилось слушать, т. к. проходили они во время работы библиотеки.

В тот же «исторический период» (середина 1990-х) МОЕК сдавал читальный зал под уроки иврита, за которые отвечал «Сохнут» (офис его находился наверху; там же работал ульпан, но, видимо, места не хватало). Случались пикировки с учительницами, которым, естественно, мешало то, что во время занятий читатели библиотеки шагали через комнату. Особенно возмущалась израильтянка Анат Лифшиц… Когда не было занятий, то в этой же комнате репетировал детский хор – кажется, тоже сохнутовский. Именно во время одной из репетиций я заметил, что удалец и весельчак Данциг может быть, мягко говоря, не очень вежливым человеком. Из-за какой-то мелочи он раскричался на детей, а затем и на руководительницу хора… И позже Май Вольфович стремился показать, кто в округе хозяин. Однажды позвал меня в «секретариат» (комнатку справа от входа) и сообщил, что «Сохнут» ищет сторожа»; мол, устройся, «нам там нужен свой человек». Я отказался; разговор продолжения не имел.

Вот ещё характерный эпизод. Немного читателей посещало библиотеку МОЕКа; по картотеке было свыше 100, а постоянных, может, 15-20. Один из них признался Дине Звуловне, что потерял книгу (хорошо помню – не из ценных). Обычно в таких случаях мы искали компромисс – но угораздило же в ту минуту оказаться рядом Данцигу! Крик, скандал… Читатель ушёл и больше не приходил.

Весной 1998 г., когда отмечалось 100-летие со дня рождения Изи Харика, Данциг накричал уже на Дину Звуловну – при мне и даже при женщинах из родного местечка Харика, приехавших на юбилей. Позже я попробовал тет-а-тет объяснить, что… не следует так делать. В какой-то момент задал ему вопрос: «Неужели вы исповедуете принцип «Я начальник – ты дурак»?» Он бросил в ответ: «Да, я начальник, а ты – дурак и хамло!»

Мне хотелось проститься с МОЕКом, но жалел вдову поэта (ей было сильно за 80). Ходил на Интернациональную и дальше, даром что видел – общество хиреет, с каждым годом его посещает всё меньше любителей… Особенно с конца 1990-х, когда старый артист-идишист Моисей Абрамович Свирновский и его «капелла» перебрались в «Хэсед Рахамим» – там и условия для репетиций были более адекватные, и творческих людей лучше поощряли. Шахматно-шашечный клуб «Белые и чёрные» переехал в район станции метро «Восход» ещё раньше.

В 2000 г., после поступления в аспирантуру, я «дорос» до того, что заместительница Данцига попросила прочесть посетителям МОЕКа несколько лекций. Приходили и те, кого обычно на Интернациональной не было видно. Ясно, всё это делалось с санкции «самого» – он мне и деньги отсчитывал (пожалуй, доллар-два за лекцию, а их состоялось пять или шесть). Может, и зря я их брал: позже, летом 2001 г., этими деньгами меня публично попрекали, когда я стал задавать руководству неудобные вопросы.

О конфликте 2001 г., связанном с выселением МОЕКа, написано немало – хотя бы в газетах «Анахну кан», «Берега», «Авив», да и в моей книжке «На яўрэйскія тэмы» (Минск, 2011). Кто-то обвинял городские власти, которые «неожиданно» подняли арендную плату за помещение, кто-то – «Джойнт», отказавшийся платить в несколько раз больше и предложивший МОЕКу место в тогда ещё не открытом Общинном доме на ул. В. Хоружей, кто-то – союз еврейских объединений во главе с Леонидом Левиным… Небезосновательно упрекая за пассивность руководство названного союза, надо учитывать, что М. Данциг много лет был там вице-президентом. Правда, после того, как «банда четырёх» (Басин, Гальперин, Данциг, Нордштейн) в середине 1990-х пыталась сбросить Левина с должности, вряд ли Леонид Менделевич доверял своему заместителю… Скорее держал его для «витрины», как руководителя первой «светской» еврейской организации в позднесоветской Беларуси (МОЕК образовался осенью 1988 г.; сперва действовал под эгидой Белорусского фонда культуры).

«Антилевинские» интриги плелись в 1994-95 гг. на Интернациональной даже в моём присутствии. Конечно, в 17-18 лет меня интересовали преимущественно иные вопросы… Припоминаю, не в восторге был от левинской Soviet-style демагогии, но и «демократическая» альтернатива, обрисованная на полосах газеты «Авив хадаш» (редактор – Нордштейн, помощники – Басин, Данциг), не привлекала. Напрягали как особенности поведения Данцига, пожалуй, не менее склонного к «культу личности», чем тот самый Левин, так и равнодушие председателя общества еврейской культуры к языку идиш. Дина Харик приглашала его подучить язык на курсах, однако М. Д. всегда отнекивался; он знал несколько слов и полагал, что хватит. Я не удивился, когда в 2002 г. Александр Астраух, один из белорусских реставраторов-идишистов, сказал в интервью о начале 1980-х: «Художник Май Данциг, мой учитель, знал, что мы учим идиш, но для него эта тема была абсолютно закрытая».

Примерно в 2001 г. от Леонида Зуборева я узнал, что осенью 1988 г. художника на должность руководителя общества еврейской культуры привёл, фактически, горком партии. О том же Л. З. написал в своей статье 2013 г.: «Данцига активисты впервые услышали на учредительном собрании. До этого никогда ни на одном еврейском мероприятии Данцига никто не видел…» Но г-н Зуборев не очень грустил, что стал на том собрании лишь заместителем, а не председателем: «Надо признать, что Данциг, хотя и отрабатывал что-то обещанное, может быть, квартиру или мастерскую, но старался честно. Делал все хорошо, добросовестно и со всеми ладил». Полагаю, активисты, стоявшие у истоков МОЕКа, но вскоре покинувшие его (Феликс Хаймович, Юрий Хащеватский…), с этим не согласятся. Ещё один тогдашний претендент на лидерство в МОЕКе, инженер Яков Гутман, в 2017 г. высказался так: «Я не могу дать высокую оценку результатам работы Данцига. Он работал по принципу – ты, работа, нас не бойся, мы тебя не тронем. Когда выделили в аренду здание на Интернациональной (в 1991 г. – В. Р.), я был категорически против того, чтобы мы его брали. Я говорил, что нам не нужно чужого, отдайте нам наше…»

Кажется, последнее из обращений (газета «Літаратура і мастацтва», май 1990 г.), которое Гутман и Данциг подписали вместе. Речь об учреждении Фонда сохранения еврейского исторического наследия.

Характеристика от Гутмана появилась, увы, не на пустом месте. В начале 1990-х борисовский краевед (зампред еврейской организации г. Борисова) Александр Розенблюм встречался с Данцигом и рассказал ему о печальном состоянии дома в Зембине, где родился Изи Харик. В 1997 г. А. Розенблюм, переехав в Израиль, констатировал в «Еврейском камертоне»: «как мне показалось, уважаемый профессор не проявил к моему рассказу никакого интереса». Осенью 2001 г. родной дом Изи Харика снесли (вопреки мнению нынешней директрисы минского еврейского музея, «мемориальной таблички» на нём не было).

Осенью 1997 г., впервые вернувшись из Зембина, я пытался убедить заместительницу М. Данцига, поэтессу и экскурсоводку, что силами активистов МОЕКа можно было бы как-то отремонтировать дом, добиться для него охранного статуса… Но в 1990-х Данциг подбирал заместителей себе под стать, и смысл ответа был таков: «Вам что, Володя, больше всех надо?».

Не самые комплиментарные записи о Данциге и работе МОЕКа в первой половине 1990-х нашлись в дневнике Михаила (Иехиэля) Зверева, который до 1995 г. входил в правление организации. Кстати, в июне 2001 г. Михаил Исаакович пришёл на собрание, где я протестовал против планов закрытия библиотеки и передачи книг МОЕКа на хранение в мастерскую Данцига. Зверев выступил эмоционально и критически, подчеркнув, что МОЕК превратился в «кружок пенсионеров». Данциг со своими апологетами (Алла Левина, Семён Лиокумович…) пытались заткнуть Звереву рот, но присутствие корреспондентки газеты «Берега» Елены Когаловской немного их сдерживала. В своей статейке Лена, знавшая всю подноготную, выставила председателя в роли жертвы… пусть это останется на её совести. «Засветился» художник и в фильме «В поисках идиша» (2008), где показан как ревнитель «маме-лошн» 🙂

Кто-то скажет: ну вот, обиженный чел выплёскивает негатив… Но я ничего не выдумываю и специально не собирал «досье» на Мая Вольфовича; просто его всегда – даже после отставки 2001 г. – было настолько «много», что факты сами прыгали в глаза. Из каталога Национальной библиотеки легко узнал о том, что художник в середине 1970-х рисовал таких знаменитых деятелей, как Алексей Косыгин, Михаил Суслов.

   

Не всех художников в хрущёвско-брежневское время допускали к «телам» и выпускали за границу. Не каждый становился членом правления Союза художников БССР, а вот Данцигу это удалось в 32-летнем возрасте (позже он был и зампредседателя Союза). Видимо, начальническая должность наложила отпечаток и на его дальнейшую жизнедеятельность. Как метко сказал художник Андрей Дубинин, Май Данциг «выиграл жизнь, но проиграл судьбу».

Тем не менее личность М. Д. не вызывает у меня такой неприязни, как, например, личность Л. М. Левина. Всё-таки заслуженный живописец работал на «еврейской улице» в непростых условиях конца 1980-х, когда существовали и недоверие со стороны чиновников, и мощная «внутриеврейская» конкуренция (к весне 1991 г., когда Л. Левин возглавил «всебелорусскую» еврейскую организацию, большинство активистов уехали): подписывал важные воззвания, ходил по «инстанциям». Некоторый авторитет Май Вольфович, приложивший руку к появлению в Минске первой официально признанной еврейской воскресной школы (1990), таки завоевал. На Интернациональной в 1990-х собирались ветераны, бывшие узники гетто, музыканты, шахматисты с шашистами… У секретарши всегда можно было приобрести еврейские газеты, а иногда – журналы, книги. Под конец, в 2000 г., на втором этаже открылся музейчик с экспозициями, посвящёнными довоенному еврейскому театру (я сам отдал туда пару экспонатов) и Катастрофе евреев Беларуси, – мало кому в городе известный, но всё же… В 1990-х МОЕК приютил и редакцию газеты «Авив»; редактора это настолько растрогало, что затем он не раз писал панегирики в адрес М. Данцига, а в 1995 г. включил его в редколлегию газеты «Авив хадаш».

Он запомнился таким… Фото 1998 г.

Если председатель мало благоприятствовал любителям идиша, то не очень и мешал им; площадок же для сбора евреев в Минске 1990-х гг. не хватало, ценным был каждый клочок. Некоторое время «моековцы» собирались также в библиотеке имени Я. Купалы у Комаровки – пространства там было куда больше, чем на Интернациональной. Довольно яркими помнятся презентации книг Арона Скира «Еврейская духовная культура в Беларуси», Марата Ботвинника «Г. М. Лившиц». Интересно в 1996 г. мы посидели и попели с Яковом Бодо, актёром израильского театра «Идишпиль». А в 2000 г. Интернациональную посетил Янка Брыль – присутствовал и я на той встрече, слушателей набилась уйма.

Не забывая его «странности и заморочки», я благодарен Маю Данцигу за всё доброе. Человеку, сформированному в советское время, а тем более в сталинское, трудно было переделать себя. Даже его пролукашенковские заявления 1998 г. (в газете «Белоруссия») и 2014 г. (в журнале «Беларуская думка») могу понять – Лукашенко в январе 1995 г. присвоил ему звание народного художника, а в сентябре 2005 г. наградил и орденом Франциска Скорины. Как бы то ни было, в МОЕКе портретов «вождя» не наблюдалось, а вот изображения идишских писателей в читальном зале много лет висели.

Заслуженным ли было то звание «народного»? Вопрос чисто абстрактный. По-моему, приключались в художественном творчестве М. В. Данцига провалы, но не было недостатка и в реальных достижениях. Да, из истории искусства и еврейского движения в Беларуси его не вычеркнуть.

Вольф Рубинчик, г. Минск

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 27.04.2020  21:53

 

В. Рубинчик. Как эпистолярить?

«Если хочешь в чём-то убедить человека (пусть даже чиновника), поговори с ним лично», – с этим правилом я скорее согласен, чем нет. Но! Не всегда есть время напроситься на приём; кто-то из «важных людей» вообще не ведёт личных приёмов; часть вопросов можно выяснить/решить и «путём взаимной переписки».

Cейчас, в разгар сами-знаете-чего, личные встречи вообще cтановятся рискованными, а зачастую просто отменяются (отменился даже скромный турнир по шахматам среди членов Союза белорусских писателей, намеченный было на 22.03.2020). И вот на этом не очень весёлом фоне захотелось поделиться своим эпистолярным опытом – теми примерами, когда удавалось кое-чего достичь.

Возможно, среди читателей найдутся те, кто упрекнёт меня в «гордыне» – мол, добился малого, а хвалится! На самом-то деле я не считаю полученные результаты великим успехом, о котором следует звонить на всех перекрёстках, не претендую на гранты под проекты типа «Рубинчик-помоги», «языковая инспекция» и т. п. Это, по большому счёту, приватная публикация для приватных людей – за исключением одного эпизода, о котором ниже (в нём я всё ещё надеюсь на поддержку «гражданского общества»).

В языке идиш есть такая поговорка: «а litvak tut tshuve nokh far der avejre» («литвак кается, ещё не согрешив»). Дабы дополнительно укрепить собственные позиции, сошлюсь на п. 19 из военного билета – «наименование воинской должности и военно-учётной специальности». Там у меня красивым почерком написано: «Писарь делопроизводства».

Кто-то летит в космос, кто-то строит бизнес, а положение писаря-политолога обязывало писать и записывать… Поймите и простите 🙂

  1. Железная дорога

В конце 2016 г. перед отправлением по маршруту «Минск – Рожанка» приметил в зале ожидания столичного ж/д вокзала нечто необычное… С 2013 г. пассажиры проходят в зал через арку, на которой изображены гербы и выписаны названия городов Беларуси (вот здесь можно посмотреть).

Вместо правильного «Шчучын» я узрел на арке надпись «Шучын». Рассказал миру об этой ошибке – и не только об этой – в одной из серий своих «Катлет & мух». Ничего не изменилось. Тогда решил обратиться к руководству минского отделения БЖД, что и произошло весной 2017 г. Обращений по моей невнимательности было 2 (два) – привожу первое:

Паважанае спадарства!

Летась маю ўвагу прыцягнула дэкаратыўная канструкцыя на ўваходзе ў залу чакання вакзала станцыі «Мінск-Пасажырскі». Парадавала, што на гэтай своеасаблівай арцы пазначаны назвы найбуйнейшых населеных пунктаў Беларусі, дый сама ідэя добрая. Але, на жаль, некаторыя назвы паказаны з памылкамі. Вось тое, што я разгледзеў, у алфавітным парадку:

Гольшаны (трэба: Гальшаны)

Жіровіцы (трэба: Жыровіцы)

Карелічы (трэба: Карэлічы)

Чаусы (трэба: Чавусы)

Шучын (трэба: Шчучын)

Для ілюстрацыі дасылаю файл з выявай («Шучын»). Нарматыўнае напісанне прапануецца ў адпаведнасці з даведкавым выданнем «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь».

Мяркую, калі памылкі заўважыў я, то іх заўважылі і сотні іншых наведвальнікаў галоўнага вакзала краіны. Буду ўсцешаны, калі сёлета вы паправіце згаданыя надпісы.

З найлепшымі зычэннямі…

Довольно скоро пришёл весьма позитивный ответ от зам. начальника отделения Ивана Ивановича Грибанова:

И, главное, в апреле 2017 г. надписи с ошибками действительно были исправлены.

  1. Министерство культуры

Летом 2017 г., во время «литературной» экскурсии «по еврейским местам Минска», меня слегка удивило, что никто из участников (в том числе и экскурсовод) не знал, где в довоенной столице БССР находилась редакция идишского журнала «Штерн». А ведь дом на улице Революционной, 2 пережил войну – и даже адресация не изменилась.

Осенью 2017 г., когда в рамках «(Не)расстралянай паэзіі» выпало читать лекции о Моисее Кульбаке и Изи Харике, поделился со слушателями идеей: «установить бы мемориальную доску на здании, где находилась редакция, в которой работали оба писателя». Никто не возражал, и я подготовил обращение в два министерства: культуры и информации.

Добры дзень, паважаныя міністры!

Звяртаюся да вас з прапановай – магчыма, не зусім звычайнай. На маю думку, заслугоўваюць увекавечання ў Мінску літаратурны часопіс «Штэрн», які выходзіў у нашым горадзе на мове ідыш у 1925–1941 гг., а таксама вядомыя паэты і празаікі, якія працавалі ў рэдакцыі часопіса «Штэрн».

Прапаную павесіць памятную дошку на будынку, дзе звыш 10 гадоў знаходзілася рэдакцыя названага часопіса, і згадаць на ёй некаторых творцаў. Ідэя гэтая не новая, на пачатку 2000-х гадоў у гутарцы з Аркадзем Шульманам яе выказваў пісьменнік Рыгор Львовіч Рэлес (1913–2004) – гл. дадаткі 1-2. Тэкст на дошцы мог бы выглядаць так:

SHTERN

Па гэтым адрасе (або: У гэтым будынку) ў 1930–1941 гг. знаходзілася

рэдакцыя ідышамоўнага часопіса «Штэрн» («Зорка»), у якой працавалі

Зэлік Аксельрод (1904–1941) ZELIK AKSELROD

Майсей Кульбак (1896–1937) MOJSHE KULBAK

Ізі Харык (1896–1937) IZI KHARYK

ды іншыя знакамітыя пісьменнікі.

Сем словаў, якія тут падкрэслены, варта перадаць квадратнымі літарамі. Як вы ведаеце, мова ідыш мела афіцыйны статус у БССР 1920–1930-х, і надпісы на ёй дапамогуць выявіць «дух часу». Калі будзе патрэба, то я падрыхтую надпісы на ідышы квадратнымі літарамі. Маю сертыфікат, які пацвярджае гэтае ўменне (гл. дадатак 3).

Чаму іменна Аксельрод, Кульбак, Харык? Вышэйзгаданы Р. Л. Рэлес, які сам друкаваўся ў часопісе «Штэрн», аргументавана пісаў пра іх як пра вядучых майстроў краснага пісьменства на ідышы ў БССР 1930-х гадоў – напрыклад, у сваёй кнізе 1997 г. («В краю светлых берез», Мінск, выдавец Э. С. Гальперын; с. 315–320). Дадам, што многія творы Аксельрода, Кульбака і Харыка актуальныя ў ХХІ ст. Некалькі фактаў:

У 2006 г. у маскоўскім музеі асабістых калекцый пры Дзяржаўным музеі выяўленчага мастацтва імя А. С. Пушкіна была праведзена выстаўка з выкарыстаннем вершаў Зэліка Аксельрода: гл. www.lechaim.ru/ARHIV/168/palitra.htm

Песні на словы Ізі Харыка ў арыгінале і ў перакладах сёлета з поспехам выконвалі народная артыстка Грузіі і Расіі Тамара Гвердцытэлі, беларуская спявачка Святлана Бень…

Раман Майсея Кульбака «Зельманцы», створаны ў Мінску ў 1930–1935 гг. (упершыню публікаваўся акурат у часопісе «Штэрн»), дагэтуль карыстаецца папулярнасцю, пра што сведчыць і яго нядаўняе перавыданне на беларускай мове (Мінск, 2015, пераклад з ідыша Віталя Вольскага; выдавецтва «Папуры», серыя «Мая беларуская кніга»).

Выснова: дошка з імёнамі трох літаратараў у цэнтры горада прыцягне дадатковую ўвагу да айчыннай літаратуры і павялічыць каштоўнасць сталічнага будынка па вул. Рэвалюцыйнай, 2 як турыстычнага аб’екта. Апрача таго, такая дошка была б данінай памяці асобам, якія загінулі ад куль НКУС.

У выпадку, калі прапанова зацікавіць вас (або аднаго з вас), гатовы перадаць у падначаленыя вам міністэрствы (ці ў адно з іх) доказы таго, што: а) рэдакцыя часопіса «Штэрн» у вышэйпазначаны перыяд знаходзілася іменна па адрасе Рэвалюцыйная, 2; б) трое названых літаратараў сапраўды ў ёй працавалі. Гатовы таксама абмеркаваць далейшыя крокі, у тым ліку звязаныя з фінансаваннем праекта.

Звярнуўся менавіта да вас, бо міністэрства культуры ў пэўнай ступені курыруе літаратараў, а міністэрства інфармацыі – перыядычныя выданні. Хочацца стаць сведкам вашых высілкаў, скаардынаваных для добрай справы.

Приложения 1-3, упомянутые в письме

* * *

Мининформ, возглавляемый «большим любителем» еврейской культуры, прислал отписку. Более конструктивной была реакция минкульта РБ, сотрудница которого даже позвонила мне домой и кое-что объяснила (в частности, откуда в письме замминистра взялась таинственная «Бярозаўка» :))

В результате я подготовил нечто вроде научного обоснования. Увы, с конца 2017 г. по обстоятельствам личного характера я не мог в полную силу заниматься продвижением идеи. Оно было доверено Белорусскому фонду культуры, и летом 2018 г. БФК получил копию решения Мингорисполкома…

Итак, позволение на установку доски, хоть и с «обрезанной» надписью, дано уже почти 2 года назад. Мне не известно об усилиях еврейских организаций, направленных на реализацию проекта. Зато минский художник Андрей Дубинин ещё в 2018 г. сделал эскиз доски:

Если кто-либо из общественных активистов захочет довести дело до конца (здесь основной вопрос, по-видимому, финансовый) – милости прошу.  (Когда закончатся все коронавирусные пертурбации, ясное дело.)

  1. Администрация Фрунзенского района

В декабре 2017 г. побеспокоил руководство крупнейшего района столицы (предварительно, как и в первом случае, обозначил проблему в «Катлетах & мухах» – и тоже без толку):

Добры дзень! На тэрыторыі Фрунзенскага раёна сёння бачыў два паказальнікі з памылкамі. Адзін з іх, змешчаны на вул. Прытыцкага (трэці слуп перад паваротам на вул. Нёманскую, насупраць будынка па адрасе «вул. Нёманская, 2»), мае надпіс «вул. Жабрака», а між тым правільна «ВУЛ. ЖЭБРАКА». На маю думку, акадэмік, кіраўнік беларускай Акадэміі навук у 1940-х гг. Антон Раманавіч Жэбрак заслугоўвае, каб яго прозвішча пісалі правільна.

На другім паказальніку (таксама вул. Прытыцкага, прыпынак «вул. Альшэўскага» ля «BonHotel», насупраць Кальварыйскіх могілак) пазначана «Beiruta st.», але ж правілы транскрыпцыі патрабуюць, каб «вул. Берута» перадавалася так: «BIERUTA ST.»

Калі б памылкі назіраліся ў глухім завулку, я б, можа, і не стаў вас турбаваць. Але ў дадзеным выпадку яны зафіксаваныя на ажыўленай магістралі, дзе паказальнікі штодзённа бачаць тысячы людзей. Прашу паправіць…

Зробленыя мною фатаграфіі дадаюцца.

Ответ пришёл в январе 2018 г… Не без опечаток, но такова жизнь:

Главное, что в начале 2018 г. поменяли указатель возле «BonHotel», а несколько месяцев спустя – и тот, что отсылал на «вул. Жабрака» (его вообще убрали от греха подальше :)).

  1. «Минсктранс»

В январе 2019 г. обратился в «Минсктранс», предложив исправить при объявлении остановки 33-го троллейбуса «вуліца Альшанская» на правильное «вуліца Альшэўскага». Руководство оперативно откликнулось…

Счёл нужным ответить «целый гендиректор» – Леонтий Трифонович Папенок. Любопытно, что в Минске таки есть улица Ольшанская, но в другой части города…

Л. Т. Папенок (фото отсюда)

* * *

Сделаю пару довольно банальных, но небесполезных выводов:

1) В 2010-х годах сотрудники государственных организаций склонны были отвечать на белорусскоязычные обращения по-белорусски. Вопросики от «перспективного», по мнению А. Шрайбмана, политика вроде «Почему ни один документ в госучреждении не дублируется по-белорусски? Почему ни один чиновник не разговаривает со мной по-белорусски, когда я к нему на этом языке обращаюсь?» (февраль 2018 г.) представлялись мне демагогичными два года назад, да и до сих пор так представляются.

2) Трудно изменить Конституцию, избирательную систему и т. п., тем не менее частные, локальные успехи достижимы и в нашем авторитарном царстве-государстве.

Вольф Рубинчик, г. Минск

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 26.03.2020  07:15

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (127)

Добры дзень!

У апошні месяц міжволі быў уцягнуты ў гісторыю (гістэрыю?) з барысаўскім гуртом «Жыдовачка» і ўсялякімі overreactions. Што казаць, вірус істэрычных празмерных рэакцый (ВІПР), вылучаны спецыялістамі з Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэта ды агульнакарысных курсаў «Мінскай пошты» яшчэ ў 2017 г., ён такі… жывучы ў Беларусі. Але, здаецца, супольнымі высілкамі яго пашырэнне ўдалося лакалізаваць – ва ўсякім разе, справаздача аб ганебным пасяджэнні «вялікіх людзей» з Саюза бел. яўр. абшчын у гатэлі «Планета» была 02.10.2019 (праз колькі дзён пасля публікацыі) выдалена з сайта «самай чэснай яўрэйскай газеты». Калі Уладзімір Чарніцкі & Co. саромеюцца сваіх завочных «наездаў» на музыкантак-аматарак, то не ўсё яшчэ страчана.

Юрый Зісер змясціў адзін з маіх фельетонаў на сваёй сеціўнай старонцы, нават пракаментаваў у тым сэнсе, што актывісты, пра якіх я пісаў, вырашылі заняцца «доносительством». Змясціў дык змясціў – ні я, ні рэдакцыя belisrael.info яго не прасілі, асабіста мне Ю. З. увогуле маласімпатычны (у красавіку 2015 г., калі было вось такое, ставіўся больш спагадліва).

Запісы Ю. З. ад 02.10.2019 і 04.10.2019. З гэткімі «зашчытнікамі» і нападаюшчых не трэба…

Дарэчы, «малодшы партнёр» пана Зісера ў аргкамітэце «літвацкага клезмерфэста» надоечы пісаў, што яму, Сяргею Д., гурт «Жыдовачка» падабаецца, але, на жаль, ён не адзін прымае рашэнні. Усё як звычайна, як у даўнім вершыку Веры Бурлак: «Прывязалі мне руку да нагі, / Але вельмі добрыя людзі, / Не каб нехта благі! / А ад добрых – няхай ужо будзе!»

Справа густу, а мне цікавей было паназіраць за паводзінамі прадстаўнікоў новага пакалення «беларускіх яўрэйскіх лідараў» (тут не спалучэнне, а кожнае слова можна браць у двукоссе): кінуліся распавядаць заснавальніку тутбая, што ў мяне кепскі стыль, дый сам аўтар так сабе, і лепей дзяржацца ад яго далей. Ніводзін/ніводная не спрачаліся з напісаным па сутнасці – і, што характэрна, ніхто з тых прыгажуноў не наважыўся даслаць свае прэтэнзіі на мой e-mail або рэдактару belisrael Арону Шусціну. Аналагічныя паводзіны гілелеўскі «аўтарытэт» дэманстраваў 4 гады таму (перачытайце ч. 1 «Катлет & мух»-1). Запушчаны выпадак… 🙁

Самае лёгкае – зрабіць абагульненне («інтрыганы, дурні, баязліўцы») & спісаць «племя младое, незнакомое» ў архіў, як некалі спісаў іх старэйшых натхняльнікаў. Але ж трактую свае тэксты як тэрапеўтычныя – часам яны такімі й бываюць… Вунь Аркадзь Л. Шульман з Віцебска, атрымаўшы «чароўны пендаль», назаўтра выправіў у артыкуле Ганны Севярынец напісанне словаў Мойшэ Кульбака на ідышы. Малайчына, Львовіч, хазак вээмац! Як выправіш усе абсурдныя «љ» на «š» (або на «sh») у артыкуле Алеся Астравуха, будзеш двойчы малайчына. Тады многія (можа, нават і я) павераць, што ты быў ды застаешся «очень высокого мнения обо всем, что делает Александр», а не проста піярышся/зарабляеш грошы за кошт майго старога таварыша.

А во яшчэ: пакпіў я ў ліпені з «Цэнтра беларуска-яўрэйскай культурнай спадчыны» (у чэрвені яны прывезлі былі ў Сінявокую выставу, прысвечаную Эмі Уайнхаус), параіў ім звяртаць увагу на асоб, якія шчыльней звязаныя з Беларуссю, дык у верасні адкрылі нешта больш адэкватнае, выставу знакамітага фатографа-ураджэнца Мінска («Майсей Напельбаум. Партрэт эпохі»). У Нацыянальным гістарычным музеі, прадоўжыцца да 23 кастрычніка г. г.

Дзеля-мадзеля прывяду адзін пост, які 03.10.2019 выдала на fb-старонцы Зісера Крысціна Бяздзежская. Зважаючы на прозвішча і ўзрост, дачка або пляменніца той самай гора-сакратаркі «галоўнага яўрэйскага саюза», што спрабавала змагацца з незалежным яўрэйскім бюлетэнем «Мы яшчэ тут!» пры дапамозе сілавікоў. Было гэта на ўскрайку «Ямы» ў далёкім сакавіку 2006 г. (на той час адміністратар сайта беларускага зямляцтва ў Ізраілі Гена Пекер яшчэ не «забранзавеў», адгукаўся на лісты і часам публікаваў мае іранічныя допісы).

Выявілася, Бяздзежская-малодшая не так даўно размяркоўвала фінансавыя плыні ручаі «Джойнта», а цяпер начальствуе ў «культурнай суполцы “Эмуна”», што пры «Мінскім яўрэйскім абшчынным доме» (у «Эмуну» я не заходзіў год 10, у прадстаўніцтва «Джойнта» – усе 18). Мабыць, гэта лічыцца очань культурна – пісаць пра незнаёмага, або знаёмага з чужых слоў чалавека, што ён «ужо шмат гадоў толькі атрутай пырскае». От жа ж неспадзяванка – Беларускі фонд культуры, часопісы «Роднае слова», «Дзеяслоў», «ПрайдзіСвет», рэдакцыя «Шахматной еврейской энциклопедии», арганізатары лекцый пра яўрэйскіх пісьменнікаў, удзельнікі навуковых канферэнцый ацэньвалі маю сціплую дзейнасць апошняга часу крыху іначай 🙂

Забаўна, што ў другой палове 2010-х нават «Авив» і «Мишпоха» публікавалі пра вашага пакорлівага слугу цалкам прыстойныя радкі – пэўна, выпадкова. Альбо нейкая дыверсія 🙂 🙂

Поспехаў табе на новым цёплым месцы, Крыся, у «захаванні традыцый і культуры сярод людзей»! Няхай здзейсніцца тваё пажаданне – дапраўды, чаму б Ю. А. Зісеру ды ўсім іншым рэальным/патэнцыйным спонсарам не разабрацца ў тым, што робіць ваша з Ленай Кулеўніч і Максам Юдзіным «абшчына», як яна «думае пра жывых»? 🙂

А калі больш сур’ёзна – дажыліся вы, хлопцы-дзеўкі з пасадамі, да таго, што такім, як вы, Еўра-Азіяцкі яўрэйскі кангрэс не даверыў нават апытаць нас, шараговых беларускіх яўрэяў, у рамках міжнароднага даследавання (відаць, у ЕАЯК такі здагадваюцца, чаго вартыя «Лімуд» i джойнтаўскія семінары як крыніца ведаў). У пачатку 2019 г. апытаннем кіравала… адукатарка з Мінскага палаца дзяцей і моладзі. Баюся, што «дзень яўрэйскай культуры» ў Мінску, дзе можна было паглядзець на пяюху Зену, якая ў маі глядзела на Тэль-Авіў, – гэта iнтэлектуальная столь для вашых суполак. I нават асобы з вашага блізкага кола пішуць: «Мы, вядома, вельмі рады за свята яўрэйскай культуры… але ці не пара ўжо мяняць фармат мерапрыемства?!» (Алекс Фурс, 23.09.2019).

Ну, спадзяюся, скандал са спробамі выкручвання рук «Жыдовачцы» праз Барысаўскі райвыканкам (гутарка з прадстаўніцай капелы адбылася ў ім 11.09.2019 пасля кляўзы «Саюза») і адміністрацыю Лукашэнкі падштурхне сяго-таго з «актывістаў» да роздумаў – людзі ж не без мазгоў. Як там казаў Георг наш Зімель? «Канфлікт ачышчае паветра»? Вучыцеся, і будзе вам шчасце.

Зараз у Беларусі перапіс насельніцтва (4-30 кастрычніка). Хочацца, каб больш яўрэяў называла сваёй роднай мовай ідыш – хаця б дзеля павагі да продкаў. А пакуль да вас яшчэ не прыйшоў чалавек з планшэтам, для падняцця духу паслухайце новую песеньку Змітра Дзядзенкі. Раптам пасля ўсебеларускага перапісу якраз і з’явіцца «нацыянальная ідэя – для беларуса, рускага, габрэя»?

Зноў да пытання аб тым, што робіцца пасля – або ў выніку – публікацый belisrael. Помніце майскія фоткі з жудкаватымі балконамі па вуліцы Бабруйскай, побач з мінскім чыгуначным вакзалам? Цяпер тыя балконы выглядаюць крыху лепей, прыкладна так:

Фота 17.09.2019

Калі раптам якое дабро і зваліцца на галаву (не дай Б-г, канешне), то мінакоў будзе цешыць той факт, што яно было пафарбавана да Другіх Еўрапейскіх Гульняў 🙂

Адылі ёсцека больш пазітыўныя сюжэты. Некаторыя беларусы ў верасні прапанавалі узнагародзіць казла з Дубровенскага раёна Віцебскай вобласці ордэнам «За ўмацаванне міру і дружбы» (абгрунтаванне тутака). Сяргей Пульша з газеты «Новы час» абсалютна слушна пракаментаваў: «Калі нядаўна ордэн атрымала Пугачова, а раней — ўсялякія Дробышы-Баскавы, дык чаму б не даць яго нашаму роднаму казлу?» Агулам, газета за апошнія месяцы ўзмацнілася, нярэдка ў ёй бывае, што пачытаць. Вось, напрыклад, артыкул Алены Ляшкевіч (27.09.2019) пра сінагогі ў Беларусі са шматлікімі каштоўнымі ілюстрацыямі.

Багата ілюстравана і кніга чатырох аўтараў, грошы на выданне каторай збіралі талакой (прэзентацыя выдання была ў снежні 2018 г.). Па-мойму, вельмі добры праект: тут і рэпрадукцыі, і казкі ў тэму, і кароткія звесткі пра мастакоў, і месца для палёту ўласнай фантазіі. Праўда, вершыкі дзе-нідзе, на мой густ, надта ўжо своеасаблівыя: «Ад Барселоны да Шанхая / Ўсе ў захапленні ад Шагала»? А «помніць» і «хлопец» – тожа такая рыфма? Гм…

Кніга служыць, сярод іншага, падказкай, што скора юбілеі: у студзені 2020 г. – Сэма Царфіна (120 год), у ліпені 2020 г. – Пінхуса Крэменя (130).

Наступнае фота – з вуліцы Валгаградскай, што ў Мінску… 17 верасня г. г.

Леанід Кулакоў з памочнікам, каторы з бел-чырвона-белым сцягам, пад’еўшы (гл. пакунак з шаўрмой у ягоных руках), збірае подпісы за сваё вылучэнне ў кандыдаты… Калі Вы не забыліся, у нас тут быццам бы перадвыбарная кампанія.

Мінут пяць я стаяў побач – не ішоў народ. Быў бы ў мяне пашпарт з сабою, дык падпісаўся б, а так – даруй, Леанідзе.

На жаль, ізраільскі палітыкум, за якім я некалі назіраў з цікавасцю, дэградаваў амаль у гэткай жа ступені, што і беларускі. Выбары, што адбыліся ў Ізраілі ў той жа дзень (17.09.2019), зноў не далі нікому істотнай перавагі, так што няможна выключаць “трэці тур” 🙂 Нешта падобнае назіралася ў Беларусі ў сярэдзіне 1990-х: людзі стамляліся і не хадзілі на ўчасткі, што замінала фармаванню парламента. І, вядома, ліла ваду на млын «вертыкалі»…

Звонку не зусім зразумела, чаму прэзідэнт Ізраіля зноў даручыў фармаванне ўрада чалавеку, які менш паўгода таму гэтую місію праваліў (а ў верасні 2019 г. яго партыя сабрала яшчэ менш галасоў, чым у красавіку, – тысяч на 30). Ва ўсякім разе, жадаю ўсім «вялікім палітыкам» хутчэй выйсці з тупіка ў гэтым 5780 годзе, які пачаўся 29 верасня. Не дурыць галаву ні сабе, ні людзям.

Каб хутчэй прачышчаліся мазгавыя клеткі, паслухайце песню на вершы Ізі Харыка, паэта, забітага савецкай уладай у 1937 г. (хоць і служыў гэтай уладзе верна):

Бліскучая Бенька ў час канцэрту ля Купалаўскага тэатра 21.09.2019 прамовіла пару слоў пра Харыка і праект «(Не)расстраляная паэзія» – «калі хто ведае». Таму ў запісе, быццам рэха, гучыць адказ: «Ведаю, ведаю».

Цытатнік

«Хто ведае сябе, таму не страшна тое, што пра яго гавораць» (прыпісваецца Мухамаду аш-Шафіі, 767–820 гг.)

«У любой незразумелай сітуацыі – танчы» (Наталля Голава, 12.07.2019)

«Калі выбіраць паміж сталінізмам і абыякавасцю ўлады, то лепей абыякавасць» (Дзмітрый Быкаў, 24.09.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

04.10.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 04.10.2019  20:32

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (85)

Навагодні шалом! Віншую ўсіх, каторыя ловяць кайф ад 5779 года паводле яўрэйскага календара.

Засмучае тое, што з кожным годам галасы розуму ў віртуальнай прасторы, дый у свеце, гучаць усё больш прыглушана. Мо справа ў тым, што розум на планеце – велічыня пастаянная, а насельніцтва павялічваецца (аксіёма Коўла)? Дык у Беларусі яно, наадварот, змяншаецца. Дзякуючы мудрай дэмаграфічнай, эканамічнай і палітычнай палітыцы за 2017 год жыхароў стала меней на 12,8 тыс., хаця ёсць дзіўнаватая статыстыка, згодна з якой, наадварот, нас стала болей «прыблізна на 760 чалавек». Як сказаў бы вялікі рэжысёр: «Не веру». Узяць афіцыйны даведнік Белстату – там пазначана змяншэнне з 9504,7 тыс. чалавек да 9491,8 тыс.

За І квартал 2018 г. выявілася падзенне яшчэ на 7,5 тыс., за ІІ квартал – на 6 з нечым тысяч. Карацей, к ліпеню паказчык апусціўся ніжэй за стан 2011 г. (тады было 9481,2 тыс.), і нават іміграцыя ў Сінявокую і Працвятаюшчую ўжо не дапамагае. Што характэрна, падае нават колькасць насельнікаў Мінска: у ліпені 2018 г. было 1981,7 тыс., а ў студзені – на 800 чалавек болей.

Дапускаю, у прызначэнні С. Румаса «прэм’ер-міністрам» (насамрэч ён атрымае права на гэтую пасаду толькі пасля згоды палаты прадстаўнікоў, гл. Канстытуцыю і папярэдні выпуск «К&М») не апошнюю ролю адыграў той факт, што ён – шматдзетны бацька. Хіба мае навучыць беларусаў размнажацца 🙂

Тым часам тутэйшыя, дарма што лічацца адным з самых неэмацыйных народаў, ахвотна «ядуць» адно аднаго. Гісторыя з упёртым процістаяннем ля Курапатаў «пратэстоўцы – уладальнікі рэстарана і прымкнуўшы да іх Ізраілевіч» нагадвае казку пра мядзведзікаў, якія дзялілі галоўку сыру… (хто ў гэтай гісторыі ліса-«памочніца», здагадайцеся самі).

Няўменне шукаць і знаходзіць кампрамісы, дальбог, вылазіць бокам. Успомнілася гісторыя 2015 года… У лістападзе ўрадавая газета «Звязда» абвясціла: «У Мінску хутка можа з’явіцца помнік Васілю Быкаву», прадэманстравала макет помніка аўтарства Аляксандра Батвінёнка і Армена Сардарава. Які ўсчаўся вэрхал! І зорка, на якую абапіраўся пісьменнік, не падабалася, і тое, што ініцыятарам праекта быў названы старшыня Саюза пісьменнікаў Беларусі Мікалай Чаргінец – маўляў, якое ён мае дачыненне да «нашага Быкава»? Між тым… якія б адыёзныя крокі ні рабіў Чаргінец у 1990–2000-х гадах, у 1980-х яны з В. Б. калі не сябравалі, то былі ў добрых адносінах.

Тыповы адмоўны водгук (ад Ліліі Кобзік) змясціла інтэрнэт-газета «Салідарнасць» 24.11.2015. Даю фрагменты без перакладу, пакідаючы напісанне прозвішча архітэктара з малой літары на сумленні аўтаркі і рэдакцыі: «…этот памятник не только тонкое изощренное издевательство над памятью Быкова, кроме прочего, он добавит Минску в карму еще одну каплю сумрачной безысходности… Хочется сказать сардаровым и всем остальным: не делайте этого»

Мая рэпліка ў адказ, адпраўленая назаўтра, не зацікавіла выданне – такая во «Салідарнасць» 🙁 Што ж, апублікую хаця б тут і цяпер:

Я не заўважыў у праекце ні здзеку з памяці пісьменніка, ні «змрочнай безвыходнасці»: выраз твару і пастава адпавядаюць таму, што бачыў на прыжыццёвых здымках. На фота ў «Звяздзе» хутчэй відаць сум, а не змрочнасць. Наогул Васіль Быкаў не быў аптымістам, у многіх яго інтэрв’ю і творах, не толькі перад самай смерцю, праводзілася думка, што «нам тут шчасця не будзе». У Мінску нямала «вясёлых» помнікаў і скульптур (перад Камароўкай, у раёне плошчы Свабоды, у Міхайлаўскім скверы…), так што адзін сумны не сапсуе «карму».

Помнік народнаму пісьменніку патрэбен, зорка не замінае – хаця б таму, што В. Быкаў меў баявы ордэн Чырвонай Зоркі. Калі ў Беларусі робіцца нешта карыснае, няхай нават па ініцыятыве «рэжыму», то не варта гэтым грэбаваць.

…Помніка дзядзьку Васілю ў Мінску няма і праз тры гады. Адной з прычын гэтага, пэўна, сталася зацятая бескампраміснасць (або бескампрамісная зацятасць) часткі «быкаўцаў».

З улікам гэтай – дый не толькі гэтай – гісторыі я пайшоў на кампраміс у пытанні з дошкай у гонар часопіса «Штэрн» па вул. Рэвалюцыйнай, 2 у Мінску. У чэрвені Мінгарвыканкам вырашыў павесіць яе без прозвішчаў знакамітых пісьменнікаў, якія працавалі ў часопісе (а між тым можна было пералічыць Зэліка Аксельрода, Майсея Кульбака, Ізі Харыка).

Куртатая прапанова не тое каб усцешыла, аднак let it be – хто захоча, той знойдзе пра супрацоўнікаў «Штэрна» дадатковыя звесткі. Прынцыпова тое, каб на дошцы з’явіліся ідышныя літары. Зараз ідзе абмеркаванне праекта ў мастацкай радзе.

На маю думку, шансы годна ўвекавечыць памяць пра сусветна вядомы часопіс даволі вялікія. Так, у жніўні 2018 г. шыльды, прысвечаныя мірскай ешыве i Мендэле Мойхер-Сфорыму, з’явіліся, адпаведна, у Міры i Капылі.

Справа – стоп-кадр з ont.by. Надпісы на шыльдзе – на беларускай, іўрыце і англійскай

А ў ліпені пачалося ажыўленне ў Слоніме, канкрэтна, у старажытнай сінагозе:

Публікацыя з бюлетэня «Слонімскі край», № 7 (29), ліпень 2018

Чым горшы Мінск – незразумела. «Яўрэйскія» цікавосткі, без сумневу, прыцягнуць турыстаў; асабіста мяне вабіў у Кіеў, сярод іншага, і помнік Шолам-Алейхему.

Ініцыятыву са «Штэрнам», як паведамлялася, падтрымаў Беларускі фонд культуры. А вось міністэрства інфармацыі і Нацыянальнае агенцтва па турызму ад справы «самаўхіліліся». Увогуле, Вераніка Д., начальніца агенцтва ў 2016–2018 гг., якая прэзентавала сябе як культуролаг і спецыяліст па яўрэйскай гісторыі, займалася больш самапіярам, чым рэальнымі справамі 🙁 Чамусьці я не здзівіўся, калі ўбачыў яе, «члена праўлення Саюза беларускіх яўрэйскіх грамадскіх аб’яднанняў і абшчын», у складзе «Грамадскай палаты Саюзнай дзяржавы». Забаўна: саюзнай дзяржавы няма, а «палата № 6», невядома кім фундаваная, існуе 🙂 Насельнікі ейныя, таварышы альтэрнатыўна адоранага папа Чапліна (не кінаакцёра), cур’ёзна заяўляюць, што яна стала «дзейным інструментам падтрымкі расійска-беларускай інтэграцыі…»

Насамрэч, тут кроку не ступіш – плюхнешся ў абсурд. Як вам «пушкінскі» камень, на пачатку верасня адкрыты ў Фрунзенскім раёне горада Мінска?

Здымкі 13.09.2018

Калі гэта й кампраміс паміж пажаданым і магчымым, то не вельмі ўдалы. Слушна адзначылі чытачы tut.by – больш нагадвае надмагілле, ніж ілюстрацыю да казак Аляксандра Сяргеевіча. Карацей, хацелі як лепей…

Дарэчы, паспяшаўся ініцыятар манумента (бізнэсмен Сяргей Наско) казаць у жніўні, што «на праспекце Пушкіна няма нічога, звязанага з Пушкіным». Станцыя метро «Пушкінская» не лічыцца? Дый шмат гадоў на доме № 41 вісіць такі барэльеф:

Фота 13.09.2018

Хто-хто, а расійскі класік у сталіцы Беларусі ніколі не быў забыты, пакрыўджаны. Помнік з капелюшом у сэрцы Мінска, абласная бібліятэка імя Пушкіна на іншым лапіку «сэрца», і г. д.

А гэта – «даўгабуд», незавершаны гандлёва-сэрвісны цэнтр на рагу прасп. Пушкіна і вул. Прытыцкага, акурат пад шматпавярховым гатэлем «Арбіта»:

Здымкі 13.09.2018

Зараз яго спрабуюць давесці да ладу… хіба к Еўрапейскім гульням (чэрвень 2019 г.) і завершаць. Аднак нашто было абяцаць, што рамонт скончыцца ў верасні 2017 г., нават з дакладнай датай – 30.09.2017? Тэндэнцыя такая: чым менш у Беларусі людзей, тым болей марнаслоўя.

Паглядзеўшы на рухі новага першага намесніка прэм’ер-міністра РБ Аляксандра Т-на (раней кіраваў апаратам савета міністраў), няцяжка сцяміць, што «бег на месцы» прадоўжыцца. То чалавеку патрэбен «стратэгічны штаб па развіцці лічбавай эканомікі» і «электронная медыцына» (робаты замест участковых дактароў і вузкіх спецыялістаў, якіх фатальна не хапае ў паліклініках?), то ён на днях прыкляпаўся да паштальёнаў – яны быццам бы павінны стаць «універсальнымі работнікамі, якія могуць праз гаджэты і выхад у Сеціва дапамагчы грамадзянам, у тым ліку і з замовай-дастаўкай тавараў інтэрнэт-крам». Па-першае, занадта дробна для аднаго з вышэйшых чыноўнікаў краіны ставіць задачы работнікам у асобнай галіне – на тое ёсць адміністрацыя прадпрыемства «Белпошта», у крайнім выпадку, намеснік міністра сувязі. Па-другое… дзядзечка, адчапіцеся вы ад маіх былых калег. Дарэмна хтосьці думае, што паштары абмяжоўваюцца «дастаўкай пошты і пенсій»: ёсць яшчэ такая хітрая штука, як планы па продажы маркіраванай і немаркіраванай прадукцыі, распаўсюд кілаграмаў рэкламы, многае іншае… За плату, якая ледзь перасягае пражытковы мінімум. А цяпер, выглядае, на паштальёнаў (пераважна паштальёнак, многія – перадпенсійнага ўзросту) навесяць яшчэ абавязкі кансультантаў інтэрнэт-крамаў. Але ж тыя, хто ўмее гандляваць, на «Белпошце» не затрымліваліся, і наўрад ці затрымаюцца.

У прынцыпе, пасля падхалімскай заявы Т-на «вы ведаеце, што словы кіраўніка дзяржавы ніколі не разыходзяцца са справай» (ага, ведаем па казусах з омбудсменам, судом прысяжных, дый нават са «штоквартальнымі» пашыранымі сходамі выканкама НАК) з новым урадам усё ясна. Пачакаем, вядома, 100 дзён з моманту прызначэння верхавіны – да канца лістапада 2018 г. – тады можна будзе крытыкаваць больш «субстантыўна». І саміх міністраў, і таго, хто іх прызначыў, і тых, хто гэтага «лідара» усхваляе. Праўда, сістэма настолькі разбэсцілася, што яе прадстаўнікам ужо можна пляваць у вочы – яны скажуць, што дождж ідзе.

Даволі характэрны адказ «па-беларуску» здабылі сёлета грамадскія актывісткі ў час суда з упраўленнем юстыцыі Мінгарвыканкама – дзясяткі памылак (і суд прыняў!)… «М1гарвьнсанкама», «Рэспублт Беларусь» – шэдэўральна.

У 2001 г. і я дастаў падобны дакумент у судзе Маскоўскага раёна горада-героя Мінска… Праўда, суддзя «па выканаучым вырабам» («по исполнительным изделиям»?) Антаневіч выявіўся крыху больш пісьменным. Ну дык і 17 гадоў не прайшлі марна!

Але на сёння досыць пра сумнае. 11.09.2018 прыйшла адхлань – прэзентацыя «яўрэйскага» нумару часопіса «ПрайдзіСвет» (таго самага № 20, дзе на карцінцы-заманусе – дзяўчына з казіным тварыкам). Павел Касцюкевіч, параіўшыся на месцы, пастанавіў вынесці пасяджэнне на ганак кнігарні Логвінава, бо ўнутры было б занадта горача. Сказаў – зрабіў… Выступоўцы чыталі свае творы і пераклады з ганка. Побач гойсалі машыны, але асноўнае было чутно.

П. Касцюкевіч (без кепкі) і Я. Ліпковіч; аўтарка belisrael.info i «ПрайдзіСвета» І. Ганкіна з мужам Дзмітрыем

Вёў вечарыну Альгерд Бахарэвіч (на здымку з fb – злева), які шчэ год таму меркаваў, што са мною не варта мець справы. Перадумаў – і нічога, свет не перакуліўся 🙂

Г. Янкута чытала ў сваім перакладзе з ідыша верш Ганны Марголін; А. Хадановіч – Мойшэ Кульбака

Арганізатары падрыхтавалі для гасцей пачастункі, адэкватныя Рош а-Шонэ, – прынамсі яблыкі на стале я бачыў сам.

«Вольфаў цытатнік»

«Іронія спараджаецца толькі болем»; «Перамены толькі тады добрыя, калі ёсць рэчы, якім не здраджваеш і на якія сам можаш пакласціся»; «Тое, пра што хочаш сказаць – не заўсёды тое, што гаворыш. І дакладней – заўсёды не тое» (Рашыд Нугманаў, yahha.com).

«Калі чалавек выклікае любоў адных і нянавісць іншых – гэта сведчыць толькі пра яго значнасць. Калі ён выклікае ўсеагульную любоў – ён, хутчэй за ўсё, неяк таемна падлізваецца да чалавецтва і кажа нешта занадта бясспрэчнае. Усё значнае – спрэчна, палемічна» (Дзмітрый Быкаў, 31.08.2018).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

13.09.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 14.09.2018  00:19

Пра М.В. Данцыга (1930–2017). Ч.1

В. Рубінчык. МАЙ ДАНЦЫГ ЯК «ЯЎРЭЙСКІ НАЧАЛЬНІК»

Ужо амаль радзіліся лісты

І заўтра Май займае ўсе пасты.

(Юлій Таўбін, «Таўрыда»)

Цэлы год Мая Вольфавіча няма на гэтым свеце (у іншасвет ён не верыў, але, спадзяюся, яму там добра). Я не быў ягоным прыяцелем, аднак у 1994–2001 гг. бачыў і чуў на вуліцы Інтэрнацыянальнай, 6 ледзь не кожны тыдзень. Нагадаю – па гэтым адрасе прыкладна 10 гадоў дзейнічала Мінскае таварыства яўрэйскай культуры імя Ізі Харыка (МОЕК).

У МОЕК я прыйшоў увосень 1993 г., калі вучыўся ў выпускным класе, і на многае не прэтэндаваў. Дапамагаў у бібліятэчных справах, часам выконваў даручэнні «начальства» – карацей, быў валанцёрам. Развітаўся з арганізацыяй улетку 2001 г. без аніякіх даведак і запісаў у працоўнай кніжцы. Папраўдзе, наведваў суполку перадусім дзеля бібліятэкаркі Дзіны Звулаўны Харык, бо ёй патрабавалася падтрымка – маральная, а здаралася, і фізічная. Узамен атрымліваў душэўнае цяпло, завязваў знаёмствы… Некаторыя не згаслі дагэтуль.

Cпачатку адносіны з М. В. Данцыгам былі роўныя, карэктныя – старшыня выглядаў імпэтным веселуном. Ён не вельмі зварочваў увагу на тое, як я корпаўся ў бібліятэцы, але ўлетку 1994 г. падпісаў мне рэкамендацыю для паступлення ва ўніверсітэт культуры на бібліятэчны факультэт. Зрэшты, калі па іспытах мне не хапіла балу, то ад далейшых клопатаў прафесар aкадэміі мастацтваў устрымаўся. У верасні 1994 г. незалежна ад МОЕКа (але пры падтрымцы сваёй школьнай настаўніцы французскай мовы Валянціны Лапатнёвай) я паступіў у Еўрапейскі гуманітарны ўніверсітэт, і з таго часу адносіны з Данцыгам… не паляпшаліся. Ды я на яго ласку больш і не разлічваў: па-ранейшаму прыязджаў на Інтэрнацыянальную 2-3 разы на тыдзень, кансультаваў гасцей бібліятэкі, афармляў заказы, расстаўляў кнігі… Зрэдчас рыхтаваў выставы, ездзіў па літаратуру ў пасольства Ізраіля або ў прадстаўніцтва «Джойнта».

Пэўны час у сярэдзіне 1990-х наведваў нядзельныя курсы ідыша і лекцыі па ідышнай літаратуры, якія вялі, адпаведна, Абрам Жаніхоўскі і Гірш Рэлес (з імі адносіны складваліся лепей). Арганізоўваліся ў чытальнай зале бібліятэкі таксама лекцыі іншых яўрэйскіх дзеячаў, найперш Якава Басіна: нешта цікавіла больш, нешта менш. Хацеў або не, выпадала слухаць, бо праходзілі яны ў час працы бібліятэкі.

У той жа «гістарычны перыяд» МОЕК здаваў чытальную залу пад урокі іўрыта, за іх адказваў «Сахнут» (офіс яго знаходзіўся наверсе; там жа працаваў ульпан, але, відаць, месца не хапала). Здараліся пікіроўкі з настаўніцамі, якім, натуральна, замінала тое, што ў час заняткаў чытачы бібліятэкі крочылі праз пакой. Асабліва абуралася ізраільцянка Анат Ліфшыц… Калі не было заняткаў, то ў гэтым жа пакоі рэпеціраваў дзіцячы хор – здаецца, таксама сахнутаўскі. Менавіта падчас адной з рэпетыцый я заўважыў, што зух і весялун Данцыг умее быць, мякка кажучы, не дужа ветлівым чалавекам. Праз нейкую драбязу ён раскрычаўся на дзяцей, а потым і на кіраўнічку хору… І пазней Май Вольфавіч імкнуўся паказаць, хто ў акрузе гаспадар. Аднойчы паклікаў мяне ў «сакратарыят» (пакойчык справа ад уваходу) і паведаміў, што «Сахнут» шукае ахоўніка; маўляў, уладкуйся, «нам там патрэбен свой чалавек». Я адмовіўся; гутарка працягу не мела.

Вось яшчэ характэрны эпізод. Бібліятэку наведвала няшмат чытачоў: па картатэцы было звыш 100, а пастаянных, можа, 15-20. Адзін з іх прызнаўся Дзіне Звулаўне, што згубіў кнігу (добра помню – не з каштоўных). Звычайна ў такіх выпадках мы шукалі кампраміс – але собіла ж у тую хвілю апынуцца побач Данцыгу! Крык, скандал… Чытач сышоў і больш не прыходзіў.

Увесну 1998 г., калі святкавалася 100-годдзе з дня народзін Ізі Харыка, Данцыг накрычаў ужо на Дзіну Звулаўну – пры мне і нават пры жанчынках з малой радзімы Харыка, якія прыехалі на юбілей. Потым я паспрабаваў тэт-а-тэт патлумачыць, што… не варта так рабіць. У нейкі момант задаў яму пытанне: «Няўжо Вы спавядаеце прынцып “Я начальнік – ты дурань”?» Ён кінуў у адказ: «Так, я начальнік, а ты – дурань і хамло!»

Мне карцела развітацца з МОЕКам, але шкадаваў удаву паэта (ёй было моцна за 80). Хадзіў і далей, дарма што бачыў –таварыства занепадае, штогод яго наведвае ўсё менш аматараў… Асабліва з канца 1990-х, калі стары артыст-ідышыст Майсей Абрамавіч Свірноўскі і ягоная «капела» перабраліся ў «Хэсэд Рахамім» – там і ўмовы для рэпетыцый былі больш адэкватныя, і творчых людзей лепей заахвочвалі. Клуб «Белыя і чорныя» пераехаў у раён станцыі метро «Усход» яшчэ раней.

У 2000 г., пасля таго, як паступіў у аспірантуру, «дарос» да таго, што намесніца Данцыга папрасіла пачытаць наведвальнікам МОЕКа на Інтэрнацыянальнай некалькі лекцый. Ясна, з санкцыі «самога» – ён мне і грошы адлічваў (хіба долар-два за лекцыю, а іх адбылося пяць або шэсць). Мо і дарэмна браў: пазней, у 2001 г., гэтымі грашыма мяне публічна папракалі, калі стаў задаваць кіраўніцтву нязручныя пытанні.

Пра канфлікт 2001 г., звязаны з высяленнем МОЕКа, напісана нямала – хоць бы ў газетах «Анахну кан», «Берега», «Авив», дый у маёй кніжцы «На яўрэйскія тэмы» (2011). Нехта вінаваціў гарадскія ўлады, якія «нечакана» ўзнялі арэндны кошт за будынак, нехта – «Джойнт», які адмовіўся плаціць у некалькі разоў болей і прапанаваў МОЕКу месца ў тады яшчэ не адкрытым Абшчынным доме на В. Харужай, нехта – саюз яўрэйскіх аб’яднанняў на чале з Леанідам Левіным… Небеспадстаўна ўпікаючы за пасіўнасць кіраўніцтва названага саюза, трэба ўлічваць, што М. Данцыг шмат гадоў быў там віцэ-прэзідэнтам. Праўда, пасля таго, як «хеўра чатырох» у сярэдзіне 1990-х спрабавала скінуць Левіна з пасады, наўрад ці Леанід Мендалевіч давяраў свайму намесніку… Хутчэй трымаў яго для «вітрыны», як старшыню першай «свецкай» яўрэйскай суполкі ў познесавецкай Беларусі (сёлета МОЕКу – 30; спярша ён працаваў пад эгідай Беларускага фонда культуры).

«Антылевінскія» інтрыгі пляліся ў 1994–95 гг. на Інтэрнацыянальнай і ў маёй прысутнасці. Вядома, у 17–18 гадоў мяне збольшага цікавілі іншыя праблемы. Прыпамінаю, не ў захапленні быў ад левінскай дэмагогіі, але і «дэмакратычная» альтэрнатыва, абмаляваная на палосах газеты «Авив хадаш» (рэдактар – Нардштэйн, памочнікі – Басін, Данцыг), не вабіла. Напружвалі як асаблівасці паводзін Данцыга, бадай, не менш схільнага да «культу асобы», чым Левін, так і абыякавасць старшыні таварыства яўрэйскай культуры да мовы ідыш. Дзіна Харык запрашала яго падвучыць мову на курсах, аднак М. Д. заўсёды аднекваўся. Ён ведаў некалькі слоў і меркаваў, што досыць. Я не здзівіўся, калі ў 2002 г. Аляксандр Астравух, адзін з беларускіх рэстаўратараў-ідышыстаў, сказаў у інтэрв’ю пра пачатак 1980-х: «Мастак Май Данцыг, мой выкладчык, ведаў, што мы вывучаем ідыш, але для яго гэта тэма была абсалютна закрытая».

Прыкладна ў 2001 г. ад Леаніда Зубарава я даведаўся, што ўвосень 1988 г. мастака на пасаду старшыні таварыства яўрэйскай культуры прывёў, фактычна, гаркам партыі. Пра тое самае Л. З. напісаў у сваім артыкуле 2013 г.: «Данцыга актывісты ўпершыню пачулі на ўстаноўчым сходзе. Перад тым ніколі ні на водным яўрэйскім мерапрыемстве Данцыга ніхто не бачыў». Але пан Зубараў не надта тужыў, што стаў на тым сходзе толькі намеснікам, а не старшынёй: «Трэба прызнаць, што Данцыг, хоць і адпрацоўваў нешта абяцанае…, але стараўся. Рабіў усё добра, сумленна і з усімі ладзіў». Мяркую, актывісты, якія стаялі ля вытокаў МОЕКа, але неўзабаве пакінулі яго (Фелікс Хаймовіч, Юрый Хашчавацкі…), з гэтым не згодзяцца. Яшчэ адзін колішні прэтэндэнт на лідэрства ў МОЕКу, інжынер Якаў Гутман, летась выказаўся так: «Я не магу даць высокую ацэнку вынікам работы Данцыга. Ён працаваў паводле прынцыпу – ты, работа, нас не бойся, мы цябе не кранем. Калі выдзелілі ў [арэнду] будынак на Інтэрнацыянальнай [у 1991 г. – В. Р.], я быў катэгарычна супраць таго, каб мы яго бралі. Я казаў, што нам не трэба чужога, аддайце нам наша…»

Хіба апошні зварот («Літаратура і мастацтва», май 1990), які Гутман і Данцыг падпісалі разам

Характарыстыка ад Гутмана з’явілася, на жаль, не на пустым месцы. У пачатку 1990-х барысаўскі краязнавец Аляксандр Розенблюм сустракаўся з Данцыгам і расказаў яму пра гаротны стан дома ў Зембіне, дзе нарадзіўся Ізі Харык. У 1997 г. А. Розенблюм, пераехаўшы ў Ізраіль, канстатаваў у «Еврейском камертоне»: «як мне здалося, паважаны прафесар не выявіў да майго расповеду ніякай цікавасці». Увосень 2001 г. дом знеслі.

Не самыя кампліментарныя запісы пра Данцыга ды працу МОЕКа ў першай палове 1990-х знайшліся і ў дзённіку Міхаіла (Ехіэля) Зверава, які да 1995 г. уваходзіў у праўленне суполкі. Дарэчы, у чэрвені 2001 г. Міхаіл Ісакавіч прыйшоў на сход, дзе я пратэставаў супраць планаў закрыцця бібліятэкі і перадачы кніг МОЕКа на хаванне ў Данцыгаву майстэрню. Ён выступіў эмацыйна і крытычна, падкрэсліўшы, што МОЕК ператварыўся ў «гурток пенсіянераў». Данцыг са сваімі апалагетамі (Ала Левіна, Сямён Ліякумовіч…) спрабавалі заткнуць Звераву рот, але прысутнасць карэспандэнткі «Берегов» Алены Кагалоўскай крыху іх стрымлівала.

Нехта скажа: ну во, пакрыўджаны чэл выплюхвае негатыў… Але я нічога не выдумляю і адмыслова не збіраў «дасье» на Мая Вольфавіча; проста яго заўсёды – нават пасля адстаўкі 2001 г. – было настолькі «многа», што факты самі скакалі ў вочы. З каталога Нацыянальнай я лёгка даведаўся пра тое, што мастак у cярэдзіне 1970-х рысаваў такіх знакамітых дзеячаў, як Аляксей Касыгін, Міхаіл Суслаў.

Не ўсіх мастакоў у хрушчоўска-брэжнеўскі час дапускалі да «целаў» і выпускалі за мяжу. Не кожны станавіўся членам праўлення Саюза мастакоў БССР, а вось Данцыгу тое ўдалося ў 32-хгадовым узросце (пазней быў і намстаршыні Саюза). Відаць, начальніцкая пасада наклала адбітак і на яго далейшую жыццядзейнасць. Як трапна выказаўся мастак Андрэй Дубінін, Май Данцыг «выйграў жыццё, але прайграў лёс».

Тым не менш, асоба М. Д. не выклікае ў мяне такой непрыязнасці, як, напрыклад, асоба Левіна. Усё-такі заслужаны мастак працаваў на «яўрэйскай вуліцы» ў няпростых умовах канца 1980-х, калі існаваў як недавер з боку чыноўнікаў, так і моцная канкурэнцыя (к 1991 г., калі Л. Левін узначаліў «усебеларускую» яўрэйскую суполку, большасць актывістаў з’ехала): падпісваў важныя адозвы, хадзіў па «інстанцыях». Пэўны аўтарытэт Май Вольфавіч, які прыклаў руку да з’яўлення ў Мінску першай афіцыйна прызнанай яўрэйскай нядзельнай школы (1990), такі заваяваў, і на Інтэрнацыянальнай у 1990-х гуртаваліся ветэраны, былыя вязні гета, музыкі, шахматысты з шашыстамі… У сакратаркі заўсёды можна было набыць яўрэйскія газеты, а калі-нікалі – часопісы, кнігі. Пад канец, у 2000 г., на другім паверсе адкрыўся музейчык з экспазіцыямі, прысвечанымі даваеннаму яўрэйскаму тэатру і Катастрофе яўрэяў Беларусі, – мала каму ў горадзе вядомы, але ўсё ж… Прытуліў МОЕК і рэдакцыю мінскай газеты «Авив»; рэдактар настолькі расчуліўся, што потым не раз пісаў панегірыкі на адрас М. Данцыга.

Ён запомніўся такім… Фота 1998 г.

Калі старшыня мала спрыяў аматарам ідыша, то не дужа і замінаў ім; пляцовак жа для збору яўрэяў у Мінску 1990-х не хапала, каштоўны быў кожны лапік. Некаторы час «моекаўцы» збіраліся таксама ў бібліятэцы імя Купалы ля Камароўкі – прасторы там было куды больш, чым на Інтэрнацыянальнай. Запомніліся прэзентацыі кніг Арона Скіра «Еврейская духовная культура в Беларуси», Марата Батвінніка «Г. М. Лившиц». Цікава ў 1996 г. мы пасядзелі і паспявалі з Якавам Бадо, акцёрам ізраільскага тэатра «Ідышпіль». А ў 2000 г. на Інтэрнацыянальную завітаў Янка Брыль – прысутнічаў я і на той сустрэчы, слухачоў набілася процьма.

Не забываючыся на ягоныя «дзіўноты і памароцтвы», я ўдзячны Маю Данцыгу за ўсё добрае. Чалавеку, сфармаванаму ў савецкі час, а пагатове ў сталінскі, цяжка было перарабіць сябе. Нават яго пралукашэнкаўскія заявы 1998 г. (у газеце «Белоруссия») і 2014 г. (у часопісе «Беларуская думка») магу зразумець – Лукашэнка ў студзені 1995 г. надаў яму годнасць народнага мастака, а ў верасні 2005 г. узнагародзіў і ордэнам Францыска Скарыны. Усё ж у МОЕКу партрэтаў «правадыра» не назіралася, а вось выявы ідышных пісьменнікаў у чытальнай залі шмат гадоў віселі.

Заслужанае ці не было тое званне «народнага»? Пытанне чыста абстрактнае. Па-мойму, здараліся ў мастацкай творчасці М. В. Данцыга правалы, але ж не бракавала і рэальных дасягненняў. Так, з гісторыі мастацтва і яўрэйскага руху ў Беларусі яго не выкрэсліць.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

26.03.2018

Увага! Скора на сайце – ч. 2 (мастацтвазнаўчыя рэфлексіі Андрэя Дубініна пра творчасць Мая Данцыга і не толькі)

Апублiкавана 26.03.2018  16:46

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (70h)

Шалом-бай! Колькі слоў пра выбары-дурыбары ў адной суседняй краіне, дарма што маё стаўленне да іх аптымальна перадае чыйсьці гумарны відэаролік…

Уразілі «скрэпненькія» лічбы – больш як 76% «за Пу» на фоне яўкі 67,5%… Сам Лукашэнка ў верасні 2001 г., калі ўжо кантраляваў усе рычагі ўлады, паводле афіцыйных звестак не набраў 76% (адно 75,65% :))

Слушна заўважыў Павел Севярынец, што яўка ў Расіі наганялася для таго, каб забяспечыць «галоўнаму кандыдату» галасы звыш паловы выбарцаў (усіх, а не толькі тых, хто памеціў участкі). У той жа час не блізкі мне фаталізм Анатоля Шумчанкі: «Крэмль зацікаўлены ў захаванні цяперашняй улады ў Беларусі і не дапусціць ніякіх перамен. Мы працягнем стагніраваць разам з нашым хаўруснікам і пажынаць усе прыгажосці яго процістаяння з цывілізаваным светам. “Віншую” ўсіх з тым, што як мінімум яшчэ 6 гадоў наша палітыка не зведае зменаў».

Гісторык Андрэй Кіштымаў яшчэ ў 1996 г. («Пісьмы рускага беларуса») мудра адзначаў: «Па-сапраўднаму незалежнай Беларусь стане тады, калі перастане мераць сябе расійскай лінейкай. Тады, калі я адкрыю любое беларускае выданне і там не будзе ні слова пра Расію: ні добрага, ні кепскага, а будзе адна Беларусь». Але ж, як і даўней, адныя захапляюцца, іншыя клянуць у сырыя камяні…

Адзін з рухавікоў будучага «Дня Волі» ў Мінску 25 сакавіка 2018 г. – якраз патрэба давесці «ім», што «мы» не лыкам шытыя. Нагадаю: частка альтэрнатыўных сіл гатовая задаволіцца «сініцай у руках» (дазволеным канцэртам ля Опернага тэатра), частка настойвае на тым, што шэсце па цэнтры горада – неад’емны атрыбут святкавання.

Афішка з сайта М. Статкевіча

Не буду зараз высвятляць, хто мае рацыю. Шкада, што «альтэрнатыўнікі» не пайшлі трэцім шляхам, яшчэ год таму апісаным у «Катлетах & мухах», – невялікія шэсці ў мікрараёнах сталіцы падкрэслілі б укаранёнасць свята, надалі б яму «хатняе» адценне.

Мікола Статкевіч, заклікаючы да маршу ад плошчы Якуба Коласа, спадзяецца на «прыніжаны і абражаны» люд паспаліты, у тым ліку на кіроўцаў маршрутак, якім стала цяжэй працаваць з канца лютага. Вячаслаў Сіўчык, паплечнік М. С. па «Беларускім нацыянальным кангрэсе», адзін з першых палітзняволеных РБ (увесну 1996 г. ён тры тыдні трымаў галадоўку за кратамі), як вынікае з яго відэазвароту, робіць стаўку на «беларускіх нацыяналістаў».

Паважаю В. Сіўчыка за тое, што ўвосень 2001 г. ён адзіны з беларускіх палітыкаў прыйшоў у суд Маскоўскага раёна на пасяджэнне, дзе разглядалася мая справа (скончылася арыштам). Праз некалькі гадоў ён – зноў жа адзіны з вядомых дзеячаў – асабіста пазваніў нам у дзверы і прапанаваў падпісацца за незалежнага кандыдата, у групе якога тады працаваў. Але зараз, баюся, В. С. трошкі «выпаў з кантэксту». Дзе тыя «нацыяналісты», здольныя выйсці на недазволенае шэсце? Нехта з’ехаў, іншыя адышлі ад палітыкі, а хтосьці ловіць вышэйзгаданую «сініцу»… Прынамсі «Малады фронт» («хросным бацькам» якога і быў В. Сіўчык) ды БНФ з яго маладзёжнай арганізацыяй у канцы лютага 2018 г. адмовіліся ад традыцыйнага шэсця 25 сакавіка на карысць «святочнай акцыі» з непазбежным міліцэйскім надглядам. «Пазнякоўцы» ж таксама не пойдуць за Сіўчыкам: у іх свая «дзвіжуха», 24.03.2018 ля кінатэатра «Кіеў». Месца сапраўды знакавае: 28 гадоў таму бачыў там самога Зянона Станіслававіча 🙂

Застаецца незарэгістраваны ў Беларусі рух салідарнасці «Разам», які да 2016 г. і ўзначальваў В. Сіўчык. Як відно нават з гэтага рэпартажа ды акаўнта «ВКонтакте», масавасцю рух не адрозніваецца. Ну, магчыма, возьмуць «не числом, а уменьем»…

На жаль ці на шчасце, зараз у беларускім палітыкуме (не блытаць з усёй Беларуссю) час не змагароў, а апартуністаў; больш канкрэтна, не Сіўчыка, а Зісера. Юрыя Анатольевіча запрасілі выступіць на «мерапрыемстве ў гонар БНР» ля Опернага, і ён паясніў «свайму» інтэрнэт-парталу, што «вырашыў згадзіцца». Прамаўляць будзе, калі верыць яго словам, па-руску і без воклічу «Жыве Беларусь!»

Мяркую, у прыняцці рашэння выступіць перад (шмат)тысячнай публікай асноўную ролю адыграла жаданне павялічыць сваю капіталізацыю, натуральнае для бізнэсмена. У тым, што Ю. З. прагне данесці да народных мас уласныя суперкаштоўныя думкі пра нацыянальную ідэнтычнасць, я сумняюся. Па адукацыі ён інжынер.

Арганізатары не пыталіся, каго запрасіць, і наогул не кантактавалі са мною. Тым не меней ахвярую ім бясплатную параду – запозненую, але гістарычна абгрунтаваную. Кандыдатка гістарычных навук Іна Герасімава, згаданая ў мінулым выпуску, разважаючы пра Першую і Другую ўстаўныя граматы БНР, падкрэслівала, што «тэксты гэтых фактычна канстытуцыйных актаў Беларусі друкаваліся не толькі на беларускай і польскай мовах, але і на ідышы».

Карацей, рабяты, калі ўжо «пайшлі насустрач» тутэйшым яўрэям, то запрасіце чалавека, здольнага прывітаць натоўп (або прачытаць верш, або праспяваць песню) на мове ідыш. Гэтак вы хаця б паспрабуеце аднавіць «сувязь часоў»… дый зробіце добрую справу для мовы, яшчэ больш уразлівай, чым беларуская.

Зразумела, хто там выступіць/не выступіць 25.03.2018 (шанаваны мною Аляксандр Кулінковіч адмовіўся не без скандалу), праблема даволі дробная. Куды больш непакоіць будаўніцтва Астравецкай АЭС, а ў звязку з ім – тлумачэнні намесніка міністра энергетыкі РБ. Ужо тое, як таварыш «супакойваў» літоўцаў: «Сёння ў свеце няма ніводнай [атамнай] станцыі, якая змагла б вытрымаць удар буйнога самалёта» (беларуская, маўляў, не выключэнне). Толькі вось чамусьці афіцыйны сайт БелАЭС у 2014 г. абяцаў, што «Двайная абалонка рэактарнай пабудовы… служыць фізічнай абаронай ад прыроднай і тэхнагенных знешніх уздзеянняў, уключаючы землятрус, ураганы, падзенне самалёта». Журналіст «Еўрарадыё» адшукаў і іншыя прыклады «абяцанак-цацанак». Хтосьці з адказных асоб зманіў, і гэта вымушае думаць, што падзенне корпусу рэактара ў ліпені 2016 г. не было «безадказнасцю аднаго чалавека», як настойвае намміністра.

У чынавенскіх колах небяспека ад АЭС недаацэньваецца. Яна відавочная яшчэ і таму, што этыка працы ў РБ, пра якую выпала пісаць у лютым 2017 г., дагэтуль кульгае на абедзве нагі. Толькі самыя гучныя эпізоды, адзначаныя ў СМІ за апошнія месяцы:

– на «мадэрнізаваным» «Пінскдрэве» не раз гінулі рабочыя: 19.01.2018, у пачатку сакавіка

– у студзені 2018 г. будаўнікі падалі і разбіваліся насмерць у Жабінцы і Мінску

– смяротныя траўмы ад абсталявання атрымлівалі працоўныя ў Бабруйскай бальніцы і на Радашковіцкім керамічным заводзе (адпаведна, у студзені і сакавіку 2018 г.)…

Адзін з найбольш трагічных выпадкаў здарыўся на «паспяховым» салігорскім «Беларуськаліі» 09.03.2018; дваіх шахцёраў заваліла ў эксперыментальнай ходцы. Іхнюю згубу цяжка цалкам спісаць на небяспекі прафесіі, бо і раней прадпрыемства не вылучалася павагай да аховы працы (казусы Праскаловіча, Грынюка).

Нехта заўсёды будзе дзяўбці: «тут не сістэма, а асобныя выпадкі». Аднак нежаданне чынавенства і няўменне люду паспалітага «бачыць лес за дрэвамі» не касуе таго факта, што цяперашні ўзровень вытворчай дысцыпліны робіць развіццё атамнай энергетыкі ў Беларусі надта рызыкоўным. Можа быць, не позна адмовіцца ад запуску першай чаргі АЭС, запланаванага на пачатак 2019 г. Тым болей што, як паказана тут, ніхто з суседзяў не становіцца ў чаргу па «танную электрычнасць», а для Беларусі энергія з АЭС будзе збыткоўнай.

Шчырае і ўчаснае прызнанне памылкі, праз якую была выкладзена безліч грошай, пэўна, падвысіла б аўтарытэт жыхароў Беларусі ў свеце. Так, аўтарытэт ды імідж на хлеб не намажаш, але без іх наўрад ці многае заробім… Вось і ў любімага дзецішча Лукашэнкі, аўтамабільнага завода «Белджы», назіраюцца «асобныя недахопы». А пачыналася ўсё таксама з дурнавата-аптымістычных заяў намесніка міністра (толькі не энергетыкі, а прамысловасці).

Выглядае, «элітам» РБ трэба ўжо адваёўваць павагу не тое што на «Захадзе», а і ў Кітаі. Штрышок: у лютым 2018 г. са скандальнай будоўлі завода пад Светлагорскам (выкіды з якога перад тым засмуродзілі ўсю акругу) кітайскія работнікі масава паехалі святкаваць «свой» Новы год на радзіму і… не паведамілі беларускім партнёрам, калі іх чакаць назад. Прэс-сакратарка канцэрна «Беллесбумпрам» тлумачыла так: «Яны ж людзі вольныя, мы не можам імі кіраваць. Выехалі – абяцалі вярнуцца». Тутэйшыя, атрымліваецца, паднявольныя 🙁 Хіба і таму з 2012 г. колькасць працоўнай сілы ў РБ, як сведчыць Белстат, павольна, але няўхільна змяншаецца?

Доўгі час змяншаліся тутака і даходы насельніцтва. Сёлета, здаецца, яны растуць, што цешыць. Праўда, і сумнавата ад таго, што рост выкліканы хутчэй знешнімі фактарамі (падаражэнне нафты ў свеце), чым унутранымі. І як тыя даходы размяркоўваюцца?..

Дальбог, цікава было б пачытаць даклад-расследаванне пра Сінявокую і яе кіраўнікоў, накшталт расійскага «Путин. Итоги. 2018». Асобныя каштоўныя звесткі можна знайсці ў справаздачах «Белорусского ежегодника» і на сайце «Ідэі», але стракатасць падыходаў, недакампетэнтнасць або звышасцярожнасць многіх аўтараў ускладняюць успрыманне пазіцыі «экспертнай супольнасці». Між тым даўно надышоў час, калі даклады пра падзеі/тэндэнцыі ў краіне за «справаздачны перыяд» мусяць адрасавацца не спонсарам, а шараговым грамадзянам РБ, якія не страцілі ахвоту да крытычнага мыслення. Тады, магчыма, і пачнецца грамадскі дыялог, дэклараваны «вялікімі дэмакратамі» з «Народнай волі» ды падобных пляцовак. Пакуль жа «Белгазета» трапна адзначае: «Беларусам прасцей размаўляць з катамі і сабакамі, чым паміж сабою». Ну і… «жыццё мінае, а шчасця няма»: у сусветным рэйтынгу «шчасця» (дабрабыту) Беларусь за 2015–2017 гг. апусцілася з 59-га месца на 73-е (са 156). Для параўнання – Ізраіль у 2016–2017 гг. замацаваўся на 11-й пазіцыі.

Адказным за сацыяльную рэкламу ў сталічным Фрунзенскім раёне, як і мне, хочацца харошага жыцця, таму, відаць, яны і не мяняюць білборд з педагогамі… Паглядзеў – быццам бы вярнуўся ў «шчасны» 2014-ы 🙂

На рагу вуліцы Альшэўскага і праспекта Пушкіна, 20.03.2018

А хтосьці, дзякуй Б-гу, жыве тут і цяпер, варушыцца, стварае смяхотныя белмоўныя песні… Не паспеў я падтрымаць Вольгу Нікалайчык у яе памкненні зрабіць «свой кліп», як высветлілася: «наша» альтэрнатыва Галыгіну & Шнуру ў сеціве ёсць! Можа, папса, а мо ў нечым і пародыя на папсу…

https://www.youtube.com/watch?v=E-mL7Wo7Pzk

Мелодыя так сабе, але як «першы блін» – крэатыў вельмі годны. Падчас перапіскі аўтары паабяцалі, што наступны кліп акажацца яшчэ больш разняволены.

З іншых пазітыўчыкаў – завершаны новы пераклад на беларускую галоўнага рамана Мойшэ Кульбака «Zelmenyaner» (на днях), а Беларускі фонд культуры падтрымаў ідэю з дошкай у гонар мінскага ідышнага часопіса «Штэрн» (яшчэ ў лютым г. г.). Чакаецца «яўрэйскі» нумар выдання «ПрайдзіСвет». Сачыце за рэкламай!

Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

20.03.2018

Апублiкавана 20.03.2018  18:35