Tag Archives: Алесь Симаков

А. Сімакоў пра Д. Выгодскага

Добрае літаратурнае імя: Давід Выгодскі

Піша Алесь Сімакоў

Літаратуразнавец, перакладчык і паэт, асветнік і арганізатар міжнародных культурных сувязяў, ён быў прыкметнай постаццю ў Гомелі і Ленінградзе, з якімі звязаны яго жыццёвы шлях. Памёр у карагандзінскім лагеры ў 1943 г., а спробу вызваліць яго сучасная ізраільская энцыклапедыя лічыць амаль беспрэцэдэнтнай па смеласці.

Д. Выгодскі

«Гомельскі перыяд» пачаўся 5 кастрычніка 1893 г., калі Давід Выгодскі нарадзіўся тут у сям’і дробнага службоўца і праходзіў у цесных зносінах са стрыечным братам Львом, які пасля змяніў сваё прозвішча на «Выгоцкі». У 1911–1912 гг. браты падрыхтавалі і надрукавалі некалькі нумароў літаратурнага часопіса «Зарницы», які быў адзначаны ў адрасна-даведачнай кнізе «Весь Гомель» на 1913 г. Часопіс вылучыўся з тагачаснага багацця мясцовай перыёдыкі імкненнем адлюстраваць духоўнае жыццё гомельскай «моладзі». Першае ж выступленне Выгодскага ў друку датуецца 16 красавіка 1911 г., калі ў пецярбургскай «Неделе Вестника знания» з’явілася яго нататка «Дзе шчасце».

Пасля вучобы на гісторыка-філалагічным факультэце сталічнага ўніверсітэта, ужо як практычна сфармаваны іспаніст, Давід Выгодскі з канца 1917-га правёў некалькі неспакойных гадоў у Гомелі. Ён з энтузіязмам успрыняў рэвалюцыю, што было натуральным для супрацоўніка такіх выданняў, як «Летопись» і «Новая жизнь». Няма пераканаўчых сведчанняў таго, што ён актыўна ўдзельнічаў ва ўсталяванні савецкай улады, але яго праца ў рэдакцыях, у тым ліку «Гомельской мысли», і педагагічных установах мела цалкам лаяльны характар і адрознівалася добрасумленнасцю.

Фота зроблена ў Гомелі прыкладна сто гадоў таму. Першы злева – А. Быхоўскі, другі злева – Д. Выгодскі, другі справа – Л. Выгоцкі. Узята адсюль

«Господи, верую», — так пачынаецца і заканчваецца адзін з яго вершаў, напісаных у 1920 г. у «Губнаробразе». Матывы іншых яго твораў — «Мы все обречены на боль, / Нам всем начертано страдание» або «Взвивается чёрное знамя. Черное знамя — как смерть» — таксама прымушаюць задумацца над сапраўдным складам яго думкі, які вымушана скажаўся біёграфамі нават пасля рэабілітацыі (1957).

Ранняя мастацкая творчасць Д. Выгодскага, што ўключае, акрамя паэтычнага зборнічка 1922 г., і пераклад п’есы ў вершах Лесі Украінкі «У катакомбах» (Гомель, 1924), ставіць пад сумнеў «бальшавізм», які спрабавалі ўкараніць у гэтага, як пісаў Веніямін Каверын, «добрага, разумнага, але, можа, не вельмі адважнага чалавека». Пазбягаючы ўцягвання ў небяспечныя сітуацыі ўжо падчас антыэсэраўскіх «чэкісцкіх засадаў» 1922 г., пазней Давід быў вымушаны прыстасоўвацца ва ўмовах ганенняў на ўсё і ўся, што ўзмацняліся. І тым не менш ён быў «камарада Давід Выгодскі», калі з 1936 г. падтрымліваў байцоў Інтэрбрыгад у Іспаніі, пасылаючы эмацыянальныя лісты і кнігі. Менавіта «папулярызацыя рэвалюцыйнай літаратуры» зрабіла яму «добрае літаратурнае імя». Аднак Давід ухіляўся ад залішняй «палітызацыі»: усе яго намеры былі накіраваны на творчую працу, увесь яго дом быў запоўнены кнігамі; яго добрасардэчнасць прыцягвала.

Р. Э. Боці, Р. Гансалес Туньён, Л. дэ Грэйф, К. Гуцьерэс-Крус, Х. дэ  ла Куарда, Х. Ліст Арсубідэ, Х. Саламеа, А. Юнке — толькі некаторыя  з імёнаў лацінаамерыканскіх пісьменнікаў, якія сталі вядомымі ў СССР дзякуючы Выгодскаму. Перакладчык і рэцэнзент вёў шырокую перапіску з аўтарамі, атрымліваў выданні – і адразу ж імкнуўся забяспечыць ім другое жыццё ў рускамоўным асяроддзі. З лістоў сваіх шматлікіх карэспандэнтаў у Лацінскай Амерыцы ён даведваўся нямала пра тое, што было «звязана з яе эканамічным становішчам, залежнасцю ад замежнага капіталу і абсалютным паўфеадальным прыгнётам безабаронных індзейцаў» (з ліста яго «таварыша, які падае надзеі», С.-С. Вітурэйры з Мантэвідэа). Кніга «Перапіска з Амерыкай», з маладымі Ж. Амаду, Х. Л. Борхесам, Х. Ікасам, А. Пасам і Н. Гільенам, якую Выгодскі абмяркоўваў з выдавецтвам «Советский писатель», не выйшла. Частка лекцый Выгодскага была заснавана выключна на арыгінальным матэрыяле, атрыманым па пошце. Разам з вядомымі даследчыкамі К. М. Дзяржавіным, Б. А. Кржэўскім, В. У. Рахманавым ён стварыў Іспанаамерыканскае таварыства — навуковую асацыяцыю па вывучэнні Іспаніі і Лацінскай Амерыкі. Як яго старшыня, Д. Выгодскі каардынаваў першыя сур’ёзныя крокі ў збліжэнні савецкай грамадскасці з «культурным лацінаамерыканскім светам». Гасцямі ИСПАМО і Выгодскага былі вядомыя пісьменнікі і гісторыкі, такія як Р. Альберці з Іспаніі, Х. Падэста з Уругвая. Сам ён, як і Янка Маўр, не падарожнічаў па свеце, — яго крыніцамі былі візіты іншаземцаў і дакументальныя крыніцы. Разам з Маўрам яго адносяць да піянераў беларускага эсперанта; яны атрымлівалі матэрыял для сваіх працаў на гэтай мове і з Амерыкі.

Не абмяжоўваючыся ў сваіх інтарэсах лацінамерыканістыкай і пашыраючы асноўную цікавасць на Іспанію (непадзельнасць «лацінскай стыхіі» ілюструе пераклад ім рамана іспанца В. Бласка Ібаньеса пра адкрывальніка-італьянца «У пошуках вялікага хана (Крыстобаль Калон)», 1931), Выгодскі рэцэнзаваў, яшчэ да рэвалюцыі, чарговае выданне «Спеву аб Гаяваце» ў перакладзе І. Буніна. Пазней гамельчанін перакладаў І. Бехера і Б. Келермана, Э. Сінклера і К. Сэндберга, пісаў прадмовы да выданняў М. Твэна, ацэньваў творчасць Т. Драйзера, шматлікіх іншых амерыканскіх і еўрапейскіх пісьменнікаў. Яго звароты да замежных літаратараў мелі на мэце ўзаемнае ўзбагачэнне літаратур: Выгодскі актыўна прапагандаваў за мяжой юбілейныя мерапрыемствы ў сувязі са стагоддзем смерці А. С. Пушкіна. Асобныя творы А. Блока, У. Маякоўскага, К. Бальмонта, Г. Ахматавай і іншых рускіх пісьменнікаў сталі даступныя іспанамоўнаму чытачу дзякуючы перакладам Выгодскага. Не забываючы пра родную Беларусь пасля ад’езду ў 1921 г., ён пераклаў для «Анталогіі беларускай літаратуры» (1929) і іншых выданняў вершы М. Багдановіча, у тым ліку «Слуцкіх ткачых», творы Я. Коласа, М. Чарота. Глыбока цікавіла яго, натуральна, і яўрэйская літаратура, асабліва паэзія, у прыватнасці Х. Н. Бяліка. Яе Д. Выгодскі даносіў да шырокага чытача ва ўласных перакладах і крытычных аглядах; калі быў супрацоўнікам Петраградскага ўніверсітэта, выступаў і ў «Еврейской неделе».

«Іспана-беларускае» згуртаванне «На Моховой семейство из Полесья» наведвалі амаль усе найбольш вядомыя літаратары Ленінграда. «Осьми вершков, невзрачен, бородат, / Как закорючка азбуки еврейской» — такім Давід Выгодскі паўставаў перад сваімі гасцямі, сярод якіх часта бываў і Восіп Мандэльштам. Шчыра і амаль па-дзіцячы наіўна глядзіць Д. Выгодскі з малюнка мастака У. Майзеліса, які паспеў увасобіць яго перад адыходам з «сапраўднага жыцця».

Д. Выгодскі быў арыштаваны ў 1938 г. па «справе перакладчыкаў». Тыя, хто ведаў яго выключна як «савецкага чалавека і добрага таварыша», накіравалі ліст у ЦК ВКП(б); пад заявай стаялі подпісы М. Зошчанкі, Б. Лаўранёва, М. Слонімскага, Ю. Тынянава, К. Федзіна, В. Шклоўскага. Міхаіл Зошчанка быў сярод тых, хто пасля смерці Выгодскага хадайнічаў пра вяртанне яго ўдаве велізарнага кнігазбору з 12 тысяч тамоў, галоўным чынам замежных кніг, вывезеных падчас блакады ў Публічную бібліятэку (у лісце ад 28.12.1993 г. яе — тады ўжо РНБ — вучоны сакратар У. А. Калабкоў адказаў нам наконт гэтай праблемы, якая ўсё яшчэ ўздымалася з боку сям’і; ён паведаміў, што частка кніг, трапіўшы ў абменны фонд, мусіла разысціся па бібліятэках краіны, якія пацярпелі падчас вайны), і пра пасмяротнае аднаўленне яго ў Саюзе пісьменнікаў.

Яшчэ з перасыльнай турмы ў Ленінградзе, а потым з КарЛАГа Выгодскаму ўдавалася пісаць сваякам, паведамляючы пра неймаверныя, здавалася б, планы: «…Пакутліва хочацца працаваць, хочацца напісаць і ў прозе, і ў вершах цэлы шэраг рэчаў, народжаных гэтымі цяжкімі гадамі», — дзяліўся ён з жонкай за тры месяцы да смерці. — Вельмі, аднак, баюся, што нічога гэтага зрабіць ужо не атрымаецца». Вершы, датаваныя 1941–1943 гг., выкарыстала ў «Матэрыялах да біяграфіі» Давіда Выгодскага ленінградская даследчыца Р. Р. Фатхуліна (Шагліна), даслаўшы іх яшчэ ў рукапісе і нам.

Аддаючы доўг памяці і паўторна «вяртаючы» Давіда Іосіфавіча Выгодскага жыхарам Гомеля і ўсёй Беларусі, нельга не ўспомніць і пра блізкіх людзей, якія падтрымлівалі яго. Жонка Эма Іосіфаўна нарадзілася ў Гомелі ў 1899 г. і пасля заканчэння ў 1922 г. гістарычнага факультэта МДУ, прысвяціўшы сябе літаратурнай працы, займалася перакладамі. Стварыла шэраг папулярных кніг для юнацтва. Яе няскончаная гістарычная аповесць пра канкісту, апублікаваная ў 1961 г. у зборніку «Бурштынавы пакой» пад загалоўкам «Капітан Картэс», цікавая тым, што прадстаўляе шмат «пазітыўных» рысаў заваёўніка, запазычаных з хронік.

Пасля арышту мужа яна яшчэ спрабавала працаваць, але, зламаная няшчасцямі, перажыла Давіда Іосіфавіча толькі на шэсць гадоў. Сын Давіда і Эмы Іосіф прайшоў вайну, быў паранены і ўсе пасляваенныя гады жыў надзеяй на аднаўленне справядлівасці.

Іосіф Давідавіч, які шмат перанёс у жыцці і ўнаследаваў ад бацькі клапатлівасць у адносінах да людзей, памёр у Санкт-Пецярбургу ў 1992 г., паспеўшы звярнуцца да гамяльчанаў і, у прыватнасці, да Беларуска-індзейскага таварыства (у бібліятэцы і архіве якога захоўваюцца шматлікія матэрыялы пра Выгодскіх) са словамі ўдзячнасці за памяць пра бацьку.

У 1993-м і наступных гадах мемарыяльная праграма, якая ўключала ў якасці нагоды 100-годдзе з дня нараджэння і 50-годдзе смерці Давіда Выгодскага, паўтарыла асноўныя кірункі рассылання лістоў з заклікам да міжнароднага супрацоўніцтва і актывізацыі дыялогу культур. Зварот аргкамітэта «Трохгоддзя Выгодскіх» апублікаваў «American Indian Culture and Research Journal» (1994, № 3) у Лос-Анджэлесе.

Хаця Выгодскі і не можа лічыцца адным з першых уласна беларускіх лацінаамерыканістаў, ён — лацінаамерыканіст-ураджэнец, што таксама натхняе.

Пра аўтара

Алесь Сімакоў нарадзіўся ў 1962 г. у вёсцы Рудакоў Хойніцкага раёна. У 1979 г. скончыў 10 класаў — СШ № 3 у Гомелі. Працаваў на абутковай фабрыцы, заводзе металаканструкцый, у інфармацыйна-вылічальным цэнтры, міжраённым упраўленні па меліярацыі, вучыўся на падрыхтоўчым аддзяленні ГДУ. Са студзеня 1987 г. быў заняты арганізацыйнай працай па стварэнні Беларуска-індзейскага таварыства. Аўтар каля 120 публікацый, уключаючы даклады на навуковых канферэнцыях; друкаваўся ў 9 краінах. Асноўныя тэмы даследаванняў: беларусы на Алясцы і ў Сан-Францыска, гісторыя беларуска-індзейскіх сувязяў, школазнаўства.

Крыніца: Палац: літаратурны альманах. 2020. Мінск: Кнігазбор, 2021. С. 178–181.

Артыкул перадрукоўваецца з невялікімі рэдакцыйнымі праўкамі – belisrael

Апублiкавана 08.04.2021  20:48

В. Рубінчык. Каляндар – не махляр!

Шалом. Тутэйшыя мудрацы баюць, што ў Беларусь прыйшла адно каляндарная вясна. Мяне ж першае сакавіка – сонечны, цёплы дзень – па-добраму ўзварухнула. І 2-е не расчаравала, дарма што дыхаць у нашай палітычнай атмасферы насамрэч нялёгка.

Любіў вясну Мойшэ Кульбак, чый 125-ы дзень народзінаў мы адзначым праз тры тыдні – ды нямала пісаў пра яе ў вершах і ў раманах. Як там у «Зельманцах» («Зэлмэнавічах»):

Вясна. Яна надышла з тлустымі начамі. Яна надышла як з павевам траў, так і з парай дзесяткаў чорных птушак на высокіх таполях каля электрастанцыі, так і з маладымі батанікамі, якія на дрэвах з гарадскога саду рэзалі адсохлае галлё…

Вясна. Яна надышла з новым пакаленнем маленькіх, вясёлых дзяўчынак, выспелых за гэтую зіму ў дамах. Яна прыйшла з хаткамі шпакоў на высокіх жэрдках, з яснымі водамі ў рэках, з коўдрамі на кіях і з першым белым цветам на яблынях.

Цёплая ноч. Чорная вясна, калі зямля яшчэ чорная, дрэвы – чорныя, напярэдадні ўзыходу першых зялёных колераў.

Перакладаў з ідыша Андрэй Дубінін. А я пад юбілей падзялюся мікразнаходкай: Майсей наш Саламоновіч аказаўся стыльрэдактарам «Лінгвістычных зборнікаў», якія выходзілі ў Менску на ідышы пад эгідай Акадэміі навук БССР (1933–1936 гг.). У выпусках 1 (1933) і 2 (1934) яго прозвішча пазначана, у вып. 3 – ужо не; мабыць, таму, што к 1936 г. М. Кульбак пакінуў АН з яе мізэрным (паводле Шпрынцы Рохкінд) заробкам і кінуў якар у часопісе «Штэрн».

Змест вып. 2 і звесткі пра людзей, якія рыхтавалі выданне да друку (адказныя рэдактары – Агурскі і Ашэровіч, стыльрэдактар – Кульбак, адказны карэктар – Душман)

Напрошваецца гіпотэза, што кульбакаўская «Зэльманіяда», напісаная ад імя «маладога навуковага работніка Цалела», асабліва ж раздзел «Філалогія», нарадзілася не без уплыву аўтараў «Lingvistishe zamlung». Мажліва, яна была пародыяй на іх (каля)навуковыя развагі, гумарыстычным (пера)асэнсаваннем «класавай барацьбы» і «савецкіх наватвораў» у ідышы. Зірнем на фрагменты «Зэльманіяды» ў перакладзе А. Дубініна:

Зэлмэнавічы замяняюць вінавальны склон другога роду на давальны склон. На Хайэлэву котку кажуць: выгані котцы з дому. Аб Тоньцы: я ёй ласку маю, як боль у вачох.

Асабліва навучальным ёсць факт, што зэлмэнавічы твораць наогул уласныя словы, на ўзор: нахабёл, фінціфлюш, трывалны, браджыдлэ і г.д.

Гэтая моўная дзейнасць шпарыць са двара з тупой упартасцю. Мова ёсць заразлівай справай і пашыраецца таксама па-за двору. Граніца зэлмэнавіцкай мовы цягнецца на сённяшні дзень ад Менску, Лагойску, Самахвалавіч, Смілавіч і Пагосту да Сяльца, што каля Молэва, і далей ва ўсходне-паўднёвым напрамку.

Але няможна выключаць і таго, што Кульбак быў знаёмы з п’есай Янкі Купалы «Тутэйшыя», дзе Янка Здольнік смешна адказвае «Усходняму Вучонаму» на пытанне пра тэрыторыю Беларусі: «О, наша тэрыторыя, пане вучоны, вельмі вялікая — і вокам не дастаць! Уся Менская Брахалка, на якой вы, як бачу, гэтай тэрыторыі шукаеце, ды яшчэ далей». Артыкул Міколы Хведаровіча «Шчыры сябра, самабытны пісьменнік» (1966 г.) ускосна пацвярджае гэткае гіпатэтычнае знаёмства.

Ёсць сэнс чытаць-перачытваць класікаў, але часам варта звярнуць увагу і на менш прыкметных пісьменнікаў. Адным з такіх быў ураджэнец Жлобіна Сямён Бытавой (сапраўднае прозвішча Каган; 1909–1985). Яго ў газеце «Літаратура і мастацтва» нядаўна па-добраму згадаў Алесь Сімакоў, краязнавец з Гомеля. Сямён пераехаў у Ленінград у 1925 г., потым нямала вандраваў… «Героі Бытавога-Кагана – орачы, удэге, ніўхі… Натуральна, што галоўны матыў – “савецкае будаўніцтва”, якое суправаджаецца прыездам да іх настаўнікаў і ўрачоў, стварэннем новых паселішчаў, барацьбой з шаманствам і “спіртаносамі”», – піша А. Сімакоў. І рэзюмуе сваю нататку пра Бытавога: «А пачалося ўсё яшчэ на Гомельшчыне, у Жлобіне і Рагачове, а таксама ў Бабруйску, дзе прайшло яго дзяцінства і пачатак сталення і пра якія ён чулліва ўспамінаў у “аповесці аб адным падарожжы” – “Ад снегу да снегу”».

Адна з кніг нашага земляка

Мінулае мінулым, але ж ад ХХІ cтагоддзя ніяк не ўцячэш. Нарабіла грукату гісторыйка з пераводам Віктара Ляксандрыча – старэйшага сына самі-ведаеце-каго – на пасаду прэзідэнта Нацыянальнага алімпійскага камітэта РБ. 26 лютага ён заняў месца бацькі, каторы грэў яго (месца) амаль 24 гады, з вясны 1997 г.

Чутак вакол матываў такога рашэння шмат, што не дзіўна ў закрытай сістэме, дзе «бульдогі» здаўна тузаюцца пад кілімамі. Дзве асноўныя версіі такія: 1) бацька адпрацоўвае пераход улады да сына ва ўсёй краіне; 2) рэжым пайшоў на дэманстратыўную саступку пад ціскам Міжнароднага алімпійскага камітэта (кіраўніцтву апошняга надакучыла, што палітыка мяшаецца ў справы НАК; таму новага прэзідэнта НАК пазбавілі пасады памочніка прэзідэнта РБ па нацыянальнай бяспецы).

Я схіляюся да другога варыянту. Больш за тое, цешуся, што Віктар адхілены ад вагароў рэальнай дзяржаўнай улады – прынамсі фармальна. Цяпер у іх з бацькам на дваіх усяго дзве кіраўнічыя пасады, а доўгі час было чатыры. Наступным крокам магло б стаць скарачэнне колькасці пасад яшчэ ўдвая, і…

Здаецца, развагі двухгадовай даўніны такі спрацавалі. Калі хто забыўся:

Маё пытанне да прамоўцы, адпраўленае 27.02.2019 («Чаму б Вам добраахвотна не сысці ў адстаўку з пасады прэзідэнта Нацыянальнага алімпійскага камітэта?»), агучана не было… Пытанне менш наіўнае, чым выглядае; калі «першая асоба» дэманструе кепскі прыклад сумяшчэння дзвюх адказных пасад, кожная з якіх вымагае пастаяннай працы, то іншым чыноўнікам таксама карціць… У выніку «сумяшчальнікі», як правіла, нідзе не працуюць з поўнай самааддачай, да таго ж губляецца сам сэнс грамадскай дзейнасці (калі яна – «даважак» да пасады, то пры чым тут грамадскасць?)

Кропля камень точыць 🙂

Зараз ва ўчорашняга памочніка па нацбяспецы паболее вольнага часу, адпаведна, можа ўзмацніцца ідэалагічны кантроль над федэрацыямі і вядучымі спартоўцамі. З другога боку, апошнія паўгода кантроль і так быў жэстачайшы… Што, калі сын першага прэзідэнта РБ, наадварот, вырашыць згуляць у «ліберала», проціставіўшы сябе нягнуткаму мінспорту? Дапусцім, спярша яго лібералізм будзе «пылам у вочы» для Міжнароднага алімпійскага камітэта, але няможна выключаць, што потым Віця прызвычаіцца да сваёй ролі 😉

Пакуль што зайшоў я на сайт Рэспубліканскага цэнтра алімпійскай падрыхтоўкі па шахматах і шашках (РЦАП) – сумнае відовішча… Праўда, тут мяне згадваюць ажно двойчы, але ўражанні псуе галоўная старонка, дзе пра шахматы менш, чым пра ўсё во гэта:

Там, дзе ад імя «калектыву цэнтра» гаворыцца пра Міжнародны дзень шахмат, які адзначаецца 20 ліпеня «ва ўсім свеце», пафасна заяўлена, што «Ніводзін іншы від спорту такой прывілеі не мае!» Падкажу: ёсць Міжнародны дзень спартовай барацьбы (World Wrestling Day, 23 мая), а з 2016 г. адзначаецца і Сусветны дзень бегу (Global Running Day, у першую сераду чэрвеня). Увесну 2018 г. ААН ашчаслівіла нас «Міжнародным днём ровара» (World Bicycle Day, 3 чэрвеня). Таму прымітыўны «піяр» шахмат б’е міма цэлі…

Цэнтр, які да рэканструкцыі, завершанай у 2020 г., я наведваў даволі часта, зняў яшчэ «прома-ролік» – шэры ў прамым і пераносным сэнсах, з няўцямным расповедам пра поспехі выхаванцаў (аўтары прымудрыліся не паказаць буйным планам ніводнага трэнера, затое ўціснулі малачытэльную інфу пра трэнажорную залу і пад.).

У чым сэнс «навіны» ад 26.11.2020, дзе рэпрадукуецца небезвядомы зварот «дзеячаў беларускага спорту», я таксама не зразумеў. Да гонару супрацоўнікаў РЦАП, на сёння, выглядае (можаце спраўдзіць самі), ніхто з іх не падпісаў «добраахвотна-прымусовы» зварот. Нават начальнік аддзела Яўген Мачалаў, які раней, будучы дзяржтрэнерам, нярэдка падпісваў розную лухту. Нагадаю, што кваліфікаваныя шахматысты ў канцы 2020 г. апынуліся збольшага на баку прыхільнікаў перамен у Беларусі; шашысты, напэўна, таксама.

Пасля таго як у 2019 г. змянілася кіраўніцтва Беларускай федэрацыі шашак, на шашачных імпрэзах стала часцей ужывацца беларуская мова. З нядаўняга:

Сайту міністэрскага РЦАП, аднак, да дзвюхмоўнасці далекавата. Непадзельна пануе бюракратычная руская.

Канец зімы стаўся часам наездаў на журналістаў і актывістаў, якія каардынавалі журналісцкую дзейнасць: «кропкавыя ўдары» не спыняюцца, месцамі пераходзячы ў дывановыя бамбардзіроўкі. Навіна, якая мяне крыху сагрэла: пасля 15-дзённай адседкі з турмы ў Жодзіна выпусцілі музыкаў (нават на пару гадзін раней, чым «па закону»). Увечары 28.02.2021 выйшлі ўдзельнікі гурта «Разбітае сэрца пацана» – Павел Гарадніцкі, Дзяніс Тарасенка, Андрэй Осіпчык, Аляксандр Кавалёў. Скончыўся тэрмін арышту таксама ў спявачкі Валерыі Суравіцкай, aka Lear (у верасні 2020 г. выступала ў наскім «Шахматным дворыку») і ў музменеджара Ўладзіслава Лепяшынскага. Дарэчы, быў такі рэвалюцыянер – Панцеляймон Лепяшынскі (1868–1944), з-пад беларускіх Клімавіч, гуляў у шахматы з Леніным. Няйначай «сілавікі» з ідэолагамі палічылі, што Ўлада можна арыштаваць за адно прозвішча… ¯\_(ツ)_/¯

Пакуль «пацаны» сядзелі, іх канцэрт, запісаны заранёў, быў паказаны ў межах анлайн-фэсту «Артысты Перамогі». Сам яшчэ толкам не слухаў, але – рэкамендую. Абедзве імпрэзы «РСП», на якіх прысутнічаў у кастрычніку 2020 г. (у згаданым дворыку і на «Плошчы Перамен»), былі для нашага раёна адметнай з’явай.

Тым часам у Беларусі прарэзаўся свой «Кунгураў» – блогер з Гомеля Віктар Нікіценка. Напрыклад, іранізаваў ён 21.02.2021: «Праз паўгода пасля пратэстаў “нацыянальны лідар” Беларусі Святлана Ціханоўская зразумела, што ў Лукашэнкі ёсць зброя. “Я павінна прызнаць, што мы прайгралі вуліцу”, – заявіла яна напярэдадні…» І далей гамельчанін піша: «Памахаць сцяжком – мала. Трэба ісці ва ўладу! Браць у рукі ўладу! Захопліваць уладу! Купляць уладу! Гінуць за ўладу! Трэба быць уладай ва ўсіх сферах дзейнасці дзяржавы!» Не дужа і запярэчыш 33-гадоваму блогеру, для якога Ціханоўская – «сімвал павярхоўнага фальшу», але што далей?

Згаджуся з Пятром Кузняцовым у тым, што «ў нас у глабальным сэнсе палітычная паўза». Ды сённяшні абвінаваўчы прысуд для супрацоўніцы тутбая Кацярыны Барысевіч і ўрача Арцёма Сарокіна даказвае, што дэградацыя працягваецца. Пракурорка Людміла Іваненка распавяла (0:12-0:17) пра вырак суда Маскоўскага раёна г. Мінска «2 марта 2020 года» – добра, што не «акцябра 45-чысла», як у «Пінскай шляхце». Мала што змянілася за паўтара стагоддзя ў тутэйшых судах… Кручкоў у Дуніна-Марцінкевіча падаецца нават больш сімпатычным за цяперашніх «праваахоўнікаў».

Аб’ектыўна, cілы пратэстоўцаў і адміністрацыі няроўныя, шансаў на тое, што ў бліжэйшы час (увесну 2021 г.) яны хаця б зраўнуюцца, няшмат. І як тут адкажаш? Можна займацца ўмацаваннем зубрызму, таемныя прыхільнікі якога дабраліся да Нацыянальнай бібліятэкі 😉

Або шукаць золата, якое нават у сталіцы часам валяецца літаральна пад нагамі: гісторык Павел Каралёў не дасць схлусіць.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

02.03.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 02.03.2021  21:49

В. Рубінчык. Манежы, арэны, люты

Шалом, відавочныя-неверагодныя! Вы нашто ў тэатр ходзіце? Дапраўды, смешнае запытанне: хтосьці ходзіць, каб падзівіцца на любімых акцёраў і/або атрымаць катарсіс ад высокага мастацтва, хтосьці – каб падсілкавацца ў буфеце… А вось некаторыя, выявілася, ідуць да Мельпамены, каб правесці чарговую палітінфармацыю. Ну, вы ў курсах, пра каго я.

Было спадзяванне, што в. а. цара пажартаваў або агаварыўся, калі на «Усебеларускім сходзе» пацягаў за вушы суседнюю дзяржаву, як дарослы цягае малога хулігана: «Вазьміце Літву. У ранейшыя гады там жылі чатыры з паловай мільёны чалавек. А колькі засталося? Ніхто палічыць не можа. Менш за два». Але ж не, праз тыдзень (19.02.2021) перад супрацоўнікамі Купалаўскага тэатра зноў заявіў: «Калі б там было добра, то ў Літве з чатырох з паловай мільёнаў [жыхароў] паўтара-два не засталося б». Празрыста намякнуўшы – вой, пагана там!

Зважаючы на рэзалюцыю сходу, тутэйшая адміністрацыя прыслухоўваецца да Сусветнага банка. Паводле звестак апошняга, на 2019 г. у Літве налічвалася звыш 2,78 млн жыхароў. Так, у гэтай краіне адчуваецца дэмаграфічны крызіс, але не настолькі ён востры, каб знікла звыш паловы насельніцтва… Дарэчы, і не жылі ў межах сучаснай Літвы 4,5 мільёны чалавек – максімум 3,7 млн (1991–1992 гг.).

Раздзьмуваць чужыя праблемы, прыхоўваючы свае – так сабе стратэгія, але, напэўна, у савецкім таварыстве «Веды» 1970-х карысталася поспехам. У англійскай мове яна мае адмысловы назоў «Whataboutism» і апісваецца фразай з вядомага анекдота («А ў вас неграў лінчуюць»).

У важным для тутэйшага афіцыёзу рэйтынгу «Doing Business 2020» Літва займае 11-ю пазіцыю, Беларусь – 49-ю (з 190). Паказнікі чаканай працягласці жыцця: 76,4 гады (78-е месца з 193) і 75,2 (92-е). ВУП у пераліку на жыхара паводле парытэту пакупніцкай здольнасці ў Літве амаль удвая большы. У сусветным «рэйтынгу шчасця» за 2017–2019 гг. Літва 41-я, Беларусь 75-я. У рэшце рэшт, і з дэмаграфіяй у нас таксама не ўсё так бліскуча, каб «кумушек считать трудиться».

Украіне ад галоўнага спецыяліста па ўсіх пытаннях таксама дасталося як на сходзе, так і (асабліва) ў Купалаўскім тэатры: «Да чаго могуць прывесці неасэнсаваныя дзеянні, добра відаць на прыкладзе Украіны. Найбагацейшая дзяржава, ідэальныя кліматычныя ўмовы, самыя ўрадлівыя землі, пра якія можна толькі марыць, выхад да мора. А што маюць з гэтага простыя ўкраінцы, да чаго палітыкі давялі краіну?» Дэмагогія detected… Так, «простыя ўкраінцы», што б гэта ні значыла, жывуць незаможна, колькасць бедных за 2020 г. павялічылася, і вось што піша Станіслаў Суханіцкі з горада Лубны Палтаўскай вобласці:

За апошні год, натуральна, стала горай. З 2021 г. у нас паднялі цэны практычна на ўсё, асабліва на «камуналку» і прадукты харчавання. Мінімальную пенсію павялічваюць хіба раз на паўгода – прыблізна на два долары! У 2021 г. пачаліся «тарыфныя бунты», якія праходзяць ужо рэгулярна, звычайна раз на тыдзень. Прэзідэнт Зяленскі не звяртае ўвагі на гэтыя бунты…

Але, калі вярнуцца да паказніка «ВУП на жыхара паводле парытэту пакупніцкай здольнасці», то Беларусь і Украіна рухаліся ў 2010-х у адным кірунку… Прычым, як лёгка бачыць, да «кавіда» спад у Беларусі пасля 2014 г. доўжыўся два гады, а ва Украіне, якая страціла землі і фактычна вяла вайну, – толькі адзін.

Развалу ўкраінскай эканомікі не адбылося і ў «каранавірусным» 2020 г. Паводле Нацбанка Украіны, ВУП знізіўся на 4,4%; гэта балюча, але менш, чым чакалася (-6%), і менш, чым у шэрагу еўрапейскіх краін. Карацей, найгоршага, як выглядае з Мінска, удалося пазбегнуць… Дый ці Рыгорычу, індывідуальнаму або калектыўнаму, дзяліцца з суседзямі сваімі рэцэптамі «ратавання эканомікі»? Яны (рэцэпты) працавалі 25 год таму – ну, няхай 20…

Па-мойму, гаспадару Драздоў дагэтуль не дае спакою тое, што яго прагноз двухгадовай даўніны пра перамогу Пятра Парашэнкі на прэзідэнцкіх выбарах 2019 г. не збыўся, што суседзі выбралі сабе маладога лідара. Звароты да ўкраінскіх праблем (цяпер і да літоўскіх) набылі ў нашых ідэолагаў & спічрайтэраў, бадай, хваравіты характар 🙁

Як ведаюць пастаянныя чытачы, я турбаваў дэлегатаў «Усебеларускага сходу» развагамі ды кпінамі. Днямі прыйшоў адказ.

Навучыліся пісАць 😉 I адрэагавалі, і без канкрэтыкі… Зрэшты, нават у гэтым лісце – спроба пераканаць: маўляў, сход быў прадстаўнічы.

Прывітанне з альтэрнатыўнай рэальнасці традыцыйна перадае і «СБ» – з дзівуном, які шчыміцца да мяне ў «калегі».

Сацыялагічны зрэз дае іншую карціну: прадстаўнікі прамысловасці, будаўніцтва і транспарту складалі сярод дэлегатаў каля 30%, прадстаўнікі аграпрамысловага комплексу – блізу 8,2%. Многа было людзей з «сацыяльна-культурнай сферы, сферы паслуг і СМІ» (чвэрць), чыноўнічкаў (кожны сёмы), «парламентарыяў», «сілавікоў», пенсіянераў… Разам з тым палітэмігрантка Святлана паспяшалася казаць 05.02.2021, што будуць «толькі чыноўнікі і ідэолагі»: трапілі на сход і сапраўдныя рабочыя ды сяляне. Што нагадала дэкаратыўны Вярхоўны Савет часоў Брэжнева, Андропава і пад., дзе таксама нязменна фігуравалі «выхадцы з народу».

Была на мінскім сходзе і «святая прастэча» – 65-гадовая механізатарка з Дзяржынскага раёна Таццяна Захожая (ад прэзідыума «Беларускага саюза жанчын»). Напярэдадні дала чосу ў інтэрв’ю «НН»: «Я грубавата пра мітынгі магу сказаць: зажраліся некаторыя. Пра моладзь найперш кажу: бацькі апошнія сродкі аддаюць, каб тыя вучыліся, а ім павыступаць яшчэ хочацца. Мая прапанова: вясной, калі снег растане, іх усіх у поле камяні збіраць».

Вядома, не ў Таццяне праблема, а ў тых ідэолагах, якія размяркоўвалі квоты на сход… І сумна вось што: ні тутбай, ні грамадска-палітычныя сілы, прыязныя да існавання тутбая, так і не дагрукаліся да тых самых рабочых і сялян, дый не дужа імкнуліся. Ну, якой трактарыстцы будзе даспадобы даведацца, што яе прафесія – «простая»?..

Кожная прафесія па-свойму складаная. Ці не адчулі вы ў загалоўку недарэчнай фанабэрыі (асобных) рэдактарак, якія дапускаюць, што свет круціцца вакол іх?

Мультфільму паўстагоддзя, ды ён актуальны. Да пяцёркі герояў можна дадаць «на смак» кіроўцаў, смеццяроў, журналістаў, праграмістаў, etc.

Мо і прапагандысты для нечага патрэбныя – абы не прапагандоны… Апошнім часам фашыстоўскія матывы не так ужо рэдка гучаць з вуснаў тутэйшых ідэолухаў, і даходзіць ужо да яўных спроб расчалавечвання апанентаў улады. А доктар гісторыі Аляксандр Фрыдман (экс-мінчук) назірае за гэтымі спробамі ды з Германіі распавядае пра іх «Еўрарадыё», «Радыё Рацыі»… або філосафу-шахматысту Ігару Бабкову. Праўда, апошняе інтэрв’ю на дзве з гакам гадзіны ваш пакорлівы слуга не асіліў.

Ёсць у жыцці менш змрочныя сюжэты. Ці ведалі вы, як у 1993 г. рыхтавалася «трохгоддзе Выгоцкіх у Гомелі»? Копію дакумента прыслаў краязнавец Алесь Сімакоў.

Вуліцы Льва Выгоцкага ў Гомелі, дзе ён сфармаваўся як асоба, дагэтуль няма (тым не меней такая вуліца ў 2004 г. з’явілася ў Мінску). Затое імя Выгоцкага ў Гомелі атрымаў педагагічны каледж (1996), а ў лістападзе 2016 г., да 120-годдзя знакамітага адукатара, на будынку гомельскай філармоніі з’явілася-такі памятная шыльда. Варта сказаць «дзякуй» грамадскім актывістам 1990-х гадоў – можа, калі б не варушыліся, то і гэтага б не мелі.

Аднагодак Льва Сямёнавіча – Майсей Саламонавіч, ён жа Мойшэ Кульбак. Пра яго ў Беларусі апошнім часам даволі шмат пісалі, аднак найлепшая памяць пра паэта – чытанне яго твораў. 21 лютага 2021 г., у Міжнародны дзень роднай мовы, паэт Васіль Жуковіч выправіўся ў Курапаты і прачытаў два творы Кульбака ў сваім перакладзе.

В. Жуковіч стаяў побач з помнікам ахвярам сталіншчыны, які з’явіўся ў 2004 г., – там відаць і надпіс на ідышы. А нядаўна хтось павесіў на дрэвы ля помніка драўляныя шыльдачкі з імёнамі Мойшэ Кульбака, Юлія Таўбіна, Ізі Харыка. Адна з такіх таблічак і трапіла ў кадр.

Ізноў крыху пра сумнае… Міжнародная кніжная выстава ў «Белэкспа» (18-21 лютага 2021 г.) гэтым разам адзначала юбілеі: Максіма Багдановіча (130), Кандрата Крапівы (125), Івана Мележа і Івана Шамякіна (100). Яно-та якраз не сумна, але наведвальнікам нагадвалі і пра 30-годдзе СНД, што было зусім «не ў струмень» (юбілей гэтага крохкага палітычнага ўтварэння – у снежні 2021 г.; а што, калі яно зусім распадзецца к таму часу?).

Навезлі фаліянтаў з апяваннем «правадыроў». 19.02.2021

Што да Мойшэ Кульбака і таго ж Льва Выгоцкага, на іх арганізатары «забыліся». Дый юбілей Уладзіміра Караткевіча (1930–1984) адзначалі сваеасабліва: у адным месцы праграмы напісалі пра 90-годдзе пісьменніка, у другім – пра 100-годдзе… 🙁

О так, драбяза ў параўнанні з новымі арыштамі ды прысудам па справе журналістак Дар’і Чульцовай і Кацярыны Андрэевай (Бахвалавай). 18 лютага абедзве атрымалі па 2 гады калоніі за дзёрзкі рэпартаж з «Плошчы Перамен»; прысуд яшчэ не ўступіў у законную сілу.

Але сувязь паміж гэтымі «паталогіямі грамадства» існуе. І нягоднік, які разяўляўся ў «СБ» на журналістак – маўляў, мала ім далі – ледзь не хедлайнерам стаў на арэне «Белэкспа»: мінінфармацыі выдала зборнік яго трызненняў, наладзіла прэзентацыю… Хто такі, здагадаецеся.

Паведамленне дзяржаўнага агітпропа пра суд над журналісткамі. Вуліцы Чарвякова і СмаргоЎскі тракт не перасякаюцца, а спалучаюцца праз двор. Якая прапагандатакая, відаць, і якасць следства

Друкуюцца ў Беларусі пад эгідай дзяржавы і карысныя кнігі. Во «Беларуская навука» летась выпусціла «Выбраныя працы» барысаўчаніна Герцля Шкляра, таварыша Соф’і Рохкінд па «Ідыш-рускім слоўніку» (1940; рэпрынтнае выданне – 2006).

У кнізе – біяграфія Г. З. Шкляра (1904–1966), падрыхтаваная супольна з кастрамскімі калегамі, падрабязны нарыс ад Веранікі Курцовай, прысвечаны ўкладу Шкляра ў мовазнаўства. Выснова спецыялісткі: «Герцаль Залманавіч Шкляр за свае крыху больш чым 10 гадоў працы ў беларускай акадэмічнай навуцы здолеў зрабіць шмат. Ён у такой жа ступені даследчык, як і рускі, і яўрэйскі. Імя Г. З. Шкляра варта памяці і заслугоўвае навуковага ўшанавання». У 1930-я гады Шкляр, сярод іншага, браў чынны ўдзел у напісанні двух падручнікаў па беларускай мове для вышэйшай школы.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

24.02.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 24.02.2021  15:55

А. Сімакоў. Соня Цым (Блікер) – «сяброўка чырвонаскурых»

Сярод індзейцаўяк дома

Ці чыталі вы кніжкі пра індзейцаў? Не, не Купера ці Майн Рыда і нават не «Сына вады» Янкі Маўра, а тых аўтараў, што меліся расказаць пра карэнныя народы Амерыкі толькі фактамі, але не менш займальна, чым у рамане або апавяданні? Можа, ведаеце імя Стынгла і яго «індзейцаў без тамагаўкаў»? А ці чуў хто-небудзь з вас, што адна наша зямлячка за акіянам напісала многа такіх кніг — зразумелых і цікавых школьнікам?

У 1909 годзе ў беларускай вёсцы Старцавічы нарадзілася дзяўчынка, названая Соняй. Лёс яе быў непрадказальны, як і большасці простых людзей у царскай Расіі. Месца, дзе жылі бацькі, амаль не адрознівалася, як потым пісала ў аўтабіяграфіі Соня Цым, ад пуэбла — вёсак індзейцаў у Нью-Мексіка і Арызоне. «Магчыма, гэта і тлумачыць тое, што я адчуваю сябе як дома сярод індзейцаў. …Мы таксама карысталіся глінянымі кубкамі і міскамі. Раз у тыдзень назіралі за працай ганчароў. Мы пяклі свой хлеб, забівалі на мяса авечак і свіней. Мы цягалі ваду з калодзежа, так, як гэта робяць у пуэбла. Мы пралі і ткалі сваю паўсядзённую вопратку, бялізну і дываны. Замест макасінаў насілі лапці». Але ўсё змянілася, калі сям’я Соні пераехала ў Амерыку — багатую краіну, дзе выпадак ці вельмі ўпартая праца маглі даць і дабрабыт і задавальненне жыццём. Тут дзяўчынка паступіла ў каледж — наперадзе былі сапраўды вялікія перспектывы. Увогуле, лёс яе нагадвае жыццёвы шлях славутага пісьменніка-фантаста Айзека Азімава — ураджэнца Гомельскай губерні. Так атрымалася, што яны нават вучыліся ў адным універсітэце — Калумбійскім, куды Соня прыйшла, каб завяршыць адукацыю. Відаць, маючы такіх выкладчыкаў, як славутыя вучоныя Франц Боас і Рут Бенедыкт, нельга не палюбіць этнаграфію — навуку аб народах і культурах, і Соня Цым выбірае гэтую спецыяльнасць, тым больш, што, як яна сцвярджала сама, заўсёды цікавілася ладам жыцця іншых народаў.

Пасля заканчэння ўніверсітэта працавала рэдактарам у нью-йоркскіх выданнях, а з 1950 года займалася выключна літаратурнай працаю. Плёнам яе працы з’явілася доўгая паліца кніг аб розных плямёнах Амерыкі і Афрыкі. Гэтыя кнігі адносяцца да «дзіцячай літаратуры па антрапалогіі» (антрапалогіяй у Амерыцы часта называюць этнаграфію), і адыгрываюць вялікую ролю ў фарміраванні аб’ектыўнага, спагадлівага стаўлення да людзей, якія адрозніваюцца колерам скуры, звычаямі і формаю грамадскай арганізацыі. Першую сваю кнігу яна прысвяціла іракезам.

Жывучы ў Нью-Йорку, Соня Цым разам з сям’ёю мела магчымасць ездзіць у рэзервацыю Анандага. Аднойчы ёй спатрэбіліся кніжкі пра жыццё індзейцаў у мінулым, каб прачытаць дзецям. Але аказалася, што такіх кніг вельмі мала, і жанчына ўзялася напісаць пра індзейцаў для 8—12-гадовых.

Пасля «Індзейцаў Доўгага Дома» з’явіліся апісанні сапраўднага жыцця апачаў, семінолаў, пуэбла, навахаў, з якімі Соня Цым пазнаёмілася ў час паездак па краіне. Назвы яе кніг маюць падзагалоўкі, якія даюць кароткія характарыстыкі плямёнам: «Індзейцы гор» (чырокі),«паляўнічыя паўночных раўнін» (кроў), «усходнія рыбаловы і земляробы» (дэлавары), «збіральнікі рысу з Вялікіх Азёр» (чыпева), «коннікі Заходняга плато» (нэ персе, або «праткнутыя насы»), У кніжнай серыі знайшлося месца і нарысам пра самыя вядомыя народы на поўдзень ад Рыа-Грандэ — ацтэкаў, мая, інкаў.

Соня Цым збірала не толькі матэрыялы для кніг, але і рэчы, зробленыя рукамі індзейцаў. Частка іх была перададзена музеям і служыць справе пашырэння этнаграфічных ведаў. Сярод усіх індзейскіх народаў для нашай зямлячкі найбольш прывабнымі заставаліся індзейцы Паўднёвага Захаду, да якіх яна ездзіла з Фларыды, дзе жыла апошні час. Так сталася, што Соня Цым з мужам cадзейнічалі перакладу на мову наваха — самую распаўсюджаную індзейскую ў ЗША — першай навукова-папулярнай кніжкі. Аўтарам яе быў Герберт, Сонін муж, вядомы папулярызатар прыроды. Трэба адзначыць, што многія кнігі Соні Цым былі перакладзены на еўрапейскія мовы, а сама яна займалася папулярызацыяй у Амерыцы рускай мовы, савецкай літаратуры і навукі.

Соня і яе муж – фота з beloit.edu

Наша суайчынніца прысвяціла сябе асветніцка-этнаграфічнай працы і гэтым заслугоўвае нашай павагі і ўдзячнасці. Можа, калі-небудзь мы зможам прачытаць адну з кніг Соні Цым па-беларуску?

Алесь Сімакоў, г. Гомель

Першы варыянт гэтага артыкула пад назвай “Сярод індзейцаў, як дома” быў апублікаваны пад рубрыкай “Беларускія Калумбы” ў часопісе “Бярозка” № 6, 1989. Для belisrael.info аўтар прыслаў удакладнены варыянт, да таго ж ён паведамляе наступнае: «У “Бярозцы” не згадвалася пра дзявочае прозвішча Соні, якое з’яўлялася ў яе публікацыях, – гэта тлумачылася “асцярожнасцю”, яе беларускаму біёграфу не хацелася у той час акцэнтаваць яе карані, у якіх ён пэўны час і не быў упэўнены. Акрамя таго, прозвішча Zim, узятае ад мужа, пісалася ў “англізаваным” выглядзе – Зім, а не Цым, як гэта больш правільна было б перадаваць у “еўрапейска-яўрэйскай” традыцыіПершы раз ускосна пацвердзілася яе яўрэйскае паходжанне тады, калі стала вядома пра валоданне яе сястрой Сільвіяй мовай ідыш. Сільвія ўвайшла ў арыгінальнае палітычнае асяроддзе – стала саратніцай і жонкай лідара амерыканскіх трацкістаў Морыса Левіта (Стайна), таксама ўраджэнца Беларусі. Соня і яе муж Герберт, у сваю чаргу, былі квакерамі… Малюнкі з яе кнігі пра апачаў (Bleeker, Sonia. The Apache Indians: Raiders of the Southwest. New York: William Morrow & Company, 1951) можна ўбачыць у выданні: Костян, Игнат. Апачи – прошлое и настоящее. Мозырь: Белый ветер, 2015».

Апублiкавана 14.02.2018  17:25