Tag Archives: Владимир Ляховский

Перапіска наконт “лістападаўцаў”

Год таму пайшоў з жыцця вядомы беларускі гісторык Уладзімір Віктаравіч Ляхоўскі (1964–2021). Прапаную некаторыя яго лісты (мэйлы), прысланыя ў 2015 г. у адказ на мае запытанні. Арфаграфія арыгіналаў збольшага захаваная, выпраўлены толькі яўныя апіскі.

В. Р.

Фота адсюль

Жнівень

Вітаю Вас, паважаны Уладзімір Віктаравіч! Прачытаў Вашу кнігу “Ад гоманаўцаў да гайсакоў” 2015 г. выдання, вельмі цікавая і змястоўная. Адно пытанне не дае спакою: што за словы выкрэслены з “лістападаўскай” улёткі, якая прыведзена на с. 189 (і на вокладцы)? Ці не пра “жыдоў” і “жыдоўскую ўладу” там вялося?

З найлепшымі зычэннямі,

Вольф Рубінчык.

***

Добрага дня, шаноўны Вольф!

Выбачаюся, што не адказаў адразу на Вашы першы ліст. Я быў тады не ў Менску.

З Вамі знаёмы завочна. Ведаю Вашы змястоўныя працы па гісторыі шахмат. Вельмі цікавыя!

“Лістападаўскія” ўлёткі, арыгіналы якіх захоўваюцца ў Архіве КДБ, мне перадаў, здаецца, Іван Саверчанка (дакладна не помню). Фрагменты адозвы былі ўжо тады замазаны. Відаць па ўсяму, што яны мелі антысеміцкі змест. Можаце ў мяне запытацца, чаму я раблю герояў з антысемітаў. Гэта складанае пытанне. З боку “лістападаўцаў” гэта быў не расізм ці шавінізм. Гэты “антыжыдоўскі” пасаж меў сацыяльны напрамак. Асноўная частка яўрэйскага мяшчанства, што складала асноўны кантынгэнт насельніцтва беларускіх гарадоў і мястэчак, у першыя гады савецкай улады было захопленае камунізмам. У той час, калі мясцовыя абшарнікі і заводчыкі пры новай уладзе гублялі свае капіталы, прадпрыемствы і фальваркі, а сялянства стагнала ад непамерных падаткаў, сацыяльнае, палітычнае і матэрыяльнае становішча дробных гандляроў і рамеснікаў за гэты час не пагоршылася, а нават некалькі палепшылася. Бальшавізм вызваляў апошніх ад нацыянальнага прыніжэньня, які яны несьлі за царскім часам, часам бараніў ад пострэвалюцыйных пагромаў, уздымаў іх сацыяльны статус. Для спрытнай яўрэйскай моладзі, выхадцаў з беларускае правінцыі, атрымаўшых адукацыю ў ранейшых казённых расійскамоўных школах, пры новай уладзе адкрывалася шырокая дарога для кар’ернага росту ў савецкім дзяржаўным апараце. Яўрэі пераважалі там у беларускіх гарадах і паветах, і, у пэўным сэнсе, з’яўляліся “тварам” новай улады. Да гэтага прымешваўся і натуральны яўрэйскі нацыяналізм. У мяне ёсць пратаколы паседжання прафбюро студэнтаў факультэта грамадскіх наук БДУ, дзе 97% актывістаў складалі габрэі. Пасяджэнне вялося на ідыш. Разглядалася пытанне аб выключэнні студэнтаў-сялян са студэнтаў, з-за таго што бацькі іх былі адзіналічнікамі і не мелі права вучыцца бясплатна. Пасяджэнне прагаласавала за выключэнне. Тры няшчасных студэнта нават не зразумелі, што іх выключылі, бо, натуральна, не ведалі ідыш. Ішоў 1923 год.

Зразумела, што не яўрэі-функцыянеры розных узроўняў вызначалі напрамкі гэтай палітыкі. Вызначаў бальшавіцкі інтэрнацыянал. Але на вёсках сярод функцыянераў яўрэі пераважалі і з’яўляліся праваднікамі гэтай палітыкі. “Антыжыдоўства” “лістападаўцаў” — пэўны паказнік іх палітычнай нязрэласці, а не выкрышталізаваная ідэйна-палітычная праграма, накіраваная супраць яўрэяў як этнічнай супольнасці.

Гэта складаная і балючая тэма, якая патрабуе асобнай кніжкі.

Я быў шчыры ў сваіх думках.

Усяго найлепшага,

З павагай і прыхільнасцю, Уладзімер Ляхоўскі

***

Вітаю, сп. Уладзімір!

Дужа ўдзячны за адказ. Я помню, што Вы спасылаліся на маю кнігу 2012 г. у артыкуле пра польска-савецкую мяжу, і цаню гэта.

Наконт “антыжыдоўства” лістападаўцаў… Захацелася адгукнуцца на Вашу працу, паразважаць на балючую (цалкам згодзен) тэму. Верагодна, як буду крыху вальнейшы, так і зраблю, і прапаную свае нататкі сайту belisrael.info. Ці можна ў такім разе спаслацца на Ваш ліст?

Усяго найлепшага,

Вольф.

***

Дарагі Вольф! Я вельмі не хацеў бы праслыць сымпатыкам “культурнага антысемітызму”. У мяне, як і ў маёй сям’і ніколі не было праяваў нават бытавога антысемітызму. Калі зневажаюць і крыўдзяць габрэяў, то я станаўлюся 100% “жыдом”. Вы вольны рабіць так, як падказвае Ваша годнасць і розум. Гэта вельмі балючая і дэлікатная тэма і не толькі для яўрэяў.

З павагай і прыхільнасцю, Уладзімір Ляхоўскі.

PS. Хацеў нагадаць такі факт: верш Янкі Купалы “Усебеларускія жыды” напісаны пад уражаннем пастановы рэгіянальнага сіянісцкага з’езду ў Менску ў пачатку 1920 г. (падчас польскай акупацыі), які выказаўся супраць палітычнай самастойнасці Беларусі. Для мяне Купалаў верш — гэта ўзор беларускага высакародства і сапраўднага гуманізму. І я кіруюся заўсёды Купалавай зоркай. Праслухаў Вашу размову са Жбанковым. Мне ўпадабала Ваша ўраўнаважанасць і разважлівасць пры абмеркаванні складанай праблемы.

З найлепшымі пажданнямі, Уладзімір Ляхоўскі.

***

Купалаўскі верш “Жыды!..” быў напісаны крыху раней за пачатак 1920 г. (недзе мАю фотакопію з газеты 1919 г. – хіба ў лістападзе яго ўпершыню апублікавалі, гэта можна ўдакладніць).

Гутарка з [Максімам] Жбанковым адбылася ў 2012 г., ужо і не помню добра, штО казаў і як. Помню, калі запрашалі, то была заяўлена адна тэма, а выпала абмяркоўваць іншую.

З павагай і пажаданнямі добрай ночы,

Вольф Рубінчык.

***

Адносна даты, Вольф, я памыліўся… абаперся на памяць, але акалічнасці яго напісання праўдзівыя… Я знайшоў гэтыя звесткі ў архіве. Рукі не даходзяць пакуль напісаць пра гэта.

Са Жбанковым у меня была тая ж гісторыя… 🙂

Верасень

Вітаю, сп. Уладзімір!

Вы мне пісалі: “З боку “лістападаўцаў” гэта быў не расізм ці шавінізм… “Антыжыдоўства” “лістападаўцаў” — пэўны паказнік іх палітычнай нязрэласці, а не выкрышталізаная ідэйна-палітычная праграма, накіраваная супраць яўрэяў як этнічнай супольнасці”.

Папраўдзе, маю сумневы. Учора паглядзеў у Нацыянальнай бібліятэцы № “Беларускай газэты” за 25 сакавіка 1943 г. Рыгор Крушына так злосна пісаў пра жыдоў і суддзяў-“жыдоўскіх лёкаеў”, дарма што прайшло 17 гадоў… Апрача таго, ён спаслаўся на часопіс “Наша слова”, дзе буйнымі літарамі быў напісаны лозунг “Зьнішчайма бальшавікоў і жыдоў!”, і на ліст Мяцельскага да Макарэні: “Перш-на-перш – тэрор ворагам беларускага народу. Прыйдзе час, калі на Беларусі ня будзе ніводнага жыда… Дзень ачышчэньня нашай зямлі ад жыдоўскае погані я назаву багаславеньнем”.

Па-мойму, гэтыя цытаты якраз сведчаць пра наяўнасць акрэсленай праграмы, што абапіралася на прынцыпы антыбальшавізму і юдафобіі. Калі б у “лістападаўцаў” у 1920-х гг. дайшло да справы, то рэальна пацярпелі б не члены ЦК КПБ, а яўрэі з суседніх мястэчак, у тым ліку далёкія ад палітыкі.

Выбачайце ўжо, не згодзен я лічыць асуджаных лістападаўцаў “шчырымі беларускімі патрыётамі” (с. 191 Вашай кнігі), без віны абвінавачанымі. Думаю, што заклікі да тэрору пацягнулі б судовую адказнасць у любой краіне свету, тым больш у 1920-я гг., калі чалавецтва ледзь ачомалася ад сусветнай вайны.

З найлепшымі зычэннямі,

Вольф.

***

Вітаю, Вольф!

Я добра ведаю гэтую публікацыю і, мякка кажучы, не моцна давяраў бы тым сведчанням Рыгора Казака (Крушыны) у “Беларускай газэце”… — г.зн. перыяду нацысцкай акупацыі, дзе антысеміцкая тэма была дамінуючай. Я яе не выкарыстоўваў, бо гэта вельмі сумніўная крыніца. Па-другое, гэты чалавек, Рыгор Казак, пайшоў на супрацоўніцтва з оpганамі ГПУ і даў паказанні супраць былых паплечнікаў. Не думаю, што пасля свайго апраўдання на судзе і выхаду з вязніцы ён хаваў у сябе нейкія лісты Мяцельскага ці абвесткі. Гэта было б раўнаважна самазабойству. Абапіраючыся на ўскосныя дадзеныя, я меркую, што Рыгор Казак у тым памятным 1925 г. быў завербаваны ГПУ ў якасці сэксота. Артыкул здрадніка і сэксота ў калабаранцкай газэце з яўным антысеміцкім пахам — гэта не дакумент. Пытанне, калі ж ён быў шчырым і праўдзівым: у 1925 г. ці ў 1943-м. Я прызнаю сваю пазіцыю памылковай і папрашу прабачэнне ў яўрэйскай грамады, калі такі ліст Мяцельскага з заклікам да фізычнага знішчэння яўрэяў ці іншыя дакумэнты такога ж пагромнага зместу будуць выяўленыя і апублікаваныя. Я чамусь думаю, што ад гнуснай правакацыі Крушыны не быў пакараны “ў адместку” ні адзін яўрэй. Г.зн. пасля такога пасквілю ні адзін актывіст СБМ не далучыўся да вышуку і знішчэння апошніх ахвяраў Халакосту. Пастрадаў толькі адзін чалавек. Пасля публікацыі Крушыны (абачліва схаваўся пад псеўданімам) карным партызанскім аддзелам быў вышуканы ў роднай вёсцы і расстраляны Нічыпар Мяцельскі. І гэтаму ёсць дакументальнае пацвярджэнне. У мяне ёсць рукапісны часопіс “лістападаўцаў” “Наша слова”. Там няма ані намёка на антысеміцкую рыторыку, там няма заклікаў знішчаць яўрэяў. Там дастаткова сур’ёзныя тэксты з абгрунтаваннем змагання з бальшавізмам. Многія артыкулы з гэтага выдання апублікаваны ў “Спадчыне” (здаецца ў 1998 г.).

З павагай і прыхільнасцю, Уладзімер Ляхоўскі.

Абзацы з кнігі “Ад гоманаўцаў да гайсакоў”, с. 181, 191-192

***

Фрагменты перапіскі я змясціў у сваім водгуку на кнігу Ляхоўскага, апублікаваным на belisrael тады сама, у 2015 годзе (у 2018-м перадрукаваў той водгук – разам з меркаваннем Анатоля Сідарэвіча – у кніжцы “Выбраныя катлеты і мухі”). На жаль, дыскусія з Уладзімірам Віктаравічам развіцця не атрымала; прасіў я даць пачытаць “лістападаўскія” сшыткі “Нашага слова”, ён ухіліўся… А цяпер нават не ведаю, каго прасіць.

Апублiкавана 06.09.2022  14:22

«…Но давать героя – это брось!»

Всем привет, и не от Полонского! Покамест от Рубинчика.

18 июля Юрию Яковлевичу Теперу (1958-2020) исполнилось бы 64, a сегодня – международный день шахмат. Почитайте беседу с Ю. Тепером 2018 г., кто ещё не… там и о разных шахматных играх.

А вот, с позволения сказать, книгу А. Муковозчика «Революция мокрых штанов» издательства «Беларусь» (1500 экз.) я и врагам своим не рекомендую. Почему возвращаюсь к этому сборнику памфлетов, увидевшему свет в начале 2021 г., хотя год назад уже вышучивал и содержание, и автора? Потому, что кому-то хватило ума выдвинуть «Революцию…» на соискание Национальной литературной премии (вручение литпремии в разных номинациях состоится в Добруше через полтора месяца, во время «Дня белорусской письменности»). Значит, это книжное изделие может стать «маяком» для юных, обдумывающих житьё публицистов, и образчиком того, что приветствуется в Беларуси. Как хотите, а перед иностранцами неудобно… У Ильфа & Петрова есть адекватная фраза о тогдашнем аналоге М-ка из «совчинов»: «Объяснять начальнику [шведского] порта, что у нас наряду с достижениями имеется и Паник, было скучно и противно».

Начать с выходных данных. Материалы охватывают весь 2020-й год, а книга подписана в печать якобы 26.01.2020. Ну, пусть опечатка.

Из аннотации: «Авторский стиль непрост, отличается жесткостью, юмором и сарказмом. Любой материал при этом основывается исключительно на проверенных фактах и прямых цитатах…»

Не обнаружил я в книге юмора как отличительной черты авторского стиля; cарказм – куда ни шло, но чересчур однообразный. Оппоненты власти малюются либо дурачками, либо провокаторами, а заодно – трусами, лодырями, пьяницами… Уж такой «проверенный факт» фигурирует, к примеру, на с. 114, дальше некуда: «Х. с Ч. вообще одну печень на двоих пора лечить, а то ведь и ее не станет, а не “лучшим образом представлять народ республики”. Дирижировать они собираются, ещё круче Ельцина, что ли?» (В оригинале фамилии активистов даны полностью.) Не Джонатана Свифта уровень и не Аркадия Аверченко – скорее ворчанье одинокой бабки, собирающей сплетни у подъезда. Из той же оперы – «никто из бунтующих айти так и не смог объяснить, чего им-то не хватало» (с. 4). Интонация – туда же: «Мила-ай, может, и вправду включишь голову, а не фейсбук?» (с. 179). Утомляет сей «литературный приём», размазанный на две сотни страниц.

Ах да, порой попадаются прогнозы – пальцем в небо. Из текста на с. 69, датированного 17 июля [2020 года]:

По состоянию на июль 2022 года ни в какой Штутгарт Мария Колесникова не вернулась, а Светлана Тихановская не осталась здесь «в одиночестве». Первая попала в РБ за решётку в сентябре 2020 г. и год спустя была осуждена на 11 (!) лет колонии, вторую вытолкали за кордон почти сразу после «выборов» 09.08.2020.

Помимо прочего – пустопорожний пафос в духе «Мы – умы, а вы – увы!». Он проявляется уже в открывающем книгу тексте М-ка, датированном 31 декабря (опять-таки 2020 г.):

Пока одни в социальных сетях визжали, мол, я не вируса боюсь, а государства, наше Правительство молча, стиснув зубы от напряжения, работало. И коек у нас в итоге хватило, и больниц, и аппаратов, и врачей.

Кстати, пока пяток докторов умничали в фейсбуках, все тысячи остальных медиков ходили в красные зоны молча и ежедневно. Как в бой. И победили, это уже видно.

А вот как выглядит ситуация в тех странах, которые послушно выполнили психозный европриказ о карантине и локдауне: в Украине рост заболеваемости в 20-25 раз, в Литве — в 30-40, в Польше — в 40-50 раз. При гораздо большей, чем у нас, смертности.

Врачей в Беларуси не хватало и до весны 2020 г., а с наступлением COVID-19 «на передовую» были брошены студенты. Хватало ли снаряжения? Здесь процитирую медика с 30-летним стажем Владимира Мартова, уволенного из витебской больницы скорой помощи весной 2021 г. (с 2016 г. заведовал отделением анестезиологии и реанимации). Во время «первой волны» он рассказывал корреспондентке imenamag.by (21.04.2020):

Медработники, конечно, тоже заболели. И это — просто безобразие. Их не предупредили о рисках. Они были уверены, что принимают больных с обычной пневмонией и ОРВИ, которых в этот период много. Я сам 22 марта ездил в одну из больниц помогать коллегам — у нас не было никакой защиты… В больницах началась паника и дезертирство: кто-то увольнялся, кто-то уходил на больничный. Работать без защиты было нормой в советские времена, но для современного мира это — дикость.

Из интервью той же Ларисе Малаховой 16.03.2021:

И в первую, и во вторую волну было так: мне привозят пациента, я смотрю по сторонам и понимаю — всё, что мне нужно, я должен искать сам. В первую волну это были СИЗы, во вторую — расходники и оборудование… Больница, в которой я работаю, была главной коронавирусной больницей в Витебске во вторую волну: здесь принимали только пациентов с коронавирусом. Но в больнице никто не думал о второй волне, не готовился к ней, не проверял аппаратуру, работу служб. Мы экономили. А потом, как накрыло, как посыпалось всё. Оказалось, что оборудование изношено во всех смыслах, расходников не хватает, персонал устал.

Насчёт «победы» над коронавирусом в Беларуси к концу 2020 г. Не умаляя заслуг врачей, спасавших пациентов в труднейших условиях, очевидно, что не побеждена была эпидемия, и не могли медики-практики победить её усилиями лишь своей «корпорации» (в то время не было в Беларуси и малоэффективных вакцин). В последнюю декаду 2020 г. здешняя статистика ежедневно фиксировала по 1800-1900 случаев заражений в день, по 8-10 смертей от COVID-19. И если за апрель-декабрь 2020 г. минздрав РБ отчитался о 1432 умерших с «короной», то за следующие 9 месяцев 2021 г., по его сведениям, умерли ещё 2726 человек, т. е. почти вдвое больше. В общем, рано было 31.12.2020 трубить о победе, месяц спустя – тоже; даже теперь в минздраве опасаются новой волны коронавируса, что может захлестнуть Беларусь осенью с. г.

И – вот ещё вопрос, который задавался не раз, но пропаганда предпочитала его игнорировать… В начале 2020 г. население Синеокой составляло 9,41 млн. чел., год спустя – 9,35 млн. Т. е. «убыло» 60 тыс. человек, что необычно (в среднем население РБ снижалось в конце 2010-х на 20 тыс. в год). Как это объяснить, и так ли уж невысока у нас была в первые месяцы эпидемии смертность от ковида, по сравнению с европейскими соседями?

В начале сентября 2020 г. заслуженный деятель науки, академик Национальной академии наук Беларуси, доктор медицинских наук, профессор Александр Мрочек заметил: «Болезни системы кровообращения занимают 58% в статистике смертей в Беларуси, значительно обгоняя по этому показателю другие страны. Я предполагаю, и такие факты у меня есть, не скажу что по всем тысячам смертей, что можно ставить диагноз “ишемическая болезнь сердца”, не обращая внимания на то, что пациент умер от легочной недостаточности, связанной с ковидной инфекцией… С подачи экс-министра здравоохранения Владимира Караника появилась “белорусская модель” подсчета». Профессор Мрочек лишился должности (в его случае – директора РНПЦ «Кардиология») ещё раньше, чем заведующий Мартов, поскольку, по мнению нынешнего министра Пиневича, в сложной политической обстановке «от руководителя и коллектива требуется неукоснительное выполнение финансовой, трудовой и исполнительской дисциплины».

Муковозчик, с. 102: «У нас не было карантина, это так. Отчего и людей умерло на порядки меньше, чем по европам». О лукавости данных, по которым в РБ скончалось около 0,7% от числа зарегистрированных больных с коронавирусом, косвенно свидетельствует интервью Николая Чергинца из «Союза писателей Беларуси» («Звязда», 20.03.2022, перевод с бел.): «Выступаем перед людьми за год до 20 тысяч раз. Правда, и поплатились: более 300 наших членов переболели коронавирусом, т.к. были в гуще народа, более 50 человек умерли». Кстати, «по европам» – в ЕС – население сократилось за 2020 г. менее чем на 0,025% (на 101 тыс. человек при общей численности 447 миллионов), тогда как у нас – более чем на 0,5%. Отчего бы?

И о «прямых цитатах» в книге – мне хватило двух эпизодов… Текст от 16 окт. 2020 г. – вроде как полемика с интервью, которое кандидат исторических наук Владимир Ляховский (1964-2021) дал «Онлайнеру» в том же году.

Муковозчик, с. 20:

Из интервью Ляховского:

Очевиден манипулёж с цитатами: тезис «Бело-красно-белая символика в эмиграции оставалась главным атрибутом сторонников белорусской независимости» М-к переделал в «БЧБ-символика… оставалась главным атрибутом… в эмиграции», почувствуйте разницу. А к «фашистскому обозу» (т. е. к периоду после июня 1941 г.) было приплетен взгляд Ляховского на события до 1939 г. Члены жюри нацпремии, вы хотели бы, чтобы вас так цитировали? 🙂

Ещё квазицитата из «Ганны Северинец» (с. 136, текст М-ка от 21.09.2020): «Каждый, кто сейчас поддерживает действующего Президента, выводит себя за пределы человеческой морали».

Реальная Анна Северинец на «Радыё С.» (25.08.2020, пер. с бел.): «Каждый, кто сейчас поддерживает этот мультяшный персонаж, выводит себя за пределы человеческой морали».

Не говорю о том, права она была или нет, но – «мульцяшны пэрсанаж» переводится как «действующий Президент», неужели? 🙂 🙂

В. Ляховский, А. Северинец. Фото из открытых источников

Если я что-то понимаю в культуре, то книга Муковозчика имеет не нулевую, а отрицательную ценность. Буде победителя ведомственных конкурсов изберут «героем литературы» за прошлый год, это станет шагом назад даже по сравнению с опусом предыдущего лауреата (экс-главы администрации Александра Радькова, издавшего при помощи «Мастацкай літаратуры» мемуары под вычурным названием «Дискретный подход к наблюдению жизни»). Там хоть какие-то живинки мелькали…

Возможно, вопрос в денежной поддержке автора, недавно лежавшего в больнице (даже оттуда умудрился намекнуть, что не следовало бы «во всю мощь» лечить соседа по палате, напиравшего на роль ленд-лиза в победе над нацистской Германией). Ну, так давайте, в крайнем случае, скинемся по пять копеек на эквивалент премии для М-ка, только чтоб она ему не присуждалась. Ибо накипело «за державу обидно».

Скоро 42 года, как нет с нами Владимира Семёновича Высоцкого, благодаря которому (песня 1964 г.) появился заголовок этого материала. К слову, 25.07.2022 в минском Дворце ветеранов на ул. Я. Купалы намечается концерт памяти Высоцкого.

Аудиозапись с концерта Высоцкого в Минске (август 1979 г.)

Ещё одна новость культуры: до 31 июля с. г. принимаются книги на соискание премии им. Ежи Гедройца (иногда пишут «Гедройця»), присуждаемой с 2012 г. Радует, что свет на официозной «Национальной литературной премии» клином не сошёлся, что до сих пор есть альтернатива для белорусских авторов.

Вольф Рубинчик, г. Минск

20.07.2022

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 20.07.2022  16:38

«От буквы “П” мы начали движенье…»

Привет! Нудным быть не хочется, да и страх в Беларуси, что бы там ни говорили, захватил далеко не всех. В то же время «Комеди-клаб» я здесь устраивать отказываюсь. «Нужно что-то среднее, да где ж его взять?..» (С) Поищем. «Анахну бадэрэх», как назывался бюллетень Израильского центра в Минске лет 20 назад. Сиречь «Мы в пути».

Автор – С. Маршак, но это не точно

Ну вот, 4-5 сентября отгремели (отшелестели?) «Дни белорусской письменности» в Копыле, открылись аллея писателей, памятник Тишке Гартному работы скульптора Павла Войницкого.

Теперь в городе два Тишки: один пожилой, 2000 г. выпуска, другой – моложавый

Даже Менделе Мойхер-Сфорима организаторы вспомнили, судя по этой статейке (а будем себя хорошо вести, так в следующий раз и Абрама Паперну припомнят во всю мощь!). Но заголовок в «СБ» угарный, конечно: «Писатели и книги в порядке». Ни фига себе в порядке: уже рассказывал, сколько умерло членов Союза белорусских писателей только за июль-август 2021 г. (не менее шести из менее чем пятиста). Сейчас кратко поведаю о потерях «литературного цеха» Беларуси с начала года, называя покинувших нас членов двух союзов, СБП и СПБ:

В. Ф. Гируть-Русакевич, В. Н. Киселёв, Ф. В. Шкирманков – январь;

Л. Г. Матюхин, Р. И. Реутович, А. К. Сульянов – февраль;

И. А. Муравейко – март;

М. А. Карпеченко, А. К. Клышко, И. В. Малец, В. А. Попкович – апрель;

И. К. Стадольник – май;

Л. К. Леванович (Леонов) – июнь;

Г. Б. Богданова, В. Л. Лясковский, В. Н. Сивчиков – июль;

А. С. Василевич, А. С. Рязанов, С. Ф. Цыплюк – август.

Многим было за 70 или за 80, но это не значит, что их творческий потенциал иссяк. А, к примеру, прозаику и издателю Владимиру Сивчикову исполнилось всего 63, поэтессе Галине Богдановой – 60…

В августе из-за претензий госорганов ликвидированы были Белорусский ПЕН-центр и Белорусская ассоциация журналистов, служившие какими-никакими опорами для пишущих людей. Из-под удара по-прежнему не выведены Союз белорусских писателей и Общество белорусского языка (ТБМ). Как минимум трое литераторов сейчас находятся за решёткой со статусом политзаключённых: я об Алесе Беляцком, Павле Северинце и Александре Федуте. В июне 2021 г. поэт-пчеловод, организатор «Медовой премии» 59-летний Микола Папеко был осуждён на два года «химии» по надуманному (чтобы другим неповадно?) «хороводному делу». Несколько месяцев под домашним арестом сидит драматург Юлия Чернявская… И т. д.

Короче говоря, празднества в Копыле, даже абстрагируясь от неподавленной эпидемии COVID-19, видятся ежели не «пиром во время чумы», то чем-то к нему близким. Вполне логично, что «Национальную литературную премию»-2021 в одной из номинаций получила самодовольная посредственность – отставной крупный чиновник, отметившийся на своих должностях разве что ревностным насаждением «госидеологии», гонениями на всяческое свободомыслие.

Невесел этот год и для историков Беларуси. Начался он со смерти видного геральдиста Анатолия Титова (27.11.1947 – 05.01.2021; тоже, кстати, состоял в СБП), затем ушли доктора исторических наук Аркадий Русецкий (01.11.1942 – 10.01.2021; был членом СПБ), Леонид Лыч (08.02.1929 – 17.01.2021), Мария Беспалая (25.11.1948– 15.02.2021)… В мае, как упоминал уже, не стало Евгения Анищенко и Сергея Жумаря. Летом скончались кандидаты исторических наук Олег Иов (1957–2021), Варвара Кухаренко (1981–2021) и Владимир Гуленко (1954–2021), человек, интересовавшийся моими публикациями в журнале «ARCHE». И вот на днях – печальная весть о безвременном уходе ещё одного моего читателя, Владимира Ляховского (05.02.1964 – 07.09.2021). В 2015 г. мы полемизировали по переписке; обзор его opus magnum, книги «Ад гоманаўцаў да гайсакоў. Чыннасць беларускіх маладзёвых арганізацый у 2-й палове ХІХ ст. – 1-й палове ХХ ст. (да 1939 г.)», был помещён на belisrael.info здесь.

В. Кухаренко, В. Гуленко, В. Ляховский

Пожалуй, Владимир Викторович Ляховский заслуживает отдельной публикации. Пока же приведу отрывки из его посмертно опубликованной беседы с корреспондентом «Радыё Свабода», в переводе с белорусского:

Депутат и историк Игорь Марзалюк, который постоянно высказывается против бело-красно-белого флага, не специалист в этом деле. Ни в вопросе символики, ни в истории коллаборационизма в годы ІІ мировой войны. Его сфера интересов как историка — период Средневековья. Поэтому здесь он выступает как пропагандист общества «Знание»… Когда он как медиевист высказывается по этой теме, то лишь показывает свою профнепригодность и политическую ангажированность.

Или возьмём [Вячеслава] Даниловича (бывший директор Института истории Академии наук, ректор Академии управления при президенте. — «РС»). Он защищал диссертацию по теме Западной Беларуси, и она была неплохая. Но то, что он говорит на нынешней должности, его уровень аргументации, — это вызывает у меня чувство стыда за нашу науку.

У нас существуют клише и стереотипы по истории белорусского коллаборационизма периода ІІ мировой войны. Они сформиировались в советское время. А вопросы символики вообще не исследовались в советские и постсоветские времена.

Это попытался сделать Алексей Литвин в своей монографии. И знаете, что получилось? Почти два года ему не утверждали докторскую диссертацию. Для других историков это был урок, что тему лучше не трогать, ибо она не диссертабельная…

В 1989 году в газете «Звязда» состоялся «круглый стол» насчёт национальной символики, который вёл Валентин Жданко. Там самым знающим человеком в этом вопросе был геральдист Анатолий Титов, который не так давно покинул нас. О 1920-х и более поздних годах, об использовании национальной символики он знал больше, чем и Литвин, и [Николай] Сташкевич, и иные более маститые по своим званиям историки.

Ведь только теперь начинается серьёзное изучение темы войны. Только теперь что-то делается по этой проблематике независимыми и неангажированными историками. А тот «круглый стол» доказывал, что даже наша профессура не владела этой темой. А те, кто владел, как Литвин, включали внутреннего цензора.

В 2000-х годах в Институте истории [Академии наук] пытался восстановиться Станислав Рудович. Это один из авторитетных исследователей нашей государственности и БНР. Тот же Данилович отказал ему, сказав, что его тема неактуальна для Института.

Недавно в Институте истории ликвидировали геральдический сектор и уволили одного из авторитетнейших геральдистов Алексея Шаланду. А ныне пропагандисты призывают опираться на факты…

Многие суждения покойного вполне резонны. Как известно тем, кто следит за моими публикациями, я — за вдумчивую экспертизу при максимально возможном дистанцировании науки от идеологических влияний. И, соответственно, за академическую автономию историков (как, впрочем, и иных исследователей). Возможна ли такая автономия в ближайшем будущем на наших просторах — другой, весьма непростой вопрос.

Разумеется, упомянутое в интервью общество «Знание» не поможет эмансипации учёных, уже по той причине, что оно — химерное, «государственно-общественное». Деятелями из администрации оно видится как «один из главных инструментов донесения актуальной общественно-политической, историко-культурной, научно-популярной информации до граждан нашей страны и даже шире — за пределы Беларуси». Пардон, a чем же занималась армия платных идеолухов последние лет 15 — на всяких «днях информирования» и проч.? Может, взыскать с них деньги в бюджет за ИБД неэффективную работу? 😉

Будь нынешняя система поистине рациональна, она (ради экономии ресурсов, а то даже ради выживания…) оставила бы что-то одно: или главное управление идеологии в администрации президента + его «щупальца» на местах, или общ-во «Знание» с несколько увеличенными полномочиями. Но подобные системы не умеют сокращаться, что доказал ещё тов. Сирил Паркинсон в своих незабвенных «Законах». Машину, которой отказывают тормоза, останавливает обычно стена…

Ещё одна утрата – в апреле 2021 г. на 42-м году в украинской Виннице умер историк-идишист Анатолий (Нафтоле) Кержнер, о чём я узнал с запозданием. Жаль, очень жаль. С А. Кержнером участвовали мы в киевском семинаре 2014 г. (он – в более «продвинутой» группе), Анатолий ездил с Алесем Астраухом в большую экспедицию по еврейским местам Украины, Беларуси, Польши… Кроме того, украинско-еврейский историк выступил научным редактором книги о евреях старой Случчины, что вот-вот увидит свет в переводах с идиша, иврита и английского.

Видеоролик о том самом семинаре

А. Кержнер (1979–2021)

***

Пятого сентября посмотрел я новый западный боевик с примесью фэнтэзи «Шан-Чи и легенда десяти колец». На любителя (драки «по-восточному» приелись ещё три десятилетия назад), но вот что интересно – и, пожалуй, характерно для «их нравов». Публике не только демонстрируются «весёлые картинки», но и внушаются нехитрые – зато действенные – нормы поведения. Например, «провинился – признай это и больше не наступай на те же грабли», «против более опасного врага можно объединиться с менее опасным – во всяком случае, следует заключить перемирие»; «бесполезных людей нет – даже непрофессионал(-ка), оказавшись в нужное время в нужном месте, способен(-на) на многое» и т. п. Утешительное, в общем, кино.

Удастся ли здешним киношникам в ближайшее время снять нечто моральное, но без морализаторства? Ответьте, коли знаете…

А 9 cентября побывал на открытии выставки «Меер Аксельрод. В лёгких красках оживает время», устроенной музеем Янки Купалы по инициативе Михаила Яхилевича (внук художника, живёт в Израиле) и при содействии Евро-Азиатского еврейского конгресса. С интересными речами выступали Лариса Финкельштейн, Александр Радаев, ещё кто-то. Андрей Дубинин прочёл стихотворение Зелика Аксельрода (брата Меера) на идише, прокомментировал отдельные строки.

Л. Финкельштейн, А. Дубинин

Что касается самих работ – их лучше раз увидать…

Много времени это не займёт, зал небольшой, экспонатов всего две дюжины. Но коллекционер и знаток искусства Радаев заметил, что в таком объёме Меер Аксельрод (1902–1970) выставлялся в Минске ровно 100 лет назад, в сентябре 1921 г.

Произведения М. А. всегда изящны и содержательны – спасибо организаторам за доставленную радость. Единственное, что слегка зацепило: М. Яхилевич обмолвился, что поэт Зелик Аксельрод в современной Беларуси забыт. Не совсем так – поэт фигурирует в справочниках, Гирш Релес о нём немало вспоминал, в научно-популярных книгах писал о судьбе З. А. и я… В 2014 г. под эгидой «Шах-плюс» вышла почтовая карточка с изображением З. Аксельрода, а в 2021 г. музейщица Юлия Миколуцкая выпустила в Минске целый набор карточек «Еврейские писатели», в т. ч. с Аксельродом. Полагаю, любителям литературы имя друга и переводчика Янки Купалы достаточно известно; другое дело, что литература & её любители всё чаще загоняются под плинтус (см. выше).

Вольф Рубинчик, г. Минск

10.09.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 10.09.2021  21:33

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (120)

Ізноў здароў kinda юбілейны выпуск, радуе гэта Вас або не! Канец чэрвеня – пачатак ліпеня былі багатыя на падзеі, але спярша – колькі слоў на вечную тэму: беларуская іудаіка, чым яна ёсць па сутнасці, як выглядае звонку.

Падштурхнула мяне да рэфлексій публікацыя кандыдата гістарычных навук, дацэнта БДУ, etc, з якім ужо асцярожна спрачаўся тут. Ага, таго самога Дзмітрыя Ш., які ў пачатку 2010-х ачоліў «цэнтр яўрэйскіх даследаванняў» у ЕГУ і ўзяўся рэдагаваць часопіс «Цайтшрыфт». У канцы 2018 г. ён жа (з)ацаніў стан іудаікі ў Беларусі, дый стан яўрэяў увогуле… Слушна канстатаваў, што нас тут нямнога, і звесткі Зэліка Пінхасіка (згодна з якімі пад закон аб вяртанні трапляе звыш 100 тыс. жыхароў РБ) «уяўляюцца неабгрунтаванымі». Праўда, нешта падобнае я ўжо чытаў, больш за тое – пісаў 🙂

Пан Ш. згадвае некаторыя арганізацыі, леташнія падзеі – усё гэта няблага, хоць і «без прэтэнзій». Ды раптам – гаркавы песімізм: «іудаікі як асобнай сферы даследавання і выкладання ў Беларусі больш не існуе (напрыклад, у параўнанні з перыядам 2000-х гг.); вядомых даследчыкаў, якія даўно займаюцца іудаікай, адзінкі; узровень работ, якія з’яўляюцца ў навуковай перыёдыцы і ў якасці дысертацый, што прадстаўляюцца да абароны, даволі слабы; сустракаецца і непрыхаваная прафанацыя».

Ніхто не будзе ўсур’ёз даводзіць, што цяперашняя РБ – міжгалактычны агмень яўрэйскіх даследаванняў. Але суцэльнага заняпаду ў параўнанні з пазначаным перыядам усё ж не прасочваецца. Дальбог, у 2000-х, асабліва ў першай палове, «яўрэйскія тэмы» не дужа былі папулярныя. Малатыражны – і, папраўдзе, не бліскучы – зборнік «Евреи Беларуси. История и культура» накрыўся вядомай пасудзінай у 2001 г., а ў іншых выданнях ахвотным не так часта выпадала публікавацца. Калі ж выпадала, то ў друк нярэдка праточвалася менавіта «непрыхаваная прафанацыя» (шматлікія артыкулы Эмануіла І. ды пад.).

Прыпамінаю, што на канферэнцыях у Брэсце, Гродна, нават у Мінску, я бываў ледзь не адзіным, хто нешта распавядаў пра яўрэяў Беларусі.

Абяцанкі-цацанкі ад газеты «Авив» (чэрвень-ліпень 2003)

У 2010-х гадах якраз назіраўся пэўны «рэнесанс», звязаны, відаць, з тым, што многа дзе распрацоўваліся экскурсіі па «яўрэйскіх мясцінах», і мелася патрэба ў навуковым абгрунтаванні. На мой одум, адна кніга Іны Соркінай «Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII – першай палове XIX ст.» (выд-ва ЕГУ, 2010) апраўдала існаванне беларускай іудаікі на 10 гадоў наперад.

Так, даводзілася чытаць нямала «папсы» (гл., напрыклад, тут водгук на крэатыў Г. Левінай; лёгка знайсці ў сеціве шматлікія кампіляцыі М. Акуліч ды інш.), але ж яна ніколі не падмяняла і не падмяняе навуковую літаратуру… Таму тэзіс Дзмітрыя («Характэрнай рысай дыскурсу пра яўрэяў Беларусі сталася замена сур’ёзнай літаратуры на масавую папулярную з адпаведным наборам скрыўленняў») гучыць надта неяк па-алармісцку.

У апошнія гады не маю магчымасці прафесійна займацца іудаікай. Выпусціў пару кніжак, дзе «яўрэйскае» прысутнічае, але не дамінуе:

Водгукі ад «Кніганошы» (№ 45, 2017) і «Дзеяслова» (№ 99, 2019). ¯\_(ツ)_/¯

Усё ж часам адпраўляю матэрыялы на канферэнцыі, па меры сіл сачу за тым, што публікуецца, адзначаю для сябе старыя і новыя імёны. Нават на belisrael.info, які не прэтэндуе на званне акадэмічнага сайта, іх цэлае суквецце. Па-свойму цікавымі мне падаліся, напрыклад, работы Цімоха Акудовіча, Інэсы Ганкінай, Інэсы Двужыльнай, Дзмітрыя Дзятко, Маргарыты Кажанеўскай, Уладзіслава Карчміта, Алы Кожынавай – і, безумоўна, Віктара Жыбуля, даследчыка спадчыны Цфаніі Кіпніса, Вульфа Сосенскага, Юлія Таўбіна, іншых знакамітых яўрэяў. А ёсць жа яшчэ, напрыклад, Канстанцін Карпекін, архівіст 1985 г. нар., зацікаўлены тэмай іудзейскіх абшчын пачатку ХХ ст… Уладзімір Ляхоўскі і Андрэй Унучак апошнім часам досыць паспяхова асвятлялі ўзаемадзеянне яўрэйскага і беларускага нацыянальных рухаў, Вольга Бабкова на падставе архіўных дакументаў распавядала пра стасункі іудзеяў з хрысціянамі ў часы сівой даўніны, Вадзім Зелянкоў падрыхтаваў грунтоўны артыкул пра мінскага доктара Лунца і яго нашчадкаў, закрануўшы тэму «яўрэйскай абшчыны». Ларыса Доўнар займалася тутэйшай ідышнай ды іўрыцкай бібліяграфіяй. Працягвае валтузіцца са справамі «нацменаў», у тым ліку яўрэяў, магілёўскі гісторык, дацэнт Ігар Пушкін. Не закінуў іудаіку яго мінскі калега Андрэй Кіштымаў.

Сяргей Старыкевіч шмат пісаў пра яўрэяў Маладзечаншчыны, Ігар Ціткоўскі – пра слуцкіх яўрэяў (ды іх сінагогі), Таццяна Вяршыцкая – пра наваградскіх, Эдуард Злобін – пра пінскіх, Леанід Лаўрэш – пра лідскіх. Наконт апошніх пяцярых не ведаю, гісторыкі яны, краязнаўцы або «проста» музейшчыкі, але планку трымаюць. Іх тэксты ў цэлым не горшыя за тое, што падаецца пра Беларусь і Мінск у ізраільскай «Электроннай яўрэйскай энцыклапедыі».

Мабыць, не ўсе з пералічаных звярталіся ў віленскі «Цайтшрыфт» і супрацоўнічаюць з расійскай суполкай «Сэфэр», але тое не значыць, што гэтых людзей не існуе, што ім няма куды расці. Упэўнены, грамадскі попыт на яўрэйскую тэматыку ў Беларусі ёсць і будзе, пра што сведчыць, між іншым, і выхад «Аўтабіяграфіі» філосафа Саламона Маймана (Мінск, 2018) у перакладзе на беларускую.

Карацей, трохі шкада, што ў «гісторыка-міжнародніка» атрымаўся занадта суб’ектыўны «агульны агляд» для «інстытута Еўра-Азіяцкіх яўрэйскіх даследаванняў». Ды такая, відаць, установа… Камусьці ў яе кіраўніцтве карцела паказаць тутэйшых яўрэяў «беднымі й няшчаснымі», і ў гэткім вобразе ёсць доля праўды, але ж канструктыўнага выйсця не было прапанавана. 🙁 Так, «маштабнае сацыялагічнае даследаванне» – лепей, чым нічога (сам адказваў на пытанні ў лютым г. г.), аднак, па-мойму, скіравана яно найперш на вывучэнне эміграцыйнага патэнцыялу яўрэйства СНД, а не на развіццё тутака «абшчын» і яўрэйскіх штудый. Пажывем-пабачым – магу і памыляцца.

Смешна, калі чалавек з’яўляецца «мудрацом у вачах сваіх»…

Зараз пра тое, што дзеецца вакол. «Галоўнакамандуючы» (па-французску «généralissime», амаль генералісімус :)) кур’ёзна бараніў практычна ўжо прыняты законапраект міністэрства абароны аб «удасканаленні» сістэмы прызыву: «Служыць павінны ўсе, а не толькі дзеці рабочых і сялян, іначай мы трапім у залежнасць ад Расіі або НАТА» (каму трэба, знайдзіце дакладныя цытаты). Гэх… па-першае, прызыў усё адно застанецца «не для ўсіх»; «хлопчыкі-мажоры» так ці іначай з’едуць за мяжу паводле адмысловых накіраванняў. Па-другое, прыпусцім, што ваенкаматам удасца дадаткова «падгрэсці» пару-тройку тысяч прызыўнікоў за год. Праблему баяздольнасці тутэйшых узброеных сіл гэта не вырашыць, што прызнавалі і самі вышэйшыя афіцэры. Па-трэцяе, довад «ад праціўнага»: нават з адтэрміноўкамі для студэнтаў/магістрантаў/аспірантаў за 27 год незалежнасці Сінявокая ўмудрылася не стаць ахвярай суседзяў; ёсць «смутныя сумневы», што ім увогуле не да нас. Калі ж «кампетэнтныя органы» (у адносінах да адміністрацыі РБ гэтае спалучэнне выпадае ўжываць хіба з іроніяй) маюць іншыя звесткі, дык трэба крычаць каравул тэрмінова мацаваць войска ў іншыя спосабы, чым лоўля моладзі, прагнай да навучання. Што, калі пачаць з таго, каб адмовіцца ад пагоні за пышнасцю, праз якую церпяць людзі? Маю на ўвазе мінскую трагедыю 03.07.2019 (загінула жанчына, некалькі беларусаў паранены ў мірны час), але не толькі; «святочныя» інцыдэнты здараліся і раней.

Недарэчнасць законапраекта пад хітрай назвай «Пра змяненне законаў па пытаннях эфектыўнага функцыянавання ваеннай арганізацыі дзяржавы» відавочная ўжо і для часткі дэпутацікаў з палаты прадстаўнікоў. Ніколі ж не было ў гісторыі ПП, каб у другім чытанні прагаласавала «супраць» болей, чым у першым (9 і 6) – звычайна спрэчныя моманты залагоджваюцца паміж галасаваннямі. Няўжо «палатка» ператвараецца-такі ў сапраўдны парламент? Хацелася б верыць; мо нават дойдзе да таго, што ўвосень цяперашнія «кнопкадавы» не дадуць распусціць сябе датэрмінова. Да чаго не раз заклікаў.

Уразіла, якая публіка сабралася ва ўрадзе. Міністарка працы, у адказ на прапанову ўлучаць тэрмін службы ў войску ў стаж для налічэння пенсіі: «У 20 гадоў “яны” не будуць думаць пра пенсію» (няхай прызыўнікі дабіраюць стаж потым). Нагадала эпізод з пачатку 1990-х: у Палацы шахмат і шашак планаваўся дзіцячы турнір, і нехта прапанаваў праветрыць памяшканне. Заслужаная трэнерка гмыкнула: «“Iм” усё роўна – пачнуць гуляць, дык забудуць пра ўсё на свеце». Чым скончылася справа, не ведаю; спадзяюся, трэнерцы зараз добра дыхаецца ў чужой краіне. Во каб і гора-міністарку туды адправіць, пажадана – разам з яе «шэфамі»…

*

Гульні з мінімум трохразовым (!) перарасходам сродкаў – і гэта называецца «ў межах запланаванага» – падзеяй для ўсёй краіны не сталі, што падкрэслівалі многія каментатары, у т. л. добразычлівыя (напрыклад). Няхай заява прэзідэнта Міжнароднага алімпійскага камітэта, маўляў, цешыцца «ўся Беларусь», застанецца на яго сумленні… Але ж трэба прызнаць, што Лукашэнкі, Рыжанкоў & Co. намацалі-такі слабое звяно ў масавай свядомасці – як тутэйшай, так і заходняй. Сам факт арганізацыі масавых гуляў уплывае на спажыўцоў, быццам наркотык, і адцягвае ўвагу ад рэальных праблем. А сярэдняму замежніку няма розніцы, куды ехаць… У краіну, дзе масава парушаюцца грамадзянскія правы, нават цікавей, бо па вяртанні будзе падстава пахваліцца сваёй смеласцю.

Рэзюмую: своеасаблівая логіка ў правядзенні Еўрапейскіх гульняў у Азербайджане-2015 і Беларусі-2019 была. Зразумела, што дзеля «іміджу» (які не прыяе ўзаемавыгадным стасункам з аўтарытэтнымі контрагентамі, але дапамагае ўтрымаць уладу ў кароткатэрміновым перыядзе) верхавіна можа ахвяраваць эканамічнай мэтазгоднасцю, парастрэсці гаманец – пагатоў, як правіла, не ўласны.

Не хачу пакрыўдзіць спартоўцаў і валанцёраў, многія з якіх насамрэч стараліся. Ва Ўруччы, напрыклад, праходзілі спаборніцтвы па боксе. Мая жонка, ні разу не аматарка гэтага віду спорту, схадзіла «за кампанію», і ёй спадабалася. Якраз у той дзень, 29.06.2019, беларускі баксёр Дзмітрый Асанаў заваяваў «золата»… Але лыжкай дзёгцю стала тое, што ахоўнік не даў чэмпіёну прабегчыся са сцягам перад усімі трыбунамі (дзе, безумоўна, хапала асанаўскіх балельшчыкаў).

Здымкі С. Рубінчык

Гэты факт, разам з іншымі, лішні раз сведчыць пра казённасць, неразняволенасць гульняў. Пра стаўленне да рабочых у «алімпійскай вёсцы» можна пачытаць тут.

*

Аналізаваць дзейнасць новага прэзідэнта Украіны ранавата – не мінула нават ста дзён з яго «інтранізацыі». Як бы скептычна я ні ставіўся да «Зелі», нейкія пазітыўныя сігналы наша паўднёвая суседка пасылае. Напрыклад, у чэрвені ўлады Палтавы вырашылі не пачынаць будоўлю на месцы забойства яўрэяў у Пушкароўскім Яры (як было ў беларускім Брэсце, гл. у мінулай серыі). Суд прызнаў незаконным перайменаванне кіеўскіх праспектаў у гонар Бандэры і Шухевіча, здзейсненае ў 2016-2017 гг. аматарамі «насілля і бяссілля». Так, глядзіш, і заказчыкаў забойстваў Алеся Бузіны ды Паўла Шарамета прыцягнуць да адказнасці?..

Цытатнік

«Кожная новая заява павінна яўным чынам абапірацца на аргументы, выказаныя табою раней. Калі гэтага няма, то аўдыторыя проста лічыць цябе вар’ятам. Такое здараецца таксама, калі аўдыторыі здаецца, што ты надаеш таму ці іншаму аргументу больш вагі, чым апраўдана на тым этапе» (Эліэзер Юдкоўскі, 2007)

«У сталасці хлусіць – як багатаму красці: і сорамна, і няма патрэбы» (Андрэй Федарэнка, «Народная воля», 02.02.2018)

«Вялікае не абавязана быць добрым» (Дзмітрый Быкаў, 05.07.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

07.07.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 07.07.2019  22:13

Водгукi
“У многім падзяляю выкладзеныя тут развагі. Асабліва ўдзячны за належную апінію нашай Іны [Соркінай] і яе выдатнай працы пра штэтлы” (д-р Юрась Гарбінскі, Польшча) 08.07.2019
“Тое, што тычыць маёй працы як гісторыка, кладу ў папкі. Цікава было пра іудаіку. Зацікавілі кнігі Маймана і Соркінай” (Анатоль Сідарэвіч, Мінск), 10.07.2019.