Category Archives: Статьи, публикации, научные исследования

Ещё один камешек на могилу Юрия Тепера (1958–2020), сына Якова

Юрий Яковлевич Тепер… Много тёплых слов было сказано о нём во время прощания на Западном кладбище (9 ноября), а позже написано для belisrael. Видный российский филолог Борис Ланин, когда-то игравший с Юрой в гексашахматы, тоже отозвался на его смерть: «Ужас, просто ужас. Так хоть знал, что есть на свете ещё одна добрая душа. За что такое горе» (10.11.2020).

Больше двадцати лет назад познакомились мы с Ю. Т. – он захаживал в библиотеку Минского объединения еврейской культуры на ул. Интернациональной, где я волонтёрил с 1993 г. Затем (в 1998–99 гг.) виделись в клубе «Хэсэд Рахамим» возле станции метро «Восток» и в Израильском центре на ул. Уральской. В клубе – играли в шахматы, в центре – пересекались на встречах с интересными людьми. Заинтриговало меня то, что Юра умел играть в «польские шахматы», будоражившие моё воображение ещё в советское время. Однажды в «Хэсэде» он прочёл краткую лекцию об истории гексашахмат, показал фотографии, расставил на специальной доске фигуры. Одним из немногих желающих сыграть оказался я… Проиграл, конечно.

В конце 1999 г. благодаря настойчивости Михаила Зверева (1929–2017) мы с Юрой оказались в одной команде, отправившейся во Дворец шахмат и шашек на турнир по быстрым шахматам. Для Юры это был второй раз, когда он выступал за команду «Хэсэда», для меня – первый… Кажется, оба остались довольны тем опытом. Я выступил чуть лучше; Юра в свои 40 лет ещё не был кандидатом в мастера – он стал им в 2001 г. – и в лёгких партиях уступал мне примерно в трёх случаях из четырёх. Любопытно, что 15-20 лет спустя сила нашей игры практически сравнялась: то ли я за это время ослаб, то ли (что более вероятно) мой соперник усилился.

Помнится, в мае 2000 г. мы сидели рядом с Ю. Т. в зале на Уральской, 3, и обменивались ехидными репликами касательно речи одного из ораторов – крупного еврейского деятеля, заочно критиковавшего тех, кто был с ним не согласен – в частности, главу Иудейского религиозного объединения и его газету. Я жил недалеко от Израильского центра, где Юра подрабатывал тьютором (проверял контрольные работы студентов Открытого университета Израиля). Тогда он впервые зашёл ко мне в гости.

Не сказать, что Юра был прост в общении… Он предпочитал слушать, а не говорить, и в начале 2000-х я всё ещё мало что о нём знал. Тем не менее обратился к нему, когда собирал подписи за сохранение синагоги на ул. Димитрова, 3 (сентябрь 2001 г.). По каким-то причинам он не смог встретиться до того, как письмо было отправлено «еврейским вождям», но всё же пару дней спустя попросил дать ему возможность подписаться… Мне понравился этот идеализм, и в 2002 г. Ю. Тепер стал постоянным получателем газеты «Анахну кан», где вставлялись шпильки тем самым «вождям» и высказывалась надежда на создание в Беларуси полноценной еврейской общины. Принимал издание он благосклонно, однако публицистикой интересовался меньше, чем литературными произведениями (в частности, понравилась ему малоизвестная поэма Змитрока Бядули «Жыды»). Вообще, он старался никого не ругать, но редко и хвалил: его любимым словцом, когда что-то нравилось, было «Нормально!»

В то время виделись мы нечасто. Я знал, что Юра посещает клуб «Хэсэда» «Белые и чёрные» и даже исполняет там роль культорганизатора, ответственного за шахматы (формальный руководитель клуба, упомянутый М. Зверев, интересовался больше шашками), но после переезда «Хэсэда» на ул. В. Хоружей, 28 меня туда не тянуло. «Набеги» на клуб я возобновил весной 2003 г., после того как был назначен «главным редактором» журнала «Шахматы». Редколлегию сформировал за неделю-две, но нужны были авторы и читатели.

Юра активно включился в работу над журналом, благо имел богатый опыт написания статей о шахматах и шахматистах – в частности, я встречал его материалы в газете «Авив» и журнале «Мишпоха». В «Шахматах» № 1 появился его очерк-воспоминание о визитах в Минск Гарри Каспарова, который я перевёл на белорусский язык. Вышло вроде бы неплохо (оценил даже такой скептик, как мастер Капенгут), но я допустил досадный ляпсус: не узнав у Юры, как звучит его фамилия по-белорусски, указал «Цепер». Получил от автора заслуженный нагоняй, пришлось извиняться… С тех пор я сам писал и другим наказывал, чтобы писали «Тэпер».

Вытесненный из министерского журнала, я создал собственный: «Шахматы-плюс». Продержался этот проект недолго, с декабря 2003 до июня 2004 гг., но Юрий Тепер подставил мне плечо: не будучи в редколлегии, подготовил ряд интересных материалов, да и с распространением помогал (в отличие от его приятеля, бойкого тренера Геннадия Либова, и нашего общего знакомого Абрама Ройзмана, оставшихся с «официозом»). Кроме того, Юра познакомил меня со своим старинным приятелем Александром Павловичем – этот любитель шахматных и шашечных игр позже помог провести турнир к столетию газеты «Наша Ніва» (2006).

В «Хэсэде» весной 2003 г. я планировал только поведать о будущем издании, но вышло так, что 6 лет чуть не каждое воскресенье приезжал играть в шахматы и общаться. Попутно рассказывал публике о своих идеях… что не вызывало большого энтузиазма. Пожилым перворазрядникам и кандидатам в мастера было «и так хорошо»: постучали фигурами 2-3 часа (Юра обычно сам играл в организованных им блицтурнирах), попили чаю c печеньем, полистали газеты, разошлись. «Хэсэду» шахматная команда была уже без особой надобности, и Юра не усердствовал в её сплочении. Тем более, тогда он во всю мощь осваивал традиционный образ жизни: как сам пошучивал, погружался в «талмудический обскурантизм».

Впрочем, в 2005 г. договорились о том, что к нам в гости придёт команда клуба «Веснянка», который я тогда тоже посещал. Cостоялся небольшой матч; я сыграл за «Хэсэд» на 1-й доске против Миши Гинзбурга, Юра на 2-й (не помню, кто был его соперником, но уж точно не мастер). «Хэсэд» выиграл. Мне хотелось, чтобы встречи стали традиционными, но увы… Зато в 2007 г. Юра пригласил в еврейский общинный дом студентов из педуниверситета, и снова был матч. Тут уж мы встретились с Юрой на 1-й доске – он предпочёл возглавить команду учреждения, в котором работал.

В «Хэсэде», февраль 2005 г. Стою у Юры за плечом

На рубеже 2000-х – 2010-х гг. руководство «Хэсэда» перенесло шахматно-шашечные посиделки с воскресенья на понедельник, и Юра перестал в них участвовать (я отошёл от «Белых и чёрных» ещё раньше). Но мы пересекались на «Яме», у Комсомольского озера или в нашем районе… С середины 2010-х гг. стали видеться чаще. Обычно Юра звонил в воскресенье с утра и после обеда заходил ко мне домой на ул. Матусевича – мы обсуждали новости, готовили материалы для сайта, который вы сейчас читаете… Немало времени занимала проверка материалов, т. к. почерк у Юры был своеобразный. Он полушутя говорил, что иногда сам не разбирает им написанное.

После «деловой части» мы поигрывали в шахматы (последнее время чаще в гексагональные) и выходили гулять по окрестным кварталам. Бывало, провожал Юру до «высотки» на ул. Ольшевского, куда он с мамой переехал примерно в 2004 г. (прежде они жили на улице с шахматным названием – Короля!) Нередко после прогулок Юра садился на троллейбус и ехал к Валере Константинову или в синагогу.

Однажды пригласил я Ю. Тепера на традиционное соревнование Союза белорусских писателей; он выступил вне конкурса и, помнится, вполне достойно. Воспроизведу фото 2016 г., сделанное во время турнира Викой Тренас.

Ю. Т. крайний слева

В конце лета 2017 г. благодаря Юре я наконец-то более-менее освоил игру в «гекса»: после десятка поражений перестал попадаться в элементарные ловушки, и проигрыши начали чередоваться с победами.

Думали мы над тем, как возродить эту разновидность шахмат в Беларуси, но ничего толком не придумали. Я не настаивал, т. к. хватало собственных проблем, да и видел, что Юре тоже не очень-то хотелось «дважды входить в ту же реку»… Шестигранную доску, на которой мы сражались (и носили её на открытие клуба «Шахматный дом»), он в конце концов подарил мне. Впрочем, о мире «гекса» 1980–1990-х гг. Юра вспоминал охотно, посвятив событиям и людям целый цикл статей.

Вообще же, в последние 5 лет жизни он, как мне кажется, «разрывался» между общиной «Бейс-Исроэль», работой в педуниверситете им. Танка и уходом за мамой, Евгенией Аркадьевной (1932–2020). Творческий подъём наступал у него во время отпуска или тогда, когда мама отправлялась в санаторий. Писал не ради денег, но чересчур наивным не был и цену себе знал.

Юра, не имея компьютера, зачастую спрашивал у меня по телефону о ходе крупных шахматных соревнований, а то и, приходя в гости, следил за ними онлайн, однако сам иной раз играл «без огонька». Я заметил это в конце лета 2019 г., когда он попросил меня перед чемпионатом Европы среди корпораций (педуниверситет выставил команду наряду с десятком иных белорусских «фирм») сыграть несколько тренировочных партий.

Ю. Тепер в составе команды БГПУ (2-й слева, рядом с М. Никитенко – чемпионом Беларуси 2020 г.). Фото: openchess.by

В «корпоративном» чемпионате Юра выступил неважно – 1 очко из 9. Правда, среди его соперников были мастера и гроссмейстеры. Кроме того, играть пришлось в субботу, что вызвало у соблюдавшего традиции иудея дополнительные волнения… В перерыве он ходил пешком в синагогу, а затем вернулся в турнирный зал, т. е. прошёл по жаре километров 10. Его ещё и в общине по-дружески пожурили, что волей-неволей, а нарушил шаббат.

В 2020 г. Юра уже говорил мне, что не будет выступать за команду БГПУ в субботу (это к вопросу о его «безотказности», упомянутой в некрологе). Без надобности Юра ни с кем не конфликтовал, но в ключевые моменты умел сказать твёрдое «нет». В сентябре 2020 г. начальство просило его постоять с красно-зелёным флажком в рамках казённого мероприятия. Юра отказался, но не из-за своей «оппозиционности», а потому, что мать нуждалась в помощи. Начальник упрекнул его: «Вот видите, когда Вам что-то надо, мы идём навстречу, а Вы…»

Последняя наша встреча, во время которой Юра и рассказал мне об этом эпизоде, относится к Йом-Кипуру. Днём 28.09.2020 я вышел пройтись к озеру, и ноги словно понесли меня к синагоге. У трамвайной остановки «Переспа» услышал, как меня окликают – от синагоги быстро, несмотря на пост, шёл Юра с фирменной улыбкой до ушей… Мы прошли с ним по Червякова, В. Хоружей (мимо «дома Короткевича» и «бани Короткевича»; Юра заметил, что в ней, пребывая в Минске, любил париться один известный американский раввин, а веники ему пришлись настолько по душе, что просил выслать несколько штук в США), бульвару Шевченко, Каховской. Завернули и на «площадь Перемен». Очень тёплая получилась встреча – притом, что Юра по-прежнему больше слушал, чем говорил. «За политику» мы, кстати, время от времени беседовали, так что я бы не сказал, что он совсем уж ей не интересовался.

У него были планы – попрощаться с уютной, но поднадоевшей за 40 лет библиотекой БГПУ (по новому законодательству до выхода на пенсию оставалось ещё несколько месяцев) и больше времени уделять тому, к чему действительно лежала душа: походам в синагогу, участию в еврейских праздниках, изучению Торы, подготовке статей о знаменитых спортсменах.

Юру занимала хорошая художественная и мемуарная литература. Брал у меня взаймы, например, сборник «Цена метафоры» (о процессе Синявского и Даниэля), книги Владимира Лобаса «Жёлтые короли» (о жизни таксистов в США), Михаила Садовского «Под часами» (последняя ему, правда, не «зашла»: «слишком уж мрачно»). Но в первую очередь читал, конечно, то, что выходило по истории шахмат. В последнее время – книгу «Иду на вы», посвящённую Виктору Купрейчику, три тома «Шедевров и драм чемпионатов СССР» Сергея Воронкова (собирался отрецензировать). Иронически отмечал ошибки у таких местных околошахматных авторов, как Иосиф Калюта, Сергей Канашиц, Семён Лиокумович.

В этом году планировали мы подготовить совместный материал к 80-летию чемпионата СССР по шахматам 1940 г., в котором успешно сыграл белорус Гавриил Вересов. Юра знал, что к Вересову есть вопросы «по еврейской линии», но объективно оценивал его вклад в шахматную жизнь Беларуси.

Юра с призовым фонарём (2018). Он и сам освещал многим путь…

Совместные фото получались у нас забавные, да и как-то дополняли мы друг друга в диалогах, словно Тарапунька и Штепсель… Сейчас мне будет куда труднее обрабатывать «шахматную ниву». Прошёл месяц, а со смертью Юрия Тепера всё не могу смириться. И всё же тихо радуюсь, что он много лет был рядом с нами.

Вольф Рубинчик, г. Минск

wrubinchyk[at]gmail.com

06.12.2020

Опубликовано 06.12.2020  04:09

Наталля Агарэлышава разважае пра сінагогі Гомельшчыны

Выкарыстанне патэнцыялу былых і існуючых сінагог Гомельшчыны: гісторыя, праблематыка, магчымасці

Для беларускіх мястэчак пачатку ΧΧ ст. былі характэрныя царква, касцёл і сінагога (часам – і мячэць), якія звычайна стаялі ў цэнтры. Паводле этнічнага складніка пасля беларусаў на другім месцы былі габрэі, якія складалі 14,1% (каля 1,2 млн. чалавек) ад усяго насельніцтва [1]. Даследчык Бэн-Цыён Пінчук прадставіў дадзеныя аб тым, што ў 1897 г. габрэйскае насельніцтва дамінавала (складала звыш 80% насельніцтва) у 462 мястэчках ва ўсёй рысе аседласці [3].

Усе змянілася пасля 1940-х гг., калі габрэйскае насельніцтва пацярпела ў час Халакоста (з тых, хто застаўся на акупаванай тэрыторыі, загінула каля 96% – статыстыка Яд Вашэм, 1991 г.). У апошнія дзесяцігоддзі існавання Савецкага Саюза ў беларускіх габрэяў з’явілася магчымасць з’ехаць у Ізраіль або іншыя краіны. Але засталося матэрыяльнае ўвасабленне габрэйскай культуры – сінагогі, вакол якіх некалі круцілася ўсё жыццё абшчыны. Што ж такое сінагогі і як яны выкарыстоўваюцца цяпер? Сінагога – гэта любое памяшканне, прызначанае для грамадскай малітвы, якая заўсёды была і застаецца яе галоўным прызначэннем. Аднак у Талмудзе сінагога толькі адзін раз названа «домам малітвы» (бейт-тфіла). Як правіла, яе функцыі значна шырэй – з старажытных часоў і па сённяшні дзень яна завецца «дом сходу» (бейт-кнесет), ці ў больш звыклай для нас грэчаскай версіі – «сінагога» (συναγωγή). У адпаведнасці са сваёй назвай, сінагога з’яўляецца месцам адукацыі, правядзення сустрэч, сходаў, розных урачыстасцяў як для ўсёй абшчыны, так і для яе асобных чальцоў [4].На сённяшні час у Беларусі дзейнічае каля дзесяці сінагог, з іх тры – у г. Мінску [5]. Будынкаў сінагог, якія не выконваюць свае першапачатковыя функцыі, захавалася каля 70, і выкарыстоўваюцца яны пад розныя гаспадарча-бытавыя патрэбы: складскія памяшканні, рамонтныя майстэрні, крамы, жытло і г.д. І гэта – у лепшым выпадку, бо некаторыя з іх проста пустуюць і стаяць у руінах [2, 5]. Я вырашыла разгледзець сінагогі Гомельшчыны – вобласці Беларусі, дзе іх захавалася менш за ўсё. Навізна даследавання – у тым, што сінагогі Гомельшчыны дагэтуль падрабязна не вывучаны і не апісаны (аднак ёсць асобныя публікацыі пра жыццё габрэйскіх суполак Беларусі).

Мал. 1. Касцялянскі А. Р. Сінагога ў Нароўлі. 1927 г. Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь (фота аўтаркі). Будынак страчаны.

Падчас даследвання я высветліла, што сінагогі, якія дзейнічаюць у першапачатковым будынку, знаходзяцца ў самым г. Гомелі.

Мал. 2. Былы будынак сінагогі «Рош-Піна» у Гомелі, дзе зараз знаходзяцца ўсе габрэйскія суполкі горада (фота аўтаркі)

Так, будынак сінагогі «Рош-Піна» (год пабудовы – 1870) пасля ўсіх выкарыстанняў і перабудоў усё ж такі вярнулі габрэйскай суполцы Гомеля. Зараз асноўны карыстальнік будынка – грамадскае аб’яднанне «Гомельская абласная габрэйская суполка “Ахдут”». Па адрасе вул. Чырвонаармейская, 1а, зараз знаходзяцца дзве сінагогі: «Бейт Якаў» (артадаксальны іўдаізм) і «Кадзіма» (рэфармісцкі іўдаізм). Акрамя гэтага, у будынку размешчаны наступныя габрэйскія суполкі: супольная бібліятэка, клуб «Менора», грамадскае аб’яднанне «Гомельскі абласны габрэйскі дабрачынны цэнтр “Хэсэд Бат’я”», грамадскія аб’яднанні «Сахнут» і «Кэшэр», моладзевае аб’яднанне «Тхія», гарадская арганізацыя Беларускага саюза габрэяў – ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, габрэйскі навучальна-інфармацыйны цэнтр, культурна-гістарычнае таварыства «Арыэль», габрэйская нядзельная школа, дзіцячы садок-школа «Атыква», танцавальны гурток, ВІА «Мішпаха», хор «Аідышэ Лід», праграмы «Умелыя ручкі» і «З рук у рукі» і іншыя [9]. Тут можна зрабіць выснову, што ў абласным цэнтры існуе моцная габрэйская суполка, намаганнямі якой атрымалася не толькі захаваць і вярнуць будынак сінагогі, але і ўключыць у супольнае жыцце каля 1000 габрэяў горада [6, 9].

Зусім іншая сітуацыя склалася ў населеных пунктах, дзе засталіся будынкі былых сінагог, а габрэйскія суполкі невялікія (і дзе жывуць пераважна габрэі сталага ўзросту). Так, будынак сінагогі ў Калінкавічах да нядаўняга часу быў заняты пунктам аховы грамадскага правапарадку, але цяпер ахоўнікам перадалі новы будынак, а стары пустуе. Габрэйская супольнасць г. Калінкавічы збіраецца ў хаце, пераробленай унутры пад сінагогу (на той жа вуліцы) [10].

Мал. 3. Былы будынак сінагогі ў Калінкавічах, у якім да нядаўняга часу быў размешчаны пункт аховы грамадскага правапарадку, зараз пустуе (фота аўтаркі)

У гарадскім пасёлку Парычы будынак былой сінагогі займае дзіцячая бібліятэка, а ў Чачэрску – малітоўны дом хрысціян-баптыстаў.

Мал. 4. Былы будынак сінагогі ў г.п. Парычы, зараз – дзіцячая бібліятэка (фота: globus.tut.by)

Мал. 5. Былы будынак сінагогі ў Чачэрску, гісторыка-культурная каштоўнасць, зараз – царква хрысціян-баптыстаў (фота: globus.tut.by)

Дарэчы, гэта адзіны будынак сінагогі на Гомельшчыне, які мае статус гісторыка-культурнай каштоўнасці з часткова захаванай аўтэнтычнай архітэктурай [2, с. 142, с. 144]. Кіраўнік праекта «Гісторыя габрэяў у Беларусі» у Тэль-Авіўскім універсітэце, доктар гістарычных навук Л. Смілавіцкі (паводле нашых звестак – кандыдат гістарычных навук, або PhD. – belisrael) піша, што ў г. Рэчыцы захаваўся будынак былой сінагогі насупраць гарвыканкама, але навукова гэта не падцверджана [7].

Таксама былі выяўлены асноўныя праблемы выкарыстання будынкаў былых сінагог:

1. Зніклая памяць (пра габрэйскую культуру і спадчыну сярод беларусаў);

2. Выпадкі неталерантнасці і вандалізму (Калінкавічы, Гомель);

3. Адсутнасць запыту на выкарыстанне будынкаў былых сінагог у першапачатковым выглядзе (невялікая колькасць наведвальнікаў габрэйскіх суполак у Калінкавічах і Парычах, адсутнасць суполкі ў Чачэрску).

У сувязі з гэтым паўстаюць пытанні інтэрпрэтацыі былой/сённяшняй матэрыяльнай габрэйскай спадчыны. Прааналізаваўшы сітуацыю з сінагогамі Гомельшчыны, я бачу наступныя шляхі яе вырашэння:

• Вывучыць па розных крыніцах (навуковыя публікацыі, архівы, сайты габрэйскіх суполак і арганізацый) метамарфозы, што адбываліся з сінагогамі Гомельскай вобласці ў перыяд 1945-2000 гг.;

• Вывучыць сітуацыю са станам існуючых і перабудаваных сінагог «на месцы»;

• Высветліць адносіны да гэтых будынкаў як мясцовага насельніцтва, так і габрэйскіх суполак (падрыхтаваць апытальнікі і правесці інтэрв’юіраванне).

Таксама мае быць праведзены SWOT-аналіз:

Унутраныя фактары Strengths (моцныя бакі):

– багатая і драматычная гісторыя габрэяў у Беларусі (у тым ліку – і ў Гомельскай вобласці);

– прысутнасць габрэйскіх суполак Гомельшчыны ў сацсетках (Фэйсбук, Укантакце, Аднакласнікі, Інстаграм);

– зацікаўленасць сярод габрэйскіх суполак матэрыяльнай спадчынай свайго народа

Weaknesses (слабыя бакі):

– абмежаваная інфармацыя пра габрэйскую спадчыну Гомельшчыны;

– адсутнасць адзінага сайта пра габрэйскую спадчыну Гомельшчыны (у т. л. пра сінагогі);

– няма фінансавых укладанняў з боку ўладаў;

– адсутнасць рэкламнай прадукцыі пра габрэйскую спадчыну на «месцах»

Знешнія фактары Opportunities (магчымасці):

– магчымасць вывучаць архіўныя і іншыя крыніцы для далейшай інтэрпрэтацыі матэрыялу;

– магчымасць папулярызацыі габрэйскай спадчыны на тэматычных выставах, кірмашах, этнафэстах і г.д.;

– магчымасць дапамогі з-за мяжы (Ізраіль, ЗША і г.д.)

Threats (пагрозы):

– выпадкі і спробы вандалізму;

– адсутнасць зацікаўленасці і інфармаванасці сярод мясцовага насельніцтва, уладаў і г.д.

 

Пасля гэтага можна вывучыць станоўчыя прыклады выкарыстання будынкаў былых сінагог на патрэбы мясцовай супольнасці. І тут самы яскравы прыклад – праца Беларускага камітэта ICOMOS па выкарыстанні будынка былой Ашмянскай сінагогі [8].

А далей ужо можна прапанаваць наступны набор дзеянняў:

• Распрацоўка турыстычнага маршруту «Па слядах былых штэтлаў Гомельшчыны»;

• Здымкі фільма/рэкламнага роліка пра жыццё былых штэтлаў Гомельскай вобласці ў фокусе з сінагогамі як «сведкамі» матэрыяльнай габрэйскай культурнай спадчыны;

• Развіццё зацікаўленасці мясцовых супольнасцяў у вывучэнні гісторыі Палесся (можна на базе краязнаўчых музеяў);

• Распрацоўка рэкламнай прадукцыі пра габрэйскую спадчыну Гомельшчыны.

Н. Агарэлышава, г. Мінск

Крыніцы

  1. Беларусы: Т. 4: Вытокі і этнічнае развіццё. Мінск: Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору, 2001, 221 с. – 4 т.
  2. Синагоги Беларуси. Каталог существующих зданий /сост. А. Еременко, М. Райхинштейн. – Иерусалим, 2019, 148 с.
  3. Pinchuk,B. C. How Jewish Was the Shtetl? // Polin. 2004. №17. P. 112.
  4. https://toldot.ru/articles/articleshtml?fbclid=IwAR01hK7jUuWBalwZB_qVqrbvCdQA0bHnt5XHIT_iR_HHbjUu7TkGV7DF_GQ
  5. https://globus.tut.by/type_tn_sinag_dejstv.htm
  6. https://toldot.ru/blogs/toldotplus/toldotplushtml
  7. http://nashkraj.info/evrejskie-adresa-rechitsy/
  8. https://nash-dom.info/54337
  9. Матэрыялы інтэрв’ю №№ 1 і 2 з прадстаўнікамі габрэйскіх суполак г. Гомеля.
  10. Матэрыялы інтэрв’ю № 3 з прадстаўніком габрэйскай суполкі Калінкавічаў.

Опубликовано 26.03.2020  15:23

Іудзейская эсхаталогія (Я. Руцкі)

Cтанаўленне рэпрэзентацыі эсхаталагічнага міфа ў кантэксце іудзейскай традыцыі

Традыцыя, якая ўзыходзіць да патрыярха семіцкіх плямёнаў Аўраама, заклала дактрынальную аснову манатэістычных рэлігій адкрыцця – іудаізму, хрысціянства і ісламу. Найбольш старажытнай з іх з’яўляецца іудзейская сістэма ўяўленняў, якая часткова асімілявала міфалагічныя элементы іншых культур рэгіёну (шумерскай, асіра-вавілонскай, егіпецкай). Базавая крыніца іудзейскай карціны свету – Танах, або Стары Запавет. Ён уяўляе з сябе збор старажытных тэкстаў, што ў большасці складваліся прыблізна з сярэдзіны XV па II ст. да н. э.

Рэпрэзентацыя эсхаталагічнага міфа ў рамках іудзейскай традыцыі доўгі час эвалюцыянавала і генеравала разнастайнасць ацэнак і ідэй. Ужо ў псалмах Давіда (Х ст. да н. э.) прасочваюцца тыповыя эсхаталагічныя матывы пакарання і ўратавання. Дзеля таго, што міф пра канец часоў звычайна ўключае абодва гэтыя матывы, узнікае дваістая сістэма ацэнкі: калі акцэнт робіцца на пакаранні, то эсхаталогія ўспрымаецца негатыўна, а калі на ўратаванні – то пазітыўна. Напрыклад, у Кнізе прарока Ісаі пазітыўна ацэньваецца эсхаталагічны вобраз новага свету, а ў Кнізе прарока Амоса бачанне канца часоў адзначана выключна горам. Апрача таго, іудзейскія эсхаталагічныя ідэі вылучаюцца вялікай арыгінальнасцю для свайго часу: у кнігах Ісаі і Езэкііля з’яўляецца канцэпцыя ўваскрашэння мёртвых у канцы дзён; у кнігах Міхея, Захарыі і Данііла распавядаецца пра будучага месію. Па-за рамкамі аўраамічнай парадыгмы згаданыя ідэі малазнаёмыя і амаль не распаўсюджаныя.

Аналіз генезісу іудзейскай эсхаталогіі ўскладнёны тым, што многія крыніцы датуюцца адно прыблізна. Апрача таго, старажытныя тэксты першапачаткова не былі кананічнымі, а таму яны маглі дапаўняцца і змяняцца ў пазнейшыя часы. Мы пастараемся як найлепей улічваць гэтыя акалічнасці і паказаць карціну развіцця іудзейскай эсхаталогіі ў гістарычна-эвалюцыйнай плоскасці.

Рэпрэзентацыя іудзейскага эсхаталагічнага міфа складаецца з шэрагу расповедаў рознага часу. Самая старажытная іх частка змешчана ў Кнізе Быцця, што датуецца прыкладна XV стагоддзем да н. э. Эсхаталагічныя сюжэты гэтай кнігі зводзяцца да наступных:

  1. Грэхападзенне.

Яно адносіцца да мадальнасці мінулага ды звязанае з забаронай Бога есці плод з дрэва пазнання дабра і зла, што цягне за сабою смерць (Быццё 2:17). Гэтая сітуацыя мае некалькі важных наступстваў для разумення наступнай спецыфікі іудзейскай эсхаталогіі:

1) парушэнне першаснай забароны зрабіла ўсіх людзей смяротнымі і вінаватымі, што мае дачыненне да індывідуальнай размернасці эсхаталагічнага міфа;

2) катастрафічныя наступствы выклікаюцца непасрэдна ўчынкамі чалавека;

3) разуменне Бога як крыніцы катастрафічнай пагрозы абумоўлівае неабходнасць «клічу» боскай прыхільнасці для здабыцця дабрабыту.

  1. Патоп.

Адлюстроўвае ўжо адбытую эсхаталагічную катастрофу, інтэрпрэтаваную як боскае пакаранне за людскую распусту (Быццё 6:5-7).

  1. Садом і Гамора.

Гісторыя знішчэння гэтых гарадоў знамянальная праз тое, што:

1) эсхаталагічны сцэнарый можа праяўляцца лакальна (Быццё 19:24-25);

2) наяўнасць пэўнай колькасці праведнікаў у гарадах, ахопленых грахом, можа служыць фактарам, дзеля якога тыя гарады могуць пазбегнуць вынішчэння (Быццё 18:23-33).

Іншай важнай крыніцай для рэпрэзентацыі эсхаталагічнага міфа з’яўляецца Кніга Ёва. Час яе напісання невядомы, але найбольш рэалістычныя датаванні (Bratcher, D. The Book of Job) адносяць яе да VIII-VI стст. да н. э.

Да «Кнігі Ёва» праведны лад жыцця ўспрымаўся як зарука дабрабыту: за набожнасць Бог надзяляе чалавека дажджамі, ураджаем, харчамі, бяспечным жыццём, абараняе ад звяроў і ворагаў (Лявіт 26:3-7), за парушэнне забарон – насылае жудасць, чэзласць і гарачку, няўрод і нашэсце звяроў, што знішчаюць дзяцей і быдла, а таксама голад, канібалізм, паражэнне ад ворагаў, рабства, спусташэнне гарадоў і свяцілішчаў, рассеянне між народамі, узмацненне кары за грахі, пагібель (Лявіт 26:14-38).

Гісторыя Ёва кладзе пачатак зусім іншым уяўленням, у адпаведнасці з якімі Бог здольны нават на выключных праведнікаў насылаць самыя вусцішныя бедствы і няшчасці, каб выпрабаваць і спраўдзіць іх сілу веры, шчырасць і адданасць. Калі чалавек вытрымлівае гэтыя выпрабаванні, Бог узнагароджвае яго яшчэ болей (Ёў, 1:1-22; 42:11-16). Гісторыя Ёва, які пазбаўляецца ўсяго найдаражэйшага, але захоўвае веру, дае ключ да разумення пазітыўнай ацэнкі катастрафічных сцэнарыяў, бо яны пачынаюць уяўляцца як выпрабаванні, праз якія Бог узнагароджвае чалавека яшчэ болей.

Нарэшце, найважнейшым зводам крыніц, што рэпрэзентуюць іудзейскі эсхаталагічны міф, з’яўляюцца старазапаветныя прароцтвы. Усе яны змястоўна адрозныя, таму вымагаюць ідэаграфічнага падыходу.

  1. Кніга Ісаі (VIII ст. да н. э.) прарочыць катастрафічнае набліжэнне «Дня Госпада», які мае «зрабіць зямлю пустыняю і вынішчыць з яе грэшнікаў яе» (Ісая 13:5-11), што цягне за сабою пагібель заганнай Іудзеі, а таксама народаў свету. Уратавання шляхам правасуддзя прывядзе да аднаўлення народа Ізраіля ў ідэальным царстве, у якім няма войнаў і агрэсіі. На іудзеяў будзе пралівацца дабраславенне Бога, іх грахі будуць выкупленыя, а выпадкі беззаконнасці згладжаныя (Ісая 43:21; 44:3, 22; 60:21). Разам з тым у прароцтве выразна размяжоўваюцца іудзеі і іншыя народы: цемра і змрок пакрыюць зямлю і народы (Ісая 60:1-5); над імі будзе суд, яны «перакуюць мячы свае на плугі», ідалы зусім знікнуць і інш. (Ісая 1:13; 16, 17, 27-28; 2:2-4, 12, 18). Iудзеі будуць звацца «святарамі Госпада», карыстацца «здабыткамі народаў і славіцца славаю іхняю» (Icая 61:6). У той жа час вобраз свету пасля катастрофы Ісая малюе як стварэнне Богам «новага неба» і «новай зямлі», у якой людзі будуць дасягаць паўнаты дзён сваіх, а «воўк і ягня будуць пасвіцца разам, і леў, як вол, будзе есці салому» (Ісая 65:13-25). Апрача таго, у прароцтве паведамляецца, што ажывуць праведныя мерцвякі (Ісая 26:19), аднак гэтая тэма не развіваецца. Фактычна, прароцтва Ісаі дэманструе ўжо развітую версію іудзейскага эсхаталагічнага міфа, што змяшчае элементы катастрафізму і месіянізму.
  2. Эсхаталагічная карціна, прадстаўленая ў Кнізе Ёіля (ІХ-V стст. да н. э.), верагодна, апісвае беспрэцэдэнтную страту ўраджаю і голад: «пазасталае ад вусеня ела саранча, пазасталае ад саранчы елі чэрві, а пазасталае ад чарвей даелі жукі», спынілася хлебнае прынашэнне і паліванне ў доме Гасподнім; плачуць святары, служкі Гасподнія, спустошана поле, наракае зямля; бо знішчаны хлеб, высах вінаградны сок, звяла масліна (Ёіль 1:4-10). У такой сітуацыі прарок заклікае назначыць пост і звярнуцца да Госпада, таму што дзень Яго блізкі (Ёіль 1:14-15). Каб вытрымаць гэты дзень, неабходна звярнуцца да Бога ўсім сэрцам у посце, плачы і галашэнні, бо ўратуецца кожны, хто пакліча імя Гасподняе (Ёіль 2:1-32). Тады Бог злітуецца і больш не аддасць іудзеяў на знявагу народам.

Згодна з прароцтвам Ёіля, дабрабыт вернецца, таму варта не баяцца канца дзён, а радавацца велічы Бога. Дзень Бога ўспрымаецца як вялікі і страшны, гэта дзень цемры і змроку, «перад ім зямля як сад Эдэмскі, а за ім будзе спустошаны стэп, і нікому не будзе ратунку ад яго». У дзень Бога будзе суд, ворагі Ізраіля будуць пакараныя, а Іуда будзе жыць вечна; горы будуць капаць віном і пагоркі пацякуць малаком (Ёіль, 3:1-21).

Прароцтва Ёіля абвяшчае: 1) неабходнасць рэлігійнай практыкі для паратунку (пост, плач, галашэнне, заклік да Бога); 2) знішчэнне ворагаў, уратаванне і шчаснае існаванне іудзеяў пасля катастрофы.

  1. Паводле эсхаталогіі кнігі Амоса (VIII ст. да н. э.), жыць застанецца толькі дзясятая частка людзей, а для захавання жыцця трэба «знайсці» Бога (Амос 5:1-6). Сам апошні дзень уяўляецца выключна негатыўна: «Гора тым, якія жадаюць дня Гасподняга! Навошта вам гэты дзень Гасподні? ён – цемра, а не святло» (Амос 5:18). У апошні дзень будзе многа трупаў, адбудзецца заход сонца апоўдні, святкаванні ператворацца ў бедаванні, з’явіцца смага чуцця слоў Гасподніх. Тым не менш, пасля ўсяго гэтага іудзеі будуць вернутыя з палону, забудуюць апусцелыя гарады, насадзяць вінаграднікі і будуць піць віно, развядуць сады і г. д. (Амос 9:14). Як Кніга прарока Ёіля, так і Кніга прарока Амоса сведчаць пра асаблівую цікавасць да пытання пра тое, як уратавацца (паклікаць і знайсці Бога). Эсхаталагічны міф стаецца больш рэалістычным, аднак гэта не адмяняе ў прарокаў пераканання ў спрыяльным зыходзе катастрофы для іудзеяў.
  2. Эсхаталагічная карціна, выкладзеная ў Кнізе прарока Міхея (VIII ст. да н. э.), паведамляе, што да гары дома Гасподняга пацякуць народы, і Ён будзе іх судзіць, навучыць шляхам Сваім, спыняцца войны (Міхей 4:1-4). З Віфлеема пойдзе будучы валадар Ізраіля (Міхей 5:2), будуць знішчаны непрыяцелі іудзеяў, гарады, варажбіты, ідалы, куміры і непаслухмяныя народы (Міхей 5:9-15). У якасці пакаранняў за грахі чалавек будзе сеяць, але не будзе жаць, будзе есці, але не будзе сыты (Міхей 6:14-15), разладзяцца сямейныя адносіны – сын будзе ганьбіць бацьку, а дачка паўставаць супраць маці (Міхей 7:6). Пасля гэтых мітрэнгаў Бог зноў змілажаліцца і загладзіць беззаконні (Міхей 7:19). Калі ў Кнізе прарока Ісаі гаворка ідзе аб асаблівым статусе іудзеяў у вачах іншых народаў, то Кніга прарока Міхея ілюструе іншы тып рэакцыі, звязаны з разуменнем астатніх дзён як падзеі, якая даруе іудзеям паратунак і ачышчэнне, а іх ворагам нясе пагібель. Умовы рэгулярных войнаў дазваляюць звязаць такое змяшчэнне акцэнтаў з непрызнаннем іншымі народамі асаблівага статусу іудзеяў і іх Бога.
  3. Кніга прарока Сафона (VII cт. да н. э.) абвяшчае блізіню дня Бога, у які Ён усё знішчыць з аблічча зямлі. У той дзень будуць лямант і галашэнне, знікне ўвесь гандлёвы люд (Сафон 1:2, 7, 10-11). Сафон апісвае дзень гневу Госпада як «дзень скрухі і ўціску, дзень спусташэння і плягі, дзень цемры і змроку, дзень воблака і мглы, дзень трубы і ваяўнічага крыку супроць умацаваных гарадоў і высокіх вежаў» (Сафон 1:15-16). Cхавацца ў гэты дзень могуць толькі пакорлівыя, тыя, хто выконвае законы Бога і шукае Яго (Сафон 2:3). Кніга абвяшчае, што будуць вынішчаныя ўсе багі зямлі, і ўсе народы будуць пакланяцца аднаму Богу (Сафон 2:11). Пасля вынішчэння Бог дасць народам вусны чыстыя, каб усе заклікалі імя Госпада і служылі Яму; застанецца народ пакорлівы і просты, які будзе спадзявацца на імя Гасподняе (Сафон 3:9, 12). Рэшта Ізраіля не будзе рабіць няпраўды і гаварыць маны, Бог адменіць прысуд сынам Ізраіля і прагоніць ворага, што будзе прычынай для весялосці, радасці, урачыстасцей (Сафон 3:13-17).
  4. Эсхаталагічная карціна ў Кнізе прарока Ераміі (VII-VI стст. да н. э.) наступная: Бог накліча меч на ўсіх жыхароў зямлі, бязбожных аддасць мечу. Бедства пойдзе ад народа да народа, пабітыя не будуць аплаканыя, прыбраныя і пахаваныя (Ерамія 25:29-33). Ізраіль уратуецца, будучы ў меру пакараным; усталююцца асаблівыя стасункі Бога і іудзеяў – паміж імі будзе заключаны новы запавет, які ўкладзе закон у нутрыну і будзе запісаны на сэрцах (Ерамія 30:10-11, 22; 31:31-33). Такія ўяўленні дэманструюць усё большы пераход ад знешняй набожнасці да неабходнасці ўнутраных узаемаадносін з Богам.
  5. Эсхаталагічная карціна, прадстаўленая ў Кнізе прарока Езэкііля (VII-VI стст. да н. э.), наступная: іудзеі памножылі свае правіны, і Бог чыніць над імі суд за ўсе гідоты, асноўнымі з якіх з’яўляюцца ідалапаклонства і распуста. Езэкііль паведамляе пра вусцішныя падрабязнасці гэтага пакарання: бацькі ядуць дзяцей, а дзеці – бацькоў; на людзей сыходзіць пошасць, голад, меч і лютыя звяры; землі ператвараюцца ў пустыню; іудзеі становяцца пасмешышчам і ганьбаю, прыкладам і жахам у народаў; язычніцкія ахвярнікі спусташаюцца, разбіваюцца слупы ў гонар сонца, і перад імі кідаюцца забітыя з ліку сыноў Ізраіля; на людзей ускладаюцца ўсе іх гідоты, тыя, хто ацалее, будуць стагнаць і дрыжэць, ва ўсіх на тварах будзе сорам, а на галовах – плешына; не дапаможа вучэнне і парады; на іудзеяў нападуць найзлоснейшыя з народаў, і г. д. (Езэкііль 5:7-17; 6:4-7; 7:8, 17-24). Катастрафічны сцэнарый пашыраецца таксама на ўсе суседнія народы рэгіёну. Напрыклад, да фараона Егіпта адносіцца такі фрагмент відзежу: «Я ўкладу крук у сківіцы твае і да лускі тваёй прыляплю рыб з тваіх рэк, і выцягну цябе з тваіх рэк з усёю рыбаю рэк тваіх, прыляплю да тваёй лускі; і кіну цябе ў пустыні, цябе і ўсю рыбу з тваіх рэк, ты ўпадзеш на адкрытае поле, не прыбяруць і не прымуць цябе; аддам цябе на поед звярам зямным і птушкам нябесным. І ўведаюць усе насельнікі Егіпта, што Я – Гасподзь; бо яны дому Ізраілеваму былі падпораю трысняговаю» (Езэкііль 29:4-6). Катастрофа змяняецца відзежамі, у якіх іудзеі сабраныя з іншых земляў і вернутыя, іх гідоты і гнюсоты адкінутыя, і Бог надзяляе іх адзіным сэрцам, кладзе ў іх новы дух, пасля чаго яны ходзяць паводле Яго запаведзяў (Езэкііль 11:17-20, 14:23, 36:23-28); горы Ізраілевыя распускаюць сваё голле і даюць плады, людзі і быдла памнажаюцца, землі засяляюцца, гарады адбудоўваюцца (Езэкііль 36:8-11). Гэтая карціна дабрабыту дапаўняецца сюжэтам уваскрашэння полчышча мёртвых, косці якіх ажываюць, абкладваюцца жыламі, плоццю, і ў іх уваходзіць дух (Езэкііль 37:1-14). У выніку сыны Ізраіля гуртуюцца ў адзін народ, над імі ўсталёўваецца вечная ўлада цара Давіда, з імі заключаецца вечны запавет (Езэкііль 37:21-28). На гэтым, аднак, эсхаталагічны расповед Езэкііля не спыняецца – выпраўлены Богам народ прымае на сябе нашэсце дэманізаваных полчышчаў Гога і Магога з зямлі Магог. На гэтыя полчышчы абрынаецца абурэнне Бога, ад якога трымцяць рыбы і птушкі. Абвальваюцца горы, адбываецца праліццё крыві, ідзе ўсепатопны дождж і каменны град, насылаецца агонь і серка. Бог так дае знаць, што ён Гасподзь, Святы ў Ізраілі. Жыхары гарадоў Ізраілевых адолеюць тыя полчышчы, і тады Бог, які раней хаваў сваё аблічча, адкрые яго свайму народу і праліе свой дух на дом Ізраілеў (Езэкііль 38:1-23; 39:1-29). Эсхаталагічная канцэпцыя Езэкііля не толькі развівае тэму ўваскрашэння мёртвых, але і прыўносіць у іудзейскую эсхаталогію адну істотную дэталь; калі ўсе папярэднія версіі эсхаталагічнага міфа зводзіліся да пакарання за грахі, ачышчэння і ўратавання іудзеяў, то Езэкііль дапаўняе агульную карціну сюжэтам фінальнай бітвы ўжо ачышчаных, уратаваных, праведных іудзеяў з сіламі зла ў сусветным маштабе.
  6. Кніга прарока Захарыі (VI cт. да н. э.) малюе наступную карціну: у дзень гнева многія народы прыбягуць да Госпада, Які зноў выбера Іерусалім (Захарыя 2:11-12); Бог згладзіць грэх зямлі за адзін дзень (Захарыя 3:9); будуць знішчаны злодзеі і тыя, хто прысягае ілжыва (Захарыя 5:3-4), а таксама тыя, хто не хацеў чуць Бога (Захарыя 7:11-12); іудзеі дадуць рады з навакольнымі народамі (Захарыя 12:6), будуць знішчаны імёны ідалаў, ілжэпрарокаў і нячыстага духа (Захарыя 13:2). Дзве часткі насельніцтва зямлі загінуць, а трэцяя застанецца на ёй і будзе ачышчана (Захарыя 13:8-9). У той дзень не стане святла, свяцілы аддаляцца, а Бог будзе панаваць над усёй зямлёй (Захарыя 14:6-9). Дом Іуды і дом Ізраіля, якія былі пракляццем у народаў, будуць уратаваныя і стануць дабраславеннем (Захарыя 8:13). Іерусалім стане горадам ісціны, гара Госпада Саваофа – гарою святыні (Захарыя 8:3). Сыны Ізраіля вернуцца (Захарыя 10:10), людзі будуць запрашаць адно аднаго пад вінаград і пад смакоўніцу (Захарыя 3:10). Прыйдзе цар праведны і ратавальны, лагодны, седзячы на асліцы і маладым асле (Захарыя 9:9). Ён абвесціць мір народам, і валадарства яго будзе ад мора да мора і ад ракі да краёў зямлі (Захарыя 9:10).

Нягледзячы на тое, што яшчэ Міхей прарочыў пра будучага валадара Ізраіля з Віфлеема, з’яўленне прароцтва Захарыі пра цара на асліцы дазваляе казаць аб станаўленні міфа пра прышэсце месіі. Разам з тым такая канцэпцыя латэнтна існавала доўгі час, бо лічылася, што ў крызісныя для народа перыяды, асацыяваныя з канцом дзён, Бог дасылае збавіцеляў (Майсей, Ісус Навін, Давід і інш.).

  1. Кніга прарока Малахіі (V cт. да н. э.) таксама не абмінае эсхаталагічную праблематыку. Малахія дакарае народ (на самай справе святароў – belisrael) тым, што ён крывадушнічае ў справах закону і тым, што кепска ўзносіць славу Госпаду, а гэта цягне за сабой праклёны, пагарду, прыніжанасць і знішчэнне (Малахія 2:2, 9-12). У гэтай кнізе паведамляецца, што Бог пасылае свайго анёла, каб той падрыхтаваў Яму шлях; анёл мусіць прыйсці раптоўна, каб ачысціць людзей і зрабіць іх шчаснымі, выкрыўшы чарадзеяў і пералюбцаў, тых, якія прысягаюць ілжыва і г. д. (Малахія 3:1-12). Дзень гневу бачыцца палкім, як печ; усе пагардлівыя і бязбожначынцы будуць у гэты дзень папалены, як салома. А для любабаязных перад імем Госпада ўзыдзе сонца праўды, і будзе ацаленне ў промнях яго, і людзі выйдуць і забушуюць, як цяляты ўкормленыя, і будуць таптаць бязбожных, бо яны будуць пылам пад ступакамі. Перад наступленнем дня Гасподняга з’явіцца прарок Ілля, які паверне сэрцы бацькоў да дзяцей і сэрцы дзяцей да бацькоў іхніх (Малахія 4:1-6). У гэтым прароцтве акцэнт з месіі-цара змяшчаецца на анёла, што яшчэ болей замацоўвае разуменне эсхаталогіі як кульмінацыі боскага наканавання.
  2. Праблематыка астатніх дзён закранаецца ў відзежах Кнігі прарока Данііла (ІІ ст. да н. э.). У ёй гісторыя змешваецца з прароцтвамі – адкрыцці пра лёс Іудзеі і язычніцкіх царстваў, што змагаюцца за ўладу і персаніфікуюцца ў відзежы як жывёлы, паслядоўна перацякаюць у падзеі астатніх дзён і зацвярджэнне боскага царства. Яму папярэднічае чацвёртае царства, адрознае ад усіх іншых, якое будзе «пажыраць усю зямлю, таптаць і трушчыць яе» (Данііл 7:23). Потым Бог «паставіць царства, якое вавек не зруйнуецца, і царства гэтае не будзе перададзена другому народу; яно струшчыць і разбурыць усе царствы, а самое будзе стаяць вечна» (Данііл 2:44). У адрозненне ад таго, што ёсць у іншых прарокаў, відзежы Данііла паведамляюць пра месію: «з аблокамі нябеснымі ішоў як бы сын чалавечы, дайшоў да Спрадвечнага днямі і падведзены быў да Яго»; «Яму дадзена ўлада, слава і царства, каб усе народы, плямёны і роды служылі яму; валадарства ягонае – валадарства вечнае, яно не мінецца, і царства ягонае не разбурыцца» (Данііл 7:13-14). Апрача таго, у Кнізе прарока Данііла апісваецца ўваскрашэнне мёртвых, якое мае адбыцца ў канцы дзён: «Многія, якія спяць у пыле зямлі, прачнуцца, адны на жыццё вечнае, другія на вечнае паганьбенне і пасарамленне» (Данііл 12:2).

На падставе выкладзенага можна зрабіць выснову, што станаўленне рэпрэзентацыі іудзейскага эсхаталагічнага міфа паходзіць з веры ў боскае пакаранне за грахі, вынікам якой з’яўляецца ўяўленне пра неабходнасць асаблівых заслуг перад Богам. Апошнія забяспечваюць дабрабыт, заступніцтва і ўратаванне. Гэтая сітуацыя разгортваецца ў двух напрамках:

1) Паколькі пэўныя ўчынкі і тыпы людскіх паводзін трапляюць у катэгорыю нялюбых Богам, катастрафічныя падзеі адбываюцца і ў мінулым, і ў будучым. Найбольш фундаментальным і глабальным з іх з’явіцца канец часоў – асаблівы дзень пакарання грэшнікаў.

2) Паколькі магчыма заслужыць не толькі пакаранне, але і літасць Бога, іудзеі на працягу гісторыі спрабуюць гэта рабіць пасродкам рытуалаў, ахвярапрынашэнняў, рэлігійнай набожнасці і інш. З гэтай практыкі ўтвараецца вера ў асаблівыя стасункі Бога з іудзеямі, развіваюцца ўяўленні пра іх святарскі статус.

Спалучэннем гэтых двух напрамкаў ёсць вера ў асаблівы лёс іудзеяў у канцы часоў, абумоўлены іх узаемаадносінамі з Богам. Калі ў мінулым эсхаталогія адбылася як пакаранне, то ў будучым яна ўжо ўспрымаецца як рэалізацыя месіянскага наканавання, г. зн. асаблівай ролі супольнасці. Менавіта ў гэтым сэнс выканання рэлігійных правілаў – яны забяспечваюць станоўчую эсхаталагічную карціну будучыні, дзеля якой можна ісці на сур’ёзныя ахвяры.

Збіральны вобраз канца часоў у іудзейскім эсхаталагічным міфе адлюстроўвае наступную карціну. Бог судзіць, карае і вынішчае грэшнікаў. Калі ўсе іншыя народы практычна цалкам знішчаюцца, то іудзеі захоўваюць перавагу, бо канец часоў чыніць іх Бог. Больш за тое, Бог іудзеяў паказвае астатнім народам, што Ён з’яўляецца ісцінным і адзіным Богам, а іншыя культы – падманлівыя. Паколькі Бог прыяе іудзеям асаблівым чынам, сярод іх ратуюцца не толькі праведнікі, але нават некаторая частка грэшнікаў. Яны ачышчаюцца ад грахоў, выкупляюць іх шляхам прымання ад Бога памяркоўнага пакарання, Бог згладжвае іх правіны. Напярэдадні канца часоў паратунак можна таксама здабыць пасродкам поста, плачу, галашэння, заклікаў да Бога або знаходжання Яго ў сэрцы. Каб правесці людзей праз канец часоў да ідэальнага свету, прыйдзе анёл запавету або месія-цар, які падпарадкуе зямлю сваёй уладзе і ўсталюе вечнае царства. Апрача таго, у канцы часоў уваскрэснуць мёртвыя, якія абудзяцца для вечнага жыцця або вечнага пакарання. Ачысціўшыся ад грахоў, атрымаўшы новае сэрца і дух, іудзейскі народ на баку дабра дасць вырашальны бой сусветным сілам зла, якія будуць пераможаны. Войны скончацца, жывёлы страцяць сваю агрэсіўнасць, людзі пачнуць жыць поўным жыццём. Выгнаныя ў іншыя землі іудзеі вернуцца, будзе адноўлены ў сваёй славе Іерусалім. Да гары Бога пацягнуцца іншыя народы і стануць Яму пакланяцца.

Гэтая рэпрэзентацыя ілюструе тое, што іудзейскі эсхаталагічны міф трансфармаваў гістарычны вопыт катастроф, а таксама пачуццё граху і віны, у фундаментальную амбіцыю ўніверсальнага парадку, якая цягам тысячагоддзяў задае экзістэнцыйна-рэлігійную і палітыка-сацыяльную скіраванасць старажытнага народа.

Зразумела, сістэма эсхаталагічных уяўленняў іудзейскай традыцыі цалкам не вычэрпваецца разгледжанымі крыніцамі, паколькі ёсць яшчэ апакрыфічная літаратура Кумрана, кадыфікаванае рабіністычнае заканадаўства (Галаха), біблейскія каментарыі (Агада). Асобна варта згадаць тэксты рабіністычных традыцый, такія як «Мішна» рабі Іегуды (ІІ-ІІІ ст.) і «Гемара» (IV ст.), якія ўтварылі Талмуд, а таксама кабалістычную кнігу «Зогар» (XIII ст.). Разам з тым, пазнейшыя эсхаталагічныя ўяўленні будаваліся на аснове разгледжаных намі тэкстаў, таму прынцыпова яны агульнай карціны не мяняюць.

Пераклаў Вольф Рубінчык паводле: Руцкий, Евгений. Эсхатологический миф и его репрезентации в авраамических традициях. – Вильнюс, 2013. Скарыстаны пераклад Бібліі на беларускую, выкананы Васілём Сёмухам.

* * *

Ад перакладчыка. Бачанне іудзейскай традыцыі выпускніком ЕГУ, беларускім культуролагам і філосафам Я. Руцкім (які, насупор універсітэцкай старонцы, ужо даўно не выкладае ў БДУ, разважаючы: «добрая была праца, але несумяшчальны з жыццём заробак»), у чымсьці слушнае, а ў нечым спрэчнае. Асабліва спрэчным – і, бадай, паспешлівым – выглядае апошні абзац, дзе пра Талмуд і Зогар…

Зрэшты, я для таго і пераклаў ладны кавалак з кнігі пана Руцкага, каб можна было падыскутаваць – а яшчэ для таго, каб тутэйшая біблеістыка ды іудаіка часцей прэзентаваліся па-беларуску. Сумна, да прыкладу, ад таго, што вялікая «яўрэйская» навуковая канферэнцыя ў Мінску, якая мае адбыцца ў чэрвені 2020 г., можа прайсці без беларускай мовы (у якасці працоўных моў заяўлены толькі англійская і руская; во тут ужо афіцыйна).

З другога боку, цешыць, што летась «Аўтабіяграфія» Саламона Маймана выйшла ў Мінску менавіта ў перакладзе на мову Купалы і Караткевіча… Сёлета споўнілася 25 год, як у сталіцы Беларусі адбылася міжнародная навуковая канферэнцыя «Яўрэйская культура і яе ўзаемадзеянне з беларускай і іншымі культурамі» (май 1994 г.). У 1995 г. матэрыялы былі надрукаваны па-беларуску; здаецца, ніхто не скардзіўся.

В. Р.

Апублiкавана 01.12.2019  20:25

А. Дубінін. Нататкі пра пераклад на беларускую рамана «Панядзелак»

Нагодай для публікацыі гэтых нататак сталаcя вестка пра ўручэнне прэміі імя Карласа Шэрмана за пераклад з ідыша рамана “Панядзелак” (вестка прыйшла ўчора, 26 кастрычніка). Пераклад Сяргея Шупы год таму выйшаў у Празе асобнай кнігай і атрымаў шэраг ухвальных водгукаў. Зразумела, і выхад кнігі, і ўганараванне перакладу твора Мойшэ Кульбака – станоўчыя з’явы. Аднак…

Ідыш – мова заходняй групы германскіх моў, але карыстаецца стараяўрэйскім альфабэтам. Праз гэта вывучэнне тэкстаў на ідышы робіцца цяжкадаступным для звычайнага чытача, які захацеў бы паглядзець арыгінальны тэкст. Але варта перапісаць яго лацінскай транскрыпцыяй, як ён робіцца значна больш празрыстым і зразумелым тутэйшаму чалавеку, асабліва таму, каторы вывучаў нямецкую. Разгледзім першыя два абзацы рамана:

“In der štot der revolucionerer, hot gelebt a lerer a hebreišer, a štiler menč Mordxe Markus. Er hot gevojnt inem bojdem-štibl ojbn, ejner alejn, un es iz im oftmol farblibn cajt opcuzicn di next iber dike bixer biz in tog arajn. Dos hot er štilerhejt noxgetraxt dem gang fun der velt.

Baj im in cimer, in a tunklen vinkele, iz geštanen a sofe an altinke un a xurve; ojf ir dortn flegt er oplign ovntn gance mit a papirosl in mojl un xоlеmen faršlofenerhеjt un tif arajntraxtn, az cumol baj im geklungen der kop…”

Вось гэты фрагмент у перакладзе С. Шупы (пунктуацыя перакладчыка):

У рэвалюцыйным горадзе жыў настаўнік стараяўрэйскай мовы, ціхі чалавек Мордхэ Маркус. Жыў ён у пакойчыку на падстрэшшы сам адзін і часта меў удосталь часу, каб заседжвацца цэлыя ночы аж да рана над тоўстымі кнігамі. Гэтак ён ціхенька раздумваў над ходам сьвету.

У ягоным пакоі ў цёмным куточку стаяла старэнькая растрэсеная канапа; там на ёй ён звычайна залежваўся цэлымі вечарамі з цыгаркай у роце і сонна марыў у глыбокім задуменьні, так што часам яму нават зьвінела ў галаве…

Самыя першыя словы маленькага рамана – “In der štot der revolucionerer” (“У ]гэ[тым горадзе ў рэвалюцыйным”) – затрымліваюць сваім неардынарным парадкам слоў. Прыметнік стаіць пасля назоўніка, і такая інверсія мае асаблівы сэнс. “Часам, каб асабліва вылучыць прыметнік, ён ставіцца пасля назоўніка. Артыкль пры гэтым паўтараецца: ставіцца і перад назоўнікам і перад прыметнікам” (Э. Фальковіч, “Аб мове ідыш”). Такі лагічны націск пераўтварае “рэвалюцыйны” у псіхалагічны дзейнік (паводле Л. С. Выгоцкага, “Мысленне і маўленне”). Апроч узмацнення “рэвалюцыйнай” характарыстыкі горада, маем дадатковае адчуванне зрушанасці сувязей праз змену звычайнага парадку слоў.

Рэвалюцыя – гэта інверсія ўсіх звыклых сувязей “у горадзе і сусвеце”, і нават у граматыцы. Такі зачын гаворыць аб тонкім пачуцці формы М. Кульбакам (спрацоўвае нават рытмізаваны паўтор артыкля “der”, паўтораны ў перакладзе прыназоўнікам “у”). Яшчэ нюанс: першая згадка пра горад у першых словах – з азначальным артыклем “der”, у той час як па правілах марфалогіі мовы ідыш “неазначальны артыкль… звычайна ўжываецца пры першым узгадванні аб прадмеце” (Э. Фальковіч). Кульбак рэзка набліжае месца падзеяў. Азначальны артыкль “der” мае значэнне, блізкае беларускаму “гэты” або “той”. Пра тое, што Кульбак свядома аддаваў перавагу працы над формай, сведчыць канцоўка рамана.

Вось першы сказ апошняй, дваццатай главы “Мордхэ Маркус спавядаецца на смерць”: “Той рэвалюцыйны горад, што ўсеўся тут спаміж гор, дык ужо пераўлегся ізноў на спакой” (“Di revolucionere štot, vos hot zix do arajngezect cvišn di berg, iz šojn gelegn iber a najs ruik”). Такая граматычная антытэза “In der štot der revolucionerer” – “Di revolucionere štot” (“У тым горадзе ў рэвалюцыйным” – “Той рэвалюцыйны горад”) вельмі эканомнымі сродкамі перадае пачатковы вэрхал і бязладдзе ў горадзе, ускаламучаным рэвалюцыйнымі падзеямі. Усё звычайнае зляцела са звыклых месцаў дагары нагамі – і мы гэта ўраз адчуваем па перавёрнутым, інверсіраваным парадку звычайнай пабудовы сказа. Калі ж усё сціхла і “пераўлеглася” на месца – і словы “пералеглі” ў звыклы парадак. Кульбак гэтак і піша “iz … gelegn iber” (пера-лёг), як аб нейкай істоце. Для экспрэсіяністаў і футурыстаў горад выступаў як нешта адухоўленае. Кульбак тут не выключэнне, горад у яго “ўсеўся і пераўлегся”: ”Той рэвалюцыйны горад, што ўсеўся тут спаміж гор, дык ужо ізноў пераўлегся на спакой. Крыжы і высокія вежы акуналіся ў прыгожую ружань, вытыркаючыся, нібы гусіныя шыі, і шырокія дахі на ўсёй прасторы вакол іх ляжалі, пазасціланыя тонкімі туманамі, нібы мроямі. Ціша была на вуліцах. Нібы пасля буры выглядалі выварачаныя старыя масткі, гзымсы і камяніцы, чые шырокія цагліны пачалі крышыцца ад стрэлаў па сценах. Гэтыя рака, горы і лясы навокал блакітам дзіваваліся зверху на паварочаны ў горад спакой. Была раніца, чыстая і святочная.”

Такая інверсіраваная граматычная форма паўтараецца і ў наступным абзацы, дзе вядзецца пра сафу ў пакойчыку: “a sofe an altinke un a xurve” – “сафа старэнькая ды зруйнаваная”, на якой зазвычай і ляжаў Мордхэ Маркус. Праз такое падабенства яны ўтвараюць семантычную пару, дзе пераменныя наводзяць (індуцыруюць) дадатковыя адценні: горад і сафа (як прыкмета мяшчанства) былі старэнькімі і зруйнаванымі праз рэвалюцыю. (Адзначым выразны гебраізм “xurve” – “руіна”.) Кульбак вытрымлівае стылістычную еднасць разгляданага ўрыўку дарэшты, і нават герой ягоны пралежваў “ovntn ganсe” – “вечары цэлыя” (“вечары наскрозь”), а не “ganсe ovntn”, як было б пры звычайным парадку слоў. Усё гэта надае некаторую паэтычную ўзнёсласць тэксту, але яна суправаджаецца размоўнай лексікай.

Некаторыя назіранні па лексіцы М. Кульбака. “Іnem bojdem-štibl ojbn” – “у мансардзе ўверсе”. “Падстрэшша” тут не зусім удала выкарыстана, найперш з-за прыстаўкі “пад-“, бо пазіцыя назіральніка-мысленніка – “уверсе, над бегам дзён” (ён не “пад-“, а “над-“), адкуль ён можа заглыбляцца ўніз – “глыбока ўдумвацца”. Гэта не “задуменне”-“fartraxtn”, а менавіта “удумнасць”-“arajntraxtn” з прыстаўкай “arajn”, якая выражае пранікненне ўнутр, углыбкі. Тут цікава падваенне верхняй пазіцыі – “bojdem-ojbn” (“гарышча-уверсе”) і зрынанне з яе “tif-arajn” (“углыбкі-унутр”).

У руска-яўрэйскім (ідыш) слоўніку (пад рэд. М. А. Шапіры), як і ў “Ідыш-англійскім” слоўніку Вайнрайха, першым і асноўным сэнсам “bojdem-štibl” падаецца ў перакладзе на англійскую “gаrret” – “мансарда”, што літаральна адпавядае “дамку на гарышчы”. Такі тып эканомнага жытла быў звычайным у перадрэвалюцыйную эпоху, і яго дадатковае “напаўненне” сафой з пазамінулай эпохі (канапа – больш мадэрнае ўтварэнне) дадае драхласці ў побыце.

“Хaxmej-haležanke” – (літаральна “мудрацы лежанкі”), “дамарошчаныя мудрацы”, дасціпны выраз праступае ў намаляваным вобразе “дамарошчанага мудраца сафы”.

“Еjner alejn” – гэты выраз у ідышы з’яўляецца фразеалагічным словазлучэннем таўталагічнага характару, займеннікавага ўтварэння – бо ў аснове адзін корань “ejn” (“адзін”), яму выдатна адпавядае беларускі фразеалагізм “адзін-адным” (“адзін-разадзін” – спагадліва, добразычліва).

“Faršlofener” (разм.) – “заспаны”, “аспалы”.

“Noxgetraxt” (разм.) – “спасцігаць” (разм.), ужытае разам з “хадой сусвету” стварае стылістычны подступ (кантраст, подвох), які іранічна пераадольвае, зніжае ў сабе памкненне да вывучэння таямніц сусвету, дае зразумець уяўнасць, візіянерства працэсу.

“Baj im geklungen der kop” – размоўны выраз “у яго звінела галава”, адрозны ад нарматыўнага “se klingt mir inem kop” – “у мяне звініць у галаве”.

 

С. Шупа (фота з litrazh.org) i А. Дубінін (з kimpress.by)

Варыянт перакладу:

У тым горадзе ў рэвалюцыйным жыў настаўнік стараяўрэйскай мовы, ціхі чалавек Мордхэ Маркус. Пражываў ён у мансардзе ўверсе, адзін адным, і часта хапала ў яго часу, каб праседжваць ночы над тоўстымі кнігамі аж да світанку. Гэтак ён моўчкі (ціхутка) абдумваў (спасцігаў) рушэнне свету (хаду сусвету).

У яго ў пакоі, у цёмным кутку, стаяла сафа, старэнькая ды зруйнаваная; там, на ёй, звычайна пралежваў ён вечары наскрозь з папіроскай у роце, і летуцеў аспала, і глыбока ўдумваўся, так што часам у яго звінела галава…

Андрэй Дубінін,

г. Мінск, 27.10.2019

Апублiкавана 27.10.2019  19:19

Cесіль Кузніц пра Сямёна Дубнава

Ад belisrael.info. Прапануем пачатак вялікага артыкула амерыканскай даследчыцы (Cecile E. Kuznitz), перакладзены з некаторымі скарачэннямі.

Артыкул «YIVO’s “Old Friend and Teacher”: Simon Dubnow and his Relationship to the Yiddish Scientific Institute» быў надрукаваны ў гадавіку Інстытута Сямёна Дубнава («Jahrbuch des Simon-Dubnow-Instituts», або «Simon Dubnow Institute Yearbook») за 2016 г., ды застаўся практычна незаўважаным у Беларусі, на радзіме вялікага гісторыка Дубнава (1860, Мсціслаў – 1941, Рыга). Між тым праца навуковай супрацоўніцы «Bard College», як вы самі ўбачыце, багатая на каштоўныя факты.

Калі чытачы прадэманструюць рэальную цікавасць да закранутых тут сюжэтаў, то апублікуем па-беларуску і астатнюю частку артыкула. Пішыце, пішыце…

Д-р Сесіль Э. Кузніц і малады Сямён Дубнаў. Крыніцы: thejdc.convio.net і wikipedia.org

* * *

Cесіль Эстэр Кузніц

«Стары сябар і настаўнік». Сямён Дубнаў і ягоныя сувязі з Даследчым інстытутам ідыша (ІВА)

Імя Сямёна Дубнава чырвонай ніткай праходзіць скрозь усю гісторыю «Yidisher visnshaftlekher institut» – «Ідышнага навуковага інстытута», або «Даследчага інстытута ідыша», вядомага паводле сваёй англійскай абрэвіятуры YIVO (у беларускім варыянце – ІВА). Будучы першым навуковым цэнтрам па вывучэнні ідыша, гісторыі і культуры ідышамоўнага яўрэйства, ІВА вельмі шмат чэрпаў з прац Дубнава-гісторыка, гэтаксама як з яго тэорый нацыяналізму ў дыяспары. Да таго ж Дубнаў ахвотна падтрымліваў асабістыя стасункі з некаторымі заснавальнікамі ІВА, якія лічылі яго і сябрам, і настаўнікам.

Кіраўнікі інстытута часта выказвалі сваё захапленне Дубнавым. Выдаўцы другога тома «Historishe shriftn» («Гістарычных запісаў») ІВА, прысвечанага Дубнаву, менавалі яго «старым сябрам і настаўнікам, вельмі шчыльна звязаным з Даследчым інстытутам ідыша». З іншых нагодаў яго называлі «адным з заснавальнікаў» і «стаўпоў» ІВА.

Аўтарытэт Дубнава быў такі, што Якаў Ляшчынскі, кіраўнік эканамічна-статыстычнага аддзела ІВА, настойваў на тым, што канферэнцыю ІВА 1929 г. трэба адкласці, бо Дубнаў адмовіўся яе наведаць, а без яго яна, маўляў, вырачана на правал. Дубнаў таксама дзяліўся цёплымі пачуццямі – называў ІВА «наш інстытут», усхваляў яго значнасць для «інтэлектуальнага адраджэння нашага народу».

Улічваючы гэткае ўзаемнае прызнанне, беручы пад увагу цесныя прафесійныя і асабістыя стасункі гісторыка з інстытутам, можна было б чакаць, што Дубнаў пастаянна і з энтузіязмам удзельнічаў у дзейнасці ІВА. Між іншага, мовазнавец і журналіст Залман Рэйзен, адзін з кіраўнікоў ІВА, у 1934 г. пісаў пра Дубнава як пра «сузаснавальніка ІВА, які заўсёды бярэ актыўны ўдзел у працы інстытута». Аднак рэчаіснасць была крыху больш складаная. Траекторыя стасункаў Дубнава з ІВА адлюстроўвае ваганні гісторыка паміж навуковымі і грамадскімі абавязкамі, прычым і тыя, і другія служылі яўрэйскаму народу.

Закладваючы падмурак ідышнай навукі

Важнасць навуковых дасягненняў Дубнава для заснавання ІВА цяжка перабольшыць. Эліягу Чэрыкавер, кіраўнік гістарычнага аддзела інстытута, пісаў, што да высілкаў Дубнава ў ідышнай навуцы не ставала «агульнага плану, асноўнай ідэі і жывой душы».

Як Дубнаў, так і ІВА меркавалі, што мэтаскіраванае захаванне ўзораў яўрэйскай культуры – найважнейшая перадумова для таго, каб навукоўцы займаліся аналітычнымі доследамі. У 1891 г. Дубнаў апублікаваў знакаміты нарыс у расійскім часопісе «Восход», наракаючы на тое, што ўсходнееўрапейскія яўрэі не ведаюць сваёй мінуўшчыны, заклікаючы іх збіраць гістарычныя памяткі. Праз ягоны заклік многія чытачы выслалі Дубнаву каштоўныя кнігі і дакументы, частка якіх у рэшце рэшт трапіла ў архіў ІВА. У выніку гэтай ініцыятывы ІВА самастойна заняўся зборам матэрыялаў з мінуўшчыны і сучаснасці, каб забяспечыць глебу для сваёй далейшай працы. Гэты збор вёўся перадусім замлерамі (адмысловымі збіральнікамі), мужчынамі і жанчынамі, якія працавалі ад імя інстытута ў ідышамоўных супольнасцях па ўсім свеце. Дзякуючы працы замлераў народ – г. зн. маса звычайных яўрэяў – стаў актыўным удзельнікам адбудовы яўрэйскай культуры.

Нарыс Дубнава прывёў і да стварэння інстытуцыйнай базы для яўрэйскай навукі. У 1892 г. «Hevrah Mefitse Haskalah» (Таварыства для распаўсюду асветы, вядомае таксама паводле сваёй рускай абрэвіятуры ОПЕ) заснавала гісторыка-этнаграфічную камісію, якая ў 1908 г. стала Санкт-Пецярбургскім яўрэйскім гісторыка-этнаграфічным таварыствам. З 1909 да 1918 гг. гэтае таварыства фундавала «Еврейскую старину» – часопіс пра расійскую яўрэйскую гісторыю, рэдагаваны Дубнавым. Такім чынам, Дубнаў праклаў шлях для распаўсюду вынікаў яўрэйскіх даследаванняў у форме навуковых публікацый (што было адной з асноўных мэтаў дзейнасці ІВА).

Кіраўнікі ІВА пісалі, што Дубнаў, у адрозненне ад навукоўцаў ранейшых перыядаў, не разглядаў яўрэяў як «гістарычную мумію» або «рэлігійнае племя», але як «жывы народ… С. Дубнаў цалкам секулярызуе яўрэйскую гісторыю, абапірае яе на сацыяльную базу».

Традыцыйна яўрэйская гістарыяграфія засяроджвалася на рэлігійных тэкстах і постацях вялікіх знаўцаў іудаізму, але як Дубнаў, так і ІВА карысталіся «сацыяльна-эканамічным» падыходам. У рамках гэтай метадалогіі акцэнтаваўся досвед «сярэдніх яўрэяў», а не эліт, штодзённыя сацыяльныя варункі, а не інтэлектуальныя дасягненні. Падыход выпукляў ролю звычайных мужчын і жанчын як асноўных дзеючых асоб гістарычнага працэсу, што, у сваю чаргу, падмацоўвала адзін з пастулатаў Дубнава: нязменную жыццяздольнасць яўрэйскага народу ў сутыкненні з антысемітызмам і асіміляцыяй.

Збіральніцкія ініцыятывы Дубнава ды ІВА ператваралі звычайных яўрэяў у найважнейшы чыннік для стварэння яўрэйскай навукі. Нарэшце, і Дубнаў, і ІВА жадалі, каб вынікі іхніх доследаў успрымаліся далёка па-за межамі навуковага кола. Калі ІВА планаваў кнігі і часопісы для шырокай аўдыторыі, ён апісваў дубнаўскую «Сусветную гісторыю яўрэйскага народу» як «працу, што мае чыста навуковы характар, але даступную таксама шырокаму колу чытачоў; яна стане папулярнай кнігай у поўным сэнсе слова». Публікуючы працу Дубнава і стымулюючы ўласныя доследы, ІВА імкнуўся выканаць запавет гісторыка – стварыць навуку «пра народ і для народу».

Адданасць Дубнава народу і ягонае бачанне яўрэйскай гісторыі вялі навукоўца да глыбокай заангажаванасці ў справы сучаснасці. На практыцы сумяшчаць навуковую і грамадскую дзейнасць было няпроста; Дубнаў часта разрываўся паміж цягай да свайго пісьмовага стала і пакліканнем да грамадскай актыўнасці, дарма што падкрэсліваў наяўнасць грані паміж навукай і палітычнай ідэалогіяй. І ў гэтым сэнсе ён служыў мадэллю для ІВА, бо інстытут таксама імкнуўся сумяшчаць навуковую нейтральнасць з адданасцю абшчынным справам, пазбягаючы адкрытага далучэння да той ці іншай групы інтарэсаў. Як зазначыў Чэрыкавер, праца Дубнава «наводзіць масты паміж мінулым і сучаснымі праблемамі», расчышчаючы шлях для маладзейшых навукоўцаў, якія «адчуваюць сябе шчыльна звязанымі з нацыянальнымі і грамадскімі праблемамі сучаснага яўрэйскага жыцця».

Чэрыкавер працягваў: Дубнаў быў больш, чым навукоўцам, ён служыў таксама арганізатарам, настаўнікам, палітычным актывістам, тэарэтыкам, якім рухала «не так зацікаўленасць даследчыка, як апантаны пошук новай ідэалогіі». Гэтай ідэалогіяй быў нацыяналізм дыяспары, які трактаваў яўрэяў як народ без дзяржавы, што з’яўляецца мінарытарнай групай у краінах Усходняй Еўропы і змагаецца за свае правы.

У гады пасля Першай сусветнай вайны прапановы Дубнава аб дзяржаўнай падтрымцы нацыянальных меншасцей знайшлі адлюстраванне (хоць і ў цьмянай форме) у дамовах аб меншасцях, падпісаных Польшчай і іншымі краінамі рэгіёну. У міжваенны перыяд гэтыя ўмовы дазволілі кіраўнікам ІВА прасоўваць нацыянальную культуру на ідышы ў адсутнасць яўрэйскай дзяржавы. Такім чынам, калі гістарычная метадалогія Дубнава натхняла навуковую дзейнасць ІВА, яго палітычныя тэорыі дазволілі інстытуту быць нечым большым, чым сціплы даследчы цэнтр. Прыхільнікі ІВА апісвалі інстытут як нацыянальную ўстанову для народу ў дыяспары. Залман Рэйзен назваў ІВА «інтэлектуальным маяком для выгнаннікаў, якія належаць да міжнароднай ідышнай нацыі».

Сувязі, якія звязвалі Дубнава з ІВА, тычыліся не толькі да яго грамадскай кар’еры як навукоўца і палітычнага тэарэтыка – яны мелі і асабістае вымярэнне. Дубнаў пазнаёміўся з многімі будучымі кіраўнікамі ІВА за дзесяць і больш гадоў да яго заснавання. Ужо ў 1908 г. ён слухаў палымяныя прамовы ў абарону ідыша ад Нохема Штыфа, лінгвіста і літаратуразнаўцы, які пазней сфармулюе першую падрабязную праграму для ідышнага навуковага інстытута. Дубнаў і Штыф працавалі разам у «Фолькспартэй» («Народнай партыі»), якую Дубнаў заснаваў на прынцыпах нацыяналізму дыяспары (аўтанамізму).

Група яўрэйскіх інтэлектуалаў з жонкамі і дзецьмі на адпачынку. Літва, пачатак 1920-х гадоў. Уперадзе сядзяць Зэлік Калмановіч (пазначаны на фота лічбай «7»), Якаў Ляшчынскі («8»), Нохем Штыф («9»). Крыніца: yivoencyclopedia.org

У час расійскай рэвалюцыі Дубнаў жыў у Петраградзе побач з некаторымі будучымі лідэрамі інстытута. Маюцца на ўвазе Штыф, Зэлік Калмановіч (лінгвіст, які стане адным з галоўных адміністратараў ІВА і рэдактарам многіх выданняў інстытута) і Макс Вайнрайх, шматгранны даследчык, найважнейшая постаць ІВА.

Cвяткаванне «дня Іцхака-Лейбуша Пераца» ў Дзятлаве, 1937 г. У 2-м радзе бліжэй да цэнтру стаіць Залман Рэйзен (у акулярах), у 3-м радзе трэці справа – Макс Вайнрайх. Крыніца: yivoencyclopedia.org

Дубнаў у рэшце рэшт уцёк ад вайны і голаду ў Расіі, пасяліўшыся ў Берліне ў верасні 1922 г. Там ён падтрымаў праект па дакументаванні нядаўніх хваль пагромаў ва Украіне. Гэтым дакументаваннем пры ўдзеле Штыфа і Ляшчынскага займаўся Эліягу Чэрыкавер, будучы кіраўнік гістарычнага аддзелу ІВА.

Дубнаў ведаў Штыфа і Калмановіча таксама як перакладчыкаў на ідыш ягонай «Сусветнай гісторыі яўрэйскага народу». Гэтым перакладам яны заняліся ў 1909 г. і працягвалі ў 1920-я гады. Дубнаў прыгадвае спрэчкі са Штыфам, якога гісторык характарызаваў як «гарачую галаву», занадта закаханага ў свой ідышны стыль. А вось Ляшчынскі і Чэрыкавер сталі ў Берліне яго нярэдкімі гасцямі, іх Дубнаў называў «хеўрай блізкіх сяброў». Трое навукоўцаў наведвалі адзін аднаго, бавілі разам яўрэйскія святы, адпачывалі разам са сваімі жонкамі і дзецьмі, і Чэрыкавер сцвярджае: «Мы жылі як адна сям’я». Цікава, што і Ляшчынскі, і Чэрыкавер звярталіся да старэйшага Дубнава «Шымен Маркавіч», а Вайнрайх звычайна ўжываў больш пашанотны зварот «Пан прафесар Дубнаў».

Роля Дубнава ў працы ІВА

Беручы пад увагу працяглыя ўзаемаадносіны Дубнава з яго маладзейшымі калегамі, яго цэнтральную ролю ў фармаванні самой ідэі ідышнага навуковага інстытута, заснавальнікі ІВА трактавалі Дубнава як галоўнага хаўрусніка ад самага пачатку. Калі Штыф склаў свой мемарандум «Vegn a yidishn akademishn institut» («Пра ідышны акадэмічны інстытут»), у якім заклікаў стварыць орган для навуковай дзейнасці на мове ідыш, ён мог дазволіць сабе разаслаць толькі некалькі асобнікаў людзям, якіх ён лічыў патэнцыйнымі хаўруснікамі. Адным з іх, што не дзіўна, быў Дубнаў, берлінскі сусед Штыфа.

Дубнаў адказаў неўзабаве па атрыманні дакумента ў лютым 1925 г. Калі ў ягонай прынцыповай падтрымцы няможна было сумнявацца, то з практычнай падтрымкай праекта Дубнавым усё было куды менш аптымістычна: «Ідышны даследчы інстытут, вядома, патрэбны, але чаго чакаць пасля ўстаноўчага сходу або канферэнцыі ў Берліне?» Дубнаў дадаў, што аддае перавагу тэрміну «даследчы» заміж «акадэмічны». Ён пісаў: «Баюся, што мы прымем некалькі прыгожых рэзалюцый, і на гэтым усё скончыцца… Я не бачу матэрыяльнага падмурку для такога праекта». Скончыў жа Дубнаў сваё пісьмо так: «Трымайце мяне за мілю ад гэткіх праектаў», адзначыўшы, што заняты ўласнымі публікацыямі. Аднак агаварыўся: «Пазней, калі нешта канкрэтнае вылупіцца з ідэй, вы зможаце залучыць мяне для якой-небудзь працы».

Дубнаў даў гэткі ж абачлівы адказ праз некалькі месяцаў – на запрашэнне ачоліць гістарычны аддзел новага інстытута. Ён згадзіўся падтрымаць працу інстытута, але настойваў, што яго ўласныя планы выключаюць актыўны ўдзел у гэтай працы: «Дарагія браты, не ўцягвайце мяне ў арганізацыйныя клопаты… Узяць на сябе кантроль над вашым гістарычным аддзелам мне ніяк не выпадае. Магу паабяцаць толькі адно: калі будуць выходзіць Запіскі інстытута, я з радасцю адпраўлю вам артыкул нароўні з іншымі аўтарамі».

Нават пасля дзесяці гадоў існавання ІВА Дубнаў усё яшчэ вагаўся, калі яго папрасілі даць сваё імя для новай інстытуцкай ініцыятывы – аспірантуры.

Удзельнікі навуковай канферэнцыі ў ІВА, Вільня, 1935 г. На фота – С. Дубнаў (сядзіць трэці справа), Э. Чэрыкавер (сядзіць чацвёрты справа) і інш. Крыніца: yivoencyclopedia.org

Усё гэта можа падацца дзіўным, але мы мусім помніць, што ў год заснавання ІВА (1925) 65-гадовы Дубнаў быў ужо выбітным навукоўцам. Больш за тое, менавіта ў той час пачалі ажыццяўляцца яго найбольш амбітныя планы. У 1925–1929 гг. у Берліне выходзіла першае поўнае выданне ягонай «Weltgeschichte des jüdischen Volkes» («Сусветнай гісторыі яўрэйскага народу»). Апрача таго, у 1929–1931 гг. упершыню выйшла яго «Toldot ha-Hasidut» («Гісторыя хасідызму»), а ў 1934–1940 гг. публікаваліся тры тамы яго мемуараў «Книга жизни» («Кніга жыцця»). Пераклады яго кніг з’яўляліся ў той час на розных мовах. Такім чынам, для Дубнава перыяд заснавання і развіцця ІВА наклаўся на інтэнсіўную працу па ўкладанні, рэдагаванні і перакладзе яго найважнейшых работ. Зразумела, што ён не жадаў траціць час на адміністратыўныя абавязкі, якія лічыў больш прыдатнымі для маладзейшых навукоўцаў.

Як ён і абяцаў, Дубнаў стаў нярэдкім аўтарам у часопісах ІВА. Інстытут жа зрабіўся выдаўцом ідышных перакладаў многіх дубнаўскіх работ. Так, у 1931 і 1933 гг. выйшла «Geshikhte fun khasidizm» («Гісторыя хасідызму») у ідышным перакладзе Калмановіча – якраз тады, калі кніга ўпершыню з’явілася на іўрыце…

Пераклаў з амерыканскай В. Рубінчык

Арыгінал: Cecile E. Kuznitz, YIVO’s “Old Friend and Teacher”: Simon Dubnow and his Relationship to the Yiddish Scientific Institute, in: Jahrbuch des Simon-Dubnow-Institut/Simon Dubnow Institute Yearbook 15 (2016), 477–507.  

Апублiкавана 24.10.2018  08:19

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (60)

(Перевод на русский ниже)

Бязлітасны шалом! Пакуль рыхтаваў да друку сваю сёмую кнігу (называецца «Выйшла кніга»), асобныя актывісты ў Беларусі, аказваецца, звярнулі ўвагу на 25-годдзе дыпламатычных адносін з Ізраілем. Не тое каб я пра гэты юбілейчык забыў – у лютым ізраільскі стэнд на Мінскай кніжнай выставе быў упрыгожаны дзвюма крываватымі лічбамі – але моцных уражанняў ад таго, што 26 мая 1992 г. два ўрады паразумеліся і падпісалі пратакол, не адчуваў, дый не адчуваю. І ўсё ж дата – нагода для разваг пра беларуска-ізраільскія стасункі.

Прыхільнік беларуска-ізраільскіх сувязяў Павел Севярынец атрымаў у падарунак кнігі Вашага пакорлівага слугі і Давіда Шульмана (а сам напісаў раман «Беларусалім»). Мінск, чэрвень 2017 г.

На самым версе, па завядзёнцы, аптымізму аж з каптуром. Так, А. Лукашэнка з Р. Рыўліным абмяняліся дэпешамі-віншаванкамі. Першы заявіў, што «За чвэрць стагоддзя мы наладзілі ўстойлівыя партнёрскія сувязі па розных напрамках – ад гандлёвага супрацоўніцтва да кааперацыі ў сферы інфармацыйных тэхналогій… Адносіны паміж нашымі народамі, якія заўсёды адрознівалася ўзаемнай павагай, пачаліся задоўга да афіцыйнага стварэння сучасных дзяржаў». Другі, кажуць, адпавёў, што паміж дзвюма краінамі ўстанавіліся цёплыя сяброўскія адносіны, якія развіліся ва ўсіх сферах.

Чым далей ад прэзідэнтаў, тым больш скепсісу можна сабе дазволіць. Ужо ў рэдакцыі афіцыёзнай «Советской Б.» мяркуюць, што ізраільцянам сяброўства не дужа патрэбнае – ім патрэбна перадусім тое, каб Беларусь не прадавала небяспечную зброю ворагам Ізраіля. Зважаючы на выкрунтасы некаторых паслоў у Мінску, пачынаеш думаць, што доля ісціны тут ёсць. Ізраільцам ніколі не была чужая «рэалпалітык»; успомнім заляцанні блізкаўсходняй дзяржавы да Румыніі, Паўднёва-Афрыканскай рэспублікі ў 1970–80-х…

Спробу прааналізаваць беларуска-ізраільскія стасункі 1990–2010-х гадоў зрабіў доктар гістарычных навук Міхаіл Стралец. Спярша ён апублікаваў свой агляд у студзені 2016 г.; на думку брэсцкага прафесара, «у апошні час можна было канстатаваць напаўненне арганізацыйна-прававой складовай эканамічнага аспекта двухбаковых адносін» (прасцей кажучы, падпісваліся шматлікія дамовы і пратаколы). Тады прафесар упікнуў ізраільскі ўрад за намер закрыць пасольства ў Мінску: «рашэнне Тэль-Авіва нанясе прыкметную шкоду двухбаковым адносінам дзвюх краін». З другога боку, нават ён падкрэсліў: «Рэальны стан эканамічнага супрацоўніцтва ўяўляе з сябе неадназначную карціну… І ў нейкім сэнсе мае рацыю Нетат’яху (не ведаю, хто гэта – мабыць, меўся на ўвазе прэм’ер-міністр Ізраіля Нетаньягу – В. Р.): можа быць, і варта было перагледзець адносіны з партнёрам, з якім гандаль ідзе ў зусім нязначных аб’ёмах».

У маі 2017 г. прафесар, перапісваючы свой артыкул для «Брестского курьера», вырашыў зазірнуць у будучыню з большым аптымізмам, балазе пасольства засталося на месцы. Так, сказ пра «Нетат’яху» быў выкінуты, затое з’явіўся наступны замалот: «Ізраільскі бок уносіць уклад і ў забеспячэнне дэмаграфічнай бяспекі Рэспублікі Беларусь. Людзі, якія пакутуюць ад жаночай і мужчынскай бясплоднасці, усё часцей кіруюцца ў беларуска-ізраільскі цэнтр сямейнага здароўя ХХХ (назву выкрэсліў аддзел belisrael.info па барацьбе з таемнай рэкламай. – В. Р.) у культурнай сталіцы нашай Айчыны». Для тых, хто не ўрубіўся: «культурная сталіца» – гэта Віцебск, а бескультурная, выходзіць, Мінск

Прасочваецца нейкае рацыянальнае зерне ў развагах тыпу «У апошнія гады выразна выявілася пазітыўная дынаміка ў частцы ізраільскіх інвестыцый на беларускім напрамку», «Ёсць падставы канстатаваць наяўнасць станоўчых тэндэнцый у сферы турызму». Адсутнасць віз для турыстаў – справа добрая, і сапраўды, тавараабарот у параўнанні з пачаткам 1990-х вырас, як на дражджах… Можна ўспомніць, як улетку 1992 г. Часовы Павераны Беларусі ў Ізраілі Міхаіл Фарфель у інтэрв’ю з Аляксандрам Ступнікавым казаў: «Гандаль пакуль невялікі, у мінулым годзе тавараабарот складаў толькі 25 тысяч долараў, хаця тут не ўлічваецца рээкспарт з боку Беларусі… Як партнёр, Ізраіль пакуль для нас даволі складаная краіна, з высокімі цэнамі і насычаным рынкам». Падобна, беларускія і ізраільскія прадпрымальнікі збольшага «прыцерліся» адно да аднаго незалежна ад палітычных сістэм.

Меў рацыю брэсцкі прафесар і тады, калі казаў: «у той жа час не могуць не здзіўляць арытмія, адсутнасць паступальнага росту. Немагчыма знайсці які-небудзь трохгадовы адрэзак, дзе прасочваўся б паступальны рост (тавараабароту – В. Р.)». Але ў чым прычыны? Адказу ў артыкуле я не пабачыў. Хацеў бы прапанаваць сваю версію.

Міжнародныя адносіны заўсёды складаюцца з «параднай» часткі, якую не сорамна паказаць, і «ценявой». Праблема ў тым, што: а) у Беларусі зашмат увагі надаюць ідэалогіі, што не можа не шкодзіць рэальным справам; б) «ценявая» частка ў эканамічным супрацоўніцтве досыць істотная – магчыма, яна важыць нават больш, чым «белая». Ізраільскі журналіст Барух Кра ў рэпартажы 2013 г. прайшоўся адно па паверхні…

Стасункі афіцыйнай Беларусі з Ізраілем прайшлі некалькі этапаў. Калі для першага (умоўна кажучы, да 1996 г.) была характэрная доля эйфарыі, на другім, пераходным, дамінала абыякавасць, то на трэцім, які стартаваў у 1999-2000 гг., лукашэнкаўцы актыўна імкнулася выкарыстаць ізраільцаў, у прыватнасці, Лібермана і яго каманду. Пачалося з таго, што ў кастрычніку 2000 г. на «парламенцкія выбары» прыехала «спецыялістка» па выбарчым праве і беларускай апазіцыі, віцэ-мэр Карміэля Рына Грынберг…

«Авив», кастрычнік 2000 г.

Потым з Ізраіля на розныя выбары прыязджалі яшчэ лаяльныя назіральнікі – «альтэрнатыва» грубым і злым еўрапейцам. Агулам жа цікавасць да «апрацоўкі» ізраільцаў рэзка падвысілася, як выглядае, напярэдадні візіту А. Лукашэнкі ў Ізраіль (студзень 2000 г.). Праўда, тады пасольства Беларусі ў Тэль-Авіве і яго куратары ў Мінску яшчэ не заўсёды знаходзілі паразуменне з беларускім зямляцтвам, пра што сведчыць наступная заметка:

«Берега», люты 2000 г.

Нічога, пасля наказу «правадыра» («Трэба прызнаць, слабавата мы яшчэ выкарыстоўваем нашу беларускую дыяспару ў Ізраілі» – інтэрв’ю газеце «Вести», снежань 1999 г.), і асабліва з 2004 г., калі старшынёй аб’яднання стаў Міхаіл Альшанскі, усё ў «дыпламатаў пасольства» наладзілася. І вось ужо ў маі 2017 г. пасол Скварцоў уручыў Альшанскаму ганаровую грамату міністэрства замежных спраў Беларусі за «актыўнае садзеянне ў рэалізацыі знешняй палітыкі Беларусі, важкі ўклад у развіццё беларуска-ізраільскіх дачыненняў, дзейнасць па абароне правоў і інтарэсаў беларускай дыяспары ў Ізраілі».

Пасол сказаў, а «БелТА» паўтарыла, што ў «зямляцтва» (усеізраільскае аб’яднанне выхадцаў з Беларусі) уваходзяць звыш 6 тыс. чалавек. У свой час вывучаў я пытанне колькаснага складу – праўда, гэта было гадоў 15 таму… Тады кіраўніцтва хвалілася, што мае 12 тыс. актывістаў – на рубяжы 1990-х – 2000-х колькасны склад аб’яднання насамрэч істотна вырас (напрыклад, у Ашдодзе з 67 у 1996 г. да 700 у 2001 г.). Падобна, зараз зямляцтва перажывае не найлепшыя часіны; калі на яго сайце, напрыклад, значыцца аддзяленне ў Эйлаце з Давідам Шульманам на чале, то сам Д. Шульман год таму праказаў мне, што суполка распалася. Сайт Аб’яднання, які ў маі 2000 г. запачаткаваў Гена Пекер (не без маёй падказкі :)), абнаўляецца рэдка, на форум яго – у адрозненне ад пачатку 2000-х – заходзяць адзінкі… Карацей, было за што даваць грамату.

«Сонцападобны» так натхніўся адзіным сваім кароткачасовым візітам у Ізраіль, што не раз вяшчаў пра яго недасведчанай, як яму здавалася, публіцы: «І вось сабраліся яўрэі ў Ізраілі, усе чакаюць майго выступлення. Я доўга там выступаў па іх просьбе, узнагародзіў удзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны і кажу: “Вось з чым я не згодзен, выбачайце за прамату, што вы з яўрэяў у гады Вялікай Айчыннай вайны робіце нейкі пакорлівы статак… Але ці ведаеце вы, што ёсць адзіная краіна ў свеце, дзе яўрэі разам з яе народам ваявалі і супраціўляліся? Гэта Беларусь. І чаму яны супраціўляліся, чаму ваявалі разам з намі? Таму што там была такая магчымасць – ваяваць і супраціўляцца. Чаму ж вы не бачыце ў сваёй гісторыі гэтых старонак?” Назаўтра я сябрам стаў у Ізраілі!» Характэрна, што стэнаграма тут зафіксавала не апладысменты, а толькі «ажыўленне ў залі» – відаць, дзеячы культуры і ў 2001 г. не надта паверылі гэтай «хлестакоўшчыне».

Гісторыю пра адметнасць беларускіх яўрэяў у Ізраілі А. Л. паспрабаваў «прадаць» яшчэ раз – у час нарады з кіраўнікамі загранустаноў 01.08.2006. Тады ён мовіў: «так, як паводзяць сябе яўрэі з Беларусі ў Ізраілі – ніхто сябе не паводзіць. У іх настальгія. Я гэта бачыў, калі ездзіў у Ізраіль. Мяне “антысемітам” туды наша апазіцыя накіроўвала, папярэджваючы, што прыедзе “найгоршы вораг Ізраіля”. А прыкладна 30 тысяч нашых былых грамадзян сабраліся і хацелі “сустрэць свайго Прэзідэнта”. Беларускія яўрэі, якія эмігрыравалі, кажуць, што з радасцю, калі б ужо там не закапаліся ў гэтую зямлю, вярнуліся б дадому». Калі Макабі, Зусмановіч і Альшанскі пісалі пра тысячу ахвотных пабачыцца з Лукашэнкам у 2000 г. (гл. вышэй), гэта з нацяжкай яшчэ можна прыняць, але 30 тысяч?.. Добра, што хоць не кур’ераў, як у Гогаля.

Трэці вядомы мне казус з успамінамі пра паездку ў Ізраіль датуецца кастрычнікам 2007 г., і ён найбольш адыёзны. Фактычна паставіўшы знак роўнасці паміж «яўрэйскім Бабруйскам» і «свінушнікам», Лукашэнка згадаў і пра непадстрыжаную траву: «Паглядзіце ў Ізраілі, я вось быў…» У выніку іерусалімскае МЗС выклікала для тлумачэнняў прадстаўніка Беларусі Ігара Ляшчэню. Планавалася адклікаць з Мінска тагачаснага пасла Ізраіля Зэева Бен-Ар’е – праўда, постфактум Зэеў рабіў добрую міну пры кепскай гульні і сцвярджаў, што проста паехаў у чарговы адпачынак (ага, так супала, што яны ціха-мірна паляцелі ў Ізраіль разам з першым сакратаром пасольства Ігалем Койфманам).

Па-мойму, вышэйсказанага дастаткова, каб адбіць здзіўленне ў тых, каго ўсё яшчэ дзівіць «арытмія, адсутнасць паступальнага росту» ў ізраільска-беларускіх эканамічных дачыненнях. Я ж не закранаў яшчэ казусаў апошняга года – паліцэйскага пераследу ганаровага консула Беларусі ў Ізраілі Габі Магнезі, арышту ў Мінску і выдачы Азербайджану ізраільскага грамадзяніна Аляксандра Лапшына (падпсаваў ён здароўе за сем тыдняў адседкі на «Валадарцы», і цяпер у яго, пішуць, рэальная арытмія). Справа нат не ў асобе гэтага авантурнага грамадзяніна, а ў тым, як беларускія «праваахоўнікі» абыходзіліся з ізраільскімі службоўцамі ў канцы 2016 г. – пачатку 2017 г.: доўга не давалі Лапшыну дазвол на сустрэчу з консулам, потым у Мінгарсудзе не пускалі Юлію Рачынскі-Співакоў на пасяджэнне (праўда, і яе расійскага калегу таксама), прымусіўшы чакаць у калідоры…

З ізраілезнаўствам у Беларусі па-ранейшаму – амаль гэтак сама, як з беларусістыкай у Ізраілі, sapienti sat. Але «крытычная маса» назапашваецца ў абедзвюх краінах – штосьці дзеля гэтага робіцца і на belisrael.info ;-). Глядзіш, гадоў праз 5 узаемны недавер у тых, хто прымае рашэнні, выпарыцца, і ў Беларусі-2022 Ізраіль стане гэткім жа прывілеяваным партнёрам, якім быў Катар у Беларусі-2012 🙂

Вольф Рубінчык, г. Мінск

20.06.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 20.06.2017  05:41

Кароткі змест папярэдніх дзесяці серый:

№ 59 (15.06.2017). Сумнеў наконт жыццяздольнасці праграмы «Вольная Беларусь» і неабходнасці падаваць у суд на С. Алексіевіч у сувязі з “абразай каталікоў”. Ацэнка дзейнасці дэпутаткі Г. Канапацкай. Рабатызацыя паліцыі ў Аб’яднаных Арабскіх Эміратах, парада закупіць робатаў-паліцэйскіх, прадказаных Г. Гарысанам, у Беларусь. Скандальчык з удзелам “Белсаюздруку” і “Белгазеты”. Супраціў перайменаванню праспекта ў гонар Шухевіча ў Кіеве. Параўнанне Шухевіча са Штэрнам (Яірам). Гераізацыя калабарантаў у Беларусі. Новая скульптура бабра ў Бабруйску. Выстава І. Капеляна. “Міні-культ” М. Данцыга, успаміны пра яго дзейнасць у Мінскім аб’яднанні яўрэйскай культуры.

58 (12.06.2017). Выбары ў Нацыянальным алімпійскім камітэце РБ, ігнараванне статутных норм. Намаганні Беларускай федэрацыі шахмат вярнуцца ў прававое рэчышча. Ацэнка дзейнасці прэзідэнта НАК “па сутнасці”. Дапушчэнне, што спартсмены – адна з найбольш адсталых частак грамадства. Развагі пра чэмпіянат Еўропы па шахматах у Мінску, пра ўвядзенне бязвізавага рэжыму паміж Украінай і ЕС. Паводзіны П. Парашэнкі. Перайменаванне кіеўскага праспекта Ватуціна ў гонар калабаранта Шухевіча. Беларуска-катарскія адносіны. Новыя перлы ад нобелеўскай лаўрэаткі і рэдактара “галоўнай газеты”, крытыка.

№ 57 (28.05.2017). “Справаздача” пра масавы забег ля “Мінск-Арэны” 27 мая. Навязлівая рэклама. Параўнанне гуртоў “Uzari” i “Sweet Brains” на карысць апошняга. «Лятучка» сайта citydog.by у прэс-клубе, плюсы і мінусы сайта. Дэградацыя сацыяльнай сферы ва Украіне і фактычны дазвол сімволікі дывізіі “СС-Галічына”. Меркаванне пра музей Вялікай Айчыннай вайны ў Мінску, яго моцныя бакі. 70 гадоў шахматнаму кампазітару М. Бельчыкаву.

№ 56 (21.05.2017). 60 гадоў спеваку Ю. Шаўчуку. Сувязі Шаўчука з Беларуссю. Тлумачэнне, чаму змянілася кіраўніцтва ў Беларускай федэрацыі шахмат. Моцныя і слабыя бакі новай старшынькі. Хваля перавыбараў у спартыўных федэрацыях, пажаданне, каб прэзідэнт НАК РБ таксама пакінуў сваю пасаду. Думкі пра Беларусь як пляцоўку для чужых гульняў. Анонс лекцыі А. Астравуха пра яўрэйскую паэзію. Чыім імем варта назваць аэрапорт “Мінск-2”. Памылка на фасадзе Нацыянальнай бібліятэкі. Блакіроўка расійскіх сайтаў ва Украіне. Спрэчнае інтэрв’ю дэпутата І. Марзалюка, які адмаўляе наяўнасць антысемітызму ў Беларусі, газеце “Звязда”.

№ 55 (14.05.2017). Традыцыйная цырымонія на “Яме” 9 мая. Смерць М. Трэйстэра і ўзоры яго творчасці. Запрашэнне на семінар па ідышы ў газеце “Берега”, тэзісы Р. Хайтовіча наконт яўрэйскай кансалідацыі. Артыкул І. Герасімавай пра калінкавіцкіх яўрэяў і неапраўданая “забарона” на яго цытаванне. Кніга І. Герасімавай пра подзвіг М. Кісялёва. Пра тое, што першым у Беларусі пра Кісялёва пісаў усё ж А. Лейзераў. Канцэрт у Беларускай акадэміі музыкі. Стаўленне аўтара да “апазіцыі” – “музычныя” рознагалоссі. Анонс бязвізавага рэжыму ва Украіне і чэмпіянату Еўропы па шахматах у Мінску, а таксама фільма пра расстраляных у 1937 г. паэтаў. Думка пра “Еўравізію”-2017.

№ 54 (03.05.2017). Рэпрэсіі супраць П. Севярынца, М. Вінярскага, В. Палякова. Дзіўнае становішча М. Статкевіча. Затрыманні за выхад на вуліцу з чыстымі аркушамі паперы. Пра “крыкі ў пустэчу”. Артыкул Ю. Чарняўскай і яго крытыка. Меркаванні пра сучасную вышэйшую адукацыю ў Беларусі. Парады расійца Д. Быкава наконт чытання і жыцця. Пару слоў пра памерлага А. Алексіна. Новы акаўнт, прысвечаны яўрэям Мінска, – “Горад ценяў”.

№ 53 (30.04.2017). “Яўрэйскі” зефір з Бабруйска. Смешная назва аўтаадмывальні ў Мінску. Палеміка з П. Усавым, адным з аўтараў праграмы “Вольная Беларусь”. Меркаванне пра слабыя месцы праграмы ад хрысціянскага журналіста. Дэкларатыўнасць і супярэчлівасць яе зместу. Як Беларуская чыгунка аператыўна выправіла памылкі на мінскім вакзале. Памылкі на стэндах і афіцыйных бланках у Шчучыне. Развагі пра “моўную інспекцыю”, патрэба ў якой невідавочная ў Беларусі. Цікавыя выказванні І. Хакамады, адмова мінскага суда жорстка караць В. Касінерава за “здзек” са скульптуры гарадавога.

№ 52 (23.04.2017). Адмова падрабязна аналізаваць пасланне “Вялікага беларускага шчасця”. Разбор “народнай праграмы” “Вольная Беларусь”. Пераход З. Пазняка ў стан экспертаў, яго імкненне да канцэптуальнай улады. Спробы правесці паралелі паміж станам Ізраіля і Беларусі, крытыка гэтых спробаў. Аўтапартрэт палітолага-“блазна”. Экскурсіі па яўрэйскіх мясцінах Беларусі. Як нямецкі палітык стаў комікам.

№ 51 (21.04.2017). Перанасычанасць сучаснага свету інфармацыяй. Парадоксы “ачышчэння”. Найбольш кідкія фразы з ранейшых 50 серый “Катлет і мух”. Ацэнка гутаркі з канадскім беларусістам Д. Марплзам, завочная палеміка з прафесарам. Добрыя навіны з Беларусі (канспектыўна).

№ 50 (12.04.2017). Палітзняволены, які ў Мінску нібыта апаганіў “святое месца” міліцыянтаў. Будоўля ў Мазыры на месцы былых могілак. “Чорныя капальнікі” пад Ракавам, якія шукаюць “жыдоўскае золата”. Пратэсты супраць будоўлі тэнісных кортаў у Мінску (вул. Жудро). З’езд “яўрэйскага саюза” ў Беларусі, сеанс адначасовай гульні ў Саюзе беларускіх пісьменнікаў, які даў Д. Лыбін (9 красавіка). “Справа баевікоў” і “кадэбэшная” журналістыка ў Беларусі. Спрэчка з П. Якубовічам, які выступіў супраць “грамадскіх абаронцаў”. Як прыхільнікі З. Пазняка аблілі брудам Б. Хамайду. Забаўны надпіс на каробцы з мацой. Ідэя Злучаных штатаў Беларусі, Літвы, Украіны, якая не выклікала бурнай рэакцыі. Узгадка пра аналагічную прапанову А. Мальдзіса ў 1990-х. Спрэчнае выказванне дэпутата І. Марзалюка. Дзень касманаўтыкі і песня Ф. Жывалеўскага “Космас”.

Змест ранейшых серый гл. у №№ 50, 40, 30, 20, 10 🙂

***

КОТЛЕТЫ & МУХИ (60)

Безжалостный минский шалом! Пока готовил к печати свою седьмую книгу (называется «Выйшла кнiга»), отдельные активисты в Беларуси, оказывается, обратили внимание на 25-летие дипломатических отношений с Израилем. Не то чтобы я об этом юбилейчике забыл – в феврале израильский стенд на Минской книжной выставке был украшен двумя кривоватыми цифрами – но сильных впечатлений от того, что 26 мая 1992 года два правительства договорились и подписали протокол, не испытывал, да и не чувствую. И все же дата – повод для рассуждений о белорусско-израильских отношениях.

Сторонник белорусско-израильских связей Павел Северинец получил в подарок книги Вашего покорного слуги и Давида Шульмана (а сам написал роман «Беларусалим»). Минск, июнь 2017 г.

На самом верху, по обыкновению, оптимизма аж через край. Так, А. Лукашенко с Р. Ривлиным обменялись депешами-поздравлениями. Первый заявил, что «За четверть века мы наладили устойчивые партнерские связи по различным направлениям – от торгового сотрудничества до кооперации в сфере информационных технологий… Отношения между нашими народами, которые всегда отличались взаимным уважением, начались задолго до официального создания современных государств». Второй, говорят, заметил, что между двумя странами установились теплые дружеские отношения, которые развились во всех сферах.

Чем дальше от президентов, тем более скепсиса можно себе позволить. Уже в редакции официозной «Советской Б.» полагают, что израильтянам дружба не очень нужна – им нужно прежде всего то, чтобы Беларусь не продавала опасное оружие врагам Израиля. Учитывая выверты некоторых послов в Минске, начинаешь думать, что доля истины здесь есть. Израильтянам никогда не была чужда «реалполитик»; вспомним заигрывания ближневосточного государства с Румынией, Южно-Африканской республикой в 1970-80-х …

Попытку проанализировать белорусско-израильские отношения 1990-2010-х годов сделал доктор исторических наук Михаил Стрелец. Сперва он опубликовал свой обзор в январе 2016 г.; по мнению брестского профессора, «в последнее время можно было констатировать наполнение организационно-правовой составляющей экономического аспекта двусторонних отношений» (проще говоря, подписывались многочисленные соглашения и протоколы). Тогда профессор упрекнул израильское правительство за намерение закрыть посольство в Минске: «решение Тель-Авива нанесет заметный ущерб двусторонним отношениям двух стран». С другой стороны, даже он подчеркнул: «Реальное же состояние экономического сотрудничества… представляет собой картину неоднозначную… И в каком-то смысле прав Нетатьяху (не знаю, кто это – видимо, имелся в виду премьер-министр Израиля Нетаньягу – В. Р.): может быть, и стоило пересмотреть отношения с партнером, с которым торговля идет в совсем незначительных объемах».

В мае 2017 г. профессор, переписывая свою статью для «Брестского курьера», решил заглянуть в будущее с куда большим оптимизмом, благо посольство осталось на месте. Так, предложение о «Нетатьяху» было выброшено, зато появился следующий пассаж: «Израильская сторона вносит вклад и в обеспечение демографической безопасности Республики Беларусь. Люди, которые страдают от женского и мужского бесплодия, все чаще направляются в белорусско-израильский центр семейного здоровья ХХХ (название вычеркнул отдел belisrael.info по борьбе со скрытой рекламой. – В. Р.) в культурной столице нашего Отечества». Для тех, кто не врубились: «культурная столица» – это Витебск, а бескультурная, выходит, Минск :)…

Прослеживается некое рациональное зерно в рассуждениях типа «В последние годы четко обозначилась позитивная динамика по части израильских инвестиций на белорусском направлении», «Есть основания констатировать наличие положительных тенденций в сфере туризма». Отсутствие виз для туристов – дело хорошее, и действительно, товарооборот по сравнению с началом 1990-х вырос, как на дрожжах… Можно вспомнить, как летом 1992 г. Временный Поверенный Беларуси в Израиле Михаил Фарфель в интервью с Александром Ступниковым говорил: «торговля пока небольшая, в прошлом году товарооборот составлял лишь 25 тысяч долларов, хотя здесь не учитывается реэкспорт со стороны Беларуси… Как партнер, Израиль пока для нас довольно сложная страна, с высокими ценами и насыщенным рынком». Похоже, белорусские и израильские предприниматели отчасти «притерлись» друг к другу независимо от политических систем.

Был прав брестский профессор и тогда, когда говорил: «в то же время не могут не удивлять аритмия, отсутствие поступательного роста. Невозможно найти какой-нибудь трехлетний отрезок, где прослеживался бы поступательный рост (товарооборота – В. Р.)». Но в чем причины? Ответа в статье я не увидел. Хотел бы предложить свою версию.

Международные отношения всегда состоят из «парадной» части, которую не стыдно показать, и «теневой». Проблема в том, что: а) в Беларуси слишком много внимания уделяют идеологии, что не может не вредить реальным делам; б) «теневая» часть в экономическом сотрудничестве достаточно существенная – возможно, она весит даже больше, чем «белая». Израильский журналист Барух Кра в репортаже 2013 г. прошелся лишь по поверхности…

Отношения официальной Беларуси с Израилем прошли несколько этапов. Если для первого (условно говоря, до 1996 г.) была характерна доля эйфории, на втором, переходном, доминировало безразличие, то на третьем, который стартовал в 1999-2000 гг., лукашенковцы активно стремились использовать израильтян, в частности, Либермана и его команду. Началось с того, что в октябре 2000 г. на «парламентские выборы» приехала «специалистка» по избирательному праву и белорусской оппозиции, вице-мэр Кармиэля Рина Гринберг…

“Авив”, октябрь 2000

Потом из Израиля на различные выборы приезжали еще лояльные наблюдатели – «альтернатива» грубым и злым европейцам. Вообще же интерес к «обработке» израильтян резко повысился, похоже, накануне визита А. Лукашенко в Израиль (январь 2000 г.). Правда, тогда посольство Беларуси в Тель-Авиве и его кураторы в Минске еще не всегда находили взаимопонимание с Белорусским землячеством, о чем свидетельствует следующая заметка:

«Берега», февраль 2000 г.

Ничего, после наказа «вождя» («Надо признать, слабовато мы еще используем нашу белорусскую диаспору в Израиле» – интервью газете «Вести», декабрь 1999 г.) и особенно с 2004 г., когда председателем объединения стал Михаил Альшанский, все у «дипломатов посольства» наладилось. И вот уже в мае 2017 г. посол Скворцов вручил Альшанскому почетную грамоту министерства иностранных дел Беларуси за «активное содействие в реализации внешней политики Беларуси, весомый вклад в развитие белорусско-израильских отношений, деятельность по защите прав и интересов белорусской диаспоры в Израиле».

Посол сказал, а «БелТА» повторила, что в «землячество» (Всеизраильского объединение выходцев из Беларуси) входят свыше 6 тыс. человек. В свое время изучал я вопрос количественного состава – правда, это было лет 15 назад … Тогда руководство хвалилось, что имеет 12 тыс. активистов – на рубеже 1990-х – 2000-х численность объединения в самом деле существенно выросла (например, в Ашдоде с 67 в 1996 г. до 700 в 2001 г.). Похоже, теперь землячество переживает не лучшие времена; если на его сайте, например, значится отделение в Эйлате с Давидом Шульманом во главе, то сам Д. Шульман год назад говорил мне, что отделение распалось. Сайт Объединения, который в мае 2000 г. основал Гена Пекер (не без моей подсказки :)), обновляется редко, на форум его – в отличие от начала 2000-х – заходят единицы… Короче, было за что давать грамоту.

«Солнцеподобный» так вдохновился единственным своим кратковременным визитом в Израиль, что не раз вещал о нем несведущей, как ему казалось, публике: «И вот собрались евреи в Израиле, все ждут моего выступления. Я долго там выступал по их просьбе, наградил участников Великой Отечественной войны и говорю: “Вот с чем я не согласен, извините за прямоту, что вы из евреев в годы Великой Отечественной войны делаете какое-то покорное стадо… Но знаете ли вы, что есть единственная страна в мире, где евреи вместе с ее народом воевали и сопротивлялись? Это Беларусь. И почему они сопротивлялись, почему воевали вместе с нами? Потому что там была такая возможность – воевать и сопротивляться. Почему же вы не видите в своей истории этих страниц?” Назавтра я другом стал в Израиле!» Примечательно, что стенограмма здесь зафиксировала не аплодисменты, а только «оживление в зале» – видимо, деятели культуры и в 2001 г. не слишком поверили этой «хлестаковщине».

Историю об особенности белорусских евреев в Израиле А. Л. попытался «продать» еще раз – во время совещания с руководителями загранучреждений 01.08.2006. Тогда он изрек: «так, как ведут себя евреи из Беларуси в Израиле – никто себя не ведет. У них ностальгия. Я это видел, когда ездил в Израиль. Меня “антисемитом” туда наша оппозиция отправляла, предупреждая, что приедет “злейший враг Израиля”. А примерно 30 тысяч наших бывших граждан собрались и хотели “встретить своего Президента”. Белорусские евреи, которые эмигрировали, говорят, что с радостью, если бы уже там не зарылись в эту землю, вернулись бы домой». Если Маккаби, Зусманович и Альшанский писали о тысяче желающих повидаться с Лукашенко в 2000 г. (гл. выше), то с натяжкой это еще можно принять, но 30 тысяч?.. Хорошо, что хоть не курьеров, как у Гоголя.

Третий известный мне случай с воспоминаниями о поездке в Израиль датируется октябрем 2007 года, и он самый одиозный. Фактически поставив знак равенства между «еврейским Бобруйском» и «свинушником», Лукашенко упомянул и про неподстриженную траву: «Посмотрите в Израиле, я вот был…» В результате иерусалимский МИД вызвал для объяснений представителя Беларуси Игоря Лещеню. Планировалось отозвать из Минска тогдашнего посла Израиля Зеева Бен-Арье – правда, постфактум Зеев делал хорошую мину при плохой игре и утверждал, что просто поехал в отпуск (ага, так совпало, что они тихо-мирно улетели в Израиль вместе с первым секретарем посольства Игалем Койфманом).

По-моему, вышесказанного достаточно, чтобы отбить удивление у тех, кого все еще удивляет «аритмия, отсутствие поступательного роста» в израильско-белорусских экономических отношениях. Я не затрагивал еще казусов последнего года – полицейское преследование почетного консула Беларуси в Израиле Габи Магнези, арест в Минске и выдачу Азербайджану израильского гражданина Александра Лапшина (подпортил он здоровье за ​​семь недель отсидки на «Володарке», и теперь у него, пишут, реальная аритмия). Дело даже не в особе этого авантюрного гражданина, а в том, как белорусские «правоохранители» обращались с израильскими чиновниками в конце 2016 г. – начале 2017 г.: долго не давали Лапшину разрешение на встречу с консулом, потом в Мингорсуде не пускали Юлию Рачинскую-Спиваков на заседание (правда, и ее российского коллегу тоже), заставив ждать в коридоре …

С израилезнанием в Беларуси по-прежнему – почти так же, как с белорусистикой в Израиле, sapienti sat. Но «критическая масса» накапливается в обеих странах – что-то для этого делается и на belisrael.info ;-). Так, смотришь, лет через 5 взаимное недоверие у тех, кто принимает решения, испарится, и в Беларуси-2022 Израиль станет таким же привилегированным партнером, каким был Катар в Беларуси-2012 🙂

Вольф Рубинчик, г. Минск

Перевод добавлен 21.06.2017  09:40

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (59)

З надыходам лета «народ» у краіне крыху расперазаўся дэпалітызаваўся. Як і было прадказана, пра «народную праграму» «Вольная Беларусь» пагаварылі-пагаварылі (не толькі ў Беларусі, а і ў Польшчы, Літве…) – і адправілі яе ў віртуальную шуфляду. Хто і як будзе ажыццяўляць мудрыя планы – няясна; сіл адных «пазнякоўцаў» заведама не хопіць, а практычна з усімі іншымі мясцовымі «аўтарытэтамі» галоўны распрацоўшчык рассварыўся разышоўся. Карэспандэнтцы «Белпартызана», на жаль, толькі здалося, што суразмоўца мае адказ на «любое нязручнае пытанне». Манах-аналітык Пётр Р. стаў бліжэй да ісціны, дасціпна зазначыўшы: «Дзе закончыцца ідэя Пазьняка – гадоў праз 50 пабачым».

Па-мойму, нядаўні заклік да «каталікоў і праваслаўных» падаваць у суд на Святлану Алексіевіч за яе крывое выказванне, каб пісьменніцу адлупцавалі «па артыкалу 130 Крымінальнага Кодэксу Рэспублікі Беларусь. – Распальваньне расавай, нацыянальнай, рэлігійнай альбо іншай сацыяльнай варожасьці альбо розьні», дэвальвуе ўплыў Зянона П. і як эксперта. Верагоднасць падачы такога іску ў сучаснай РБ – бадай, 10% (калі працэс усё ж распачнецца, то 99% шансаў за тое, што рашэнне будзе на карысць Алексіевіч, бо яна апісвала гіпатэтычную сітуацыю, а за лухту не судзяць). Калі ж справа не будзе ініцыявана, то ўсе (добра, хай пераважная большасць) канчаткова ўгледзяць, што чалавек, які займаецца «арганізацыйнай работай», жывіцца пустэчай…

Бяда ў тым, што бальшыня жыхароў Беларусі сярэдняга і старэйшага пакалення блукае паміж трох соснаў – Пазняк (этнанацыяналізм), Алексіевіч (мяшанка заходняга лібералізму і сацыялізму) і Лукашэнка (тут усё зразумела без «ізмаў»). Альтэрнатывы запальваюцца і гаснуць, нібыта знічкі… Дэпутатка палаты прадстаўнікоў Ганна Канапацкая летась пачынала няблага, ды цяпер выглядае, што і яна марна траціць сілы, кідаючыся на ўсе бакі. Напрыклад, ці варта было ўжо гэтак гучна абурацца тым, што Нацсход уручыў грамату міністру ўнутраных спраў за «дзейнасць па ўмацаванні правоў і свабод грамадзян» – «Як дэпутат Нацыянальнага сходу заяўляю: сваёй згоды на гэтае ўзнагароджанне я не давала, магчыма, не давалі і іншыя дэпутаты»? Размеркаваннем грамат займаецца кіраўніцтва дзвюх палат парламента без кансультацый з «шарагоўцамі». У палітычным плане ўзнагароджанне міністра, які выдатна паразумеўся б з гогалеўскім Ухавёртавым – звычайны, дробны акт чынавенскага цынізму, якіх безліч было ў апошнія гады. Іншымі словамі, пакуль спадарыня лупіць з гарматы па вераб’ях.

Найважнейшыя праблемы на парадку дня, якія заслугоўваюць таго, каб пра іх штодня гукалі ў парламенце, – будоўля АЭС і карная скіраванасць судовай сістэмы (праўда, здараюцца ў гэтай сістэме «збоі» – некаторыя адзначаліся раней, магчыма, будзе спынена і адміністратыўная справа супраць гомельскага відэаблогера Максіма Філіповіча). Распрацоўваць кожны месяц новую тэму, як тое планаваў партыйны шэф Канапацкай, няма сэнсу – гэта ж не журналістыка… Цяжка не згадзіцца з актывістам Паўлам Курскім, што істотнай праблемай з’яўляецца і паўсюднае ўжыванне алкагольных напояў; калі ў допісе ад 22.11.2016 ён не маніць, то Ганна К. абяцала ініцыяваць «змену заканадаўства дзеля дэалкагалізацыі насельніцтва Беларусі» і вынесці адпаведныя прапановы на вясеннюю сесію парламента» (пра тое самае пісала ў снежні 2016 г. газета «Крыніца»). Раз ужо абяцанка агучана, то варта было б паспяшацца; праз пару тыдняў сесія закрыецца, а рэальна ў актыве Ганны пакуль толькі праца над саўмінаўскім законапраектам, датычным дзяржаўна-прыватнага партнёрства.

Што да міліцэйскіх начальнікаў – няхай цешацца граматамі, ордэнамі і пагонамі: можа стацца так, што неўзабаве іх заменяць робаты. Прэцэдэнт ужо маем; у Аб’яднаных Арабскіх Эміратах узялі на службу гуманоіднага робата-паліцэйскага (а не скрыню для смецця, як у Кітаі) і збіраюцца вызваліць для яго «сабратоў» чвэрць месцаў у паліцыі. Чарговы доказ таго, што добрая літаратура прадбачыць і праграмуе будучыню – я пра апавяданне амерыканца Гары Гарысана «Рука закона» (1958 г.).

Вось ён, электронны зух (злева)

К 2021 году, калі ў Мінску і Рызе пройдзе чэмпіянат свету па хакеі, варта было б такіх закупіць. Абавязкова з веданнем замежных моў, каб мінская міліцыя не перанапружвалася, мучаючы спецыяльна выпушчаныя размоўнікі.

Новы скандальчык: 30.05.2017 дзяржаўнае прадпрыемства «Белсаюздрук» узяло на сябе функцыі цэнзара і не пажадала распаўсюджваць нумар штотыднёвіка «Белгазета» са спрэчным, на думку кіраўніцы прадпрыемства, здымкам (бык рыхтуецца залезці на карову). Яно прапанавала рэдакцыі «звярнуцца па афіцыйнае заключэнне адносна выявы на першай паласе ў незалежны кампетэнтны орган». Маралізатараў і перастрахоўшчыкаў у нас сапраўды вагон – часцяком яны прыкрываюцца інтарэсамі дзяцей. Лалітыка

«Белгазета» адпавяла: «Грамадства само вырашыць, што маральна, што не, а для прадпрыемства, якое заключыла дамову з выданнем, галоўная мараль – выконваць гэтую дамову… калі б замест таго, каб выконваць дамовы, усе кінуліся даваць свае ацэнкі, у грамадстве наступіў бы хаос». У той жа час рэдакцыя таксама падстрахавалася і дастала на дзіва разважлівае, як для рэспубліканскай камісіі, экспертнае заключэнне ад 09.06.2017, падпісанае прафесаркай Фральцовай (якая летась «зарубіла» кінанавелу «Яечня па-беларуску»). Маўляў, няма ў газетнай выяве з быком парнаграфіі… Але наўрад ці «Белсаюздрук» кампенсуе «Белгазеце» выдаткі, панесеныя ад падзення продажу ў канцы мая – пачатку чэрвеня. Дзяржструктуры РБ, як вядома, у фінансавых пытаннях памыляцца не ўмеюць: яны могуць мець рацыю і яшчэ большую рацыю.

Крыўдна, што Вышэйшы адміністратыўны суд Украіны 14.06.2017 не адмяніў рашэнне прэзідэнта пра блакіроўку расійскіх сайтаў… Але добра, што ў суседзяў студэнты наважваюцца судзіцца з вышэйшымі чыноўнікамі (студэнт Кіеўска-Магілянскай акадэміі Еўсціфееў выставіў іск супраць Парашэнкі яшчэ ў маі). Выносяць жа ўкраінскія суды і карысныя пастановы: напрыклад, 12.06.2017 Акружны адміністратыўны суд г. Кіева прыпыніў ганебнае рашэнне дэпутатаў гарсавета аб перайменаванні праспекта Ватуціна ў праспект Шухевіча. Пастараліся «Антыфашысцкая праваабарончая ліга» і «Яўрэйская праваабарончая група»; апрача таго, супраць перайменавання падпісала маса грамадзян Украіны. Калі б я меў адпаведны пашпарт, то таксама падпісаўся б.

Гераізацыя «обер-бандэраўцаў» (асабліва Рамана Шухевіча, які ў 1942 г. каля 9 месяцаў служыў на афіцэрскай пасадзе ў гітлераўскай ахоўнай паліцыі паміж Мінскам і Віцебскам; не могуць яго рукі не быць па локаць у крыві беларускіх партызан, а хутчэй за ўсё, і мірных жыхароў) раскалола ўкраінскае грамадства ў другой палове 2000-х. У 2011 г. Вышэйшы адміністратыўны суд пазбавіў Шухевіча звання «Героя Украіны», скасаваўшы ўказ прэзідэнта Юшчанкі (2007). Асобныя актывісты ў Беларусі не шманаюць; Ш. дарагі ім ужо таму, што біў бальшавікоў. Яны лічаць, што маладой нацыі патрэбныя міфы, і лепяць падобных «герояў» з мясцовых авантурыстаў і калабарантаў, абы насаліць Расіі: Булак-Балаховіч, Кушаль, Астроўскі, браты Шчорсы (праўда, пасля маёй рэплікі сайт naviny.by памяняў загаловак у артыкуле пра братоў: было «Пантэон герояў Беларусі», стала «Пантэон Беларусі»). Не разумеючы – а мо разумеючы? – што дыскрэдытуюць прыхільнікаў нелукашэнкаўскага шляху развіцця.

Трэба прызнаць, што за Лукашэнкам рабіліся небеспаспяховыя спробы «даць па руках» радыкалам розных кірункаў, і ў гэтым плане яго спецслужбы досыць эфектыўныя. Аднак са «стабільнасцю» ўсё адно вялізныя праблемы, бо яна грунтуецца збольшага на волі аднаго чалавека, а не на ўзаемапавазе грамадзян. Дый трапляюць «пад раздачу» ўсе, не толькі радыкалы… Рыхтык па-сталінску: «лес рубяць – шчэпкі ляцяць».

Ва Украіне часам гучаць папрокі на адрас ізраільцаў: замінаеце нам называць праспекты, а ў саміх вуліцы носяць імёны тэрарыстаў, у прыватнасці, Аўраама Штэрна (Яіра)?

За Ізраіль казаць не буду, аднак лепей бы сапраўды вуліц Штэрна не было… Аднагодак украінца, паэт і змагар супраць брытанскай улады ў падмандатнай Палесціне не грэбаваў забойствамі (праўда, невялікая «хеўра Штэрна» здзейсніла іх куды менш, чым УПА Шухевіча), сімпатызаваў дыктатарам і спрабаваў у пачатку 1940-х дамовіцца з Гітлерам (праўда, Штэрн, адрозна ад Шухевіча, не мог мець дакладных звестак пра жахі ў Еўропе, і ў вермахце ды шуцманшафце не служыў). Узвялічылі яго ў Ізраілі, хутчэй за ўсё, на эмоцыях, каб дадзець «леваму лагеру»; не варта Украіне паўтараць чужыя памылкі.

А тым часам у Бабруйску актыўна юзаюць назву горада і гістарычную спадчыну. Днямі да раней усталяваных скульптур далучылі двухмятровую жывёліну ў генеральскім мундзіры: Аляксандр Паўлікаў і Васіль Вайтовіч ашчаслівілі турыстаў драўляным «прыгажуном».

Тры бабры, тры бабры… Чорна-бела-рыжай масці…

Cхільны згадзіцца з аўтаркай belvisit.com, якая летась пісала: «Пасля ўстаноўкі помніка бабру [першага, у 2006 г.] у нас у Бабруйску пачалася сапраўдная “бабраманія” – у дварах сталі рабіць прымітыўныя фігуркі гэтых жывёл для дзіцячых пляцовак, на пакетах з малаком друкавалі баброў, зрабілі яшчэ некалькі аналагічных скульптур і паставілі іх у разных раёнах горада… Асабіста мяне гэтая бабрыная задума пачала крыху раздражняць: адзін – гэта крута, а бабры паўсюль – неяк не».

Незважаючы на «хапуны» ў канцы сакавіка, з «горада баброў» паступаюць і светлыя навіны. Так, 11 мая адкрылася і цэлы месяц працавала выстава Іосіфа Капеляна, заснавальніка Аб’яднання прафесійных мастакоў Ізраіля, пад назвай «Нетанія – Бабруйск. Сустрэча праз 40 гадоў».

Творца (на фота) на адкрыцці падарыў роднаму гораду – дакладней, музею – сем дзясяткаў сваіх работ. «Ізраіль становіцца бліжэй»… 🙂

Увесну памёр, не пра вас будзе сказана, іншы знаны мастак, мінчанін Май Вольфавіч Данцыг (1930–2017). Праз пару месяцаў пасля яго смерці некаторыя пачынаюць ствараць «міні-культ» Данцыга як грамадскага дзеяча, першага кіраўніка Мінскага аб’яднання яўрэйскай культуры (МОЕК). Я быў валанцёрам гэтага аб’яднання ў 1993–2001 гг., бачыў і добрае, і кепскае. Ніколі не падпішуся пад тым, што «такому чалавеку… сам Бог наказаў узначаліць у Мінску адраджэнне яўрэйскай культуры». Ну, калі «Бог» – псеўданім гаркама партыі, то так, канешне…

Леанід Зубараў пісаў у 2013 г.: «Данцыг, хаця і адпрацоўваў нешта абяцанае, можа быць, кватэру або майстэрню, але стараўся сумленна». Гэта адзін з поглядаў на ранні этап існавання суполкі, а, напрыклад, іншы былы член праўлення МОЕКа Якаў Гутман у 2017 г. разважае так: «Я не магу даць высокую ацэнку вынікам работы Данцыга. Ён працаваў паводле прынцыпу – ты, работа, нас не бойся, мы цябе не кранем. Калі выдзелілі будынак на Інтэрнацыянальнай, я быў катэгарычна супраць таго, каб мы яго бралі. Я казаў, што нам не трэба чужога, аддайце нам наша. Чым гэта скончылася, вядома…» Насамрэч, двухпавярховік, атрыманы ў шматгадовую арэнду ў 1991 г., давялося вярнуць уладам у 2001 г.; на нейкі час МОЕК застаўся «бесхацінцам», і М. Данцыг няслаўна сышоў у адстаўку.

Мо калі-небудзь напішу больш падрабязна пра гэтую па-свойму каларытную асобу. Да наступнай серыі!

Вольф Рубінчык, г. Мінск

15.06.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 15.06.2017  22:05

Дискуссия о Шухевиче и Штерне продолжилась на просторах фейсбука…
Stanislav Malyshev Да, Шухевич был лидером ОУН/УПА, и даже командиром (позднее). Да, часть ОУН/УПА (до сих пор разбираются, какая именно) принимала участие в погромах – и еврейских, и польских. А вот вопрос того, ответственен ли Шухевич лично – это значительно сложнее вопрос. По документам он был против, насколько он контролировал людей на местах, особенно в условиях оккупации – неизвестно. Он, конечно, совсем не белый и пушистый, но вопрос о его личном участии совсем не однозначен, и сводить его к формуле “он помогал УПА, УПА замешаны в погромах – значит, он лично виноват” – это довольно сильное упрощение ситуации.
Скажем, несёт ли Ицхак Рабин ответственность за происшедшее в Дир Ясин или Кфар Касем? Прилично ли называть улицу в его честь?

Emil Sutovsky Удивительно безграмотное сравнение. Даже не сравнивая масштабы. Израильское правительство (правительство Ишува) сразу же извинилось за содеянное.

9 июля в 22:56

Stanislav Malyshev Ну, не сразу, но извинилось, да. И украинцам тоже надо было бы извиниться, вполне с этим согласен. Но вопрос не об извинениях, а о персональной ответственности за деятельность организации, в создании которой участвовал. Я не скажу, что ответ всегда и однозначно “нет”, но и “да” он далеко не всегда – дьявол в деталях.

9 июля в 23:12

Stanislav Malyshev Но если не нравится сравнение с Рабином – как насчёт Лехи? В истории этой организации есть немало, скажем прямо, не очень приятных страниц. Включая, кстати да, попытки “сотрудничества с нацистами”, сталинизм, и множество других вещей. Что теперь делать с улицей Авраама Штерна?

Emil Sutovsky Опять-таки, начнём со сравнения масштабов. Продолжим тем, что уже много лет никто не называет улицы его именем. То, что полвека назад считалось приемлимым, сейчас расценивается иначе. Обществу никто не навязывает мнение, что он – герой. Кто такой Авраам Штерн не знают ни мои дети, учащиеся в израильской системе образования, ни толком я сам. Разницу чувствуете?

Виктор Савинов Маштабы чего вы сравниваете?

Emil Sutovsky Предполагаемых злодеяний

Stanislav Malyshev Ну, с масштабами у Лехи просто возможностей не было. Но неужели весь вопрос только в масштабах и арифметических подсчётах, у кого на счету больше? 

“Кто такой Авраам Штерн не знают ни мои дети, учащиеся” – и плохо, что не знают. Должны знать – и плохое, и хорошее. Ну хорошо. Штерна, несмотря на улицы, не считаем – а как насчёт Ицхака Шамира?
Но если вы думаете, что в Украине все знают, кто такой Шухевич – то вы сильно ошибаетесь. На Бандеру многие годы советский агитпроп работал (не это имея в виду, конечно), а про Шухевича никто (включая, кстати, и меня) до начала всех этих тёрок и не знал. Ну то есть историки и т.п. знали, а в остальном нет.
Что касается “много лет” – украинская государственность сейчас только-только из подросткового возраста выходит. Рано ещё требовать критического отношения к национальным мифам. Вот когда им будет 60 – тогда можно и к этому подойти. Или по крайней мере когда война окончится…

Emil Sutovsky Так не знали Шухевича толком в Украине, а сейчас все узнают – дескать, вот он настоящий герой. А я и спрашиваю, он герой? В чём геройство-то? И что Шамир, простите? Против британских военных, контролировавших Палестину, устраивал операции (сегодня классифицировали бы как терроризм), а разве было что-то против гражданских?

Дапоўнена 11.07.2017  08:05

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (57)

(Перевод на русский под оригиналом)

Апошні майскі шаломчык – або травеньскі, як каму заўгодна! У гэтай серыі зноў адсправаздачуся пра паходы ў публічныя месцы (толькі ж не падумайце чаго кепскага!). Пабурчу-памармычу і пра суседнюю краіну.

* * *

Адбыўся бясплатна-рэкламны «Забег тысячы сэрцаў» вакол «Мінск-Арэны» – за кожны пераадолены кіламетр фірма-спонсарка абяцала перавесці грошы на рахунак дзіцячага кардыялагічнага цэнтра. Публіку (бегуноў і бягух сабралося некалькі соцень, мо і тысяча) забаўляў вядучы з БТ, афіцыйны ўрадавы дыктар і ўдзельнік праграмы «Тагліт» Яўген Перлін; побач са мною стартаваў міністр аховы здароўя і яшчэ нейкія важныя дзядзькі. Маіх сіл хапіла на 3 км, жончыных – на 2, хоць 8 сакавіка, падчас «Beauty Run», яна фінішавала на большай дыстанцыі.

Здаецца, жаночы «забег прыгажосці», дзе шчыравалі прафесіяналы з федэрацыі лёгкай атлетыкі, быў арганізаваны лепей: выдаваліся нумары, фіксавалася хуткасць, хапала іншых прыемных «фішак». 27 мая ж я пачуў і пабачыў мнагавата навязлівых згадак «той самай» фірмы – такое ўражанне, што яна неадменна хацела адбіць на кліентах грошы, выдаткаваныя на «дабрачынную акцыю». Заўважныя былі і «касякі» вядучага, які часам не ведаў, што казаць, і бясконца вымаўляў «очень круто!»

Перад тымі, хто ўжо адбегаў свае кругі, выступіў гурт Uzari-Наўроцкага, чалавека, які два гады таму прадстаўляў Беларусь на «Еўрабачанні». Ахвотных яго паслухаць аказалася няшмат. Я стаяў наводдаль, і з гукаў, што да мяне даносіліся, нарэшце, скеміў, чаму ў 2015 годзе «сінявокая» праляцела міма фіналу… Нешта безаблічнае, усярэднена-левантыйскае. Так супала, што напярэдадні пазнаёміўся з творчасцю прыкольнага беларускага зомбі-бэнда «Sweet brains» («Салодкія мазгі»), якому журы ў тым годзе не даверыла высокі гонар ехаць на еўрашоу; два гурты – зямля і неба. У «зомбі» меліся ўсе шанцы прайсці адбор, але, відаць, нехта з начальства ў канцы 2014 г. палічыў, што гэта занадта – адпраўляць у Аўстрыю ад «чарнобыльскай краіны» людзей-пачвар. Так ці іначай, можна было б хоць у 2017 г. запрасіць рабят на пляцоўку ля «Мінск-Арэны», пагатоў і хіт у іх завецца адпаведна тэме – «Run away» («Бяжы, уцякай»).

Фота з tut.by

У цэлым падзея не расчаравала – у пагодны дзень усе адчулі сябе фізкультурнікамі, «пералічылі» грошы на дапамогу дзецям. Мы з жонкай зрабілі тое добраахвотна, пра іншых не ведаю. Рэпліка міністра: «Многія думаюць: «Давайце лепей мы 20 рублёў аддамо за гэты кіламетр і не мучайце нас». Але важна асабістым прыкладам паказаць, што мы актыўная нацыя» як бы намякае, што шматлікія студэнты медуніверсітэта вырушылі да «Мінск-Арэны» не проста так…

На мінулым тыдні па запрашэнні гарадскога парталу citydog.by наведаў «лятучку» рэдакцыі (у прэс-клубе на вул. В. Харужай, 3). Выявілася, што я, паводле падлікаў «гарадскога сабакі», адзін з самых актыўных каментатараў, дарма што даведаўся пра гэты інфармацыйна-забаўляльны сайт толькі ў чэрвені 2015 г., пасля «жывых шахмат» у Мінску. Што ж, у праекта сапраўды было нямала прывабных рыс, асабліва летась, калі «сабакаўцы» (сабакары?) пачалі падпраект «Мінскія дыяспары», у рамках якога падрыхтавалі харошы лонгрыд пра яўрэяў. Сёлета на сайце назіраецца крызіс, або, як прызнаўся рэдактар 24 мая, «унутры часопіса ідуць пертурбацыі». Так, ёсць цікавыя матывы, напрыклад, у інтэрв’ю з мастаком Уладзімірам Цэслерам, ды паралельна публікуецца ўсё больш «папсовых», пустых навін і матэрыялаў; можа, таму Сяргей Сахараў з сябрынай і склікалі «адкрытую лятучку». У жніўні 2003 г., калі я служыў рэдактарам часопіса «Шахматы» і адчуў ціск адміністрацыі, то запрасіў быў на пасяджэнне рэдкалегіі людзей, якія ў апошнюю не ўваходзілі – спадзяваўся на свежыя ідэі (не дапамагло…) Далёкі ад «унутранай кухні», меркаваць не бяруся, але, спадзяюся, у «сіцідога» не ўсё яшчэ так кепска.

Сядзеў на сцэне побач з вясёлым бізнэс-хлопцам Ягорам В., які загадваў у Мінску веласіпеднай крамай і знарок зрабіў вывеску з памылкай, каб людзі цікавіліся і заходзілі (праз нейкі час улады загадалі ўсё выправіць).

Фоткі з адкрытых крыніц

Ва ўсіх траіх троляў каментатараў госця клуба запыталася, навошта ім гэта (марнаваць сілы на каменты, калі можна прагуляцца, вывучыць замежную мову і г. д.). Я адказаў прыкладна так: «з аднаго боку, баўлю вольны час, з другога – займаюся народнай сацыялогіяй». Насамрэч, з суадносінаў лайкаў/дызлайкаў мажліва нямала даведацца пра стан грамадскай думкі, прынамсі ў маладых мінчукоў. Так, допіс ад 25.05.2017 «лайк если никогда не читаешь комменты и статьи на белорусском» за тры дні набраў на сіцідогу 29 «плюсоў», але 178 «мінусаў». Выходзіць, пераважная большасць «прасунутай» сталічнай публікі зараз схіляецца да валодання беларускай мовай, няхай і пасіўнага.

У прэс-клубе паслухаў таксама «спецыяльнага госця» – псіхолага Паўла З-ча з яго дэвізам «не заморачивайтесь». Публічна прызнаўся ў сваёй шчырай да яго нелюбові, бо спадар са сваёй «псіхалогіяй навынас» – яўна з тых, пра каго спяваў Высоцкі У. С. («…мильён меняют по рублю»). Аднак трэба аддаць належнае: выступае Павел артыстычна, і зала за ім «пайшла». У выніку галоўны сіцідогавец уручыў свайму візаві прэзент – кнігу «Зельманцы» 2015 г. выдання, аўтарства «КульбАка» (націск у прозвішчы пiсьменнiка мае падаць на першы склад). Што ж, дзякуй і за такую папулярызацыю творчасці Майсея Саламонавіча…

Што засталося ў «сухой рэшце» пасля адкрытай лятучкі і двух забегаў

* * *

Трывожыць становішча ва Украіне – гэта ж не Гандурас, які можна «не чухаць». Сваякоў у Кіеве ці Адэсе ў мяне няма, але ёсць прыяцелі, таму сумнавата ад апошніх навін. Апрача таго, беларусы звыкліся многае пераймаць ад суседзяў – без дыфузіі ніяк.

Не збіраюся крычаць пра ўсеахопны заняпад – я ў курсе, што летась, пасля працяглага зніжэння, падраслі як украінскі ВУП, так і сярэднія даходы насельніцтва. Магчыма, імпэт эканоміцы дасць і падпісанне дамовы пра бязвізавы рэжым з ЕС (30 мая дамову павінен ратыфікаваць яшчэ сенат Нідэрландаў). Аднак фактычны дэмантаж «сацыяльнай дзяржавы», арыентацыя на «дзікі капіталізм», дэманстраваныя ўладамі, цягнуць за сабою столькі выдаткаў, што многія лямантуюць ад болю… Аналітык мяркуе, што ў краіне не тое што няма 42 мільёнаў, як даводзіла афіцыйная статыстыка (на аналагічныя звесткі абаперся тут), а колькасць жыхароў блізкая ўжо да 30 мільёнаў. Прадстаўнік ААН у канцы сакавіка 2017 г. заявіў, што каля 60% украінцаў жывуць за рысай беднасці. Эвалюцыя поглядаў вядомага педыятра, кандыдата медыцынскіх навук Яўгена Камароўскага (11.03.2017 выступаў і ў Мінску) таксама шмат пра што сведчыць… У пачатку 2014 г. гэты харкаўчанін асцярожна падтрымліваў «мірны Майдан», а ў канцы 2016 г. са скрухай канстатаваў, што ў найважнейшых сферах стала толькі горш. Днямі ж ён апублікаваў «крык душы», звернуты да дэпутатаў Вярхоўнай Рады, якія адмовіліся разглядаць рэформу аховы здароўя:

Спыняць працэс самазнішчэння вы не хочаце ніяк.

Кожную раніцу чытаю запіскі з пекла.

Як у палаце плошчай 14 кв. м. – 6 дзяцей і 6 мам.

Як мітусяцца ў прыёмным аддзяленні – шукаюць урача, каб дапамагчы хлопцу, які разбіўся на матацыкле і памірае.

Як шукаюць абязбольваючыя – мама крычыць, рак страўніка.

За тое, каб прывязаць рэмень да ложка (каб мог памагчы самому сабе сесці пасля інсульта) – 100 грн. Гэта ў платнай палаце, якая адрозніваецца ад бясплатнай выключна тым, што там усяго 4 ложкі, а не 10.

«Мы не ведаем, шалёны сабака або не», але вакцыны ў нас усё роўна няма. Здабудзеце – будзем калоць.

Палова паперак з лабараторыі даюць падставу засумнявацца ў сапраўднасці вынікаў.

Фармакалогія – царства фуфламіцынаў і фальсіфікатаў. Рэдкія лекі, што адэкватна працуюць – як праменьчык святла ў глыбокім калодзежы…

І г. д., і да т. п. Затое ва Украіне спехам-спехам папазносілі помнікі Леніну і іншым «боўдзілам», не пашкадаваўшы бюст легендарнага партызана Другой сусветнай Сідара Каўпака. Украінскі інстытут нацыянальнай памяці (урадавая арганізацыя) 16.05.2017 даў афіцыйнае тлумачэнне, згодна з якім сімволіка дывізіі «СС-Галічына» дазволена ў краіне. На мой сціплы погляд, гэта ўжо занадта. Ладна там, Пятлюра, ладна, Бандэра – першы ўсё ж дэклараваў пабудову больш-менш дэмакратычнай дзяржавы (УНР), а другі сядзеў у нацысцкім лагеры, аднак ваякі з «Галічыны» з’яўляліся непасрэднымі памагатымі акупантаў у чорных справах. Рашэнне інстытута адкрывае іх духоўным нашчадкам шлях да ўплыву на розумы…

Тыдзень таму Цві Арыэлі, вайсковы інструктар, адзін з заснавальнікаў яўрэйскай самаабароны Кіева, задаў шэраг трапных пытанняў у фэйсбуку: «Шчыра кажучы, не чакаў такой вялізнай колькасці тых, хто абараняе дывізію СС Галічына. Як у каментарыях, так і ў «лічцы». Гэта падобна да культу. Чаму так? Таму што ў ёй служылі ўкраінцы? Таму што яна змагалася з бальшавізмам? Таму што служыла Гітлеру? Не магу зразумець. Што для вас СС Галічына?» Я быў уражаны адказамі тыпу «Навошта абмяркоўваць такія тэмы, гэта пыл гісторыі, інфармацыя супярэчлівая, дакладных звестак амаль няма» і «Дывізія Вафен-СС «Галічына» ва ўяве людзей тых часоў – правобраз будучага ўкраінскага войска… Гэта часціна нашай гісторыі, а вось спробы нашу гісторыю падзяліць на добрую і кепскую – ад нячысціка». Думкі, пашыраныя і сярод некаторых сучасных нацыяналістаў у РБ (калі гаворка вядзецца пра «Беларускую цэнтральную раду», «Беларускую краёвую абарону» ды іншыя калабаранцкія арганізацыі). Маўляў, «сваё дзярмо не смярдзіць».

Добра ўсё-такі, што ў Беларусі, пры ўсіх недахопах, дзейнічае дзяржаўны музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, не падпарадкаваны ўстановам тыпу «Інстытута нацыянальнай памяці». З экспазіцыі музея можна даведацца пра жахі нацысцкай акупацыі, а крыху і пра падлізніцтва калабарантаў кшталту кіраўніцтва «Саюза беларускай моладзі» (СБМ). Я б не паўтараў следам за публіцыстам з Германіі, які друкуецца на ізраільскім (?) сайце, што «ў музеі Халакост фактычна замаскаваны… Ёсць толькі адзін стэнд, дзе прыводзяцца лічбы пра загубленых акупантамі жыццях у Беларусі, ёсць і фатаграфii пра фашысцкія ліхадзействы, але… без успаміну пра яўрэяў». На свае вочы 16.05.2017 бачыў як мінімум адзін такі подпіс пад здымкам: «Трупы яўрэяў, растраляных у м. Ляды».

Завяршыць серыю хочацца на светлых нотах. 12 мая 2017 г. споўнілася 70 гадоў выдатнаму шахматнаму кампазітару Мікалаю Бельчыкаву, які нарадзіўся ў вёсцы Шапарня пад Жлобінам, а жыве ў Барысаве. Майстар спорту СССР, пладавіты аўтар (вёў рубрыкі ў дзясятках выданняў, у тым ліку ў мінскім часопісе «Шахматы»), суддзя шматлікіх конкурсаў – гэта ўсё пра яго. Асабіста мне прыемна ўспомніць супрацу з М. Б. падчас нацыянальнага конкурсу складання двуххадовак «Якаву Камянецкаму – 100» (2014). Без дапамогі майстра не было б і кніжкі пра Камянецкага «Вартавы шахматнага лабірынта» (2015).

М. Бельчыкаў і кніга 2004 г., дзе ён сааўтар

На жаль, не павіншаваў старога знаёмца раней – дык хоць зараз далучуся да віншаванняў.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

28.05.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 29.05.2017  00:24

***

В. Рубинчик. КОТЛЕТЫ & МУХИ (57)

Последний майский шаломчик – или травеньскі, как кому угодно! В этой серии снова отчитаюсь о походах в публичные места (только ж не подумайте чего плохого!). Поворчу-побурчу и о соседней стране.

* * *

Состоялся бесплатно-рекламный «Забег тысячи сердец» вокруг «Минск-Арены» – за каждый преодоленный километр фирма-спонсор обещала перевести деньги на счет детского кардиологического центра. Публику (бегунов и бегуний собралось несколько сотен, может, и тысяча) развлекал ведущий с БТ, официальный правительственный диктор и участник программы «Таглит» Евгений Перлин; рядом со мной стартовал министр здравоохранения и ещё какие-то важные дяди. Моих сил хватило на 3 км, cил жены – на 2, хотя 8 марта, во время «Beauty Run», она финишировала на большей дистанции.

Кажется, женский «забег красоты», где трудились профессионалы из федерации легкой атлетики, был организован лучше: выдавались номера, фиксировалась скорость, хватало других приятных «фишек». 27 мая же я услышал и увидел многовато навязчивых упоминаний «той самой» фирмы – такое впечатление, что она непременно хотела отбить на клиентах деньги, потраченные на «благотворительную акцию». Заметны были и «косяки» ведущего, который иногда не знал, что говорить, и бесконечно твердил «очень круто!»

Перед теми, кто уже отбегал свои круги, выступила группа Uzari-Навроцкого, человека, который два года назад представлял Беларусь на «Евровидении». Желающих его послушать оказалось немного. Я стоял поодаль, и из звуков, что до меня доносились, наконец, сообразил, почему в 2015 году «синеокая» пролетела мимо финала… Что-то безликое, усредненно-левантийское. Так совпало, что накануне познакомился с творчеством прикольного белорусского зомби-бэнда «Sweet brains» («Сладкие мозги»), которому жюри в том году не доверило высокую честь ехать на еврошоу; две группы – земля и небо. У «зомби» имелись все шансы пройти отбор, но, видимо, кто-то из начальства в конце 2014 г. посчитал, что это слишком – отправлять в Австрию от «чернобыльской страны» людей-монстров. Так или иначе, можно было бы хоть в 2017 г. пригласить ребят на площадку у «Минск-Арены», тем более что и хит у них называется соответственно теме – «Run away» («Беги, убегай»)/

 

Фото из tut.by

В целом событие не разочаровало – в погожий день все почувствовали себя физкультурниками, «перечислили» деньги на помощь детям. Мы-то с женой сделали это добровольно, о других не знаю. Реплика министра: «Многие думают: «Давайте лучше мы 20 рублей отдадим за этот километр и не мучайте нас». Но важно личным примером показать, что мы активная нация», как бы намекает, что многие студенты медуниверситета вышли к «Минск-Арене» не просто так…

На прошлой неделе по приглашению городского портала citydog.by посетил «летучку» редакции (в пресс-клубе на ул. В. Хоружей, 3). Оказалось, что я, по подсчётам «городской собаки», один из самых активных комментаторов, даром что узнал об этом информационно-развлекательном сайте только в июне 2015 г., после «живых шахмат» в Минске. Что ж, у проекта действительно было немало привлекательных черт, особенно в прошлом году, когда «собаковцы» (собачники?) начали подпроект «Минские диаспоры», в рамках которого подготовили хороший лонгрид о евреях. В этом году на сайте наблюдается кризис, или, как признался редактор 24 мая, «внутри журнала идут пертурбации». Да, есть интересные мотивы, например, в интервью с художником Владимиром Цеслером, но параллельно публикуется все больше «попсовых», пустых новостей и материалов; может, поэтому Сергей Сахаров с дружиной и созвали «открытую летучку». В августе 2003 г., когда я служил редактором журнала «Шахматы» и ощутил давление администрации, то пригласил на заседание редколлегии людей, которые в последнюю не входили – надеялся на свежие идеи (не помогло…) Далёкий от «внутренней кухни», судить не берусь, но, надеюсь, у «ситидога» не всё ещё так плохо.

Сидел на сцене рядом с весёлым бизнес-парнем Егором В., который заведовал в Минске велосипедным магазином и нарочно сделал вывеску с ошибкой, чтобы люди интересовались и заходили (через какое-то время власти приказали всё исправить).

 

Фото из открытых источников

У всех троих троллей комментаторов гостья клуба спросила, зачем им это (тратить силы на комментарии, если можно прогуляться, выучить иностранный язык и др.). Я ответил примерно так: «с одной стороны, провожу свободное время, с другой занимаюсь народной социологией». На самом деле, из соотношения лайков/дизлайков можно немало узнать о состоянии общественного мнения, по крайней мере у молодых минчан. Так, запись от 25.05.2017 «лайк если никогда не читаешь комменты и статьи на белорусском» за три дня набрала на ситидоге 29 «плюсов», но 178 «минусов». Выходит, подавляющее большинство «продвинутой» столичной публики сейчас склоняется к владению белорусским языком, пусть и пассивному.

В пресс-клубе послушал также «специального гостя» – психолога Павла З-ча с его девизом «не заморачивайтесь». Публично признался в своей искренней к нему нелюбви, ведь господин со своей «психологией навынос» – явно из тех, о ком пел Высоцкий В. С. («…мильон меняют по рублю»). Однако надо отдать должное: выступает Павел артистично, и зал за ним «пошёл». В итоге главный ситидоговец вручил своему визави презент – книгу «Зельманцы» 2015 г. издания, авторства «КульбАка» (ударение в фамилии писателя падает на первый слог). Что ж, спасибо и за такую популяризацию творчества Моисея Соломоновича…

Что у нас в «сухом остатке» после открытой летучки и двух забегов

* * *

Тревожит положение в Украине – это же не Гондурас, который можно «не чесать». Родственников в Киеве или Одессе у меня нет, но есть приятели, поэтому грустновато от последних новостей. Кроме того, белорусы привыкли многое перенимать от соседей – без диффузии никак.

Не собираюсь кричать о всеобъемлющем упадке – я в курсе, что в прошлом году, после длительного снижения, подросли как украинский ВВП, так и средние доходы населения. Возможно, толчок экономике даст и подписание договора о безвизовом режиме с ЕС (30 мая договор должен ратифицировать еще сенат Нидерландов). Однако фактический демонтаж «социального государства», ориентация на «дикий капитализм», демонстрируемые властями, влекут за собой столько издержек, что многие вопят от боли… Аналитик считает, что в стране не то что нет 42 миллионов, как показывала официальная статистика (на аналогичные сведения опирался здесь), а количество жителей близко уже к 30 миллионам. Представитель ООН в конце марта 2017 г. заявил, что около 60% украинцев живут за чертой бедности. Эволюция взглядов известного педиатра, кандидата медицинских наук Евгения Комаровского (11.03.2017 выступал и в Минске) тоже много о чем свидетельствует… В начале 2014 г. этот харьковчанин осторожно поддерживал «мирный Майдан», а в конце 2016 г. с печалью констатировал, что в важнейших сферах стало только хуже. На днях же он опубликовал «крик души», обращенный к депутатам Верховной Рады, которые отказались рассматривать реформу здравоохранения:

Останавливать процесс самоуничтожения вы не хотите никак…

Каждое утро читаю записки из ада.

Как в палате площадью 14 кв. м 6 детей и 6 мам.

Как мечутся в приемном отделении — ищут врача, чтоб помочь умирающему молодому парню, разбившемуся на мотоцикле.

Как ищут обезболивающие — мама кричит, рак кишечника.

За то, чтобы привязать ремень к кровати (чтобы мог помочь самому себе сесть после инсульта), — 100 грн. Это в платной палате, которая отличается от бесплатной исключительно тем, что там всего 4 койки, а не 10.

«Мы не знаем, бешеная собака или не бешеная», но вакцины у нас все равно нет. Достанете — будем колоть.

Половина бумажек из лаборатории дают повод усомниться в правдивости результатов.

Фармакология — царство фуфломицинов и фальсификатов. Редкие адекватно работающие лекарства — как лучик света в глубоком колодце.

И т. д., и т. п. Зато в Украине наскоро-наспех посносили памятники Ленину и другим «болванам», не пощадив бюст легендарного партизана Второй мировой Сидора Ковпака. Украинский институт национальной памяти (правительственная организация) 16.05.2017 дал официальное пояснение, согласно которому символика дивизии «СС-Галичина» разрешенa в стране. На мой скромный взгляд, это уже слишком. Ладно там, Петлюра, ладно, Бандера – первый всё же декларировал построение более-менее демократического государства (УНР), а второй сидел в нацистском лагере, однако вояки из «Галичины» являлись непосредственными помощниками оккупантов в черных делах. Решение института открывает их духовным потомкам путь к влиянию на умы…

Неделю назад Цви Ариели, военный инструктор, один из основателей еврейской самообороны Киева, задал ряд метких вопросов в фейсбуке: «Честно говоря, не ожидал такое огромное количество защищающих дивизию СС Галичина. Как в комментариях, так и в «личке». Это похоже на культ. Почему так? Потому что в ней служили украинцы? Потому что она боролась с большевизмом? Потому что служила Гитлеру? Не могу понять. Что для вас СС Галичина?» Я был поражен ответами типа «Зачем обсуждать такие темы, это пыль истории, информация противоречивая, точных сведений почти нет» и «Дивизия Ваффен-СС «Галичина» в видении людей тех времен – прообраз будущего украинского войска… это часть нашей истории, а вот попытки нашу историю разделить на хорошую и плохую от лукавого». Мысли, распространённые и среди некоторых современных националистов в РБ (когда речь заходит о «Белорусской центральной раде», «Белорусской краевой обороне» и иных коллаборантских организациях). Мол, «свое дерьмо не воняет».

Хорошо всё-таки, что в Беларуси, при всех недостатках, действует государственный музей истории Великой Отечественной войны, не подчинённый учреждениям типа «Института национальной памяти». Из экспозиции музея можно узнать об ужасах нацистской оккупации, а немного и о лизоблюдстве коллаборационистов вроде руководства «Союза белорусской молодежи» (СБМ). Я бы не повторял вслед за публицистом из Германии, который печатается на израильском (?) сайте, что «в музее Холокост фактически замаскирован… Есть лишь один-единственный стенд, где приводятся цифры о загубленных оккупантами жизнях в Белоруссии, есть и фотографии о фашистских злодействах, но… без упоминания евреев». Своими глазами 16.05.2017 видел как минимум одну такую подпись под снимком: «Трупы евреев, расстрелянных в м. Ляды».

Завершить серию хочется на светлых нотах. 12 мая 2017 года исполнилось 70 лет выдающемуся шахматному композитору Николаю Бельчикову, который родился в деревне Шапарня под Жлобином, а живёт в Борисове. Мастер спорта СССР, плодовитый автор (вёл рубрики в десятках изданий, в том числе в минском журнале «Шахматы»), судья многочисленных конкурсов – это всё о нем. Лично мне приятно вспомнить сотрудничество с Н. Б. во время национального конкурса составления двухходовок «Якову Каменецкому – 100» (2014 год). Без помощи мастера не было бы и книжки о Каменецком «Вартавы шахматнага лабірынта» (2015 год).

Н. Бельчиков и книга 2004 года, где он соавтор

К сожалению, не поздравил старого знакомого раньше – так хоть сейчас присоединюсь к поздравлениям.

Вольф Рубинчик, г. Минск

Добавлено 29.05.2017  11:29

***

Из обсуждения в фейсбуке

Boris Poliakovsky Вьятрович всего лишь сказал, что символика дивизии СС “Галичина” не является нацистской, поэтому использование этой символики не противоречит закону по борьбе с символами коммунизма и нацизма.

Beni Shapiro Если она не нацистская, то какая именно? И в чем именно смысл ее использования?

Kapulkin Boleslav Там действительно нет свастики, только лев (3 шт.).

Дмитрий Рославцев А разница???!!! Вопрос не в символике и атрибутике!!! Вопрос в этой националистско-эсесовской мрази.

Boris Poliakovsky Насколько я понял, раз их символика не нацистская, то запрещать шествия их поклонников оснований нет

Beni Shapiro И это есть формальный ведь ответ.

Basil Freydkin Г-н Рубинчик, я много лет проработал с деятелями БЦР и “самааховы” в бел. редакции РС. Так что знаю проблематику не понаслышке. Радики Островские, Станкевичи всех мастей, Витьбичи и прочая сволочь… Увы, друг мой, приходит их время.

Кости на улице Сожской (Гомель)

На скандальной стройке на улице Сожской обнаружены кости, но застройщик их не замечает

  • 15 мая 2017, 11:59

Центру Гомеля предстоит пережить новую стройку — на улице Сожской начинается возведение восемнадцатиэтажного дома под названием «Парус». Несмотря на то, что здание планируется возвести в припарковой зоне, оно не отличается оригинальной архитектурой. Но общественный резонанс вызвали не эстетические качества дома. Гомельчан возмутило то, что здание планируется построить на месте старого еврейского кладбища.

После нескольких публикаций в СМИ о возможном строительстве на костях представители заинтересованных сторон заявили, что привлекут специалистов для выяснения всех обстоятельств. В случае выявления захоронений застройщик обещал произвести перезахоронение останков.

13 мая в группе ВК «Жилищный вопрос Гомель» появилась информация о том, что на месте упомянутого еврейского кладбища были произведены раскопки, а «грунт изучен специалистами еврейской общины». В сообщении говорилось, что по факту произведённых работ останков не обнаружено, поэтому никакого перезахоронения не будет. Также сообщалось, что 14 мая застройщик ООО «УКС-Дронго» и еврейская община подпишут в синагоге по этому поводу декларацию, которая будет выложена в СМИ.

В тот же день мы пришли на данный участок, чтобы убедиться в правдивости слов застройщика. Но как оказалось, озвученная информация не совсем соответствует действительности. Да, на самом строительном участке видны три котлована, вырытые, судя по следам, грейдером. При этом два из них (расположенные ближе к ул. Парижской Коммуны) совсем неглубокие — не более 1 метра, а 50 см верхнего слоя в месте раскопок составляет строительный и бытовой мусор 20 века — битый кирпич, металлические трубы, стекло и проволока.

Третий котлован, расположенный ближе к ул. Волотовской (на фото выше), имеет большие размеры, постепенно углубляясь до 180 см в самой глубокой точке. Здесь слой мусора ещё больше — около 1 метра. В любом случае, ни один из котлованов не достигает названной застройщиком глубины «более двух метров». То есть искатели останков кладбища 19 века искали его в слое строительного мусора 20 века (верхний слой 50–100 см), минимально углубляясь в материковый (песчаный) слой. Но захоронения в 19 веке проводились на глубине 100–150 см непосредственно в материковом (песчаном) слое. Это очевидно человеку знакомому с методикой проведения археологических исследований, но также неочевидно для человека случайного, профана в вопросах истории и археологии.

Боковая стенка большого котлована. В слое строительного мусора виден фрагмент кости (правый нижний угол).Боковая стенка большого котлована. В слое строительного мусора виден фрагмент кости (правый нижний угол).

Этот фрагмент напоминает нижний конец бедренной кости.Этот фрагмент напоминает нижний конец бедренной кости.

Даже визуальный осмотр показал наличие на этом месте костных останков. Сейчас трудно с точностью сказать, фрагменты человеческих ли это костей. Но в любом случае «специалисты по еврейским захоронениям», на которых ссылается УКС-Дронго, сознательно или несознательно не подняли их и не передали кости лежавшие на поверхности на экспертизу.

На дне большого котлована обнаружилась сразу россыпь костных останков (на фото внизу).

На дне большого котлована обнаружилась сразу россыпь костных останков (на фото внизу).

Эти кости лежали просто под ногами, вдавленные в землю строительной техникой. Самая крупная из них напоминает фрагмент тазовой кости. Эти кости лежали просто под ногами, вдавленные в землю строительной техникой. Самая крупная из них напоминает фрагмент тазовой кости.

Все приведённые факты свидетельствуют о некомпетентности «исследования» строительного участка представителями застройщика и еврейской общины, где по плану 1913 года размещалось кладбище. Никто из них не имел права проводить поисковые работы на месте предполагаемого кладбища. В Гомеле такую работу могут провести только представители МВД, прокуратуры, 52-го специализированного батальона, археологи, но никак не «представители еврейской общины» и застройщика да еще с применением тяжелой строительной техники.

Вызывает улыбку информация о декларации, которую застройщик ООО «УКС-Дронго» и еврейская община должны были подписать 14 мая. Видимо, эта бумага должна обезопасить застройщика — дать гарантию, что представители еврейской общины не предъявят никаких претензий и согласны с тем, что захоронений на месте строительства нет. Но разве еврейская история Гомеля, в том числе и еврейских кладбищ, это собственность исключительно еврейской общины Гомеля? Почему все вопросы решались тайно от общественности города?

Человеческие останки, найденные во время строительства футбольного поля на ул. Сожской.Человеческие останки, найденные во время строительства футбольного поля на ул. Сожской.

Очень жаль, что застройщика, выигравшего торги на этот участок, чиновники поставили в такую глупую ситуацию. Перед тем, как продавать участок с аукциона, горисполком должен был убедиться, что на месте предполагаемого строительства нет никаких захоронений. Ведь законодательство Беларуси строго запрещает строительство на территориях старых кладбищ без срока давности. Также известно, что в 2008 году на другой части того же еврейского кладбища во время строительства футбольного стадиона рабочими были выявлены захоронения. На эти находки власти тогда не отреагировали, а большинство захоронений было вывезено с грунтом на свалку.

Сергей Ляпин, gomel.today

***

У Гомелі жылы комплекс можа паўстаць на чалавечых костках

20.05.2017

У Гомелі жылы комплекс можа паўстаць на чалавечых костках. На месцы былых габрэйскіх могілак плануюць пабудаваць два буйнапанельныя гмахі. Шматпавярховікі з’явяцца на перакрыжаванні вуліц Сожскай і Валатаўской. Некаторыя дзяржаўныя СМІ сумняваюцца, што косткі ва ўзнятым грунце на месцы запланаванай будоўлі з’яўляюцца чалавечымі.

Але гісторык Марыя Булавінская нагадвае, што, паводле плану 1913 года, на гэтым месцы былі могілкі. — Забудоўшчык паабяцаў публічна, што будуць прыцягнуты адмыслоўцы, што ён намераны зняць усялякія сумневы наконт гэтага месца. Гэтымі адмыслоўцамі, на погляд забудоўшчыка, сталі прадстаўнікі мясцовай габрэйскай грамады, але сярод іх — ані археолагаў, ані прадстаўнікоў Акадэміі навук. І мы таксама ведаем, што любыя раскопкі можна праводзіць толькі з дазволу Акадэміі навук на археалагічных аб’ектах.

Камерцыйная кампанія-забудоўшчык «Укс-Дронго» анансуе будаўніцтва жыллёвай зоны пад назвай „Ветразь” у цэнтры Гомеля. З сярэдзіны траўня ў дамах можна забраніраваць кватэры.  

Беларускае Радыё Рацыя

Опубликовано 22.05.2017  08:39

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (56)

Вітаю аматараў серыяла – тых, каму неабыякавыя падзеі ва ўласнай краіне, і ў свеце таксама!

Днямі споўнілася 60 гадоў рокеру Юрыю Шаўчуку, aka «Юра-музыкант». Да яго творчасці можна ставіцца па-рознаму; асабіста мяне яна натхняе амаль 30 год, пачынаючы ад кружэлкі «Я получил эту роль».

 

Юра Ш. (Віцебск, 2015) і яго пласцінка 1988 г.

Мужны чалавек, як ні круці. Акрыяў пасля смерці жонкі. Ратаваў душы на войнах (за гэта, а таксама за яго раннюю песню «Не страляй», на месцы нарвежскага камітэта я б выпісаў Шаўчуку Нобелеўскую прэмію міру). Цаню і тое, што Юрый Юліянавіч даваў канцэрты ў Беларусі, увайшоў у гісторыю рэплікай 2009 г.: «Холадна ў вас выступаць, паўсюль лядовыя палацы – лепей бы ваш прэзідэнт у шахматы гуляў (смяецца)». Некалі, да сваёй адседкі, шаўчукоўскія імпрэзы ладзіў у Беларусі Генадзь Шульман – дырэктар цэнтра «Клас-клуб ДК»; гэта яму залічылася або залічыцца.

Упершыню за час бытавання «Катлет & мух» у Беларускай федэрацыі шахмат (БФШ) змянілася кіраўніцтва. Цікава?! Ну, слухайце далей…

У 2009 г. федэрацыя з некалькімі сотнямі членаў дэ-факта амаль год жыла без старшыні (хочацца з’едліва дадаць: «і нічога»). Потым знайшлі сабе начальніка дзяржаўнага прадпрыемства, звязанага з аэранавігацыяй, ад шахмат досыць далёкага. Тым не менш, сякія-такія грошы спонсараў пры ім знаходзіліся – мо і не меншыя, чым пры ранейшым старшыні-прадпрымальніку, які шмат абяцаў, а рабіў… як рабіў.

Сёлета ў канцы красавіка адзін небезвядомы палітык раскрытыкаваў стан спраў у спорце, асабліва ў хакеі. Прачуханца дастаў і Нацыянальны алімпійскі камітэт Беларусі, які з вясны 1997 г. узначальваецца «самі ведаеце кім». Чыстая булгакаўшчына: «Калі гэтыя барытоны равуць “бі разруху!” – я смяюся… Гэта абазначае, што кожны з нас павінен лупіць сябе па карку!»

Напэўна, у адміністрацыі ўспомнілі лозунг ад вусатага сучасніка Булгакава М. А.: «Кадры вырашаюць усё», і ў маі распачалася хваля перавыбараў у спартыўных федэрацыях. Калі раней імі кіравалі розныя буйныя чыноўнікі, то цяпер лічыцца, што «руліць» павінны самі дзеячы спорту. Што, у прынцыпе, няблага, але прымушае задумацца: ці насамрэч дзяржава зацікаўлена ў самакіраванні спартоўцаў? Ці не хоча проста сапхнуць на іх адказнасць ва ўмовах эканамічнага крызісу? (Тут трэба дадаць, што падзенне валавага ўнутранага прадукта ў «сінявокай» спынілася, чаго не скажаш пра даходы грамадзян.) Выняткам стала федэрацыя хакея: узначаліць яе прапаноўвалі трэнеру Міхаілу Захараву, ён адмовіўся, тады паклікалі Сямёна Шапіру, старшыню Мінскага аблвыканкама… Патлумачылі так: «Хакей – ідэалогія, тое, што можа згуртаваць нацыю» 🙂

19 мая дайшла чарга і да БФШ. Амаль аднадушна (1 галасаваў супраць, 1 устрымаўся) прысутныя выбралі 37-гадовую Настассю Сарокіну, міжнароднага майстра, трэнера ФІДЭ і г. д. У сярэдзіне 2000-х гадоў яна жыла ў Аўстраліі, потым вярнулася, працавала ў Мінскім дзяржаўным палацы дзяцей і моладзі, а гадоў 5 таму адкрыла прыватную школу. Не з’яўляюцца сакрэтам яе добрыя адносіны з Кірсанам Ілюмжынавым і Максімам Рыжанковым, «моцнымі людзьмі» ФІДЭ і адміністрацыі прэзідэнта РБ адпаведна. Натуральна, самаацэнка часам зашкальвае.

Выглядае, ёсць у рашэнні канферэнцыі плюсы і мінусы. Паводле статуту БФШ скліканне так скора не робіцца, пра яго трэба паведамляць актывістам прынамсі за месяц (п. 4.7). Перагледзеў навіны на chess.by – не было там паведамлення пра канферэнцыю і парадак дня. Як кажуць юрысты, «з неправавой сітуацыі не можа быць прававога выйсця», і фармальна вынікі канферэнцыі БФШ (дый сходаў іншых федэрацый РБ – статуты прыкладна аднолькавыя ва ўсіх) маглі б быць аспрэчаны ў судзе. Зрэшты, каляспартыўныя дзеячы ва ўсім свеце схільныя абапірацца хутчэй на мэтазгоднасць, чым на законнасць. І большасць спартоўцаў таксама…

У навіне пра абранне спн. Сарокінай, апублікаванай усё на тым жа сайце БФШ, насцярожваюць наступныя словы: «Асаблівую ўдзячнасць Настасся Віктараўна выразіла дзяржаўным структурам: Нацыянальнаму алімпійскаму камітэту, Міністэрству спорту і турызму Рэспублікі Беларусь, Прэзідэнцкаму спартыўнаму клубу, якія рэальна зацікаўлены ў развіцці шахмат у Беларусі і аказваюць істотную падтрымку беларускім шахматам». Не ў тым праблема, што расхвальваецца «начальства»: магчыма, кар’еру без гэтага не пабудуеш. Ізноў жа, «шахматная вертыкаль» з яе «жэстачайшым парадкам» часам у Беларусі спрацоўвае, хоць я аддаю перавагу «гарызанталі». Але якая з Нацыянальнага алімпійскага камітэта «дзяржаўная структура»?.. Алімпійская хартыя забараняе «адзяржаўліванне» мясцовых камітэтаў, і ў Беларусі НАК пазіцыянуе сябе як «самастойнае, незалежнае грамадскае аб’яднанне». Статус яго адрозніваецца ад «прэзідэнцкага клуба» – «дзяржаўна-грамадскага аб’яднання».

НАК – назіральная інстанцыя над федэрацыямі, асабліва тымі, што мусяць развіваць алімпійскія віды спорту. На 30.05.2017 прызначаны «вялікі алімпійскі сход». Можа, прэзідэнт НАК, па сумяшчальніцтве – прэзідэнт гордай краіны «між Літвой і Украінай», нарэшце пакіне пасаду, якую займае акурат 20 гадоў, і ў рамках «сур’ёзнага перафарматавання сферы спорту» следам за сваімі падначаленымі саступіць месца адмыслоўцу? Вунь той жа Кірсан, які ў 1990–2000-х гадах сумяшчаў прэзідэнцтва ў Калмыкіі і ў Сусветнай шахматнай федэрацыі, у 2010 г. даспеў да таго, што трэба засяродзіцца на адным…

Але вярнуся да Сарокінай, з якой у дзяцінстве нават згуляў пару партый у клубе «Прахадная пешка» на вул. Асіпенка (па ініцыятыве Русланы Іванаўны Мачалавай). Калі зменяцца варункі, яна можа стаць някепскай грамадскай лідэркай, бо, як слушна адзначыў калега, умее «лавіць момант». Летась у ейнай школе планаваліся заняткі на «роднай мове», весці іх намерваўся муж Настассі, Дзяніс Бурко. Нядаўна ўжо быў прэцэдэнт – трэнер Віктар Барскі набіраў белмоўную групу ў клубе «Стратэг» (Палац дзяцей і моладзі). Усё ж пакуль не так многа людзей у Мінску гатовыя плаціць за навучанне шахматам па-беларуску… 🙁

А. Сарокіна – арбітр на чэмпіянаце свету ў Тэгеране (люты 2017 г., злева; фота з chesspro.ru). На 2-м фота – іранская актрыса Садаф Тахер’ян, якая ў 2015 г. адмовілася публічна насіць хіджаб. У адказ ёй забаранілі працаваць у Іране.

Як бы там ні было, зычу новай старшыньцы БФШ плённа правесці 1-ы (!) чэмпіянат свету ФІДЭ па рапідзе і бліцы сярод дзяцей да 8, 10 і 12 гадоў (Мінск, Палац спорту, 1–5 чэрвеня 2017 г.). Упэўнены, шмат для каго з малых, дый іх бацькоў, чэмпіянат акажацца падзеяй на ўсе часы. Чакаецца, што прыляцяць юныя шахісты з Швецыі, Узбекістана, Японіі і нават Калумбіі, але чамусьці не з Ізраіля.

Практыка паказвае, што грандыёзныя спартыўныя падзеі ў Беларусі рэдка спрыяюць развіццю адпаведнага віду. Пышна правялі чэмпіянат свету па хакеі 2014 г., аднак сёлета беларуская хакейная каманда паказала 13-ы вынік з 16 краін, ледзь не вылецела з эліты. Вышэйзгаданы Захараў паставіў галіне «дыягназ», хоць і вывеў «галоўнага хакеіста» з-пад удару («Гэта не прэзідэнт, гэта ўрад павінен думаць. Прэзідэнт пабудаваў каткі, а іх трэба запаўняць, каб яны запрацавалі» :)). Таксама не заўважыў я, каб пасля першынства Еўропы па хуткіх шахматах у Мінску (снежань 2015 г.) з удзелам такіх зорак, як Найджэл Шорт, «люд паспаліты» зачасціў у шахклубы. Адчуванне, што Беларусь па-ранейшаму застаецца пляцоўкай для чужых гульняў… 🙁

Не магу не згадаць лекцыю нашага аўтара Аляксандра Астравуха «Беларуская яўрэйская паэзія», якая адбудзецца 25.05.2017 у памяшканні ПЭН-цэнтра (Мінск, Залатая Горка 2-101). Афіцыйна нікога не запрашаю, бо не ведаю, як да наплыву гасцей паставяцца арганізатары.

Улетку будзе адзначацца 500-годдзе беларускага кнігадруку… Летась прыдзяржаўныя і непрыдзяржаўныя дзеячы культуры выступілі за тое, каб аэрапорт «Мінск» – былы «Мінск-2» атрымаў імя Францішка Скарыны. Я не супраць, каб нацыянальны аэрапорт набыў чалавечае імя (як «Бен-Гурыён» у Ізраілі, «Шарль дэ Голь» у Францыі, «Джон Фіцджэральд Кенэдзі» ў ЗША), аднак варыянт са Скарынам небясспрэчны. Вось і паэт Віктар Жыбуль зацеміў у інтэрв’ю, што «лепш імем Скарыны назваць буйную бібліятэку ці сетку кнігарняў (тую ж «Белкнігу»). Усё ж асоба Скарыны асацыюецца найперш з кнігамі. А аэрапорт, самалёты — гэта сымбалі пазьнейшай эпохі». І я згодзен з тымі, хто прапануе назваць аэрапорт імем першага Героя Рэспублікі Беларусь Уладзіміра Карвата (1958-1996), які 21 год таму адвёў аварыйны самалёт ад вёскі ў Баранавіцкім раёне, а сам загінуў. Падабаецца мне і ідэя з аэрапортам імя Сямёна Косберга, доктара тэхнічных навук, ураджэнца Слуцка (1903-1965). Ён заслужана меў ваенныя ордэны за распрацоўкі для самалётаў Чырвонай Арміі, а потым ладна ўклаўся ў савецкую касманаўтыку. Адна са слуцкіх вуліц носіць імя Косберга, але гэтага, па-мойму, недастаткова для ўвекавечання яго асобы.

Нават пасля абсурднай адмовы ад праспекта Скарыны (2005 г.) першадрукара не забылі ў сталіцы: ёсць прысвечаная яму вуліца, стаіць помнік ля Нацыянальнай бібліятэкі. Праспекты Скарыны не так даўно з’явіліся ў Жодзіне і Полацку. Зараз паправіць бы пераклад цытаты са скарынаўскай Бібліі ля ўваходу ў «галоўную бібліятэку»…

Па-французску часцінка «а» мае тут пісацца з рысачкай («à»), з чым у студзені 2013 г. пагадзілася намесніца дырэктара Алена Далгаполава: «На жаль, бібліятэка не можа самастойна выправіць гэты недахоп на якасным ўзроўні. Надпісы высечаны на мармуры і пакрыты спецыяльным колерам. Такая тэхналогія патрабуе спецыяльных навыкаў». Пры нагодзе, абяцала, паправяць… Чакаю ўжо 51 месяц, 21 дзень і 16 гадзін.

Мой пачакун, як ты мне мілы!..

Для кагосьці гэта драбяза, аднак многія французы, як памятаю з мінулага стагоддзя, дужа адчувальныя да парушэнняў правіл сваёй мовы. Надпіс на турыстычным аб’екце бачылі сотні нашчадкаў галаў франкафонаў, і ў дзясяткаў гэтае «а» на нейкую долю абясцэніла сімвалічны капітал нашай краіны… Хоць ты сам бяры «бронзавую» фарбу і падмалёўвай рысачку! (Насамрэч не, бо потым яшчэ і вінаватым акажуся…)

Усё часцей здаецца, што прэзідэнты суседніх краін, каторыя на «П», з аднаго кубла вылезлі. А можа, проста карыстаюцца паслугамі тых самых паліттэхнолагаў?… Адзін «П» пад прыкрыццём сочынскай алімпіяды «сцягнуў» Крым; другі, на фоне агульнай эйфарыі ад «Еўрабачання» ў Кіеве, 16.05.2017 загадаў блакаваць ва Украіне сайтаў «Вконтакте», «Одноклассники», «Яндекс»… Довады «за» і «супраць» блакіроўкі папулярна выкладзены тут. Па-мойму, змаганне з «расійскай прапагандай» набліжаецца да небяспечнай рысы, калі «гарматы інфармацыйнай вайны» лупяць ужо не проста ўхаластую, а па сваіх.

Падзівіў белдэпутат Ігар Марзалюк, які даў газеце «Звязда» вялікае інтэрв’ю ў іпастасі гісторыка. Многа там усяго, у т. л. ідэалагічная ўстаноўка: «Беларусь – адзіная краіна ў Еўропе, дзе не было антысемітызму». Каб хоць не І. М. казаў… Справа ў тым, што іменна гэты гісторык у «габрэйскім» выпуску часопіса «Arche» (2000) з фактамі ў руках даводзіў, што «для нашых земляў быў характэрны мяккі варыянт антысемітызму». А потым у кнігах 2007 і 2009 гг. папракаў калегу: «незразумела, чаму Сагановіч лічыць немагчымым скарыстанне дадзеных фальклору ў якасці доказу існавання ўстойлівых антысеміцкіх стэрэатыпаў у беларусаў». Смешна і сумна.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.05.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 22.05.2017  04:24