Tag Archives: журнал «Штерн»

Ещё немного околоеврейского…

Шалом. Cейчас будет что-то вроде продолжения летнего триптиха «Еврейское и рядом» (см. раз, два, три).

Напомню, в июне с. г. произошла «смена караула» в здешней «главной еврейской организации», aka СБЕООО. Я обещал не критиковать новое руководство в первые 100 дней его работы, но минуло уже 150 с гаком… Нет, жесточайшей критики всё равно не будет: главное, пожалуй, что работают «Хэсэды», которые облегчают жизнь пожилым. Сохраниться в Беларуси-2021 – уже какое-никакое, а достижение.

Курьёзно (этот факт я припоминал в 2020 г., но не грех и вдругорядь сослаться), что перепись населения РБ осенью 2019 г. показала феноменальный прирост евреев по сравнению с 2009 г.! Вообще-то население сократилось (с 9,5 млн до 9,41 млн человек) – нас же, евреев Беларуси, официально было 12926, а стало 13705! Это ж-ж-ж… неспроста, теперь мы сможем претендовать на захват мира оч-ч-чень многое. Правда, перепись явно выполнялась «левой ногой». Среди евреев Белстат насчитал 10269 мужчин и только 3436 женщин (c. 16 сборника) – вы можете поверить в реальность такого распределения?!

Между тем по-прежнему «тормозит» официальный интернет-ресурс организации, призванной представлять все эти тысячи…

Крайняя новость на сайте в декабре 2021 г. относится к 03.08.2021

Как и весной, убого непритязательно выглядит газета СБЕОOО «Авив», пережёвывающая статьи русскоязычной википедии, но практически игнорирующая важные события даже у себя под носом.

Из этого издания очень трудно понять, чем живёт Минский еврейский общинный дом, а уж о таких мероприятиях, как выставка художника Меера Аксельрода в центре Минска-2021 или второй «белорусско-еврейский фестиваль», инфу и подавно придётся искать в иных источниках.

Открытие выставки 09.09.2021 в Купаловском музее я частично заснял…

Содержательная лекция Андрея Дубинина о Меере Аксельроде и его брате Зелике, знаменитом поэте

Пишут, месяц назад прошла «встреча Координационного Совета СБЕООО в формате online на платформе zoom», собравшая более 40 человек – на ней была озвучена «стратегия развития». Однако до сих пор неясно, как О. Рогатников, моложавый (род. 31.07.1975) и, априори, энергичный руководитель СБЕООО намерен решать назревшие-перезревшие вопросы, вроде увековечения памяти о Хоральной синагоге на – или «в» – здании театра им. Горького по ул. Володарского.

Распоряжение 1998 г., не выполненное и 23 года спустя (см. дополнительное чтение 2014 г.)

Более трёх лет ждёт своей очереди доска, напоминающая о журнале «Штерн» (допчтение: тексты 2017 и 2020 гг.)

Впрочем, именно при г-не Рогатникове у «Ямы» появились заметные знаки с фамилиями Праведников народов мира – торжественное открытие сиих памятных таблиц состоялось 29.11.2021.

Фото Тамары Хамицевич, отсюда

Tак что не всё потеряно. Может быть сейчас, в преддверии «референдума», и не следует путаться под ногами у местных чиновников с какими-то шильдами… а может, как раз открылось «окно возможностей». В любом случае, заигрываниe с «правильными евреями» – часть госполитики.

Вот на пропагандном канале ОНТ 12.11.2021 прокручивали репортаж о выходцах с Ближнего Востока, массово собравшихся на белорусско-польской границе. Сравнивали курдов с… хасидами, которые в 2020 г. штурмовали белорусско-украинскую границу, дабы попасть в Умань (сравнение охотно поддержал Григорий А., называющий себя «главным раввином»). Баяли о том, что хасидам – «старикам, женщинам с детьми» – власти Украины перекрыли проход «без предупреждения».

Мы-то здесь отчасти привыкли к наглому вранью, а читатели belisrael не привыкли (во всяком случае, не все). Поэтому уточню, что «хасидский штурм» имел место в середине сентября 2020 г., украинское же правительство запретило въезд иностранцам ввиду эпидемии COVID-19 ещё 27 августа (на период с 29 августа по 28 сентября 2020 г.). Достаточно ли было двух недель для того, чтобы информация дошла до хасидов? В век интернета, по-моему, более чем…

Но проблема даже не в этом, а в утилизации отдельных евреев (и групп евреев) для укрепления власти. Раньше официоз толкал вперёд Авигдора Эскина и Григория Иоффе – теперь место этих ребят заняли более забористые Яков Кедми & Вадим Рабинович. Я. К. позиционируют как политолога, Рабиновича – как авторитетного украинского политика. Видимо, Эскин с Иоффе поднадоели – а может, им самим надоело «лизать». Ну, вот как это назвать иначе (sb.by, 24.10.2021)?

Депутат Верховной рады Украины призвал не обращать внимания на украинскую власть и констатировал, что украинский народ с огромным уважением относится к Беларуси и Главе белорусского государства. «Если вы приедете к нам, вы тут же захотите назад. То, что сегодня творится у этой зеленой власти, знаете, этому нет ответа ни в здоровой плоскости, нигде. Я понимаю, что всегда со стороны кажется, что, может быть, там лучше, но, поверьте мне, это не тот случай. Я очень объективно оцениваю ситуацию», – заявил Вадим Рабинович.

На минутку, к и. о. главы cоседнего ударства (разумеется, речь о папе Коли) в сентябре 2021 г. негативно относились около 59% граждан Украины, позитивно – 34%. Годом ранее «с огромным уважением» к нему относились где-то 45%, но опять же, далеко не весь украинский народ.

Хотят ли назад белорусы, в т.ч. и белорусские евреи, уехавшие/бежавшие в Украину? По-разному бывает. Сайт «Немецкой волны» заблокирован в РБ с конца октября с.г., но у меня нет оснований не доверять сведениям из августовского материала Ольги Журавлёвой: «С августа 2020-го по июль 2021 года временный вид на жительство [в Украине] оформили 3042 гражданина [Беларуси], еще 487 человек получили разрешение на постоянное жительство». Поразительно, даже «зелёной власти» не испугались! 😉

Но вернусь к местным делам – хочется немного побалакать о культурке. Вышеупомянутый «белорусско-еврейский фестиваль» нагрянул в конце ноября – начале декабря с. г. Чуть ли не главным его событием стала презентация классической сатиры Менделе Мойхер-Сфорима «Путешествие Вениамина Третьего» в переводе с иврита (точнее, с древнееврейского) на белорусский.

Вышли «Падарожжы Беньяміна ІІІ» на 216-ти страницах. Постарались центр белорусско-еврейского культурного наследия, издательство «Логвинов» и, конечно, переводчик Павел Костюкевич, а также иллюстратор Митя Писляк.

Возможно, как отставной библиотекарь, как человек, приложивший руку к публикации отрывков перевода на belisrael (ещё в лохматом 2019-м), я пристрастен и преувеличиваю значимость события – ну, кто в наши дни читает классиков 120-летней давности? Но вы послушайте беседу с причастными, особенно с Алесем Астраухом…

Тогда уж сами решите, заказывать ли новое издание посредством lohvinau.by (кажись, его можно приобрести и в минской «Академкниге»). Тираж невелик.

Между прочим, пытался я в ноябре с. г. установить контакты с организаторами фестиваля – налаженная связь позволила бы осветить чудо-проекты, собирающие по 50-90 просмотров на ютубе, чуть подробнее.

Увы… похоже, этой «горе» Магомет не нужен хронически. Без претензий: вашему (не)покорному слуге активностей хватало и хватает. Инициаторы «(Не)расстралянай паэзіі», «еврейского» номера журнала «ПрайдзіСвет», «Штетлфеста» не то что шли навстречу, а сами любезно делали первый шаг. И мне-таки было что поведать миру о Мойше Кульбаке, Авроме Рейзене, Изи Харике.

Лингвист Сергей Запрудский тоже уважил в своей рецензии («Журнал Белорусского государственного университета. Филология». 2021;2)

***

В этом месяце ушли из жизни двое, каждый из которых по-своему влиял на белорусское еврейство. Журналисту Геннадию Кеснеру было всего 50 лет: когда-то он работал на радиостанциях «Беларуская маладзёжная» и «Радио 101,2» (по сообщению БАЖ, один из первопроходцев независимой радиожурналистики в Беларуси»), затем был корреспондентом той самой «Немецкой волны», газеты «Новы час»…

Приведу отрывок из материала Кеснера о трагедии и героизме Минского гетто («НЧ», 23.10.2018, пер. с бел.):

23 октября 1943 года окончательно было уничтожено Минское гетто — одно из крупнейших в Европе. 75-й годовщине трагедии был посвящён Международный форум, прошедший во вторник в Минском Международном образовательном центре (ММОЦ) имени бывшего президента Германии Йоханнеса Рау.

Мероприятие, устроенное ММОЦ совместно с Дортмундским Международным образовательным центром, Союзом белорусских еврейских общественных объединений и общин, Исторической мастерской имени Леонида Левина при поддержке Евангелической церкви Вестфалии, называлась «75 лет трагедии и героизма Минского гетто: прoблемы и перспективы сохранения памяти о Холокосте в Беларуси». Немного осталось сегодня тех, кто пережил те жуткие дни, тем не менее, они нашли силы придти на форум и уже своим присутствием засвидетельствовали, что эта тема не должна быть забыта и для потомков, чтобы тот ужас не повторился больше никогда.

В Минском гетто погибло более 100000 евреев. И не только белорусских. Сюда нацисты свозили тысячи евреев из самой Германии, а также из Чехословакии, Австрии, Польши, других cтран. На территории Беларуси, по оценкам экспертов, за время Второй мировой войны погибло 90% еврейского населения. Из общего количества погибших жителей Беларуси за время той войны это почти каждый третий (всего было уничтожено около 800000 человек еврейской национальности из почти 3 миллионов погибших жителей нашей страны).

Г. Кеснер, М. Финберг. Фото из открытых источников

О Михаиле Финберге, умершем на 75-м году, говорить труднее… С одной стороны — работяга, «человек-оркестр», культуртрегер и, наверное, талант, прославивший как минимум Мозырь (где в 1947 г. родился, а в 2005 г. был удостоен звания почётного гражданина города; аналогичное звание в 2006 г. получил в Несвиже, в 2012-м — в целой Минской области). С другой — не выходит из головы его агитация осенью 2004 г. за «правильный ответ» на референдуме, законсервировавшем страну. «Кто за Лукашенко, тот за Беларусь!», всё вот это. Неудивительно — в своём государственном оркестре Михаил Яковлевич был «маленьким Лукашенко». И даже в 2020-м «почётный полешук» не прозрел, ибо не хотел прозревать.

Вспоминается ещё курьёз 2002 г. В январе я начал выпускать малотиражную газету «Анахну кан» / «Мы тут» (лист формата А3, с обеих сторон заполненный новостями, шуточками на белорусском и идише, призывами к единству), и поначалу бесплатно рассылал её в конвертах видным «лицам еврейской национальности». Кто-то благодарил, кто-то игнорировал… Но лишь маэстро Финберг через адвоката (!) потребовал, чтобы ему газету больше не присылали.

И я не удивился, узнав, что перед погребением 13.12.2021 М. Финберга «отпевали» в православной церкви.

Вольф Рубинчик, г. Минск

14.12.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 14.12.2021  22:21

ДА 125-ГОДДЗЯ МАЙСЕЯ КУЛЬБАКА (бел./рус.)

Уладзімер Арлоў. Мойшэ Кульбак

Беларусь, чыё габрэйскае насельніцтва на пачатку ХХ стагодзьдзя складала больш за мільён чалавек, або да 15 адсоткаў агульнай колькасьці жыхароў, дала культуры гэтага народу і культуры сусьветнай цэлае сузор’е выбітных асобаў. Віцебск і мястэчка Сьмілавічы пад Менскам – месцы нараджэньня мастакоў Марка Шагала і Хаіма Суціна. У Капылі прыйшоў на сьвет клясык габрэйскай літаратуры Мэндэле Мойхер-Сфорым. Беларускім клясыкам стаў Зьмітрок Бядуля (Самуіл Плаўнік). Сьпіс можна доўжыць і доўжыць.

У савецкай Беларусі габрэйская мова (ідыш) у 1924 годзе – разам зь беларускай, польскай і расейскай – стала адной з чатырох дзяржаўных. У рэспубліцы дзейнічалі габрэйскія школы, тэатар (дакладней, шэраг тэатраў – belisrael), на ідышы выходзілі газэты і часопісы. Выглядае, што якраз такая культурная сытуацыя сталася галоўнай прычынаю пераезду Кульбака ў 1928-м зь Вільні ў Менск.

На той момант ён ужо быў ня проста папулярны пісьменьнік, які пісаў на ідышы (першы ж надрукаваны верш Мойшэ «Штэрндл» («Зорачка») зрабіўся народнай песьняй), але і старшынём Усясьветнага габрэйскага ПЭН-клюбу. Творы Кульбака вылучаліся пошукам новых формаў, выразным уплывам заходнеэўрапейскай літаратуры і філязофіі, а ўадначас іх афарбоўвалі габрэйскі містыцызм і непаўторны фальклёр. (Перачытайце ягоную выдадзеную да 120-годзьдзя кнігу вершаў «Eybik» («Вечна»).)

Кульбак працаваў у габрэйскім сэктары Акадэміі навук, у часопісе «Штэрн» шмат перакладаў зь беларускай. Блізкае знаёмства зьвязвала яго зь Янкам Купалам, Якубам Коласам і Кузьмой Чорным. Іх часта бачылі разам на канапе ў Доме пісьменьніка. Мойшэ быў дасьціпным апавядальнікам зь нязводнай «сьмяшынкай-залацінкай». З Чорным ён размаўляў на ідышы, які той ведаў ад жонкі.

У Менску Мойшэ стварыў адзін з найлепшых сваіх твораў – раман «Зэльманцы», сапраўдную Атлянтыду габрэйскага жыцьця, паказанага праз гісторыю старасьвецкага менскага двара на Ляхаўцы, дзесьці каля цяперашняй фабрыкі «Камунарка». (Там было б добрае месца для помніка Кульбаку.). У наш час пераклад «Зэльманцаў», зроблены Віталём Вольскім, перавыдадзены ў сэрыі «Мая беларуская кніга». Па-беларуску дзякуючы Сяргею Шупу прагучаў і знакаміты, напісаны яшчэ ў Вільні раман «Панядзелак» – «мэлянхалічны, вар’яцкі, тонкі, іранічны» (Альгерд Бахарэвіч), а затым і раман-містэрыя «Мэсія з роду Эфраіма».

А ў нетрах НКВД чакала свайго часу складзеная ў 1934-м даведка: «Прибыл нелегально из Польши, где состоял заместителем председателя национал-фашистской еврейской организации»…

В 1937-м імя Кульбака занесьлі ў расстрэльны сьпіс, які сталінскія каты «полностью закрыли, приведя приговор в исполнение», у страшную ноч 29 кастрычніка. У сьпісе быў і паэт Ізі Харык, што таксама пісаў на ідышы. Можа, на адвітаньне з гэтым сьветам Мойшэ й Ізі засьпявалі разам «Зорачку»?

Мойшэ Кульбак. 20.03.1896, Смаргонь – 29.10.1937, Менск. Месца пахаваньня невядомае.

Крыніца: Арлоў, Уладзімер. Імёны Свабоды. Выданьне 4-е, дапрацаванае й дапоўненае. 2020. С. 164-165.

* * *

Владимир Орлов. Мойше Кульбак

Беларусь, еврейское население которой в начале ХХ века составляло более миллиона человек, или до 15% общего числа жителей, дала культуре этого народа и культуре мировой целое созвездие выдающихся личностей. Витебск и местечко Смиловичи под Минском – места рождения художников Марка Шагала и Хаима Сутина. В Копыле пришёл в мир классик еврейской литературы Менделе Мойхер-Сфорим. Белорусским классиком стал Змитрок Бядуля (Самуил Плавник). Список можно продолжать и продолжать.

В советской Беларуси еврейский язык (идиш) в 1924 году – вместе с белорусским, польским и русским – стал одним из четырёх государственных. В республике действовали еврейские школы, театр (точнее, ряд театров – belisrael), на идише выходили газеты и журналы. Похоже, что как раз такая культурная ситуация стала главной причиной переезда Кульбака в 1928-м из Вильно в Минск.

На тот момент он уже был не просто популярным писателем, писавшем на идише (первое же напечатанное стихотворение Мойше «Штерндл» («Звёздочка») сделалось народной песней), но и председателем Всемирного еврейского ПЕН-клуба. Произведения Кульбака отличались поиском новых форм, явным влиянием западноевропейской литературы и философии, а в то же время в них присутствовали оттенки еврейского мистицизма и неповторимый фольклор (Перечитайте его изданную к 120-летию книгу стихов «Eybik» («Вечно»).)

Кульбак работал в еврейском секторе Академии наук, в журнале «Штерн» много переводил с белорусского. Близкое знакомство связывало его с Янкой Купалой, Якубом Коласом и Кузьмой Чорным. Их часто видели вместе на диване в Доме писателя. Мойше был остроумным рассказчиком с неистребимой «смешинкой-золотинкой». С Чорным он разговаривал на идише, который тот знал от жены.

В Минске Мойше создал одно из лучших своих произведений – роман «Зелменяне», настоящую Атлантиду еврейской жизни, показанную через историю старосветского минского двора на Ляховке, где-то возле нынешней фабрики «Коммунарка». (Там было бы хорошее место для памятника Кульбаку.) В наше время перевод «Зелменян», сделанный Виталием Вольским, переиздан в серии «Моя белорусская книга». По-белорусски благодаря Сергею Шупе прозвучал и знаменитый, написанный ещё в Вильно роман «Понедельник» – «меланхоличный, сумасшедший, тонкий, ироничный» (Альгерд Бахаревич), а затем и роман-мистерия «Мессия из рода Эфраима».

А в недрах НКВД ждала своего времени составленная в 1934-м справка: «Прибыл нелегально из Польши, где состоял заместителем председателя национал-фашистской еврейской организации»…

В 1937-м имя Кульбака занесли в расстрельный список, который сталинские палачи «полностью закрыли, приведя приговор в исполнение», в страшную ночь 29 октября. В списке был и поэт Изи Харик, также писавший на идише. Может, на прощание с этим миром Мойше и Изи запели вместе «Звёздочку»?

Мойше Кульбак. 20.03.1896, Сморгонь – 29.10.1937, Минск. Место захоронения неизвестно.

Источник: Арлоў, Уладзімер. Імёны Свабоды. Издание 4-е, доработанное и дополненное. 2020. С. 164-165.

Перевод с белорусского: belisrael.info

* * *

Ад рэд. Да сённяшняга дня публіцы было б нялёгка перачытаць рэкамендаваны Ул. Арловым зборнік вершаў «Eybik/Вечна». Гэты зборнік быў надрукаваны накладам 120 ас. і шырока не распаўсюджваўся (пра адзіную яго прэзентацыю ў Мінску паведамлялася на нашым сайце пяць год таму). Аднак, ідучы насустрач пажаданням працоўных, кіраўніцтва незалежнага выдавецкага таварыства «Шах-плюс» падзялілася з намі pdf-версіяй дзвюхмоўнай кнігі. Зараз яе можна спампаваць (ніжэй) і прачытаць без асаблівых клопатаў – вядома, пажадана пры гэтым ведаць ідыш і/або беларускую мову.

Маем дадатковую інфу: 20 сакавіка 2021 г. а 14:00 у Музеі гісторыі беларускай літаратуры (Мінск, вул. М. Багдановіча, 13) пачнецца адкрытая лекцыя Вольгі Маркітантавай да 125-годдзя з дня нараджэння Майсея Кульбака. Імпрэза адбудзецца ў межах праекта «Залатая раніца беларускага Адраджэння». Уваход – па квітку ў музей.

Kulbak1-92 – М. Кульбак. Eybik/Вечна (Мінск, 2016). C. 1, 92

Kulbak2-91 – М. Кульбак. Eybik/Вечна (Мінск, 2016). C. 2-91

От ред. До сегодняшнего дня публике было бы нелегко перечитать рекомендованный В. Орловым сборник стихов «Eybik/Вечно». Этот сборник был отпечатан тиражом 120 экз. и широко не распространялся (о единственной его презентации в Минске сообщалось на нашем сайте пять лет назад). Однако, идя навстречу пожеланиям трудящихся, руководство независимого издательского товарищества «Шах-плюс» поделилось с нами pdf-версией двуязычной книги. Теперь её можно скачать (чуть выше) и прочесть без особых проблем – конечно, желательно при этом знать идиш и/или белорусский язык.

Имеем дополнительную инфу: 20 марта 2021 г. в 14:00 в Музее истории белорусской литературы (Минск, ул. М. Богдановича, 13) начнётся открытая лекция Ольги Маркитантовой к 125-летию со дня рождения Моисея Кульбака. Мероприятие состоится в рамках проекта «Золотое утро белорусского Возрождения». Вход – по билету в музей.

Опубликовано 17.03.2021  20:17

* * *

Гэта не так сабе курган, а курган з нагоды 120-годдзя М. Кульбака! 🙂 У адным з садовых таварыстваў Лагойскага раёна, фота А. Астравуха / Вы думали, это просто курган? Это курган в честь 120-летия М. Кульбака! 🙂 В одном из садовых товариществ Логойского района, фото А. Астрауха
.
Добавлено 18.03.2021  14:13

В. Рубінчык. Каляндар – не махляр!

Шалом. Тутэйшыя мудрацы баюць, што ў Беларусь прыйшла адно каляндарная вясна. Мяне ж першае сакавіка – сонечны, цёплы дзень – па-добраму ўзварухнула. І 2-е не расчаравала, дарма што дыхаць у нашай палітычнай атмасферы насамрэч нялёгка.

Любіў вясну Мойшэ Кульбак, чый 125-ы дзень народзінаў мы адзначым праз тры тыдні – ды нямала пісаў пра яе ў вершах і ў раманах. Як там у «Зельманцах» («Зэлмэнавічах»):

Вясна. Яна надышла з тлустымі начамі. Яна надышла як з павевам траў, так і з парай дзесяткаў чорных птушак на высокіх таполях каля электрастанцыі, так і з маладымі батанікамі, якія на дрэвах з гарадскога саду рэзалі адсохлае галлё…

Вясна. Яна надышла з новым пакаленнем маленькіх, вясёлых дзяўчынак, выспелых за гэтую зіму ў дамах. Яна прыйшла з хаткамі шпакоў на высокіх жэрдках, з яснымі водамі ў рэках, з коўдрамі на кіях і з першым белым цветам на яблынях.

…Цёплая ноч. Чорная вясна, калі зямля яшчэ чорная, дрэвы – чорныя, напярэдадні ўзыходу першых зялёных колераў.

Перакладаў з ідыша Андрэй Дубінін. А я пад юбілей падзялюся мікразнаходкай: Майсей наш Саламоновіч аказаўся стыльрэдактарам «Лінгвістычных зборнікаў», якія выходзілі ў Менску на ідышы пад эгідай Акадэміі навук БССР (1933–1936 гг.). У выпусках 1 (1933) і 2 (1934) яго прозвішча пазначана, у вып. 3 – ужо не; мабыць, таму, што к 1936 г. М. Кульбак пакінуў АН з яе мізэрным (паводле Шпрынцы Рохкінд) заробкам і кінуў якар у часопісе «Штэрн».

Змест вып. 2 і звесткі пра людзей, якія рыхтавалі выданне да друку (адказныя рэдактары – Агурскі і Ашэровіч, стыльрэдактар – Кульбак, адказны карэктар – Душман)

Напрошваецца гіпотэза, што кульбакаўская «Зэльманіяда», напісаная ад імя «маладога навуковага работніка Цалела», асабліва ж раздзел «Філалогія», нарадзілася не без уплыву аўтараў «Lingvistishe zamlung». Мажліва, яна была пародыяй на іх (каля)навуковыя развагі, гумарыстычным (пера)асэнсаваннем «класавай барацьбы» і «савецкіх наватвораў» у ідышы. Зірнем на фрагменты «Зэльманіяды» ў перакладзе А. Дубініна:

Зэлмэнавічы замяняюць вінавальны склон другога роду на давальны склон. На Хайэлэву котку кажуць: выгані котцы з дому. Аб Тоньцы: я ёй ласку маю, як боль у вачох.

Асабліва навучальным ёсць факт, што зэлмэнавічы твораць наогул уласныя словы, на ўзор: нахабёл, фінціфлюш, трывалны, браджыдлэ і г.д.

Гэтая моўная дзейнасць шпарыць са двара з тупой упартасцю. Мова ёсць заразлівай справай і пашыраецца таксама па-за двору. Граніца зэлмэнавіцкай мовы цягнецца на сённяшні дзень ад Менску, Лагойску, Самахвалавіч, Смілавіч і Пагосту да Сяльца, што каля Молэва, і далей ва ўсходне-паўднёвым напрамку.

Але няможна выключаць і таго, што Кульбак быў знаёмы з п’есай Янкі Купалы «Тутэйшыя», дзе Янка Здольнік смешна адказвае «Усходняму Вучонаму» на пытанне пра тэрыторыю Беларусі: «О, наша тэрыторыя, пане вучоны, вельмі вялікая — і вокам не дастаць! Уся Менская Брахалка, на якой вы, як бачу, гэтай тэрыторыі шукаеце, ды яшчэ далей». Артыкул Міколы Хведаровіча «Шчыры сябра, самабытны пісьменнік» (1966 г.) ускосна пацвярджае гэткае гіпатэтычнае знаёмства.

Ёсць сэнс чытаць-перачытваць класікаў, але часам варта звярнуць увагу і на менш прыкметных пісьменнікаў. Адным з такіх быў ураджэнец Жлобіна Сямён Бытавой (сапраўднае прозвішча Каган; 1909–1985). Яго ў газеце «Літаратура і мастацтва» нядаўна па-добраму згадаў Алесь Сімакоў, краязнавец з Гомеля. Сямён пераехаў у Ленінград у 1925 г., потым нямала вандраваў… «Героі Бытавога-Кагана – орачы, удэге, ніўхі… Натуральна, што галоўны матыў – “савецкае будаўніцтва”, якое суправаджаецца прыездам да іх настаўнікаў і ўрачоў, стварэннем новых паселішчаў, барацьбой з шаманствам і “спіртаносамі”», – піша А. Сімакоў. І рэзюмуе сваю нататку пра Бытавога: «А пачалося ўсё яшчэ на Гомельшчыне, у Жлобіне і Рагачове, а таксама ў Бабруйску, дзе прайшло яго дзяцінства і пачатак сталення і пра якія ён чулліва ўспамінаў у “аповесці аб адным падарожжы” – “Ад снегу да снегу”».

Адна з кніг нашага земляка

Мінулае мінулым, але ж ад ХХІ cтагоддзя ніяк не ўцячэш. Нарабіла грукату гісторыйка з пераводам Віктара Ляксандрыча – старэйшага сына самі-ведаеце-каго – на пасаду прэзідэнта Нацыянальнага алімпійскага камітэта РБ. 26 лютага ён заняў месца бацькі, каторы грэў яго (месца) амаль 24 гады, з вясны 1997 г.

Чутак вакол матываў такога рашэння шмат, што не дзіўна ў закрытай сістэме, дзе «бульдогі» здаўна тузаюцца пад кілімамі. Дзве асноўныя версіі такія: 1) бацька адпрацоўвае пераход улады да сына ва ўсёй краіне; 2) рэжым пайшоў на дэманстратыўную саступку пад ціскам Міжнароднага алімпійскага камітэта (кіраўніцтву апошняга надакучыла, што палітыка мяшаецца ў справы НАК; таму новага прэзідэнта НАК пазбавілі пасады памочніка прэзідэнта РБ па нацыянальнай бяспецы).

Я схіляюся да другога варыянту. Больш за тое, цешуся, што Віктар адхілены ад вагароў рэальнай дзяржаўнай улады – прынамсі фармальна. Цяпер у іх з бацькам на дваіх усяго дзве кіраўнічыя пасады, а доўгі час было чатыры. Наступным крокам магло б стаць скарачэнне колькасці пасад яшчэ ўдвая, і…

Здаецца, развагі двухгадовай даўніны такі спрацавалі. Калі хто забыўся:

Маё пытанне да прамоўцы, адпраўленае 27.02.2019 («Чаму б Вам добраахвотна не сысці ў адстаўку з пасады прэзідэнта Нацыянальнага алімпійскага камітэта?»), агучана не было… Пытанне менш наіўнае, чым выглядае; калі «першая асоба» дэманструе кепскі прыклад сумяшчэння дзвюх адказных пасад, кожная з якіх вымагае пастаяннай працы, то іншым чыноўнікам таксама карціць… У выніку «сумяшчальнікі», як правіла, нідзе не працуюць з поўнай самааддачай, да таго ж губляецца сам сэнс грамадскай дзейнасці (калі яна – «даважак» да пасады, то пры чым тут грамадскасць?)

Кропля камень точыць 🙂

Зараз ва ўчорашняга памочніка па нацбяспецы паболее вольнага часу, адпаведна, можа ўзмацніцца ідэалагічны кантроль над федэрацыямі і вядучымі спартоўцамі. З другога боку, апошнія паўгода кантроль і так быў жэстачайшы… Што, калі сын першага прэзідэнта РБ, наадварот, вырашыць згуляць у «ліберала», проціставіўшы сябе нягнуткаму мінспорту? Дапусцім, спярша яго лібералізм будзе «пылам у вочы» для Міжнароднага алімпійскага камітэта, але няможна выключаць, што потым Віця прызвычаіцца да сваёй ролі 😉

Пакуль што зайшоў я на сайт Рэспубліканскага цэнтра алімпійскай падрыхтоўкі па шахматах і шашках (РЦАП) – сумнае відовішча… Праўда, тут мяне згадваюць ажно двойчы, але ўражанні псуе галоўная старонка, дзе пра шахматы менш, чым пра ўсё во гэта:

Там, дзе ад імя «калектыву цэнтра» гаворыцца пра Міжнародны дзень шахмат, які адзначаецца 20 ліпеня «ва ўсім свеце», пафасна заяўлена, што «Ніводзін іншы від спорту такой прывілеі не мае!» Падкажу: ёсць Міжнародны дзень спартовай барацьбы (World Wrestling Day, 23 мая), а з 2016 г. адзначаецца і Сусветны дзень бегу (Global Running Day, у першую сераду чэрвеня). Увесну 2018 г. ААН ашчаслівіла нас «Міжнародным днём ровара» (World Bicycle Day, 3 чэрвеня). Таму прымітыўны «піяр» шахмат б’е міма цэлі…

Цэнтр, які да рэканструкцыі, завершанай у 2020 г., я наведваў даволі часта, зняў яшчэ «прома-ролік» – шэры ў прамым і пераносным сэнсах, з няўцямным расповедам пра поспехі выхаванцаў (аўтары прымудрыліся не паказаць буйным планам ніводнага трэнера, затое ўціснулі малачытэльную інфу пра трэнажорную залу і пад.).

У чым сэнс «навіны» ад 26.11.2020, дзе рэпрадукуецца небезвядомы зварот «дзеячаў беларускага спорту», я таксама не зразумеў. Да гонару супрацоўнікаў РЦАП, на сёння, выглядае (можаце спраўдзіць самі), ніхто з іх не падпісаў «добраахвотна-прымусовы» зварот. Нават начальнік аддзела Яўген Мачалаў, які раней, будучы дзяржтрэнерам, нярэдка падпісваў розную лухту. Нагадаю, што кваліфікаваныя шахматысты ў канцы 2020 г. апынуліся збольшага на баку прыхільнікаў перамен у Беларусі; шашысты, напэўна, таксама.

Пасля таго як у 2019 г. змянілася кіраўніцтва Беларускай федэрацыі шашак, на шашачных імпрэзах стала часцей ужывацца беларуская мова. З нядаўняга:

Сайту міністэрскага РЦАП, аднак, да дзвюхмоўнасці далекавата. Непадзельна пануе бюракратычная руская.

Канец зімы стаўся часам наездаў на журналістаў і актывістаў, якія каардынавалі журналісцкую дзейнасць: «кропкавыя ўдары» не спыняюцца, месцамі пераходзячы ў дывановыя бамбардзіроўкі. Навіна, якая мяне крыху сагрэла: пасля 15-дзённай адседкі з турмы ў Жодзіна выпусцілі музыкаў (нават на пару гадзін раней, чым «па закону»). Увечары 28.02.2021 выйшлі ўдзельнікі гурта «Разбітае сэрца пацана» – Павел Гарадніцкі, Дзяніс Тарасенка, Андрэй Осіпчык, Аляксандр Кавалёў. Скончыўся тэрмін арышту таксама ў спявачкі Валерыі Суравіцкай, aka Lear (у верасні 2020 г. выступала ў наскім «Шахматным дворыку») і ў музменеджара Ўладзіслава Лепяшынскага. Дарэчы, быў такі рэвалюцыянер – Панцеляймон Лепяшынскі (1868–1944), з-пад беларускіх Клімавіч, гуляў у шахматы з Леніным. Няйначай «сілавікі» з ідэолагамі палічылі, што Ўлада можна арыштаваць за адно прозвішча… ¯\_(ツ)_/¯

Пакуль «пацаны» сядзелі, іх канцэрт, запісаны заранёў, быў паказаны ў межах анлайн-фэсту «Артысты Перамогі». Сам яшчэ толкам не слухаў, але – рэкамендую. Абедзве імпрэзы «РСП», на якіх прысутнічаў у кастрычніку 2020 г. (у згаданым дворыку і на «Плошчы Перамен»), былі для нашага раёна адметнай з’явай.

Тым часам у Беларусі прарэзаўся свой «Кунгураў» – блогер з Гомеля Віктар Нікіценка. Напрыклад, іранізаваў ён 21.02.2021: «Праз паўгода пасля пратэстаў “нацыянальны лідар” Беларусі Святлана Ціханоўская зразумела, што ў Лукашэнкі ёсць зброя. “Я павінна прызнаць, што мы прайгралі вуліцу”, – заявіла яна напярэдадні…» І далей гамельчанін піша: «Памахаць сцяжком – мала. Трэба ісці ва ўладу! Браць у рукі ўладу! Захопліваць уладу! Купляць уладу! Гінуць за ўладу! Трэба быць уладай ва ўсіх сферах дзейнасці дзяржавы!» Не дужа і запярэчыш 33-гадоваму блогеру, для якога Ціханоўская – «сімвал павярхоўнага фальшу», але што далей?

Згаджуся з Пятром Кузняцовым у тым, што «ў нас у глабальным сэнсе палітычная паўза». Ды сённяшні абвінаваўчы прысуд для супрацоўніцы тутбая Кацярыны Барысевіч і ўрача Арцёма Сарокіна даказвае, што дэградацыя працягваецца. Пракурорка Людміла Іваненка распавяла (0:12-0:17) пра вырак суда Маскоўскага раёна г. Мінска «2 марта 2020 года» – добра, што не «акцябра 45-чысла», як у «Пінскай шляхце». Мала што змянілася за паўтара стагоддзя ў тутэйшых судах… Кручкоў у Дуніна-Марцінкевіча падаецца нават больш сімпатычным за цяперашніх «праваахоўнікаў».

Аб’ектыўна, cілы пратэстоўцаў і адміністрацыі няроўныя, шансаў на тое, што ў бліжэйшы час (увесну 2021 г.) яны хаця б зраўнуюцца, няшмат. І як тут адкажаш? Можна займацца ўмацаваннем зубрызму, таемныя прыхільнікі якога дабраліся да Нацыянальнай бібліятэкі 😉

Або шукаць золата, якое нават у сталіцы часам валяецца літаральна пад нагамі: гісторык Павел Каралёў не дасць схлусіць.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

02.03.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 02.03.2021  21:49

В. Прусак. Крумкачы рассеяння (IІ)

(заканчэнне; пачатак тут)

Вольга Прусак з Віцебска – аўтарка п’есы 

АКТ 2 

8. Медытацыя

Вязень зямлі: Што ж не гасне зямля ні ўдзень, ні ўночы — дым і смурод з яе падымаюцца?

Крумкач: Дыхай, дыхай, суцяшайся. Удыхай праз спагаднае сэрца і выдыхай, дакранаючыся да пустэчы ў сабе…

Вязень зямлі: Няўжо палаючыя чэрві, што сцелюцца пада мной — гэта і ёсць пакровы нябёсаў?

Крумкач: Дыхай, дыхай, не прысутнічай. Удыхай спрадвечны смурод, што падступае да горла, і выдыхай, развейваючыся да знясілення.

Вязень зямлі: Вось тут, я знайшоў! Пагрозлівая расколіна!

Крумкач: Дыхай, дыхай глыбока, удыхай праз чарапное шво і выдыхай, адчуваючы жахлівы голад…

Вязень зямлі: (пакутуючы) Есці…

Крумкач: А зараз у перавернутай паставе нараджэння.

Вязень зямлі: (радасна) Ем!

Крумкач: Слухай рык звера ў пустэльні, дачалавечае не-слова!

Вязень зямлі: Іеаіеууіізз…

Крумкач: Слухай быдлячае выццё, жудасныя прамовы на тым баку пустэчы!

Вязень зямлі: Аргррргрррыыыыввмм…

Крумкач: Слухай з раззеўраных вантробаў — шолах, што даходзіць да свісту!

Вязень зямлі: Ааампррродіііассс…

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Сохне трава, вяне кветка, кветка вяне, трава сохне… Хто нарабіў гэта? Хіба не чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Мяса раскідана па гарах і лагчыны ўгноены трупамі, трупамі ўгноены лагчыны і мяса раскідана па гарах… Хто нарабіў гэта? Хіба не чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Пакліканы на свята жахі мае і калдобіны запоўнены мною, запоўнены мною калдобіны і жахі мае пакліканы на свята! Хто нарабіў гэта? Хіба не чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Рэжуць з правага боку — застаюцца галодныя, галодныя — з левага боку застаюцца рэзаць! Хто нарабіў гэта? Хіба нe чулі? Хіба нe ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Як мора дыхае — рык многіх, і многіх подых — як рык моцных водаў… Хто нарабіў гэта? Хіба нe чулі? Хіба нe ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Пільнуюць птушкаловы пасткі і зяпа разяўленая без меры, без меры разяўленыя пасткі і птушкаловы зяпу пільнуюць… Хто нарабіў гэта? Хіба нe чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Хто ўцякае ад сеткі — валіцца ў яму, з ямы ўцякае — валіцца ў сетку! Хто нарабіў гэта? Хіба не чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Вось зямля, што спажывае людзей, і хрыбет мой — вуліца для мінакоў, вось хрыбет мой — вуліца людзей, што спажываюць зямлю… Хто нарабіў гэта? Хіба не чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Ён не стамляецца, ён не знясільваецца! Вялікі Вар’ят у атачэнні прыдуркаватых флейтыстаў, ён стаіць ля берага ямы, горшы ад усіх Дурань! Ён поўзае голы, небарака, ля самага краю, а з ямы лятуць на ўсе бакі дурныя пухіры. Ля краю, ля самага краю — вось-вось зваліцца! Але не падае… Неразумны! Неразумны! Рухайся прэч ад абрыву выспы! Але не, не пачуе засцярогі — хто па-за простым вар’яцтвам — той не нясе галавы наогул… а там, цемназорна за краем, пахтаецца першасная слізь, атамны хаос, збіваецца ў пену… Якія прыгожыя пухіры, пераліваюцца перламутрам! О Дурань, ты месцісся ў асалодзе! Нават гэтай мудрагелістай прыгажосці ты не бачыш! Дасканалая воля табе! Дзьміце ў дудкі, няслаўце жалейкі, безаблічныя! Балесныя розумам дэманы, пацяшайце паўзуна! Раз ужо ён не мае наогул ніякай галавы… не дапаможаш яму добрай парадай! (паўза) Што ж ён робіць?

Крумкач: А ты паспрабуй, спытай.

Вязень зямлі: У каго? У яго?!

Крумкач: Згадай, ты заўсёды баяўся спытацца! Як гэта раней магла гліна мовіць гаршэчніку — “што ты робіш”!

Вязень зямлі: (крычыць) Што ты робіш?

Рэха, лопаюцца пухіры, ідыятычная музыка.

Вязень зямлі: Што ты робіш?! (пачынае смяяцца, смяецца ўсё больш і больш у трансе ўсясветнага жарту)

9. Напружанне нерваў

Будка на ўскрайку лесу. Канец працоўнага дня. За сталом трое выканаўцаў, пакуль маўчаць. На стале шклянкі з гарэлкай, хлеб, каўбаса. Першую шклянку п’юць моўчкі. Сасуды пашыраюцца.

– Нечалавечае напружанне нерваў.

– Не дзеля карысці, толькі воляю…

– Растрашчаўся. Налівай!

Другая шклянка расслабляе.

– Што там у цябе? Гадзіннік?

– Гадзіннік.

– Добры гадзіннік. А ў мяне вось, боты.

Маўчаць зараз па-іншаму, раскавана. Трэцяя шклянка натхняе.

– Трэба неяк аптымізаваць.

– Сапраўды, стамляесся.

– Добра б двох зараз.

– Добра і пяцёх. А як ты іх?

– Патыліцамі ставіць калі. Ну не пяцёх, зразумела.

– Тады аднаму ў твар давядзецца…

– Яшчэ скажы — не даводзілася.

– А праз дзве башкі запар пройдзе?

– А чаго ж не пройдзе?

– Доўга іх паставіць?

– Ну, адзін нехта будзе. Скаардынуем — хутка пойдзе.

– Ну, мы папросім спачатку — можа, нехта сам стане.

– Таварышы ворагі савецкай улады, ці не маглі б вы стаць спінамі адно да аднаго і прыляпіцца бошкамі шчыльней, каб нам роўненька — у адну ўвайшло, з другой выйшла?

Смяюцца. Чацвёртая шклянка рацыяналізуе.

– Смех смехам, а ёсць слушная прапанова.

– Ну.

– Больш за ўсё стамляесся закопваць.

– Праўда.

– То хай яны самі сябе закопваюць…

Смяюцца доўга.

– Давайце! За слушныя прапановы!

– Я, між іншым, не скончыў думку. Пастаў шклянку, тамада.

– Дрэнная прыкмета.

– Стаў шклянку!

– Ну шо ты, насамрэч! Шо ты залупіўся на яго?

– Усе пасмяяліся?!

– Ты прабач, ты дагаворвай. На чым спыніўся? Ну! Хай яны… самі сябе…

Душацца смехам, апроч аднаго.

– Ды што ты такі сур’ёзны наогул тут знайшоўся?

– Ды ў яго проста баця быў папоўскім старастам.

– Праўда, ці што?

– Хлусня! Я сын беззямельнага селяніна, батрака!

– А навошта цябе выклікалі?

– Тры гады бацька працаваў пры царкве вартаўніком — вартаўніком, зразумела? Калі начальнік аддзела кадраў таварыш Нязручнаў палічыў, што вартаўнік і стараста — адно і тое ж, значыцца, ён зусім не ведаў старую царскую Расію! Вып’ем!

Нервова куляе шклянку, астатнія моўчкі глядзяць — не п’юць.

– Я зразумеў, што ты маеш на ўвазе.

– Што вы на мяне так гледзіцё?.. Ды не, халера вас, я хацеў сказаць…

– Хто мацнейшы — тых пакідаем апошнімі. Каб яму зарылі, прытапталі.

– Во, праўда! Яны сваіх самі і закапаюць. Работы меней у дзесяць разоў!

– Я ж казаў! А вы адразу смяяцца.

– А мы ўжо й не смяемся.  

10. Шпацыр

Грукат граду. Выкрыкі гараджанаў, што кідаюцца хто куды. Мойша спыняецца перачакаць непагадзь пад краем даху, туды ж набіваюцца і іншыя прамоклыя. Мойшу гэты разгул стыхіі прыводзіць у захапленне, ён выстаўляе далоні з-пад краю і прыгаршчамі збірае градзіны.

Мойша: (звяртаецца да суседа, не стрымліваючы шчаснай усмешкі) Паглядзіце… Вы дзе-небудзь бачылі такі цуд?.. Зірніце… І гэта ж цудам адзначаны наш кожны крок — чаго ж мы маркоцімся? П’ем з атручаных вод, калі тымчасам нябесныя мяхі напоўніцу набітыя такімі вось каштоўнасцямі!

Нейкі пісьменнік: (узіраецца ў Мойшаў твар) Прабачце, а вы часам не…

Мойша: Вядома, я кажу за сябе. Але і яшчэ дзесяць ува мне!

Нейкі пісьменнік: Дзесяць каго?

Мойша: (смяецца) Дзесяць вас!

Нейкі пісьменнік: Мяне?!

Мойша: Вас, у якім дзесяць мяне!

Нейкі пісьменнік: Вы навошта гэта…

Мойша: Зірніце: што атрымаецца з жмені гэтых ледзяных скарбаў?

Нейкі пісьменнік: Што?

Мойша: Вада! А што атрымаецца з вады?

Нейкі пісьменнік: Ледзяшы?

Мойша: Рака. Туман. Кроў. Што заўгодна! Таямніца дзесяці ў адным і аднаго ў дзесяці. (паўза) Вы так напружана гледзіцё на мяне — вы мне не верыце?

Нейкі пісьменнік: Прабачце, я напэўна, магу памыляцца… Я вас, напэўна, пазнаў…

Мойша: Вы не памыліліся! І я вас пазнаў! Усё на свеце ёсць, толькі нас няма!

Нейкі пісьменнік: Вы ж знакаміты… Мойша Кульбак?

Мойша: Так, маё прозвішча Кульбак.

Нейкі пісьменнік: О, сустрэць вас — вялікая ўдача!

Мойша: Кіньце! Удача была б вам сустрэць на шляху гару. Гару, якая не мае ніякага ўяўлення пра сябе — і якая вялікая! Гару, прыгажэйшую за Бога, якога прыдумалі, каб упрыгожыць гару! Праўда, спаганілі і сябе, і яго…

Нейкі пісьменнік: (абыякавы да рамантыкі суразмоўцы, нешта мітусліва шукае на грудзёх) Я мушу тэрмінова… мне трэба…

Мойша: (спыняе яго) Не-не, давайце стаяць тут, дзе стаім, бо ўсё вакол нас цудоўнейшае за нас!

Нейкі пісьменнік: (ад хвалявання непаслухмянай рукой дастае з грудзей спісаныя лісты) Вось! Даўно хацеў!.. Паказаць вам мае вершы!

Няспрытнасць Нейкага пісьменніка пацяшае Мойшу, у запале ён здымае з нагі маляўніча запырсканы непагодаю чаравік, стоячы на адной назе, працягвае Нейкаму пісьменніку.

Мойша: Не, дазвольце паказаць вам мае! (смяецца, пакручвае чаравік) Гліна пры дарозе — найлепшы паэт з усіх, каго я ведаю. Зірніце — якая праца з формай! І скажу па сакрэце, калі разбірацца ў глінянай мове…

Нейкі пісьменнік: (прапускае жарт, заклапочана рыецца ў запісах) Якая ўдача, як добра, што я вас… Зараз, зараз, знайду, ёсць у мяне адзін вельмі добры верш…

Мойша: (сярдзіта, расчаравана) Берш-мерш-герш… (выцірае чаравік, вытрасае з яго каменьчыкі, крэкчучы, абувае чаравік назад) Слухайце, калі я захачу калі-небудзь пачытаць вельмі добры верш — я, бадай, пачытаю Кульбака.

Нейкі пісьменнік: О, як я вас разумею! Мне самому ўжо абрыдлі гэтыя нудныя графаманы, гібеючыя ардынарнасці, бясплодныя маргіналіі! А зборнікі выпаражняюць, адзін за другім, адзін за другім — ну такая, разумееш, бурная творчая дзейнасць! Гэта рэдка, дужа рэдка ў наш час такая ўдача — сустрэць годнага аўтара, з нашага гнязда птушку…

Мойша: Падобна, што я насамрэч важны чалавек, калі вы прыдумалі мною сябе ўпрыгожыць.

Нейкі пісьменнік: Вядома! Ведаеце, як пра вас кажуць? (чырванее) І жанчыны, і мужчыны… што вы самы прыгожы габрэйскі паэт нашага часу…

Мойша: Птушкі, на шчасце, значна прыгажэйшыя за мяне.

Нейкі пісьменнік: (дрыжучы ад хвалявання) “Я — сонца, я — раса, я — дуб, апрануты у фрак!” — гэтыя вашы словы, ваш верш… Карацей, у мяне зараз таксама такі ёсць.

Мойша: Такі верш?

Нейкі пісьменнік: (адважна) Так!

Мойша: Выдатна! А такая фанабэрыя?

Нейкі пісьменнік: (разгублена) Што?

Мойша: Фанабэрыя такая ёсць у вас?

Мойша раптам перамяняецца — надзімае шчокі, вылупляе вочы і, расставіўшы локці, бярэцца пераймаць пеўніка. Нейкі пісьменнік прыгаломшана-пакрыўджана назірае за тым, як Мойша спрабуе “здзяўбці” яго выбітныя творы. І тут на Нейкага пісьменніка сыходзіць шчаслівае прасвятленне.

Нейкі пісьменнік: Як вы здагадаліся? Я раз-пораз дапраўды адчуваю сябе птушкай! Вы таксама? Неверагоднае супадзенне!

Мойша: (спыняецца, расчаравана выдыхае) Дождж, здаецца, сцішыўся.

Нейкі пісьменнік: Куды вы шпацыравалі, калі не сакрэт?

Мойша: Чаму ж сакрэт? Самы прыгожы габрэйскі паэт нашага часу кіраваўся паласавацца пячонкай.

Нейкі пісьменнік: Ах, вы таксама аматар пячонкі! Як гэта ўцешна, быць падобным да вас — нават у нейкай дурнаватай гастранамічнай прыхільнасці!

Мойша: Пячоначка — дурнаватае? Ды ў нас, каб вы ведалі, клуб прывілеяў жыцця! Таемны звяз аматараў пячонкі з абавязковай штотыднёвай, як вы выказаліся, прыхільнасцю да яе.

Нейкі пісьменнік: То вы зараз туды, Мойша? Дазвольце, дазвольце мне пайсці з вамі, далучыцца! Мне так абрыдлі ўсе гэтыя вузкалобыя саматужнікі, мяшчанскае драбноцце…

Мойша: На жаль, я не магу ўзяць вас з сабою. Клюб аматараў пячонкі складаецца з трох чалавек і чацвёртага не прадугледжвае. Усяго найлепшага!

Нейкі пісьменнік: (крычыць наўздагон, трасе паперамі) Мойша! Вы не сказалі мне, як я пішу!

Мойша: (цераз плячо) Добра пішаце! Добры почырк! (спяшаецца пайсці, робіць пару крокаў, раптам спыняецца, здымае капялюш, заклапочана разглядае яго, потым пачынае дабразычліва смяяцца) І так! Вы-такі птушка, дакладна…

Нейкі пісьменнік: (чырванее, усцешаны) Вы гэта адчулі!

Мойша: Падабенства несумненнае.

Нейкі пісьменнік: Гэта дужа тонка, і не кожны…

Мойша: Я б не сказаў. Вось тут нядаўна нейкая птушачка… (працягвае капялюш Нейкаму пісьменніку, паказваючы свежую купку птушынага памёту) Я б не сказаў, што гэта тонка… Але ў вашай манеры! (дабразычліва) Ха-ха! Добрага дня! (хутка аддаляецца)

11. Козачка

Прагульваючыся хуткім крокам да блізкага ўскрайку, Мойша зварочвае на былыя габрэйскія могілкі. Зараз гэта вялікі папас, дзе паціху пасвяцца белыя козачкі. Мойша ідзе па пашы далёка і меланхалічна, сядае на зямлю. Козачкі, заўважыўшы чалавека, з цікаўнасцю і надзеяй на ласунак пакрысе падцягваюцца да яго з розных бакоў.

Мойша: (уздыхае) Зямельны аддзел Менскага гарвыканкама даводзіць да ведама грамадзян, якія маюць козы, што для пашы апошніх адводзяцца старыя габрэйскія могілкі па Універсітэцкай вуліцы…

Цікаўныя козачкі падыходзяць блізка. Дурнавата і з надзеяй глядзяць на чалавека, што сядзіць на траве.

Мойша: (гладзіць козачак) Козачкі, беленькія, за два грошы… Я вельмі стаміўся. Цягні сабе, цягні сваё цела па зямлі — без перадыху, без адплаты! — Цела, нагружанае іржавым жалезам нябёсаў… Як сяду — то і ўставаць не хачу. І не буду. Буду сядзець тут і ўніз прарастаць, цягнуцца паўсюль карэннем… Тады, мабыць, сэрца выб’ецца да святла травяным касмылём. Сэрца, мне такое лішняе… А будзе ласунак для козачкі, беленькай, за два грошыкі!

Адна козачка тыкаецца пысай у вопратку таго, хто сядзіць, вышукваючы ласунак, астатнія, страціўшы цікаўнасць, павольна разыходзяцца ў рытме свайго казінага існавання.

Мойша: (абдымае козачку) Пашкадуй мяне. Ведаеш, якая гэта пакута — разглядаць пыл на падэшвах — і бачыць сонца ў кожнай бруднай парушынцы, сузіраць брыдкае — і сляпіцца ззяннем тысячы сонцаў! Апраўдваць, апраўдваць, бачыць толькі добры і радасны свет! Адчуваць асалоду, бясконцую, сярод чаго б ні было! Згараць ад асалоды…

Козачцы надакучвае, яна выварочваецца з абдымкаў і, пяшчотна пазвоньваючы, ідзе праз лужок па сваіх справах.

Мойша: (падымаецца, радасна кіруецца за ёю) А зараз буду ісці за табой, козачка, беленькая, за два грошыкі. У густых лясах, у пустых палёх мы пабрыдзем, уцекачы. Нічога не буду рабіць на свеце, як нічога не робячы, квітнеюць дрэвы. Буду есці, як варона, і буду сыты, буду спяваць, як птушка, і будзе мне добра! Буду ісці за табой, пакуль не спынісся — і тады я зразумею, што мы прыйшлі…

Ля загароды з’яўляецца Нейкі пісьменнік.

Нейкі пісьменнік: Мойша! (чакае рэакцыі) Таварыш Кульбак!

Мойша: (роспачна ідзе ў яго бок) Навошта пайшоў за мной?

Нейкі пісьменнік: Вы так хутка ўцяклі, а вы мне патрэбны…

Мойша: Няпраўда, я вам бескарысны. Вы будзеце наракаць, што не здатны, як я, атрымліваць асалоду ад святла, якога няма, а я буду па гэтым тужыць!

Нейкі пісьменнік: Усё так раптоўна… я толькі потым зразумеў, што як след і не прачытаў вам ніводнага верша!

Мойша: Ды як вы не можаце ўцяміць? Я развучыўся адрозніваць прыемнае ад гідкага, пажаданае ад непажаданага, мой рот зачынены для адказаў і пытанняў, і толькі гэты асаблівы смак прыняцця прысуду…

Нейкі пісьменнік: Якога прысуду? Пра што вы кажаце?

Мойша: Якога? А вось якога. (паказвае пальцам у неба, Нейкі пісьменнік таксама глядзіць угару) Памятаеце, як было ў нябёсах? Шчупак плыў срэбны. А зараз?

Нейкі пісьменнік: Там жа няма нічога.

Мойша: Менавіта.

Паўза.

Мойша: (пляскаючы па плячы абцяжаранага думкамі Нейкага пісьменніка) Ды хопіць вам! Весялей! Ведаеце, як паміралі падчас блукання па пустэльні?

Нейкі пісьменнік: ???

Мойша: Штогод у адзін вызначаны дзень. Капалі сабе магілы і клаліся ў іх спаць. Памёр — дык памёр, а не памёр — раніцай прачынайся і шыбуй далей!

Нейкі пісьменнік: Так! Вы ж збіраліся, як я памятаю, наведаць кавярню, паласавацца пячонкай.

Мойша: (бадзёра) Сапраўды! Дзякуй, што нагадалі. Усяго найлепшага! (аддаляецца бягом)

Нейкі пісьменнік: (наўздагон) Таварыш! (застаўшыся адзін, уздыхае засмучана) Ах, таварыш… Вядома, я не магу вінаваціць яго ў тым, што ён не схацеў слухаць мае вершы… (цікаўная козачка падыходзіць да яго) А козачка паслухае!

Ах таварыш! Ах таварыш!

Ці з табой на ўздыме лёсу

гмахі бачылі ў нябёсах?

Раздзіралася шматкамі

цвердзь зямная па-над намі,

А святы часцей вучыў

сузіраць вышынь разрыў.

Ах таварыш! Ах таварыш!

З тых часін гляджу туды —

а наскрозь слупы й драты.

Сто нябёсаў, скруткаў сто —

тэлеграфнае лато.

Ды баўтаецца з драта

тушка здохлага ката.

Ах таварыш! Ах таварыш!

Разгайдалася фігурка —

ад дажджу аблезла скурка.

Жылка кволая трымае —

вока з дзюркі выпадае.

А з падранае утробы

хутка пацякуць вантробы.

Ах таварыш! Ах таварыш!

Што загаду не прымаюць,

падлу прэч не прыбіраюць?

Капае зь нябёсаў гной —

кот з прабітай галавой.

Шлюць сігнал туды-сюды

тэлеграфныя драты.

Ах таварыш! Ах таварыш!

Я ў руцэ трымаю нож,

ты таксама басанож.

Любіш ты, раўную я —

пралетарская сям’я.

Я хачу з табою долі —

барацьбы за класаў волю.

Ах таварыш! Ах таварыш!

Меле, меле кулямёт —

чырвань пырскае ля сот.

Раздзіраецца зямля,

людзі душацца, што тля.

Іх кідаюць там ляжаць,

гмахі неба сузіраць.

Кот там — лета ці зіма.

І нічога больш няма.

Хадзем, мая козачка, плакаць на руінах белага свету…

12. Клуб аматараў пячоначкі

Маленькая габрэйская кавярня. Мойша з двума сябрамі, утульна ўладкаваўшыся ў куточку, ласуюцца пячоначкай, запіваючы віном.

Мойша: Ду-ду-ду, ду-ду-ду, ду-ду-ду…

Харык: Мойша, ужо дваццаць хвілін, як мы тут слухаем гэта з цябе…

Мойша: Ду-ду-ду-ду-ду…

Харык: Мо ты лічыш, што мы павінны былі такім шляхам дасягнуць весялосці…

Зэлік: Мойша, душу якога рэбэ мы апяваем? Ду-ду-ду-ду…

Мойша: Ду-ду-ду-ду, ду-ду-ду-ду…

Харык: Мойша, мы ўсе перыядычна перажываем наяўнасць Бога ў сусвеце, але…

Зэлік: Не, падобна, Мойша прадракае заняпад. Мойша, ты нават не дакрануўся! А я-такі клапаціўся, каб да гэтага разу нам прыправілі малінавым воцатам!

Мойша: Ду-ду-ду-ду…

Харык: Ды распавядзеш ты, што нарабілася, у рэшце рэшт, ці мы так і будзем слухаць гэты хасідскі нігун?!

Мойша: Ду-ду-ду-ду-ду… (паўза, усміхаецца) Калі краіна не хоча, каб пра гэта ведалі, які сэнс распавядаць?

Зэлік: О, зараз я разумею, Мойша. Цяпер я таксама так: напішу — і закрэслю, напішу — і закрэслю…

Харык: Зэлік, ты проста старэйшы за сябе самога!

Зэлік: Дык і што я магу?! І што забаронена…

Харык: Забаронена адставаць. Кроку наддай сабе — і ўсё.

Зэлік: Я лепей праспяваю з Мойшам. Нам трэба дасягнуць разумення. Ду-ду-ду-ду…

Мойша: Ты нібы не адчуваеш метал. Пануры метал і людзей, што завіхаюцца ў дыме. Ад чаго крок робіцца запаволена-цяжкі… Ду-ду-ду-ду-ду-ду-ду…

Харык: Я супраць, мне не трэба такога наслання! Я дужы і здаровы чалавек!

Зэлік: Ду-ду-ду-ду… І ўсё ж такі, не.

Харык: Думаеш, не?!

Зэлік: Не — не мы тут ідзем!

Харык: Зэлік, ты кудысьці сабраўся?

Зэлік: Гэта іншае… Вось дождж — ён ідзе.

Мойша: Ду-ду-ду-ду…

Харык: Ох, бачу, цягнецца за вашым “ду-ду-ду” фурка, што вязе знаёмы даўгі труп… Таварышы, кідайце вы гэта! Толькі малітвы за Сіён нам зараз не хапала!

Зэлік: (напявае) Ў сінагозе віленскай, псальмы вёўшы спеў, мой стары дзядуля раптам адурнеў… (выдыхае, урачыста) Усё! Мне адкрылася ўсё! Што раней было — у тым сумневу няма — і ў тым, што будзе, можна не сумнявацца. (з апетытам бярэцца за ежу) Ізі, ты мядовую цыбулю не любіш? Я дужа люблю, аддавай мне.

Мойша: Ду-ду-ду-ду-ду-ду…

Харык: (адсыпае цыбульку) А з гэтым што рабіць будзем?

Зэлік: Пачакаем, яшчэ даходзіць. (спахапіўшыся) Мойша, я ўчора сустрэў Міхоэлса! Ён казаў, ваш спектакль закрылі?!

Мойша: (замаўкае, паўза) Ведаю.

Доўгая трывожная паўза. Мойша паступова бярэцца за ежу.

Зэлік: Вось яно што…

Харык: (збялеўшы) Як? Чаму? То ж была выдатная п’еса, габрэйскі Робін Гуд, барацьба супраць прыгнятальнікаў…

Мойша: (з набітым ротам) Ты правільна сказаў — габрэйскі!

Харык: Дык жа для габрэйскага тэатра!

Мойша: Баюся, што мы рухаемся да таго, каб тэатр быў савецкі.

Харык: Прычым тут?.. Што замінае габрэйскаму тэатру быць савецкім?

Мойша: Як што? Савецкі Робін Гуд адназначна змагаецца з царызмам, а габрэйскі Робін Гуд, магчыма, заклікае да нейкай іншай барацьбы? За нейкія іншыя, магчыма, нават габрэйскія правы?.. Тэатр жа мастацтва асацыятыўнае!

Харык: Але ж гэта гісторыя!

Мойша: Гісторыя… Мы засталіся з вядром, якім нельга чэрпаць, ля вады, якую нельга перайсці. Кепская, скажу табе, гісторыя!

Зэлік: Я таму і кажу — не мы тут ідзем. А калі ідзем — адно каб заставацца на сваім месцы.

Харык: Не хвалюйся, Мойша, тут нейкае непаразуменне. Насамрэч добры і правільны спектакль, энергічны такі, песень шмат…

Мойша: Ну, бачу, запалоханыя габрэйчыкі з-за рысы аселасці не могуць быць энергічныя. Не могуць быць нязгодныя са сваім прыгнечаным становішчам. Савецкаму тэатру патрэбны рахманыя габрэйчыкі, што выклікаюць спачуванне. Так савецкім Робін Гудам раўней выконваць свае месіянскія задачы.

Харык: Ты гэта кінь, Мойша, я гэтага не чуў.

Мойша: А ты падскоч крыху вышэй, чым апяванне будаўніцтва Беламорканалу — пачуеш і не такое. А то, глядзі, і не скачучы. Я ж не скакаў.

Харык: Нешта ты перабольшваеш.

Мойша: Хто тут перабольшвае — то гэта Лазар Майсеевіч Кагановіч. Каб ты бачыў, як ён надзімаў шчокі, седзячы ў ложы. Калі галоўнаму габрэю краіны саветаў спектакль пра габрэйскага Робін Гуда падаецца антысавецкім — што ты тут паробіш?..

Зэлік: Сябры, а давайце крыху смяяцца! Ха-ха-ха… Не, не будзем?

Харык: А як з прароцтвам пра дом усіх народаў? Уз’яднайцеся, як адзін чалавек з адзіным сэрцам!

Мойша, Зэлік: (разам) …Ці тут будзе месца вашага пахавання!

Харык: Ду-ду-ду-ду-ду-ду-ду…

Мойша, Зэлік: Ду-ду-ду-ду…

У кавярню ўваходзіць той самы Нейкі пісьменнік. Пастрэльвае вачыма па баках, з яўным жаданнем заўважыць Мойшу. Трое аматараў пячоначкі, не згаворваючыся, звяртаюць увагу на новага наведніка, у маўклівым напружанні назіраюць за ім, пакуль той іх нe бачыць.

Мойша: Як мяркуеце, конь пра што-небудзь думае?

Зэлік: Пра сваё, конь думае пра сваё.

Мойша: Конь яшчэ можа думаць пра тое, чым быў заняты да таго, як пачаў думаць.

Харык: Гэта завецца “нездаровая цікаўнасць да мінулага”.

Зэлік: Ідучы з вадапою, думаць пра вадапой?

Мойша: Заганны сыход ад бурлівай рэчаіснасці.

Нейкі пісьменнік знаходзіць вачыма іх столік і з непадробнай радасцю на твары кіруецца туды.

Нейкі пісьменнік: Якая сустрэча, якая ўдача! Рэдакцыя часопіса “Штэрн” у поўным складзе!

Мойша: Вітаю. Сябры, гэта мой знаёмы, паэт ээ… Птушка! Так-так, вы добра пачулі. Сёння мы разам чакалі, пакуль скончыцца непагадзь і паэт Птушка, перапрашаю, не памятаю вашага…

Зэлік: Сядайце, таварыш, праўда, мы ўжо хутка сыходзім. Мы тут абмяркоўвалі знакавы твор эпохі, у стварэнні якога меў шчасце браць удзел наш калега-рэдактар…

Харык: (падымаецца, цісне руку Нейкаму пісьменніку) Ізі Харык.

Нейкі пісьменнік: Я вас ведаю! Вялікі гонар!

Мойша: Так, мы абмяркоўвалі “Пісьмо беларускага народа вялікаму Сталіну ў вершах”.

Нейкі пісьменнік: Вышытае шоўкам!

Мойша: Менавіта. 70 работніц і калгасніц з вялікай любоўю вышывалі гэты ліст!

Зэлік: Родимая партия волей едина! А знамя у ней — это Ленин и ты! И наша болотно-лесная краина сегодня чудесной полна красоты!

Харык: Ты, мудрый учитель, средь гениев гений! Ты солнце рабочих! Ты солнце крестьян! Твоя Конституция — стяг поколений, надежда и свет угнетённых всех стран!

Нейкі пісьменнік: (апладзіруе, у захапленні) Гэта ўражвае! А вялікі правадыр адказаў?

Мойша: Думаю, адказам можна лічыць вось гэты пераклад ліста на рускую мову.

Нейкі пісьменнік: Віншую!

Мойша: Віншую ўсіх нас. А зараз нам давядзецца вас пакінуць, бо мы сьпяшаемся ў рэдакцыю.

Нейкі пісьменнік: У рэдакцыю? О, я акурат збіраўся занесці вам свае вершы!

Мойша: Давайце сюды, мы іх самі занясем.

Усе падымаюцца, кіруюцца да выхаду. Нейкі пісьменнік застаецца сядзець на шляху, няўклюдна шапаціць паперамі.

Нейкі пісьменнік: Але тут не ўсё…

Мойша: Вядома, не! Наперадзе ў вас вялікі творчы шлях! Усяго найлепшага!

Сябры праціскаюцца паўз крэсла з Нейкім пісьменнікам і сыходзяць. Нейкі пісьменнік застаецца сядзець некалькі секунд абсалютна шчаслівы, потым вывучае змесціва збана і склад рэшткаў ежы. Пасля чаго замаўляе гаспадару, які падышоў.

Нейкі пісьменнік: Пячонкі з цыбуляй і такой падлівай… Тут толькі што сядзелі мае калегі, то мне, калі ласка, таго самага, што замаўлялі яны.

13. Яма

— Што ён там поўзае каля ямы, паглядзі!

— Можа, ты яму залішне па кумпалу ляснуў?

— Дык стаяў жа.

— Ну, зараз поўзае. Рыдлёўку кінуў.

— Гэй, таварыш? Ты як? Рыдлёўку вазьмі!

Сцэна са спектаклю, пастаўленага Уладзімірам Шчэрбанем (кастрычнік 2020 г.)

Выканаўцы схіляюцца над расстрэльнай ямай. Побач поўзае мужчына, босы, у заплямленай крывёй кашулі, вые няўцямна:

– Іеаіеууіізз… Аргррргрррыыыыввмм…

– Гэй, ды ты ж яе згубіў. Не дурніся, таварыш, у цябе адказнае даручэнне!

– Ааампррродіііассссс… 

– Устаць! (хапае арыштанта за каўнер, трасе)

Выснажаны твар, пазначаны пячаткай катастрофы, з тагасветным страшным позіркам, твар Нейкага пісьменніка звяртаецца да выканаўцаў:

– Што ты робіш… Што ты робіш…

– Гэта ты што робіш! Бяры рыдлёўку, закідвай, табе кажуць!

– Дабівай ты яго, нe бачыш, гатовы ўжо…

– Тады зноў самім давядзецца… А так добра прыдумалі…

– Так, варта справу да канца давесці. Ну ты яго дармо, вядома, так моцна…

– Дык ён упарціўся! На выгляд — згодны мужык, здавалася, рахманы. А капаць — не і ўсё!

– Чаго ўжо ўпарціцца, і так зразумела, што канец. Дык хоць справу карысную зрабіць напрыканцы — сваіх жа пахаваць. Я б на яго месцы… (перапыняецца) Цьху!

Адзін з выканаўцаў заскоквае ў яму, падымае рыдлёўку і, слізгаючыся на целах, выбіраецца назад.

– Ды яму зараз лепш павінна быць, што здурнеў. Папрацуе спакойна! (устаўляе рыдлёўку ў рукі Нейкага пісьменніка) Ты давай, родненькі, падмажы савецкай уладзе. Нестае сілы ўжо. Цяжкі дзень.

– Давай, давай, мы табе нават чарку дамо напрыканцы, як асабліва заслужанаму!

– Дай ты яму зараз.

– Дык зваліцца зусім, і так хістаецца, як гнілы плот.

– Працуем, працуем! (клапатліва абхапіўшы асуджанага і падтрымліваючы рыдлёўку яго рукой, нагадвае яму рухі капача) Вось так, вось так… Зараз сам, сам давай, актыўней!

Выканаўцы адступаюцца на пару крокаў, пакінуўшы вар’ята рытмічна закопваць трупы. Нейкі пісьменнік з адчужаным позіркам і шкляным ад ліхаманкі позіркам, рытмічна закідвае яму з забітымі, бясконца мармычучы:

– Што ж не гасне зямля ні ўдзень, ні ўночы — дым і смурод з яе падымаецца? Няўжо палаючыя чэрві, што сцелюцца пада мной — гэта і ёсць пакровы нябёсаў?

– Фух, здаецца, пайшло.

– Так, нешта мы з ім пралічыліся…

– Я ж кажу — нармалёвы з выгляду мужык быў, моцны, рахманы, падыходзячы…

– А хто ён наогул, не ведаеш?

– Як хто? Вораг партыі і савецкай улады! Ты кідай такія пытанні!

– Ды не, раней, у жыцці.

– Нашто мне ведаць! Я просты баец, шараговы. Партыя сказала выкараняць — я выкараняю. А табе што?

– Проста, цікава. Спісы ў цябе.

– То што спісы — мне іх нанач чытаць, ці што?

– Так, я таксама чытаць не люблю. Доўга і не ўмеў. А навошта яно ў вёсцы? Добра, быў сябрук у НКВД — перацягнуў у горад. Я яшчэ, дурань, адмаўляўся, а ён усё — давай да нас, давай да нас! Ну зараз хоць газеты пагартаю. Хочаш не хочаш, а ў горадзе прагрэс, асвета масавая. Але з дужа адукаванымі я ўсё адно, ведаеце, з недаверам… Яно неяк у меру ўсё патрэбна, у меру!

– Так, меру трэба ведаць, гэта праўда.

Закурваюць. Увесь час, пакуль выканаўцы гутараць убаку, чутно мернае мармытанне капача:

— Мяса раскідана па гарах і лагчыны ўгноены трупамі, трупамі ўгноены лагчыны і мяса раскідана па гарах… Пакліканы на свята жахі мае і калдобіны запоўнены мною, запоўнены мною калдобіны і жахі мае пакліканы на свята! Рэжуць з правага боку — застаюцца галодныя, галодныя — з левага боку застаюцца рэзаць! Як мора дыхае — рык многіх, і многіх подых — як рык моцных водаў… Пільнуюць птушкаловы пасткі і зяпа разяўлена без меры, без меры разяўлены пасткі і птушкаловы зяпу пільнуюць…

— Нешта ў гэтым лесе птушкі не спяваюць, заўважылі?

— Ну ты сказаў! Восень ужо, увечары не спяваюць.

— Не, я даўно заўважыў, яшчэ ўлетку — таксама не спявалі ніколі. Я ўвогуле люблю птушак паслухаць. Маладыя дразды мне падабаюцца напрыканцы жніўня — так бурчаць смешна, так шапоркаюцца… Потым ужо, як пер’е мяняецца, па-іншаму пачынаюць спяваць, чыста, як у дуду, аж з мелодыямі, з паўзамі — ну, рыхтык салаўі. Але мне вось гэта буркатанне падабаецца: “чок-чок-чок”.

— Так, я таксама люблю. Але я больш з раніцы люблю паслухаць. Жаўрука звычайнага, яны хуткія такія, імпэтныя — “цю-цю-цю” наогул несупынна. Такая маленькая птушка — як ёй подыху хапае? І берасцянкі прыемныя, мажорныя, гучныя! Напачатку спяшаюць, а потым сцішваюцца: “ф’ю-ф’ю, чыў-чыў”. Вось мне іх ранішняя нязмушанасць так на душу кладзецца!

— А хто вось так цыркае, ведаеце — “цырр цырр цырр”? Таксама з ранішніх нехта.

— Да аўсянкі падобна. Але яны ёсць такія жаласныя… Ды можа, пішчуха проста.

— Шпак!

— Не-е, шпака я ведаю.

— Ды як ты яго ведаеш — ён табе як любая птушка заспявае, нават як салавей!

— Ну ў яго песні заўсёды такое трапляецца… рыпучае ці што. Як боты новыя рыпяць. Пазнаць можна!

— А мне дык пашэнціла нядаўна — бралі аднаго жыдка, прыехалі арыштоўваць, а ў яго дома — цэлы птушыны двор! Процьма клетак, у кожнай птушачка нейкая. Ну я так зразумеў — навошта яны яму ўжо? — ды ўзяў сабе клетку з пявучым драздом. Ох, і люблю гэтых драздоў! Цяпер штораніцы такі пошчак, што дух займае! Во гэткі мне падарунак выйшаў…

Нейкі пісьменнік спыняе працу, кідае рыдлёўку, пачынае рагатаць, заходзіцца ад вар’яцкага рогату — перагінаецца напалам, трасецца, матляе рукамі…

— Зірні, таварыш наш, здаецца, скончыў.

— Добра. То і мы скончым.

Адзін з выканаўцаў спакойна дастае наган, страляе. Нейкі пісьменнік валіцца побач з рыдлёўкай. Да яго, падскокваючы, бяжыць, прыляцеўшы немаведама адкуль, вялізны крумкач.

— Вось птушка табе, ты пытаўся, чаму птушак няма.

— Не, гэтых я не люблю, страхавіта мне ад іх чамусьці… Акыш! Акыш! Пайшоў! (адганяе птушку, Крумкач адлятае).

Канец

Прусак Вольга, вясна 2020

Пераклад з рускай Людмілы Сіманёнак

* * *

Чытайце таксама: Новая сенсация: премьера спектакля о поэте Мойше Кульбаке

Апублiкавана 27.11.2020  15:02

В. Прусак. Крумкачы рассеяння (І)

Вольга Прусак

КРУМКАЧЫ РАССЕЯННЯ

Прысвячаецца Мойшу Кульбаку, беларуска-габрэйскаму паэту, раманісту і драматургу, расстралянаму ў 1937 годзе ў Курапатах

Дзеючыя асобы:

Мойша — сіні габрэй

Зэлік — зялёны габрэй

Харык — чырвоны габрэй

Нейкі пісьменнік — магчыма я, магчыма ты

Вязень зямлі — магчыма, Нейкі пісьменнік

Крумкач

Голуб

Дрозд

Сойка

Канарэйка

Выканаўцы (3 чал.)

АКТ 1

1. Праапістыс

Круглае памяшканне з чорным і белым слупамі на ўваходзе, а таксама па іншых баках свету. Левы слуп выразаны з чорнага оніксу, правы — з белага мармуру. Падлога выкладзена ў шахматным парадку квадратнымі плітамі з чорнага оніксу і белага мармуру. У цэнтры памяшкання, на стыку чатырох квадратаў стаіць белы мармуровы куб, на ім сядзіць чорная птушка.

Крумкач: Паспрабуй бліжэй, толькі лепш не кратайся.

Вязень зямлі: Не магу наступіць! Пліты адрынулі мае ступні, і чорныя ды белыя, і чорныя ды белыя слупы ціснуць мой стан, я зараз вылечу адсюль, як корак!

Крумкач: Ты так прывязаны да зямлі, што цябе нічога не трымае.

Вязень зямлі: Вядома, прывязаны. Слухай, я хачу быць жывы. Я яшчэ жывы? (валіцца на белую плітку) Хай бы я жывы! (пачынае задыхацца ад бязгучнага смеху і бясслёзнага плачу)

Крумкач: Ты будзеш тут, пакуль не пазбавісся гэтае звычкі. Як прывыкнеш — тады пойдзеш.

Вязень зямлі: А калі не пайсці? Тут даюць несмяротнасць?.. (яго кідае на чорны квадрат)

Крумкач: Табе дужа пашанцавала, між іншым. Ты маеш час. Табе не пашанцавала, што ты не маеш часу.

Вязень зямлі: Дык што я мушу рабіць?

Крумкач: Навошта?

Вязень зямлі: (задумаўся) Не ведаю… (лежачы слізгае, зноў падскоквае ў няўтульную бязважкасць —пліты адштурхоўваюць яго) Ай!

Крумкач: Прапаную табе лянівы адпачынак на спіне. Знясільвай сябе, выказваючы ўсім целам пазяханне.

Вязень зямлі: Варта ўсё прыгадаць…

Крумкач: Нямая ліцера, падобная да вады, шыпучая ліцера, падобная да агню. Заплюшчы вочы, глядзі сваё адлюстраванне.

Вязень зямлі: Яно мяне не пазнае!

Крумкач: Што ж, няхай сплывае, як мёртвы ліст.

Вязень зямлі: Але я ёсць!

Крумкач: Адзіна правільнае сцверджанне, якое можна зрабіць пра сябе самога. Нерухомасць — пачатак усіх кручэнняў. Зручна?

Вязень зямлі: Не! (круціцца, плюхаецца на белы) Навошта я бачу цябе і чую? Ты павінен быць схаваны на сваім начным баку! Я хачу назад, хачу назад… (здзіўляецца раптоўнай думцы) Але там я незадаволены! (плюхаецца на чорны) Чакай, калі я бачу цябе і чую — значыцца, я на начным баку? Так проста? Варта аднойчы адчуць незадавальненне…

Крумкач: (выпраўляе) Нязгоду.

Вязень зямлі: Чакай, чакай… Што ж мяне так абурыла…

Крумкач: Не трэба зараз заглыбляцца ва ўспаміны — іначай адразу ж вернесся перажываць свой час. Ты ж не жадаеш, праўда?

Вязень зямлі: Не жадаю. Але я не памятаю, чаму.

Крумкач: Гэта добра, адпачывай. Галоўнае, памятай, што быў нязгодны.

Вязень зямлі: Я зрабіў штось насуперак, раз трапіў сюды?

Крумкач: Не хвалюйся, на начны бок не так проста трапіць. Гэта акт волі ўсвядомленага. А тут толькі… Праапістыс. Чорны онікс, белы мармур. Слуп суворасці, слуп міласэрнасці. І ты — паслухмяны сабе самому.

2. Шахматы

Паўзмрок. Сціплае святло газавай лямпы.

З падлогі пацягваецца мяккі цень. Расце, перакочваецца цёплай хваляй. Чалавек ля стала падкручвае кноцік, пляма святла робіцца ярчэйшая. З ценю вырастаюць рукі. Пальцы складаюцца ў фігуры, што ствараюць праекцыі розных птушак (варона, лебедзь, чыюк…) Распраўляюцца ў голуба, што ляціць. Крылаты цень набліжаецца, распаўзаецца па сцяне хісткай плямай.

Рэзка загараецца электрычнасць.

Пры поўным святле бачна, што паўсюль у пакоі стаяць клеткі, укрытыя адрэзамі тканіны, падлогу шчодра высцілае шматколернае пер’е, у паветры кружляе птушыны пух. Азірнуўшыся, чалавек знаходзіць свой цень пляската нацягнутым на сцяну і пазбаўленым чароўнасці. Нарастае гвалт патрывожаных птушак.

Спахапіўшыся, выключае электрычнасць. Счакаўшы секунду цемры, пакуль птушкі прыцішэлі, запальвае зноў сціплую газнічку. На стале сядзіць Голуб.

Голуб: Ты чаго тут?

Мойша: Прабач, забыўся. Падобна, усіх пабудзіў.

Голуб: А што ты робіш?

Мойша: Ніколі не задумваўся, як чалавечы цень перажывае прыход новага жыцця.

Голуб: Што яму? То ж проста цёмная пляміна.

Мойша: А вось і што. Ён жыве ад святла. А святло перамянілася. І цень перамяніўся. У нас зараз нават цені іншыя.

Голуб: Ну тады гэта прыемна.

Мойша: Уяві, стары дзядзька-кравец у нейкім габрэйскім мястэчку. Паўстагоддзя стукаў на машынцы пад такім вось кноцікам, а цень ягоны напаўзаў на печ. І раптам печ стаіць як новая, як пабялілі — няма ценю! А дзе? Неспакой чалавеку. У такім месцы, дзе ён бачыў яго цэлае жыццё — і раптам яго няма! Нібы зусім забралі — жахліва! Падумае — навошта мне тая электрыфікацыя, прагрэс, калі ўласным ценем за яго трэба плаціць.

Голуб: Вось так зацемненая дробнабуржуазная свядомасць, неадукаванасць і лубачны традыцыяналізм супраціўляюцца святлу рэформаў сацыялістычнага адраджэння.

Мойша: Пагуляй са мною ў шахматы. (раскладае дошку, расстаўляе фігуры)

Голуб: Дык я ж іх блытаю.

Мойша: Я ведаю, што ты блытаеш, але хачу зараз у шахматы пагуляць. Вось твае, белыя.

Голуб: Ты як быццам цябе ўвесь час цягне назад.

Мойша: Я яшчэ не пачынаў.

Голуб: Не, я пра цень. Ты не спіш з-за яго — і ў цябе не пачынаецца новы дзень.

Мойша: На шчасце, яшчэ не надумалі такое святло, каб пазбавіць чалавека ценю зусім.

Голуб: Падумаеш. Я ж неяк абыходжуся без яго.

Мойша: Ты і без зорак абыходзісся, і без месяца. У цябе дзень кароткі! Вось, я зрабіў ход.

Голуб: Я таксама зраблю такі ход. Буду за табой пераймаць.

Мойша: (наступная фігура) Ты не зможаш увесь час за мной пераймаць. Аднойчы табе давядзецца ад мяне бараніцца.

Голуб: Табе таксама давядзецца бараніцца.

Мойша: Ты страціш фігуру.

Голуб: Ты таксама страціш фігуру!

Мойша: (смяецца) Гэта будзе сумная гульня!

Голуб: Чаго ты скрозь так дзіўна смяесся?

Мойша: Так смяяліся ўсе мужчыны ў нашым двары. Смех праўда асаблівы. Зірні, трэба ўздыхнуць вось так, ні з пушчы ні з поля, і на выдыху выпусціць паміж вуснаў вясёлае і пяшчотнае іржанне… Брррргыгыгы! Такое можна пачуць ля стойла, дзе коні стаяць і ядуць авёс…

Голуб: Як можна! Вучыць дзяцей смяяцца конскім смехам! Падазраю, гэта яшчэ самае бяскрыўднае з цемрашальстваў габрэйскага панадворка!

Мойша: (смяецца) Не, ніхто нікога не вучыў. Гэты смех перадаецца ў спадчыну. І яшчэ пах. У нас усе мужчыны мякка пахлі сапрэлым сенам…

Голуб: Добрая спадчына, нічога не скажаш!

Мойша: Ну, гэта яшчэ не ўся спадчына… Яшчэ месца ў сінагозе, сто рублёў пад шостай цаглінаю печы, швейная машынка, павелічальнае шкло майстра па гадзінніках, срэбная лыжка, патэльні і гаршкі, тупыя нажы, тупыя цвікі, самаробнае радыё і яшчэ сляпая бабуля.

Голуб: Гэта завецца: ноша мінулага, што абцяжарвае будучае жыццё.

Мойша: Бабуля не абцяжарвае, яна больш падобная да курыцы, чым да чалавека, і не ведае, што свет зрабіўся нейкі іншы.

Голуб: Нават не ведае пра стварэнне габрэйскай аўтаномнай вобласці?! Пра тое, што СССР зрабіўся піянерам у паспяховым вырашэнні шматвекавога габрэйскага пытання?!

Мойша: Прабач, гэтая фігура табе, відаць, дужа падабаецца? Ты каторы ўжо ход соваеш яе то крыху наперад, то крыху назад… Насамрэч ёсць шмат іншых фігур, і ўсе яны цікавыя!

Голуб: Вось ты — народны інтэлігент, інтэлектуальная, значыцца, падмога ў пабудове новага грамадства!

Мойша: Значыцца, значыцца…

Голуб: То адкуль гэтая дробнабуржуазная рамантыка? Цені, газнічка?… Павелічальнае шкло майстра па гадзінніках?

Мойша: Ты зноў паблытаў. Ты ходзіш на сябе. Гэта твая фігура, навошта ты яе б’еш?

Голуб: Таму што яна маленькая. А гэта вялікая.

Мойша: Гэта няважна, яны ж аднолькавага колеру.

Голуб: На табе такая адказнасць — асвета працоўных, развіццё пралетарскай культуры! А ты замест гэтага вырабляеш зараз нейкія застойныя настроі, што не адпавядаюць патрэбам габрэйскай працоўнай класы!

Мойша: Белыя ўсе твае. Усе рухаюцца па-рознаму і ўсе патрэбныя. Маленькія таксама патрэбныя. Нічога застойнага. За апошнія месяцы я бачыў, як на небе перамянілася шмат зорак…

Голуб: Перспектыва савецкага росквіту супраць мізэрнага мадзення мястэчак! (збівае фігуру)

Мойша: Я і не спрачаюся. Я акурат з вялікай радасцю падтрымаў неабходнасць упісацца ў новае жыццё, зрабіцца сапраўдным савецкім чалавекам…

Голуб: Ты махлюеш.

Мойша: Нічога не махлюю, гэта конь, ён так рухаецца. Толькі не думай, што калі ён рухаецца не напрасткі, то можа наогул стаць на любую клетку.

Голуб: Ну што ты паробіш з гэтай саматужніцкай псіхалогіяй! Савецкая дзяржава дала вам усё — і Бірабіджан!

Мойша: Вядома. І мы мужна працягваем адгукацца на тое, што партыя лічыць важным.

Кадр з пастаноўкі, кастрычнік 2020 г. (рэж. Уладзімір Шчэрбань)

Голуб: Табе шах.

Мойша: Гэта не кароль, гэта слон. І глядзі, ты адкрыў мне сваю ладдзю.

Голуб: Можна, я перахаджу?

Мойша: Ну ўжо не, гуляем як гуляем. Сібірскі Ізраіль, вядома, натхняльная спроба пазбавіць габрэяў ад ідэі Зыходу, але такім чынам, падобна, вырашылі пазбавіцца ад габрэяў наогул…

Голуб: Мне сумна, дай мне паесці, і я пасплю.

Мойша: Не будзем дагульваць?

Голуб: Не будзем.

3. Памяць

Вязень зямлі: Хіба я тут па ўласнай волі? Не па тваёй?

Крумкач: Ты мяне дэманізуеш. Навошта ты мне патрэбны.

Вязень зямлі: Але сам я ніколі не надумаў з’явіцца сюды. Я мог уявіць сябе толькі жывым ці мёртвым.

Крумкач: Не хацеў казаць, карацей… Табе засталося пажыць толькі некалькі хвілін. І на гэтыя некалькі хвілін ты задумаўся, што цябе падманулі. Так і трапіў сюды. Гэты храм — прыступка, што ўзвышаецца над галавою кожнага.

Вязень зямлі: А ты тут са мной навошта?

Крумкач: Таму што я ад самага пачатку пра гэта задумаўся. Як узнялася вада, знішчыла ўсё і ўсіх на зямлі, а я чамусьці застаўся… Першы раз задумаўся пра сябе і адразу — пра тое, што падмануты.

Вязень зямлі: Застаўся — дзеля новага жыцця! Ты павінен быў адчуць шчасце!

Крумкач: Павінен, павінен… А адчуў горыч. Але я кажу: горкае не можа ўквяліць, калі верыш у салодкае.

Вязень зямлі: Што табе салодка? Баляваць на трупах, што гніюць?

Крумкач: Прабач. Не я іх складаў. Як жа я стаміўся апраўдваць гэтыя дурыкі! Пабудую горад — раскідаю па каменьчыках, зляплю чалавечкаў — размачу іх у калатушу… Чаго гэта варта?

Вязень зямлі: Ты быў адабраны працягнуць свой род — гэта ганарова!

Крумкач: Чарговыя дурыкі. Чым я лепшы за таго, каго еў? За тую кашу адборных глуздоў і сэрцаў, што агалілася пасля патопу? Я еў і плакаў па іх.

Вязень зямлі: То было пакаленне, што скрывіла ідэю тварэння, не павінен уратаваны плакаць па іх!

Крумкач: Вось я і плакаў, грэбуючы быць чыёйсьці ідэяй.

Вязень зямлі: Застаўся спачуваць мерцвякам і не падумаў пра нас! А мы ж былі жыццё, мы былі з табою адно!

Крумкач: Заадно — ты меў на ўвазе? Так, нам было па дарозе. Нам і зараз па дарозе. Нам і зараз па дарозе, як бачыш.

Вязень зямлі: Пасланец міру, што спакусіўся на падлу, завецца вестуном смерці!

Крумкач: Я не прынёс ніякай весткі, у чым мая здрада?

Вязень зямлі: Ты мусіў вярнуцца на каўчэг і распавесці пра тое, што бачыў, пра тое, што зямля яшчэ не гатовая прыняць нас.

Крумкач: А цікава, што я мог прыкласці да справаздачы пра стан глебы — кавалак гнілога цела? Чыёсьці вока? Ці костку?… (смяецца доўга) О так, тады б я заслужана зваўся вестуном смерці!

Вязень зямлі: Цябе чакалі!

Крумкач: Вы не ведалі, што чакаеце вестуна смерці, а я не ведаў, чым сустрэне мяне зямля. Што гэта будуць набраклыя вадою парэшткі майго пакалення. Гісторыя мае мінулы час, як і будучы, ці не так? Мінулае было знішчана, але сляды знішчэння за сорак дзён нікуды не падзеліся. Выгляд адкрыўся вусцішны. Спрэс густая поліўка… Вось гэта насамрэч выглядала як скрыўленая ідэя тварэння! Ды толькі хто яе скрывіў?.. Ніводны з тых няшчасных, нават дваццаць, нават тысяча жывых істот не здатныя так вынаходліва і маштабна знявечыць зямлю! То хто ж гэта, хто?! Змаўчым?.. Мы далікатныя. Мы пасвімся ў моры мірна і па-дурному, ды чакаем цудоўны новы свет… Я быў адзін там. Зусім адзін. Адзін у гэтым музеі вычварэнняў, сведка пэцкання шалёнага маляра. Адзін! Я адзін бачыў гэтае хворае, смуроднае ўлонне, з якога свету вашаму, нашаму — цудоўнаму, новаму — паходзіць. Я адзін з усіх атрымаў памяць. Як мне было жыць далей з памяццю — і з вамі? Я нават не мог выбіраць — новае жыццё ці памяць, таму што памяць нікуды не падзенеш. Таму адзінае, што я мог зрабіць — я рабіў для вас. Нехта павінен быў закаркаваць мінулае, і працягнуць час… пакуль мяне чакалі… Я з апетытам працаваў над знішчэннем слядоў.

4. Райсн

Раніца. Мойша падыходзіць да клетак, адведаць птушак і насыпаць зерня.

Мойша: (Канарэйцы) Ты нездаровая? Амаль нічога не ясі. І не спяваеш даўно.

Канарэйка: Мне трывожна.

Мойша: Што цябе трывожыць, любая?

Канарэйка: Не магу і не скажу.

Мойша: То як я даведаюся, чым табе дапамагчы?

Сойка: Нічым ты не дапаможаш. Нам усім трывожна.

Канарэйка: Ну добра, я…

Мойша: Давай-давай, кажы!

Канарэйка: Мойша… Так блага табе сядзелася ў Вільні? Дзе ўсе паэты, нават Гамер, мелі твой твар?

Мойша: Ах, ты сумуеш… Я і сам часта сумую. Напэўна, мой голад вінаваты. Ён вечна ганяе мяне — ідзі, ідзі, не азірайся… Голад — мой сябар на свеце!

Дрозд: Свеце-пеце-меце. Выпетраная кабыла твой сябар.

Канарэйка: А твае вучні? Яны беглі за цягніком, што зносіў цябе, несуцешныя — крычалі наўздагон тваё імя! Дзе гэта бачана, каб дзеці так любілі свайго паэта?..

Сойка: Ты разбіў дзіцячае сэрца, нягоднік?

Канарэйка: Ён яшчэ да гэтага аднойчы разбіў яго — калі грыз яблык. Ім давялося прыняць, што паэты таксама грызуць яблык! Вось так — раскрываюць рот, упіваюцца зубамі, адкусваюць і храбусцяць! І сок цячэ па барадзе — як у звычайных людзей… Бедная дзяўчынка выбегла на вуліцу сама не свая!

Дрозд: Варта замыкацца, калі зьбіраесся грызці яблыкі!

Мойша: Я быў у настаўніцкай адзін, гэта быў перапынак!

Канарэйка: Яна потым бегла доўга, доўга, да самага парку — а там залезла на дрэва і ў ім плакала доўга, доўга.

Сойка: Гэта праўда? Яны так любілі цябе, Мойша?

Канарэйка: Яшчэ не так! Нават даравалі, што ён мае жонку і дзіця, сапраўдную жонку і сапраўднае дзіця!

Дрозд: Але яблык… гэта занадта!

Канарэйка: Мойша, то я не зразумела, што так блага табе сядзелася ў Вільні?..

Мойша: Блага… Так, нешта ў гэтым было блага. Суворыя габрэі сярод суворых вуліц, сцены — пергаменты, камяні — талмуды… Ідзі, ідзі, не азірайся, пакуль твой лоб не адубеў і бровы не параслі імхом!

Дрозд: Гэта твая выпетраная кабыла нашаптала табе?

Мойша: Мая выпетраная кабыла нашаптала, што няма чаго стаяць на даху сінагогі і перапытваць будучыню. Мы пакаленне адважных і нам патрэбная прастора — нам далі прастору. Савецкая ўлада, што вызваліла габрэйскі свет ад нацыянальнага прыгнёту. Давай, руш, ты носіш вянок з дубовага лісця — ідыш, тваю жывую мову. Ты маеш Райсн — зямлю з тваім дзяцінствам, з усімі роднымі…

Дрозд: (перабівае) Беларуская ССР.

Мойша: Райсн…

Дрозд: (настойліва перабівае) Беларуская ССР!

Мойша: Яна жадае чуць цябе, размаўляй з ёй на ідыш! (узбуджана) Хіба ёсць на свеце ўрачыстасць большая, чым гэтая размова, гэтае… злучэнне?! Калі зямля, твая па нараджэнні, слухае цябе, што прамаўляеш на роднай мове? Ты і ёсць тваё слова — насенне, што падае ў разнасцежаную цвердзь, каб выспяваць з яе — зноў і зноў. (расчыняе вакно, дыхае на поўныя грудзі, радасна смяецца) Вось мая Палестына! Тут!

Дрозд: Зусім з глузду з’ехаў.

Канарэйка: Ён жа паэт…

Сойка: Уранні ён апявае сваю здабытую Палестыну, а ўвечары згарае ў адвечным выгнанні…

Канарэйка: А што, Менск — сімпатычны горад?

Сойка: Не, ён ужо не такі сімпатычны…

Дрозд: Такі нават несімпатычны!

Канарэйка: А Вільня была вельмі нават сімпатычная…

У адчыненае вакно залятае Голуб.

Голуб: Габрэйскі рабочы, абапіраючыся на перамогу пралетарыяту і кастрычнікавай рэвалюцыі, абвяшчае дыктатуру пралетарыяту ў габрэйскім двары!

Канарэйка: Зноў ён!

Сойка: Мо, ён так жартуе?

Канарэйка: Грубіян!

Дрозд: Жарт — гэта добрая навіна пра тое, што нехта думае. Гэтая птушка не носіць такіх навін.

Мойша адыходзіць ад вакна.

Канарэйка: А што, Мойша, ты скажаш, Менск — сімпатычны горад?

Мойша: Горад. Слова, што сарвалася з каменнага языка. Слова, закаванае ў цвёрдую сталь. Проста горад, якімі бываюць гарады.

Канарэйка: А Вільня, між іншым…

Дрозд: (перабівае) Не, калісьці нам зайздросцілі нават адэсіты! Здзіўляліся: такія рэчы — і ў такі час! Так, тут можна было пабыць правінцыйным, крыху старамодным… Па пятніцах перад заходам сонца хадзіў па вуліцах рабін: завяршайце справы-ы, сустракайце суботу-у!.. Заўтра субота, дарэчы.

Голуб: Спыніць неадкладна! Праводзіць гэтую ганебную палітыку зацямнення класавай свядомасці працоўных габрэйскіх мас!

Канарэйка: Мойша, чаму ты дазваляеш яму казаць?

Мойша: Ён дарагі мне. Як і ўсе вы.

Дрозд: …А на святы ў сінагогу хадзілі нават камсамольцы! Вядома, можна было сустракацца з суседзямі і ў клубе, на лекцыях і канцэртах… Але неяк не зраслося. Ды і як можна не паслухаць габрэйскую бабулю…

Канарэйка: Тое, што ты распавядаеш — вельмі сімпатычна.

Дрозд: Я распавядаю пра тое, чаго ўжо няма. А што сімпатычнага зараз, калі па галоўных габрэйскіх могілках блукаюць козы. А габрэяў яшчэ і абавязваюць плаціць за ўтрыманне гарадскога выгану!

Сойка: Бязбожнікі! Як далёка яны могуць зайсці, Мойша?

Мойша: (вярнуўшыся са сваіх думак) Хто? Козы? Я сам часта думаю пра тое. Як далёка… калі набыць на кірмашы казу за два грошыкі, і не навязваць — а проста пайсці, пайсці за ёю…

Дрозд: І будзе каза ісці шэсць дзён, і ў пятніцу скажа табе, што гэта добра. Ці не, яна прывядзе цябе на край свету, дзе мірна ляжа каля барса, а леў і вол…

Мойша: Дык ніхто ж не спрабаваў.

Дрозд: Па-мойму, усе толькі гэтым і займаюцца.

Сойка: Толькі незразумела, чаму абавязкова на габрэйскіх могілках!

Дрозд: А дзе ж яшчэ будаваць самую справядлівую ў свеце дзяржаву!

Канарэйка: Але гэта дыскрымінацыя!

Дрозд: Ты што! Усё ў інтарэсах гараджанаў!

Голуб: (з набітай дзюбай) Габрэйскія лідары апазіцыі, выклікаючы пратэст супраць апазіцыі як такой, выклікаюць незадавальненне габрэямі як такімі.

Дрозд: Вось вам прыклад вынаходніцтва навейшага часу. Габрэй як рупар антысемітызму.

Голуб: Нt трэба нагаворваць на савецкую ўладу! Яна горача шануе наш габрэйскі народ…

Дрозд: Ваш — можа, і шануе…

Голуб: …За тое, што ён нарадзіў геніяльнага творцу ідэі вызвалення чалавецтва! Карла Маркса — вы пра каго падумалі?

Дрозд: Яго і думалі. А наогул у нас шмат…

Голуб: Але! Вядома. Партыя занепакоеная наяўнасцю ў вышэйзгаданай нацменшасці роднасных сувязяў практычна з усімі часткамі несавецкага свету…

Дрозд: (смяецца) Моцная, як смерць, любоў — лютая, як апраметная, рэўнасць…

Сойка: Зірніце, ён пачырванеў!

Голуб: Гэта брацкія пачуцці! Яны акрэсліваюцца тым, што габрэйскі рэвалюцыйны рух даваў і працягвае даваць народу буйнейшых прадстаўнікоў навукі і мастацтва, таленавітых кіраўнікоў і арганізатараў… Але!

Дрозд: Ізноў — але! Што ты будзеш рабіць…

Голуб: Вядома, партыя занепакоеная адсутнасцю ў гэтых шэрагах працоўных буйной прамысловасці.

Дрозд: Што ж такая неспакойная, партыя твая.

Сойка: Ой, як непрыгожа.

Канарэйка: Праўда, несімпатычна.

Дрозд: Ды што сімпатычнага — чырвоны голуб.

Голуб: (прыладжваецца на плячы Мойшы) Вось. Нават жывы інвентар габрэйскага панадворку мае зараз шкоднае антыпралетарскае выхаванне. Даўно варта было перадаць яго мясцоваму камісарыяту.

Сойка: За што ты так любіш яго?

Мойша: За тое, што ён заўсёды вернецца да мяне.

Дрозд: Вядома. Каб паесці.

Мойша: Каб паесці з маіх рук.

5. Голуб

Вязень зямлі: Звычайная маладушнасць.

Крумкач: Што, мая памяць?

Вязень зямлі: “Мой”, “твой”, “ягоны”, “ейны” — гэтых слоў няма ў прамове пра агульны дабрабыт. Ты меў грамадскае даручэнне, і ты яго нt выканаў.

Крумкач: Не вярнуўся — не азначае не выканаў. Усе ж усё зразумелі.

Вязень зямлі: Не, гэта было нічога! Ты ж мог проста загінуць па дарозе.

Крумкач: Хай сабе. Адсутнасць навін — таксама навіны. У кожным разе, на момант майго знаходжання на глебе — раслін там не было, а пад’ядаць са мной тлен дурнога пакалення — жадаючых бы не знайшлося. Уласна, зямля ўсё яшчэ была непрыдатная для жыцця… вашага.

Вязень зямлі: Нашага. І ты быў часткай жыцця нашага. А мог жа ад пачатку быць часцінай таго карыснага ўгнаення, пах якога так затлуміў табе галаву.

Крумкач: І таксама прынёс бы карысць будучаму жыццю!

Вязень зямлі: Таксама? І ў чым жа карысць ад тваёй маладушнасці?

Крумкач: Гэта так простасардэчна — заняць пазіцыю вінаваўцы, каб схавацца ад уласных сумневаў. А ты ж з’явіўся сюды. Значыцца, нехта недарупіўся ва ўласнай несумненнасці… Ці выпадкова?

Вязень зямлі: Гэта ты недарупіўся ў грамадскім даручэнні.

Крумкач: Сваю рупнасць я ведаю. Усё гэта надзвычай сумна і прадказальна.

Вязень зямлі: А ў мярзоце? Не сумна?

Крумкач: Вельмі… І непрадказальна…

Вязень зямлі: Ты злаўжыў даручэннем. А ты ж быў годны яго.

Крумкач: Мая годнасць — у волі занядбаць сваю годнасць.

Вязень зямлі: Мэта даручэння не здалася табе значнай?

Крумкач: Значнасць тая павялічылася з маім занядбаннем.

Вязень зямлі: Ці не зашмат ты сабе прыпісваеш?

Крумкач: (горка смяецца) Я? Зірні — я, вычарпаны і высахлы ва ўсім! Я прыняў на сябе ўвесь спуд, усю жудасную арганіку цуду — каб рушыць наперад гісторыю цудаў. Я прысвяціў сябе тлену, каб ніхто з праведных пачынальнікаў роду не ведаў пра выдаткі прышлага адраджэння, і мэта па-ранейшаму заставалася вышэйшай за сродкі. Ты лічыш, я змаладушнічаў, выйшаў з гульні — а я паддаўся, каб у гульні ўсё ж быў пераможца. Каб былі чорныя клеткі і белыя. Таму што насамрэч іх няма. Няма куды хадзіць! І калі табе прыадчыняецца ўся бездапаможнасць задумы — ты вымушаны зрабіцца яе суаўтарам. Дзеля агульнай карысці, дзеля таго, каб няшчасны карабель дасягнуў глебы, я вымушаны быў пазначыць сабою чорную клетку, каб Голуб, выпушчаны праз сем дзён, пазначыў сабою белую. Я даў ход Голубу, даў яму веліч. Я падняў яго, узнёс, я ўзвысіў яго надзвычай і даў верны шлях дасягнуць поспеху. Ад гэтага часу веліч Голуба належыць вам. Зараз кожны з вас можа ажыццявіць у сабе таямніцу Голуба. Весніка новага свету. Проста, не задумваючыся, выконвайце грамадскія даручэнні. Вам больш няма патрэбы пытацца ў сябе, і берагчы, і цешыць сябе. Любіць і памятаць, урэшце, няма патрэбы! Пошук і збянтэжанасць — я ўсё прайшоў за вас. Вось з чаго насамрэч складалася маё даручэнне. І яго — я выканаў.

Вязень зямлі: То ўсё гэта — падман?

Крумкач: Падман у іншым. Тое, што ён прынёс зь зямлі… Плады алівы, горкія.

6. У рэдакцыі

Рэдакцыя часопіса “Штэрн”. З шамаценнем разлятаюцца паперы, адбівае рытм друкарка, дымок над сталамі.

Зэлік: Што, Ізі, з цябе сёння святло бруіцца?

Харык: Рыхтую для нумара цудоўную падборку! Гэтулькі маладых парасткаў прабілася! Не стамляюся знаходзіць новыя імёны! Неверагодна таленавітыя! Жывуць на мове народнага сэрца, без усялякай талмудычнай закамянеласці. Чытаеш — і цешысся пра сябе: недарма, усё не дарма…

Зэлік: За што я цябе насамрэч люблю, Ізі, — за твой клопат пра гэтых птахаў — бо менавіта ты даеш ім крылы!

Харык: Час дае ім крылы! Мы, вядома, рыхтавалі час — клалі цэглу, саміх сябе цэглай закладалі, усё ў марах пра тыя крылы… І вось — яны прыходзяць, маладыя, і яны ўжо крылатыя!

Зэлік: Хай сабе крылатыя, але ўсё адно, гэта проста чарговае пакаленне габрэйскай бядноты зь мястэчак! У тых умовах крылы хутка слабеюць. А твае рэкамендацыі вельмі дапамагаюць ім зрабіцца патрэбнымі грамадскаму жыццю, перабрацца ў горад…

Харык: Я нічога асаблівага не раблю. Выконваю сваю працу! Вось хто насамрэч робіць, дык гэта…

Мойша: Ізі, не пачынай.

Харык: Не пачынай?! А хто ўсё гэта зрабіў для нас? Для нас, што стагоддзямі гібелі за рысай аселасці — у адвечным ценю прагрэсу і заняпадзе вымушанага месіянства?

Мойша: Ну-ну, месіянства яшчэ пераабуй.

Харык: Хто? Суворы і велічны геній — таварыш Сталін!

Мойша: Я спадзяваўся на Маркса хоць бы.

Харык: А на што б ты спадзяваўся, калі б зараз прыйшоў да мяне — не галоўнага рэдактара часопіса “Штэрн”, а да мяне — сына шаўца з мястэчка Зэмбіна? Прыйшоў бы не па пытаннях выдання новай кнігі на ідыш ці стыпендый для маладых габрэйскіх талентаў — а прыйшоў, каб я скляпаў табе новыя боты! І я скажу, якая была б тады твая надзея: каб я меней узяў! І мы доўга б палілі з табой самасейку і кемілі, як тут можна танней… І не было б ніякай рэдакцыі, і ніякай секцыі габрэйскіх пісьменнікаў! А ты? Хочаш, распавяду, як бы ты сам выглядаў зараз, Мойша, — калі б не было савецкай улады? Ганяў бы плыты, як твой дзед з Кабыльнікаў, бярвенне цягаў з раніцы да вечара. Звычайны габрэй з сякерай і конікам — ніякай творчасці б не прагнуў!

Зэлік: А я, мабыць, развозіў бы піва па мястэчку, як тады мы з бацькам… Вельмі прыемны занятак, дарэчы — цэлы дзень на вольным паветры, і ўсе табе радуюцца…

Харык: Ні добра — ні дрэнна, ні тудэма — ні сюдэма! Халупкі, урослыя ў зямлю, і іх гаспадары, урослыя ў зяленіва барод, мізэрныя малітвы, суботні храп… Ага, памятаеце? Клятая субота! Гэтыя сумныя вечары ў глухой дзірцы — на вуліцы ні душы не адшукаеш! А дома — увесь час падаецца, пудзіла смерці ў паганым рыззі на гарышчы вісіць… Мне ўжо тады, у дзяцінстве, хацелася, каб усё гарэла — агонь і дым усяму, дым і агонь! Бух, бах, яшчэ ўдар — куйся, новае жыццё! І ў гэтым жыцці, я ведаў, не надарыцца больш такога — калі пад дажджом на полі мокне сена, прападае сена ў людзей, а яны, у белых талесах, глядзяць безудзельна і ківаюць галовамі — у нас жа субота! Ніякай суботы. І ніякай нядзелі таксама.

Мойша: Ізі, і як жа ты з гэтай марай пра несупыннасць — уваходзіў у партыю сіяністаў? Я добра памятаю?

Харык: Як уваходзіў — так і выходзіў. Чалавек некалі таксама быў прамаходзячым. Неабходная ступень эвалюцыі.

Мойша: То мы ж так проста і ходзім…

Зэлік: Сябры, зараз трэба быць больш стрыманымі. Каб не ўпусціць момант, калі ўставаць на карачкі.

Мойша: Згодны, галоўнае, што мы дома і ўсё яшчэ пры сіле.

Суладна, не згаворваючыся, бяруцца за працу. Нейкі час пануе маўчанне, толькі шамаціць папера ды грукае друкарка.

Харык: Добра, што прыгадаў! Усё кідайце, у нас сур’ёзная грамадская замова!

Зэлік: Артыкул нейкі?

Харык: Так! Ён павінен выйсці ўжо гэтым нумарам!

Мойша: Чарговы знішчальны ўдар па контррэвалюцыйных нацдэмах?

Харык: Пазачарговы! Дунца арыштавалі.

Зэлік: Ды чым жа ён ім прыпякаў? Працаваў сабе ціха чалавек культработнікам на заводзе. Яго ж і так ужо з партыі выключылі, з саюза, зьнялі з усіх пасад…

Харык: Ну вось! Відаць, усё не сцішваўся!

Мойша: У чым не сцішваўся? У сваёй непрыкметнай пасрэднай пісаніне?

Харык: Не нашага розуму справа.

Мойша: Як не нашага, калі нам пра яго артыкул пісаць. Асабіста мне, па шчырасці, сказаць пра яго няма чаго.

Харык: А ты толькі ўяві, якога кшталту “артыкулы” зараз яму давядзецца пісаць у вязніцы! Пры тым, што ён наш былы калега. Добра ўявіў? Ну, чакай, зараз натхненне з’явіцца.

Зэлік: Прызнацца, Ізі, мяне палохае, з якім імпэтам ты апошнім часам хапаесся за выкананне падобных замоў…

Харык: (крычыць) Сказаць не?! (паўза) Таму і тэрмінова. Каб адкляпацца ад яго! (папраўляе касцюм, вяртае сабе раўнавагу) Я наогул ганаруся, калі мне давяраюць грамадскія даручэнні! І гэта мяне радуе не менш, чым творчы поспех!

Мойша: Ізі, мы заўважылі гэты надлом.

Харык: Мойша, чым кпіць, лепш дапамагай пісаць пра Дунца. Гэта агульная справа, у рэшце рэшт! Хай непрыемная, але дзейнічаць трэба хутка, і ты разумееш… І горш, чым ёсць, яму ўжо не зробіш. А нам яшчэ можна зрабіць добра.

Мойша: Добра, Ізі. Я напішу пра недахоп пільнасці.

Харык: Так, Мойша. Пішы пра недахоп пільнасці.

Бяруцца за працу. Паўза.

Харык: Ледзьве не забыўся. У новы выпуск увойдуць урыўкі з паэтычных зборнікаў “Гарачым крокам”, “Напрасткі” і “За новы фундамент”. А таксама цудоўная паэма пра габрэйскіх земляробаў “Не сумаваць”.

З шамаценнем разлятаюцца паперы, адбівае рытм друкарка, дымок над сталамі.

7. Пусцілі палётаць

Мойшы няма ў пакоі. У паветры, ўзварушаным крыламі, кружляе пыл і пер’е. Голуб ганарыста проходжваецца перад клеткамі, зазіраючы ў кожную.

Голуб: Ну што! Бундаўцы, сіяністы, контррэвалюцыянеры. Такі працягваем выказваць нездавальненне Камуністычнай партыяй у вузкіх колах?

Дрозд: Пачынаецца.

Голуб: Не пачынаецца, а працягваецца! Таму цікаўлюся. Ці паспяхова рухаецца абмеркаванне падрыву дзяржаўнай прамысловасці, транспарту, гандлю, грашовага звароту, як прасунуліся ў падрыхтоўцы тэрарыстычных актаў…

Сойка: Дзе ты набіраесся такой брыдоты за цэлы дзень?

Голуб: Дзе. Вядома! У вярхах!

Дрозд: Пусцілі палётаць.

Голуб: А вы ненадзейныя, вас выпусці — то вы на іншы бок шмыг, адразу даручэнні пойдуць шпіёнскага характару, потым дыверсіі…

Сойка: (стомлена) Ой, не кажы.

Голуб: (накідваецца на клетку Сойкі) Я тут кажу, каму не казаць! І каму казаць — таксама буду казаць я!

Сойка: Зусім дурылка, ці што?!

Голуб: Значыцца, вы маеце намер і далей хаваць ад савецкіх карных органаў звесткі пра вашу контррэвалюцыйную арганізацыю і яе ўдзельнікаў?!

Дрозд: Маем намер! Выбіць з цябе дурноту пры нагодзе!

Голуб: А гэта ўжо цікава!

Дрозд: Ну, можа, не самі…

Голуб: А наконт кіраўнікоў партыі і савецкай улады — такі самы намер маеце?

Дрозд: Заяўляю з усёй шчырасцю! Канчаткова вырашыў цалкам прызнацца!

Голуб: Ну-ну, вось і заявы пайшлі!

Дрозд: Кожны вечар…

Голуб: Та-ак?

Дрозд: Мружачы сном вочы…

Голуб: Так-так?

Дрозд: Малю Усявышняга ўсяліць у цябе новую душу.

Паўза.

Голуб: (губляецца) Гэта яшчэ для чаго?

Дрозд: Для таго, каб ты старую аддаў кошцы.

Пачынае весела смяяцца Канарэйка.

Голуб: Што, весела ў нас у Беларускай ССР? У Польшчы не так весела? Значыцца, нездарма разведорганы пуцёўку выпісвалі! А то ўсё — Вільня, Вільня!

Дрозд: Слухай. Вось ты ж малады. Прыгледзеў бы сабе якую горліцу, дый лётаў бы да яе, а не псаваў сваё светаадчуванне…

Голуб: З табой, у цэлым, усё зразумела. Усіх вашых даўна распусцілі, ты адзін справа на курасадні сядзець застаўся.

Дрозд: Шкада цябе, бесталковая птушка. А то ж пачне вуркатаць — то і на слёзы прабівае…

Голуб: Ды ну цябе. (вылятае ў вакно)

Дрозд: (сентыментальна) Як песня дажджу — нешта саладжава-сумнае пра мінулае, і абуджае надзею на будучыню… Калі здаецца, што завеса між мінулым і будучым станчэла, і можна пачынаць усё спачатку, і стварэнне новага дасяжнае — мне, і ўсялякаму, і кожнаму… Дарэчы, выдатны голуб, генеральскай пароды — адэскі турман!

Сойка: Круціцца?

Дрозд: Так, з вертуноў. На вышыні кідаецца ад далягляду да далягляду, танчыць…

Канарэйка: Мала, што з нашых, дык яшчэ і пародзісты?

Дрозд: Кажу ж — выдатны! Гэта не маё захапленне, гэта падчас агульнай ацэнкі якасці экзэмпляру… (за вакном чуюцца дзіўныя гукі — валтузня, шоргат крылаў). Галубы могуць быць: выдатныя, вельмі добрыя, добрыя, задавальняючыя і дрэнныя. Выдатны голуб напоўніцу адпавядае патрабаванням стандарту і іншым якасцям, уласцівым дадзенай пародзе. (сярдзітае буркатанне нейкага звера, піск, барацьба) Вельмі добры голуб адпавядае апісанню стандарту, але можа мець нязначныя недахопы па адной-двух прыкметах. (нізкі стогн, роспачны пляск крылаў) Добры голуб мае нязначныя адхіленні ад стандарту па дзух-трох прыкметах, што не псуюць знешняга выгляду. (вусцішнае хрыпенне, азартнае фырканне) Здавальняючы голуб мае адно-два значныя адхіленні і шэраг дробных недахопаў. (злавесная цішыня) Дрэнны голуб мае грубыя адхіленні ад стандарту і дрэнныя асноўныя паказчыкі для дадзенай пароды. (чмяканне, храбусценне і задаволенае вуркатанне нейкага звера)

Пераклад з рускай Людмілы Сіманёнак

(заканчэнне будзе)

Апублiкавана 26.11.2020  18:33

Два месяцы пасля «выбараў»

Спецаперацыя 9 жніўня г. г. стала кропкай адліку для многіх грамадзян Беларусі – на жаль ці на шчасце, я не вынятак. Цягам двух месяцаў нашрайбаў паўтара дзясяткі тэкстаў, у якіх і роспач, і надзея. А таксама «светлы сум», як у напісаным па гарачых слядах (там, тут і тут).

Другога чэрвеня 2020-га злёгку пахваліў тутэйшую ўладу за тое, што ў Мінску даволі добра цыркуляваў грамадскі транспарт. Як бы не выпала мне ўзяць свае словы назад – старшыня гарсавета Андрэй Б. ужо тлумачыць народу, што «жыць стала лепей», большасць перасоўваецца на аўтамабілях, таму колькасць аўтобусаў і тралейбусаў можна мінімізаваць («разгрузім дарогі», «перанакіруем сродкі на іншыя мэты»). «Анлайнер» задаў пытанне, якое ляжала на паверхні: «Ці адпавядае павелічэнне колькасці пасажыраў у асобна ўзятым аўтобусе або тралейбусе тым [эпідэміялагічным] рэкамендацыям, якія нас заклікаюць выконваць?» Дый вожыку зразумела, што ўскосны прымус жыхароў Мінска да набыцця аўтамабіляў (метро дасягае не ўсіх раёнаў) адно ўскладніць сітуацыю на сталічных дарогах. І ў дварах…

Наймаладзейшая дэпутатка гарсавета Вольга Цесакова, 1995 г. нар., ужо колькі тыдняў просіць выбаршчыкаў, каб яны яе адклікалі, бо не бачыць сэнсу ў сваім чыне. Думаю, сэнс у любым разе ёсць – блакаваць (прынамсі спрабаваць блакаваць) ініцыятывы старшыні, якія, верагодна, ідуць «згары», ад тых, каторыя мянуюць нас «народцам», «чалавечкамі», а часам нават «авечкамі» ды «пацукамі». Ад тых, каторыя з мінулага стагоддзя не дабіраліся на працу ў грамадскім транспарце. Так, шаноўная Вольга, «інфармацыйны парадак дня з гвалтам, здзейсненым над мірнымі грамадзянамі, немагчыма перабіць рамонтам лавачак або адкрыццём новага дзіцячага садка», але, як казаў тав. Марк Аўрэлій, «калі не ведаеш, што рабіць, рабі тое, што можаш, а там хай будзе, што будзе» (merci шахтрэнеру з Брэста за напамін пра афарызм).

В. Цесакова. Фота ўзятае адсюль

Палата прадстаўнікоў (частка «парламента» РБ) абвясціла, што да 25.10.2020 збірае прапановы ад беларусаў, каб удасканаліць Канстытуцыю – такая гульня ў дэмакратыю… Неўзабаве тамтэйшы начальнік паблажліва паляпаў «простых грамадзян» па плячах, маўляў, даслалі каля 350 прапаноў за 3 дні, але сфармуляваць іх пісьменна не ўмеюць… Тым не менш я, нездаволены працэсам і прадчуваючы, якім будзе вынік, вырашыў не адмаўляцца ад «апошняга слова»… Не разважаючы доўга, 3 кастрычніка даслаў на адрас «парламентарыяў» прапановы, што публікаваліся ў «Катлетах & мухах» у сакавіку 2019 г. Тыя касметычныя, па вялікім рахунку, праўкі ў шэсць артыкулаў Канстытуцыі дагэтуль актуальныя – так ці іначай, ад іх горш не будзе.

Ёсць і яшчэ адна норма, якую варта змяніць. Маю на ўвазе арт. 86: «Прэзідэнт прыпыняе членства ў палітычных партыях і іншых грамадскіх аб’яднаннях, якія дамагаюцца палітычных мэт, на ўвесь тэрмін паўнамоцтваў». Трэба выдаліць словы «якія дамагаюцца палітычных мэт», бо няясна, хто і як вызначае гэтыя мэты. Пасада прэзідэнта краіны досыць адказная і працаёмкая, каб спалучаць яе з членствам у якіх бы то ні было грамадскіх суполках. Да таго ж апошнія праз членства ў іх першай асобы «аўтаматам» набываюць палітычны характар; яскравы прыклад – Нацыянальны алімпійскі камітэт… Лукашэнка сам прызнаў 22.09.2015: «Спорт – гэта найвялікшая палітыка». Выходзіць, арт. 86 шмат гадоў (з 1997-га) парушаўся, ды каго тое хвалявала? 🙁

Была б сапраўдная альтэрнатыва, мо і не марнаваў бы час на зносіны з «палаткай». Але грамадская «канстытуцыйная камісія», прызнаная Святланай Ціханоўскай (утварэнне пад кіраўніцтвам Мечыслава Грыба, якое існуе з сакавіка 2019 г.), не выклікала даверу яшчэ летась, бо кялейная, засяроджаная на мінулым… Вядома, я супраць затрымання 08.10.2020 аднаго з кіраўнікоў камісіі Анатоля Лябедзькі, разам з тым наконт яго падрыхтаванасці да працы над Канстытуцыяй мог бы паспрачацца.

Пра настойлівыя спробы «адматаць стужку» да сакавіка 1994 г., як у апавяданні Аркадзя Аверчанкі, пісаў ужо не раз; што ні кажыце, той варыянт Канстытуцыі быў супярэчлівы… Згодзен з Юрыем Чавусавым, што можна (і варта) прыдумаць нешта лепшае, г. зн. выбраць «трэці шлях». Ну, а пакуль ён не працярэблены, віртуальна падшліфаваў тое, што ёсць.

«Не дасылайце яму [Лукашэнку] ніякіх прапаноў, акрамя адной: Лукашэнка павінен сысці», – заявіла 08.10.2020 С. Ціханоўская. Але ж я не прысягаў гэтай даме-палітыку, дый увогуле не звяртаўся да названага ёй «чалавека з ружжом»: шмат гадоў з ім не перапісваюся і не бачу карысці турбаваць яго парадамі… Праблема ў тым, што і да «неверагодных» мае опусы даходзяць, як да пчолаў.

Сумняваўся быў у дарэчнасці разваг пра «нараджэнне», або дафармаванне нацыі ў Беларусі-2020 – выявілася, што не адзін я такі скептык… Мінскі філосаф Іван Новік напісаў 04.10.2020: «Сёння казаць пра “нараджэнне нацыі” азначае ізноў упісаць нашую гісторыю і сучаснасць у аблудную парадыгму “даганяючага нацыяналізму”. Ізноў беларусам кудысьці ў прыхапкі пнуцца, таўкацца, бегчы за зніклым за даляглядам цягніком… “Нараджэнне нацыі” – занадта абстрактна, адцягнута і пафасна». Але тое, што сп. Новік сцвярджае далей, мне цяжэй прыняць: «Беларусы не “абуджаюцца”, не пратэстуюць і, нават, не “дэманструюць” сябе. Яны вучацца давяраць. Давяраць адзін адному і сваёй будучыні».

Можа, беларусы (у т. л., вядома, беларускія яўрэі) і вучацца, аднак эмпірычна і «на сваёй скуры» пакуль што гэтага не адчуваю. Хто давяраў мне пару год таму як палітолагу, перакладчыку ды чалавеку, зацікаўленаму ў захаванні/развіцці ідыш-культуры, тыя і давяраюць – за апошнія месяцы «зваротная сувязь» не ўзмацнілася. Аўтар гэтых радкоў нікуды не хаваўся і (быццам бы) не псаваўся маральна – значыць, фокус у іншым…

Ён, бадай, у тым, што размовы пра давер і салідарнасць застаюцца шмат у чым размовамі; грамадства змянілася істотна, але не радыкальна. Гэта адна з прычын, з якой падвіслі ў паветры годныя ідэі, выказаныя ў 2017–2020 г.: дошка ў памяць менскага ідышнага часопіса «Штэрн», скульптурныя кампазіцыі для ўшанавання дачасна памерлых медыяменеджараў і палітычных аналітыкаў, муралы і/або фотаабоі ў гонар пісьменніка Уладзіміра Караткевіча ды яго сяброў… За падабайкі-перапосты ў сеціве дзякуй, але, пры ўсёй павазе, чакаў-такі трохі большага.

Уважлівыя чытачы прыкмецілі, што ў апошніх маіх блогерскіх тэкстах паменела згадак пра яўрэйства – асноўнае месца аддаецца «агульным» cюжэтам. Дапраўды, у Беларусі адбываліся – і адбываюцца – даволі цікавыя культурніцкія падзеі, але, паколькі арганізатарам зазвычай «не да мяне», не дужа хочацца траціць на тыя падзеі ўвагу. Усё ж згадаю «Беларуска-яўрэйскі фестываль» (Мінск, 5-11 кастрычніка 2020 г.), у межах якога прайшоў (?) спектакль пра Мойшэ Кульбака. Сябра творчай суполкі, які ў другой палове 2010-х выдаў і прэзентаваў кніжку вершаў Кульбака, чытаў пра яго публічную лекцыю ў цэнтры Мінска і перакладаў яго прозу, даведаўся пра ініцыятыву беларуска-брытанскага тэатру «HUNCHtheatre» ледзь не апошнім, прычым выпадкова, з ведамкі афіцыёзнага агенцтва БелТА ¯\_(ツ)_/¯ ОК, пэўна, «скінуць інфу» на мой e-mail або ў fb-акаўнт рэдактара belisrael.info выявілася для сяго-таго (сёй-той) непасільнай задачай… 🙁

Дарэчы, год таму мы паведамлялі пра канферэнцыю, якую з тутэйшага боку планаваў наладзіць у чэрвені 2020 г. якраз «Цэнтр беларуска-яўрэйскай культурнай спадчыны», створаны ў красавіку 2019 г. Што паробіш – «не ў каня корм». Тым не менш я, нягледзячы на пэўную схільнасць да мізантропіі, меруся і далей падтрымліваць тых, каму гэта насамрэч трэба, дарма што магчымасці мае абмежаваныя, а падтрымка найчасцей будзе сімвалічнай. Зрэшты, Андрэй Малюш з гродзенскага аддзялення федэрацыі шахмат і такую ацаніў…

А. Малюш – чэмпіён Беларусі па шахматах 2004 г. Крыніца

Прывяду тыя абзацы з ліста дзеячаў культуры і мастацтва Рэспублікі Беларусь, з якімі на 100% згодзен (cпасылку мне прыслалі на мэйл – пад зваротам ужо звыш 1200 подпісаў). Ад вышэйшых чыноўнікаў патрабуецца:

Неадкладна спыніць запалохванне, ціск і рэпрэсіі ў дачыненні да работнікаў сферы культуры з боку сілавых структур і іншых службовых асоб. Ліквідаваць інстытут «чорных спісаў» як ганебную з’яву, недапушчальную ў еўрапейскім грамадстве ў XXI стагоддзі.

Аднавіць на працоўным месцы ўсіх работнікаў сферы культуры, якія былі звольненыя за сваю грамадзянскую пазіцыю. Спыніць усялякі ціск на супрацоўнікаў культурных устаноў.

Вызваліць і рэабілітаваць усіх палітычных зняволеных, а таксама ўсіх грамадзян, затрыманых падчас мірных акцый, незаконна аднесеных да праяў супрацьпраўнай дзейнасці.

Спыніць супрацьпраўную дзейнасць супрацоўнікаў сілавых органаў і правесці праверкі законнасці іх дзеянняў, пачынаючы з моманту збору подпісаў для вылучэння ў кандыдаты ў прэзідэнты Рэспублікі Беларусь.

Распачаць справу (тут лепей пасаваў бы множны лік: «справы» – В. Р.) па факце збіцця і зверскіх здзекаў з грамадзян, затрыманых падчас мірных дэманстрацый. Прыцягнуць да адказнасці кіраўнікоў сілавых структур, адказных за гвалт, расправы і пагрозы, за ўмяшанне ў прыватнае жыццё грамадзян.

Няхай гэта ўсё зараз падобна да ўтопіі, аднак арыенціры зададзены слушныя.

Пра тое, што ўтрымала ад падпісання адкрытага ліста. На мой погляд, выбараў прэзідэнта 9 жніўня 2020 г. не праводзілася, таму няма сэнсу прызнаваць іх «несапраўднымі» ды настойваць на правядзенні «паўторных» выбараў «у адпаведнасці з усімі міжнароднымі стандартамі» (удакладніць бы, якімі?). Што такое «адкрыты грамадскі дыялог улады з прадстаўнікамі народа», станам на сёння дакладна не ведаю; хто і як будзе яго арганізоўваць «на прадмет правядзення сумленных, празрыстых і справядлівых выбараў у Рэспубліцы Беларусь», таксама не зусім ясна. Адстаўка Цэнтравыбаркама – умова абавязковая, але невыстарчальная.

І вось яшчэ абзац: «У выпадку з’яўлення інфармацыі пра спробы ціску, пагроз звальнення або пра парушэнні правоў работнікаў сферы культуры, якія падпісаліся пад гэтым лістом, усе мы будзем дзейнічаць салідарна, ажно да адмовы ад прадстаўлення нацыянальных інтарэсаў краіны або адмовы ад арганізацыі міжнародных і нацыянальных культурных мерапрыемстваў». Цяжкавата ўявіць сабе салідарнасць 1200 людзей з розных мясцін, мала (або зусім не) знаёмых адно з адным i не згуртаваных у партыю, або хаця б у грамадскае аб’яднанне… Прынамсі я не адчуваю сябе настолькі вольным і магутным, каб абавязацца рэагаваць на кожнае з парушэнняў правоў кожнага з падпісантаў. Sorry.

Яшчэ пара слоў пра скасаваную шахматную алімпіяду «Мінск-2022» і спадарожныя з ёй імпрэзы (не плаціць ФІДЭ, напляваўшы на падпісаны ў студзені 2019 г. кантракт, было вырашана ў чэрвені 2020 г.). Аказваецца, 26.08.2019 старшынёй аргкамітэта быў зроблены аж цэлы намеснік старшыні ўрада РБ Ігар Петрышэнка, які займае гэтую высокую пасаду і цяпер. Чыноўнік такога рангу за 9 месяцаў не здолеў «нарадзіць» 13-15 мільёнаў долараў? Адна вулачка ў Драздах, па-мойму, каштуе даражэй – заклалі б яе, на крайняк, у ламбард якому сербскаму ці арабскаму госцю…

Найменшае, што можа пагражаць тутэйшым віцэ-прэм’еру і міністру спорту, – няпоўная службовая адпаведнасць. З іншага боку, прырода не церпіць пустэчы: «накрылася» алімпіяда – вярнуўся «Шахматны дворык» на вул. Паліны Асіпенка! 🙂

Такія афішкі з’явіліся на пад’ездах Каштанаўкі 25.09.2020

З пачатку 1980-х у доме № 19 дзеяў клуб «Прахадная пешка» і, дзякуючы намаганням Русланы Мачалавай, суседняя пляцоўка была разбітая на квадраты (з сярэдзіны 1980-х дзе-нідзе стаялі двух-трохметровыя фігуры з цэглы і бетона, якія трывалі амаль 30 год, хоць «Прахадная пешка» даўно пакінула раён). Потым тэма шахмат падзабылася, а цяпер нейкія энтузіясты згадалі яе.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

09.10.2020

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 09.10.2020  13:39

В. Рубинчик. Как эпистолярить?

«Если хочешь в чём-то убедить человека (пусть даже чиновника), поговори с ним лично», – с этим правилом я скорее согласен, чем нет. Но! Не всегда есть время напроситься на приём; кто-то из «важных людей» вообще не ведёт личных приёмов; часть вопросов можно выяснить/решить и «путём взаимной переписки».

Cейчас, в разгар сами-знаете-чего, личные встречи вообще cтановятся рискованными, а зачастую просто отменяются (отменился даже скромный турнир по шахматам среди членов Союза белорусских писателей, намеченный было на 22.03.2020). И вот на этом не очень весёлом фоне захотелось поделиться своим эпистолярным опытом – теми примерами, когда удавалось кое-чего достичь.

Возможно, среди читателей найдутся те, кто упрекнёт меня в «гордыне» – мол, добился малого, а хвалится! На самом-то деле я не считаю полученные результаты великим успехом, о котором следует звонить на всех перекрёстках, не претендую на гранты под проекты типа «Рубинчик-помоги», «языковая инспекция» и т. п. Это, по большому счёту, приватная публикация для приватных людей – за исключением одного эпизода, о котором ниже (в нём я всё ещё надеюсь на поддержку «гражданского общества»).

В языке идиш есть такая поговорка: «а litvak tut tshuve nokh far der avejre» («литвак кается, ещё не согрешив»). Дабы дополнительно укрепить собственные позиции, сошлюсь на п. 19 из военного билета – «наименование воинской должности и военно-учётной специальности». Там у меня красивым почерком написано: «Писарь делопроизводства».

Кто-то летит в космос, кто-то строит бизнес, а положение писаря-политолога обязывало писать и записывать… Поймите и простите 🙂

  1. Железная дорога

В конце 2016 г. перед отправлением по маршруту «Минск – Рожанка» приметил в зале ожидания столичного ж/д вокзала нечто необычное… С 2013 г. пассажиры проходят в зал через арку, на которой изображены гербы и выписаны названия городов Беларуси (вот здесь можно посмотреть).

Вместо правильного «Шчучын» я узрел на арке надпись «Шучын». Рассказал миру об этой ошибке – и не только об этой – в одной из серий своих «Катлет & мух». Ничего не изменилось. Тогда решил обратиться к руководству минского отделения БЖД, что и произошло весной 2017 г. Обращений по моей невнимательности было 2 (два) – привожу первое:

Паважанае спадарства!

Летась маю ўвагу прыцягнула дэкаратыўная канструкцыя на ўваходзе ў залу чакання вакзала станцыі «Мінск-Пасажырскі». Парадавала, што на гэтай своеасаблівай арцы пазначаны назвы найбуйнейшых населеных пунктаў Беларусі, дый сама ідэя добрая. Але, на жаль, некаторыя назвы паказаны з памылкамі. Вось тое, што я разгледзеў, у алфавітным парадку:

Гольшаны (трэба: Гальшаны)

Жіровіцы (трэба: Жыровіцы)

Карелічы (трэба: Карэлічы)

Чаусы (трэба: Чавусы)

Шучын (трэба: Шчучын)

Для ілюстрацыі дасылаю файл з выявай («Шучын»). Нарматыўнае напісанне прапануецца ў адпаведнасці з даведкавым выданнем «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь».

Мяркую, калі памылкі заўважыў я, то іх заўважылі і сотні іншых наведвальнікаў галоўнага вакзала краіны. Буду ўсцешаны, калі сёлета вы паправіце згаданыя надпісы.

З найлепшымі зычэннямі…

Довольно скоро пришёл весьма позитивный ответ от зам. начальника отделения Ивана Ивановича Грибанова:

И, главное, в апреле 2017 г. надписи с ошибками действительно были исправлены.

  1. Министерство культуры

Летом 2017 г., во время «литературной» экскурсии «по еврейским местам Минска», меня слегка удивило, что никто из участников (в том числе и экскурсовод) не знал, где в довоенной столице БССР находилась редакция идишского журнала «Штерн». А ведь дом на улице Революционной, 2 пережил войну – и даже адресация не изменилась.

Осенью 2017 г., когда в рамках «(Не)расстралянай паэзіі» выпало читать лекции о Моисее Кульбаке и Изи Харике, поделился со слушателями идеей: «установить бы мемориальную доску на здании, где находилась редакция, в которой работали оба писателя». Никто не возражал, и я подготовил обращение в два министерства: культуры и информации.

Добры дзень, паважаныя міністры!

Звяртаюся да вас з прапановай – магчыма, не зусім звычайнай. На маю думку, заслугоўваюць увекавечання ў Мінску літаратурны часопіс «Штэрн», які выходзіў у нашым горадзе на мове ідыш у 1925–1941 гг., а таксама вядомыя паэты і празаікі, якія працавалі ў рэдакцыі часопіса «Штэрн».

Прапаную павесіць памятную дошку на будынку, дзе звыш 10 гадоў знаходзілася рэдакцыя названага часопіса, і згадаць на ёй некаторых творцаў. Ідэя гэтая не новая, на пачатку 2000-х гадоў у гутарцы з Аркадзем Шульманам яе выказваў пісьменнік Рыгор Львовіч Рэлес (1913–2004) – гл. дадаткі 1-2. Тэкст на дошцы мог бы выглядаць так:

SHTERN

Па гэтым адрасе (або: У гэтым будынку) ў 1930–1941 гг. знаходзілася

рэдакцыя ідышамоўнага часопіса «Штэрн» («Зорка»), у якой працавалі

Зэлік Аксельрод (1904–1941) ZELIK AKSELROD

Майсей Кульбак (1896–1937) MOJSHE KULBAK

Ізі Харык (1896–1937) IZI KHARYK

ды іншыя знакамітыя пісьменнікі.

Сем словаў, якія тут падкрэслены, варта перадаць квадратнымі літарамі. Як вы ведаеце, мова ідыш мела афіцыйны статус у БССР 1920–1930-х, і надпісы на ёй дапамогуць выявіць «дух часу». Калі будзе патрэба, то я падрыхтую надпісы на ідышы квадратнымі літарамі. Маю сертыфікат, які пацвярджае гэтае ўменне (гл. дадатак 3).

Чаму іменна Аксельрод, Кульбак, Харык? Вышэйзгаданы Р. Л. Рэлес, які сам друкаваўся ў часопісе «Штэрн», аргументавана пісаў пра іх як пра вядучых майстроў краснага пісьменства на ідышы ў БССР 1930-х гадоў – напрыклад, у сваёй кнізе 1997 г. («В краю светлых берез», Мінск, выдавец Э. С. Гальперын; с. 315–320). Дадам, што многія творы Аксельрода, Кульбака і Харыка актуальныя ў ХХІ ст. Некалькі фактаў:

У 2006 г. у маскоўскім музеі асабістых калекцый пры Дзяржаўным музеі выяўленчага мастацтва імя А. С. Пушкіна была праведзена выстаўка з выкарыстаннем вершаў Зэліка Аксельрода: гл. www.lechaim.ru/ARHIV/168/palitra.htm

Песні на словы Ізі Харыка ў арыгінале і ў перакладах сёлета з поспехам выконвалі народная артыстка Грузіі і Расіі Тамара Гвердцытэлі, беларуская спявачка Святлана Бень…

Раман Майсея Кульбака «Зельманцы», створаны ў Мінску ў 1930–1935 гг. (упершыню публікаваўся акурат у часопісе «Штэрн»), дагэтуль карыстаецца папулярнасцю, пра што сведчыць і яго нядаўняе перавыданне на беларускай мове (Мінск, 2015, пераклад з ідыша Віталя Вольскага; выдавецтва «Папуры», серыя «Мая беларуская кніга»).

Выснова: дошка з імёнамі трох літаратараў у цэнтры горада прыцягне дадатковую ўвагу да айчыннай літаратуры і павялічыць каштоўнасць сталічнага будынка па вул. Рэвалюцыйнай, 2 як турыстычнага аб’екта. Апрача таго, такая дошка была б данінай памяці асобам, якія загінулі ад куль НКУС.

У выпадку, калі прапанова зацікавіць вас (або аднаго з вас), гатовы перадаць у падначаленыя вам міністэрствы (ці ў адно з іх) доказы таго, што: а) рэдакцыя часопіса «Штэрн» у вышэйпазначаны перыяд знаходзілася іменна па адрасе Рэвалюцыйная, 2; б) трое названых літаратараў сапраўды ў ёй працавалі. Гатовы таксама абмеркаваць далейшыя крокі, у тым ліку звязаныя з фінансаваннем праекта.

Звярнуўся менавіта да вас, бо міністэрства культуры ў пэўнай ступені курыруе літаратараў, а міністэрства інфармацыі – перыядычныя выданні. Хочацца стаць сведкам вашых высілкаў, скаардынаваных для добрай справы.

Приложения 1-3, упомянутые в письме

* * *

Мининформ, возглавляемый «большим любителем» еврейской культуры, прислал отписку. Более конструктивной была реакция минкульта РБ, сотрудница которого даже позвонила мне домой и кое-что объяснила (в частности, откуда в письме замминистра взялась таинственная «Бярозаўка» :))

В результате я подготовил нечто вроде научного обоснования. Увы, с конца 2017 г. по обстоятельствам личного характера я не мог в полную силу заниматься продвижением идеи. Оно было доверено Белорусскому фонду культуры, и летом 2018 г. БФК получил копию решения Мингорисполкома…

Итак, позволение на установку доски, хоть и с «обрезанной» надписью, дано уже почти 2 года назад. Мне не известно об усилиях еврейских организаций, направленных на реализацию проекта. Зато минский художник Андрей Дубинин ещё в 2018 г. сделал эскиз доски:

Если кто-либо из общественных активистов захочет довести дело до конца (здесь основной вопрос, по-видимому, финансовый) – милости прошу.  (Когда закончатся все коронавирусные пертурбации, ясное дело.)

  1. Администрация Фрунзенского района

В декабре 2017 г. побеспокоил руководство крупнейшего района столицы (предварительно, как и в первом случае, обозначил проблему в «Катлетах & мухах» – и тоже без толку):

Добры дзень! На тэрыторыі Фрунзенскага раёна сёння бачыў два паказальнікі з памылкамі. Адзін з іх, змешчаны на вул. Прытыцкага (трэці слуп перад паваротам на вул. Нёманскую, насупраць будынка па адрасе «вул. Нёманская, 2»), мае надпіс «вул. Жабрака», а між тым правільна «ВУЛ. ЖЭБРАКА». На маю думку, акадэмік, кіраўнік беларускай Акадэміі навук у 1940-х гг. Антон Раманавіч Жэбрак заслугоўвае, каб яго прозвішча пісалі правільна.

На другім паказальніку (таксама вул. Прытыцкага, прыпынак «вул. Альшэўскага» ля «BonHotel», насупраць Кальварыйскіх могілак) пазначана «Beiruta st.», але ж правілы транскрыпцыі патрабуюць, каб «вул. Берута» перадавалася так: «BIERUTA ST.»

Калі б памылкі назіраліся ў глухім завулку, я б, можа, і не стаў вас турбаваць. Але ў дадзеным выпадку яны зафіксаваныя на ажыўленай магістралі, дзе паказальнікі штодзённа бачаць тысячы людзей. Прашу паправіць…

Зробленыя мною фатаграфіі дадаюцца.

Ответ пришёл в январе 2018 г… Не без опечаток, но такова жизнь:

Главное, что в начале 2018 г. поменяли указатель возле «BonHotel», а несколько месяцев спустя – и тот, что отсылал на «вул. Жабрака» (его вообще убрали от греха подальше :)).

  1. «Минсктранс»

В январе 2019 г. обратился в «Минсктранс», предложив исправить при объявлении остановки 33-го троллейбуса «вуліца Альшанская» на правильное «вуліца Альшэўскага». Руководство оперативно откликнулось…

Счёл нужным ответить «целый гендиректор» – Леонтий Трифонович Папенок. Любопытно, что в Минске таки есть улица Ольшанская, но в другой части города…

Л. Т. Папенок (фото отсюда)

* * *

Сделаю пару довольно банальных, но небесполезных выводов:

1) В 2010-х годах сотрудники государственных организаций склонны были отвечать на белорусскоязычные обращения по-белорусски. Вопросики от «перспективного», по мнению А. Шрайбмана, политика вроде «Почему ни один документ в госучреждении не дублируется по-белорусски? Почему ни один чиновник не разговаривает со мной по-белорусски, когда я к нему на этом языке обращаюсь?» (февраль 2018 г.) представлялись мне демагогичными два года назад, да и до сих пор так представляются.

2) Трудно изменить Конституцию, избирательную систему и т. п., тем не менее частные, локальные успехи достижимы и в нашем авторитарном царстве-государстве.

Вольф Рубинчик, г. Минск

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 26.03.2020  07:15

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (128)

Шалом! Ну, паехалі… Як ні круці, а зноў даводзіцца разграбаць бруд, бо «калі не я, то хто»? 🙂

Спыніўшы выданне бюлетэня «Мы яшчэ тут!» (2009), у пачатку 2010-х амаль не прыглядаўся да суплётаў у «яўрэйскай абшчыне»: раз на год хадзіў да «Ямы», а так займаўся перакладамі, выпускаў кніжкі, удзельнічаў у навуковых сходах, etc. Пасля выправы на ідышны семінар у Кіеў (верасень 2014 г.) зноў пачаў прыглядацца – мо і дарэмна, бо многія карцінкі наганялі сум, а важкай альтэрнатывы «левіншчыне» не вырысавалася.

Не хачу казаць, што з яўрэямі Беларусі нічога не будзе – хутчэй, будзе нічога, як у «Дні апрычніка» Уладзіміра Сарокіна. Гэта, па вялікім рахунку, і шлях Сінявокай – таптанне на месцы, вечнае захапленне міражамі. Аднак ва ўладных колах Беларусі ўсё ж часам заўважнаe разуменне таго, што варта спадзявацца перадусім на сваіх суайчыннікаў, прыслухоўвацца ў тым ліку і да «дысідэнцкіх» думак… На «яўрэйскай вуліцы» такое разуменне практычна адсутнічае – як адсутнічае самастойная ды самавітая супольнасць беларускіх яўрэяў, пра якую летуценіў у пачатку 2000-х гг. Cурагатная ж «абшчына» часцяком паводзіла сябе, бы той сабака на сене, таму пайшлі ў глум і мае мары 2016 г.: няма ні беларускай іудаікі як грамадска-запатрабаванай з’явы, ні «прасунутых» курсаў мовы ідыш. У верасні пайшоў у лепшы свет прафесар псіхалогіі, заслужаны дзеяч навукі Якаў Каламінскі (1934–2019), аўтар звыш 30 кніг. Днямі памерла адна з найбуйнейшых спецыялістак у гісторыі беларускіх яўрэяў, кандыдатка культуралогіі Вольга Сабалеўская (1974–2019), колькі год таму выціснутая з Гродзенскага дзяржуніверсітэта… Цяпер шанцаў на развой іудаікі будзе яшчэ меней.

 

Св. памяці В. A. Сабалеўская (фота з ok.ru) і Я. Л. Каламінскі (фота з koob.ru)

Яўрэйскі «афіцыёз» не падтрымаў (прынамсі пра чынную падтрымку ніц не ведаю) і сціплыя прапановы 2017–2019 гг.: усталяванне дошкі ў памяць пра часопіс «Штэрн» на вул. Рэвалюцыйнай, 2 у Мінску; выпуск канверта з выявай Мойшэ Кульбака да 125-гадовага юбілею пісьменніка ў 2021 г. Дзякуй асобным актывістам, такім як мінчукі Інэса Ганкіна і Алекс Фурс – хоць яны й не выходзілі са мной на сувязь у гэтых справах, але пашыралі згаданыя ідэі ў публічнай прасторы.

Затое ў «лідараў» сёлета хапіла імпэту на вэрхал вакол барысаўскага гурта «Жыдовачка»… Зрэшты, на гэтую тэму выйшла пара іранічных матэрыялаў, праз якія дастаў новую жменю цэтлікаў ад людзей з паралельнай рэальнасці (напрыклад, выхваляюцца сваім веданнем белгісторыі – і тут жа пішуць аб працы ў 1926 г. Беларускай акадэміі навук, утворанай на 2 гады пазней). Акей, хлопцы-дзеўкі; калі б вы мяне хвалілі, я б насцярожыўся і падумаў, што нешта рабіў не так.

Верасень 2019 г., fb-старонка галоўнага рабіна Іудзейскага рэлігійнага аб’яднання ў РБ. На месцы нашчадкаў Самуіла Плаўніка (Змітрака Бядулі) запхаў бы армяна-яўрэйскаму маргіналу абразу ў глотку…

В. А., знаны таксама цэнзураваннем «вікіпедыі», што зачапіла Алеся Астравуха, – дагэтуль не абы-хто, а трэцяя асоба ў «Саюзе бел. яўр. абшчын» (як мінімум, лічыцца такім на сайце арганізацыі).

 

Цікава, што ў сярэдзіне 2000-х «Саюз» падтрымаў выданне зборніка твораў Бядулі, дзе быў і «нехарошы» нарыс «Жыды на Беларусі» (гл. фотку справа). Дэлегацыя «чэсных яўрэяў» у 2006 г. ездзіла святкаваць 120-годдзе пісьменніка на яго радзіму ў Пасадзец.

Усё-такі ў часы кіравання Леаніда Левіна рабілася нешта карыснае – вунь у 2004 г. дапамаглі выдаць кнігу Гірша Рэлеса ў арыгінале, аф ідыш. Офісы на В. Харужай, 28 – агмень адмоўнага адбору? 🙁

Дарэчы, у верасні 2019 г. у музеі гісторыі беларускай літаратуры была адкрыта выстава, прысвечаная Л. М. Левіну, – даведаўся пра яе з той самай fb-старонкі рава Мардэхая Райхінштэйна.

Чаму на выстаўцы паказалі зборнік 2011 г. Рыгора Барадуліна з чыімсьці надпісам, не саўсім ясна. У народнага паэта Беларусі почырк быў крыху іншы (гл. справа).

Але пару слоў пра Змітрака Бядулю, які цяпер успрымаецца як адзін з першых пасярэднікаў паміж беларускай і яўрэйскай культурамі (без яго, магчыма, не было б і мінскага музея, каторым у 2012–2019 гг. кіраваў «удзячны» абаронца «рускага свету»). У 1918 г. Бядуля насамрэч пісаў у сваім нарысе: «Наш народ нічога кепскага не рабіў жыдом», як бы аддзяляючы сябе ад яўрэяў (гэта, відаць, тлумачыцца яго палітычнай пазіцыяй – падтрымкай нованароджанай БНР, якая абапіралася найперш на беларусаў – і жаданнем прадухіліць пагромы, магчыма, неўсвядомленым). Тым не меней Бядуля не выракаўся яўрэйства, не хрысціўся, дарма што ў рэдакцыі «Нашай Нівы» 1910-х гг. яму паступалі прапановы.

Наведаўшы ў Іерусаліме паэтку Рахіль Баўмволь (1914-2000; яна ведала Бядулю, калі жыла ў Менску да вайны), у верасні 1998 г. я чуў ад яе такія словы: «Он был очень добрый, еврейственный…» Сябравалі з Бядулем ідышныя пісьменнікі, той жа Ізі Харык. Самуіл Плаўнік паўдзельнічаў у складанні першага ідыш-беларускага слоўніка (1932), перакладаў Шолам-Алейхема ды шмат каго яшчэ.

Так, Бядуля/Плаўнік (1886–1941) з 80-90-гадовай адлегласці можа выглядаць як слабы і грэшны чалавек: паддаўся бальшавікам, у 1930-х падпісваў звароты супраць ахвяраў сталінскага тэрору… Аднак ён пакінуў пасля сябе выдатныя творы, з якіх можна даведацца пра быт беларуска-яўрэйскіх мястэчак на рубяжы ХIХ-ХX cт. («У дрымучых лясах»), становішча яўрэяў на пачатку Першай сусветнай вайны («Жыды», «Набліжэнне») і ў Беларусі 1920-х гадоў («Язэп Крушынскі», т. 1). Што застанецца ад яго цяперашніх «крыўдзіцеляў»? Пытанне рытарычнае.

Няйначай у выніку працы такіх «адукатараў», як пан Акапян і яго калегі па «Саюзу», Жанна-«Авіталь», яшчэ не старая жыхарка другога па памерах горада Беларусі, пасля 20-гадовага наведвання «абшчыны» і паездак на розныя «Лімуды» не здольная прачытаць элементарны тэкст на ідышы (дый увогуле паблытала ідыш з іўрытам). Затое ў ліпені 2019 г. гомельская медсястра была ўпэўнена, што ў славян «генетычна закладзена нянавісць да яўрэйскага народу». Пасмешышча і фэйспалмішча.

Не ўсе тут падобныя да Ж. П., але такіх шмат, і яны «выносяць мозг» цягам усіх 30 гадоў «адраджэння яўрэйскага жыцця» ў краіне. Дзіва што няма абяцанай у 1998 г. мемарыяльнай пазнакі на «Рускім тэатры», а пахаванні на зараўнаваных яўрэйскіх могілках у раёне мінскай вул. Калектарнай рэгулярна ўскрываюцца з 2000-х гг. Штораз рэакцыя «прафесійных яўрэяў» рэзюмуецца словамі: «Ніколі не было, і вось ізноў». Цяпер во пасла Алона Шогама падцягнулі; у прынцыпе, яго слова магло б нешта значыць, але не на фоне дыпламатычнага канфлікту ў сувязі з масавым нядопускам беларусаў у Ізраіль.

Планы 2000 г., ад якіх застаўся толькі буклет. І Шыцік (aka Данькоў), і Дорн потым сядзелі за кратамі.

Больш-менш эфектыўна тутака працуе хіба служба дагляду старых і нямоглых – «Хэсэды» & «Рахамімы». Настолькі эфектыўна, што адна сацыяльная работніца з Бабруйска, беспартыйная Таццяна Гутарава, 1965 г. нар., сёлета пажадала стаць дэпутаткай «парламента» – і, што цікава, яе зарэгістравалі ў акрузе № 78 (разам з васьмю іншымі кандыдатамі).

Але, на РБ няўхільна падаюць імклівым дамкратам «парламенцкія выбары» 17.11.2019. Алену Анісім і Ганну Канапацкую 17.10.2019 не зарэгістравалі ў якасці кандыдатак у «палатку»: быццам бы подпісы выбарцаў «не тыя». Без аніякай злараднасці заўважу: лепей бы шаноўныя дамы ў свой час паслухалі мяне і паспрабавалі скасаваць указ аб прызначэнні «выбараў» на лістапад 2019 г. (замест жніўня-верасня 2020 г.). Нагадаю, што ўвосень 2002 г. Якаву Гутману за колькі тыдняў удалося сабраць подпісы канстытуцыйнай большасці дэпутатаў (75) пад петыцыяй у абарону гісторыка-культурнай спадчыны. Як выяўляецца, ад тактыкі «гучныя словы, мінімум рэальных крокаў», прынятай працягнутай увесну-улетку 2019 г., «альтэрнатыўныя» дэпутаткі мала што выйгралі.

Можа, у Мінгарвыканкаме прыслухаліся акурат да мяне, дый ліквідавалі «даўгабуд» на вуліцы Прытыцкага, а мо проста прыемнае супадзенне… Так ці іначай, гектар зямлі вярнуўся мінчукам.

Было ў красавіку 2018 г. і стала ў кастрычніку 2019 г.

Нейкія палавінчатыя крокі ў слушны бок зрабіла таксама міністэрства спорту і турызму РБ. У жніўні 2018 г. Уладзіслаў Каташук – вопытны трэнер з Брэста, 30.07.2018 па надуманых прычынах выключаны з Беларускай федэрацыі шахмат – атрымаў права на вышэйшую катэгорыю (бо яго вучаніца Аляксандра Тарасенка заняла 3-е месца на чэмпіянаце Еўропы). БФШ тармазіла працэс прысваення, што, безумоўна, біла па кішэні педагога… Але праз год (!) Каташук усё ж зрабіўся трэнерам вышэйшай катэгорыі.

Праўда, вельмі па-казённаму піша той намміністра – ні «дабрыдзень», ні «паважаны». І так, рашэнне было прынятае 02.09.2019, паведаміць пра яго кваліфікаванаму шахтрэнеру (якіх у Беларусі адзінкі) расчухаліся толькі 04.10.2019, а ў абласное ўпраўленне спорту і турызму загад паступіць пазней… Маўляў, цярпеў год, пацярпі яшчэ месяц-паўтара? Не ведаю, як у вас, шаноўныя, а ў мяне пасля гэтай гісторыі не пабольшала жадання звязвацца з тутэйшым мінспорту. Зрэшты, маё нежаданне многіх тутэйшых дзяржаўных (дый недзяржаўных) устаноў датычыцца. Найперш тых, якія, нібыта робячы вялікую ласку, аддаюць табе тваё ж.

Жэстачайшэ жартаваў сайт адміністрацыі Кастрычніцкага раёна г. Мінска яшчэ 10 дзён таму (цяпер гэтая старонка выдалена, што нагадала гісторыю з «Авивам»):

Загаловак пра «лішкі свабоды» – 2013 года, але ж і сёлета мог бы служыць цынічненькім дэвізам для ўсёй дзяржавы. Нават і для адной суседняй.

Збольшага парадавала новая кніга Алеся Карлюкевіча, якога лічу нягеглым чыноўнікам (як міністр інфармацыі РБ ён «вагаецца з лініяй партыі», дый карысць ад існавання яго міністэрства ўвогуле невідавочная), але неблагім краязнаўцам. У сваёй новай кнізе («Роднымі сцяжынкамі», 2019) піша і пра яўрэяў, у тым ліку пра вялікага акцёра. Цытуе майго старога знаёмца Іллю Рэзніка: «На мінскай маставой… паміраў кароль Лір – Міхоэлс».

Ды з якога перапуду Мацвей Гейзер са сваёй «шчымлівай кнігай пра Міхоэлса» стаў у Карлюкевіча «Глейзерам»? 🙂

Здаецца, дзяржава ўсё ж істотна абмяжуе распаўсюд рэкламных улётак па паштовых скрынях у пад’ездах (намер, з якога я кпіў год таму). «Наверсе» – свавольствы аж да сістэматычных парушэнняў Канстытуцыі, «унізе» – навязванне тупых дробязных правілаў, рэгламенцёж… Усё заканамерна.

Мінабароны РБ вучыцца піярыць сябе… Пры дапамозе бландзінкі-маёра, праз «незалежныя» СМІ.

Фота з nn.by

Можа, і чаго іншага міністэрыя навучыцца – каб не здаралася такіх трагедый, як крывавы салют 03.07.2019 і cмерць салдата 2 гады таму. Праўда, меў тады рацыю Мікола Дзядок: «змяніць войска як інстытуцыю немагчыма, не змяніўшы ўсё грамадства, яго маральныя ўстаноўкі і схемы функцыянавання».

Мінскія навіны. 23.10.2019 ахвотныя пойдуць у «Jewish Museum» на дыскусію «Якая яўрэйская кніга патрэбна Беларусі?» (мяне там не будзе; анансую толькі дзеля сябра, каторы мае выступіць). 27 кастрычніка – вечарына ў кафэ «Грай», прысвечаная забітым у 1930-я гады беларускім літаратарам, у тым ліку і яўрэям. 11 лістапада ў Палацы мастацтва (17:00) адчыніцца ІІІ выстава «Праўда пра Курапаты». Адзін з арганізатараў, Марат Гаравы, паведамляе, што выстава будзе працаваць да 22.11.2019.

(27.10.2019 М. Гаравы ўдакладніў, што адкрыццё выставы “Праўда пра Курапаты” перанесена на 13 лістапада 2019 г., 17:00. Адрас той жа: Мінск, вул. Казлова, 3. – belisrael)

Уваход паўсюль больш-менш вольны.

Гэта апошняя серыя «Катлет & мух» – серыяла, які існаваў больш за 4 гады, з лета 2015 г. Дзякуй усім, хто быў побач.

Цытатнік

«Позна стукаць па стале, калі ты ўжо з’яўляешся толькі стравай»; «Трэба мець вялікую цярплівасць, каб ёй навучыцца»; «Я трапіў не ў мішэнь? Менавіта туды і цэліўся» (з «Непрычасаных думак» Станіслава Ежы Леца ў перакладзе Міхася Мірановіча, «Дзеяслоў», № 101).

«Свет, верагодна, выратаваць ужо не ўдасца, але асобнага чалавека — заўсёды можна» (Іосіф Бродскі, 1987)

«Ультраправыя погляды многіх выхадцаў з былога СССР у Ізраілі, ЗША і Германіі – не вынік абставінаў або цяжкасцей інтэграцыі ў новае грамадства, а яўны вынік постсавецкага канцэптуальнага і культурнага багажа, які яны прывозяць з сабой і які працягвае вызначаць іх стаўленне да грамадзянскіх і нацыянальных пытанняў» (Дзмітрый Шумскі, кастрычнік 2019)

«Бадай, не будзе залішнім прызнаць, што, як усе людзі падзяляюцца на мужчын і жанчын, гэтак яны падзяляюцца ў адносінах да свабоды: на людзей свабоды і людзей несвабоды. Першыя адрозніваюцца ад другіх тым, што для іх існуе само паняцце свабоды. Для другіх не: для іх гэта абстрактная, мутная, збыткоўная ідэя». (Алег Дорман, 17.10.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.10.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

 

Апублiкавана 21.10.2019  13:55

От редактора belisrael

Не со всем, о чем  писал в длиннющей авторской серии В. Рубинчик, можно соглашаться, но каждый материал затрагивал важные темы и  был интересен.

Роман ХУДАЛЧ. Две с половиной рецензии на две книги

Тексты Р. Худалча, приуроченные к выходу книг на белорусском языке, были, что более чем естественно, опубликованы сперва по-белорусски (в fb). Мы посовещались и решили, что и русскоязычным нашим читателям интересно будет познакомиться с рассуждениями о творчестве А. Северинец и К. Бонды, а потому перевели эти рассуждения на «великий и могучий». Кстати, один из героев книги А. Северинец – Мойше Кульбак, и действие происходит, среди прочих минских мест, в редакции журнала «Штерн». – belisrael.

* * *

Роман Худалч

Два взгляда на роман Анны Северинец «Гостиница “Бельгия”» – добродушный и критичный

ДОБРОДУШНЫЙ

Молодняк: секс, драгз, рок-н-ролл

(Евангелие от Анны)

Sex&drugs&rock&roll – девиз каждого молодого поколения. Разве что drugs и rock-n-roll у каждого свои. Ну, а секс со времён Адама изменился мало…

В романе Анны Северинец «Гостиница “Бельгия”» как раз описываются все эти необходимые составляющие молодости.

1920-е годы, юная советская Беларусь, и такие же юные литераторы, создающие своё объединение «Молодняк». Не беда, что вместо псилоцибинов и травки у них обычная водка, а вместо рок-н-ролла – поэзия.

Основной герой романа – поэт Алесь Дударь, личность реальная. Он написал стихотворение «Пасеклі Край наш папалам», за которое был выслан в Смоленск на три года.

Следует отметить, что практически все персонажи «Гостиницы «Бельгии»» – реальные люди, которые жили и действовали в 20-30-х годах прошлого века: читатель встретит и Янку Купалу, и наркома земледелия [БССР] Дмитрия Прищепова, и поэта Владимира Дубовку… Чуть ли не единственный придуманный персонаж – Настя Нарутович, которая ведёт свой рассказ о Дударе и «Молодняке». Но и её соло вплетается в авторскую хвалебную песнь Дударю.

Да, это ода литератору, чьим творчеством Анна Северинец искренне увлекается. Каждый, кто хотя бы немного следить за белорусским публичным пространством, знает об этом увлечении Алесем Дударем – авторка его не прячет.

Романный Дударь – своеобразный Джек Воробей: безусловный лидер и харизматик, более близкий к трикстеру, чем к безусловно позитивному или негативному герою.

Да, авторка не утаивает неприятные черты своего персонажа. Он любит пьяные загулы с друзьями в отеле «Европа», ходит по проституткам, одновременно ухаживает за двумя барышнями, забывает о своих же обещаниях товарищам по «Молодняку» и злится, когда ему об этом напоминают…

Особенно непривлекательной выглядит история с молодняковцем Анатолием Вольным и его женой-буфетчицей. Писатель решил быть ближе к народу и взял себе в жёны девушку из «городских низов». Однако затем интеллигентский морок прошёл, и Вольный понял, что буфетчица ему не ровня: стихов не понимает, о литературе поговорить не может… Брошенную жену стали «утешать» другие молодняковцы, в том числе и Дударь. Доутешались до того, что она оказалась на панели, среди уличных проституток.

Анна Северинец не оправдывает своего героя за этот поступок, как не оправдывает его и за жгучую зависть и нелюбовь к другому литератору – Владимиру Дубовке. Но всё это – часть того рок-н-ролла, той поэзии, которыми живёт Дударь. Без этих минусов его характер был бы неполным.

(Например, таким одномерным получился у писательницы Владимир Дубовка – позитивный, умный, красивый, радетель за Отчизну… Объёмность ему придаёт именно взгляд глазами Дударя – с ненавистью к этому франтоватому московскому белорусу, который ставит себя выше их, местных молодняковцев…)

Правда, упрекать своего персонажа Северинец тоже не спешит. Создавал оглобельную литературную критику под псевдонимом «Тодар Глыбоцкі»? Так ведь был принуждён к этому поведением своих бывших соратников. Писал покаянные письма за своё поведение? Вынуждался к этому политическими обстоятельствами. Как и был вынужден пойти на некоторое сотрудничество с «органами».

Рок-н-ролл уже отзвучал, а рок-н-рольщик этого не заметил. Дальнейший путь в тюремную камеру и под расстрельную пулю – словно лишний довесок: трагедия случилась значительно раньше…

Анна Северинец в послесловии к роману пишет: «Мне важно отметить, что в романе «Гостиница “Бельгия”» почти нет художественного вымысла. В любом случае он здесь минимальный. Чаще всего этот текст – пересказанный архивный документ, газетная статья, черновик воспоминаний, страница мемуаров, стихотворение, рассказ, критический отзыв, хроника “толстого” журнала».

Словом, «фильм основан на реальных событиях», как принято отмечать в нынешних кинолентах.

Правда, изучать историю «Молодняка» по этому роману «с нуля» вряд ли стоит. Авторка обходит общеизвестные хрестоматийные моменты и выделяет менее известные – всё ради того, чтобы оживить эпоху. Поэтому о традиционном молодняковском «бодании со старшими» здесь не встретишь ни слова: молодые и старые литераторы чуть ли не в обнимку ходят.

P.S. Расшифровывать название романа «Гостиница “Бельгия”» не хочу – оно будет легко понятна любому читателю произведения. Но не могу не воздержаться от замечания в духе литературного критика из объединения «Узвышша» Антона Адамовича. В названии поэмы Язэпа Пущи «Цень консула» критик вычитал антисоветскую фигу в кармане – аббревиатуру «ЦК».

Так и в романе Анны Северинец за спинами персонажей постаянно маячит романная аббревиатура – ГБ.

P.P.S. Издательство «Регистр» выпускает уже второй роман Анны Северинец. На обложке книги отмечено: «От авторки бестселлера “День Святого Патрика”». Пользуясь тем, что романы Северинец становятся бестселлерами, издательство нахально игнорирует качество издания. Корректорских погрешностей в новой книге немного меньше, чем в «ДСП», но всё равно для бестселлера можно было бы нанять корректора, а не только стиль-редактора и ответственного за выпуск.

КРИТИЧНЫЙ

Перевёртыш Алесь Дударь

«История – это политика, обращённая в прошлое», – сказал кто-то из остроумцев. «Историю пишут победители», – добавил другой. Эти две максимы следует держать в памяти, читая роман Анны Северинец «Гостиница “Бельгія”».

Нам предлагают взглянуть на литературное объединение «Молодняк» – пожалуй, самую задиристую из белорусских литературных организаций. Авторка рассказывает нам историю в лучших голливудских традициях: экшн, секс, рок-н-ролл… А, нет, это не рок-н-ролл — это поэзия 1920-х. Бунтарская, дерзкая, с высоко поднятой головой.

В центре событий – поэт Алесь Дударь, он же Шурка Дайлидович. Личность эта для авторки не случайная: Дударь у неё – мера всех (поэтических) вещей. Это знает каждый, кто хотя бы немного сталкивался в публичном пространстве с высказываниями Анны Северинец на тему литературы. (Впрочем, не столкнуться с ними трудновато: Анна – словно та неуёмная любимая женщина, которая царит сразу и в доме, и в мыслях, и в кошельке, и в сердце, и в почках. Так и высказывания Северинец можно встретить и на TUT.by, и на сайте «Нашай нівы», и на радио «Свабода»…)

В «Гостинице “Бельгия”» мир тоже вертится вокруг Дударя – его «Молодняка», его друзей и любимых. Безусловно, образ этого неугомонного поэта авторке удался: Дударь у неё живой, нешаблонный. Он и поэт, и борец за белорусскость, и бабник (а кто из поэтов не без того?)…

Дударю у Северинец веришь. Но только до того момента, пока не сопоставляешь романный мир с историческими реалиями. Анну Северинец подвело желание создать романтического героя – в духе тех самых романтических 1920-х.

Поэтому в «Гостинице “Бельгия”» читатель не найдёт ни единого слова о том, как Алесь Дударь занимался литературными доносами на своих конкурентов. Владимира Дубовку и Язепа Пущу он обвинял в «разложении молодёжи буржуазной поэзией», которая попала под влияние российских поэтов Игоря Северянина и Александра Вертинского (оба «декадента» оказались в «белогвардейской эмиграции»). Не самое безопасное сравнение в СССР 1928 года.

Андрей Мрый в своём «Письме другу трудящихся Иосифу Виссарионовичу Сталину» открыто писал, что именно Дударь вместе с соратниками Вольным и Гародней называли его роман «Записки Самсона Самосуя» антисоветским. И после этой оглобельной критики печать романа была прекращена…

Чем это отличается от сегодняшних речей кремлёвского телепропагандиста Дмитрия Киселёва? А тоже ведь человек имел славное прошлое – был награждён за «вклад в защиту независимости Литвы» (медаль Памяти 13 января).

Нетрудно догадаться, почему эти поступки Дударя в романе не отражены – слепить трагически-романтического героя из доносчика очень сложно. Это уже не лорд Байрон, а как минимум «Игра престолов», а то и вообще «Карточный домик» с его интригами и коварством.

Анна Северинец выступает как защитница «расстрелянных поэтов». Но следует ли безоговорочно защищать жертв репрессий, если эти же люди ранее сами укрепляли систему, которая затем их сожрала? Тем более что Дударь в своём изобличительном верноподданном пафосе служил советской власти не один: его друг и соратник Анатолий Вольный одобрил первую волну репрессий против бывших коллег.

Белорусское общество уже столкнулось с похожим вызовом, когда поляки хотели убрать имя Бронислава Тарашкевича с Белосточчины – как память о коммунистической эпохе. Белорусы заступились за репрессированного учёного и общественного деятеля – и услышали в ответ от поляков: а вы почитайте доносы, которые он писал в Москве в 1930-х.

Нам ещё надлежит осознать, что наши герои не были безукоризненными: среди них были и доносчики, и антисемиты, и перебежчики, которые, словно Микита Зносак [из пьесы Я. Купалы «Здешние»], меняли флаги при каждой новой власти. Делать вид, что таких фактов не было, уже не удастся – «казус Тарашкевича» это ярко выявил.

…А вообще-то роман у Анны Северинец получился интересный, читается легко и увлекательно. Даже хотелось бы, чтобы всё было только так и именно так, как описывает авторка. Правда, для этого придётся в очередной раз переписать историю.

(июль 2019 г.)

 

Катажына Бонда. Акулярнік

Katarzyna Bonda. Okularnik. Перевёл с польского языка Анатолий Брусевич. Издательство «Янушкевіч».

Когда моя подруга рекомендовала мне эту книгу, из её уст прозвучало: «У нас так никто не пишет».

Действительно, в Беларуси сегодня ТАК не пишет почти никто. И хотя авторка живёт в Польше, пишет по-польски и считается королевой польского детектива нашего времени, книгу её нам можно читать не только как детектив. Ибо все самые вкусные изюминки из этого кекса придётся выколупывать помимо собственно детективной линии.

События происходят на белорусско-польском пограничье. И это пограничье, это соседство и являются двигателем всей истории.

Главная героиня, бывшая полицейская Саша Залуска, чем-то напоминает бестолковых героинь-сыщиц Иоанны Хмелевской – соотечественницы Бонды. Но у Бонды всё более серьёзно: и бестолковость тут никто прощать не будет, и deus ex machina не появится, и за ошибки придётся отвечать.

…Писать о детективе – дело неблагодарное, слишком велика вероятность сбиться на спойлер. Поэтому сразу порекомендую, кому эту книгу читать надо обязательно – национальным романтикам прозападного толка.

Представьте: вы уже имеете своё государство, с национальными белорусскими властями, национальными деятелями в спецслужбах, национальным бизнесом… Думаете, это победа? Тогда вам обязательно надо читать книгу Бонды.

Читать это надо хотя бы для того, чтобы понять: у спецслужб всегда есть свои внутренние правила игры, которые не очень сильно зависят от окраски власти. И если вы думаете, что после «Нашей Победы» спецслужбы перестанут держать своих агентов в политических организациях, то очень сильно ошибаетесь.

Читать надо для того, чтобы понять, что белорусскую школу придётся долго ещё спасать. Ибо нормы Евросоюза предусматривают помощь национальным меньшинствам. И если на Белосточчине эта помощь идет белорусской школе (белорусы в Польше меньшинство), то в независимой Беларуси меньшинствами будут поляки, украинцы, евреи и… та-да-да-дам! – русские!

Читать надо для того, чтобы понять, что организованное меньшинство всегда сумеет навязать большинству свою волю. Но для этого меньшинство должно действительно иметь такую волю, а не беспомощно складывать лапки и просить слезливым тоном: «Ну, послушайте же нас»…

(август 2019 г.)

Перевод с белорусского

Опубликовано 13.09.2019  13:08

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (92)

Усім прывітанне! Завуць не Юзік (і нават не Южык). Зрэшты, з мізантропствуюшчым літаратарам Міхасём Южыкам сёе-тое супольнае маю: ён не адзін год шпурляў у сеціва свае «ЛіМаразмы», я – «Катлеты & мухі»… Вынік даволі прадказальны.

Маральна цяжкі быў год, які да таго ж яшчэ і не скончыўся. Беларуская, расійская, ды што там – сусветная культура збяднела ад смерцяў Шарля Азнавура, Міхала Анемпадыстава, Уладзіслава Ахроменкі, Уладзіміра Вайновіча, Генадзя Гарбука, Іосіфа Кабзона, Мікалая Карачанцава, Рамана Карцава, Мікалая Кірычэнкі, Аляксандра Кулінковіча, Ігара Лучанка, Мар’яны Паплаўскай (Марыны Францаўны з украінскага «Дызель-шоў»), Арсеня Ліса, Эдуарда Успенскага, Давіда Чаркаскага… А хоць бы і спевака-папсавіка Яўгена Осіна. Адзін мой далёкі родзіч у канцы 1990-х гадоў быў ды-джэем на ізраільскіх дыскатэках і музычным прадзюсерам, дык ягоны гурт выконваў і «Плачет девушка в автомате…» – жаласлівую песню, раскручаную менавіта Осіным.

Пра Стэна Лі (1922–2018) мала што чуў да апошняга часу, але, відаць, чалавек быў годны. Нарадзіўся і вырас у Нью-Ёрку, у сям’і яўрэйскіх імігрантаў, «падняўся» на маляванні коміксаў… Давайце паслухаем, як ягоны Чалавек-павук натхніў нашую Беньку.

А насамрэч, на каго спадзявацца? На дзяржавы? У сучасным свеце яны часцяком не даюць рады са сваімі абавязкамі, што ўжо не вельмі прыхоўваецца… Дзіва што, напрыклад, усё менш беларусаў аддаюць перавагу працы на дзяржаўных прадпрыемствах. Калі верыць гэтаму апытанню, у 2008 г. «стабільнасць» такога працаўладкавання выбіралі 64,7% рэспандэнтаў, у 2012 г. – 47,6%, у 2018 г. – 21,3%.

Праўда, «праца на пана» мае ў «чырвонай» Беларусі свае падводныя камяні. Былы жыхар Ізраіля А-ч, мінскі бізнэсовец, 2 мес. таму змясціў у сябе аб’яўку (нат няма ахвоты перакладаць):

«В компанию, занимающуюся оптовой торговлей молочной продукцией на полный рабочий день требуется секретарь с навыками работы с бухгалтерской документацией… Работа с 9-30 до 18-00. Обед скользящий. Зарплата 500р… Женщинам с маленькими (до 6 лет) детьми и беременным, к сожалению, вынуждены будем отказать сразу. Нам нужен работник на каждый день, а дети имеют привычку часто болеть».

Калі яму зрабілі заўвагу з-за акіяна, дадаў: «считаю, что работодатель ВСЕГДА прав… у нас ещё, слава Б-гу не Америка. Я эту политкорректность искренне ненавижу. И дай Б-г, Трамп у вас с ней хоть немного покончит».

Ну, хоць бы не прыплятаў Б-га… Праз такіх «трампістаў» (дакладней, трэмпістаў, бо чэл проста ловіць трэмп на «новым курсе» ЗША) мне і не хочацца больш супрацоўнічаць з Іудзейскім рэлігійным аб’яднаннем. Дый з іншымі яўрэйскімі суполкамі РБ – прынамсі тымі, кіраўнікі якіх у акаўнце А-ча ціхамірна падтрымалі дыскрымінацыю цяжарных жанчын.

Яшчэ пару слоў пра дзяржавы ды «бяспеку», за якую яны цягнуць падаткі. ЗША не расчаравалі, таму што даўно не былі для мяне ўзорам… Усё ж скалануўся, калі прыйшла вестка пра тэракт у штаце Пенсільванія 27.10.2018. А неўзабаве наляцеў гіганцкі пажар у Каліфорніі, які ўнёс жыцці дзясяткаў, калі не соцень людзей.

Пасля Пітсбурга знайшліся тыя, хто кінуўся бараніць Трампа: маўляў, раз ён адкрыў пасольства ЗША ў Іерусаліме, то не мусіць несці адказнасць за антысемітызм ва ўласнай краіне… Некаторыя нават «спадчынай Абамы» тлумачылі амерыканскія злыбеды. Аднак прэзідэнт, які на пасадзе амаль два гады, не можа і не павінен валіць адказнасць за падзеі ў краіне на папярэднікаў. Па-мойму, шматлікія трампавы прамовы на грані hate speech (або за гранню – яго суайчыннікам відаць лепей) не маглі не пагоршыць атмасферу ў грамадстве; тут пішуць пра рост юдафобскіх актаў у ЗША на 57% за 2017 г. «Яўрэйскі зяць» і перанос пасольства – так сабе прыкрыццё.

Адваротны бок «спіхатэхнікі» – жаданне кантраляваць усё (так, яно сустракаецца не толькі ў Беларусі…) Канцэнтрацыя міністэрскіх партфеляў у руках блізкаўсходняга Бібі – чарговы сумнаваты доказ. Як быццам ад таго, што прэм’ер-міністр зрабіўся непасрэдным кіраўніком міністэрства абароны, ракеты з Газы перастануць далятаць да суседніх ізраільскіх паселішчаў?

На рубяжы 2008–2009 гг. напісаў быў для «Мы яшчэ тут!» нататку «Час працуе на “ХАМАС”». Спраўдзіўся як мінімум загаловак 🙁

Агульны трэнд на дэгуманізацыю набывае часам вычварныя формы: узяць шахматнае асяроддзе… Пісаў ужо, і не раз, пра «казус Каташука». Здавалася б, пасля выбараў новага кіраўніцтва ФІДЭ і заваёвы Беларуссю права на сусветную шахматную алімпіяду апальнаму трэнеру маглі б абвясціць «амністыю». Але ж не. Нядаўні «прэзідэнцкі савет ФІДЭ» ў Лондане (з удзелам старшынькі беларускай федэрацыі – гл. фота тут) пацвердзіў выключэнне брэсцкага шахматыста з рэйтынг-спіса ў Беларусі. Цяпер, праўда, майстар можа здаваць грошы за аблік ELO непасрэдна ў ФІДЭ, але гэта не выгадна (60 еўра за год супраць ранейшых 10).

Характэрна, што меркаваннем Уладзіслава Каташука ніхто не цікавіўся – рашэнне прынялі завочна. І гнілая вішанька на прагорклым торце: у рашэнні Q4PB-2018/12 напісалі пра «the exclusion of K. Uladzislau from the rating list under Belarus», хаця на радок вышэй у спісе рашэнняў фігуруе «the transfer of А. Shirov». Ёў, С. Анастасія забылася, як адрозніць імя ад прозвішча? 🙂 Ці мела месца дадатковая спроба прынізіць чалавека? А вы кажаце, «ліхія 90-я»…

Пацярпелы разважае ў слушным кірунку: «Пытанне, якое мяне даўно займае, цяпер яшчэ больш актуальнае: навошта плаціць грошы за магчымасць пагуляць у шахматы пасярэдніку, у гэтым выпадку – ФІДЭ, калі прасцей згуляць турнір без абліку [рэйтынга]?… Турніраў без абліку, на якія я ездзіў, хапае. І ўзровень барацьбы для аматараў там прыстойны» (17.11.2018). Калі б усе любіцелі шахмат і шашак у Беларусі гэтак мыслілі – адпаведныя федэрацыі разарыліся б… Мо’ і да лепшага – з’явілася б нешта альтэрнатыўнае, без таталітарных замашак.

Тым часам у Лондане доўжыцца матч за першынство свету Карлсен vs Каруана. На момант напісання гэтых радкоў адбылося восем нічыіх, і часам супергросы гулялі так невыразна, што зліваліся ў нейкага Карлсуану, аka «Смерць мухам»… Як і два гады таму, калі прэтэндэнтам быў Каракін, у публіцы чуліся заклікі пераходзіць на фішэрэндам («шахматы-960»), адно што гучнейшыя.

Трэба паглядзець, чым скончыцца матч. Не выключаны варыянт «12 нічыіх» (як у шашыстаў у 1972 г., праўда, там Куперман з Андрэйкам разыходзіліся мірна 20 разоў з 20!) У такім разе вангую, што правілы «класічных» шахмат будуць радыкальна зменены ў бліжэйшую пяцігодку… Калі ж Нічыйсен і Нічыяна возьмуцца за розум, то правілы ўсё адно прыйдзецца мяняць, але трохі пазней.

Дарэчы, нагадаю падзабытую ўжо гісторыю. У верасні адзін з галоўных сілавікоў Расіі праз відэазварот выклікаў на дуэль (!) к таму часу надоўга арыштаванага (!!) пуцінскага апанента. Калі ў кастрычніку Аляксей Навальны, у рэшце рэшт, выйшаў на «свабодку», то запісаў свой ролік, дзе прапанаваў браваму генералу дуэль на тэледэбатах. Той адмовіўся: маўляў, выклік быў на спартыўны двубой… Цяпер думаю – шкада, што Навальны не прапанаваў Золатаву матч па шахматах на нейтральнай тэрыторыі (каб пазбегнуць чытарства). На такое спаборніцтва можна было б і квіткі прадаваць, і выглядала б яно, пэўна, цікавейшым, чым у двух «К». А калі б яго правесці па шахбоксе – 100% 🙂

У гэтым месяцы – што не дзіўнa – адбыўся ў Мінску юбілейны, 25-ы кінафестываль «Лістапад». Я-то не хадзіў, а вось уедлівы наш чытач Пётр Рэзванаў тамака пабываў i піша:

Кінастужку «Я павінна расказаць» (2017) пра Машу Ральнiкайтэ ў межах «Лiстападу» паказвалi ў залi Музею гiсторыi кiно, таму там не магло быць шмат народу, але, горш за тое, там былi вольныя месцы… На «клезмеры» ў кастрычніку людзей было больш!.. Фільм карысны для тых, хто Ральнiкайтэ не чытаў. У канцы гучыць песня ў выкананнi Нехамы Лiфшыц[айтэ], пра якую я даведаўся з адной з Машыных кнiг. Фільм добры (не выдатны) – усе недахопы звязаны з тым, што ён карацейшы нават за адну кнiгу, а iх у Машы было больш… Пра перажытае вязнямі ён расказвае, ды ў 50 хвілін усё ўмясціць і немагчыма. Ці выконвае ён тую задачу, дзеля якой Маша пагадзілася на ўдзел у ім, я адказаць не ў стане, але ўсё ж здаецца, што адказ будзе станоўчы.

Падрыхтоўка да фестывалю, а бадай, і сама імпрэза была азмрочана тым, што міністэрства культуры РБ пастанавіла ўзмацніць кантроль над праграмай «Лістапада». На знак пратэсту двое (ці трое?) рэжысёраў адклікалі свае творы з «Лістападу». Была і адмысловая петыцыя пратэсту.

Адразу па заканчэнні «галоўнага кінематаграфічнага свята» з пасады першай намесніцы міністра культуры зляцела Ірына Дрыга… Насупор таму, што баяў адзін ёлуп не дужа разумны дзядзька, яна не засталася працаваць у міністэрстве. «Супадзенне? Не думаю». Дзяржава прагне «строіць» творчых асоб, але не любіць, калі факты цэнзуры вылазяць вонкі.

Цяпер на Дрыгу валяць усе грахі, а між тым яна – звычайная тутэйшая баба чыноўніца cярэдняга калібру; калі чапляцца, то да тых, хто яе прызначыў і яшчэ не зволены.

Асабіста я ад І. Д. шкоды не зазнаў – наадварот, яна, здаецца, шчыра старалася, каб у Мінску была павешана шыльда ў памяць пра ідышны часопіс «Штэрн». Год таму звярнулася па кансультацыю ў Акадэмію навук…

У чэрвені 2018 г. было прынята рашэнне Мінгарвыканкама аб тым, што дошка на вул. Рэвалюцыйнай патрэбная. Чаму яно дагэтуль не выканана – не зусім да І. Дрыгі пытанне.

Для параўнання: «свой у дошку» начальнік віцебскіх шахматыстаў, да якога 25.10.2018 звярнуўся з праблемай, абмаляванай тут, не адарыў адказам. Зразумела, на «адкрытае першынство Віцебшчыны» я не падпісаўся, затое паўдзельнічаў у традыцыйным восеньскім спаборніцтве ў (на?) мінскім офісе Саюза беларускіх пісьменнікаў. Першае месца, 6,5 з 7, якасцю сваёй гульні не здаволены. Лёгка мог астацца без 1,5-2 ачкоў…

Крыніца: lit-bel.org. Кур’ёзна, што за гэты здымак нехта назваў удзельнікаў турніру «патаемнымі сэксістамі», бо не выставілі ўперад балельшчыцу, паэтку Аксану Спрынчан (!)

* * *

На мінулым тыдні атрымаў-такі ад брытанскай гістарыцы Клер Ле Фоль ейную кнігу 2017 г. пра яўрэяў Беларусі (парыжскае выдавецтва надрукавала яе ў Швейцарыі). Праца глядзіцца больш самавіта, чым …, і нават аўтограф адшукаўся 🙂

Збор сродкаў на iніцыятыву «(Не)расстраляныя» паспяхова завершаны, сабрана 117%. Значыцца, кніга, дзе будуць і вершы Майсея Кульбака, Юлія Таўбіна, Ізі Харыка, выйдзе налета – мо’ i раней за кастрычнік 2019 года?

Яшчэ адна пазітыўная навіна: у Мінску абвешчана аб пачатку працы для ўсталявання помніка беларусам – Праведнікам народаў свету. Колькі суполак ужо далучыліся да аргкамітэта.

«Вольфаў цытатнік»

«Сучасная псіхалогія мае поўны набор прыёмаў для ператварэння людзей у аўтаматы або ў натоўп, які прагне знішчэння ўяўных ворагаў або нават самазнішчэння. Гэта стала звычайнай практыкай, да якой звяртаецца любы гандляр аўтамабілямі або рэкламіст на тэлебачанні» (Людвіг фон Берталанфі, «Робаты, людзі, розум», 1967)

«Інэрцыя мацнейшая за розум» (Эдуард Лімонаў, 1975)

«Чалавецтву вельмі важна заўсёды мець запасныя варыянты развіцця, таму што гісторыя можа павярнуцца зусім па-рознаму. І тое, што мы можам зараз ацэньваць як нейкую неажыццяўляльную ўтопію, можа аказацца запатрабаваным у новых умовах» (Павел Кудзюкін, 04.08.2009).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

20.11.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 20.11.2018  16:33