Tag Archives: Юлий Таубин

Виктор Жибуль. Лирик двух рождений (о Зяме Пивоварове)

За свою короткую жизнь Зяма Пивоваров успел издать лишь один небольшой сборник стихов – «Лірыка двух нараджэнняў» («Лирика двух рождений»). Личный архив поэта не сохранился, фотоснимков осталось очень мало. Довольно скромно выглядит и библиография в справочнике «Беларускія пісьменнікі». К тому же половины газетных номеров с публикациями Зямы Пивоварова просто нет в белорусских библиотеках. Мало о поэте написано и воспоминаний. Главные биографы З. Пивоварова – это его сестра Лиза Пивоварова и бывший однокурсник Станислав Шушкевич.

Страницы книги «(Не)расстраляныя» (Минск: А. М. Янушкевич, 2021) с автографом и портретом З. Пивоварова

Зяма (Залман Рувимович) Пивоваров родился 24 мая (5 июня по новому стилю) 1910 г. в местечке Костюковичи Климовичского уезда Могилёвской губернии (ныне Костюковичи – город Могилёвской области), в семье Рувима Мееровича и Беллы Залмановны Пивоваровых. Известно, что мать была старше отца [16, л. 1]. Кроме Зямы, в семье была дочь Лиза (1911–1998). Отец работал шаповалом – изготовлял из шерсти валяные шапки, шляпы, другие вещи. В 1914 г. он был мобилизован на фронт, прошёл Первую мировую войну, затем сражался на российской гражданской войне за Красную армию, пока в 1918 г. не был убит деникинцами [8, л. 20].

Мать, не имевшая средств к существованию, вынуждена была отправить детей на воспитание к деду. Сделав из грубой ткани заплечный мешок, она пошла вместе с детьми пешком в Чериков. На этом пути их подстерегало опасное приключение. Вот как оно описано в воспоминаниях Станислава Шушкевича – скорее всего, со слов самого Зямы Пивоварова либо его сестры Лизы:

Было это осенью 1918 года. Чужая хата, ни дров, ни хлеба. Мать пошила холщовую торбу, сложила в неё все пожитки, и они оставили родное местечко Костюковичи, пошли в далёкий город Чериков. Ухабистая дорога. Вокруг неспокойно. Вдоль Сожа снуёт белогвардейская банда.

В одном из перелесков на дороге мать присела под деревом. [Зяма] с сестричкой Лизой прижались к своей кормилице и задремали. И вдруг конский топот. Несколько всадников окружали детей и мать.

 А ну, вытряхивай свои пожитки, что там у тебя в торбе?! – крикнул один из бандитов.

На сырую луговую траву высыпались старое бельё, горбушка хлеба и десяток посиневших картофелин.

 Куда направляетесь?

 К деду Пивоварову в Чериков, – ответил напуганный мальчик.

 А что у тебя торчит за плечами? Сбрасывай рубашку! – выкрикнул бандит.

Мальчик скоренько сбросил рубашку, а бандит взмахнул плёткой, ударил и умчался в лес [17, с. 2].

Дед будущего поэта, Меер Пивоваров, был набожным иудеем, и в качестве учителя пригласил для Зямы и Лизы старого еврея-талмудиста, который давал образование на дому; затем дети пошли учиться в Чериковскую семилетку [16, л. 2]. По воспоминаниям сестры, Зяма был очень способным мальчиком. Он поступил сразу во второй класс, а после его окончания выдержал экзамены в четвёртый [8, л. 20]. Потом у него уже не было возможности переходить через класс, потому что, не имея средств к существованию, Зяма давал уроки младшим детям, отстававшим в учёбе. Также он был очень занят общественными поручениями в школе и пионерском отряде. Зяма и Лиза жили вместе с матерью в доме деда до 1924 г., пока не нашли себе отдельное жильё.

Позже мать, Белла Залмановна Пивоварова, участвовала в колхозном движении на Чериковщине. В 1927 г. комитет бедноты выбрал её председателем сельскохозяйственной садово-огородной артели («Эмес»), а в 1930 г. эта артель вошла в колхоз. Тогда, во времена коллективизации, над Могилёвским округом шефствовал известный машиностроительный завод «Красное Сормово», который до сих пор находится в Нижнем Новгороде. Двенадцать сормовчан-«двадцатипятитысячников» (рабочих, посланных коммунистической партией в деревни) приехали руководить коллективизацией в Чериковский район. Слободка Столыпина на окраине Черикова, где они поселились, была переименована в Сормово, а основанный там колхоз получил название «Красный Сормовец». Белла Пивоварова вошла в правление этого колхоза, была активной и ответственной работницей, не раз получала грамоты за успехи в труде [8, л. 20; 15, л. 2-3].

В школьные годы, в пятом классе, Зяма Пивоваров и начал писать стихи. Интерес к поэзии появился у него под влиянием матери, которая хорошо знала белорусский язык и народную культуру, ориентировалась в деревенской жизни. Школьные друзья увлечённо слушали Зяму, когда он выступал на школьных вечерах [8, л. 20]. Его стихи регулярно помещались сначала в стенгазете, а затем и в периодической печати. Первой публикацией З. Пивоварова стало стихотворение «Я піянер і шчыра веру…» («Я пионер и искренне верю…») в минском журнале «Беларускі піонэр», 1925, № 6 (благодарю Вольфа Рубинчика, обратившего моё внимание на эту публикацию).

Из записей Станислава Шушкевича (старшего) о Зяме Пивоварове, автограф 1971 г.; обложка журнала, в котором дебютировал З. Пивоваров; страница «Беларускага піонэра» с его дебютом

Но больше всего печатали юного поэта калининские окружные газеты «Малады камуніст» и «Наш працаўнік». Некоторые свои стихи того времени Зяма подписывал «Піонэр Півавараў», и их можно назвать пионерскими во всех смыслах – как по содержанию, так и по художественности. Произведения имеют ещё ученический характер и отражают типичные идеологемы, на которых воспитывался пионер того времени.

Как и многие другие представители литературной молодёжи 1920-х гг., Зяма Пивоваров считал своим поэтическим долгом высказывать радость в стихах: «Больш ня будзе, больш ня будзе пана. / Будзем жыць цяпер мы без паноў» (стихотворение «Пастух», 1925), возносить хвалу «октябрю смелому» («Верь ты, солнце, верьте, звёзды», 1925), скорбеть по поводу смерти красных вождей («На смерть М. В. Фрунзе», 1925). Но иногда среди риторики, полной схематизма, пробивались ростки интересных образов и сравнений, свидетельствовавших, что Зяма Пивоваров не был лишён оригинального таланта:

Шмат, ой шмат жа мы цярпелі,

Ці ведаў хто із нас жыцьцё?

Наша моладзь толькі тлела,

Як акурак, кінуты ў сьмяцьцё [4, с. 2]

(«Вер ты, сонца, верце, зоры», 1925)

В 1927 г. Зяма окончил Чериковскую семилетку и поступил учиться в Мстиславский педагогический техникум. В это время он начал посещать Мстиславскую литературную студию при оршанском филиале «Молодняка». Из 19 студийцев 9, как и Зяма Пивоваров, были студентами техникума, 2 – студентами педагогических курсов и ещё двое – учениками семилеток. Студия выпускала собственный журнал «Юнацкі кліч», который печатался на машинке. Например, в № 5 этого журнала за 1928 г. помещены стихи участников студии Зямы Пивоварова, Змитрока Астапенко, Сергея Калугина, Иллариона Максимова, Юлия Таубина, Янки Гомонова и Анны Сапрыко. Своеобразной штаб-квартирой мстиславской студии был дом Таубиных, который часто превращался в нечто вроде литературного клуба. Некоторое время в нём квартировали З. Астапенко и А. Кулешов, часто бывал и З. Пивоваров. Как пишет Л. Сидоренко, «здесь обсуждались новые произведения товарищей, разные литературные новости, планы печатаемого на машинке журнала “Юнацкі кліч”. Спорили о поэзии и прозе, о новых книгах белорусских писателей, о литературных организациях и течениях в Беларуси, о событиях в стране, педтехникуме. Здесь всегда звучал смех, было шумно, весело и интересно» [12].

Дом, где в 1920-е годы жила семья поэта Ю. Таубина. Мстиславль, 2017 (фото отсюда)

В мае 1928 г. студия отметила трёхлетний юбилей выставкой изданий и литературным вечером. «Перед студией встаёт задача воспитать из своих рядов несколько товарищей, которые работают в настоящий момент над прозой» [14, с. 119], – писал тогда журнал «Аршанскі Маладняк».

Участники литобъединения при Мстиславском педтехникуме. Сидят (слева направо): Игнат Сороченко, Зяма Пивоваров, Янка Гомонов; стоят: Микола Борданов, Змитрок Астапенко. 1929 г. Фото из фонда С. П. Шушкевича в БГАМЛИ

Литературная студия много дала Зяме Пивоварову, его строки сделались более отточенными и совершенными, а тематический диапазон значительно расширился. Среди прочего поэт обратился и к еврейской тематике. Так, стихотворение «З яўрэйскіх мотываў» («Из еврейских мотивов», 1928) адресовано белорусскому еврею, который в поисках лучшей доли уехал в Америку, но, по мнению З. Пивоварова, ничего хорошего его там не ждёт – в отличие от родной Беларуси:

Алэйхем шолэм! ў вас там сьмерць і холад,

А ў нас вясновыя гараць агні.

Стаіць як велікан, як нейкі волат,

О Беларусь мая – Эрусалім!

Алэйхем шолэм! ў вас там сьмерць і холад [5, с. 6].

А вот намерения евреев еxать в Биробиджан – центр будущей Еврейской автономной области СССР – З. Пивоваров встречал приязненно:

Біра-Біджан на далёкім усходзе,

Біра-Біджан – гэта сінь васількоў.

У Біра-Біджане шчасьце знойдзеш

У гаворцы сталёвых сярпоў.

Там зязюля ізноў закукуе,

Закалышыцца сіняя гаць…

У нас на Беларусі будуюць,

І вам яшчэ шмат будаваць [15, с. 32].

Позже З. Пивоваров напишет положительную рецензию на кинофильм «Искатели счастья» о евреях-переселенцах, которые переехали в биробиджанский колхоз «Ройтэ фелд» («Красное поле») [7, с. 4].

Прозанимавшись в педтехникуме два года, Зяма Пивоваров решил, что, дабы стать востребованным поэтом, надо углубиться в рабочее окружение. Он бросил учёбу и уехал в Ленинград. Однако на заводе ему места не нашлось, и Зяма устроился кочегаром на электростанцию. Под впечатлением от своей работы он написал стихотворение «Кочегар»:

Качагар!

зірні на сваю топку,

на чатыры футы

падымі ваду.

Засьмяесься

ўсьмешкаю салодкай,

што такі пажар

          разьдзьмуў [15, с. 30].

В Ленинграде Зяма Пивоваров присоединился к местному белорусскому кругу. Он посещал Белорусский дом просвещения, поддерживал контакт с Белорусским студенческим землячеством, стал членом Белорусской секции Ленинградской ассоциации пролетарских писателей (ЛАПП). Руководил секцией талантливый поэт Рыгор Папараць, в неё входили Янка Шараховский, Рыгор Баркан (Липнёвый), Борис Петровский, Зина Каганович, Борис Добкин, М. Зенькович, Б. Копылков. Плодом деятельности филиала был альманах «Цагліна ў падмурак» («Кирпич в фундамент», 1931), куда вошли три стихотворения З. Пивоварова. Одно из них заканчивается строками:

Я стаю…

І думак моцныя ўсплёскі

Ўзварушылі глыб

Юнацкае душы

У разьбезе дзён

Я чую дзіўны лёскат,

У гэтым лёскаце

Хачу я жыць [15, с. 34].

В январе 1931 г. поэт ездил делегатом на «Неделю советской Белоруссии», которая проходила в Москве. Там 5 января он вместе с другими белорусскими (А. Александрович, П. Глебка, К. Крапива, С. Фомин, М. Хведарович, И. Харик) и российскими (А. Жаров, М. Светлов, И. Уткин) поэтами выступал на сцене клуба Федерации объединения советских писателей (ФОСП) со своими стихами [10, с. 1]. Как писал С. П. Шушкевич, в тот же день З. Пивоварову «выпало счастье познакомиться с известным русским поэтом Николаем Асеевым. Асеев увлёкся произведениями молодого поэта, искренне поздравил его с творческой удачей и перевёл несколько его стихотворений на русский язык. Одно из них он поместил в журнале “Ленинград”, а остальные – в газетах» [17, с. 2]. В вариантах биографии З. Пивоварова, написанных С. Шушкевичем и Л. Пивоваровой, указывается и конкретное стихотворение, помещенное в журнале, – «Гутарка з электраманцёрам» («Беседа с электромонтёром»). Однако поиски этой публикации в журнале «Ленинград» (выходил в 1930–1932 гг.) результатов не дали. Возможно, перевод напечатан в каком-то другом издании. К тому же в журнале «Полымя» за 1934 г. написано, что указанное стихотворение перевёл не Н. Асеев, а другой российский поэт – Илья Садофьев [2, с. 245]. Чтобы выяснить, как же было на самом деле, нужны дополнительные поиски. Но в любом случае Зяму Пивоварова заметили известные российские литераторы.

Роль Н. Асеева в жизни З. Пивоварова переводами не ограничилась. Решив убедить молодого поэта получить высшее образование, Асеев написал письмо известному белорусскому прозаику и общественному деятелю Платону Головачу о том, что надо устроить З. Пивоварова на литературную учёбу. Адресат был выбран неслучайно: «Платон Головач в то время исполнял обязанности заместителя наркома просвещения. Он уже был занят созданием первой в Беларуси критико-художественной секции при Высшем педагогическом институте имени Горького» [17, с. 2].

Обложка альманаха «Цагліна ў падмурак» (1931, художник Владимир Кочегуро); обложка книги З. Пивоварова «Лірыка двух нараджэнняў» (1934)

В результате Зяма Пивоваров в 1931 г. вернулся в Беларусь и поступил на литературный факультет Белорусского высшего педагогического института. Вместе с ним учились Валерий Моряков, Юрка Лявонный, Станислав Шушкевич, Эди Огнецвет, Сергей Мурзо и другие поэты. В то время он печатался в журналах «Маладняк», «Полымя», газетах «Савецкая Беларусь», «Літаратура і мастацтва». В 1932 г. в печати анонсировался совместный сборник стихов Ю. Лявонного, З. Пивоварова и С. Шушкевича «Ордэр на заўтра» [3, с. 26], но он не вышел. Зато в 1934 г. увидела свет первая (и единственная) персональная книга Зямы Пивоварова «Лірыка двух нараджэнняў».

Книга состоит из восьми стихотворений: «Лірыка двух нараджэнняў» (1933), «Мы – рабочыя-такелажнікі» (1931), «Метрапалітэн» (1934), «Голад і цывілізацыя» (1933), «З гістарычных дат» (декабрь 1931), «Гутарка з электраманцёрам» (1931), «Размова са шведскім майстрам» (1932), «Мінулае камандзіра» (1932).

Какой смысл заложен в название книги? Вот эпиграф к одноименному стихотворению: «Знаете, товарищи? Я два раза родился, и то, что я вступил в колхоз, является моим вторым рождением» (Из выступления колхозника на колхозном собрании)» [6, с. 3]. Это стихотворение о человеке, который выбирает свой дальнейший путь в непростой исторической ситуации.

Былі дарогі дзве,

        і сцежкі дзве,

З іх адна –

       жабрацтва і нягод.

Другая парасткам

       цягнулася к вясне

На пакрыты золакам усход.

Стаяў.

      Рукамі сціснуў скроні,

Варажыць пачаў

       забабоннай варажбою –

На якой дарозе быць сягоння?

І якой пайсці цяпер хадою?

І вырваў я

        пасля доўгіх турбот

Сваё сэрца,

         што старой крывёй атручана.

Кайстра жабрачая

         кінута ў брод,

Мне з другім жыццём

спраўляць цяпер заручыны [6, с. 4-5].

В то время новосозданные колхозы воспринимались как нечто принципиально новое и небывалое; с ними – во многом благодаря советской пропаганде – связывалось обновление деревенской жизни. Зяма Пивоваров действительно сталкивался с этим явлением тесно: как мы упоминали, его мать была колхозной активисткой. Но все остальные произведения, включенные в книгу, касаются уже не колхозной темы, а иных проявлений новой, социалистической (или наоборот – старой, «буржуазной») действительности. Многие из них тоже посвящены теме труда, строительства нового порядка, преобразования окружающего мира.

В стихотворении «Мы – рабочие-такелажники» (представители этой профессии поднимают и перемещают грузы) человек отождествляется с механизмом: «Нашы атамы, / жылы / ды нервы // Занадта / складаныя / камбайны. // Душа на росхрыст, / веерам, // Але… / удумны, / важкі / рух. // І калі / не хапае / канвеераў, // Ціснем / на канвееры / ўласных рук» [6, с. 8-9].

Стихотворение «Метрополитен», написанное под впечатлением от строительства московского метро, передаёт эйфорию создания нового мира и крушения старого: «Скалатнула сталіца / пыл вякоў. // Мудры салют аддае Крамлю, / падняўшы грунт / метрапалітэнны, // І званы яе цэркваў / (сарака саракоў) // З гулам разбіліся / аб зямлю. // Прадчуваючы гул / падземны» [6, с. 11].

Стихотворение «Голод и цивилизация» – о немецкой девушке Берте, работнице ткацкой фабрики, которая очень хотела попасть на пляж, но не смогла, потому что пляж – привилегия богачей: «Пляж – / дачных цягнікоў лёт / шпаркі, // Пляж – / плаці за пляж / і нават за куфаль / халоднай вады, // Пляж – / бюргераў з загарэлымі / каркамі, // Пляж – / манаполія / сытае / грамады» [6, с. 12-13]. Девушке ничего не остаётся, как приобрести на рынке дешёвую мазь для загара, которая назавтра сойдёт «сухими лишайными полосами». Здесь поэт неожиданно прерывает повествование и наполняет финал стихотворения революционным пафосом: «Заўтра, / у прыступе гневу / штурмуючы неба, // Ад гострай нянавісці / скрывіўшы рот, // На завулках і вуліцах / запытаецца / хлеба // Магутнымі залпамі / Рот Фронт! // Танная мода / цывілізацыі / таннай – // Цяжкі клумак / з пустымі рэчамі. // Стоп! / не пройдзеш хадою / вульгарнай // Па рабочых / кварталах / Нямеччыны» [6, с. 16-17].

В стихотворении «Из исторических дат» поэт показывает жизнь «нищенствующего народа» «под императорским сапогом и тяжёлой реформой Столыпина», одновременно грозя пальцем врагам СССР: «Ім хочацца / закрэсліць нас / на еўрапейскай / карце. // А мы / ў сталёвым гарце / будзем / на варце!» [6, с. 21].

Герой стихотворения «Беседа с электромонтёром» – человек, бесконечно влюблённый в свою, казалось бы, мирную профессию: «Я хачу, / каб мае правады / Загаварылі / мовай чалавечай» [6, с. 22]. Однако и здесь на передний план выходит пафос борьбы с врагом: «А мы ўключым электраток, / А ты мне, дружа, дапамажы, / Каб электрычнасці / кожны глыток / Нашых ворагаў / за-ду-шыў» [6, с. 23].

Стихотворение «Разговор со шведским мастером» – о строительстве Осинстана (Осиновской электростанции в Оршанском районе), где работал посланный шведской фирмой «Stal» мастер, с которым ведёт беседу лирический герой. Рассказывая об успехах социалистического строительства, герой советует чужеземцу: «Майстра, будзьце нашым, / арыстакратычныя манеры / кіньце. / У вас засталася стакгольмскіх / звычак рэшта. / Гэта там / падкручваць можна / турбінны вінцель / З арыстакратычным, пагардлівым гэстам» [6, с. 26-27]. И журит его за то, что он, возможно, спал, когда советские рабочие под руководством секретаря партийной ячейки ликвидировали аварию на станции.

Стихотворение «Прошлое командира» – о бывшем шахтёре из Макеевки на Донбассе Петре Кузнецове (ему стихотворение и посвящено), который во время Первой мировой войны отказался выполнять производственный приказ, протестуя против тяжёлых условий труда и желания хозяина шахты «побольше угля… отдать ненасытной войне». В финале звучит призыв перейти от протеста одного рабочего к массовой забастовке: «Няма чаго / хлопцам гібнець / у дарозе торнай – / Праз пару дзён / на а-гуль-ную забастоўку!..» [6, с. 32]. Макеевка, о которой писал З. Пивоваров, в наше время оказалась в составе так называемой ДНР. И в 2010-х у шахтёров имелись причины для забастовок (основная – задержка зарплаты на 4-6 месяцев). Если набрать в интернет-поисковике «Макеевка забастовка», то можно увидеть множество современных публикаций с заголовками «В Макеевке от безысходности забастовали шахтёры», «В Макеевке боевики подавили бунт шахтёров» и т. д. Так стихотворение, написанное Зямой Пивоваровым в далёком 1932 году, неожиданно стало актуальным.

Книга Зямы Пивоварова вызвала критический резонанс. Например, Пётр Хатулёв опубликовал на неё весьма положительную рецензию. Он написал, что «стихи Зямы Пивоварова, несмотря на все недостатки, являют собой новое и свежее в белорусской поэзии». По мнению критика, «если отбросить рифмы и интонационную расстановку слов, унаследованную исключительно от Маяковского, мы получим строки, близкие к прозе, но имеющие свою поэтическую силу. (…) Осязательность образа создаётся путём сравнения духовного с понятиями, взятыми из области материального и материальных процессов. (…) Психологический показ жажды жизни и радости посредством “осязательности”, которая не превращается в самоцель, не становится вещностью – в своём специфическом для Пивоварова проявлении, выделяет поэта среди других, делает его оригинальным» [13].

Другой критик, Михась Ларченко (будущий многолетний декан филфака БГУ), посчитал рецензию П. Хатулёва путанной и чересчур хвалебной («соловьиным тоном»), отметив, что она может лишь навредить молодому, способному автору, «которому надо не почивать на лаврах, а серьёзно и вдумчиво совершенствовать своё мастерство, учиться и учиться, чтобы дать произведения действительно высококачественные – и с художественной, и с идейной стороны» [1, с. 3].

На книгу также откликнулись литературные критики А. Баско и Соломон Левин. Последний подчеркнул, что у З. Пивоварова «есть своя творческая манера, некоторая оригинальность». Лучшими стихотворениями он назвал «Лирику двух рождений» и «Мы – рабочие-такелажники», отметил влияние Э. Багрицкого, Б. Пастернака, В. Луговского и особенно В. Маяковского. Критик писал:

Рассмотрев стихи З. Пивоварова за последние годы, можно сказать, что он достиг многого. В его стихах появилась не только актуальная тематика, новые идеи, новые проблемы, но это всё повлекло за собой улучшение формы его стихов, новые образы. Как определённый минус в творчестве Пивоварова следует отметить почти полное отсутствие показа комсомола. Этот пробел в своём творчестве поэт должен в самом скором времени заполнить. (…)

Особенность большинства стихотворений Пивоварова заключается в том, что он стремится дать риторический, ораторский язык, но эта риторичность всегда связана с определённой эмоциональностью. З. Пивоваров стремится свою поэзию сблизить с хорошей речью, речью эмоциональной, убедительной. З. Пивоваров пишет свои стихи самыми разнообразными размерами. И это неплохо [2, с. 246].

(Пётр Хатулёв и Соломон Левин были однокурсниками З. Пивоварова в педагогическом институте и разделили с поэтом трагическую судьбу: были расстреляны вместе с ним в один день, оба прожили только по 25 лет.)

В 1934 г. Зяма Пивоваров окончил институт и устроился на работу в редакцию газеты «Чырвоная змена». Произошло в том году и важное событие в личной жизни поэта: он женился. Его избранницей стала студентка Артёмовского педагогического института Лилия Марковна Персина (Артёмовском в 1924–2016 гг. назывался город Бахмут в Донецкой области Украины). Окончив институт в 1935 г., она переехала на постоянное жительство к мужу в Минск и работала в средней школе преподавательницей физики [9, л. 20 об.].

З. Пивоваров и Л. Персина

З. Пивоваров с матерью и женой

Сам Зяма Пивоваров в это время работал заведующим литературным отделом в газете «Чырвоная змена». Возможно, ощущая напряжённую атмосферу 1930-х, он решил не привлекать к себе как к поэту лишнего внимания, опубликовав на протяжении двух лет после выхода своей книги всего пять стихотворений: «Павятовы гарадок» («Уездный городок», отрывок из поэмы, 1934), «Замоўк трыбун (На смерць Кірава)» («Смолк трибун (На смерть Кирова)», 1934), «На смерць Анры Барбюса» («На смерть Анри Барбюса», 1935), «Смерць камендора» («Смерть комендора», 1935) и «На Далёкі Усход» («На Дальний Восток», 1936). А может быть, иные стихотворения просто не попадали в печать. Намного активнее З. Пивоваров печатался как театральный и кино- рецензент. В «Чырвонай змене» за 1936 г. вышли его статьи «“Бедность не порок” (На спектакле в г. Витебске)», «Художественная выставка пограничников», «Вечер водевилей в Белгостеатре-2», рецензии на кинофильмы «Искатели счастья», «Сын Монголии», «Дети капитана Гранта» и др. Как отметил Вольф Рубинчик, по этим рецензиям «можно догадаться, что человек он был доброжелательный, замечаниями не злоупотреблял» [11].

З. Пивоваров; стихотворение А. С. Пушкина в его переводе. Публикация вышла в газете «Віцебскі пролетарый» 18.12.1936, когда Зяма был уже арестован

Занимался З. Пивоваров и переводами: с языка идиш переводил стихи Зелика Аксельрода («Ответственность») и М. Юрина («Контрасты»), с русской – Александра Пушкина («Демон», «Обвал»), с башкирской – Даута Юлтыя («Ночная встреча»). Если идиш и русский он знал с детства, то стихотворение башкирского поэта переводил, как можно догадаться, по подстрочнику. То же касается и перевода знаменитого романа Даниэля Дефо «Робинзон Крузо», выполненного З. Пивоваровым с российского издания. К такой практике в 1930-е годы прибегали довольно активно, т. к. творческих работников, способных переводить непосредственно с западноевропейских языков на белорусский, не хватало. Точнее, они (как Юрка Гаврук, Владимир Дубовка, Аркадий Мордвилка, Юлий Таубин) были уже репрессированы и не могли заниматься литературным трудом. Но вскоре очередная волна репрессий накроет и Зяму Пивоварова. Белорусский «Робинзон Крузо» увидел свет в 1937 г., после ареста З. Пивоварова, и фамилия переводчика в издании не указана. Восстановить авторство перевода получилось благодаря документам из архива Станислава Шушкевича [16, л. 4].

12 ноября 1936 г. Зяму Пивоварова арестовали органы НКВД. Его жена в тот момент была на 4-м месяце беременности, и сын родился 4 мая 1937 г., когда отец находился в заключении [8, л. 20 об.]. А в ночь с 29 на 30 октября 1937 г. поэта расстреляли. Реабилитировала его посмертно Военная коллегия Верховного суда СССР 8 марта 1958 г. Но даже тогда родственники не могли узнать точную дату и обстоятельства смерти З. Пивоварова: им было сообщено, что он умер в местах лишения свободы 14 июля 1938 г. [8, л. 20 об.].

Лиза Пивоварова (по мужу Индикт), сестра поэта

Трагичной была и судьба Лилии Персиной. 31 декабря 1937 г. она была арестована как «жена врага народа», затем её вместе с семимесячным сыном Романом сослали в Акмолинск (Казахстан). В невыносимых условиях она хотела даже покончить c жизнью. Отбыв семилетнюю ссылку, вернулась на Донбасс, где когда-то жила раньше. Поскольку за годы ссылки она утратила специальность педагога, работала экономистом в электромеханических мастерских треста «Горлівськугілля». В 1949 г. заболела раком глаза (по другим сведениям, мозга). Перенеся 5 операций, в муках умерла 7 апреля 1953 г. [8, л. 20 об.; 9, л. 27].

Cын поэта в молодости

Он же в зрелые годы

Сын Зямы Пивоварова Роман окончил среднюю школу в Могилёве (1954), Ивановский строительный техникум (1956), заочное отделение Харьковского индустриального института. Жил и работал в Горловке, а с 1965 г. – в Риге [8, л. 20 об.]. Каждое лето инженер Роман Пивоваров брал отпуск, устраивался экскурсоводом на дальние расстояния и в дороге читал экскурсантам стихи своего отца, которого он ни разу в жизни не видел [8, л. 20 об.; 9, л. 27]. Умер в Израиле 20 января 2019 г.

Литература и источники

  1. Ларчанка М. Пра крытыку «салаўінага» парадку // Чырвоная змена. 1934. 3 жн.
  2. Левін С. З. Півавараў. «Лірыка двух нараджэнняў», вершы. ЛіМ, ДВБ, 1934 год // Полымя рэвалюцыі. 1934. № 6-7.
  3. Лявонны Ю. Стала і мужна. Вершы. – Мн.: ДВБ, 1932.
  4. Півавараў З. Вер ты, сонца, верце, зоры… [Верш] // Малады камуніст. 1925. 24 вер.
  5. Півавараў З. З яўрэйскіх мотываў (Ліст у Амэрыку) [Верш] // Аршанскі маладняк. 1928. № 7.
  6. Півавараў З. Лірыка двух нараджэнняў. – Мн.: ДВБ, 1934.
  7. Півавараў З. «Шукальнікі шчасця» // Чырвоная змена. 1936. 21 мая.
  8. Пивоварова Л. Р. Биография Зямы Пивоварова. Машинопись // БГАМЛИ. Ф. 71, oп. 3, ед. хр. 262, л. 20-20 об.
  9. Пивоварова Л. Р. Письмо С. П. Шушкевичу, 14.01.1983 // БГАМЛИ. Ф. 71, oп. 3, ед. хр. 262.
  10. Рест Б. Неделя советской Белоруссии // Литературная газета. 1931. 9 янв.
  11. Рубінчык В. Зяма Півавараў – кінакрытык // Belisrael. Незалежны ізраільскі сайт [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://belisrael.info/?p=12422
  12. Сідарэнка Л. Мсціслаў у жыцці паэта Аркадзя Куляшова // Мстислав info: Путеводитель по городу [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://mstislaw.by/msc-sla-u-zhycc-pajeta-arkadzja-kuljashova (увы, ссылка недоступна. – belisrael).
  13. Хатулёў П. «Лірыка двух нараджэнняў» З. Піваварава // ЛіМ, 1934. 16 ліп.
  14. Хроніка // Аршанскі маладняк. 1928. № 7.
  15. Цагліна ў падмурак. Альманах беларускай секцыі ЛАПП. – М. Дзяржвыд. маст. літ.; Л., 1931.
  16. Шушкевіч С. Зяма Рувімавіч Півавараў // БГАМЛИ. Ф. 71, оп. 3, ед. хр. 123.
  17. Шушкевіч С. У буднях працоўных гартаваўся радок // Чырвоная змена. 1971. 17 крас.

Перевод с белорусского belisrael.info по книге «(Не)расстраляныя» (2021) с учётом правок и дополнений В. Жибуля, 2023 г.

Опубликовано 03.01.2023  18:16

Лёсы расстраляных паэтаў: Юлій Таўбін

«Жыццё не за, а перада мной». Лёсы расстраляных паэтаў: Юлій Таўбін

23-10-2021  Крысціна Бандурына

Ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года была адной з самых страшных для Беларусі. Бальшавіцкія каты пазбавілі нашу краіну голасу — голасу сумлення — расстраляўшы 26 беларускіх паэтаў, пісьменнікаў, перакладчыкаў. 26 жыццяў. Дзясяткі кніг. Сотні вершаў. Адна беларуская культура, якая і па сёння перажывае гэтую вялікую страту.
.
Да гадавіны «Ночы расстраляных паэтаў» «Новы Час» расказвае пра некаторых з тых, чые вершы ўжо больш за 80 гадоў шапочуць хвоі ў курапацкім лесе.

Юлій Таўбін

Юлій Таўбін (сапр. Юдаль Абрамавіч Таўбін) — той рэдкі прыклад «беларуса па духу», калі зусім няважна, дзе ты нарадзіўся і на якой мове гаварыў — Беларусь усё адно будзе ў тваім сэрцы.

«Беларускі Арцюр Рэмбо», як называе Таўбіна Андрэй Хадановіч, нарадзіўся 2 (15) верасня ў рускім горадзе Астрагожску Варонежскай губерні (цяпер — Варонежская вобласць). Маленства будучага паэта прайшло там жа, а ў 10 гадоў ён апынуўся ў Беларусі: сям’я Таўбіных пераехала ў Мсціслаў, дзе Юлій паспеў скончыць «сямігодку» (1928) і адвучыцца ў педагагічным тэхнікуме.

Свой першы верш Юдаль Абрамавіч надрукаваў, калі яму было 15, у часопісе «Маладняк Калініншчы» (Клімавічы). Праз чатыры гады свет убачыць яго першы зборнік.

Паэт, дзіця гарадскіх вуліц, яшчэ ў Мсціславе ён пісаў гораду поўныя закаханасці вершы, якія пасля зробяцца аднымі з найяскравейшых прыкладаў урбаністыкі ў беларускай паэзіі.
***
Вечар… ў горадзе вечар… Снягі пасінелі…
І дрыжыць тэлефонная сець…
Толькі крокі па цёмных, шырокіх панелях
I ўначы не пакінуць гручэць.
 
Маладзік у нябёсах блукае бязмежных,
А на вуліцах — ноч… мітульга…
І ля бліжняй да нас трансфарматарнай вежы
Электрычных праменняў дуга.
 
Знекуль чуюцца гукі фабрычнае песні,
Недзе дыша магутны матор…
Вечар… У горадзе вечар… Над горадам месяц,
А за горадам снежны прастор.
У 1931 годзе паэта вітае Мінск, дзе Таўбін вучыцца на літаратурным факультэце Мінскага педуніверсітэта, жыве ў пакойчыку на вул. Розы Люксембург разам з сябрамі, якім за гады сяброўства ён напісаў і прысвяціў не адзін свой верш. Юлька, як ласкава называлі яго Аркадзь Куляшоў і Зміцер Астапенка, вельмі тонка адчуваў гэтыя сувязі паміж людзьмі і так жа тонка ўмеў падбіраць да іх словы.
Блізкаму
Мне праз тлум і гоманы сталіцы
За шырокай даллю палявой
Часта зданню прад вачмі мігціцца
Нечакана — блізкі вобраз твой.
 
Недзе там, дзе шолахі і ветры,
Дзе кастрычнік вольхі абгаліў,
Можа, пішаш гарадскім паэтам
Просты, шчыры і адданы ліст.
 
Выкладаеш сціслы свой жыццёпіс:
«Быў пастух… Калгаснікам цяпер…
Дасылаю ў вашую часопісь
Свой другі — апрацаваны верш».
 
…За акном маім шуміць сталіца.
Дружа мой! За даллю палявой
Многа вас, нязведаных, таіцца —
Вось таму так блізкі вобраз твой.
 
Веру я, што здзейсніцца твой вырак,
Поле песні трэба шмат араць…
Прынясеш калісьці ў вершах шчырасць,
Паслядоўнік, нашчадак і брат.
 
Ці пачуеш ты мой голас ветлы?
Недзе там, сярод пажатых ніў,
Ходзяць ветры і гуляюць ветры
І кастрычнік вольхі абгаліў.

Два гады працягнуўся раман Юлія Таўбіна з Мінскам: у 1933 годзе яго ў першы раз арыштавалі і выслалі ў Цюмень, дзе ён працаваў у мясцовым тэатры і ў вольны час пісаў вершы па-руску. У лістападзе 1936 года няспынны махавік сталінскіх рэпрэсій у другі раз дабраўся да паэта, і Таўбіна паўторна арыштавалі і этапавалі ў Мінск. Апошні год жыцця ён правёў за кратамі, пад допытамі і катаваннямі, а 29 кастрычніка 1937-га калегія Вярхоўнага суда СССР вынесла яму смяротны прысуд, які быў выкананы ў той жа дзень, дакладней, у тую ж ноч.

Лінія жыцця Юлія Таўбіна гвалтоўна абарвалася ў 26 гадоў, за якія ён паспеў выдаць 5 кніг, напісаць некалькі паэм (паэма «Таўрыда» — адзін з самых трагічных тэкстаў Таўбіна — выйшла асобным выданнем у 1932 г.), у тым ліку незавершаных, а таксама перакласці з тузін замежных аўтараў на беларускую мову, сярод якіх — Уладзімір Маякоўскі, Антон Чэхаў, Ёган Вольфганг Гётэ і Генрых Гайнэ. Уласныя кнігі Юлій Таўбін выдаваў як ніхто іншы: усе пяць штук убачылі свет фактычна за два гады, прычым апошняя мела назву «Мая другая кніга» (1932) і планавалася, адпаведна, другой па ліку пасля зборніка «Агні» (1930), але нешта пайшло не так, і паміж першай і другой з невялікім перапынкам з’явіліся «Каб жыць, спяваць і не старэць…» (1931) і «Тры паэмы» (1932).

Пасмяротная спадчына паэта налічвае яшчэ тры зборнікі, два з якіх выйшлі да 70-х («Выбраныя вершы», 1957 — пасля дзвюх рэабілітацый 1956–1957 гг.; «Вершы» — 1969 г.), а пасля — доўгія гады цішыні. Толькі ў 2017 годзе дзякуючы паэту і перакладчыку Андрэю Хадановічу ў серыі «Паэты планеты» з’явіўся томік «Выбранага» Юлія Таўбіна, куды ўвайшлі не толькі ўласна беларускія вершы аўтара, але і пераклады з рускай. А верш «Ты помніш», прысвечаны Змітру Астапенку, стаў песняй, якую напісаў і выконвае Лявон Вольскі.
Ты помніш
                           Зм. Астапенку
Ты помніш, помніш, безумоўна,
І тую ноч, і той настрой,
Што панаваў над намі роўна, —
І над табой, і нада мной.
 
Драты дрыжалі пераборам,
Аб нечым дзіўным месяц сніў,
І рысы даўняга сабора
Так чотка млелі ў вышыні.
 
Нячутна шамацела лісце,
Саткалі зоры з срэбра ніць…
У тую ноч мы пакляліся
Жыць і любіць…
               Любіць і жыць.
 
І мы жылі… І мы любілі…
І неслі прагу і любоў…
Часы дзяціных сноў-ідылій
Да нас не вернуцца ізноў…
 
Жыццё далей нас весці стане,
Надорыць новых песень-дум,
І мужнай сталасці жаданні
На нас пячатку пакладуць.
 
А ўжо не вернецца з гадамі
Ні тая ноч, ні той настрой,
Што панаваў тады над намі —
І над табой, і нада мной.
***
Даверлівы — зусім не скептык —
Ўсяму я веру, ўсё цаню…
Як толькі ноч накіне кепку,
Лаўлю і шум, і цішыню…
 
Мне ўсё тут люба…
                        Ўсё знаёма —
Будынка даўняга фасад…
Ў забытым садзе — патаёма
Так хітра сплеценых прысад…
 
Завулкаў ціш і вуліц шумы,
Недатыкальнай сіні гладзь,
І гэты дом, і сіні нумар
На ім:
16/45.
Урыўкі з паэмы «Таўрыда»
*
У царыцы грацый і муз
апусцее потым палацца…
Адвядуць, можа, месца яму
ў гістарычных вучоных працах.
 
Потым Блерыё
                  першы
                        ўзляціць,
потым радыё
               гукі зловіць
і пракрэсліць
              каналаў
                        ціш
дасканалы
             маторны човен.
 
Але доўгіх стагоддзяў лёс —
ён надоўга адзнакаю лёг.
 
Будзе ў Пушкіна ля дзвярэй
доўга стукаць “презренный еврей”.
 
Яшчэ будзе ізноў і зноў
захліпацца ў крыві Кішанёў,
 
яшчэ будзе на сто гадоў
адгукацца ўшыркі і ўдоўж:
 
— Бі жыдоў! Бі паганых жыдоў!
— Бі жыдоў!
 
*
Пагром пачынаецца так:
                                    на рынку
п’яны салдат, невядомы нікому
              (падрана кашуля,
                                  ў крыві барада ўся),
крычыць:
      «апо-ошнюю…
                    хлеба…
                            скарынку-у…
апошнюю…
              хлеба…
                    і тую абважылі хрыстапрадаўцы!..»
 
Тады —
       у іншым канцы народу
чалавек з насунутым на вочы картузом
і сукаватым дубнячком —
пачынае разважаць
                     пра жыдоўскія ўціскі,
што ад іх усе нашы нядолі і нягоды,
што цар дазваляе сваім сыном
біць гэту нечысць да самага скону,
хаты іх развеяць па свеце тлом.
 
Тады крычаць аднекуль зблізку:
— Бі
       жыдоў
            і сіцылістаў! —
Так пачынаецца пагром.
*
Яны нас уціскаюць, рабуюць усё чыста,
яны паўстаюць на бацюхну-цара…
— Бі
        жыдоў і сіцылістаў!
— Ур-ра!
 
Грошы нам круцяць, жонак нашых ціскаюць,
кідаюць бомбы ў бацюхну-цара…
— Бі
        жыдоў і сіцылістаў!
— Ур-ра!
 
Дзяцей нашых рэжуць і кроў п’юць міскамі,
просяць прыгону ў бацюхны-цара…
— Бі
        жыдоў і сіцылістаў!
— Ур-ра!
 
Вось што мне сказаў анегдысь пан прыстаў:
«Беце іх у славу бога і цара!»
— Бі
        жыдоў і сіцылістаў!
— Ур-ра!
*
Так пачынаецца пагром
і ломіць вокны важкі лом,
і аканіцы плюшчыць дом,
бразгочуць шкельцы шыб —
і хаты іх зраўняюць з тлом
пад мяккім сонечным святлом,
змяшаюць з шумам першых стром
іх перадсмертны хрып.
 
Так пачынаецца пагром…
Калі ў паветры пух пярын
і перад смерцю бачыць сын,
як гіне маці пад нажом —
апошні ў памяці націн.
 
Так пачынаецца пагром —
дзе хруст і храст, дзе хрып і храп,
дзе душаць горла клешчы лап,
кладуцца пластам мерцвякі,
дзе сотні стогнаў стыгнуць, каб
аджыць дакорам на вякі.
 
*
А калі —
       душаць цябе,
              пачынаюць цкаваць, як шчанё,
Гвалцяць дачок тваіх,
        забіваюць
               сыноў тваіх —
Тады бацькаўшчына —
      перастае быць бацькаўшчынай
І ходзяць кругі перад вачыма —
                             жоўтыя, жоўтыя…
 
А калі —
       гоняць цябе, —
              стагнаць пачынай?
З голаду памірай,
       калі адмоўлена ў працы?
Хай тады тройчы праваліцца праклятая
                                       бацькаўшчына!
Хай яна будзе для іншых ласкаваю
                                  бацькаўшчынай!
Попел яе спапялі!
       Схапі яе чорная немач!
І ўводзяцца ў слоўнікі
дзве новыя грацыі —
«Імі»
        і «Эмі».
 
Пакідаецца
        ўсё роднае і блізкае,
наседжанае доўгімі гадамі…
Параход гутаецца, як калыска,
з людзьмі, трубамі і вінтамі.
 
На палубе пасажыраў трэцяе класы,
дзе куфэрак на куфэрку
       і душа на душы, —
можна б аперціся на балясы,
але марская хвароба
       не дае жыць.
 
Міланскі шкляр,
        схіліўшыся, шэпча:
«Sancta Madonna!»
А-ах…
       Га-ах…
               Дзеці галосяць…
                     Лаецца капітан…
Лэйзер,
      сціснуўшы скроні,
            згадвае пра Іону
і як яго злопаў
      добры Левіятан.
 
Людзі
     нежывымі галасамі
         расказваюць свае гісторыі —
усе яны падобны адна на адну…
Людзі
     ляжаць
ад валасоў да пазногцяў хворыя…
Ці бачылі яны
      вясну?
 
А з музычнага салона
                першае класы
далятае…
               Nocturno?
                             Вальс?
                                     — Не ўсё роўна…
Дзеці адной бацькаўшчыны,
дзеці адной класы, —
радасць
       усміхнецца вам
               не ў шляхох вандроўных!
З нізкі «Смерць»
1
Калі я буду паміраць
                 і рабіцца дакучным целам…
А я хачу, каб гэта было не хутка, — таму
Я цяпер хачу жыць, жыць, —
жыць жыццём, аднаму мне зразумелым,
Жыццём, уласцівым толькі мне аднаму.
Бачыць, як сонца смяецца на брудным акне,
Акунаць сваё цела ў халодныя ўлонні рэчак,
Плысці на моры ў рыбачым чаўне,
Хадзіць па полі сярод цнатлівых грэчка.
Я хачу спатыкаць сяброў і таварышак,
                                                       маладых і сталых;
Хачу даверлівых жаночых пацалункаў
і моцных поціскаў мужчынскіх рук,
Каб адчуванне жыцця ніколі мяне не пакідала, —
Поўнае і шматкаляровае,
                                  як вясёлкавы паўкруг.
Я хачу наведаць аграмадныя гарады,
Далёкія краіны з мовамі чужымі, —
Я хачу,
каб свет
        паветра,
                           сухазем’я
                           і вады
Жыў,
дрыжаў
         у кожнай, самай дробнай маёй жыле.
Каб мяне хвалявалі
страты, здабыткі, развітанні і стрэчы,
Каб я мог сказаць пра сябе:
«Я жыў, пакуль мой тэрмін не прайшоў…
Каб мяне праціналі сваёю магутнасцю рэчы
Блізкіх маіх спадарожнікаў-таварышоў.
Хачу
жыць,
          падаючы,
але не занепадаючы.
Высока паднятым сілай часоў,
здабыць сталае месца на гале зямной.
Ведаю свае заганы.
Але гэта — мая задача.
Мне —
дваццаць першы год.
                              Жыццё не за, а перада мной.
У артыкуле выкарыстаныя матэрыялы кніг «Расстраляная літаратура» («Беларускі кнігазбор», 2008), «(Не)расстраляныя» («Янушкевіч», 2021), сайта «ПрайдзіСвет»лекцыі Андрэя Хадановіча і артыкула Віктара Жыбуля.
***

В. Рубинчик. Июльские картинки

Очередной физкульт-привет из знойного Минска! Открылся в Витебске аж тридцатый по счёту «Славянский базар», хотя в этом году делались попытки его сорвать, в т. ч. посредством призывов к зарубежным артистам бойкотировать мероприятие. Кто-то согласился, что в современной РБ «не до танцев голодранцам», кто-то нет — с’est la vie.

Фестиваль состоится в усечённом виде, на фоне многочисленных обысков, задержаний и арестов, обрушившихся на журналистов, правозащитников и общественных (даже не всегда политических) активистов. Под раздачу ещё в конце июня попали две дамы, имеющие отношение к аналитике. Какая там подписка о невыезде — сидят до сих пор, хотя вот уж в чьи «преступные умыслы» немыслимо поверить…

Валерия Костюгова, Татьяна Кузина. Фото из открытых источников

С Т. Кузиной был знаком благодаря её менеджерской работе в Европейском гуманитарном университете (конец 1990-х — начало 2000-х). По-моему, весьма толковая организаторка. Припоминаю, как в 1999 г. она хотела отправить меня, студента последнего курса, «доучиваться» в МГИМО, созвала комиссию с участием Владимира Улаховича (тогдашнего хитроумного препода ЕГУ, нынешнего главы белорусской торгово-промышленной палаты…) Не сложилось, но не по её вине. И, припоминаю, Таня радовалась, когда я поступил в аспирантуру.

Короче, подписал я неидеально подготовленную петицию, согласившись с тем, что «единственным рациональным выходом из сложившейся ситуации является прекращение преследования Татьяны Кузиной и Валерии Костюговой, а также отказ от давления на представителей исследовательского и экспертного сообщества Беларуси». Надо признать, что само указанное «сообщество» далеко не идеально; я не раз критиковал его представителей (в т. ч. на belisrael), и от своих слов не отказываюсь. Но ведь у тех, кто на него давит, — вообще мрак, причём не только с выводами, но и со сбором исходных данных, и с терминологией.

Вот он, отчёт о «культурке» на «главном сайте страны». В близлежащих абзацах — разночтения и по количеству клубов, и по числу детских школ искусств. Да и что такое «автоклубы»? Очевидно, имеются в виду передвижные культурные центры, бытующие и в российской глубинке, но термин неудачен, т.к. возникает путаница с клубами автомобилистов, которые напрямую не относятся к сфере культуры. Гораздо лучше было бы делить культурные очаги на стационарные (или «классические») клубы и передвижные (или мобильные).

Возвращаясь к «Славянскому базару»… Вспомнил я, как весной 2003 г. президент Всемирной ассоциации белорусских евреев Яков Гутман, ушедший от нас год назад, инициировал сбор подписей под обращением к Иосифу Кобзону, чтобы тот не приезжал в Минск ввиду репрессий против белорусов, праздновавших годовщину БНР. Подписи собирались, в частности, на форуме белорусской интеллигенции в ДК «Сукно» по ул. Матусевича, 20, Гутман не положил их под сукно, и что вы думаете? Отчасти сработало! Во всяком случае, со слов Якова, Кобзон распорядился концерт отменить. О гутманской петиции написали как минимум «Наша Ніва» (нейтрально, приведя версию, по которой на Кобзона в Минске просто «билеты плохо продавались») и официозные «7 дней» (уж там Якова не могли не обозвать провокатором).

«Весёлое» было время, но куда ему до нашего…

По большому-то счёту, ни Кобзон, ни «Базар» не интересуют меня. Если же говорить о вестях с тутэйшых полей, то радует, что старый знакомый Змитер Дяденко распелся этим летом. И как всегда, по-белорусски (но заголовки я перевёл — только сегодня и только для вас!)

«Турне»

«Нетрезвая песня»

«Муки выбора (романс)»

Новые иронические песни, не о старике Козлодоеве… А поэт Юлий Таубин в одной из них очень даже упомянут

Ну и межкультурный «Shtetlfest»-2021, о котором немало говорилось ещё в декабре, набрал обороты, несмотря на все препятствия. Время его проведения — 11-18 июля, так что ещё не поздно присоединиться к экспедициям, онлайнам, да и прочим (без)алкогольным авантюрам.

В одном из вечеров «Штетлфеста» (12 июля, старый район Борисова) поучаствовали и мы с художником Андреем Дубининым. Андрей рассказал о том, как в кругу идишистов-реставраторов под руководством Олега Владимировича Ходыко (умер 11 июня с. г., светлая ему память) учили и разбирали стихи Изи Харика, прочёл в оригинале «In benkshaft nokh a mentshn». Я напирал на «зембинскость» последней поэмы Харика «Af a fremder khasene»/«На чужом пиру»…

Ещё задался вопросцем, почему бы не присвоить аптеке № 167, находящейся в Борисове по ул. III Интернационала, 50, имя поэта.

О тесной связи Харика с аптечным делом известно благодаря заметке Александра Розенблюма. Именно в указанном строении Харик работал вместе с матерью А. Розенблюма 100 лет назад.

Для зарубежных партнёров «Штетлфеста» наши речи квалифицированно переводил на польский язык Игорь Желтков, снимала непротиворечивая Ната Голова, стрим вёл Змитер Кашлач, aka «Дядя Митя». Участница группы «Жыдовачка» Татьяна Котейка сыграла ради гостей из Минска мелодию на скрипке, но я так устал от жары, что не запомнил, какую именно 🙁

Обстановочка в зале. Источник

А. Дубинин, борисовская ул. Дзержинского, где мы выступали

Активные штетлфестовцы получают от Наты по чайнику по сувенирной кружке с мудрыми изречениями

Жаль, что по «техническим причинам» 12.07.2021 не прозвучала небольшая музыкальная пьеса Оксаны Ковалевич «Зембинский еврей». Но при желании послушать это произведение можно здесь.

Сейчас я хотел бы слегка дополнить июньские рассуждения о роли молодых людей в белорусском политикуме. Между прочим, вскоре после выхода того материала «День молодёжи» в Беларуси высочайшим указом был переименован в «День молодёжи и студенчества» — о да, это многое меняет!

Интересно, что, когда властям выгодно, граждане в возрасте от 14 до 18 лет считаются молодёжью, которую можно привлекать в политизированные организации (тот же БРСМ), а когда невыгодно – детьми, т.е. ограниченно дееспособными гражданами. В протестных делах 2020 г. участвовали, естественно, и тинейджеры, что вызвало в официозе бурление г… («они же не имеют права голосовать на выборах!») Тот же замминистра Кадлубай, которого я уже цитировал, в сентябре заявил, что: «Мы часто видим на кадрах, когда дети плачут, держа за руку родителей, потому что попадают в ситуацию резких криков, противостояния и других негативных моральных аспектов… Министерство образования крайне отрицательно относится к участию несовершеннолетних в несанкционированных акциях». Лолитика как она есть: аргумент «дети плачут» размазывается, очевидно, и на детсадовцев, и на старшеклассников, формально ещё несовершеннолетних, однако имеющих право зарабатывать и создавать семью (только вот на митинги по своей инициативе им ходить почему-то запрещено).

Фальшивая казённая забота о «правах ребёнка» с голословными ссылками на «международные правовые акты» привела к тому, что этой весной увеличился штраф для родителей, чьи дети участвуют в «несанкционированных мероприятиях» (от 5 до 30 базовых величин – вот уж где забота о благосостоянии семей).

Альтернативным политическим силам Беларуси надо бы задуматься о том, как предотвратить инфантилизацию местных подростков – и, возможно, в своём проекте Конституции предусмотреть «защиту от дурака». По мне, так в 14 лет большинство современных человеков уже созревает в нравственном плане, и ни к чему из тинейджеров вместо жюль-верновских «пятнадцатилетних капитанов» делать грибоедовских Молчалиных. Да и абсурдно вещать о какой-то особой опасности «несанкционированных мероприятий» после того, как драмы, а то и трагедии, не раз происходили на санкционированных. Навскидку: 4 июля 2008 г. – взрыв в Минске, 47 человек госпитализированы; 3 июля 2019 г. – ЧП во время праздничного салюта в том же Минске, 11 раненых, одна погибшая; 10 июля 2021 г. сильный ветер сорвал плохо закреплённые надувные аттракционы в Александрии Шкловского района, пострадали 7 человек. Я уж не кричу о Немиге-1999… Не потому, что не скорблю о более чем 50 жертвах, а потому, что было это в первую пятилетку правления «солнцеподобного», и он может отыскать самооправдание, что был тогда «молодым президентом».

Не уверен, что уместен психологический термин «эфебифобия» (боязнь молодости, антипод геронтофобии), но кое у кого явно «подгорает», когда поступки молодых граждан страны спонтанно приветствуются. Из-за этого посадили на 15 суток Катерину Винникову, поблагодарившую 29 июня на вручении дипломов БГУ своих наставников и упомянувшую «не тех» юристов, в частности Максима Знака (очень надеюсь, что завтра Катю выпустят). В прошлом году 6 августа звукооператоров Кирилла Галанова и Владислава Соколовского задержали на ул. Веры Хоружей не столько за само включение песни «Перемен», сколько за то, что народ у столичного кинотеатра «Киев» тем вечером встрепенулся, услышав знакомый текст, и начал активно аплодировать ди-джеям. Их молодость послужила «отягчающим обстоятельством». Сама же песня Виктора Цоя властям не так-то страшна; она исполнялась восстановленной группой «Кино» на «Минск-арене» 17.06.2021, всё прошло без эксцессов (во всяком случае, «главный по району» воздух аппаратуру не портил).

К. Винникова в «кошачьем» образе (рисунок Ольги Якубовской)

Ещё 6 июля пришло письмецо из администрации того самого района касательно питьевого источника, о котором было здесь.

Получив некоторый эпистолярный опыт, сегодня я абстрагируюсь от стиля, главное – содержание… Как и предполагал, «денег нет, но вы держитесь» (С). И что-то неизвестно мне, где на пляже или в парке у Нововиленского переулка находятся пять источников чистой воды. Возможно, имелось в виду, что живительная влага отыщется в зарослях на другом берегу озера, т.е. километра за два от обычного места отдыха. Вообще, с общедоступной питьевой аш-два-о в Минске давно не очень – почитайте хотя бы эту статью.

***

PSЗа вчерашнюю подпись под петицией в поддержку Костюговой и Кузиной чудило на букву «М» из «Совбелии» грозится «прополоть» меня, равно как иных подписантов. Ну-ну… Полагаю, всё-таки муковозчикоподобных раньше «прополют и окучат», что бы это ни значило. Ничего личного и никаких призывов, лишь прогноз.

 

Коли хочется «руководства к действию», почитайте афишку, нередко встречающуюся на подъездах Каштановки. И посмотрите на «Айболита» у минского железнодорожного вокзала (тоже, значит, призывает вакцинироваться от COVID-19…)

Вольф Рубинчик, г. Минск

15.07.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 15.07.2021  23:55

Anna Avota 16 июля в 08:42

подтверждаю, это офигенно крутая зембинская поэма, очень этнографичная, достойная перевода и распаусюджвання. жду момента возвращения из экспедиции, чтобы нормально в спокойной обстановке переслушать лекцию. и огромное спасибо Вольфу, что принёс нам гэты твор. и познакомил с Андреем Дубининым. я не помню, чтобы кто-то мог так интересно рассказывать про поэзию Изи Харика. хорошо, что звучит его имя. полагаю, его стихи тоже должны, наконец, звучать.

В. Рубінчык. Манежы, арэны, люты

Шалом, відавочныя-неверагодныя! Вы нашто ў тэатр ходзіце? Дапраўды, смешнае запытанне: хтосьці ходзіць, каб падзівіцца на любімых акцёраў і/або атрымаць катарсіс ад высокага мастацтва, хтосьці – каб падсілкавацца ў буфеце… А вось некаторыя, выявілася, ідуць да Мельпамены, каб правесці чарговую палітінфармацыю. Ну, вы ў курсах, пра каго я.

Было спадзяванне, што в. а. цара пажартаваў або агаварыўся, калі на «Усебеларускім сходзе» пацягаў за вушы суседнюю дзяржаву, як дарослы цягае малога хулігана: «Вазьміце Літву. У ранейшыя гады там жылі чатыры з паловай мільёны чалавек. А колькі засталося? Ніхто палічыць не можа. Менш за два». Але ж не, праз тыдзень (19.02.2021) перад супрацоўнікамі Купалаўскага тэатра зноў заявіў: «Калі б там было добра, то ў Літве з чатырох з паловай мільёнаў [жыхароў] паўтара-два не засталося б». Празрыста намякнуўшы – вой, пагана там!

Зважаючы на рэзалюцыю сходу, тутэйшая адміністрацыя прыслухоўваецца да Сусветнага банка. Паводле звестак апошняга, на 2019 г. у Літве налічвалася звыш 2,78 млн жыхароў. Так, у гэтай краіне адчуваецца дэмаграфічны крызіс, але не настолькі ён востры, каб знікла звыш паловы насельніцтва… Дарэчы, і не жылі ў межах сучаснай Літвы 4,5 мільёны чалавек – максімум 3,7 млн (1991–1992 гг.).

Раздзьмуваць чужыя праблемы, прыхоўваючы свае – так сабе стратэгія, але, напэўна, у савецкім таварыстве «Веды» 1970-х карысталася поспехам. У англійскай мове яна мае адмысловы назоў «Whataboutism» і апісваецца фразай з вядомага анекдота («А ў вас неграў лінчуюць»).

У важным для тутэйшага афіцыёзу рэйтынгу «Doing Business 2020» Літва займае 11-ю пазіцыю, Беларусь – 49-ю (з 190). Паказнікі чаканай працягласці жыцця: 76,4 гады (78-е месца з 193) і 75,2 (92-е). ВУП у пераліку на жыхара паводле парытэту пакупніцкай здольнасці ў Літве амаль удвая большы. У сусветным «рэйтынгу шчасця» за 2017–2019 гг. Літва 41-я, Беларусь 75-я. У рэшце рэшт, і з дэмаграфіяй у нас таксама не ўсё так бліскуча, каб «кумушек считать трудиться».

Украіне ад галоўнага спецыяліста па ўсіх пытаннях таксама дасталося як на сходзе, так і (асабліва) ў Купалаўскім тэатры: «Да чаго могуць прывесці неасэнсаваныя дзеянні, добра відаць на прыкладзе Украіны. Найбагацейшая дзяржава, ідэальныя кліматычныя ўмовы, самыя ўрадлівыя землі, пра якія можна толькі марыць, выхад да мора. А што маюць з гэтага простыя ўкраінцы, да чаго палітыкі давялі краіну?» Дэмагогія detected… Так, «простыя ўкраінцы», што б гэта ні значыла, жывуць незаможна, колькасць бедных за 2020 г. павялічылася, і вось што піша Станіслаў Суханіцкі з горада Лубны Палтаўскай вобласці:

За апошні год, натуральна, стала горай. З 2021 г. у нас паднялі цэны практычна на ўсё, асабліва на «камуналку» і прадукты харчавання. Мінімальную пенсію павялічваюць хіба раз на паўгода – прыблізна на два долары! У 2021 г. пачаліся «тарыфныя бунты», якія праходзяць ужо рэгулярна, звычайна раз на тыдзень. Прэзідэнт Зяленскі не звяртае ўвагі на гэтыя бунты…

Але, калі вярнуцца да паказніка «ВУП на жыхара паводле парытэту пакупніцкай здольнасці», то Беларусь і Украіна рухаліся ў 2010-х у адным кірунку… Прычым, як лёгка бачыць, да «кавіда» спад у Беларусі пасля 2014 г. доўжыўся два гады, а ва Украіне, якая страціла землі і фактычна вяла вайну, – толькі адзін.

Развалу ўкраінскай эканомікі не адбылося і ў «каранавірусным» 2020 г. Паводле Нацбанка Украіны, ВУП знізіўся на 4,4%; гэта балюча, але менш, чым чакалася (-6%), і менш, чым у шэрагу еўрапейскіх краін. Карацей, найгоршага, як выглядае з Мінска, удалося пазбегнуць… Дый ці Рыгорычу, індывідуальнаму або калектыўнаму, дзяліцца з суседзямі сваімі рэцэптамі «ратавання эканомікі»? Яны (рэцэпты) працавалі 25 год таму – ну, няхай 20…

Па-мойму, гаспадару Драздоў дагэтуль не дае спакою тое, што яго прагноз двухгадовай даўніны пра перамогу Пятра Парашэнкі на прэзідэнцкіх выбарах 2019 г. не збыўся, што суседзі выбралі сабе маладога лідара. Звароты да ўкраінскіх праблем (цяпер і да літоўскіх) набылі ў нашых ідэолагаў & спічрайтэраў, бадай, хваравіты характар 🙁

Як ведаюць пастаянныя чытачы, я турбаваў дэлегатаў «Усебеларускага сходу» развагамі ды кпінамі. Днямі прыйшоў адказ.

Навучыліся пісАць 😉 I адрэагавалі, і без канкрэтыкі… Зрэшты, нават у гэтым лісце – спроба пераканаць: маўляў, сход быў прадстаўнічы.

Прывітанне з альтэрнатыўнай рэальнасці традыцыйна перадае і «СБ» – з дзівуном, які шчыміцца да мяне ў «калегі».

Сацыялагічны зрэз дае іншую карціну: прадстаўнікі прамысловасці, будаўніцтва і транспарту складалі сярод дэлегатаў каля 30%, прадстаўнікі аграпрамысловага комплексу – блізу 8,2%. Многа было людзей з «сацыяльна-культурнай сферы, сферы паслуг і СМІ» (чвэрць), чыноўнічкаў (кожны сёмы), «парламентарыяў», «сілавікоў», пенсіянераў… Разам з тым палітэмігрантка Святлана паспяшалася казаць 05.02.2021, што будуць «толькі чыноўнікі і ідэолагі»: трапілі на сход і сапраўдныя рабочыя ды сяляне. Што нагадала дэкаратыўны Вярхоўны Савет часоў Брэжнева, Андропава і пад., дзе таксама нязменна фігуравалі «выхадцы з народу».

Была на мінскім сходзе і «святая прастэча» – 65-гадовая механізатарка з Дзяржынскага раёна Таццяна Захожая (ад прэзідыума «Беларускага саюза жанчын»). Напярэдадні дала чосу ў інтэрв’ю «НН»: «Я грубавата пра мітынгі магу сказаць: зажраліся некаторыя. Пра моладзь найперш кажу: бацькі апошнія сродкі аддаюць, каб тыя вучыліся, а ім павыступаць яшчэ хочацца. Мая прапанова: вясной, калі снег растане, іх усіх у поле камяні збіраць».

Вядома, не ў Таццяне праблема, а ў тых ідэолагах, якія размяркоўвалі квоты на сход… І сумна вось што: ні тутбай, ні грамадска-палітычныя сілы, прыязныя да існавання тутбая, так і не дагрукаліся да тых самых рабочых і сялян, дый не дужа імкнуліся. Ну, якой трактарыстцы будзе даспадобы даведацца, што яе прафесія – «простая»?..

Кожная прафесія па-свойму складаная. Ці не адчулі вы ў загалоўку недарэчнай фанабэрыі (асобных) рэдактарак, якія дапускаюць, што свет круціцца вакол іх?

Мультфільму паўстагоддзя, ды ён актуальны. Да пяцёркі герояў можна дадаць «на смак» кіроўцаў, смеццяроў, журналістаў, праграмістаў, etc.

Мо і прапагандысты для нечага патрэбныя – абы не прапагандоны… Апошнім часам фашыстоўскія матывы не так ужо рэдка гучаць з вуснаў тутэйшых ідэолухаў, і даходзіць ужо да яўных спроб расчалавечвання апанентаў улады. А доктар гісторыі Аляксандр Фрыдман (экс-мінчук) назірае за гэтымі спробамі ды з Германіі распавядае пра іх «Еўрарадыё», «Радыё Рацыі»… або філосафу-шахматысту Ігару Бабкову. Праўда, апошняе інтэрв’ю на дзве з гакам гадзіны ваш пакорлівы слуга не асіліў.

Ёсць у жыцці менш змрочныя сюжэты. Ці ведалі вы, як у 1993 г. рыхтавалася «трохгоддзе Выгоцкіх у Гомелі»? Копію дакумента прыслаў краязнавец Алесь Сімакоў.

Вуліцы Льва Выгоцкага ў Гомелі, дзе ён сфармаваўся як асоба, дагэтуль няма (тым не меней такая вуліца ў 2004 г. з’явілася ў Мінску). Затое імя Выгоцкага ў Гомелі атрымаў педагагічны каледж (1996), а ў лістападзе 2016 г., да 120-годдзя знакамітага адукатара, на будынку гомельскай філармоніі з’явілася-такі памятная шыльда. Варта сказаць «дзякуй» грамадскім актывістам 1990-х гадоў – можа, калі б не варушыліся, то і гэтага б не мелі.

Аднагодак Льва Сямёнавіча – Майсей Саламонавіч, ён жа Мойшэ Кульбак. Пра яго ў Беларусі апошнім часам даволі шмат пісалі, аднак найлепшая памяць пра паэта – чытанне яго твораў. 21 лютага 2021 г., у Міжнародны дзень роднай мовы, паэт Васіль Жуковіч выправіўся ў Курапаты і прачытаў два творы Кульбака ў сваім перакладзе.

В. Жуковіч стаяў побач з помнікам ахвярам сталіншчыны, які з’явіўся ў 2004 г., – там відаць і надпіс на ідышы. А нядаўна хтось павесіў на дрэвы ля помніка драўляныя шыльдачкі з імёнамі Мойшэ Кульбака, Юлія Таўбіна, Ізі Харыка. Адна з такіх таблічак і трапіла ў кадр.

Ізноў крыху пра сумнае… Міжнародная кніжная выстава ў «Белэкспа» (18-21 лютага 2021 г.) гэтым разам адзначала юбілеі: Максіма Багдановіча (130), Кандрата Крапівы (125), Івана Мележа і Івана Шамякіна (100). Яно-та якраз не сумна, але наведвальнікам нагадвалі і пра 30-годдзе СНД, што было зусім «не ў струмень» (юбілей гэтага крохкага палітычнага ўтварэння – у снежні 2021 г.; а што, калі яно зусім распадзецца к таму часу?).

Навезлі фаліянтаў з апяваннем «правадыроў». 19.02.2021

Што да Мойшэ Кульбака і таго ж Льва Выгоцкага, на іх арганізатары «забыліся». Дый юбілей Уладзіміра Караткевіча (1930–1984) адзначалі сваеасабліва: у адным месцы праграмы напісалі пра 90-годдзе пісьменніка, у другім – пра 100-годдзе… 🙁

О так, драбяза ў параўнанні з новымі арыштамі ды прысудам па справе журналістак Дар’і Чульцовай і Кацярыны Андрэевай (Бахвалавай). 18 лютага абедзве атрымалі па 2 гады калоніі за дзёрзкі рэпартаж з «Плошчы Перамен»; прысуд яшчэ не ўступіў у законную сілу.

Але сувязь паміж гэтымі «паталогіямі грамадства» існуе. І нягоднік, які разяўляўся ў «СБ» на журналістак – маўляў, мала ім далі – ледзь не хедлайнерам стаў на арэне «Белэкспа»: мінінфармацыі выдала зборнік яго трызненняў, наладзіла прэзентацыю… Хто такі, здагадаецеся.

Паведамленне дзяржаўнага агітпропа пра суд над журналісткамі. Вуліцы Чарвякова і СмаргоЎскі тракт не перасякаюцца, а спалучаюцца праз двор. Якая прапагандатакая, відаць, і якасць следства

Друкуюцца ў Беларусі пад эгідай дзяржавы і карысныя кнігі. Во «Беларуская навука» летась выпусціла «Выбраныя працы» барысаўчаніна Герцля Шкляра, таварыша Соф’і Рохкінд па «Ідыш-рускім слоўніку» (1940; рэпрынтнае выданне – 2006).

У кнізе – біяграфія Г. З. Шкляра (1904–1966), падрыхтаваная супольна з кастрамскімі калегамі, падрабязны нарыс ад Веранікі Курцовай, прысвечаны ўкладу Шкляра ў мовазнаўства. Выснова спецыялісткі: «Герцаль Залманавіч Шкляр за свае крыху больш чым 10 гадоў працы ў беларускай акадэмічнай навуцы здолеў зрабіць шмат. Ён у такой жа ступені даследчык, як і рускі, і яўрэйскі. Імя Г. З. Шкляра варта памяці і заслугоўвае навуковага ўшанавання». У 1930-я гады Шкляр, сярод іншага, браў чынны ўдзел у напісанні двух падручнікаў па беларускай мове для вышэйшай школы.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

24.02.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 24.02.2021  15:55

МАССИВ ДОСТАТОЧНО ОГРОМЕН

Шалом под столом! Не прошло и ста дней после смерти Романа Бондаренко, вызванной жестокими побоями, как генпрокуратура возбудила уголовное дело… В общем-то это шажок в правильном направлении, но, судя по комментариям на tut.by, большинству белорусских интернет-пользователей не очень верится в справедливость здесь и сейчас. Типичные комменты: «Долго же “концы в воду” прятали», «Вроде так и должно быть? Но, боюсь это будет не тем, чем кажется на первый взгляд…», «Что-то в лесу сдохло… Лишь бы довели дело до конца, в чем я сильно сомневаюсь», «Сейчас окажется, что на самом деле возбуждена уголовка против свидетелей избиения Романа».

Вероятно, решение о возбуждении дела было принято с учётом конъюнктуры. Завтра должен стартовать суд по делу журналистки Катерины Борисевич и врача Артёма Сорокина, разгласивших «особо секретную» инфу о том, что Роман вечером 11.11.2020 не был пьян. Судить таких «страшных преступников», а в то же время даже не завести дела по факту смерти, было бы, пожалуй, чересчур даже для нашего «ударства».

Скриншот с сайта и. о. царя всея Беларуси, 17-18 февр. 2021 г.

Не люблю «сливаться с толпой» – и тем не менее, подобно многим читателям tut.by, сомневаюсь, что генпрокуратура РБ распутает весь клубок в «деле Бондаренко». Ведомство подчинено генералу, который то ли не слышал о презумпции невиновности, то ли в грош её не ставит (17.02.2021, до приговора, наклеил на обвиняемых по делу «Белгазпромбанка» ярлыки «обычные взяточники», «негодяи, которые наживались…» – тень Вышинского не даёт покоя?). Оборотец «достаточно огромный массив доказательств» тоже как бы намекает на квалификацию генпрокурора. Но, может, не все его подчинённые (и конкуренты из иных «органов») таковы?

Рано или поздно реальных негодяев, которые довели Романа до комы, найдут и накажут: они будут размазывать сопли, сваливая вину друг на друга и на вышестоящих «товарищей»… Пристыдится и шантрапа, загадившая памятный рисунок у детского сада в Каштановке-Минской:

Было в декабре 2020 г. и стало в январе 2021 г.

Хоть бы уж белым красили! 🙁

Тем временем в середине февраля множество новых портретов Романа появилось в районе улицы Червякова, где он жил. Кто-то уже публиковал подборку этих трафаретных изображений, но всё-таки, вот образец:

Минск, 17.02.2021

Ещё февральские граффити – недалеко от подъезда Романа. Переспа – историческое название района, который пересекает ул. Червякова

И снова о площади Перемен… Известный экскурсовод – в его «арсенале» есть и экскурсии по еврейским местам Минска – Роман Абрамчук включил её в свой туристический маршрут, о котором и рассказал на «Радыё Свабода» 13.02.2021. Оцените (пер. с бел.):

На осколках старого минского предместья (а именно здесь кончалось предместье Переспа), в ненавистных старожилам домах-«свечках» неожиданно появился бастион протеста. И вот мы уже выискиваем не остатки старых улочек (Сморговский тракт, улица Оршанская), не остатки старой деревянной застройки, а высматриваем флаги в окнах новостроек. Знаменитый мурал, который разместился на трансформаторной будке по центру двора между домами по ул. Червякова, 60, 62 и Сморговскому тракту, 1 – многократно менял своё обличие, стиль и цвета, но упорно возвращался на своё место после уничтожений. Во время очередной попытки отстоять мурал силовики задержали местного жителя Степана Латыпова, чьё изображение также некоторое время находилось на стене.

У мурала, на детской площадке, прошло много концертов и дворовых праздников. Здесь же разворачивались трагические события вечера 11 ноября. В тот вечер Роман Бондаренко вышел из своего дома (ул. Червякова, 4), прошёл всю улицу – хорошо, если бы в будущем она носила его имя – и попал под удары неизвестных, пытаясь защитить бело-красно-белые ленты во дворе. В вечер смерти Романа тысячи людей пришли сюда с цветами и свечками, чтобы воздать почести герою. В следующее воскресенье [15.11.2020] митинг у мемориала несколько раз штурмовали силовики, после чего мемориал был разрушен. В то же время около сотни людей спрятались в подвалах и квартирах ближайших многоэтажек. Целую ночь их пытались «выкурить» неизвестные в масках, так что люди смогли оставить свои убежища лишь утром следующего дня.

Почти всё верно, кроме некоторых деталей. По-моему, ненависть к «домам-свечкам» не присуща старожилам района. Сморговский тракт никогда не был «улочкой» – это гордая улица на 2 c лишним километра, что немало и для столичного Минска. Будка не трансформаторная, а вентиляционная… Далее, есть версия, что Роман в тот вечер не прошёл «всю улицу» Червякова (ему и не пришлось бы этого делать, т. к. строение на Червякова, 60 – не конец улицы, она тянется дальше к Орловской), а «оказался вечером 11 ноября в одном из домов» на пл. Перемен и оттуда вышел во двор.

Об идее переименования ул. Червякова в ул. Бондаренко чуть позже, сейчас – ещё один отрывок из «путеводителя» Р. Абрамчука. О кинотеатре «Киев» Р. А. пишет:

Название кинотеатра стало звеном концептуальной топонимической цепочки хрущёвско-брежневской эпохи – впрочем, тогда же появлялся и архитектурный ансамбль этого района: бульвар Шевченко – Киевский сквер (за ним ещё есть улица Киевская).

Архитектура застойных советских времён с довольно тихой старческой атмосферой никак не ждала взрыва, который прогремел безмятежным вечером 6 августа: диджеи Влад Соколовский и Кирилл Галанов, ответственные за настройку звука на государственном мероприятии, вдруг включили во всю мощь песню «Перемен» Виктора Цоя, вскинув вверх руки с белыми браслетами и знаком «виктории». Тысячи людей, которые перед тем были расстроены неожиданной отменой концерта в парке Дружбы народов и пришли поддержать Светлану Тихановскую, анонсировавшую свой визит сюда, – были вполне удовлетворены такой «компенсацией».

И здесь кое-что уточню – как человек, живущий аккурат между пл. Перемен и кинотеатром «Киев»… Не знаю, как архитектура (кстати, относящаяся не к застойным временам, а больше к «оттепели» 1960-х), но я вечером 06.08.2020 ждал чего угодно, а потому и не соблазнился площадкой у фонтана, оцепленной силовиками. По-моему, не была песня включена во всю мощь; находясь в сквере, метров за 50-100 от места событий, я едва слышал её звуки.

После того, как в начале восьмого запись прервали, я ещё минут 40 гулял по южной части сквера. Настроение у людей было расслабленное, и никто из встреченных особой радости от включения Цоя не выказывал. Многие ещё надеялись на визит Светланы и её помощниц, объявленный поначалу на 19.00. Когда ожидание затянулось, народ стал понемногу расходиться. Я был слегка разочарован (думаю, не я один).

Не обесцениваю смелый поступок Кирилла Галанова и Влада Соколовского, но и резко противопоставлять его «старческой атмосфере» не стал бы. Район «Киева» на самом-то деле видывал виды: выступления Зенона Позняка и Кастуся Тарасова в начале 1990-х, регулярные собрания кришнаитов в конце 1990-х, предвыборная кампания Владимира Колоса в 2004 г. Да и в наше время, независимо от площади Перемен, Каштановка и Орловка – зубастые микрорайоны. В том же Киевском сквере весной 2019 г. отмечалась годовщина провозглашения БНР, уже во II квартале 2020 г. на ул. Гая постоянно вывешивались бело-красно-белые флаги на балконах и в окнах… ну и т. д.

Может, окраска трубы котельной на углу ул. Каховской и Гая так действует? 🙂 Фото А. Дубинина, 18.02.2021

И действия Романа Бондаренко не намерен я обесценивать, но в его надрывной героизации чувствую какую-то фальшь. Защищать своё и своих – нормально для молодого здорового человека (чуть не написал «мужчины», но в таком случае возмутились бы феминистки, и не без оснований). Не исключено, что на пл. Перемен со временем появится табличка с историей Романа, его портрет – поддержу всецело. Идея с улицей имени Бондаренко пока не отзывается в моей душе.

Между прочим, и Александр Червяков не заслуживает того, чтобы его удаляли с карты Минска. Речь, конечно, не о полном однофамильце – нынешнем министре экономики РБ, строящем «воздушные замки» для Лукашенко & Co. – а об основателе советской Беларуси в 1919–1920 гг. Затем Алесь Червяк (он же Александр Григорьевич Червяков) почти 17 лет возглавлял Центральный исполнительный комитет республики. Некоторое время он служил и главой Совнаркома (правительства) советской Беларуси, и за «внешние сношения» отвечал. А. Ч. не мог воспрепятствовать террору и похваливал Сталина, но по-своему заботился о развитии края. Был среди тех, кто добивался – и добился – укрупнения БССР в 1924 и 1926 гг. Знал идиш, «курировал» еврейские колхозы. Погиб трагически в 45 лет – застрелился 16 июня 1937 г., не выдержав несправедливых обвинений со стороны однопартийцев. Как возносили и топтали «всебелорусского старосту» (на самом деле, конечно, восточнобелорусского), можно почитать у Руслана Горбачёва. Не зря, наверно, А. Г. Червякова увековечили в своих произведениях Иван Мележ («Подых навальніцы»), Василь Быков («Знак бяды»), кто-то ещё…

Памятные доски на ул. Червякова, 8 (А. Ч. – справа)

Раз уж речь зашла о сталинском терроре и литературе… На днях вышла долгожданная книга «(Не)расстраляныя», являющая собой сборник повествований о 18 литераторах, убитых в 1930-е годы. Книга дополнена фотографиями (отчасти редкими) и образцами творчества наших павших. Из «идишных» писателей для проекта были выбраны Мойше Кульбак и Изи Харик; читатели также узнают о поэтах-евреях, писавших по-белорусски (Зяма Пивоваров, Юлий Таубин). Короче говоря, небесполезное издание. Здесь, на сайте издателя Янушкевича, чуть более подробная информация о книге, а здесь, на tuzinfm.by – и о книге, и о песнях, и о лекциях 2017-2018 гг., ставших основой сборника.

Художник А. Дубинин у кинотеатра «Киев» с тем самым фолиантом

Сегодня открылась XXVIII международная книжная выставка-ярмарка в «Белэкспо». Когда-то я и покупал на подобном «мероприятии» книги, и брал автографы у авторов, и фоткал всякое-разное. В этом году хотелось быстрее уйти; дело не только в угрозе коронавируса. «Наша Ніва» написала, что принимает участие Израиль, но я, в отличие от прежних лет, не нашёл израильский павильон, да и на официальной схеме его нет… Зато есть Палестина. Полноценная ли замена? Ой, не уверен.

Фото Н. Бужан, nn.by

Порадовало, что на стенде издательства «Галіяфы» выставлена и продукция иных неказённых книжников Беларуси, того же Андрея Янушкевича, на которого в январе «наехали» силовики, заблокировавшие банковский счёт его издательства. Какая-никакая, а солидарность. Кстати, именно «Галіяфы» пять лет назад предоставили мне возможность презентовать сборник Мойше Кульбака «Вечна» в Троицком предместье.

Вольф Рубинчик, г. Минск

18.02.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 18.02.2021  22:16

В. Рубінчык. Коўзкае становішча

Калі мой цесць, светлай памяці Віктар Сцяпаныч, сядаў гуляць у шашкі, то нярэдка задумляўся і вымаўляў тое, што ў загалоўку. Праўда, казаў па-руску – «скользкое положение».

Залатая восень уступіла ў свае правы…

«На экране акна» (C)

Наколькі прыгожа цяпер у парках і скверах, настолькі трывожна ў цэхах, бальніцах (каранавірус у Беларусі перайшоў у контрнаступ – афіцыйна зноў кажуць пра 10 тыс. нявылекаваных, а колькасць смяротных выпадкаў няўхільна набліжаецца да тысячы), офісах, дый кватэрах, куды ў любы час могуць залезці (ня)ветлыя чалавечкі.

Зрэшты, і Кіеўскі сквер памятае «перадвыбарныя мерапрыемствы» пачатку жніўня г. г., адно з якіх – тое самае, з «дыджэямі Перамен» – ледзь не перарасло ў рандэву Святланы Ціханоўскай з электаратам. Эх, не наважылася пані выступіць перад тысячамі людзей, што сабраліся ў скверы і пры канцы бульвара Шаўчэнкі 6 жніўня… 🙁 Кандыдатка ў палітыкі збаялася «правакацый», і ў нечым яе можна зразумець. Але пасля таго акту «звышабачлівасці» (ды яшчэ пары эпізодаў у тым жа ключы) ультыматум уладам РБ, агучаны Святланай з-за мяжы 13.10.2020, выглядаў досыць камічна.

Няўжо хтось на самай справе чакаў ад «вялікага боса» заявы аб адстаўцы ў наступныя 12-13 дзён? Тут нават адміністрацыю Цэнтральнага раёна ніяк не ўдаецца «зацугляць» – пад ейнай эгідай па-ранейшаму робяцца дзіўныя рэчы. І ў апошнія пару тыдняў нейкія бэйбусы пад аховай міліцыі замалёўвалі выяву дыджэяў на суседняй з Кіеўскім скверам «Плошчы Перамен», знішчалі белыя і чырвоныя стужкі… Гэткую б упартасць – ды ў мірнае рэчышча.

Паўгода таму пісаў пра адсутнасць пазнак, дзе адлюстроўвалася роля жыхароў Кіева ў адкрыцці сквера. Металічныя пліты з надпісамі зніклі ўжо за лукашэнскім часам; як можна бачыць на фота, іх няма і сёння, 28.10.2020

Занепадае і фантан, створаны каля «Кіева» ў сярэдзіне 1980-х…

«Замест абяцанага Хрушчовым камунізму ў 1980 г. адбыліся Алімпійскія гульні ў Маскве», – такі жарт хадзіў сорак гадоў таму. Жарцік успомніўся, калі ўвечары 26.10.2020, пасля шпацыру па згаданым бульвары, дзе ўстрымаліся ад працы хіба дзве ўстановы з двух тузінаў магчымых, я трапіў на паэтычную вечарыну ў «Шахматным дворыку» (паміж вул. Асіпенка і Кахоўскай).

Вершы П. Горбача – своеасаблівы субстытут рабочых пратэстаў. На запрашэнне мясцовых жыхароў пад каштанамі выступілі і іншыя паэты: Дар’я Бялькевіч, Уладзь Лянкевіч, Віталь Рыжкоў. Асабліва кранулі вершы былога калінкавічаніна Змітра Дзятліка. А Марыя з праваабарончага цэнтра «Вясна» папрасіла прысутных – чалавек 50-60 – часцей пісаць палітвязням, і пакінула адмысловыя паштоўкі

Крыху пазней мы з жонкай апынуліся на канцэрціку мінска-ашмянскага гурта «Leibonik» (Сяргей Башлыкевіч & Ганна Рэзнік гумарылі каля знакамітай будкі на вул. Чарвякова). Не ўпэўнены, што песенька пра каханне да ксенаморфа – іменна тое, чаго чакалі аўтары гэтай улёткі, напярэдадні ласкава раскіданай па паштовых скрынях нашага пад’езда:

Зрэшты, у той жа дзень – 26 кастрычніка – Пуцін заявіў пра гатоўнасць НЕ размяшчаць у еўрапейскай частцы Расіі ракеты 9М729. Здавалася б, пры чым тут заклікі пані Ціханоўскай? Авой, цалкам можа быць, што не Света – агент Валодзі, як на тое ўсцяж намякае пан Зянон, а наадварот; што пад бяскрыўднай знешнасцю хатняй гаспадыні хаваецца яшчэ тая маніпулятарка, здольная ўплываць на «вежы Крамля». Ну, а тое, што «ўльтыматум» тутака не зусім спрацаваў… проста, відаць, Беларусь – не яе маштаб 🙂 🙂 Назіраецца нешта сярэдняе паміж глабальнымі дэмаршамі Алеся Мілінкевіча & Грэты Тунберг… Хай так.

Нямецкі журналіст Крысціян Трыпе мяркуе, што наданне «беларускай апазіцыі» (не люблю гэты выраз, і шматкроць тлумачыў, чаму) прэміі імя А. Д. Сахарава, якая прысуджаецца Еўрапарламентам, стала «сімвалам падтрымкі для грамадзян Беларусі і сігналам непрымання Еўропай Лукашэнкі» (22.10.2020). Забаўна, што ў 2006 г. ужо быў лаўрэат з Беларусі, карыстаўся той жа рыторыкай, маўляў, «прысуджэнне прэміі стала пацвярджэннем падтрымкі яго краіны Еўрапейскім Саюзам, які выступае за маральныя прынцыпы ў палітыцы», і?.. За 14 гадоў «Еўропа» з яе «прынцыпамі» мірылася з Лукашэнкам, сварылася, зноў мірылася за кошт «апазіцыі»… Агулам, паводзіла сябе, як пасажыры з мапасанаўскай аповесці «Пышка» у адносінах з нямецкім афіцэрам. Ці трэба тлумачыць, хто ў такім разе Пышка? (⊙_⊙)

Пэўную маркоту наганяюць павярхоўнасці ад расійскіх дабразычліўцаў. Гары Каспараў: «У адрозненне ад прымітыўнай дыктатуры Лукашэнкі, у Расіі выбудавана глыбока эшаланіраваная ідэалагічная абарона рэжыму» (30.09.2020). На 27-м годзе існавання «прымітыву» можна было б і здагадацца, што ён абапіраўся – і абапіраецца – не толькі на «калгасную харызму»! Або Кацярына Шульман, якая мяркуе, што «у вас (г. зн. у нас – В. Р.) няма ніякага рэгіянальнага падзелу, адзіная эліта, і ніякіх кланаў больш няма» (06.10.2020). Узвышэнне «магілёўскіх», супярэчнасці паміж тутэйшымі «сіслібамі» ды «сілавікамі», расстаноўка на ключавыя пасады сыноў і сужэнцаў як бы трошачкі абвяргаюць тэзісы дасведчанай паліталагіні… Тое, што ў 1988-м не было ў Беларусі «неспакою», таксама спрэчна: гэта год адкрыцця Курапатаў, заснавання БНФ і першага масавага шэсця на Дзяды. Яно было жорстка разагнанае ўладамі БССР 30.10.1988, што справакавала крытыку на адрас «Вандэі перабудовы» найперш у маскоўскіх, агульнасаюзных выданнях. Ну і «свяжак» ад прафесара юрыспрудэнцыі з Вышэйшай школы эканомікі Ільі Шаблінскага, які лічыць, што ў Беларусі «народ патрабуе сыходу дыктатара, а не валтузні з канстытуцыйнымі тэкстамі» (26.10.2020). Юрыст, а гаворыць, быццам палітык… Дый чаму б не дапусціць, што «народу» трэба не так выдаленне аднаго чалавека, як перазагрузка сістэмы, немагчымая без «валтузні з тэкстамі»?

Хоць ты вер Зянону Станіслававічу: «Асаблівасьць сітуацыі ў тым, што, пачынаючы ад выбарчай кампаніі, на беларускім палітычным полі дзейнічаюць і пануюць дзьве прарасейскія сілы, якія знаходзяцца пад кантрольным уплывам Масквы і змагаюцца між сабой за ўладу ў Беларусі, апэлюючы да беларускага грамадзтва» (22.10.2020).

Што да ўсебеларускага страйку… Думаю, забастоўкі з палітычнымі вымогамі – «дах» пабудовы, у падмурку якой мусілі б ляжаць забастоўкі з патрабаваннямі эканамічнымі. Тое, што Ціханоўская і яе атачэнне форсілі ў апошнія месяцы, параўнаў бы з мангольскім шляхам. Сто год таму вялікія рэвалюцыянеры вырашылі абмінуць этап капіталізму ды выгадаваць сацыялізм у далёкім стэпавым краі непасрэдна з феадальнага ладу. Вынікі былі сумныя – пачытайце тут.

Ізноў пра «вечнае вяртанне». 21 кастрычніка тузін случчакоў усклаў кветкі да помніка ахвярам Катастрофы на вул. Капыльскай (помнік, адкрыты ў 2007 г., уяўляе з сябе дзясятак камянёў; дакладней хіба казаць пра мемарыял). Санкцыі ўладаў яны не прасілі. Зінаіда Цімошак, былая настаўніца гісторыі, выступіла з кароткай прамовай – гэтага выявілася дастатковым, каб слуцкая міліцыя пахапала людзей, ставячы ім у віну ўдзел у «несанкцыянаваным мітынгу». Хтосьці атрымаў «суткі», хтосьці – штраф, хтосьці – тое і другое. Цяпер спн. Цімошак саркастычна разважае ў «Новым часе»: «заробак на ўскладанні кветак… – вельмі нядрэнны від бізнесу для дзяржавы ў перыяд адсутнасці інвестыцый звонку». О так, амаль паўтарылася гісторыя са зборам каля турмы на вул. Валадарскага і спробай групы маладых людзей прайсці на вул. Кастрычніцкую з лозунгам «Не фашызму ў Беларусі!» 19 год таму. Мала хто дапускаў тады, у кастрычніку 2001 г., што «новы парадак» на гэтых землях пратрымаецца так доўга.

Падобна, дзяржыморды розных генерацый засвоілі пасланне гэтай сцёбнай песні, зрабіўшы яе сваім неафіцыйным гімнам

Але культурка-то жыве. Кагадзе даведаўся, што Сяргей Башлыкевіч (той самы, з Leibonik’a) тры гады таму артыстычна выканаў песню на словы Юлія Таўбіна. «Сялянская фурманка на бруку гарадскім» – бадай тое, што пазней з лёгкай рукі Міхася Стральцова пачало звацца «сенам на асфальце». Паслухайце…

Юлій Таўбін (1911-1937) разам з дзясяткамі іншых паэтаў і празаікаў быў забіты ў Менску самі-разумееце-кімі 83 гады таму, пад канец кастрычніка.

Выпадкова ці не, але ў гэтым месяцы ва ўкраінскай Вінніцы дбаннем Уладзіміра Вакуленкі убачыла свет анталогія вершаў і перакладаў «Жыве Беларусь!», куды ўвайшло нямала твораў рэпрэсаваных аўтараў. У прыватнасці, можна прачытаць некаторыя вершы Ізі Харыка і Майсея Кульбака – як арыгіналы, так і паэтычныя перастварэнні. Укладальнік піша:

На початку навіть не уявлялася вся потужність проєкту «Жыве Беларусь! За нашу і вашу свободу!». Спочатку це мала бути невелика антологія, але чим більше згуртовувалися сябри в Білорусі, тим більше проєкт заґартовувався не лише в потужну книгу, а і справжню зброю рідним словом. Його боятимуться прихильники диктатури!

33 сильних автори, від класиків до сучасності. Плічо-пліч з ними 28 зброєносців-перекладачів з чотирьох сусідніх країн: України, Литви, Латвії та Польщі. Також з підтримкою доєдналися кримськотатарські перекладачі та перекладачі їдиш-білоруською. Сябри не хочуть кровопролиття, але диктаторська машина цього не розуміє. Є загиблі. Сябри не стануть більше пробачати. МИ ВСІ РАЗОМ! БІЛОРУСЬ ЖИВЕ і НАВІКИ БУДЕ ЖИТИ!

Мяркую, гэтыя абзацы перакладаць акурат і не трэба – я дык усё зразумеў. Kалі наведваў Украіну (тройчы ў 2013-2015 гг.), глядзеў тамтэйшыя тэлеканалы, каб падцягнуць веданне блізкай мовы.

У. Вакуленка з выдадзенай ім кнігай. На старонцы, дзе пачынаецца раздзел «Ідыш – Беларусь», відаць і падзагаловак на ідышы: «Far undzere un ajere frajhajt» («За нашу і вашу свабоду»)

Анталогія «Жыве Беларусь!» убачыла свет і ў электронным выглядзе, і ў класічным папяровым, і шрыфтом Брайля была надрукавана. А вось найноўшыя зборнікі нашага пільнага чытача Змітра Дзядзенкі – сам з Оршы, жыве-працуе ў Мінску – існуюць пакуль што адно ў фармаце epub. Затое гэтыя е-кнігі, «К-версія» і «Каралеўскае паляванне», можна задарма спампаваць на kamunikat.orgтут і тут. Нешта з іх я чытаў раней (балазе, напрыклад, апавяданні «Мінус» і «Спадарок» упершыню публікаваліся на belisrael.info), нешта яшчэ пачытаю, і вам рэкамендую.

Аўтар, як тыя магічныя рэалісты, шукае незвычайнае… мо нават знаходзіць, не шукаючы. Ды яшчэ пакеплівае: «Казкі любяць людзі ўсе — ад малых да старых. І не толькі чытаць, але і жыць у іх. Адны бясконца будуюць замкі на пяску, другія да старасці шукаюць сваіх прынцаў і прынцэс, трэція ўсё жыццё змагаюцца з цмокамі…»

Карацей, чытайце e-кнігі, беражыце лясы, яны нам яшчэ прыгадзяцца.

Дзясятага кастрычніка магло б споўніцца 80 гадоў слыннаму літаратару Кастусю Тарасаву (1940-2010). Чытаў некалі і яго рускамоўныя дэтэктывы, але найбольшае ўражанне зрабіла кніга «Памяць пра легенды»; праз яе прызму доўгі час я пазіраў на мінуўшчыну Беларусі. Меркаванне гісторыка Дзяніса Марціновіча: «Творы Кастуся Тарасава сталі адной з вяршыняў беларускай гістарычнай прозы, а яго асоба абумовіла развіццё гэтага жанру на дзесяцігоддзі».

Цікавіўся Тарасаў сучаснай палітыкай – добра памятаю, што ў 1990-х ён выступаў на пляцоўцы за домам № 40 па вул. Кахоўскай. Ці то сам тады выступаў у ролі кандыдата, ці быў чыёсьці даверанай асобай.

К. Тарасаў; тая пляцоўка і цяпер мае даволі-ткі пратэстны характар 🙂

І апошняе. Хораша прайшла экскурсія па Каштанаўцы & Старажоўцы, якую правяла гісторык Паўліна Скурко 24 кастрычніка. Спадарыня згадала і тое, што на бульвары Шаўчэнкі ў познесавецкі час нярэдка размаўлялі на ідышы.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

28.10.2020

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 28.10.2020  21:55

Май Данциг, «еврейский начальник»

От ред. По случаю 90-летия со дня рождения М. В. Данцига и учитывая, что юбилейный материал в газете «СБ. Беларусь сегодня» не раскрывает всех граней этой личности, публикуем перевод с белорусского языка статьи, которая впервые появилась на belisrael.info в марте 2018 г. (В. Рубинчик немного дополнил свою работу в апреле 2020 г.). См. на нашем сайте также подборку 2017 г.: МАЙ ДАНЦЫГ (1930–2017)

 ***

Май Данциг как «еврейский начальник»

Уже почти родились все листы,

И завтра Май займёт свои посты.

(Юлий Таубин, «Таврида»)

С марта 2017 г. Мая Вольфовича нет в этом мире (в иной мир он не верил, но, надеюсь, ему там хорошо). Я не был его приятелем, но в 1994–2001 гг. видел и слышал Данцига на улице Интернациональной, 6 чуть ли не каждую неделю. Напомню – по этому адресу примерно 10 лет действовало Минское общество еврейской культуры имени Изи Харика (МОЕК).

В МОЕК я пришёл осенью 1993 г., когда учился в выпускном классе и на многое не претендовал. Помогал в библиотечных делах, иногда выполнял поручения «начальства» – короче, был волонтёром. Распрощался с организацией летом 2001 г. без всяких справок и записей в трудовой книжке. По правде говоря, посещал организацию прежде всего ради библиотекарши Дины Звуловны Харик, т. к. она нуждалась в поддержке – моральной, а случалось, и физической. Взамен получал душевное тепло, завязывал знакомства… Некоторые не угасли до сих пор.

Сначала отношения с М. В. Данцигом были ровные, корректные – председатель выглядел энергичным весельчаком. Он не очень обращал внимание на то, как я копался в библиотеке, но летом 1994 г. подписал мне рекомендацию для поступления на библиотечный факультет университета культуры. Впрочем, когда на экзаменах мне не хватило балла, то от дальнейших хлопот профессор академии искусств воздержался. Осенью 1994 г. независимо от МОЕКа (но при поддержке своей школьной учительницы французского языка Валентины Лопатнёвой) я поступил в Европейский гуманитарный университет, и с того времени отношения с Данцигом… не улучшались. Но я на его «милость» больше и не рассчитывал: по-прежнему приезжал на Интернациональную 2-3 раза в неделю, консультировал гостей библиотеки, оформлял заказы, расставлял книги… Изредка готовил выставки, ездил за литературой в посольство Израиля или в представительство «Джойнта».

Некоторое время в середине 1990-х я посещал воскресные курсы идиша и лекции по идишской литературе, которые вели, соответственно, Абрам Жениховский и Гирш Релес (с ними отношения складывались лучше). Устраивались в читальном зале библиотеки также лекции иных еврейских деятелей, прежде всего Якова Басина: что-то интересовало больше, что-то меньше. Хотел или нет, приходилось слушать, т. к. проходили они во время работы библиотеки.

В тот же «исторический период» (середина 1990-х) МОЕК сдавал читальный зал под уроки иврита, за которые отвечал «Сохнут» (офис его находился наверху; там же работал ульпан, но, видимо, места не хватало). Случались пикировки с учительницами, которым, естественно, мешало то, что во время занятий читатели библиотеки шагали через комнату. Особенно возмущалась израильтянка Анат Лифшиц… Когда не было занятий, то в этой же комнате репетировал детский хор – кажется, тоже сохнутовский. Именно во время одной из репетиций я заметил, что удалец и весельчак Данциг может быть, мягко говоря, не очень вежливым человеком. Из-за какой-то мелочи он раскричался на детей, а затем и на руководительницу хора… И позже Май Вольфович стремился показать, кто в округе хозяин. Однажды позвал меня в «секретариат» (комнатку справа от входа) и сообщил, что «Сохнут» ищет сторожа»; мол, устройся, «нам там нужен свой человек». Я отказался; разговор продолжения не имел.

Вот ещё характерный эпизод. Немного читателей посещало библиотеку МОЕКа; по картотеке было свыше 100, а постоянных, может, 15-20. Один из них признался Дине Звуловне, что потерял книгу (хорошо помню – не из ценных). Обычно в таких случаях мы искали компромисс – но угораздило же в ту минуту оказаться рядом Данцигу! Крик, скандал… Читатель ушёл и больше не приходил.

Весной 1998 г., когда отмечалось 100-летие со дня рождения Изи Харика, Данциг накричал уже на Дину Звуловну – при мне и даже при женщинах из родного местечка Харика, приехавших на юбилей. Позже я попробовал тет-а-тет объяснить, что… не следует так делать. В какой-то момент задал ему вопрос: «Неужели вы исповедуете принцип «Я начальник – ты дурак»?» Он бросил в ответ: «Да, я начальник, а ты – дурак и хамло!»

Мне хотелось проститься с МОЕКом, но жалел вдову поэта (ей было сильно за 80). Ходил на Интернациональную и дальше, даром что видел – общество хиреет, с каждым годом его посещает всё меньше любителей… Особенно с конца 1990-х, когда старый артист-идишист Моисей Абрамович Свирновский и его «капелла» перебрались в «Хэсед Рахамим» – там и условия для репетиций были более адекватные, и творческих людей лучше поощряли. Шахматно-шашечный клуб «Белые и чёрные» переехал в район станции метро «Восход» ещё раньше.

В 2000 г., после поступления в аспирантуру, я «дорос» до того, что заместительница Данцига попросила прочесть посетителям МОЕКа несколько лекций. Приходили и те, кого обычно на Интернациональной не было видно. Ясно, всё это делалось с санкции «самого» – он мне и деньги отсчитывал (пожалуй, доллар-два за лекцию, а их состоялось пять или шесть). Может, и зря я их брал: позже, летом 2001 г., этими деньгами меня публично попрекали, когда я стал задавать руководству неудобные вопросы.

О конфликте 2001 г., связанном с выселением МОЕКа, написано немало – хотя бы в газетах «Анахну кан», «Берега», «Авив», да и в моей книжке «На яўрэйскія тэмы» (Минск, 2011). Кто-то обвинял городские власти, которые «неожиданно» подняли арендную плату за помещение, кто-то – «Джойнт», отказавшийся платить в несколько раз больше и предложивший МОЕКу место в тогда ещё не открытом Общинном доме на ул. В. Хоружей, кто-то – союз еврейских объединений во главе с Леонидом Левиным… Небезосновательно упрекая за пассивность руководство названного союза, надо учитывать, что М. Данциг много лет был там вице-президентом. Правда, после того, как «банда четырёх» (Басин, Гальперин, Данциг, Нордштейн) в середине 1990-х пыталась сбросить Левина с должности, вряд ли Леонид Менделевич доверял своему заместителю… Скорее держал его для «витрины», как руководителя первой «светской» еврейской организации в позднесоветской Беларуси (МОЕК образовался осенью 1988 г.; сперва действовал под эгидой Белорусского фонда культуры).

«Антилевинские» интриги плелись в 1994-95 гг. на Интернациональной даже в моём присутствии. Конечно, в 17-18 лет меня интересовали преимущественно иные вопросы… Припоминаю, не в восторге был от левинской Soviet-style демагогии, но и «демократическая» альтернатива, обрисованная на полосах газеты «Авив хадаш» (редактор – Нордштейн, помощники – Басин, Данциг), не привлекала. Напрягали как особенности поведения Данцига, пожалуй, не менее склонного к «культу личности», чем тот самый Левин, так и равнодушие председателя общества еврейской культуры к языку идиш. Дина Харик приглашала его подучить язык на курсах, однако М. Д. всегда отнекивался; он знал несколько слов и полагал, что хватит. Я не удивился, когда в 2002 г. Александр Астраух, один из белорусских реставраторов-идишистов, сказал в интервью о начале 1980-х: «Художник Май Данциг, мой учитель, знал, что мы учим идиш, но для него эта тема была абсолютно закрытая».

Примерно в 2001 г. от Леонида Зуборева я узнал, что осенью 1988 г. художника на должность руководителя общества еврейской культуры привёл, фактически, горком партии. О том же Л. З. написал в своей статье 2013 г.: «Данцига активисты впервые услышали на учредительном собрании. До этого никогда ни на одном еврейском мероприятии Данцига никто не видел…» Но г-н Зуборев не очень грустил, что стал на том собрании лишь заместителем, а не председателем: «Надо признать, что Данциг, хотя и отрабатывал что-то обещанное, может быть, квартиру или мастерскую, но старался честно. Делал все хорошо, добросовестно и со всеми ладил». Полагаю, активисты, стоявшие у истоков МОЕКа, но вскоре покинувшие его (Феликс Хаймович, Юрий Хащеватский…), с этим не согласятся. Ещё один тогдашний претендент на лидерство в МОЕКе, инженер Яков Гутман, в 2017 г. высказался так: «Я не могу дать высокую оценку результатам работы Данцига. Он работал по принципу – ты, работа, нас не бойся, мы тебя не тронем. Когда выделили в аренду здание на Интернациональной (в 1991 г. – В. Р.), я был категорически против того, чтобы мы его брали. Я говорил, что нам не нужно чужого, отдайте нам наше…»

Кажется, последнее из обращений (газета «Літаратура і мастацтва», май 1990 г.), которое Гутман и Данциг подписали вместе. Речь об учреждении Фонда сохранения еврейского исторического наследия.

Характеристика от Гутмана появилась, увы, не на пустом месте. В начале 1990-х борисовский краевед (зампред еврейской организации г. Борисова) Александр Розенблюм встречался с Данцигом и рассказал ему о печальном состоянии дома в Зембине, где родился Изи Харик. В 1997 г. А. Розенблюм, переехав в Израиль, констатировал в «Еврейском камертоне»: «как мне показалось, уважаемый профессор не проявил к моему рассказу никакого интереса». Осенью 2001 г. родной дом Изи Харика снесли (вопреки мнению нынешней директрисы минского еврейского музея, «мемориальной таблички» на нём не было).

Осенью 1997 г., впервые вернувшись из Зембина, я пытался убедить заместительницу М. Данцига, поэтессу и экскурсоводку, что силами активистов МОЕКа можно было бы как-то отремонтировать дом, добиться для него охранного статуса… Но в 1990-х Данциг подбирал заместителей себе под стать, и смысл ответа был таков: «Вам что, Володя, больше всех надо?».

Не самые комплиментарные записи о Данциге и работе МОЕКа в первой половине 1990-х нашлись в дневнике Михаила (Иехиэля) Зверева, который до 1995 г. входил в правление организации. Кстати, в июне 2001 г. Михаил Исаакович пришёл на собрание, где я протестовал против планов закрытия библиотеки и передачи книг МОЕКа на хранение в мастерскую Данцига. Зверев выступил эмоционально и критически, подчеркнув, что МОЕК превратился в «кружок пенсионеров». Данциг со своими апологетами (Алла Левина, Семён Лиокумович…) пытались заткнуть Звереву рот, но присутствие корреспондентки газеты «Берега» Елены Когаловской немного их сдерживала. В своей статейке Лена, знавшая всю подноготную, выставила председателя в роли жертвы… пусть это останется на её совести. «Засветился» художник и в фильме «В поисках идиша» (2008), где показан как ревнитель «маме-лошн» 🙂

Кто-то скажет: ну вот, обиженный чел выплёскивает негатив… Но я ничего не выдумываю и специально не собирал «досье» на Мая Вольфовича; просто его всегда – даже после отставки 2001 г. – было настолько «много», что факты сами прыгали в глаза. Из каталога Национальной библиотеки легко узнал о том, что художник в середине 1970-х рисовал таких знаменитых деятелей, как Алексей Косыгин, Михаил Суслов.

   

Не всех художников в хрущёвско-брежневское время допускали к «телам» и выпускали за границу. Не каждый становился членом правления Союза художников БССР, а вот Данцигу это удалось в 32-летнем возрасте (позже он был и зампредседателя Союза). Видимо, начальническая должность наложила отпечаток и на его дальнейшую жизнедеятельность. Как метко сказал художник Андрей Дубинин, Май Данциг «выиграл жизнь, но проиграл судьбу».

Тем не менее личность М. Д. не вызывает у меня такой неприязни, как, например, личность Л. М. Левина. Всё-таки заслуженный живописец работал на «еврейской улице» в непростых условиях конца 1980-х, когда существовали и недоверие со стороны чиновников, и мощная «внутриеврейская» конкуренция (к весне 1991 г., когда Л. Левин возглавил «всебелорусскую» еврейскую организацию, большинство активистов уехали): подписывал важные воззвания, ходил по «инстанциям». Некоторый авторитет Май Вольфович, приложивший руку к появлению в Минске первой официально признанной еврейской воскресной школы (1990), таки завоевал. На Интернациональной в 1990-х собирались ветераны, бывшие узники гетто, музыканты, шахматисты с шашистами… У секретарши всегда можно было приобрести еврейские газеты, а иногда – журналы, книги. Под конец, в 2000 г., на втором этаже открылся музейчик с экспозициями, посвящёнными довоенному еврейскому театру (я сам отдал туда пару экспонатов) и Катастрофе евреев Беларуси, – мало кому в городе известный, но всё же… В 1990-х МОЕК приютил и редакцию газеты «Авив»; редактора это настолько растрогало, что затем он не раз писал панегирики в адрес М. Данцига, а в 1995 г. включил его в редколлегию газеты «Авив хадаш».

Он запомнился таким… Фото 1998 г.

Если председатель мало благоприятствовал любителям идиша, то не очень и мешал им; площадок же для сбора евреев в Минске 1990-х гг. не хватало, ценным был каждый клочок. Некоторое время «моековцы» собирались также в библиотеке имени Я. Купалы у Комаровки – пространства там было куда больше, чем на Интернациональной. Довольно яркими помнятся презентации книг Арона Скира «Еврейская духовная культура в Беларуси», Марата Ботвинника «Г. М. Лившиц». Интересно в 1996 г. мы посидели и попели с Яковом Бодо, актёром израильского театра «Идишпиль». А в 2000 г. Интернациональную посетил Янка Брыль – присутствовал и я на той встрече, слушателей набилась уйма.

Не забывая его «странности и заморочки», я благодарен Маю Данцигу за всё доброе. Человеку, сформированному в советское время, а тем более в сталинское, трудно было переделать себя. Даже его пролукашенковские заявления 1998 г. (в газете «Белоруссия») и 2014 г. (в журнале «Беларуская думка») могу понять – Лукашенко в январе 1995 г. присвоил ему звание народного художника, а в сентябре 2005 г. наградил и орденом Франциска Скорины. Как бы то ни было, в МОЕКе портретов «вождя» не наблюдалось, а вот изображения идишских писателей в читальном зале много лет висели.

Заслуженным ли было то звание «народного»? Вопрос чисто абстрактный. По-моему, приключались в художественном творчестве М. В. Данцига провалы, но не было недостатка и в реальных достижениях. Да, из истории искусства и еврейского движения в Беларуси его не вычеркнуть.

Вольф Рубинчик, г. Минск

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 27.04.2020  21:53

 

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (120)

Ізноў здароў kinda юбілейны выпуск, радуе гэта Вас або не! Канец чэрвеня – пачатак ліпеня былі багатыя на падзеі, але спярша – колькі слоў на вечную тэму: беларуская іудаіка, чым яна ёсць па сутнасці, як выглядае звонку.

Падштурхнула мяне да рэфлексій публікацыя кандыдата гістарычных навук, дацэнта БДУ, etc, з якім ужо асцярожна спрачаўся тут. Ага, таго самога Дзмітрыя Ш., які ў пачатку 2010-х ачоліў «цэнтр яўрэйскіх даследаванняў» у ЕГУ і ўзяўся рэдагаваць часопіс «Цайтшрыфт». У канцы 2018 г. ён жа (з)ацаніў стан іудаікі ў Беларусі, дый стан яўрэяў увогуле… Слушна канстатаваў, што нас тут нямнога, і звесткі Зэліка Пінхасіка (згодна з якімі пад закон аб вяртанні трапляе звыш 100 тыс. жыхароў РБ) «уяўляюцца неабгрунтаванымі». Праўда, нешта падобнае я ўжо чытаў, больш за тое – пісаў 🙂

Пан Ш. згадвае некаторыя арганізацыі, леташнія падзеі – усё гэта няблага, хоць і «без прэтэнзій». Ды раптам – гаркавы песімізм: «іудаікі як асобнай сферы даследавання і выкладання ў Беларусі больш не існуе (напрыклад, у параўнанні з перыядам 2000-х гг.); вядомых даследчыкаў, якія даўно займаюцца іудаікай, адзінкі; узровень работ, якія з’яўляюцца ў навуковай перыёдыцы і ў якасці дысертацый, што прадстаўляюцца да абароны, даволі слабы; сустракаецца і непрыхаваная прафанацыя».

Ніхто не будзе ўсур’ёз даводзіць, што цяперашняя РБ – міжгалактычны агмень яўрэйскіх даследаванняў. Але суцэльнага заняпаду ў параўнанні з пазначаным перыядам усё ж не прасочваецца. Дальбог, у 2000-х, асабліва ў першай палове, «яўрэйскія тэмы» не дужа былі папулярныя. Малатыражны – і, папраўдзе, не бліскучы – зборнік «Евреи Беларуси. История и культура» накрыўся вядомай пасудзінай у 2001 г., а ў іншых выданнях ахвотным не так часта выпадала публікавацца. Калі ж выпадала, то ў друк нярэдка праточвалася менавіта «непрыхаваная прафанацыя» (шматлікія артыкулы Эмануіла І. ды пад.).

Прыпамінаю, што на канферэнцыях у Брэсце, Гродна, нават у Мінску, я бываў ледзь не адзіным, хто нешта распавядаў пра яўрэяў Беларусі.

Абяцанкі-цацанкі ад газеты «Авив» (чэрвень-ліпень 2003)

У 2010-х гадах якраз назіраўся пэўны «рэнесанс», звязаны, відаць, з тым, што многа дзе распрацоўваліся экскурсіі па «яўрэйскіх мясцінах», і мелася патрэба ў навуковым абгрунтаванні. На мой одум, адна кніга Іны Соркінай «Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII – першай палове XIX ст.» (выд-ва ЕГУ, 2010) апраўдала існаванне беларускай іудаікі на 10 гадоў наперад.

Так, даводзілася чытаць нямала «папсы» (гл., напрыклад, тут водгук на крэатыў Г. Левінай; лёгка знайсці ў сеціве шматлікія кампіляцыі М. Акуліч ды інш.), але ж яна ніколі не падмяняла і не падмяняе навуковую літаратуру… Таму тэзіс Дзмітрыя («Характэрнай рысай дыскурсу пра яўрэяў Беларусі сталася замена сур’ёзнай літаратуры на масавую папулярную з адпаведным наборам скрыўленняў») гучыць надта неяк па-алармісцку.

У апошнія гады не маю магчымасці прафесійна займацца іудаікай. Выпусціў пару кніжак, дзе «яўрэйскае» прысутнічае, але не дамінуе:

Водгукі ад «Кніганошы» (№ 45, 2017) і «Дзеяслова» (№ 99, 2019). ¯\_(ツ)_/¯

Усё ж часам адпраўляю матэрыялы на канферэнцыі, па меры сіл сачу за тым, што публікуецца, адзначаю для сябе старыя і новыя імёны. Нават на belisrael.info, які не прэтэндуе на званне акадэмічнага сайта, іх цэлае суквецце. Па-свойму цікавымі мне падаліся, напрыклад, работы Цімоха Акудовіча, Інэсы Ганкінай, Інэсы Двужыльнай, Дзмітрыя Дзятко, Маргарыты Кажанеўскай, Уладзіслава Карчміта, Алы Кожынавай – і, безумоўна, Віктара Жыбуля, даследчыка спадчыны Цфаніі Кіпніса, Вульфа Сосенскага, Юлія Таўбіна, іншых знакамітых яўрэяў. А ёсць жа яшчэ, напрыклад, Канстанцін Карпекін, архівіст 1985 г. нар., зацікаўлены тэмай іудзейскіх абшчын пачатку ХХ ст… Уладзімір Ляхоўскі і Андрэй Унучак апошнім часам досыць паспяхова асвятлялі ўзаемадзеянне яўрэйскага і беларускага нацыянальных рухаў, Вольга Бабкова на падставе архіўных дакументаў распавядала пра стасункі іудзеяў з хрысціянамі ў часы сівой даўніны, Вадзім Зелянкоў падрыхтаваў грунтоўны артыкул пра мінскага доктара Лунца і яго нашчадкаў, закрануўшы тэму «яўрэйскай абшчыны». Ларыса Доўнар займалася тутэйшай ідышнай ды іўрыцкай бібліяграфіяй. Працягвае валтузіцца са справамі «нацменаў», у тым ліку яўрэяў, магілёўскі гісторык, дацэнт Ігар Пушкін. Не закінуў іудаіку яго мінскі калега Андрэй Кіштымаў.

Сяргей Старыкевіч шмат пісаў пра яўрэяў Маладзечаншчыны, Ігар Ціткоўскі – пра слуцкіх яўрэяў (ды іх сінагогі), Таццяна Вяршыцкая – пра наваградскіх, Эдуард Злобін – пра пінскіх, Леанід Лаўрэш – пра лідскіх. Наконт апошніх пяцярых не ведаю, гісторыкі яны, краязнаўцы або «проста» музейшчыкі, але планку трымаюць. Іх тэксты ў цэлым не горшыя за тое, што падаецца пра Беларусь і Мінск у ізраільскай «Электроннай яўрэйскай энцыклапедыі».

Мабыць, не ўсе з пералічаных звярталіся ў віленскі «Цайтшрыфт» і супрацоўнічаюць з расійскай суполкай «Сэфэр», але тое не значыць, што гэтых людзей не існуе, што ім няма куды расці. Упэўнены, грамадскі попыт на яўрэйскую тэматыку ў Беларусі ёсць і будзе, пра што сведчыць, між іншым, і выхад «Аўтабіяграфіі» філосафа Саламона Маймана (Мінск, 2018) у перакладзе на беларускую.

Карацей, трохі шкада, што ў «гісторыка-міжнародніка» атрымаўся занадта суб’ектыўны «агульны агляд» для «інстытута Еўра-Азіяцкіх яўрэйскіх даследаванняў». Ды такая, відаць, установа… Камусьці ў яе кіраўніцтве карцела паказаць тутэйшых яўрэяў «беднымі й няшчаснымі», і ў гэткім вобразе ёсць доля праўды, але ж канструктыўнага выйсця не было прапанавана. 🙁 Так, «маштабнае сацыялагічнае даследаванне» – лепей, чым нічога (сам адказваў на пытанні ў лютым г. г.), аднак, па-мойму, скіравана яно найперш на вывучэнне эміграцыйнага патэнцыялу яўрэйства СНД, а не на развіццё тутака «абшчын» і яўрэйскіх штудый. Пажывем-пабачым – магу і памыляцца.

Смешна, калі чалавек з’яўляецца «мудрацом у вачах сваіх»…

Зараз пра тое, што дзеецца вакол. «Галоўнакамандуючы» (па-французску «généralissime», амаль генералісімус :)) кур’ёзна бараніў практычна ўжо прыняты законапраект міністэрства абароны аб «удасканаленні» сістэмы прызыву: «Служыць павінны ўсе, а не толькі дзеці рабочых і сялян, іначай мы трапім у залежнасць ад Расіі або НАТА» (каму трэба, знайдзіце дакладныя цытаты). Гэх… па-першае, прызыў усё адно застанецца «не для ўсіх»; «хлопчыкі-мажоры» так ці іначай з’едуць за мяжу паводле адмысловых накіраванняў. Па-другое, прыпусцім, што ваенкаматам удасца дадаткова «падгрэсці» пару-тройку тысяч прызыўнікоў за год. Праблему баяздольнасці тутэйшых узброеных сіл гэта не вырашыць, што прызнавалі і самі вышэйшыя афіцэры. Па-трэцяе, довад «ад праціўнага»: нават з адтэрміноўкамі для студэнтаў/магістрантаў/аспірантаў за 27 год незалежнасці Сінявокая ўмудрылася не стаць ахвярай суседзяў; ёсць «смутныя сумневы», што ім увогуле не да нас. Калі ж «кампетэнтныя органы» (у адносінах да адміністрацыі РБ гэтае спалучэнне выпадае ўжываць хіба з іроніяй) маюць іншыя звесткі, дык трэба крычаць каравул тэрмінова мацаваць войска ў іншыя спосабы, чым лоўля моладзі, прагнай да навучання. Што, калі пачаць з таго, каб адмовіцца ад пагоні за пышнасцю, праз якую церпяць людзі? Маю на ўвазе мінскую трагедыю 03.07.2019 (загінула жанчына, некалькі беларусаў паранены ў мірны час), але не толькі; «святочныя» інцыдэнты здараліся і раней.

Недарэчнасць законапраекта пад хітрай назвай «Пра змяненне законаў па пытаннях эфектыўнага функцыянавання ваеннай арганізацыі дзяржавы» відавочная ўжо і для часткі дэпутацікаў з палаты прадстаўнікоў. Ніколі ж не было ў гісторыі ПП, каб у другім чытанні прагаласавала «супраць» болей, чым у першым (9 і 6) – звычайна спрэчныя моманты залагоджваюцца паміж галасаваннямі. Няўжо «палатка» ператвараецца-такі ў сапраўдны парламент? Хацелася б верыць; мо нават дойдзе да таго, што ўвосень цяперашнія «кнопкадавы» не дадуць распусціць сябе датэрмінова. Да чаго не раз заклікаў.

Уразіла, якая публіка сабралася ва ўрадзе. Міністарка працы, у адказ на прапанову ўлучаць тэрмін службы ў войску ў стаж для налічэння пенсіі: «У 20 гадоў яны” не будуць думаць пра пенсію» (няхай прызыўнікі дабіраюць стаж потым). Нагадала эпізод з пачатку 1990-х: у Палацы шахмат і шашак планаваўся дзіцячы турнір, і нехта прапанаваў праветрыць памяшканне. Заслужаная трэнерка гмыкнула: «“Iм” усё роўна – пачнуць гуляць, дык забудуць пра ўсё на свеце». Чым скончылася справа, не ведаю; спадзяюся, трэнерцы зараз добра дыхаецца ў чужой краіне. Во каб і гора-міністарку туды адправіць, пажадана – разам з яе «шэфамі»…

*

Гульні з мінімум трохразовым (!) перарасходам сродкаў – і гэта называецца «ў межах запланаванага» – падзеяй для ўсёй краіны не сталі, што падкрэслівалі многія каментатары, у т. л. добразычлівыя (напрыклад). Няхай заява прэзідэнта Міжнароднага алімпійскага камітэта, маўляў, цешыцца «ўся Беларусь», застанецца на яго сумленні… Але ж трэба прызнаць, што Лукашэнкі, Рыжанкоў & Co. намацалі-такі слабое звяно ў масавай свядомасці – як тутэйшай, так і заходняй. Сам факт арганізацыі масавых гуляў уплывае на спажыўцоў, быццам наркотык, і адцягвае ўвагу ад рэальных праблем. А сярэдняму замежніку няма розніцы, куды ехаць… У краіну, дзе масава парушаюцца грамадзянскія правы, нават цікавей, бо па вяртанні будзе падстава пахваліцца сваёй смеласцю.

Рэзюмую: своеасаблівая логіка ў правядзенні Еўрапейскіх гульняў у Азербайджане-2015 і Беларусі-2019 была. Зразумела, што дзеля «іміджу» (які не прыяе ўзаемавыгадным стасункам з аўтарытэтнымі контрагентамі, але дапамагае ўтрымаць уладу ў кароткатэрміновым перыядзе) верхавіна можа ахвяраваць эканамічнай мэтазгоднасцю, парастрэсці гаманец – пагатоў, як правіла, не ўласны.

Не хачу пакрыўдзіць спартоўцаў і валанцёраў, многія з якіх насамрэч стараліся. Ва Ўруччы, напрыклад, праходзілі спаборніцтвы па боксе. Мая жонка, ні разу не аматарка гэтага віду спорту, схадзіла «за кампанію», і ёй спадабалася. Якраз у той дзень, 29.06.2019, беларускі баксёр Дзмітрый Асанаў заваяваў «золата»… Але лыжкай дзёгцю стала тое, што ахоўнік не даў чэмпіёну прабегчыся са сцягам перад усімі трыбунамі (дзе, безумоўна, хапала асанаўскіх балельшчыкаў).

Здымкі С. Рубінчык

Гэты факт, разам з іншымі, лішні раз сведчыць пра казённасць, неразняволенасць гульняў. Пра стаўленне да рабочых у «алімпійскай вёсцы» можна пачытаць тут.

*

Аналізаваць дзейнасць новага прэзідэнта Украіны ранавата – не мінула нават ста дзён з яго «інтранізацыі». Як бы скептычна я ні ставіўся да «Зелі», нейкія пазітыўныя сігналы наша паўднёвая суседка пасылае. Напрыклад, у чэрвені ўлады Палтавы вырашылі не пачынаць будоўлю на месцы забойства яўрэяў у Пушкароўскім Яры (як было ў беларускім Брэсце, гл. у мінулай серыі). Суд прызнаў незаконным перайменаванне кіеўскіх праспектаў у гонар Бандэры і Шухевіча, здзейсненае ў 2016-2017 гг. аматарамі «насілля і бяссілля». Так, глядзіш, і заказчыкаў забойстваў Алеся Бузіны ды Паўла Шарамета прыцягнуць да адказнасці?..

Цытатнік

«Кожная новая заява павінна яўным чынам абапірацца на аргументы, выказаныя табою раней. Калі гэтага няма, то аўдыторыя проста лічыць цябе вар’ятам. Такое здараецца таксама, калі аўдыторыі здаецца, што ты надаеш таму ці іншаму аргументу больш вагі, чым апраўдана на тым этапе» (Эліэзер Юдкоўскі, 2007)

«У сталасці хлусіць – як багатаму красці: і сорамна, і няма патрэбы» (Андрэй Федарэнка, «Народная воля», 02.02.2018)

«Вялікае не абавязана быць добрым» (Дзмітрый Быкаў, 05.07.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

07.07.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 07.07.2019  22:13

Водгукi
“У многім падзяляю выкладзеныя тут развагі. Асабліва ўдзячны за належную апінію нашай Іны [Соркінай] і яе выдатнай працы пра штэтлы” (д-р Юрась Гарбінскі, Польшча) 08.07.2019
“Тое, што тычыць маёй працы як гісторыка, кладу ў папкі. Цікава было пра іудаіку. Зацікавілі кнігі Маймана і Соркінай” (Анатоль Сідарэвіч, Мінск), 10.07.2019.

Тодар Кляшторны. У ДАРОЗЕ

Кніжачка, з якой узятая паэма; яе аўтар

У дарозе

І

Дзень згараў…

Заціхалі ў палёх перазвоны.

Майскі вечар чаромху ня мёў…

Захлынуліся вокны вагону

Сіняватым вячэрнім агнём.

А за вокнамі сьцені скакалі

Табунамі ліхіх рысакоў…

Ціха талі

У звонкія далі

Пераліўныя хвалі палёў.

Бедных ніў

Залатое прывольле

Задрамала ў тынянай цішы…

Эх ты, поле,

Бязьмежнае поле!

Люба мне беларуская шыр!

Хай сягоньня сявалкамі вёсен

Сее смуту ў палёх недарод…

Нашы дні –

Ня журботная восень,

Нашы дні –

Грамавы веснаход.

Хоць палі нашы

Бедны вясною,

Але час наш

Сьвятлей і мілей,

Бо пад нізкай сялянскай страхою

Палымеюць зарніцы надзей.

ІІ

– Усё так створана

Мудра на сьвеце, –

Разважаў спадарожнік Тарас; –

Ня прыкмеціш,

ніяк ня прыкмеціш,

Як мяняюцца людзі і час.

Бачыш там,

Дзе бухмаціцца клён так,

Серабрыцца дзе квецень садоў,

Быў калісьці

Багаты маёнтак

З незапамятных дзён і часоў.

Жыў там

Ян Апанасавіч Сілін.

Ой, і пан быў, –

ня пан – удаў;

Ён сусьвет-бы

ў кішэню зажыліў

І за звонкія-б сонца прадаў.

Мужыка раз

Прыбіў да поўсьмерці,

А за што, братка,

Крыўдна сказаць:

– Што вы, кажа,

Зазналіся, чэрці,

Нават шапку ня хочаце зьняць!..

Што глядзіш так,

Адродак сабачы,

Што?!

Цураешся, быдла, паноў?!

А старык нават сьцежкі ня бачыў

Дзевятнаццаць мо’ нейкіх гадоў.

Час ішоў, –

Не адзін маладзік зьнік,

Шмат сплыло ў нябыцьцё вечароў.

Раз на вёску прыехаў вураднік,

да пана зазваў мужыкоў.

Ў нетрах душ

Невядомасьць гарэла:

Што пан мае,

Што мае сказаць?

А пан выкаціў бочку гарэлкі

І давай мужыкоў частаваць.

Падымаліся,

Бомкалі чаркі,

Залівалі

Надломы душы,

Покуль зор

Залатыя агаркі

Ня зблудзілі ў сьвятальнай цішы.

А як высахлі

Майскія росы,

Вышаў пан…

Пад шалеючы гам

Задуменна дастаў папяросу

І прамову сказаў мужыкам:

– Мы, браткі, –

Хрысьціянскія душы,

Хілім голаў

Ніжэй ад вады,

А нас нехрысьць праклятая душыць,

Нас асецілі сёньня жыды.

Нас асецілі

Шмэркі ды Бэркі…

Дай віна –

Дарагога віна!..

Гэй, выкачывай бочку гарэлкі,

Выпіваемо куфлі да дна!..

Разьміналіся

Звонка бакалы,

Залівалі

Надломы душы,

Покуль золак сівыя туманы

Не разьмёў па вазёрнай цішы.

А як толькі

На раньнія росы

Зараніца цякла з-за гаёў, –

У мястэчку заляскалі косы,

У мястэчку крывавы пагром.

Забражджэлі

Жалезныя брамы,

Зазванілі

Засовы дзьвярэй…

Бачу, Моўша

Ляжыць каля крамы,

А ля Моўшы пяцёра дзяцей…

Эх, вы, любыя,

Як не заплакаць?!

Дарагія,

Ну як-жа, ну як?!

Мае скарбы –

Аборы ды лапці,

Скарбы Моўшы –

Стары лапсярдак.

Разам долі па сьвеце шукалі,

Разам мералі

Жорсткі сусьвет…

Надламілася

Cэрца ад жалю,

Уваччу затуманіўся сьвет…

ІІІ

Усё праходзіць,

Як дым у даліне…

Толькі ў сэрцы

Такая пустош!..

Я ледзь-ледзь

Не павіс на асіне,

А на Сіліна вытачыў нож.

І вось там,

Дзе бухмаціцца клён так,

Дзе пярэсьціцца

Зелень бяроз,

Быў калісьці багаты маёнтак,

А цяпер – багацейшы саўхоз.

Дагарэлі там п’яныя ночы

І ніколі ня вернуцца зноў,

Толькі вецер за брамаю точыць

Дурнап’яны мінулых гадоў.

Хоць палі нашы

Бедны вясною,

Але час наш

Сьвятлей і мілей,

Бо пад нізкай сялянскай страхою

Палымеюць зарніцы надзей.

Хай сягоньня

Сявалкамі вёсен

Сее смуту ў палёх недарод;

Нашы дні –

Ня журботная восень,

Нашы дні –

Грамавы веснаход…

…Ша…

Прыпынак…

Вячэрнія бомы!

І сьвятло залатых ліхтароў…

Захлынуліся вокны вагону

Сіняватым вакзальным агнём.

Менск–Парэчча, 1927 г.

* * *

«Фрагмент паэмы У дарозе, прысвечаны пагрому. Кляшторны зрабіў усё, каб падаць гэта максімальна “нявінна – у тым сэнсе, што апісанне пагрому падаецца не ў нацыянальных катэгорыях, а ў сацыяльных. Найбольшы акцэнт зроблены на гніду, крывасмока-пана. Пагром паказваецца толькі як адна з праяваў нялюдскасці гэтага пана. Але працягнуць тэму ў 1970 годзе [падчас выдання выбраных твораў Кляшторнага ў Мінску] ўсё роўна было абсалютна немагчыма» (з лекцыі Андрэя Хадановіча для праекта «(Не)расстраляная паэзія», 16.11.2017).

Пасляслоўе ад публікатара

Мабыць, не памылюся, калі скажу, што поўны тэкст паэмы перадрукаваны тут упершыню пасля 1928 г., калі ён з’явіўся ў зборніку «Сьветацені». Арфаграфія арыгіналу захаваная. Парэчча, дзе пісалася паэма, – гэта родная вёска Тодара Кляшторнага (на Лепельшчыне).

Твор зацікавіў мяне найперш таму, што цэнтральнае месца ў ім займае карціна антыяўрэйскага пагрому ды яго наступстваў, падкупіла і ясенінская інтанацыя паэта. Пагром апісваецца «з адлегласці» – аўтар як быццам дае зразумець, што ў БССР такога няма і не будзе.

Агулам, схема простая: прадстаўнік ненавіснага царскага рэжыму (ураднік) дамаўляецца з панам-самадурам, апошні нацкоўвае на яўрэяў «сваіх» мужыкоў, ласых да гарэлкі… Яны згаджаюцца біць суседзяў ці то праз рэлігійныя забабоны, ці то праз зайздрасць да «жыдоўскага багацця», ці з абедзвюх прычын. Апавядальніку – напэўна, і аўтару – важна, каб такога не паўтарылася, а падрабязнасці зладзейства, матывы ўчынкаў адыходзяць на задні план і, у рэшце рэшт, застаюцца па-за кадрам. Пагромшчыкі не персаналізуюцца, у творы яны – безаблічны натоўп. Выглядае як дадатковае ім пакаранне…

Дух паэмы адпавядаў кампаніі супраць перажыткаў антысемітызму, што вялася ў Савецкім Саюзе (у тым ліку і ў БССР) у канцы 1920-х гадоў. Насупор таму, што часам пішацца, адносіны яўрэяў і «хрысціянскага насельніцтва» ў тагачаснай савецкай Беларусі з яе НЭПам, беларусізацыяй ды чатырма афіцыйнымі мовамі не былі ідэальнымі, пра што сведчыць і «справа лістападаўцаў» у 1926 г. Разам з тым другая палова 1920-х і пачатак 1930-х выявіліся перыядам, калі беларускія пісьменнікі, бадай, найбольш інтэнсіўна распрацоўвалі яўрэйскія тэмы. Згадаю хаця б паэму Міхася Чарота «Карчма» (1925), апавяданні Міхася Лынькова «Гой», «Беня-балагол» (1926, 1928) і Андрэя Мрыя «Рабін» (1929; у тым жа годзе выйшлі «Запіскі Самсона Самасуя», дзе таксама закраналася тэма дачыненняў беларусаў і яўрэяў), паэмы Юлія Таўбіна «Таўрыда» (1930-1931) і Віктара Казлоўскага «Рахіль» (1932), раман Юркі Віцьбіча «Лшоно Габоо Бійрушалайм» (1933)… Нямала яўрэйскіх персанажаў паказаў тым часам і Змітрок Бядуля (гл. «Салавей», «Язэп Крушынскі», «Набліжэнне»…) – зрэшты, ён пісаў пра яўрэяў на ўсіх этапах сваёй творчасці.

Можна доўга разважаць пра перакліканне паэмы Т. Кляшторнага з некаторымі творамі таго часу – што называецца, упісваць яе ў гістарычны кантэкст. Аднак тут я спынюся; адзначу хіба, што аўтар умела «аправіў» пакутлівыя ўспаміны Тараса 1-й і 3-й часткамі з іхнімі «зарніцамі надзей». Бо аповед спадарожніка ў 2-й частцы ўсё-такі выйшаў надта змрочны – калі звычайныя людзі так лёгка і хутка ператвараюцца ў пагромшчыкаў, то хоцькі-няхоцькі засумняешся ў трываласці дэклараванай «дружбы народаў». Праўда, варта ўлічваць, што замардаваны сталінцамі Тодар Тодаравіч Кляшторны (1903–1937) увогуле быў чалавекам, апантаным трывогай. «Уважлівы чытач знойдзе ў вершах і паэмах Кляшторнага шматлікія матывы віны і раскаяння, злачынства і пакарання, неспакойнага сумлення і ўцёкаў ад сябе…», – пісаў А. Хадановіч.

В. Рубінчык, г. Мінск

Апублiкавана 14.12.2018  07:29

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (92)

Усім прывітанне! Завуць не Юзік (і нават не Южык). Зрэшты, з мізантропствуюшчым літаратарам Міхасём Южыкам сёе-тое супольнае маю: ён не адзін год шпурляў у сеціва свае «ЛіМаразмы», я – «Катлеты & мухі»… Вынік даволі прадказальны.

Маральна цяжкі быў год, які да таго ж яшчэ і не скончыўся. Беларуская, расійская, ды што там – сусветная культура збяднела ад смерцяў Шарля Азнавура, Міхала Анемпадыстава, Уладзіслава Ахроменкі, Уладзіміра Вайновіча, Генадзя Гарбука, Іосіфа Кабзона, Мікалая Карачанцава, Рамана Карцава, Мікалая Кірычэнкі, Аляксандра Кулінковіча, Ігара Лучанка, Мар’яны Паплаўскай (Марыны Францаўны з украінскага «Дызель-шоў»), Арсеня Ліса, Эдуарда Успенскага, Давіда Чаркаскага… А хоць бы і спевака-папсавіка Яўгена Осіна. Адзін мой далёкі родзіч у канцы 1990-х гадоў быў ды-джэем на ізраільскіх дыскатэках і музычным прадзюсерам, дык ягоны гурт выконваў і «Плачет девушка в автомате…» – жаласлівую песню, раскручаную менавіта Осіным.

Пра Стэна Лі (1922–2018) мала што чуў да апошняга часу, але, відаць, чалавек быў годны. Нарадзіўся і вырас у Нью-Ёрку, у сям’і яўрэйскіх імігрантаў, «падняўся» на маляванні коміксаў… Давайце паслухаем, як ягоны Чалавек-павук натхніў нашую Беньку.

А насамрэч, на каго спадзявацца? На дзяржавы? У сучасным свеце яны часцяком не даюць рады са сваімі абавязкамі, што ўжо не вельмі прыхоўваецца… Дзіва што, напрыклад, усё менш беларусаў аддаюць перавагу працы на дзяржаўных прадпрыемствах. Калі верыць гэтаму апытанню, у 2008 г. «стабільнасць» такога працаўладкавання выбіралі 64,7% рэспандэнтаў, у 2012 г. – 47,6%, у 2018 г. – 21,3%.

Праўда, «праца на пана» мае ў «чырвонай» Беларусі свае падводныя камяні. Былы жыхар Ізраіля А-ч, мінскі бізнэсовец, 2 мес. таму змясціў у сябе аб’яўку (нат няма ахвоты перакладаць):

«В компанию, занимающуюся оптовой торговлей молочной продукцией на полный рабочий день требуется секретарь с навыками работы с бухгалтерской документацией… Работа с 9-30 до 18-00. Обед скользящий. Зарплата 500р… Женщинам с маленькими (до 6 лет) детьми и беременным, к сожалению, вынуждены будем отказать сразу. Нам нужен работник на каждый день, а дети имеют привычку часто болеть».

Калі яму зрабілі заўвагу з-за акіяна, дадаў: «считаю, что работодатель ВСЕГДА прав… у нас ещё, слава Б-гу не Америка. Я эту политкорректность искренне ненавижу. И дай Б-г, Трамп у вас с ней хоть немного покончит».

Ну, хоць бы не прыплятаў Б-га… Праз такіх «трампістаў» (дакладней, трэмпістаў, бо чэл проста ловіць трэмп на «новым курсе» ЗША) мне і не хочацца больш супрацоўнічаць з Іудзейскім рэлігійным аб’яднаннем. Дый з іншымі яўрэйскімі суполкамі РБ – прынамсі тымі, кіраўнікі якіх у акаўнце А-ча ціхамірна падтрымалі дыскрымінацыю цяжарных жанчын.

Яшчэ пару слоў пра дзяржавы ды «бяспеку», за якую яны цягнуць падаткі. ЗША не расчаравалі, таму што даўно не былі для мяне ўзорам… Усё ж скалануўся, калі прыйшла вестка пра тэракт у штаце Пенсільванія 27.10.2018. А неўзабаве наляцеў гіганцкі пажар у Каліфорніі, які ўнёс жыцці дзясяткаў, калі не соцень людзей.

Пасля Пітсбурга знайшліся тыя, хто кінуўся бараніць Трампа: маўляў, раз ён адкрыў пасольства ЗША ў Іерусаліме, то не мусіць несці адказнасць за антысемітызм ва ўласнай краіне… Некаторыя нават «спадчынай Абамы» тлумачылі амерыканскія злыбеды. Аднак прэзідэнт, які на пасадзе амаль два гады, не можа і не павінен валіць адказнасць за падзеі ў краіне на папярэднікаў. Па-мойму, шматлікія трампавы прамовы на грані hate speech (або за гранню – яго суайчыннікам відаць лепей) не маглі не пагоршыць атмасферу ў грамадстве; тут пішуць пра рост юдафобскіх актаў у ЗША на 57% за 2017 г. «Яўрэйскі зяць» і перанос пасольства – так сабе прыкрыццё.

Адваротны бок «спіхатэхнікі» – жаданне кантраляваць усё (так, яно сустракаецца не толькі ў Беларусі…) Канцэнтрацыя міністэрскіх партфеляў у руках блізкаўсходняга Бібі – чарговы сумнаваты доказ. Як быццам ад таго, што прэм’ер-міністр зрабіўся непасрэдным кіраўніком міністэрства абароны, ракеты з Газы перастануць далятаць да суседніх ізраільскіх паселішчаў?

На рубяжы 2008–2009 гг. напісаў быў для «Мы яшчэ тут!» нататку «Час працуе на “ХАМАС”». Спраўдзіўся як мінімум загаловак 🙁

Агульны трэнд на дэгуманізацыю набывае часам вычварныя формы: узяць шахматнае асяроддзе… Пісаў ужо, і не раз, пра «казус Каташука». Здавалася б, пасля выбараў новага кіраўніцтва ФІДЭ і заваёвы Беларуссю права на сусветную шахматную алімпіяду апальнаму трэнеру маглі б абвясціць «амністыю». Але ж не. Нядаўні «прэзідэнцкі савет ФІДЭ» ў Лондане (з удзелам старшынькі беларускай федэрацыі – гл. фота тут) пацвердзіў выключэнне брэсцкага шахматыста з рэйтынг-спіса ў Беларусі. Цяпер, праўда, майстар можа здаваць грошы за аблік ELO непасрэдна ў ФІДЭ, але гэта не выгадна (60 еўра за год супраць ранейшых 10).

Характэрна, што меркаваннем Уладзіслава Каташука ніхто не цікавіўся – рашэнне прынялі завочна. І гнілая вішанька на прагорклым торце: у рашэнні Q4PB-2018/12 напісалі пра «the exclusion of K. Uladzislau from the rating list under Belarus», хаця на радок вышэй у спісе рашэнняў фігуруе «the transfer of А. Shirov». Ёў, С. Анастасія забылася, як адрозніць імя ад прозвішча? 🙂 Ці мела месца дадатковая спроба прынізіць чалавека? А вы кажаце, «ліхія 90-я»…

Пацярпелы разважае ў слушным кірунку: «Пытанне, якое мяне даўно займае, цяпер яшчэ больш актуальнае: навошта плаціць грошы за магчымасць пагуляць у шахматы пасярэдніку, у гэтым выпадку – ФІДЭ, калі прасцей згуляць турнір без абліку [рэйтынга]?… Турніраў без абліку, на якія я ездзіў, хапае. І ўзровень барацьбы для аматараў там прыстойны» (17.11.2018). Калі б усе любіцелі шахмат і шашак у Беларусі гэтак мыслілі – адпаведныя федэрацыі разарыліся б… Мо’ і да лепшага – з’явілася б нешта альтэрнатыўнае, без таталітарных замашак.

Тым часам у Лондане доўжыцца матч за першынство свету Карлсен vs Каруана. На момант напісання гэтых радкоў адбылося восем нічыіх, і часам супергросы гулялі так невыразна, што зліваліся ў нейкага Карлсуану, аka «Смерць мухам»… Як і два гады таму, калі прэтэндэнтам быў Каракін, у публіцы чуліся заклікі пераходзіць на фішэрэндам («шахматы-960»), адно што гучнейшыя.

Трэба паглядзець, чым скончыцца матч. Не выключаны варыянт «12 нічыіх» (як у шашыстаў у 1972 г., праўда, там Куперман з Андрэйкам разыходзіліся мірна 20 разоў з 20!) У такім разе вангую, што правілы «класічных» шахмат будуць радыкальна зменены ў бліжэйшую пяцігодку… Калі ж Нічыйсен і Нічыяна возьмуцца за розум, то правілы ўсё адно прыйдзецца мяняць, але трохі пазней.

Дарэчы, нагадаю падзабытую ўжо гісторыю. У верасні адзін з галоўных сілавікоў Расіі праз відэазварот выклікаў на дуэль (!) к таму часу надоўга арыштаванага (!!) пуцінскага апанента. Калі ў кастрычніку Аляксей Навальны, у рэшце рэшт, выйшаў на «свабодку», то запісаў свой ролік, дзе прапанаваў браваму генералу дуэль на тэледэбатах. Той адмовіўся: маўляў, выклік быў на спартыўны двубой… Цяпер думаю – шкада, што Навальны не прапанаваў Золатаву матч па шахматах на нейтральнай тэрыторыі (каб пазбегнуць чытарства). На такое спаборніцтва можна было б і квіткі прадаваць, і выглядала б яно, пэўна, цікавейшым, чым у двух «К». А калі б яго правесці па шахбоксе – 100% 🙂

У гэтым месяцы – што не дзіўнa – адбыўся ў Мінску юбілейны, 25-ы кінафестываль «Лістапад». Я-то не хадзіў, а вось уедлівы наш чытач Пётр Рэзванаў тамака пабываў i піша:

Кінастужку «Я павінна расказаць» (2017) пра Машу Ральнiкайтэ ў межах «Лiстападу» паказвалi ў залi Музею гiсторыi кiно, таму там не магло быць шмат народу, але, горш за тое, там былi вольныя месцы… На «клезмеры» ў кастрычніку людзей было больш!.. Фільм карысны для тых, хто Ральнiкайтэ не чытаў. У канцы гучыць песня ў выкананнi Нехамы Лiфшыц[айтэ], пра якую я даведаўся з адной з Машыных кнiг. Фільм добры (не выдатны) – усе недахопы звязаны з тым, што ён карацейшы нават за адну кнiгу, а iх у Машы было больш… Пра перажытае вязнямі ён расказвае, ды ў 50 хвілін усё ўмясціць і немагчыма. Ці выконвае ён тую задачу, дзеля якой Маша пагадзілася на ўдзел у ім, я адказаць не ў стане, але ўсё ж здаецца, што адказ будзе станоўчы.

Падрыхтоўка да фестывалю, а бадай, і сама імпрэза была азмрочана тым, што міністэрства культуры РБ пастанавіла ўзмацніць кантроль над праграмай «Лістапада». На знак пратэсту двое (ці трое?) рэжысёраў адклікалі свае творы з «Лістападу». Была і адмысловая петыцыя пратэсту.

Адразу па заканчэнні «галоўнага кінематаграфічнага свята» з пасады першай намесніцы міністра культуры зляцела Ірына Дрыга… Насупор таму, што баяў адзін ёлуп не дужа разумны дзядзька, яна не засталася працаваць у міністэрстве. «Супадзенне? Не думаю». Дзяржава прагне «строіць» творчых асоб, але не любіць, калі факты цэнзуры вылазяць вонкі.

Цяпер на Дрыгу валяць усе грахі, а між тым яна – звычайная тутэйшая баба чыноўніца cярэдняга калібру; калі чапляцца, то да тых, хто яе прызначыў і яшчэ не зволены.

Асабіста я ад І. Д. шкоды не зазнаў – наадварот, яна, здаецца, шчыра старалася, каб у Мінску была павешана шыльда ў памяць пра ідышны часопіс «Штэрн». Год таму звярнулася па кансультацыю ў Акадэмію навук…

У чэрвені 2018 г. было прынята рашэнне Мінгарвыканкама аб тым, што дошка на вул. Рэвалюцыйнай патрэбная. Чаму яно дагэтуль не выканана – не зусім да І. Дрыгі пытанне.

Для параўнання: «свой у дошку» начальнік віцебскіх шахматыстаў, да якога 25.10.2018 звярнуўся з праблемай, абмаляванай тут, не адарыў адказам. Зразумела, на «адкрытае першынство Віцебшчыны» я не падпісаўся, затое паўдзельнічаў у традыцыйным восеньскім спаборніцтве ў (на?) мінскім офісе Саюза беларускіх пісьменнікаў. Першае месца, 6,5 з 7, якасцю сваёй гульні не здаволены. Лёгка мог астацца без 1,5-2 ачкоў…

Крыніца: lit-bel.org. Кур’ёзна, што за гэты здымак нехта назваў удзельнікаў турніру «патаемнымі сэксістамі», бо не выставілі ўперад балельшчыцу, паэтку Аксану Спрынчан (!)

* * *

На мінулым тыдні атрымаў-такі ад брытанскай гістарыцы Клер Ле Фоль ейную кнігу 2017 г. пра яўрэяў Беларусі (парыжскае выдавецтва надрукавала яе ў Швейцарыі). Праца глядзіцца больш самавіта, чым …, і нават аўтограф адшукаўся 🙂

Збор сродкаў на iніцыятыву «(Не)расстраляныя» паспяхова завершаны, сабрана 117%. Значыцца, кніга, дзе будуць і вершы Майсея Кульбака, Юлія Таўбіна, Ізі Харыка, выйдзе налета – мо’ i раней за кастрычнік 2019 года?

Яшчэ адна пазітыўная навіна: у Мінску абвешчана аб пачатку працы для ўсталявання помніка беларусам – Праведнікам народаў свету. Колькі суполак ужо далучыліся да аргкамітэта.

«Вольфаў цытатнік»

«Сучасная псіхалогія мае поўны набор прыёмаў для ператварэння людзей у аўтаматы або ў натоўп, які прагне знішчэння ўяўных ворагаў або нават самазнішчэння. Гэта стала звычайнай практыкай, да якой звяртаецца любы гандляр аўтамабілямі або рэкламіст на тэлебачанні» (Людвіг фон Берталанфі, «Робаты, людзі, розум», 1967)

«Інэрцыя мацнейшая за розум» (Эдуард Лімонаў, 1975)

«Чалавецтву вельмі важна заўсёды мець запасныя варыянты развіцця, таму што гісторыя можа павярнуцца зусім па-рознаму. І тое, што мы можам зараз ацэньваць як нейкую неажыццяўляльную ўтопію, можа аказацца запатрабаваным у новых умовах» (Павел Кудзюкін, 04.08.2009).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

20.11.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 20.11.2018  16:33