Tag Archives: Иван Шамякин

Альберт Капенгут. Из воспоминаний (ч.7)

Предыдущие части 12 45, 6

От ред. belisrael

4 июля исполняется 80 лет известному шахматисту, тренеру и теоретику Альберту Капенгуту. В предверии юбилея он прислал очередной материал воспоминаний. Хочется пожелать ему доброго здоровья, оптимизма, хотя это и не так просто в нынешнее время, а также оставаться таким же принципиальным в отстаивании исторической правды. 

 

1978 год

В конце июня в Даугавпилсе стартовал очередной отборочный к чемпионату СССР . Среди 64 участников было только 7 гроссмейстеров, но сейчас, спустя почти полвека, я насчитал 24! В «Шахматы» (Рига) №18 в обзоре турнира напечатана рубрика «Подарки в день рождения» и сопутствующий текст: «У двух мастеров – В. Купрейчика и А. Капенгута – дни рождений пришлись на время турнира. Обоим судейская коллегия преподнесла сувениры, но и сами юбиляры позаботились о подарках. Купрейчик, не без помощи мастера Э. Магеррамова, «подарил» себе эффектную победу. Капенгут был «скромнее»: он решил, что пол-очка против чемпиона Европы среди юношей, вице-чемпиона Москвы мастера С. Долматова  – тоже неплохо. Мирное соглашение было заключено задолго до предусмотренного регламентом 30-го хода, но на сей раз судья не возражал…».

К этой ситуации подходит название одной из моих статей «Правда, только правда, но… не вся правда». Перед началом тура 3 июля была зачитана пышная телеграмма-поздравление Купрейчику, подписанная директором республиканского шахматно-шашечного клуба. На следующий день судьи поздравляют меня, но телеграммы нет, и масса моих друзей пристает с вопросом: «Почему?». Пришлось отшучиваться: « Купрейчик –  национальный герой, и его поздравляют с днем освобождения Минска, а меня поздравлять с днем независимости США, что ли?». Однако в этой безобидной, на первый взгляд, истории, как в кривом зеркале, можно разглядеть контраст в восприятии своих лидеров местным руководством.

1978 год

Газета «64» №29 20-26 июля 1978 года подводит итоги: «Единственную путевку в высшую лигу завоевал самый юный участник турнира бакинец Г. Каспаров. Это выдающийся успех 15-летнего школьника. Чемпион Узбекистана И. Иванов также набрал 9 очков, но уступил Каспарову по системе коэффициентов Бухгольца. Иванов совершил, кажется, невозможное. Начав турнир с двух поражений, он в последующих одиннадцати партиях набрал девять очков. Право сражаться в первой лиге завоевали набравшие по восемь с половиной очков А. Капенгут, В. Купрейчик, А. Михальчишин, А. Панченко   и В. Цешковский. За чертой призеров – отставшие на пол-очка (в порядке мест по Бухгольцу) С. Палатник, Л. Альбурт, С. Долматов, С. Макарычев , Н. Рашковский  и К. Лернер». «Шахматы в СССР» №10 за 1978 год, стр.10 отмечает: «Расчетливо вели борьбу А. Михальчишин и А. Капенгут. Они завершили турнир без поражений, одержав по 4 победы».

Для тех, кто интересуется историей шахмат в Беларуси, несколько слов о Леониде Ильиче Прупесе (почти Брежнев!).

Директор республиканского шахматно-шашечного клуба Леонид Ильич Прупес

С первых дней войны участвовал в боях за Могилев в сводном батальоне НКВД. Затем в партизанской бригаде «Беларусь» был заместителем начальника особого отдела. После войны стал чемпионом республики по легкой атлетике, впоследствии заслуженный тренер БССР, более 20 лет возглавлял Минскую областную физкультурную организацию, а потом руководил республиканской спортивной базой. На сайте «Партизаны Беларуси» сохранилась автобиография героя.

На самом деле его отчество – Израилевич. В элите республики его терпели из-за партизанского прошлого, но только до пенсионного возраста, «сослав его к своим». За десятилетия руководящей работы виртуозно смотрел, куда ветер дует, старался не делать резких движений. Придя в шахматный клуб, открытый еще в 1959 году, он сменил непотопляемого Рокитницкого и первое время прислушивался исключительно к советам незаменимого завхоза Абрама Моисеевича Сагаловича – ведущего судьи в Белоруссии. Я уже писал о нем.  На войне Сагалович остался без ног, с усилиями передвигался на протезах, но для подавляющего большинства любителей был верховным авторитетом в течение нескольких десятков лет. При новом директоре, не разбиравшемся в нашем виде спорта, он был своего рода «серым кардиналом». Однако через пару лет ЛИ поднаторел в конъюнктуре и снова «держал нос по ветру».

На фоне успехов нельзя было забывать и об обязанностях. Вместо тренировочного сбора к первой лиге, мне поручили подготовку сборной республики к XY Всесоюзной Спартакиаде школьников. Шефство было возложено на комсомол. Достаточно было одного моего визита к зав. отдела спорта ЦК ЛКСМБ  Рыженкову  (тогда еще Володе – будущему министру спорта, чтобы нас устроили в пансионат «Юность» на Минском море, где ребята могли не только заниматься шахматами. Выделялись Петя Корзубов и Андрей Ковалев. Продуктивные занятия сыграли свою роль – команда заняла 1 место! Однако поехать с ними я не мог из-за участия в первой лиге и лавры достались другим. Кстати, вскоре Петя на юношеском первенстве мира (декабрь 1978 г. – январь 1979 г.) занял четвертое место.

За неделю до начала первой лиги я послал телеграмму в Ашхабад  организаторам с просьбой принять меня на несколько дней раньше для акклиматизации, но отрицательный ответ получил не я, а гостренер Мочалов, не соизволивший поставить меня в известность. Хотя командировал Спорткомитет БССР, о тренере пришлось просить родной «Спартак», но больше, чем командировочные 2,6 руб. они платить не могли. Оставалось приглашать кого-то из своих. Я выбрал Веремейчика, незадолго до этого ставшего мастером с моей помощью, начавшейся ещё со времён нашей «очень важной» партии командного первенства Белорусского политехнического института среди факультетов в 1967 году, её фрагмент можно увидеть в «Теоретик, Игрок, Тренер» на стр.386.

В первом туре черными я играл со старым партнером Игорем Ивановым. На 21-м ходу предложил отравленную жертву фигуры. Он прельстился, не заметив временной жертвы ферзя на 26-м ходу. В начале турнира голова была ещё как в тумане, и продумав 40 минут над потенциальным матом, я попал в цейтнот и занервничал. Лишняя пара слонов соперника и, при случае, встречные угрозы чёрному королю заставляли найти форсированное решение и, вместо мата надо было ограничиться просто выигранной позицией. Вместо этого я загнал белого короля на h6 при полной доске фигур, где он оказался в безопасности. Пришлось ограничиться вечным шахом.

Чтобы компенсировать расходы по поездке, я предложил Володе оформить совместные комментарии, используя мои подборки, и напечатал в журнале «Шахматы» (Рига) №3 за 1979 год.  Как оказалось, в нашей гостинице остановилась турецкая съемочная группа. От нечего делать Веремейчик познакомился с кем-то, пригласившим Володю на роль стражника без слов. Я дал добро на это развлечение и он 2 недели снимался в кино!

Вскоре я простудился и пропустил несколько туров. Дальше пропускать не мог и вынужден был в неважном состоянии играть со Свешниковым  в день доигрывания. В дебюте черными я на 5-м ходу пожертвовал пешку, применив разработанный мной гамбит.  Освободившиеся от отложенных участники с интересом смотрели на нашу позицию. Особенно эмоционально наблюдал Гургенидзе. Прямо на сцене я у него спросил после 7-го хода: «Бухути, узнаешь?» Он ответил: «Что-то страшно знакомое, не могу понять!» Как все же цвет меняет позицию – он не мог узнать свой коронный вариант! Ведь эта жертва пешки уже встречалась…с переменой цвета, только черная ладья еще стоит на f8, а у грузинского гроссмейстера уже на е1! На 14-м ходу Женя предложил ничью, а я хотел побыстрее вернуться в постель и согласился, но пришлось еще доигрывать до 30 ходов. По дороге в гостиницу Свешников спросил, встречался ли 5-й ход черных.

Евгений Свешников с женой и автор в Хаммеровском центре в Москве во время чемпионата СССР 1988 г

            Естественно, я сослался на свою статью. «Нет. Там этого хода нет». Я не поверил, и он в гостинице показал журнал «Шахматный бюллетень» за 1974, № 3 стр. 63–67, и варианта действительно не было. Я не знаю, как у других авторов, но для меня тема закрывается с последней точкой в рукописи. Конечно, надо ее отослать, увидеть публикацию, наконец, получить гонорар, но все это, как бы «за кадром», не имеет отношения к содержанию. Естественно, я не выверял журнал по рукописи. Потом я спрашивал редактора, милейшего Германа Самуиловича Фридштейна, и он признался, что какую-то «галиматью» выкинул из-за нехватки места. Хотя он был большим педантом, на него невозможно было обижаться.

Туркменские нравы дали себя знать – врачом турнира была оформлена дама, имевшая смутное представление о медицине, в чем ей неудобно было признаться, и от обыкновенной простуды довела до воспаления легких. Тут на дыбы встал главный судья Уфимцев, наотрез запретивший выбывать из турнира. Это было тяжелое испытание!

В 1979 году в издательстве «Беларусь» вышел очередной сборник «Стратегия, тактика, стиль», посвященный республиканским шахматам 70-х. Предыдущие – «Дома и за рубежом» в 1968г. и «Шахматисты Белоруссии» в 1972г.- в основном освещали 60-е. Я послал свежую книжку своему корреспонденту в США международному мастеру Сэйди, в свое время врачу-профилактику Роберта Фишера. Мы играли на турнире в Люблине в 1973 году, где я применил интересную новинку уже на 6-м ходу.  Антони рассказывал немного о себе. Он ливанец, христианин-маронит, с болью рассказывал, как Организация освобождения Палестины разрушила его цветущую родину. В ответе на бандероль он заметил: «Так ты в Белоруссии король!». Увы, для этой оценки надо было жить в Калифорнии!

Когда я попал в США в 2000 году, на World Open в Филадельфии приобрел монументальное исследование гроссмейстера Эндрю Солтиса. Его считают одним из самых плодовитых шахматных писателей, он является автором или соавтором более 100 книг… 

Soviet Chess 1917-1991

            Среди кучи ссылок на меня, на стр. 344 Э. Солтис пишет: «Albert Kapengut, perhaps the best Byelorussian player of the 1970s…». Воистину, «нет пророка в своем отечестве!»

Начало 1979 года было омрачено конфликтом, о котором мало кто знал. Обычно я предпочитал приглашать «варягов» не менее чем за месяц до начала очередного Мемориала Сокольского. На этот раз я был рад приезду своего друга Юры Разуваева. Однако за несколько дней до старта ему подвернулась поездка в Италию. Озадаченный потерей ключевого гостя, я спросил, не может ли он сосватать вместо себя кого-нибудь из друзей-мастеров. Последовала долгая пауза, и растерянно-извиняющимся голосом он произнёс: «А у меня, кроме тебя, не осталось друзей-мастеров.» Для спасения призового фонда, на заседании федерации за несколько дней до старта, я предложил 14-м мастером включить Любошица, трижды игравшего ранее. Список участников был утвержден. Не был против и Купрейчик, однако в день жеребьевки он выразил сомнение в целесообразности этого. Замотанный всевозможными проблемами перед началом турнира, я отмахнулся, ответив лишь, что он не возражал при голосовании. Заведшись, Витя пишет заявление в Спорткомитет БССР, где категорически возражает против участия ветерана, вплоть до отказа играть.

На следующий день я поставил в известность председателя Белсовета «Спартак», созвонившегося тут же с зам. Председателя Спорткомитета республики. Они приняли решение в тот же день повторно собрать федерацию с их участием. Кворума не было, но Мисюк объявил об изменении своей позиции из-за ультиматума лидера сборной. Любошиц был утвержден почетным судьей. Я опасался реакции Борсука, потерявшего много времени из-за ненужного скандала, но в его глазах прочел сочувствие и понимание с кем мне приходится работать. Остаток дня я завис на телефоне, фрахтуя недостающего участника, готового тут же вылететь. Нервотрепка не прошла бесследно, и я отстал на очко от Вити, разделив 2-е место с Дыдышко. Некоторым утешением было блестящее выступление чемпиона Белсовета Бори Малисова, выполнившего мастерскую норму.

Настала пора задуматься о перспективе. После описанного цирка со всей очевидностью стало понятно, что «лбом стену не прошибить», ни «штатный чемпион», ни счет личных встреч ничего не изменят – шахматная карьера зашла в тупик и надо в жизни что-то менять. Напрашивался отказ от дальнейшей борьбы за место в элите страны. Поэтому звонок 8-го чемпиона мира с предложением стать секундантом в претендентском цикле попал в нужный момент. Первым делом я поинтересовался, могу ли при этом сыграть в отборочном к ч-ту СССР, куда я выбыл из первой лиги. Таль тут же пообещал международный турнир взамен (конечно, потом Миша свое слово не сдержал). Вопрос о моих условиях, заданный напряженно искусственным голосом, я обратил в шутку: «Одиночный номер». Я надеялся на 15-летний стаж дружеских отношений и безоговорочно верил ему.

Потом директор Латвийского шахматного клуба Н. Захаров объяснял мне технологию выбора секунданта, включающую проверку в КГБ возможности выезда за рубеж, и я понимал, откуда ноги растут, когда за 3 чемпионских титула подряд мне не дали ни одного турнира даже в соц. странах. Хотя, когда через год, вернувшись с матча Таль – Полугаевский, я получил приглашение зав. спортивной редакции Белорусского телевидения рассказать об этом, Володя Довженко проболтался, что меня, наконец, вычеркнули из «чёрного списка», но объяснять подробнее категорически отказался.

На работе в «Спартаке» согласились с моим продолжительным отсутствием. Второй тренер Наум Каган договорился с директором Дворца культуры профсоюзов о переносе работы нашего клуба в их помещение, и иногда я читал там лекции для нашего актива. Попутно Наум помогал с квалификационными материалами.

После выхода в конце 70-х закрытого постановления ЦК КПСС об увеличении выхода шахматной литературы, Республиканская Федерация получила соответствующий запрос, и с подготовленными предложениями Шагалович и я пришли к зам. председателя Госкомиздата БССР. В ходе обсуждения В.Ф. Борушко удивился, почему я сам не предлагаю что-нибудь написать. Я сослался на работу с Талем, но пообещал по окончании написать серьезную монографию, которая и была внесена в план. Вскоре с аналогичной идей обратился зав. редакцией “ФиС” Витя Чепижный, но я отказался, наивно предполагая, что дома будет легче с редактированием.

Неожиданно возникли трудности – гос. тренер БССР Мочалов не захотел отпускать меня с тренировочного сбора команды республики, попортив немало крови мне и Мише. При учреждении этого поста инструктор республиканского спорткомитета Евгения Георгиевна Зоткова с санкции руководства предлагала мне перейти сюда, (аналогичное предложение в 1975 году поступало из Ленинграда, я уже писал об этом однако, как я понимал, турнирная практика резко сократится, хотя в то время трудно было представить, как изменится моя спортивная жизнь после отказа.

В конце концов я доказал зам. председателя Спорткомитета БССР, что работа с экс-чемпионом мира, мягко говоря, не менее полезна для подготовки к Спартакиаде, чем «бить баклуши» на сборе под Минском, и оказался в Юрмале. Быстро пролетел сбор и началась Спартакиада народов СССР.

Недостаток опыта работы секундантом сказался. В партии с Евгением Владимировым черными я пошел на вариант, в котором на сборе придумал интересную новинку и не смог перестроится. После партии извинился перед Мишей, но неприятный осадок остался.

Конец 70-х

В 1979 г. очередная Спартакиада была для КГБ генеральной репетицией будущей Олимпиады, и знакомый по сборам в минском мотеле чекист Федя появился на нашем турнире, первым делом спросив у меня о пресс-баре. Потом, впрочем, мне сказали, что через год он поймал шпиона и был награжден орденом.

В полуфинале запомнилась партия с чемпионом Европы по переписке Говбиндером. Очень медленно разыгрывая дебют, он повторял мою партию с Дорфманом трёхлетней давности. Оставалось только догадываться, на что он хочет поймать. Я наметил контрольным 23-й гроссмейстерский ход белых, не зная который заранее шахматист его уровня может найти с трудом только после длительного раздумья, однако он был сделан сразу, что подтвердило мою мысль, что позиция возникла не случайно, несмотря на 2 часа времени, истраченного Говбиндером.  Дело в том, что в “Шахматы в СССР” за 1976 г. №9 стр.12 опубликованы примечания мастера А. Чистякова к упомянутой встрече, где дальнейшая борьба получила неточное освещение. Однако ещё при совместном анализе с Иосифом мы видели, как игру чёрных можно усилить. Партия продолжалась ещё 6 ходов, а заключительная позиция тремя годами ранее стояла на доске у меня дома! Я решил обыграть парадокс и прокомментировал в “Шахматы в СССР” за 1979 г. №10 стр. 13, 21. (см. партию№58).

В последнем туре полуфинала мы встречались с Арменией. Москва и Грузия обеспечили себе первый финал, а от нас зависели наши партнёры, боровшиеся с Казахстаном за второй. В конечном счёте всё решал Боря Марьясин, который предпочёл отложить, хотя мог выиграть сразу. Начав переговоры с Ваганяном, он всё же испугался обстановки в команде. Впоследствии поэтому друг Рафика «главный спартаковец» Женя Кузин исключал Борю из любых кандидатских списков на участие, где бы там не было. Однако казахи, которых мы пустили во второй финал, отплатили чёрной неблагодарностью, сплавив в последнем туре финала матч узбекам 1- 8.

Перед последним туром, в котором встречались Латвия и Белоруссия, Таль попросил меня зайти к нему. Он как бы нехотя предложил ничьи на двух досках (по просьбе Гипслиса), но поставил условие, что свою партию он играет, хотя и с гарантированным результатом. Таль в разменном варианте славянской защиты долго мучил Купрейчика. Тот после тура сказал мне, что никогда больше в подобных сделках не участвует и был абсолютно прав. Лучше всех в команде сыграл Мочалов 6,5 из 9, хуже других– Купрейчик 3,5 из 9.

Встреча с 8-м чемпионом мира в АН БССР. Минск 79 г  

Сразу после Спартакиады начался сбор в Юрмале.

Конечно, по эффективности прежде всего вспоминается моя идея, реализованная против Полугаевского, задавшая тон блестящему выступлению Миши, но можно напомнить о поединках с Романишиным (прокомментирована мной в сборник «Межзональные турниры Рига-79 и Рио-79» стр.92-94), Меднисом и Римсдейком, где Таль применял мои разработки. О событиях после триумфа в Рижском межзональном, когда 8-й чемпион мира стал третьим, покорившем вершину 2700 после Р. Фишера и А. Карпова, я  рассказывал. Однако здесь кое-какие моменты освещу подробнее.

Конечно, я разделял эйфорию, охватившую Мишу и близких, однако не мешало бы подумать и о дальнейших планах. Зная нашего героя, я понимал, что он видит свой матч с Карповым, но работа, необходимая для достижения цели, оставалась за кадром. Поскольку в этом цикле статей я стараюсь осветить мою шахматную жизнь в рамках республики, остановлюсь только на его приезде в Минск. При обсуждении календаря Таль захотел через полтора месяца сыграть в чемпионате СССР. Я безуспешно пытался отговорить его. Его статусу в этот момент мог соответствовать только очередной титул, а это “бабушка надвое сказала”. Поэтому наивным выглядит диалог

«В. Р. И нужен был Талю, уже попавшему в претендентский цикл, этот чемпионат?

Ю. Т. Мне кажется, Таль хотел отблагодарить минчан за ту помощь, которую ему оказывал в межзональном турнире Альберт Капенгут (кстати, помню, как Таль стоял в дверях клуба Дзержинского после тура, курил и жаловался Капенгуту: «Зевнул колоссальный темп!»). Или же посчитал, что лучшим способом поддержания формы перед матчем со Львом Полугаевским для него, Таля, будет игра.»

Естественно, ему хотелось расслабиться после трудной для него самодисциплины до и во время межзонального, но он в очередной раз “слетел с катушек”. Апофеозом были недельные гастроли где-то в Полтаве, откуда Таль прилетает «с корабля на бал» в Минск на турнир высшей лиги. совершенно простуженным, считая себя обязанным стать чемпионом. Это всегда трудно, а при недомогании — вдвойне.

На чемпионате СССР 1979 г. у нас не было такого обилия справочных материалов, как на межзональном, поэтому нам приходилось больше полагаться на его феноменальную память. Например, перед партией с Геллером, покончив с завтраком, Миша сосредоточился и начал бормотать: “Где Фима играл последний год?”. Насчитав 4 турнира, он начал вспоминать по порядку все партии, сыгранные там нужным цветом. “Так, он проиграл в этой системе, да и в похожей встрече, хоть и выиграл, но стоял подозрительно”. Наметив 4-5 точек соприкосновения репертуаров, он начал новый круг. “А что в этой позиции было сыграно интересного за последнее время?”. Ботвинник, который в последние годы жизни работал над созданием «электронного гроссмейстера», дал этому феномену своеобразную оценку: «С точки зрения кибернетики и вычислительной техники, Михаил Таль – устройство по переработке информации, обладающее большей памятью и большим быстродействием, чем другие гроссмейстеры; в тех случаях, когда фигуры на доске обладают большой подвижностью, это имеет важнейшее, решающее значение.”

В итоге, после 15 минут такой активности, которой я не уставал поражаться, мне поступал заказ найти конкретные партии, и мы приступали к анализу во всеоружии, причем КПД был очень высок – новинки сыпались как из рога изобилия. Я немало времени провёл за доской с великими шахматистами, но Таль был уникален! Как следствие, в турнирах его талант раскрывался полнее, ибо подобный выбор дебютной стратегии эффективнее многочасовой подготовки соперников.

Фото Миша с Жанной в полулюксе гостиницы «Минск» 1979

         В такие минуты я с горечью вспоминал время, потерянное на десятки, если не сотни часов нашего блица в 1964-66 гг. Ведь займись мы тогда подобными анализами, Таль мог бы гораздо полнее реализовывать свой гигантский потенциал, растраченный порой почём зря, да и мне бы это не помешало. А ведь я говорю только о нескольких годах его творчества!

Мое обращение к глав. врачу республиканского физкультурного диспансера мало что дало Мише, избалованного вниманием медиков. Пришлось даже пропустить партию третьего тура против Романишина, оказавшуюся роковой для экс-чемпиона мира. Во время очередного доигрывания, когда игралась пропущенная встреча, Геля и я сидели в девятом ряду, когда Миша в цейтноте на 38-м ходу опустил коня на е3, потом тут же его подобрал и поставил на f6. Я успел пробормотать ей:” Он подставлял коня!” и побежал за сцену. В комнату участников заходят игроки, отложившие партию, начинается анализ. В ключевой позиции происшествия, Таль искусственным голосом, пытаясь быть непринуждённым, произнёс:” Я чуть было не подставил коня”. Надо было видеть долгий кинжальный взгляд Олега в ответ. У столика в тот момент стоял судья из Гомеля Феликс Гилютин, ничего не сказавший, а чуть поодаль был зам. главного судьи Лева Горелик. Потом он мне сказал:” Таль как бы выронил этого коня, но я рад, что не стоял рядом”. Спустя несколько недель мы с Романишиным вдвоём парились в Новогорске на Олимпийской базе. Зашла речь об инциденте. Мой приятель, с которым играли ещё 12 лет назад, со злостью на партнёра произнёс:” Если бы я знал, что за моей спиной стоял Аршак, я, конечно же, заявил бы об этом. Но полагаться на незнакомого судью, возможно преклоняющегося перед авторитетом экс-чемпиона мира, я не мог себе позволить”.

Я думаю, что раздвоенность между желанием выиграть турнир любой ценой и предательством любимого дела всей жизни сослужили плохую службу (А как назвать иначе?). Достаточно было при доигрывании после одиннадцатого тура вместо желательных трех очков в четырех партиях, которые выводили на первое место, взять лишь полтора, чтобы «посыпаться» не останавливаясь.

Еще в начале нашей работы проскакивала обида на Карпова, от гонорара за работу в Багио до дележа в Монреале. (Геля говорила, что Миша не мог себе позволить обогнать чемпиона мира.) Думаю, что это послужило мощным тонизирующим фактором для подготовки и игры в межзональном.

Апофеозом был визит чемпиона мира в Минск на несколько дней во время 47-го чемпионата СССР. Их комнаты в гостинице “Минск” были почти рядом, но никаких контактов не было. Карпов прилетел в Минск, чтобы встретиться с главой республики Машеровым. Интересен протокол этой встречи. По рассказу Толи, формально его пригласил, кажется, председатель Совета министров республики, не интересовавшийся шахматами, но вскоре зашёл Петр Миронович и в ходе разговора пообещал новый шахматный клуб, документы на который пару лет путешествовали по кабинетам.

Я думаю, что мой друг Юра Разуваев в ходе работы с будущим чемпионом мира с восторгом отзывался о моей библиотеке по живописи, особенно в своё время его восхитили альбомы галереи Сукарно. Толя, сам собиравший книги по искусству, позвонил, и мы договорились о его визите, но потом он всё же ещё раз звякнул, что не сумеет выбраться.

Впрочем, я был так поглощен работой с Талем, что обращал мало внимания на остальное, хотя приметил шустрого мальчугана, перескакивающего через ступеньки в зале клуба Дзержинского, где меня самого когда-то принимали в пионеры. Во время турнира в «Советском Спорте» появилась статья Ю. Васильева о сессии школы Петросяна с теплыми словами об одиннадцатилетнем Боре Гельфанде, и, услышав от мэтра советской шахматной журналистики А. Рошаля негативный отзыв, вызванный, на мой взгляд, его отношениями с Тиграном и Юрой, я подумал, сколько еще в будущем будет рикошетить на Боре!

Поскольку я жил в 5 мин. ходьбы как от гостиницы «Минск», так и от клуба Дзержинского, а Геля предпочитала кормить Мишу домашней едой, то довольно часто местом подготовки, используя обширную библиотеку со свежими западными изданиями, а также обеда и отдыха перед очередным туром стала моя квартира, а, поскольку жена уезжала на работу в НИИ ЭВМ (не скажу, что ей такой режим гостей нравился), то Геля готовила что-то сама. Как-то я вспомнил, как жалел о книгах одного из своих учителей, так и не подписанных Сокольским, и попросил, вроде бы, моего друга подписать свои и был ошеломлен его категорическим отказом. Вспомнил, как на аналогичную просьбу также у меня дома реагировал Багиров: «Но ведь я их тебе не дарил!», хотя тут же подписал.  Увидев, какое это произвело на меня впечатление, Таль предложил компромисс – подписать их моему десятилетнему сыну. Изредка такие вспышки – попытки трансформации наших отношений в более доминантные случались и ранее.

Не скрою, мне было приятно слышать на закрытии межзонального:” Я пользуюсь случаем, чтобы выразить огромную благодарность минскому мастеру А. Капенгуту, который очень помог мне в подготовке дебютов, и в анализе позиций.”  “Шахматный межзональный Рига-79” №20 стр.3.

За анализом М.Таля и его секунданта А.Капенгута наблюдают участники межзонального Л.Любоевич и Ф.Тройс, а также А.Войткевич, помогавший при подготовке к турниру  

Однако, после серии таких, вроде бы мелких эпизодов, мне не мешало бы задуматься, хотя в то время я еще безоговорочно верил ему.

Несколько месяцев после чемпионата СССР были «под завязку» заполнены подготовкой и матчем Таля с Полугаевским, о чем я подробно рассказал в статье «Глазами секунданта» (некоторые фрагменты повторяются и в других материалах).

Я не случайно повторил название своего отчета в “Шахматы, шашки в БССР” №4 за 1980 г. стр. 7-9. На заседании редколлегии Купрейчик назвал статью украшением номера. Журнал издавался уже полгода, но, к сожалению, нам запретили ставить №№, ибо он издавался под фиговым лепестком «информационно-методического сборника». Всего вышел 61№. Не знаю, чья роль в «его рождении» оказалась решающей, но слышал о помощи известного писателя, возможно, Ивана Шамякина, неравнодушного к шахматам. В его дневниках это проскальзывает («Патоличев и Крапива сели в кабинете играть в шахматы», упоминание относится к 1955г.). Другая версия – «пробитый» [в Москве] через Кирилла Мазурова при помощи Максима Танка».

При распределении обязанностей в редколлегии я взялся за теоретический раздел, причем не только регулярно публиковал свои материалы, но и старался расширить круг авторов, особо горд появлением статьи будущего чемпиона мира! Также привлек спартаковцев А. Парнаса и И. Эпштейна, хотя работа над их статьями требовала значительно больше времени, чем написать самому. Не случайно Петя Корзубов, вспоминая уже в этом веке наш журнал, упомянул и мой труд.

К слову, возвращаясь к дискуссии на сайте и На одном из заседаний редколлегии при обсуждении только что вышедшего журнала, я заметил, что первым белорусским гроссмейстером стал 6-кратный чемпион БССР А.С. Суэтин, на что Купрейчик снисходительно заметил: «Этот вопрос согласован в ЦК».

Ещё один момент. Один любитель написал: « Ён не пра лік у бітвах двух тутэйшых “К”, і ўсё-ткі: чэмпіянаты БССР & мемарыялы Сакольскага 1970-79 гг далі перавагу Аліка над Віцем “+3”, не “+6. Дарэчы на пошук вынікаў турніраў – з кніг “Стратегия, тактика, стиль”, “Мемориалы Сокольского” сайта патраціў мінут 5-7».

Купрейчик -Капенгут

Ему невдомёк, что в БССР 60-80 гг. регулярно проводились не только командные первенства республики, как среди областей, так и обществ, а также и столицы. Даже в «Теоретик, Игрок, Тренер» на стр.386.  можно увидеть «очень важную» партию командного первенства Белорусского политехнического института среди факультетов в 1967 году (с Веремейчиком). Несколько раз мы с Витей встречались даже на первенстве города среди ВУЗов, не говоря уже о матчах «Динамо» – «Спартак» или всесоюзных турнирах. Вспомнил об этом, чтобы дать совет критику хотя бы полистать подшивку нашего журнала, чтобы уточнить для себя счёт. К слову, Купрейчик в середине 90-х был расстроен, но не мог возразить, когда, в силу ситуации, как капитан Олимпийской команды Беларуси, я был вынужден напомнить ему баланс нескольких десятков наших встреч.

Весной 1980 года в Судаке состоялось очередное командное первенство ЦС ДСО «Спартак». Я уже рассказывал об аналогичном в 1974 г., когда команда в составе Капенгут, Вересов, Марьясин, Веремейчик, Головей, Арчакова разделила первое место с ленинградцами. Веремейчик вспоминает (правда, перепутав года): «…обошли команду Москвы, которая имела тогда в составе Петросяна, Лейна, Григоряна, Затуловскую. Те даже на закрытие не пришли».

Володя мог и не знать, что на публикацию и обсчет результатов Тигран наложил табу, ибо в соперничестве первых досок Рашковскому и мне удалось обогнать экс-чемпиона мира.

На этот раз к трём ветеранам – Капенгуту, Веремейчику и Головей прибавились Артишевский, Батюта и Цифанская.

Команда Белсовета ДСО «Спартак»: А.Капенгут, Ф.Батюта, Т.Головей, Л.Цифанская, В.Веремейчик и С.Артишевский

Опять слово Володе: «Перед последним матчем мы отставали от команды Москвы на 2 очка и встречались с ней в последнем туре. Нам предложили ничью. Яков Ефимович Каменецкий, который был тогда нашим представителем, сказал, что, наверное, нужно соглашаться.

Я.Е. Каменецкий отмечает нашу победу

А мы с ребятами из команды сели, посудачили и решили, что нет большой разницы, займем мы второе место или третье, будем бороться за первое. На следующий день вышли на тур, выиграли со счетом 4: 2 и стали чемпионами». Немного странным выглядит в мемуарах игнорирование роли старшего тренера Белсовета, не только всё время «державшего руку на пульсе», но и в обоих турнирах выигравшего первую доску, по принципу «…с глаз долой, из сердца вон».

Судак 1980

Во время соревнований мы выбирались в горы и однажды, в полутьме я оказался в полшага от стометрового отвесного обрыва – «Есть упоение в бою, И бездны мрачной на краю».

Т.Головей и А. Капенгут в крымских горах. Фото Ф.Батюты

В заключение хочу повеселить читателей забавной ситуацией. В купе по дороге домой с Т.Головей, Л.Цифанской и Л.Лысенко мы играли в преферанс. Люба незадолго до турнира не очень удачно вышла замуж. За окном уже мелькают пригороды её родного города, и она произносит с тоской: «Киев неумолимо приближается!»

Продолжение следует

Опубликовано 01.07.2024, 19:56

Другие материалы автора:

Альберт Капенгут об Исааке Ефремовиче Болеславском

Альберт Капенгут. История одного приза

Альберт Капенгут. Глазами секунданта 

Альберт Капенгут. Победа над Талем

В. Рубінчык. Манежы, арэны, люты

Шалом, відавочныя-неверагодныя! Вы нашто ў тэатр ходзіце? Дапраўды, смешнае запытанне: хтосьці ходзіць, каб падзівіцца на любімых акцёраў і/або атрымаць катарсіс ад высокага мастацтва, хтосьці – каб падсілкавацца ў буфеце… А вось некаторыя, выявілася, ідуць да Мельпамены, каб правесці чарговую палітінфармацыю. Ну, вы ў курсах, пра каго я.

Было спадзяванне, што в. а. цара пажартаваў або агаварыўся, калі на «Усебеларускім сходзе» пацягаў за вушы суседнюю дзяржаву, як дарослы цягае малога хулігана: «Вазьміце Літву. У ранейшыя гады там жылі чатыры з паловай мільёны чалавек. А колькі засталося? Ніхто палічыць не можа. Менш за два». Але ж не, праз тыдзень (19.02.2021) перад супрацоўнікамі Купалаўскага тэатра зноў заявіў: «Калі б там было добра, то ў Літве з чатырох з паловай мільёнаў [жыхароў] паўтара-два не засталося б». Празрыста намякнуўшы – вой, пагана там!

Зважаючы на рэзалюцыю сходу, тутэйшая адміністрацыя прыслухоўваецца да Сусветнага банка. Паводле звестак апошняга, на 2019 г. у Літве налічвалася звыш 2,78 млн жыхароў. Так, у гэтай краіне адчуваецца дэмаграфічны крызіс, але не настолькі ён востры, каб знікла звыш паловы насельніцтва… Дарэчы, і не жылі ў межах сучаснай Літвы 4,5 мільёны чалавек – максімум 3,7 млн (1991–1992 гг.).

Раздзьмуваць чужыя праблемы, прыхоўваючы свае – так сабе стратэгія, але, напэўна, у савецкім таварыстве «Веды» 1970-х карысталася поспехам. У англійскай мове яна мае адмысловы назоў «Whataboutism» і апісваецца фразай з вядомага анекдота («А ў вас неграў лінчуюць»).

У важным для тутэйшага афіцыёзу рэйтынгу «Doing Business 2020» Літва займае 11-ю пазіцыю, Беларусь – 49-ю (з 190). Паказнікі чаканай працягласці жыцця: 76,4 гады (78-е месца з 193) і 75,2 (92-е). ВУП у пераліку на жыхара паводле парытэту пакупніцкай здольнасці ў Літве амаль удвая большы. У сусветным «рэйтынгу шчасця» за 2017–2019 гг. Літва 41-я, Беларусь 75-я. У рэшце рэшт, і з дэмаграфіяй у нас таксама не ўсё так бліскуча, каб «кумушек считать трудиться».

Украіне ад галоўнага спецыяліста па ўсіх пытаннях таксама дасталося як на сходзе, так і (асабліва) ў Купалаўскім тэатры: «Да чаго могуць прывесці неасэнсаваныя дзеянні, добра відаць на прыкладзе Украіны. Найбагацейшая дзяржава, ідэальныя кліматычныя ўмовы, самыя ўрадлівыя землі, пра якія можна толькі марыць, выхад да мора. А што маюць з гэтага простыя ўкраінцы, да чаго палітыкі давялі краіну?» Дэмагогія detected… Так, «простыя ўкраінцы», што б гэта ні значыла, жывуць незаможна, колькасць бедных за 2020 г. павялічылася, і вось што піша Станіслаў Суханіцкі з горада Лубны Палтаўскай вобласці:

За апошні год, натуральна, стала горай. З 2021 г. у нас паднялі цэны практычна на ўсё, асабліва на «камуналку» і прадукты харчавання. Мінімальную пенсію павялічваюць хіба раз на паўгода – прыблізна на два долары! У 2021 г. пачаліся «тарыфныя бунты», якія праходзяць ужо рэгулярна, звычайна раз на тыдзень. Прэзідэнт Зяленскі не звяртае ўвагі на гэтыя бунты…

Але, калі вярнуцца да паказніка «ВУП на жыхара паводле парытэту пакупніцкай здольнасці», то Беларусь і Украіна рухаліся ў 2010-х у адным кірунку… Прычым, як лёгка бачыць, да «кавіда» спад у Беларусі пасля 2014 г. доўжыўся два гады, а ва Украіне, якая страціла землі і фактычна вяла вайну, – толькі адзін.

Развалу ўкраінскай эканомікі не адбылося і ў «каранавірусным» 2020 г. Паводле Нацбанка Украіны, ВУП знізіўся на 4,4%; гэта балюча, але менш, чым чакалася (-6%), і менш, чым у шэрагу еўрапейскіх краін. Карацей, найгоршага, як выглядае з Мінска, удалося пазбегнуць… Дый ці Рыгорычу, індывідуальнаму або калектыўнаму, дзяліцца з суседзямі сваімі рэцэптамі «ратавання эканомікі»? Яны (рэцэпты) працавалі 25 год таму – ну, няхай 20…

Па-мойму, гаспадару Драздоў дагэтуль не дае спакою тое, што яго прагноз двухгадовай даўніны пра перамогу Пятра Парашэнкі на прэзідэнцкіх выбарах 2019 г. не збыўся, што суседзі выбралі сабе маладога лідара. Звароты да ўкраінскіх праблем (цяпер і да літоўскіх) набылі ў нашых ідэолагаў & спічрайтэраў, бадай, хваравіты характар 🙁

Як ведаюць пастаянныя чытачы, я турбаваў дэлегатаў «Усебеларускага сходу» развагамі ды кпінамі. Днямі прыйшоў адказ.

Навучыліся пісАць 😉 I адрэагавалі, і без канкрэтыкі… Зрэшты, нават у гэтым лісце – спроба пераканаць: маўляў, сход быў прадстаўнічы.

Прывітанне з альтэрнатыўнай рэальнасці традыцыйна перадае і «СБ» – з дзівуном, які шчыміцца да мяне ў «калегі».

Сацыялагічны зрэз дае іншую карціну: прадстаўнікі прамысловасці, будаўніцтва і транспарту складалі сярод дэлегатаў каля 30%, прадстаўнікі аграпрамысловага комплексу – блізу 8,2%. Многа было людзей з «сацыяльна-культурнай сферы, сферы паслуг і СМІ» (чвэрць), чыноўнічкаў (кожны сёмы), «парламентарыяў», «сілавікоў», пенсіянераў… Разам з тым палітэмігрантка Святлана паспяшалася казаць 05.02.2021, што будуць «толькі чыноўнікі і ідэолагі»: трапілі на сход і сапраўдныя рабочыя ды сяляне. Што нагадала дэкаратыўны Вярхоўны Савет часоў Брэжнева, Андропава і пад., дзе таксама нязменна фігуравалі «выхадцы з народу».

Была на мінскім сходзе і «святая прастэча» – 65-гадовая механізатарка з Дзяржынскага раёна Таццяна Захожая (ад прэзідыума «Беларускага саюза жанчын»). Напярэдадні дала чосу ў інтэрв’ю «НН»: «Я грубавата пра мітынгі магу сказаць: зажраліся некаторыя. Пра моладзь найперш кажу: бацькі апошнія сродкі аддаюць, каб тыя вучыліся, а ім павыступаць яшчэ хочацца. Мая прапанова: вясной, калі снег растане, іх усіх у поле камяні збіраць».

Вядома, не ў Таццяне праблема, а ў тых ідэолагах, якія размяркоўвалі квоты на сход… І сумна вось што: ні тутбай, ні грамадска-палітычныя сілы, прыязныя да існавання тутбая, так і не дагрукаліся да тых самых рабочых і сялян, дый не дужа імкнуліся. Ну, якой трактарыстцы будзе даспадобы даведацца, што яе прафесія – «простая»?..

Кожная прафесія па-свойму складаная. Ці не адчулі вы ў загалоўку недарэчнай фанабэрыі (асобных) рэдактарак, якія дапускаюць, што свет круціцца вакол іх?

Мультфільму паўстагоддзя, ды ён актуальны. Да пяцёркі герояў можна дадаць «на смак» кіроўцаў, смеццяроў, журналістаў, праграмістаў, etc.

Мо і прапагандысты для нечага патрэбныя – абы не прапагандоны… Апошнім часам фашыстоўскія матывы не так ужо рэдка гучаць з вуснаў тутэйшых ідэолухаў, і даходзіць ужо да яўных спроб расчалавечвання апанентаў улады. А доктар гісторыі Аляксандр Фрыдман (экс-мінчук) назірае за гэтымі спробамі ды з Германіі распавядае пра іх «Еўрарадыё», «Радыё Рацыі»… або філосафу-шахматысту Ігару Бабкову. Праўда, апошняе інтэрв’ю на дзве з гакам гадзіны ваш пакорлівы слуга не асіліў.

Ёсць у жыцці менш змрочныя сюжэты. Ці ведалі вы, як у 1993 г. рыхтавалася «трохгоддзе Выгоцкіх у Гомелі»? Копію дакумента прыслаў краязнавец Алесь Сімакоў.

Вуліцы Льва Выгоцкага ў Гомелі, дзе ён сфармаваўся як асоба, дагэтуль няма (тым не меней такая вуліца ў 2004 г. з’явілася ў Мінску). Затое імя Выгоцкага ў Гомелі атрымаў педагагічны каледж (1996), а ў лістападзе 2016 г., да 120-годдзя знакамітага адукатара, на будынку гомельскай філармоніі з’явілася-такі памятная шыльда. Варта сказаць «дзякуй» грамадскім актывістам 1990-х гадоў – можа, калі б не варушыліся, то і гэтага б не мелі.

Аднагодак Льва Сямёнавіча – Майсей Саламонавіч, ён жа Мойшэ Кульбак. Пра яго ў Беларусі апошнім часам даволі шмат пісалі, аднак найлепшая памяць пра паэта – чытанне яго твораў. 21 лютага 2021 г., у Міжнародны дзень роднай мовы, паэт Васіль Жуковіч выправіўся ў Курапаты і прачытаў два творы Кульбака ў сваім перакладзе.

В. Жуковіч стаяў побач з помнікам ахвярам сталіншчыны, які з’явіўся ў 2004 г., – там відаць і надпіс на ідышы. А нядаўна хтось павесіў на дрэвы ля помніка драўляныя шыльдачкі з імёнамі Мойшэ Кульбака, Юлія Таўбіна, Ізі Харыка. Адна з такіх таблічак і трапіла ў кадр.

Ізноў крыху пра сумнае… Міжнародная кніжная выстава ў «Белэкспа» (18-21 лютага 2021 г.) гэтым разам адзначала юбілеі: Максіма Багдановіча (130), Кандрата Крапівы (125), Івана Мележа і Івана Шамякіна (100). Яно-та якраз не сумна, але наведвальнікам нагадвалі і пра 30-годдзе СНД, што было зусім «не ў струмень» (юбілей гэтага крохкага палітычнага ўтварэння – у снежні 2021 г.; а што, калі яно зусім распадзецца к таму часу?).

Навезлі фаліянтаў з апяваннем «правадыроў». 19.02.2021

Што да Мойшэ Кульбака і таго ж Льва Выгоцкага, на іх арганізатары «забыліся». Дый юбілей Уладзіміра Караткевіча (1930–1984) адзначалі сваеасабліва: у адным месцы праграмы напісалі пра 90-годдзе пісьменніка, у другім – пра 100-годдзе… 🙁

О так, драбяза ў параўнанні з новымі арыштамі ды прысудам па справе журналістак Дар’і Чульцовай і Кацярыны Андрэевай (Бахвалавай). 18 лютага абедзве атрымалі па 2 гады калоніі за дзёрзкі рэпартаж з «Плошчы Перамен»; прысуд яшчэ не ўступіў у законную сілу.

Але сувязь паміж гэтымі «паталогіямі грамадства» існуе. І нягоднік, які разяўляўся ў «СБ» на журналістак – маўляў, мала ім далі – ледзь не хедлайнерам стаў на арэне «Белэкспа»: мінінфармацыі выдала зборнік яго трызненняў, наладзіла прэзентацыю… Хто такі, здагадаецеся.

Паведамленне дзяржаўнага агітпропа пра суд над журналісткамі. Вуліцы Чарвякова і СмаргоЎскі тракт не перасякаюцца, а спалучаюцца праз двор. Якая прапагандатакая, відаць, і якасць следства

Друкуюцца ў Беларусі пад эгідай дзяржавы і карысныя кнігі. Во «Беларуская навука» летась выпусціла «Выбраныя працы» барысаўчаніна Герцля Шкляра, таварыша Соф’і Рохкінд па «Ідыш-рускім слоўніку» (1940; рэпрынтнае выданне – 2006).

У кнізе – біяграфія Г. З. Шкляра (1904–1966), падрыхтаваная супольна з кастрамскімі калегамі, падрабязны нарыс ад Веранікі Курцовай, прысвечаны ўкладу Шкляра ў мовазнаўства. Выснова спецыялісткі: «Герцаль Залманавіч Шкляр за свае крыху больш чым 10 гадоў працы ў беларускай акадэмічнай навуцы здолеў зрабіць шмат. Ён у такой жа ступені даследчык, як і рускі, і яўрэйскі. Імя Г. З. Шкляра варта памяці і заслугоўвае навуковага ўшанавання». У 1930-я гады Шкляр, сярод іншага, браў чынны ўдзел у напісанні двух падручнікаў па беларускай мове для вышэйшай школы.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

24.02.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 24.02.2021  15:55

Шахматныя «варагі» ў Мінску / Шахматные «варяги» в Минске

(перевод на русский ниже)

Пасля Вялікай Айчыннай нямнога засталося ў Беларусі моцных шахматыстаў. Тыя, хто застаўся, імкнуліся праявіць сябе: так, у пачатку 1946 г. з’явілася шахматна-шашачная секцыя ў Гродне, быў праведзены чэмпіянат горада, хоць ва ўсім абласным цэнтры мелася толькі чатыры камплекты шахмат. У тым жа годзе адрадзілася ўсебеларуская шахсекцыя: актыўнымі ў ёй былі мінскі майстар Гаўрыла Верасаў (старшыня; гл. пра яго: “Роднае слова”, 2019, No 5), яго брэсцкі калега Уладзімір Сайгін, віцебскі кандыдат у майстры Ісак Айзенштат, паэт Аркадзь Куляшоў і іншыя. У чэрвені 1946 г. аднавіўся шахматны аддзел у газеце “Звязда” – яго вёў Г. Верасаў.

Але ў канцы 1940-х некаторыя тытулаваныя гульцы – той жа І. Айзенштат, а таксама першы чэмпіён пасляваеннага Мінска Рафаіл Гарэнштэйн (1946 г.; нароўні з Г. Верасавым), гродзенскі майстар Ратмір Холмаў, чэмпіён БССР 1948 г. – пакінулі рэспубліку. Між тым у Савецкім Саюзе назіраўся шахматны бум на фоне поспехаў Міхаіла Бацвінніка, які ў маі 1948 г. першым сярод савецкіх шахматыстаў заваяваў сусветнае першынство.

Цяпер ужо няпроста сказаць, якія ўлады – спартыўныя або партыйныя – пастанавілі ўмацаваць шахматную супольнасць… Хутчэй за ўсё, партыйныя, што задавалі тон у сталінскі час. Пагатоў Мікалай Патолічаў, першы сакратар ЦК беларускай кампартыі ў 1950–1956 гг., быў аматарам шахмат, пра што ёсць сведчанне ў дзённіках Івана Шамякіна (“Патолічаў і Крапіва селі ў кабінеце гуляць у шахматы”, згадка адносіцца да 1955 г.). У 1951–1953 гг. з Украіны і Расіі ў Мінск прыбылі некалькі майстроў – Барыс Гальдзенаў, Аляксей Сакольскі, сужэнцы Аляксей Суэцін і Кіра Зварыкіна – і адзін гросмайстар, Ісак Баляслаўскі.

Лёсы “варагаў” склаліся па-рознаму; тут я коратка раскажу пра дваіх апошніх, К. Зварыкіну (1919–2014) і І. Баляслаўскага (1919–1977). Абаім сёлета магло б споўніцца 100 гадоў.

Экс-чэмпіёнка Ленінграда Кіра Аляксееўна Зварыкіна, асталяваўшыся ў Мінску, прадоўжыла расці ў спартыўным плане. Яна двойчы рабілася чэмпіёнкай СССР (1953, 1956), выдатна выступіла за савецкую каманду на першай жаночай шахматнай алімпіядзе ў 1957 г. (1-е месца і на сваёй дошцы, і ў камандным заліку), а ўрэшце і дабралася да матчу на першынство ў свеце, што адбыўся ў снежні 1959 – студзені 1960 гг. На жаль, прадстаўніца БССР прайграла яго больш дасведчанай расіянцы Лізавеце Быкавай. Пазней К. Зварыкіна спасылалася на тое, што не мела адпаведнага трэнера, а куратар Быкавай у час матчу працаваў “на грані фолу”. Усё ж трэба прызнаць, што гульня прэтэндэнткі была далёкая ад дасканаласці; відаць, мінчанка проста пераацаніла свае сілы.

Пасля “матчу жыцця” спартыўныя вынікі Зварыкінай пачалі зніжацца, тым не менш яшчэ каля 20 гадоў яна заставалася дзейным байцом “шахматнай гвардыі”. У аўтабіяграфічнай кнізе, так і названай “У радах шахматнай гвардыі” (выйшла ў Мінску ў 1984 г. на рускай мове), Кіра Аляксееўна не без досціпу распавяла пра свой шлях у “вялікія шахматы”, падзялілася цікавымі назіраннямі за савецкімі і замежнымі шахматысткамі. Можна пашкадаваць хіба, што беларускім падзеям у кнізе адведзена нямнога месца… Між тым аўтарка была чэмпіёнкай Мінска (1956) і тройчы – чэмпіёнкай БССР (1970, 1973, 1975), не раз выступала за Беларусь у камандных спаборніцтвах. Тут ёй было прысвоена званне міжнароднага арбітра (1976) і міжнароднага гросмайстра сярод жанчын (1977).

З 1960-х гг. і амаль да вяртання ў Расію (1999) Кіра Зварыкіна судзіла шматлікія спаборніцтвы ў Беларусі, перадусім жаночыя, нярэдка выступала ў ролі эксперта, з ацэнкамі гульні беларускіх шахматыстак. Многія помняць і яе шахматны аддзел у газеце “Вечерний Минск”, і тэлеперадачы 1970–1980-х гг. на БТ з цікавымі конкурсамі рашэння для школьнікаў. Паэт і шахматны кампазітар Алесь Усеня (1958 г. нар.), які жыў у вёсцы Пасека на Старадарожчыне, у мемуарным творы “Мой лістапад…” падзяліўся падлеткавымі ўражаннямі: “Мяне асабліва вабіць, што на экране паказвае заданні не хто-небудзь, а сапраўдны гросмайстар Кіра Зварыкіна, якая колісь змагалася за званне чэмпіёнкі свету”.

Ужо ў 1950-я гг. Кіра Аляксееўна для трэніроўкі гуляла ў мужчынскіх спаборніцтвах, хоць тады “мяшаныя” турніры не былі пашыраны, дый шахматысты нярэдка кпілі з шахматыстак. У 1968–1970 гг. К. Зварыкіна, першая з жанчын, узначальвала федэрацыю шахмат Беларусі. З доляй умоўнасці яе можна лічыць прадстаўніцай “шахматнага фемінізму”.

Калі Зварыкіна была вострай на язык і рэзкай ва ўчынках (за што атрымала мянушку Кіра-сякіра), то яе настаўнік у беларускі перыяд жыцця, гросмайстар Ісак Баляслаўскі, запомніўся сучаснікам як чалавек з іншым характарам: мяккі, негаваркі, бесканфліктны… Прыехаўшы ўвосень 1951 г. з Расіі, учорашні прэтэндэнт на шахматную карону адразу ўключыўся ў першынство Мінска, дзе гулялі збольшага першаразраднікі. Пазней ён ахвотна гуляў у чэмпіянатах БССР і не заўсёды пярэчыў, калі слабейшыя супернікі прапаноўвалі яму нічыю. Усё-такі ў 1964 г. яму ўдалося стаць аднаасобным чэмпіёнам.

З другой паловы 1950-х І. Баляслаўскі аддаваў перавагу трэнерскай і літаратурнай працы. Дапамагаў двум чэмпіёнам свету, Васілю Смыслову і Тыграну Петрасяну, і пасля колькігадовага бюракратычнага прамаруджвання атрымаў званне “Заслужаны трэнер СССР” (1964). Удумлівыя кнігі Баляслаўскага – асабліва ў яго атрымліваліся дэбютныя распрацоўкі – перакладаліся на замежныя мовы і служаць кваліфікаваным шахматыстам аж да сёння.

Сярод найбольш знакамітых выхаванцаў І. Баляслаўскага – гросмайстар Віктар Купрэйчык (1949–2017), майстар Альберт Капенгут, шматразовы чэмпіён Беларусі 1960–1970-х гг. (цяпер жыве ў ЗША; сёлета ў ліпені яму споўнілася 75). Высока цэніць спадчыну Ісака Баляслаўскага гулец экстра-класа, былы мінчанін Барыс Гельфанд, хоць ён і не паспеў узяць урокі непасрэдна ў вялікага папярэдніка. Дзяліўся Баляслаўскі ведамі і з аматарамі: напрыклад, у 1967 г. ён наведаў Калінкавічы, калі там праходзіла ўсесаюзнае першынство сярод сельскіх шахматыстаў, даў сеанс адначасовай гульні, распавёў пра супрацоўніцтва з чэмпіёнам свету Петрасянам.

У 1990-я гг. у Мінску ладзіліся міжнародныя турніры – мемарыялы Баляслаўскага, а сёлета Беларуская федэрацыя шахмат прысвяціла яго памяці чэмпіянат Беларусі сярод мужчын.

Icак Баляслаўскі не ўмеў жыць без шахмат, але захапляўся не толькі імі. Перад матчам-турнірам на званне абсалютнага чэмпіёна СССР (Ленінград, вясна 1941 г.) ён здаў на літаратурным факультэце Днепрапятроўскага ўніверсітэта ўсе прадметы, за выняткам латыні. На вырашальнае для сябе спаборніцтва майстар прывёз падручнік лацінскай мовы, каб прысвяціць ёй час, вольны ад партый – гэты факт быў нават адзначаны ў турнірным бюлетэні. У час вайны Баляслаўскі, нягледзячы на слабы зрок, скончыў Свярдлоўскі ўніверсітэт і стаў дыпламаваным філолагам. Ён добра арыентаваўся ў класічнай літаратуры, любіў цытаваць Грыбаедава, Крылова, Ільфа і Пятрова, ведаў на памяць мноства вершаў. У канцы 1930-х заўважаў у прыяцельскім атачэнні, што Гітлер і Сталін – “абое рабое”. Як і многія савецкія людзі, не будучы дысідэнтам, шукаў доступ да альтэрнатыўных крыніц інфармацыі – і ў апошнія гады жыцця рэгулярна слухаў заходнія “радыёгаласы”, якія тады глушыліся.

Дачка гросмайстра, вядомая музыказнаўца Таццяна Баляслаўская, казала мне ў 2012 г., што бацька быў збольшага задаволены пераездам у Мінск. Не ўсё было гладка ў працэсе адаптацыі майстроў, але ўвогуле прыбыццё “варагаў” станоўча паўплывала на мясцовых шахматыстаў, узняўшы сярэдні ўзровень. Ісак Баляслаўскі, Кіра Зварыкіна і іншыя перасяленцы разам з ураджэнцамі Беларусі развівалі тое, што завецца “беларускай шахматнай школай”.

Вольф РУБІНЧЫК.

(часопіс “Роднае слова”, № 9, 2019)

“Каралеўская пара” – Кіра Зварыкіна і Ісак Баляслаўскі. Сяброўскі шарж Е. Алачэўскага з варшаўскай газеты “Przegląd Sportowy”, перадрукаваны ў “Фізкультурніку Беларусі” 18 студзеня 1955 г. / «Королевская пара» – К. Зворыкина и И. Болеславский. Дружеский шарж Е. Алачевского из варшавской газеты, перепечатанный в «Физкультурнике Белоруссии» 18.01.1955

Перевод:

Шахматные «варяги» в Минске

После Великой Отечественной немного осталось в Беларуси сильных шахматистов. Оставшиеся стремились проявить себя: так, в начале 1946 г. появилась шахматно-шашечная секция в Гродно, был проведен чемпионат города, хотя во всём областном центре имелось лишь четыре комплекта шахмат. В том же году возродилась всебелорусская шахсекция: активными в ней были минский мастер Гавриил Вересов (председатель; см. о нём «Роднае слова», № 5, 2019), его брестский коллега Владимир Сайгин, витебский кандидат в мастера Исаак Айзенштадт, поэт Аркадий Кулешов и другие. В июне 1946 г. возобновился шахматный отдел в газете «Звязда» – его вёл Г. Вересов.

Но в конце 1940-х некоторые титулованные игроки – тот же И. Айзенштадт, а также первый чемпион послевоенного Минска Рафаил Горенштейн (1946 г.; наравне с Г. Вересовым), чемпион БССР 1948 г. гродненский мастер Ратмир Холмов – покинули республику. Между тем в Советском Союзе наблюдался шахматный бум на фоне успехов Михаила Ботвинника, который в мае 1948 г. первым среди советских шахматистов завоевал мировое первенство.

Сейчас уже непросто сказать, какие власти – спортивные или партийные – постановили укрепить шахматное сообщество… Скорее всего, партийные, задававшие тон в сталинское время. Тем более что Николай Патоличев, первый секретарь ЦК белорусской компартии в 1950–1956 гг., был любителем шахмат, о чём есть свидетельство в дневниках Ивана Шамякина («Патоличев и Крапива сели в кабинете играть в шахматы», упоминание относится к 1955 г.). В 1951–1953 гг. из Украины и России в Минск прибыло несколько мастеров – Борис Гольденов, Алексей Сокольский, супруги Алексей Суэтин и Кира Зворыкина – и один гроссмейстер, Исаак Болеславский.

Судьбы «варягов» сложились по-разному; здесь я коротко расскажу о двоих последних, Кире Зворыкиной (1919–2014) и И. Болеславском (1919–1977). Обоим в этом году могло бы исполниться 100 лет.

Экс-чемпионка Ленинграда Кира Алексеевна Зворыкина, обустроившись в Минске, продолжила расти в спортивном плане. Она дважды становилась чемпионкой СССР (1953, 1956), отлично выступила за советскую команду на первой женской шахматной олимпиаде в 1957 г. (1-е место и на своей доске, и в командном зачёте), а в конце концов добралась и до матча на первенство мира, который состоялся в декабре 1959 – январе 1960 гг. Увы, представительница БССР проиграла его более опытной россиянке Елизавете Быковой. Позже К. Зворыкина ссылалась на то, что не мела соответствующего тренера, а куратор Быковой в час матча работал «на грани фола». Всё же надо признать, что игра претендентки была далека от совершенства; видимо, минчанка просто переоценила свои силы.

После «матча жизни» спортивные результаты Зворыкиной начали снижаться, тем не менее еще около 20 лет она оставалась действующим бойцом «шахматной гвардии». В автобиографической книге, так и названной «В рядах шахматной гвардии» (вышла в Минске в 1984 г.), Кира Алексеевна не без иронии рассказала о своём пути в «большие шахматы», поделилась интересными наблюдениями за советскими и зарубежными шахматистками. Можно пожалеть разве что о том, что белорусским событиям в книге отведено немного места… А ведь авторка была чемпионкой Минска (1956) и трижды – чемпионкой БССР (1970, 1973, 1975), не раз выступала за Беларусь в командных соревнованиях. Здесь ей было присвоено звание международного арбитра (1976) и международного гроссмейстера среди женщин (1977).

С 1960-х гг. и почти до самого возвращения в Россию (1999) Кира Зворыкина судила многочисленные соревнования в Беларуси, прежде всего женские, нередко выступала в роли эксперта с оценками игры белорусских шахматисток. Многие помнят и её шахматный отдел в газете «Вечерний Минск», и телепередачи 1970–1980-х гг. на Белорусском телевидении с интересными конкурсами решения для школьников. Поэт и шахматный композитор Алесь Усеня (1958 г. р.), живший в деревне Пасека на Стародорожчине, в мемуарном произведении «Мой листопад…» поделился подростковыми впечатлениями: «Меня особенно привлекает то, что на экране показывает задания не кто-нибудь, а настоящая гроссмейстер Кира Зворыкина, которая когда-то боролась за звание чемпионки мира».

Уже в 1950-е гг. Кира Алексеевна для тренировки играла в мужских соревнованиях, даром что тогда «смешанные» турниры не были распространены, да и шахматисты нередко смеялись над шахматистками. В 1968-1970 гг. К. Зворыкина первой из женщин возглавляла федерацию шахмат Беларуси. С долей условности ее можно считать представительницей «шахматного феминизма».

Если Зворыкина была острой на язык и резкой в поступках (за что получила прозвище «Кира-секира»), то её наставник в белорусский период жизни, гроссмейстер Исаак Болеславский, запомнился современникам как человек с иным характером: мягкий, неразговорчивый, бесконфликтный… Приехав осенью 1951 г. из России, вчерашний претендент на шахматную корону сразу же включился в первенство Минска, где играли преимущественно перворазрядники. Позже он охотно играл в чемпионатах БССР и не всегда возражал, когда более слабые соперники предлагали ему ничью. Всё-таки в 1964 г. ему удалось стать единоличным чемпионом.

Со второй половины 1950-х гг. Болеславский отдавал предпочтение тренерской и литературной работе. Помогал двум чемпионам мира, Василию Смыслову и Тиграну Петросяну, и после нескольких лет бюрократической задержки получил звание «Заслуженный тренер СССР» (1964). Вдумчивые книги Болеславского – особенно ему удавались дебютные разработки – переводились на зарубежные языки и служат квалифицированным шахматистам поныне.

Среди самых известных воспитанников И. Болеславского – гроссмейстер Виктор Купрейчик (1949–2017), мастер Альберт Капенгут, многократный чемпион Беларуси 1960–1970-х гг. (сейчас живёт в США; в июле 2019 г. ему исполнилось 75). Высоко ценит наследие Исаака Болеславского игрок экстра-класса, бывший минчанин Борис Гельфанд, хоть он и не успел взять уроки непосредственно у великого предшественника. Делился Болеславский знаниями и с любителями: например, в 1967 г. он посетил Калинковичи, когда там проходило первенство СССР среди сельских шахматистов, дал сеанс одновременной игры, рассказал о сотрудничестве с чемпионом мира Петросяном.

В 1990-е гг. в Минске устраивались международные турниры – мемориалы Болеславского, а в этом году Белорусская федерация шахмат посвятила его памяти чемпионат Беларуси среди мужчин.

Исаак Болеславский не умел жить без шахмат, но увлекался не только ими. Перед матчем-турниром на звание абсолютного чемпиона СССР (Ленинград, весна 1941 г.) он сдал на литературном факультете Днепропетровского университета все предметы, за исключением латыни. На решающее для себя состязание мастер привёз учебник латинского языка, чтобы посвятить изучению латыни время, свободное от партий – этот факт был даже отмечен в турнирном бюллетене. Во время войны Болеславский, несмотря на слабое зрение, окончил Свердловский университет и стал дипломированным филологом. Он хорошо ориентировался в классической литературе, любил цитировать Грибоедова, Крылова, Ильфа и Петрова, знал на память множество стихов. В конце 1930-х замечал в приятельском окружении, что Гитлер и Сталин – «одно и то же». Как и многие советские люди, не будучи диссидентом, искал доступ к альтернативным источникам информации – и в последние годы жизни регулярно слушал западные «радиоголоса», которые тогда глушились.

Дочь гроссмейстера, известный музыковед Татьяна Болеславская, говорила мне в 2012 г., что отец был в целом доволен переездом в Минск. Не всё было гладко в процессе адаптации мастеров, но в общем прибытие «варягов» положительно повлияло на местных шахматистов, подняв средний уровень. Исаак Болеславский, Кира Зворыкина и иные переселенцы вместе с уроженцами Беларуси развивали то, что называется «белорусской шахматной школой».

Вольф РУБИНЧИК.

(журнал «Роднае слова», Минск, № 9, 2019)

Опубликовано 04.10.2019  12:44

В. Рубинчик. АНАТОМИЯ ФЕЙКОВ-II

Предыдущий мой текст о фейках собрал в «империи Цукерберга», куда меня упорно тянут доброжелатели, cемь лайков и удостоился одного перепоста – это, несомненно, успех 🙂 А если чуть серьёзнее, то тема сейчас не самая востребованная. Многие наши сограждане не видят связи между фальсификациями в гуманитарной сфере и полнотой своего кошелька (или балансом кредитной карточки). Я – вижу, потому предлагаю ещё один выпуск.

1. И снова «троцкие» цитаты…

Так совпало, что первая часть моих заметок, где был упомянут Лев Троцкий, вышла в годовщину смерти этого революционера. На постсоветском пространстве он время от времени «попадает под молотки» – на «Иудушку» Троцкого валят всё, что под рукой (как будто мало было у Льва собственных блох грехов, и как будто он не покинул Советский Союз в 1929 г., за 7 лет до «большого террора» и за 11 лет до смерти).

Вот есть в РФ интернет-телеканал «Царьград ТВ», которые каталогизировал «русофобов» на основе неизвестно откуда взятых цитат, зачастую даже не касавшихся «национальных проблем». В принципе, это всё, что нужно о нём знать, но!..

Живёт в Минске обладатель степени доктора философских наук Лев Криштапович, заведующий сайтом «Телескоп». Нередко ссылается на «Царьград», и всё бы ничего, но материал 23.08.2019 – как-то «ниже плинтуса». Перепечатав его без комментариев, Криштапович взял на себя ответственность, например, за это:

Для Троцкого человеческие массы представлялись лишь как «злые бесхвостые обезьяны, именуемые людьми» (Троцкий. Моя жизнь. Берлин, 1930). Относясь столь «любовно» к подавляющему большинству населения России, он с помощью террора старался заставить покорённое население выполнять революционную волю… Можно ли поверить, что когда-то в будущем он перевёл бы крестьян из разряда «злых бесхвостых обезьян» в разряд полновесных граждан?

Подтасовка в стиле В. Бегуна – слова Троцкого реальные, но значат иное… Обратимся к оригиналу «Моей жизни» – в главе ХХХIV «Поезд» найдём такое рассуждение:

До тех пор, пока гордые своей техникой, злые бесхвостые обезьяны, именуемые людьми, будут строить армии и воевать, командование будет ставить солдат между возможной смертью впереди и неизбежной смертью позади.

Очевидно же, что «массы», тем более крестьянские, по своей инициативе не строят армию: она строится из них. Со «злыми обезьянами» сравнивалась воинственная верхушка государств, за которыми наблюдал Троцкий в 1910-х гг. Та верхушка, что была готова отправить (и отправляла) миллионы зависевших от них людей на смерть.

Далее автор «Царьграда» утверждает:

Троцкий очень переживал, что Германия навалилась в 1914 году на Францию, а не на Российскую Империю. «Нынешняя война, — с искренней печалью пишет Троцкий, — в первую голову означала разгром Бельгии; что главные силы Германии обрушились не на царизм, а на республиканскую Францию».

Вот как было в оригинале («Война и Интернационал», 1914):

Но самая аналогия между нынешней войной и войною 1870-го года является до последней степени плоской и фальшивой. Оставим в стороне все международные условия. Забудем, что нынешняя война в первую голову означала разгром Бельгии; что главные силы Германии обрушились не на царизм, а на республиканскую Францию; забудем, что исходным пунктом войны было стремление раздавить Сербию, а одной из целей войны является упрочение самого реакционного в Европе государственного образования, Австро-Венгрии.

Не заметил я здесь никакой «искренней печали», тем более – желания руками Германии уничтожить Российскую империю. И в этом случае цитата сама по себе не фейковая (хотя и обрезано «Забудем, что…», ввиду чего смысл меняется), однако вывод сфальсифицирован.

Пожалуй, приведенного достаточно, чтобы понять, какую «качественную общественно-политическую аналитику» предлагает «астрономический» портал под руководством 70-летнего профессора, «сотрудника кафедры политологии» в БГУ. Из той же «оперы» – заголовок на «Телескопе»: «Как белорусская газета «Новы Час» оправдывает нацизм» (04.09.2019). Спойлер: не оправдывает.

2. И снова тот же клан…

Я не то чтобы против «трудовых династий», но изучение разнообразного наследия И. П. Шамякина его дочерью Алесей в стенах Академии наук приводило к неожиданным – мягко говоря, неакадемическим результатам. Старшая дочь, Татьяна Ивановна, – не кандидат филологических наук, а целый доктор. Много лет служит в Белгосуниверситете, чем немало гордится; была и заведующей кафедрой на филологическом факультете. В 2010-х годах Т. Шамякина выпустила воспоминания «Как жила элита при социализме». Остановлюсь тут на эпизоде 2-й их части, вышедшей с кокетливым подзаголовком «Более чем субъективные мемуары» (журнал «Нёман», № 11/2018). Понятно, что это не научная работа, но и в ней прослеживаются своеобразные приёмы автора, разбор которых небесполезен. По-белорусски они разбирались в июле 2019 г.

Т. Шамякина пишет: «Период “борьбы с космополитизмом” можно считать нарушением баланса, реваншем за “дело Ганина” (да и убийства С. Есенина, как сейчас уже доказано) и “дело славистов”. Впрочем, пострадавшие отделались легким испугом — “никого ведь из критиков-космополитов не расстреляли и в лагеря не сослали. Даже из Союза писателей никого не исключили” (Ст. Куняев)». А перед этим cотрудница БГУ дала и «политологическое» объяснение: «В то время сложился такой политический момент, когда антипатриотические силы осмелели и решили провести “разведку боем” по разрушению основ социализма. Да только руководители Союза писателей их переиграли» (с. 158).

Итак, если я правильно понял мысль Т. Шамякиной – а понять её немудрено – ничего особенного после января 1949 г. не произошло: патриоты дали отпор театральным критикам, рецензии которых «поражали злобностью и непримиримостью» (собственно, лексика мемуаристки недалеко ушла от той самой «правдинской» статьи 28.01.1949: «Шипя и злобствуя, пытаясь создать некое литературное подполье, они охаивали все лучшее, что появлялось в советской драматургии»). Отпор был в целом корректный, а если и произошло некое «нарушение баланса», то пострадавшие сами виноваты: нечего было в 1925 г. Есенина убивать! (Чуть утрирую.)

В результате кампаний против «космополитов» и «буржуазных националистов» в СССР конца 1940-х – начала 1950-х литературных работников не просто лишали должностей и членства в творческих союзах, но и отправляли за решётку. Даже отец Т. Ш., член ЦК КПБ, не отличавшийся чрезмерным гуманизмом, заметил в своём дневнике (25.10.1990): «Не посадили никого, кроме человек пятерых еврейских писателей во время борьбы с космополитизмом, кстати, тех, кто меньше всего критиковал наши недостатки» (Шамякін І. П., «Роздум на апошнім перагоне», Минск, 1998). Из очерков Григория Релеса «Праз скрыжаваны агонь» (журнал «Полымя», № 8, 1995) и «Судьба когорты» (книга Релеса «В краю светлых берёз», Минск, 1997) можно узнать, о ком речь: о Гирше Каменецком, Айзике Платнере и некоторых других. Тюрьма и лагерь подорвали здоровье Каменецкого, арестованного в июне 1949 г., и вскоре после освобождения он умер. Это было в апреле 1957 г., на 62-м году. Не думаю, что долгие годы заключения продлили жизнь А. Платнеру (1895–1961), М. Тейфу (1904–1966)… О судьбе этих литераторов кратко рассказано и в справочниках, том же биобиблиографическом словаре «Беларускія пісьменнікі».

 

Г. Каменецкий, А. Платнер, М. Тейф. Фото с rosenbloom.info и из википедии.

Допустим – я всё пытаюсь отыскать «смягчающие обстоятельства» – Татьяна Шамякина рассуждала о жителях РСФСР, а не БССР, имея в виду лишь первые месяцы гонений на «космополитов». Но и в этом случае цинизм утверждения «пострадавшие отделались легким испугом» зашкаливает: так, заместитель худрука московского еврейского театра (ГОСЕТа) Иоганн Альтман в 1949 г. «был обвинён в антипатриотической деятельности и по требованию А. А. Фадеева отстранён от работы, исключён из Союза писателей СССР и из партии, и в конце концов арестован» (википедия). Подобно Г. Каменецкому, И. Альтман умер почти сразу после освобождения: в феврале 1955 г., не дожив и до 55.

А теперь – барабанная дробь: у С. Куняева, на которого Т. Шамякина ссылается, сказано было так: «Даже из Союза писателей никого не исключили, кроме старого партидеолога Альтмана». Т. е. доктор наук сфальсифицировала тезис своего же тенденциозного «авторитета», поставив точку после «никого не исключили».

3. А так было можно?…

Для разнообразия сошлюсь и на российский пример. Речь пойдёт о распространении фейка в интернете – на первый взгляд, рядовой случай, но он чем-то зацепил меня. Возможно, тем, что распространитель, по идее, является одним из ключевых популяризаторов исторических знаний не только в России, но и на постсоветском пространстве… Сей популяризатор – главный редактор журнала «Дилетант» Виталий Дымарский.

Вот такой был у него пост 23.08.2019 – в духе «А власти скрывали…»:

Читатели затребовали доказательств того, что продемонстрированный плакат действительно выпускался в 1940 году (ни о планах СССР вместе с немецкими лётчиками бомбить Британию в том году, ни тем более о реальных совместных бомбардировках науке не известно). Почти сразу же заподозрили, что В. Дымарский разместил на своей странице переделку плаката Кукрыниксов 1941 г., переработанного в 1944 г. и в том же году дополненного рифмованными строками авторства Самуила Маршака…

Правильно заподозрили: переделка, где вместо Берлина фигурирует «Лондон», а вместо «фашистской Германии» – «имперская Британия», уже несколько лет гуляет по сети.

У Виталия Дымарского была возможность признать свою ошибку, как это сделал Виктор Шендерович, перепечатавший пост с «имперской Британией», но вскоре удаливший его. Увы, В. Дымарский занял иную позицию: «Итак, плакат. Фейк, говорите? Но фейк — это информационный продукт, в котором отсутствует правдивая информация. Авторы же помещенного плаката перерисовали (спародировали) Кукрыниксов, поместив в их форму содержание, ПОЛНОСТЬЮ соответствующее тогдашней внешней политике СССР» (24.08.2019).

От договора о ненападении между Германией и Советским Союзом, заключённого в августе 1939 г., и от его секретного протокола я не в восторге. Но следует признать, что подписанные документы не сгладили всех противоречий между Гитлером и Сталиным, и последний не шёл в фарватере первого. Сталин был кем угодно, но не идиотом, готовым отправить лётчиков за моря на помощь условному «союзнику» в то время, когда у СССР были большие проблемы с пограничными территориями (антибританская риторика в прессе и помощь самолётами – «две большие разницы»). Т. е. «пародия» не соответствует и «внешней политике СССР» образца 1940 года.

Как ни печально, вынужден согласиться с незнакомым мне Павлом Трубаевым: «Проблема поста и его автора не в том, что выложен фейк. Со всеми такое бывает. Проблема в неумении признать свою дурость и удалить пост, чтобы не позориться. Ещё печальней, что это главред “исторического” журнала. В общем, хорошо продемонстрирована степень критического мышления и объективности» (25.08.2019).

«Знатные фейкоробы» нашего времени

* * *

В прошлый раз я упомянул три приёма, употребляемых при создании «наукообразных» фейков. Сейчас – ещё три:

4) Вырывание цитаты из контекста с навязчивым домысливанием того, что хотел сказать автор (Резюмируя, «дедушка старый…» – а лучше слегка перефразирую: «Троцкий в могиле, ему всё равно»).

5) «Обрезание» цитат «на самом интересном месте». Этим грешила, конечно же, не только Т. И. Шамякина; в книге «Многоликая Каисса» (Москва, 1989) Г. Александрович и Е. Столяр привели анекдот о шахматной федерации ФРГ, которая много лет пыталась добиться от министерства финансов признания шахмат «полезным видом спорта, имеющим воспитательное значение». Наконец, в 1982 году признание было получено, и решающим аргументом явилась цитата из письма прусского короля Фридриха II: «шахматы воспитывают склонность к самостоятельному мышлению». Но конец фразы федерация опустила, а он гласил: «…посему не следует их поощрять». 🙂

6) Распускание слухов о «тайном источнике знаний» – например, об архиве, где находится «чудо-документ». Ежели мыльный пузырь лопнет (поскольку документ или не находится, или оказывается не таким уж чудесным), можно сделать вид, что всё так и было задумано, пригласив аудиторию полюбоваться красотой игры 😉

Вольф Рубинчик

г. Минск, 06.09.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 06.09.2019  18:17

В. Рубинчик. АНАТОМИЯ ФЕЙКОВ

В. Рубинчик. АНАТОМИЯ ФЕЙКОВ

(наброски к будущему исследованию)

И даже я порою уверен, что вижу, где ложь.

БГ, «Железнодорожная вода»

Несколько необязательных для прочтения вступительных фраз

Во-первых, фрагменты с подчёркиванием, которые встретятся ниже, означают, что подчеркнутые слова/предложения переведены с белорусского языка. Во-вторых… Двадцать лет назад, а точнее, в июле 1999 г., я получил из рук проректора ЕГУ Владимира Дунаева диплом № 0125757 (он виден здесь) и стал меньше стесняться своих незрелых мыслишек. В-третьих, аккурат четыре года назад, 13 августа 2015 г., при поддержке редактора belisrael.info Арона Шустина я запустил на этом сайте сериал «Котлеты & мухи», благодаря которому совсем распоясался (кажется, в популярной психологии это называется «убрать барьеры из головы»). Написал более 130 текстов, и почти в каждом под раздачу попадал какой-нибудь важный дядя – или важная тётя. А то, бывало, и важное учреждение.

То, что я делал, допустимо cчитать политологическими скороговорками или, если угодно, фельетонами. Почтенный кобринец Марат Горевой охарактеризовал мою деятельность так: «Даёшь ты прикурить негодяям и дуракам» (12.03.2019). С 1999 г., а особенно с 2015 г., в моём архиве накопилась масса случаев чужого «так называемого вранья» (С), в той или иной степени вредного для общества. Не все эти случаи были подробно освещены в упомянутом сериале, там-таки свой формат. И вот я решил кое-что развернуть, заодно предложив свою, пусть пока ещё наивную, классификацию приёмов, к которым прибегают фальсификаторы. Вдруг молодому поколению пригодятся фактура и методология.

Здесь и сейчас меня мало интересуют эфемерные телевизионные фейки (это, пожалуй, отдельная тема, к тому же не хочу отнимать хлеб у авторов kasparov.ru и газеты «Народная воля»), хитрости политиков и рядовых чиновников. Понятно, многие из политиков и чиновников «врут, как дышат», но их враньё частично нейтрализуется тем, что они по роду службы общаются с «электоратом» и порой вынуждены проговариваться… Лучше рассмотрю ряд примеров из источников, которые представляются на первый взгляд более авторитетными: именно, из трудов «научных работников» и влиятельных писателей, «инженеров человеческих душ».

1. Давний, но не устаревший казус

В 1970–80-х годах числился в институте философии Академии наук БССР «кандидат философских наук» Владимир Бегун (1929–1989) – специалист по разоблачению «козней сионизма», один из самых известных в своей категории. Его книжки издавались многотысячными тиражами, и читали их не только партийные работники, ответственные за идеологию (как можно было бы предположить), но и те, кто в позднесоветское время не принадлежал к «верхушке». Не брезговали ими и представители «контрэлиты».

Владимир Баранич, 1966 г. р., активист неформальной организации «Талака», действовавшей в Минске второй половины 1980-х, утверждает, что «Вторжение без оружия» тов. Бегуна было настольной книгой «каждого сознательного белоруса тех времён» (запись от 01.06.2018). Насчёт каждого г-н Баранич преувеличил, но дальше он говорит о конкретных людях: «После его [Бегуна – В. Р.] книжек мы отыскивали сионизм где только можно. Винцук [Вечёрко] обратил внимание на отлитые в бетоне меноры на его доме, я – на заклёпки в виде звёзд Давида на моих белорусского производства «штроксах», Сержук Витушко [лидер «Талаки» – В. Р.] – на парикмахерскую «Я сионина» [имелось в виду заведение под названием «Ясь і Яніна» в центре Минска – В. Р.]…)))»

В 1990-х годах, волонтёрствуя в библиотеке Минского объединения еврейской культуры имени Изи Харика, брал я в руки книжку «Вторжение без оружия» – просмотрел «по диагонали», пожал плечами. А после свидетельства г-на Баранича решил перечитать; нашёл 3-е, исправленное издание 1980 г. (тираж – 100 тыс. экз.)…

Не собираюсь выпивать всё море, чтобы рассуждать о вкусе морской воды. Вот лишь одна фраза:

В. Бегун: ««Дикарями», «чернью», «огромным брюхом без головы» называл русских историк С. Дубнов» (Дубнов С. Книга жизни, т. 2. Рига, 1935, с. 217, 240, 253).

Эту цитату можно найти и здесь, в электронном варианте опуса Бегуна.

Не поленившись, я заказал именно рижское издание «Книги жизни» за 1935 г. (в 1980 г. оно было труднодоступным в Минске, а сейчас билет читателя Национальной библиотеки и роспись в журнале зала редкой книги решают все вопросы). Прочёл:

С. 217-218. Запись Семёна Дубнова от 26.02.1917: «Надвигается какая-то революция, но впереди идёт брюхо, голодное, вопиющее, а головы не видно». Казалось бы, при чём тут русофобия?

С. 240. Запись от 27.10.1917: «Новое правительство [России] обратилось ко всем народам и правительствам с предложением о немедленном перемирии, но кто будет считаться с узурпаторами, опирающимися на чернь?..» И опять у Дубнова речь не о русских, а, вернее всего, о люмпен-пролетариате, который (к ужасу, например, Максима Горького и Ивана Бунина) воспользовался плодами октябрьского переворота.

С. 253. (Дубнов рассказывает о петроградском лете 1918 г.): «В то же лето я выступил в собрании для чествования Германа Когена, состоявшемся в зале Городской Думы при участии русского писателя Куприна, проф. Сперанского и других. Я говорил о российских дикарях, пляшущих вокруг идола Маркса, и меня не наказали за богохульство».

По-моему, ясно: Дубнов разграничивал понятия «русский» и «российский». Впрочем, даже если бы историк говорил о «русских дикарях», это ещё не означало бы, что всех русских он считал дикарями. Когда говорят о немецких нацистах или итальянских фашистах, обычно не имеют же в виду, что все немцы – нацисты, а все итальянцы – поклонники Муссолини.

Итак, фальсифицировал Бегун смысл всех трёх выдержек из книги Дубнова, нашего земляка с трагической судьбой (1860, Мстиславль – 1941, Рижское гетто).

2. Чуть ближе к нашим дням

Многие из нас «проходили» в школе произведения Ивана Петровича Шамякина (1921–2004). Кому-то они нравились больше, кому-то меньше… Оказывается, народный писатель БССР вёл дневник, в котором делился суждениями о близких и далёких людях (иногда этот дневник перетекал в мемуары). Записи 1975–1994 гг. были собраны в книге «Раздумье на последнем перегоне», вышедшей в госиздательстве «Мастацкая літаратура» (Минск, 1998).

В этой книге много странного; остановлюсь на периоде «ранней независимости». Так, 26.01.1992 И. Шамякин приводит выдержку из «их Катехизиса»:

«Больше шума и словесной мишуры, больше непонятного и наукообразного. Создавайте теории, гипотезы, направления, школы, методы реальные и нереальные. Пусть не смущает вас, что о них завтра забудут. Придет новый день, придут новые идеи. В этом выражается могущество нашего духа, в этом наше самоутверждение, в этом наше превосходство. Пусть русские ломают голову в поисках рациональных зерен в наших идеях, пусть ищут и находят в них то, чего там нет. Завтра мы дадим новую пищу их примитивным мозгам».

И добавил: «Вот так. Разве не так действуют яковлевы, собчаки, поповы?»

Было переиздание дневников Шамякина в т. 22 его «Собрания сочинений» (Минск, 2014). К записи от 26.01.1992 был дан прелюбопытный комментарий:

Из их Катехизиса: «Больше шума и словесной мишуры, больше ~ пищу их примитивным мозгам». – Цитата из «Катехизиса еврея в СССР» (1958) (правила поведения евреев за пределами еврейского окружения)

Первая достоверно установленная публикация «Катехизиса…», якобы заимствованного из книги, изданной в Тель-Авиве в 1958 г., относится к марту 1991 г. (газета «Русские ведомости»). Собственно, это перелицованные «Протоколы сионских мудрецов», и как-то даже противно доказывать, что их содержание не имеет отношения к «правилам поведения евреев». Во время судебного процесса над издателем «Катехизиса…» в Москве выяснилось следующее: «Авторство “Катехизиса”, по заключению экспертов, не принадлежит ни сионистским, ни другим еврейским объединениям, поскольку высказанные в нем идеи “противоречат принципам сионизма и иудаистской религии”. А специалисты РГБ [Российской государственной библиотеки – В. Р.], изучив каталоги крупнейших библиотек мира, пришли к выводу о том, что по крайней мере в период с 1953 по 1963 год “Катехизис” в Израиле не публиковался».

Итак, комментатор академического cобрания сочинений И. Шамякина не только доверился провокационной фальшивке, но и отправил читателей «в никуда», к несуществующему изданию 1958 г. Запомним этот приёмчик. Имя комментатора – Алеся Ивановна Шамякина, 1961 г. р., кандидат филологических наук (на минутку, специализируется в области текстологии).

29.01.1992 И. Шамякин сослался на А. Симановича, якобы сославшегося на Л. Троцкого, и сделал на основании этой цитаты далеко идущие выводы:

Арон Симанович дописался до большой искренности. Вот что написал:

«Лейба Давидович Троцкий, который стремился к развалу величайшей в мире державы – России, по этому поводу говорил:

– Мы должны превратить ее в пустыню, населенную белыми неграми, которым мы дадим такую тиранию, которая не снилась никогда самым страшным деспотам Востока…»

На иллюстрации – более полный фрагмент из шамякинских дневников, скопированный здесь.

Далее Шамякин, «подкрепляя» вышеизложенное, рассуждает: «Не надо сейчас уничтожать нас руками «своих юношей», слишком очевидно будет. Да и зачем подставлять своих, если можно сделать это руками, кровью «наших юношей» – натравить украинцев на русских или наоборот. Репетиция проделана – в Югославии». И т. д.

Что на деле? Цитата «из Троцкого» – который, конечно, не мой герой – была сфальсифицирована. В материале из серии «Мифы истории СССР» убедительно доказывается, что А. Симанович ничего похожего на рассуждения о «белых неграх» не записывал. Скорее всего, И. Шамякин позаимствовал материал из такого «суперавторитетного» источника, как журнал «Молодая гвардия», № 8, 1991 (статья В. Хатюшина, где фейковая «цитата» приведена, как правильно указано на wiki.istmat.info, без библиографической ссылки):

Тем не менее при переиздании дневников Шамякина в т. 22 его «Собрания сочинений» (Минск, 2014) к записи от 29.01.1992 был дан такой комментарий:

Арон Симанович дописался до большой искренности. Вот что написал:

«Лейба Давидович Троцкий, ~ говорил:Мы должны превратить ее в пустыню, населенную белыми неграми, ~ генералов, агрономов, академиков, писателей!..» – Цитата из книги Арона Симановича «Распутин и евреи: Воспоминания личного секретаря Григория Распутина» (Рига, 1991)

На всякий случай я пересмотрел рижское издание мемуаров Симановича…

Натурально, «слов Троцкого», приписанных ему фальсификаторами, не обнаружил – т. е. и в этот раз А. И. Шамякина отправила читателей на хутор бабочек ловить «в никуда».

Василь Яковенко в романе «Надлом» (Минск, 2003) тоже «купился» на цитату о «белых неграх»

В общем, интересная цепочка получается: Хатюшин доверился русским эмигрантам шовинистского толка, приписавшим Троцкому гитлеровские замашки в сочетании с симпатией к сионизму, член-корреспондент Академии наук Беларуси Шамякин (с 1980 г.; в 1994 г. он стал академиком) доверился Хатюшину, кандидат наук Шамякина доверилась (?) своему отцу, редакторы т. 22 собрания сочинений доверились Шамякиной. А в результате – распространение ложных сведений на грани разжигания межнациональной розни (в ситуации с «Катехизисом…», возможно, граница перейдена, т. к. в комментарии говорится даже не о сионистах, а напрямую о евреях). Всё это тиражом более 1000 экз., под грифом института литературы НАН Беларуси и за деньги, выделенные министерством информации РБ.

Как бы лично я прокомментировал провальные заметки писателя? Осторожно и опираясь на факты: 1. «Цитата из так называемого Катехизиса еврея в СССР (дата написания и авторство не установлены), используемого радикальными националистами в сомнительных целях. В апреле 1995 года судебная коллегия по уголовным делам Московского городского суда признала Катехизис… содержащим открытое изложение идей национальной вражды и унижающего национальную честь и достоинство русских и евреев с целью распространения в обществе идей, подрывающих уважение к русским и одновременно возбуждающих чувство вражды и неприязни к евреям». 2. «Цитаты, приведенные И. П. Шамякиным, не находят своего подтверждения в авторитетных источниках». Sapienti sat.

Итак, некоторые приёмы, употребляемые при производстве «наукообразных» фейков:

1) Отсылка к реальной публикации с искажением смысла того, что в ней написано. Очевидно, сей приём встречается чаще всего, согласно классической поговорке кардинала Ришельё: «Дайте мне шесть строк, написанных рукой самого честного человека, и я отыщу в них повод отправить автора на виселицу». Хорошо, что у В. Бегуна не имелось кардинальских полномочий 🙂

2) Отсылка к реальной публикации, где, однако, нет того содержания, на которое указывает отсылающий. Это случай с «Распутиным и евреями» А. Симановича.

3) Отсылка к несуществующей публикации. Может быть элементом игры; если верить Иосифу Шкловскому, то такую игру позволил себе в математической монографии Юрий Гастев, включивший в список источников «J.Cheyne and J.Stokes «The breath of the death marks the rebirth of spirit» 2 Mind, March 1953» (намёк на то, что ему помогло выжить дыхание Чейна-Стокса, наблюдавшееся у И. Сталина в начале марта 1953 г.). Но у старшего научного сотрудника А. И. Шамякиной, увы, всё серьёзно.

(продолжение последует, но при условии, что читатели действительно будут заинтересованы)

Вольф Рубинчик

г. Минск, 20.08.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 20.08.2019  22:38

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (125)

Кажуць, жаданне – крыніца пакут, але пры наяўнасці жадання – шалом! Кур’ёзнаватыя падзеі адбыліся з моманту выхаду 124-й серыі «Катлет…»: 20-гадовая студэнтка-феміністка Лізавета падала скаргу на дзеянні А. Лукашэнкі, які дачасна распускае парламент. Матывіроўка скаргі дасціпная: праз «выбары» ў лістападзе 2019 г. Ліза не зможа ажыццявіць сваё права кандыдаваць у парламентарыі (21 год ёй споўніцца толькі ў студзені 2020 г.).

Суд Ленінскага раёна г. Мінска прадказальна адмовіў нашай «Тэруань дэ Мірэкур»: маўляў, прэтэнзіі не па адрасе… Выглядае, што ўказы прэзідэнта «простым смяротным», насупор Канстытуцыі, Грамадзянскаму і Грамадзянска-працэсуальнаму кодэксам, аспрэчыць увогуле нерэальна: суддзі памятаюць, хто іх прызначае і звальняе.

Канстытуцыйны суд у Беларусі фармальна крыху менш залежны ад «галоўнага палітыка» (непасрэдных прэзідэнцкіх прызначэнцаў згодна з арт. 116 Канстытуцыі там толькі палова – праўда, старшыня суда ўваходзіць у іх лік), але да яго яшчэ паспрабуй дагрукайся… Грамадзянам не дадзена права ініцыяваць справу ў КС, а палата прадстаўнікоў, якую жэстачайшэ пазбаўляюць дзесяці месяцаў канстытуцыйных паўнамоцтваў, не шманае.

Меркаванні некаторых дэпутацікаў (даруйце, але дэпутатамі яны стануць толькі тады, калі пачнуць бараніць… калі не выбарцаў, дык хоць сваіх калег і сваё месца працы) ужо цытаваліся. Пасля той публікацыі зноў выступіла Алена Анісім, паразважаўшы: «у прынцыпе зрабіць гэта можна, даць запыт у Канстытуцыйны суд… Калі цалкам парламент, то яно не пройдзе. Можна паспрабаваць склікаць паседжанне палаты прадстаўнікоў, але гэта толькі гіпатэтычна». І спаслалася на ўласны досвед, як у пачатку 2017 г. хадзіла да старшыні ПП з прапановай склікаць адмысловае пасяджэнне, а ён адмовіў.

Мінула два з паловай гады, за гэты час нешта магло змяніцца ў галовах шараговых членаў ПП. Закон аб Нацыянальным сходзе Рэспублікі Беларусь (арт. 76) прадугледжвае шанс на скліканне пазачарговай сесіі па ініцыятыве дзвюх трацін поўнага складу палаты – г. зн. трэба 74 подпісы. Рэальна іх сабраць? З такім настроем, як у А. Анісім, вядома, наўрад ці. Не асуджаю спадарыню, ды нагадаю: прэцэдэнт збору 67% подпісаў такі здарыўся 17 год таму. Было гэта ў рамках грамадскай ініцыятывы «Няміга-1570», створанай у ліпені 2002 г., пра якую каліва пісаў тут.

У канцы лета 2002 г. каардынатар «Нямігі-1570» Якаў Гутман даволі хутка сабраў 10 або 15 подпісаў дэпутатаў ПП, але пасля нашых пасядзелак на Даўмана і Старажоўскай (бралі ўдзел Вольга Вечар, Уладзімір Дзянісаў, Алесь Марачкін, я) і прэс-канферэнцыі на сядзібе БНФ у верасні 2002 г. вырашыў не спыняцца на дасягнутым…

Справаздачы газет «Вечерний Минск», 30.09.2002, і «Народная газета», 20.11.2002

У выніку да лістапада 2002 г. Я. Гутман сустрэўся з 105 дэпутатамі ПП НС (са 109 магчымых) і дастаў 75 подпісаў пад зваротам да А. Лукашэнкі ў абарону гісторыка-культурнай спадчыны. Сёлета я спытаўся ў Гутмана, які зараз курсіруе паміж ЗША і Расіяй, як ён трапляў у Дом ураду. Атрымаў адказ: «Часам праходзіў з гордым відам міма паставога… Часам пропуск заказваў Уладзімір Парфяновіч, нябожчык Фралоў або яшчэ хтосьці. Пасля таго як трапляў у будынак, па кабінетах можна было хадзіць бясконца. Дапамагаў статус прэзідэнта Сусветнага згуртавання беларускіх габрэяў» (14.08.2019).

Як успамінае сп. Гутман, на гутарку з адным дэпутатам ён траціў ад 15 да 45 мінут. (З некаторымі гутарылі і іншыя людзі, намякаючы на тое, што дэпутатам яшчэ трэба будзе перавыбірацца.) Амаль усе суразмоўцы Гутмана гаварылі пра тое, што з варварскім знішчэннем спадчыны пара канчаць. Некаторыя распавядалі пра сітуацыю на «яўрэйскай вуліцы» ў сваіх акругах.

У снежні 2002 г. Лукашэнка «адфутболіў» калектыўны зварот на адрас Тозіка (тагачасны старшыня камітэта дзяржкантролю) і Шэймана (генпракурор), але яўрэйскі актывіст не шкадуе пра затрачаны час: «Па-першае, я зрабіў усё, што мог. Маё сумленне чыстае. Па-другое, кантактаваў з выдатнымі людзьмі. Асабістае знаёмства са 105 дэпутатамі парламента было б моцным фундаментам для далейшай працы, калі б гэта было ў іншай дзяржаве».

Адозва Н. Цыркун да калегаў; пікіроўка А. Тозіка з Ул. Парфяновічам

Дадам, што чын 2002 г. усё ж меў і рэальныя вынікі. Сінагогі на Дзімітрава, 3 і на Нямізе, 3 не аднавілі, але праверка з дзяржкантролю выявіла, што чыноўнікі Мінгарвыканкама мелі намер знесці будынак абласнога ваенкамата – помнік архітэктуры. Ён быў захаваны, і цяпер там філіял гарадскога музея – «мастацкая галерэя Савіцкага». Дзякуючы актывізацыі дэпутатаў удалося не дапусціць будоўлі жытла на месцы могілак часу Першай сусветнай вайны (вул. Чарвякова; цяпер там мемарыял).

Не ведаю, хто б зараз узяўся сабраць 74 подпісы, але і 54 сталі б файнай аплявухай для лукашэнскай адміністрацыі. Ды што 54 – нават 24… Як ёсць жаданне, то з’яўляюцца і магчымасці.

Цвяроза ацэньваючы стан дэпутацкага корпусу (у 2002 г. дзеяла ў ПП «напаўапазіцыйная» група «Рэспубліка», куды ўваходзілі вышэйзгаданыя Парфяновіч, Фралоў…), мяркую, што «выбары» 17.11.2019 усё ж адбудуцца. Дыбаць на ўчастак або не, пакуль што не вырашыў. З аднаго боку, няма ахвоты ўдзельнічаць у мерапрыемстве, якое глуміць Канстытуцыю, але, кіруючыся такой логікай, не варта браць удзел ні ў воднай дзяржаўнай імпрэзе пасля 24.11.1996… Гэта амаль немагчыма, і ёсць доля ісціны ў словах аўтара belisrael Анатоля Сідарэвіча: «Адсутны не мае рацыі». Хаця… я б не надта сумаваў, калі б кандыдаты «альтэрнатыўных сіл» дружна адмовіліся ад удзелу ў «выбарах», як тое прапаноўваў у мінулым месяцы і сам сп. Анатоль 🙂

*

Вычытаў у Івана Шамякіна ў дзённіках, якія харошыя аповесці ён пісаў у пачатку 1990-х. «Зямны рай» («Paradies auf Erden») я сяк-так асіліў, другую потым чытаць не захацелася. Вырашыў спытацца ў Андрэя Федарэнкі, ці сапраўды ён хваліў шамякінскія творы, і вось які быў адказ (13.08.2019):

Тое, што напісаў пра мяне Шамякін – гэта яго літаратурныя фантазіі. Вось вер пасля гэтага дзённікам. Я ўспомніў размову з ім, першы і апошні раз адзін на адзін, у рэдакцыйным кабінеце часопіса «Полымя». Ён друкаваў тады ці то гэты самы «Зямны рай», ці то быў у яго такі раман – «Злая зорка», пра Чарнобыль. Я тады на прозе не працаваў, але чуў, як наракалі людзі ў рэдакцыі на яго слабізну і на пазіцыю аўтара. Шамякін спытаў, як мне яго твор, я пачырванеў і сказаў, што чарнобыльскія рэаліі ён слаба ўяўляе, што ж да яго грамадзянскай пазіцыі, яна мне катэгарычна не падабаецца. Ён нічога не адказаў, але больш мы ніколі ў жыцці не сустрэліся і не перазваніліся.

Мо я пакінуў бы гэты ліст у сваім архіве, аднак… Запісы Шамякіна 1990-х гадоў увайшлі ў збор яго твораў, выдадзены ўжо ў нашым стагоддзі пад грыфам Нацыянальнай акадэміі навук. Выдаўцы і каментатары некрытычна ўспрынялі запіс народнага пісьменніка ад 19.04.1993, гэтаксама як многія іншыя, мякка кажучы, небясспрэчныя заявы Шамякіна (больш падрабязна гл. тут). От такая гістарыяграфія, гэткае літаратуразнаўства… Мо даспею да асобнага артыкула пра фэйкі ў акадэмічным выданні, падрыхтаваным з удзелам кандыдата філалагічных навук Алесі Іванаўны Шамякінай і доктара філалагічных навук Міхася Іосіфавіча Мушынскага (1931–2018, хай ён спіць спакойна).

Фрагменты з т. 22 і 23 збору твораў І. Шамякіна (Мінск: Мастацкая літаратура, 2014)

Але ж ёсць больш уцешныя моманты ў жыцці. Прыйшоў ліст ад небезвядомага актывіста «Народнай грамады» Сяргея Спарыша (у «Катлетах…» была зацемка пра піва «Спарыш» :)) Сяргей не застаўся абыякавым да ідэі «Шахматнага» напою. Чамусьці ён мяркуе, што шахматная дошка звычайна пахне хвояй, а таму прапануе зварыць хваёвае піва… Тым не менш, якой бы ні была матывіроўка, цікава азнаёміцца з разгорнутым пажаданнем ад сацыял-дэмакрата: «Піва на маладых парастках сасны або елкі, можна дадаць трохі ядлоўца. І які-небудзь адпаведны сорт хмелю – каб адчуваўся, нягледзячы на хваёвы пах, але пры гэтым гарманіраваў і дапаўняў. Можа быць, нешта з цытрусавым водарам?» Прыслухайся, о «Аліварыя»! 🙂

С. Спарыш з улюбёным напоем

Пастаянны чытач-глядач серыяла, Пётр Рэзванаў з Мінска, таксама не супраць таго, каб у Беларусі было піва «Шахматнае», але малюе яго іначай: «гэта мусіць быць кактэйль з цёмнага і светлага гатункаў».

У Нацыянальным мастацкім музеі даступныя для агляду карціны юбіляра 2019 г. Якава Кругера, а тутака можна пачытаць падрабязны нарыс пра мастака. Дэманструюць у музеі і работы Льва Дамінскага, Ісака Мільчына, Лейзера Рана.

Андрэй Дубінін наведаў выставу і сфоткаў палатно Л. Рана «Звесткі з Петраграда. 1917 год» (1957). Рэвалюцыя ў чалавечым вымярэнні…

Апрача таго, даўні аўтар belisrael.info распрацаваў лагатып для кніжнай серыі «Гебраістыка Беларусі», задуманай мінскім выдаўцом Раманам Цымберавым. Бусел у ярмолцы і талесе – адсылка да славутага рамана Майсея Кульбака пра зельманскі двор: «Дзядзькі тыя – чатыры стаўпы двара… як калгаснікі, не паснедаўшы, у разлёце белых талесаў, бы старыя буслы, беглі ўдому».

Эскізы А. Дубініна да лагатыпа серыі

Агулам платформа парталу tut.by не цешыць, але сярод інфармацыйнага фастфуду і злёгку прыхаванай прапаганды трапляюцца і годныя матэрыялы. Дзякуючы гэтаму рэсурсу я, напрыклад, даведаўся пра мастачку Яўгенію Магарыл з Віцебска (1902–1987), якая ў 1920-х гадах перабралася ў Петраград…

Вяртаючыся да размовы пра выкладанне літаратуры ў школе: ці ведалі вы, што ў Беларусі міністэрствам адукацыі яшчэ ў 2010 г. зацверджана цэлая вучэбная праграма па яўрэйскай літаратуры «для класаў з вывучэннем мовы нацыянальнай меншасці»? Аўтары – М. Журына, І. Грузман. Добра, што праграма ёсць, і да таго ж не пазбаўленая логікі, але… Штосьці заўсёды будзе лішняе, а чагосьці будзе не хапаць. Асабіста мне не хапае таго ж Кульбака, Эфраіма Севелы… І неяк дратуе сказ «Народный, разговорный язык произведений Сфорима» (гэта пра ўраджэнца беларускага Капыля Мендэле Мойхер-Сфорыма, aka Мендэле-кніганошу, aka проста Мендэле; асобнае слова «Сфорым» знача «кнігі» :)).

Загрузіць вордаўскі файл з праграмай можна тут. Я б не быў супраць атрымаць уражанні пра дакумент ад чытачоў, дасведчаных у літаратуры і педагогіцы. Раптам агульныя намаганні спародзяць нешта лепшае?

Цытатнік

«У Беларусі попыт на здаровых, паслухмяных выканаўцаў з комплексам вывучанай бездапаможнасці, у большай частцы свету на здаровых, разумных стваральнікаў з высокай гатоўнасцю да самарэалізацыі. Добра, што мы супадаем з сусветным запытам прынамсі ў адным пункце: здароўе» (Віктар Бабарыка, 2019)

«Тэорыі змоў не проста прывабныя… Іх распаўсюд падточвае дэмакратыю і ўмацоўвае таталітарныя рэжымы» (Хемі Шалеў, жнівень 2019)

«Ніводзін новы ідэалагічны прадукт, у тым ліку і той, што прыходзіць да нас з геаграфічнага Захаду, няможна ўспрымаць некрытычна: трэба разабрацца ў тым, што іменна, як і чаму прапаноўвае той ці іншы аўтар» (Андрэй Іларыёнаў, 06.08.2019)

«Мізантропія – добры інструмент для мастака, але яна не можа быць асновай яго светапогляду» (Дзмітрый Быкаў, 09.08.2019)

«Калі доўга весяліцца, гледзячы, як навокал нелянівыя людзі будуюць антыўтопію, то апынешся акурат унутры антыўтопіі» (Іван Давыдаў, 14.08.2019)

«Калі ў вас пастаянна крадуць фігуры з дошкі і мяняюць правілы гульні, то даволі дзіўна марнаваць час на “разумныя хады”, – больш лагічна змахнуць дошку са стала» (Аляксандр Хоц, 15.08.2019)

Вольф Рубінчык

Мінск, 16.08.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 16.08.2019  22:10

Водгукi

“Калі пафантазіраваць, то “Шахматнае” піва магло б быць у двух варыянтах — светлае і цёмнае. Наконт усялякіх дабавак у напой гаварыць не буду — як аматар нямецкіх законаў піўной чысціні стаўлюся да ўсялякіх дадаткаў падазрона )))” (Зміцер Дзядзенка, г. Мінск)  19.08.2019  01:17

“Успомніў свае першыя куплёныя шахматы, 3 р. 60 кап., пачуў непаўторны стук адна аб адну драўляных фігурак, успомніў, чым яны пахлі: лакам і… хвояй. Менавіта так  хвоя  называлі ў нас сасну. Так што Спарыш не памыліўся. Поспехаў Вам!” (Андрэй Федарэнка, г. Мінск) 21.08.2019  09:07

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (123)

Яшчэ шалому! Вышэй кроквы, цесляры!

Ці не галоўнае, чым хваліцца Саюз беларускіх яўрэйскіх абшчын у апошнія месяцы, – выстава «Эмі Уайнхаус. Сямейны партрэт», што праходзіць у мінскай галерэі Міхаіла Савіцкага з 15 чэрвеня (скончыцца 31.08.2019). Дазнаўшыся пра месца правядзення, я ўсміхнуўся: больш зацятага змагара з «буржуазнай мас-культурай», чым той Савіцкі (які да таго ж не палюбляў «яўрэйскі дух» – ну, можа, паглядзеўшы на бедную, дачасна памерлую брытанку, зрабіў бы выключэнне), і ўявіць сабе цяжка. Ды лёс і не такія досціпы ўчыняе.

Саарганізатар «Сямейнага партрэта» – «Цэнтр беларуска-яўрэйскай культурнай спадчыны», нядаўна створаны ў Мінску (заснавальніца – арт-куратар Мая Кацнельсон). Я не разумеў, пры чым беларуска-яўрэйская спадчына да творчасці Уайнхаус, ды архівісты падказалі: прадзед спявачкі, Біньямін Вайнгауз, сын Яўсея, жыў у Астрашыцкім Гарадку, адтуль у канцы ХІХ ст. эміграваў… Сям’я апынулася ў Брытаніі. Здаецца, ніхто з нашчадкаў да Беларусі дачынення больш не меў, але сама па сабе знаходка цікавая. Ці дастаткова яе, каб запісваць Эмі Джэйд Уайнхаус (1983–2011), шматразовую лаўрэатку прэміі «Грэмі», у «нашы», – рашайце самі.

Выставу разрэкламавалі тутэйшыя фастфудныя СМІ – тутбаі і сіцідогі. Я нават паслухаў колькі песень «віноўніцы ўрачыстасці» (амаль не зачапілі; у катэгорыі надрыўных англамоўных спеваў аддаю перавагу Ціне Цёрнер або Барбры Стрэйзанд) і пазнаёміўся з жыццяпісам праўнучкі беларускага яўрэя. Калі коратка – дзяўчына рабіла ўсё, каб НЕ адпавядаць ідэалу «ідышэ мэйдл» 120-цігадовай даўніны (у якім, прызнайма, было нямала слушнага). У пяшчотным узросце Эмі падсела на наркотыкі; спярша лёгкія, потым цяжэйшыя. Жлукціла спіртное, дыміла як паравоз, памяняла мноства… гм… партнёраў. Ладна б нейкая адна загана – а там была д’ябальская сумесь. У выніку пяюха проста знішчыла сябе на радасць таму цынічнаму сектару шоў-бізнэса і медыяў, які вымагае «мёртвых герояў».

Цяпер у цэнтры Мінска з падачы лонданскага яўрэйскага музея паказваюць генеалагічнае дрэва Э. Уайнхаус, некаторыя яе дакументы, рэчы. Па-мойму, усё гэта для найвялікшых фанатаў, і сумняюся, што тысячы іх у горадзе. Кошт квітка – 10 руб.; калі б мне заплацілі тую самую дзясятку, то наведаў бы.

У згаданым беларуска-яўрэйскім цэнтры ведаюць, што робяць (прынамсі, хочацца ў гэта верыць), і ўсё ж. Я не супраць выставак, прысвечаных брытанскай поп-зорцы яўрэйскага паходжання ды іншым цікавым асобам. Аднак ісці б такім імпрэзам на дзясятым месцы… Найперш паказаць бы аўдыторыі таленты, якія насамрэч mit lajb un lebn звязаныя з Беларуссю, хай сабе яны не супервядомыя за мяжой.

Першае імя, што прыходзіць у голаў, – Якаў (Янкель) Кругер, жывапісец і вандроўнік, які нязменна вяртаўся ў родны горад. Пагатоў сёлета ў Кругера (14.05.1869 – 19.03.1940), заснавальніка першай у Мінску мастацкай школы (1906), быў 150-гадовы юбілей. Мастак пахаваны на Вайсковых могілках.

Так, выдаваліся ў Мінску альбом-каталог з біяграфічным нарысам і рэпрадукцыямі работ Кругера, кніга Надзеі Усавай (вышэй паказана вокладка), ды з 2000–2013 гг. шмат вады сцякло. Працы яго нячаста экспануюцца… Тое самае можна сказаць і пра карціны Натана Воранава, «другапланнага» мастака з Магілёва.

Калі верыць сайту «Саюза бел. яўр. абшчын», юбілей Кругера суполка ніяк не адзначыла.

Заслугоўваюць выстаў Міхл Рафальскі (1889–1937) – ідэолаг і першы кіраўнік Беларускага дзяржаўнага яўрэйскага тэатра, заслужаны кінадзеяч Майсей Бераў (1909–2003)… Апошні нарадзіўся ў снежні, так што 110-годдзе наперадзе, матайце на вус.

Што ў «галоўнага яўрэйскага саюза» своеасаблівы погляд на культурную спадчыну, ведаю даўно. А як з сучаснасцю і будучыняй? У красавіку 2017 г. я спадзяваўся на перамены да лепшага – пасля таго, як да стырна ў выніку канкурэнтных выбараў прыйшоў увішны бізнэсовец Уладзімір Чарніцкі… Надоечы ў арганізацыі змянілася і прэс-сакратарка; новай (Ангеліне Галкінай) – 20 год, яна студэнтка БДУ. І вось заснавальнік рэсурса, які вы зараз чытаеце, 26.07.2019 звярнуўся да яе:

Добры дзень, Ангеліна!

Будзьце ласкавы, адкажыце на пытанні, звязаныя з урочышчам Курапаты, пра якое не раз былі згадкі на нашым сайце.

  1. Ці нясе Ваш Саюз адказнасць за помнік у Курапатах, пастаўлены ахвярам сталінізму ад імя беларускіх яўрэяў? (Выяву гэтага помніка можна бачыць, напрыклад, тут: https://belisrael.info/?p=9919)
  2. Як вядома, у лістападзе 2018 г. у Курапатах быў узведзены “афіцыйны” помнік з надпісамі на чатырох мовах, у т. л. і на мове ідыш. Ці звярталіся стваральнікі гэтага помніка па дапамогу да Вашай арганізацыі?

З павагай,

Арон Шусцін,

галоўны рэдактар незалежнага ізраільскага сайта belisrael.info.

*

Неўзабаве з «афіцыйнага» адрасу быў атрыманы адказ: «Здравствуйте! У Вас не будет возможности отправить это же письмо на русском языке?» Крыху пазней – і сустрэчнае пытанне: «Могу ли я уточнить причину вашего обращения в Союз еврейских общин, чтобы понять суть вашего вопроса?».

А. Галкіна, інстаграмнае фота (2019)

Абодва сказы сведчаць, па-мойму, пра «жэстачайшы прафесіяналізм»… не столькі самой «лапулі» з крыжыкам, колькі тых, хто наняў яе. Так, сайт belisrael, у прынцыпе, можа пайсці насустрач і перафармуляваць запыт па-руску… Дапусцім, ад «Краязнаўчай газеты», што дыхае на ладан, ад «ЛіМ»а і «Нашага слова» яшчэ можна «адмахнуцца». Але як прэс-сакратар(-ка) без ведання абедзвюх дзяржаўных моў будзе сачыць за публікацыямі, пісаць прэс-рэлізы, дый паўнавартасна кантактаваць з такімі мастадонтамі тутэйшай прэсы, як «Звязда», «Настаўніцкая газета», «Наша Ніва», «Новы час»? І няўжо няздатнасць разумець пытанні белмоўных карэспандэнтаў тэле- і радыёпраграм (а іх нямала, найперш у культурніцкіх рэдакцыях) падвысіць аўтарытэт Саюза? ¯\_(ツ)_/¯

Або, напрыклад, 16.09.2018 ладзіўся чарговы «Дзень яўрэйскай культуры»… Афішку выдалі пераважна па-беларуску, хоць і з памылкамі:

Многія засумуюць, калі суполка зробіць крок назад, у бок «татальнага рускамоўя». Паводле перапісу 2009 г., блізу паловы ўсіх жыхароў (і амаль 10% яўрэяў) Беларусі ўважалі беларускую мову за родную, не хухры-мухры. Нават у Ізраілі зямляцтва кліча на «вечар беларускай песні і паэзіі» (15.08.2019, па папярэднім запісе).

Ну і наконт сустрэчных пытанняў… Адпачатку гэта было яўрэйскай «фішкай», якую перанялі кашчаніты і звычайныя сеціўныя тролі. Цяпер яе часцей выкарыстоўваюць чыноўнікі, каб «запусціць дурачку» або зусім ухіліцца ад адказу. Пытацца пра патаемную прычыну, з якой СМІ/сайт задае пытанне, крыху мавэтон, але для «чарніцкага» Саюза, можа, і норма… З цікавасцю чакаю, як дыялог пойдзе далей: перарасце ў «такідатую дуэль»? 😉

Дзейныя ў ліпені 2019 г. паблікі «самай прадстаўнічай» яўрэйскай арганізацыі. «Выходзіць, у вас два мужы старшыні?» O_о

Начальнікі мяняюцца, а сутнасць суполкі – наўрад ці… Ну, або дужа марудна. Дарэчы, дама, якая намагалася здаць мяне ў міліцыю на «Яме» ў сакавіку 2006 г., дагэтуль гендырэктар(-ка) Саюза. Пераседзела двух старшыняў, Л. Левіна й Б. Герстэна, – малойца! От толькі яўрэяў у Беларусі ўсё меней 🙁

*

У мінскім супермаркеце набыў пакунак з семкамі, made in Тамбоўская вобласць:

Маркетолагі файна абыгралі вобраз, які асацыюецца з Тамбоўшчынай 😉 Як можна было б раскруціць тутэйшыя семкі? Адзін сталы чытач прапанаваў намаляваць на абгортцы крэсла з цвіком, назваўшы прадукт «А можа, так і трэба» 😉

Яшчэ больш упадабаў бы я афармленне з гіганцкай семкай у вышыванцы. І каб яе «твар» нечым нагадваў аблічча міністра замежных спраў, які стараецца апранаць замежных дыпламатаў у кашулі з беларускім арнаментам. Гэта ж весела – абрагочашся!

Чэрвень 2019 г., Мінск

Злева – Уладзімір Макей, справа – немка Андрэа Віктарын, прадстаўніца ЕС у РБ (2015–2019), якая не раз абяшчала, што візы «ў Еўропу» звычайным грамадзянам Беларусі будзе прасцей атрымаць, што цана пытання знізіцца. Зараз яна вяртаецца на радзіму, і абяшчаць будуць іншыя. А вось пасол Ізраіля Іосіф Шагал (2012–2015), пры ўсіх закідонах, пакінуў нашу краіну, калі пагадненне пра «бязвіз» паміж Беларуссю і Ізраілем было падпісана (у лістападзе 2015 г. запрацавала).

Пакуль суд ды справа, паслухайце песеньку Змітра Дзядзенкі, якая пачынаецца так: «Сёння кожная засранка чула: ў модзе вышыванка».

*

У мінулай серыі гаварылася пра стаўленне Івана Шамякіна да яўрэяў, пра фальш у яго дзённіках. І пахаванне пісьменніка ў 2004 г. адбылося не без фальшу – «для масавасці» да Дома афіцэраў нагналі школьнікаў

Яшчэ адзін штрышок да біяграфіі Івана Пятровіча з мемуараў Валянціна Тараса: «Наконт 1987-га годуякраз тады разгарнулася шалёная з антысеміцкім прысмакам кампанія супраць творчасьці Марка Шагала: цкавалі супрацоўніцу рэдакцыі Беларускай Савецкай Энцыклапедыі Ірыну Шэлянкову, якая падрыхтавала для чарговага тому БСЭ артыкул пра Шагала, за што яе звольнілі з працы. Маўляў, як гэта ты, славянка, магла ўчыніць сіянісцкую дыверсію? Цягнуць на старонкі БСЭ гэтага зацятага сіяніста, незразумелага народу мадэрніста? Што з таго, што ён нарадзіўся ў Беларусі? Ён сам сябе ад яе адарваў, калі зьбег у эміграцыю, і даўно ўжо ня мае з нашай Бацькаўшчынай нічога агульнага. І ягонае гэтак званае мастацтва таксама!.. Сёньня дзіву даешся, што гэтыя інвектывы ў адрас Шэлянковай гучалі з вуснаў такіх паважаных асобаў, як тагачасны галоўны рэдактар БСЭ І.Шамякін і ягоны намесьнік А.Петрашкевіч».

Зачапіўся вокам за нядаўні тэкст дачкі пісьменніка, доктаркі філалагічных навук, прафесаркі БДУ Таццяны Шамякінай. Бывае, што дзеці каюцца за нягожыя ўчынкі бацькоў, але тут іншы выпадак. Якая паранаідальнасць у мысленні, з якім шэрым (не блытаць з чорным) гумарком распавядаецца пра цкаванне Барыса Пастарнака!.. 🙁

На думку Т. Ш., у час барацьбы з «касмапалітызмам» «пострадавшие отделались легким испугом — никого ведь из критиков-космополитов не расстреляли и в лагеря не сослали. Даже из Союза писателей никого не исключили (Ст. Куняев)». Гэта горш, чым мацюкі на адрас вучня шчучынскага ліцэя з вуснаў дырэктара і сацыяльнага педагога (якіх усё-такі зволілі) – тут падман чытачоў, а значыць, і сваіх студэнтаў-філолагаў, тут поўная маральная дэградацыя. Пачытайце хаця б пра лёсы Ёгана Альтмана (1900–1955) і Рыгора Гукоўскага (1902–1950). Нават стары дзівун Куняеў згадаў выключэнне Альтмана з Саюза пісьменнікаў (Шамякіна абарвала куняеўскую цытату). Дый бацька Т. Ш. пісаў пра той час: «Не пасадзілі нікога, акрамя чалавек пяцярых яўрэйскіх пісьменнікаў у час барацьбы з касмапалітызмам…» (25.10.1990). Для кагосьці, вядома, гэтыя людзі – «ніхто»…

Сведчыць Зміцер Дзядзенка, які ў 1990-х вучыўся на філфаку: «Таццяна Шамякіна – яскравы прадукт свайго асяроддзя, залатое дзіця бээсэсэраўскай эліты. У мяне ад яе лекцый заставалася дваістае ўражанне: яна даволі шмат чытала, была эрудзіраванай, давала ў лекцыях тое, чаго не было тады ў падручніках, але габрэйскі пункцік перыядычна атручваў усё» (30.07.2019).

Т. Шамякіна (1948 г. нар.) і Зм. Дзядзенка (1972 г. нар.)

Цытатнік

«Бі ў мінулым цяперашняе, і ў двайную сілу ўбярэцца тваё слова» (Мікалай Гогаль, 1844)

«Назіраючы за хворымі, ён [галоўны ўрач дома-інтэрната] заўважыў, што для большасці з іх “жартам” быў злосны і жорсткі здзек з бліжняга, са слабейшага – гэта выклікала ў іх неўтаймоўны смех. А ўласна гумару яны не разумелі і з бяскрыўднага анекдота маглі не зарагатаць, а накінуцца на расказчыка з кулакамі…» (Барыс Пятровіч, 2011)

«Людзі ва ўладзе занадта самазакаханыя і празмерна ўпіваюцца ўладай і грашыма. На жаль, інтэлігентныя і сумленныя людзі не жадаюць рабіцца палітыкамі… Я ж не магу дыктаваць іншым, што ім рабіць і як жыць. Мне застаецца верыць у свядомасць людзей, у тое, што яны, нарэшце, абразумяцца» (Джым Джармуш, ліпень 2019).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

31.07.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 31.07.2019  18:30

Наўздагон

“Пра пахаванне І.Шамякіна. Тое, што школьнікаў туды нагналі, было не самае прыкрае. Самае гідкае было, што для цырымоніі развітання нікога не пускалі ў Дом афіцэраў, пакуль не прывезлі школьнікаў. Невялічкая чарга, здаецца, хвілінаў 40 мерзла на вуліцы, пакуль тых школьнікаў не прывезлі, каб стварыць масавасць. Я тады акурат быў ад “Нашай Нівы” і натрапіў на Лявона Баршчэўскага, які прыйшоў развітацца з Шамякіным” (Зміцер Дзядзенка, 31.07.2019)  Дадана 31 ліпеня ў 22:44

Водгук

«…калі б мне заплацілі тую самую дзясятку, то наведаў бы...» – цаню. Такое ці прыблізна такое, шолам-алейхемаўскае, я чуў у Капылі ад Рыгора Навумавіча Швеца (па-нашаму, па-рэдакцыйнаму – Гірш Нохумавіч), вясёлага чалавека, бацькі ці не шасцёх дзяцей («што гадок, то жыдок»). Варты цэлага апавядання.

У Саюзе пісьменнікаў БССР была цэлая кагорта бытавых антысемітаў. Пра іх хораша напісаў Алесь Асташонак, якога яны таксама былі занеслі ў жыды. Алесь, трохі наіўнаваты, пытаўся ў мяне: няўжо, каб ведаць замежныя мовы і быць начытаным, трэба быць яўрэем? Вось за веданне моваў і за начытанасць, і за тое, што піша не пра даярак і жнеяў, а пра Дуніна-Марцінкевіча і іншых, яго і былі залічылі ў жыды. Пра гэта ён, памятаю, сам пісаў, але дзе тое друкавалася – не ўспомню.

Анатоль Сідарэвіч (02.08.2019)  – 12:08

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (122)

Дабрыдзень! Сёлета актывізавалася барацьба са смяротным пакараннем у Сінявокай. Не першы год барацьбу гэтую падтрымліваюць папулярныя рэсурсы тыпу тутбая і сіцідога, праваабарончы цэнтр «Вясна» ды мн. інш. Ужо і дэпутатка Алена Анісім 18.07.2019 выступіла з прапановай прыпыніць ужыванне смяротнай кары. Яе права… Аднак і матывы не тое каб шчырыя (заранёў ясна, што законапраект не паспеюць прыняць і пры найлепшым раскладзе – нават у выпадку, калі роспуск гэтай «палаткі» адбудзецца згодна з Канстытуцыяй, увосень 2020 г., а не праз 4 месяцы), і па сутнасці ё што запярэчыць.

Як ужо гаварылася ў сакавіку, довад «усе вакол адмянілі/прыпынілі, а мы што, лысыя?» выклікае сумневы. Грамадства мае суверэннае права без фанатызму абараняць сябе ад асабліва небяспечных сваіх членаў, а серыйныя, бязлітасныя забойцы, безумоўна, адносяцца да гэтай катэгорыі. Не сказаць, што наш «сінедрыён» надта ўжо крывавы: 2-4 смяротных пакаранні за год – адносна няшмат (за «звычайныя» забойствы, якіх у РБ звыш 300 на год, не расстрэльваюць). І няможна выключаць, што наяўнасць «вышэйшай меры» ў заканадаўстве ўсё ж стрымлівае патэнцыйных злачынцаў… На 100 тыс. жыхароў у РБ – 3,58 наўмысных забойстваў, а ў суседзяў з постсавецкай прасторы, якія ў канцы 1990-х адмовіліся ад смяротнай кары, прыкладна так: Літва – 5,25, Украіна – 6,34, Расія – 10,82 (звесткі сярэдзіны 2010-х гадоў).

Я б лепей ставіўся да ініцыятыў «скасавальнікаў», калі б яны былі падтрыманы большасцю насельніцтва РБ – і не простай, а кваліфікаванай (2/3), і не ў канкрэтны момант, а на працягу колькіх гадоў. Пакуль што «эра міласэрнасці» не надышла; паводле апытанак, блізу 60% грамадзян – за захаванне смяротнага пакарання, і сярод дэпутатаў доля «кансерватараў» наўрад ці будзе меншай. Няўжо трэба ціснуць на Лукашэнку, каб ён праігнараваў грамадскую думку, збаёдаўшы артыкул крымінальнага кодэкса сваім указам або дэкрэтам? Грамадская думка ды іерархія заканадаўчых актаў і без таго зачаста ігнараваліся ў апошнія гады…

Мяркую, прыхільнікам адмены не варта гаварыць са скептыкамі так, як у гэтым роліку (спойлер: апелюючы да эмоцый & як з неразумнымі дзецьмі). У сярэдзіне 2000-х юныя студэнты і студэнткі з Акадэміі музыкі, калі я прапаноўваў ім адпаведную тэму, пісалі больш удумлівыя эсэ… Зрэшты, мы разам з усім цывілізаваным светам крочым да «ідыякратыі», апісанай Яўгенам Замяціным сто год таму ў казцы пра Фіту (амерыканскі фільм «Idiocracy» 2006 г. таксама дужа рэкамендую). Калі верыць таму ж тутбаю, 83% апытаных «завальваюць» элементарны тэст ад амерыканскага прафесара Шэйна Фрэдэрыка.

Тут яшчэ бяда, што ў Беларусі ўзровень узаемнага даверу не «проста нізкі, а вельмі нізкі» – курыце развагі Дар’і Урбан адносна вынікаў маштабнага сацыялагічнага даследавання… Выглядае, мяняць штосьці сур’ёзнае трэба найперш на сваіх працоўных месцах і ў пад’ездах, а толькі потым – на плошчах і ў парламенце.

*

Дачытаў шамякінскі «Роздум на апошнім перагоне» з падзагалоўкам «Дзённікі 1980–1995 гадоў», хоць гэты фаліянт на 500 з нечым старонак даўся няпроста (між іншага, дэ-факта дзённікі народнага пісьменніка адносяцца да 1975–1994 гг., і выйшлі яны з безліччу памылак друку – прывет рэдактару М. М. Мятліцкаму і пяці (!) карэктарам выдавецтва «Мастацкая літаратура»).

Фота адсюль

Іван Шамякін нарадзіўся 30 студзеня 1921 г. пад Гомелем, памёр 14 кастрычніка 2004 г. у Мінску. Як ужо згадвалася, нямала было цікавага, дзе-нідзе і велічнага ў яго запісах «для сябе» (насамрэч не толькі для сябе, бо выданне прыжыццёвае, 1998 г.). Але чым бліжэй да нашага часу, тым болей з аўтара перла самсон-самасуеўшчына… Дакладней, некампетэнтнасць і фанабэрыя, памножаныя на старэчую (ці бальшавіцкую?) падазронасць.

У мінулай серыі я цытаваў, гм… спрэчны запіс пра Рыгора Бярозкіна, во яшчэ адзін: «У мяне, увогуле, была павышаная цікавасць да пакутнікаў, што вярталіся з няволі. Да Бярозкіна, напрыклад… Бярозкін многа расказваў, залішне многа – увесь лагерны фальклор, як я цяпер пераканаўся з многіх публікацый. А з яго расказаў выходзіла, што ўсё гэта адбывалася з ім». Сам-то Шамякін, якога не арыштоўвалі, ведаў лепей… Зрэшты, і былы зэк выявіўся, мякка кажучы, наіўным дзівуном. Знайшоў з кім дзяліцца сваімі злыбедамі – з выпускніком вышэйшай партыйнай школы, перакананым, што сталінскі тэрор быў пераважна «яўрэйскай справай». А мо ў канцы 1950-х будучы член ЦК КПБ і дэпутат яшчэ не быў перакананы?..

З дзённікаў І. П. Шамякіна:

1991: «Нельга выкінуць ледзьве не стагоддзе з жыцця народа. Самае крыўднае – хто здзекуецца [над савецкай гісторыяй]? Няхай яны – што ў іх святога на чужой зямлі, заўтра яны будуць у Амерыцы ці ў Ізраіле. Але ва унісон ім гарлапаняць нашы ўнукі, дзеці беларускіх пісьменнікаў нават». «Знішчалі храмы сіяністы, троцкія, зіноў’евы, кагановічы».

1992: «У змагары за новую Беларусь [на з’ездзе СП БССР 1990 г.] лезлі яўрэі – як заўсёды ультрарэвалюцыянеры». «Хто гэта рабіў [змагаўся з праваслаўнай царквой пасля 1917 г.]: свярдловы, троцкія, луначарскія і ўсе, хто служыў другой веры, ненавідзеў праваслаўе».

1993: «ЦРУ пралічвала на дзесяцігодддзі наперад, у іх – яўрэйскія галовы».

1994: «Ганебнейшым чынам паводзілі сябе ў гісторыі з Доктарам Жывага Катаеў, Слуцкі, Салаухін, Мартынаў… І беспартыйны Федзін. Трусы! Сам [Барыс] Пастарнак таксама быў трусаваты… Але ў Б. П. трусасць была тыпова яўрэйская». Кур’ёзна, што гэта напісаў чалавек, які ў 1958 г. разам з дзесяццю беларускімі літаратарамі выступіў з асуджэннем «здрадніцкіх паводзін Пастарнака», адобрыўшы рашэнне аб пазбаўленні нобелеўскага лаўрэата «звання савецкага пісьменніка» (гл. публікацыю з «ЛіМ»а 01.11.1958 тут). А ў 1991 г. Шамякін прызнаваўся: «Я не ведаў Пастарнака асабіста… “Доктора Живагоя, канешне, не чытаў… ішоў за ўсімі, я верыў ім, старым і мудрым». У 1958 г. беларускаму госцю, удзельніку пасяджэння сакратарыята, на якім зганьбілі Пастарнака, споўнілася 37. Гэта ўзрост, калі многія людзі жывуць сваім розумам…

Пасля ўсяго не дзіва, што І. Ш. радасна падхапіў сфальсіфікаваную цытату з «Лейбы Давідавіча Троцкага»: «Мы павінны ператварыць Расію ў пустыню, населеную белымі неграмі». І ахвотна прывёў рэальныя словы з запісаў калегі, Андрэя Макаёнка (1976): «Вяртаючыся да імён памагатых у час рэпрэсій… Памагатыя ці каты? Гірш Ягода – нарком унутраных спраў, Берман – начальнік будаўніцтва Беламорканала. Коган – начальнік будаўніцтва канала Масква – Волга; Фінкельштэйн, Біксон, Серпухоўскі і інш. – начальнікі буйнейшых канцлагераў». З Біксонам драматург крыху «лажануўся» – гэта быў латыш, Яніс Біксанс. Аляксандр Салжаніцын таксама адзначаў вялікую долю яўрэяў сярод распарадчыкаў ГУЛАГа, але ж, прынамсі, не выпускаў з поля зроку такіх катаў, як Дзмітрый Успенскі (1902-1989)…

Не бракуе ў дзённіках чалавека, якога ў 1994 г. выбралі акадэмікам, і абразлівых цэтлікаў кшталту «дура», «зацяты хахол». Ці выпадкова, што і ў нашым стагоддзі хамства нярэдка ўспрымаецца як «норма жыцця» ў дзяржаўных установах? Свежыя, летнія прыклады – нецэнзуршчына ад прэс-сакратаркі міністэрства сельскай гаспадаркі (ну, хоць даўмелася папрасіць прабачэння…) і яшчэ бруднейшая размова супрацоўнікаў шчучынскага ліцэя са студэнтам. Iзноў Шчучын адзначыўся не лепшым чынам 🙁

Хоць і мізантропствую, стараюся бачыць у людзей светлыя плямы. Таму прывяду фрагменты, дзе Шамякін добра адгукаецца пра асобна ўзятых яўрэяў – хіба каб «ураўнаважыць» свае замалоты, усё ж колішні камсорг і парторг:

Пра вайну (запіс 11.10.1990):

Пра канец 1940-х гадоў (запіс 01.11.1990):

*

Год таму выйшла па-ангельску «нятленка» канадскай даследчыцы пра вобразы яўрэяў у беларускай літаратуры у цэлым някепская, з багаццем паказанага матэрыялу. І ўсё ж я ацаніў яе толькі на 6 балаў з 10, дый цяпер не пастаўлю вышэйшай адзнакі. Рэч у тым, што ў кнізе відочна прыменшаны маштабы юдафобіі ў даробку тутэйшых пісьменнікаў. Прафесарка зрабіла выснову, што ў беларускай літаратуры, адрозна ад літаратур суседніх народаў, не прысутнічала непавагі да яўрэйства. Але ж Эдуард Скобелеў (19352017), на жаль, не быў маргіналам; яго ідэйкі ў той ці іншай ступені падзялялі такія вядомыя людзі, як А. Макаёнак, І. Шамякін, В. Якавенка… Ну, слушна было сказана ў 1995 г.: «Пісьменнікі – кампанія цяжкая. Невыпадкова зярняты нацыяналізму, антысемітызму, фашызму менавіта ў гэтым асяроддзі выспяваюць» (Міхась Жванецкі, 1995, інтэрв’ю са зборніка П. Капшэевай).

Я б вылучыў іншую гіпотэзу: у беларускай і ўкраінскай літаратурах, адрозна ад рускай, юдафобія прымала менш агрэсіўныя формы. Але ў нас яна, па сутнасці, нікуды не дзелася і ў ХХІ ст.; во ёсць, да прыкладу, маладжавая Ганна Д., а ёсць старэйшы Славамір А., экс-актывіст арганізацыі «Правы рэванш»… Дзяўбці лішні раз не стану, бо і так яму даставалася апошнім часам, не заўжды справядліва. Да таго ж 25 год таму, 27.07.1994, далучаўся я да арганізаванага ім шэсця з паходнямі па галоўным сталічным праспекце. Вядома, не з сімпатыі да славаміраўскіх поглядаў, а з цікаўнасці, даравальнай 17-гадоваму выпускніку школы. Паходню не браў; карцела паглядзець, чым усё скончыцца… Паглядзеў – у выніку мая фізіяномія трапіла ў сумнавядомы фільм «Нянавісць. Дзеці хлусні» (1995). ¯\_(ツ)_/¯

Да гонару лукашыстаў, не цкавалі мяне за ўдзел у тым несанкцыянаваным – а мо і справакаваным імі ў першы месяц кіравання Рыгорыча – «масавым мерапрыемстве». Зрэшты, і заканадаўства тады было менш суворым, чым цяпер, і ўдзельнікаў налічвалася няшмат, каля 150 (ну, максімум 200). Хоць потым у прафесійных «змагароў з антысемітызмам» даводзілася чытаць пра тысячу баевікоў… 🙂

Згадка пра той марш да плошчы Якуба Коласа трапіла нават у артыкул «Белоруссия» на сайце ізраільскай «Электроннай яўрэйскай энцыклапедыі». Аёй, так і не знайшлося ў рэдакцыі часу абнавіць артыкул (пра абяцанкі-цацанкі 2015 г. гл. тут). Чытачоў у cярэдзіне 2019 г. палохаюць даўно зніклым «Славянскім саборам», газетай «Мы и время» і г. д.

*

Памёр Уладзімір Замяталін (14.05.1948 – 07.07.2019), прэс-сакратар урада за Кебічам, пазней – нам. прэм’ер-міністра і галавы адміністрацыі прэзідэнта. І не супраць бы вымавіць добрае слова пра нябожчыка, а якое?.. Успамінаецца, як на рубяжы стагоддзяў ён праявіў сябе ў сферы «міжнацыянальных адносін»: не даў перарэгістраваць у Беларусі «Сусветнае згуртаванне беларускіх габрэяў», а потым – з падачы заслужанага архітэктара Левіна – разаслаў пісьмо, маўляў, прэзідэнт СЗБГ «пазбаўлены грамадзянства ў шэрагу краін і прадстаўляе неплацежаздольную арганізацыю». Якаў Гутман па сваёй завядзёнцы падаў за гэта ў суд… Калі жадаеце ведаць, што было потым, знайдзіце артыкул Сяргея Навоева «Еврейское фиаско Заметалина» («Народная воля», 2000), а мне лянота. Фіяска-то фіяска, але з працы дыфаматара не выгналі. Ён жа і вышэйзгаданых «Дзяцей хлусні» замаўляў 🙁

Тры гады споўнілася з дня забойства Паўла Шарамета ў Кіеве (20.07.2016). Толькі тры дні таму «Украинская правда» апублікавала петыцыю на тэму «міністра ўнутраных спраў у адстаўку». Варта было гэта зрабіць у ліпені 2016 года… а яшчэ лепей у чэрвені, следам за маёй публікацыяй. Тады, можа, і Павел застаўся б жывы.

Міністр Авакаў і забітыя ў час яго доблеснай службы Алесь Бузіна (1969–2015) ды Павел Шарамет (1971–2016)

Цытатнік

«Хто бунтуе – той нягоднік!» (Данііл Хармс, да 1941)

«Напэўна, кожнаму свой шлях да свабоды трэба прайсці ў адзіночку» (Васіль Быкаў, да 2003).

«Мы ўсе знаходзімся ў сітуацыі, калі вымушаны падстройвацца пад паводзіны грамадскасці ў медыя. І гэта робіцца вельмі небяспечным… Чалавецтва ўвесь час рэгрэсуе ў бок глупства» (Бернар Стыглер, 02.07.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

24.07.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 24.07.2019  10:05

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (121)

Шалом! У гэтай паліндромнай серыі – пра неабавязковыя, на першы погляд, рэчы & з’явы. Ды я пакуль што сам выбіраю, пра што выказвацца… пардон.

Чарговы няспраўджаны прагноз ад мінскага «фінансіста» Вадзіма І-ба выйшаў 08.07.2019 (пра ранейшы гл. тут): «Долар к канцу тыдня можа ўмацавацца, хоць і дастаткова сціпла – да 2,05 беларускага рубля». Хіба ва ўсім астатнім гэты спадар дужа ўніклівы, бо іначай няясна, чаму яго дагэтуль трымаюць за «старшага аналітыка»: з курсамі валют яму хранічна не шанцуе. Долар к канцу тыдня (12-14 ліпеня) не тое што не падняўся з 2,048 да 2,05, а ўпаў да 2,035… І ў панядзелак 15.07.2019 курс «зялёнага» ў РБ знізіўся. Каб я быў канспіролагам, то дапусціў бы, што заданне І-ба і рэсурсаў, якія штораз на яго спасылаюцца (Myfin, «Бел. партызан»), – падарваць у грамадстве будзь-які давер да незалежных прагнозаў. Але ж канспіралагічных версій і так замнога ў публічнай прасторы…

Кур’ёзны прыклад «зрывання покрыва» паказаў чалавек, які сваім нікам дыскрэдытуе старажытнага летапісца. У маі 2019 г. сучасны Нестар апалчыўся… на двухсерыйны савецкі фільм 1983 г. «Мэры Попінс, да пабачэння». Па-дзеля мяне, стужка не геніяльная, адметная найперш сваімі музычнымі ўстаўкамі, а не сюжэтам.. Але прыкмеціць у ёй прапаганду сатанізму (прычым галоўная прадстаўніца чорных сіл – сама Мэры, а «містэр Эй», падобны да Джона Ленана, ёй дапамагае!), экафашызму, антысаветчыны, нават украінскага нацыяналізму (аднойчы ў кадры мільгаюць жоўтыя і блакітныя паветраныя шарыкі…), трэ’ было даўмецца. Самае прыкрае, што, гледзячы па ўсім, тысячы людзей спажываюць і вераць: я-то спадзяваўся, што часы змагання з дэкаратыўнымі сняжынкамі на службе сіянізму (мясцовым «энтузіястам» 1970–80-х гг. а-ля Уладзімір Бягун яны нагадвалі шасцікутныя зоркі) незваротна мінулі.

Трэба прызнаць, што аўтары фільма, якія ўвялі ў яго булгакаўскія матывы – чалавека-кот, начны баль у гонар М. Попінс – далі-такі зачэпку аматарам эзатэрыкі ды пошукаў глыбінных сэнсаў… Але рэжысёр Леанід Квініхідзэ (Файнцымер; 1937-2018, хай яму спакойна спіцца) не хаваў, што арыентаваўся на дарослую публіку, таму і казка «паводле Памелы Трэверс» у яго атрымалася іранічна-змрачнаватая, у стылі некаторых «мультфільмаў для дарослых». І адсылкі да «Майстра з Маргарытай», культавай кнігі савецкай інтэлігенцыі, былі ў гэтым сэнсе лагічныя й дарэчныя. Што да песні пра вецер на словы Навума Олева, гэта класічная «дуля ў кішэні» (цэнзуру можна было супакоіць тым, што «ўсходні вецер», які меўся памяняцца, згаданы ў арыгінале Трэверс 1930-х гг.). У 1983 г., мяркую, перамен чакаў не адзін Віктар Цой, а 90% савецкіх грамадзян, у т. л. кінематаграфістаў… Гэта не магло не адбівацца на змесце іхняй прадукцыі.

О так, раз-пораз цягне мяне ў апошняе савецкае дзесяцігоддзе, калі дрэвы былі вялікія (C)… Нямала было паганага, але, умоўна, 80-90% мультфільмаў дагэтуль хочацца пераглядаць, яны былі не найгоршай часткай тагачаснай рэчаіснасці. Таму непрыемна ўразіў допіс яшчэ аднаго гора-канспіролага – блогера Аляксандра П-кі (які, здаецца, сам рабіў мульты; пра іх узровень меркаваць не бяруся). Гэты чэл атабарыўся ў Германіі ды лупцуе калегаў (Давыдава, Караваева, Курляндскага, Хайта) з антыСССР-аўскіх пазіцый: «У трылогіі пра Папугая Кешу змяшчаецца недвухсэнсоўная мараль: сядзі ў гаспадара, які цябе корміць, не бунтуй, не спрабуй уцячы ад свайго гаспадара, бо любыя перамены будуць да горшага… У другім фільме, куды рэжысёрам Курляндскі запрасіў А. Давыдава, аўтары не ўтрымаліся ад выпадаў на адрас подлых яўрэяў, якіх, бач, кормяць тут і кунежаць, ну, сама большае, не даюць тэлевізар глядзець (празрыстая метафара забароны на чытанне некаторых кніг і слуханне некаторых радыёканалаў, што замінаюць пабудове сацыялізму) і плэеры ім не купляюць, а яны намагаюцца ўцячы Пікантнасць гэтаму вытанчанаму антысеміцкаму анекдоту, які быў уганараваны прэміяй Ніка, надае тая акалічнасць, што амаль усе аўтары мультфільма былі яўрэямі».

Тэкст П-кі 2012 г. трапіў да мяне сёлета, і я паспрабаваў давесці аўтару, што ў 1987 г. (перабудова!) савецкай уладзе ўжо было не да кпінаў з эміграцыі пасродкам мультфільмаў, што ў другой частцы серыяла пра Кешу высмейваецца не эмігрант з «пятай графой», а заўзяты прыхільнік мас-культуры (так, персанаж слухае «Модэрн токінг», які ў 1986-87 гг. дапраўды гучаў «з кожнага праса»). Але, ясная рэч, разважны сэнс у зносінах з… апантанымі асобамі не заўжды працуе. І атрымаў я 03.05.2019 такі «дасціпны» адказ: «Ага, картавы гарбаносы прыхільнік масавай культуры, схільны да паразітычнага ладу жыцця, які з найвялікшай асалодай цытуе рэпрызы Аркадзя Райкіна. Ён толькі падобны да антысеміцкай карыкатуры, а на самай справе ён зусім не антысеміцкая карыкатура». Facepalm.

«Люцыфер-антысаветчык» з фільма «Мэры Попінс…» (1983) і «ўцёклы яўрэй» з мульта «Вяртанне блуднага папугая» (1987)

Як асэнсаваць трыумф «тэорый змоў» у сучасным свеце, яшчэ не вырашыў: тлумачэнняў шмат, але ўсе яны здаюцца фрагментарнымі. Дадам, бадай: калі ў пачатку 2010-х працаваў на «Белпошце», бачыў, як адміністрацыя (не паштовая…) пісьмова раіла ўстановам падпісвацца не толькі на «Сов. Белоруссию» ды розныя «Рэспублікі», але і на каляровы, дэ-юрэ прыватны часопіс «Планета», прысвечаны збольшага акурат «выкрыццю змоў». У гэтага выдання і слоган быў адпаведны: «Што прыхоўваюць палітыкі».

Пачытваю дзённікі Івана Шамякіна (1921-2004) – народнага пісьменніка, ардэнаносца, старшыні Вярхоўнага Савета БССР, etc. – i неяк лепей пачынаю разумець, адкуль вецер дзьме. Калі распавядае пра сваё дзяцінства і родзічаў, то ўсё добра, кранальна. Калі абмяркоўвае складаныя пытанні (палітычныя, гістарычныя, медыцынскія, дый нават літаратурныя) – хоць стой, хоць падай. Да прыкладу, шмат чаго напрыдумляў пра Рыгора Бярозкіна ў 1981 г.:

Учора пахавалі Бярозкіна. Уласна кажучы, пахавалі яго больш двух гадоў назад. Не мы. Жонка Ю. Канэ. Пасля інсульту засадзілі ў «Навінкі», тлумачачы ўсім, што, маўляў, ён зрабіўся агрэсіўным. Агрэсіўнасць была ў яго натуры і тады, калі ён быў здаровы…

У сталінскі час з ім расправіліся жорстка: тройчы садзілі – у 1937, 1940, 1949 гг. Я разумею: асабліва крыўднай для Бярозкіна была пасляваенная пасадка, бо ўсю вайну ён быў на фронце і супраць фашызму ваяваў, няхай сабе ў армейскай газеце, шчыра, з поўнай аддачай.

Але з усіх тых, хто быў рэпрэсіраваны і рэабілітаваны пасля ХХ з’езда, я не сустракаў другога такога, хто меў бы столькі злосці на ўладу. Калі ён зразумеў, што чацвёрты раз яго не пасадзяць – іншы час! – то не таіў гэтай сваёй злосці і нянавісці.

На маю просьбу гэтыя пасажы з кнігі 1998 г. «Роздум на апошнім перагоне», даступнай у сеціве, пракаментаваў гісторык Анатоль Сідарэвіч (11.07.2019): «Любіў Іван Пятровіч савецкую ўладу і гэтага патрабаваў ад іншых. Нават не задумваўся, што любіць сваіх катаў гэта мазахізм, або, як я разумею, хвароба. Рыгор Саламонавіч на мазахізм не захварэў. Ведаю, і Юлія Міхайлаўна [Канэ] мне казала, што Рыгор Саламонавіч ваяваў у франтавой (ці то дывізійнай, палкавой – я не надта ў гэтым цямлю) разведцы… Такое, як у Шамякіна, трэба публікаваць з грунтоўнымі каментарамі, паказваючы на фактычныя памылкі аўтара. А для гэтага патрабуюцца даследчыкі, якіх у нас вобмаль».

*

Трэцяга ліпеня споўнілася б 70 год Віктару Купрэйчыку (1949-2017). «Народная воля» нязменна піша пра яго як пра «першага ў гісторыі шахмат Беларусі міжнароднага гросмайстра», што вымагае ўдакладнення. Першым маэстрам, ураджэнцам беларускіх земляў, з’яўляецца Давід Яноўскі (1868-1927). Першым міжнародным гросмайстрам па шахматах, які пасяліўся ў Беларусі (1951) і выступаў за яе, стаў Ісак Баляслаўскі (1919–1977) – ён атрымаў званне ад ФІДЭ за паўтара года да пярэбараў у Мінск. Першым гросмайстрам, які здабыў гэтае званне, будучы жыхаром Беларусі, выявіўся Аляксей Суэцін (1965; праз 3 гады вярнуўся ў Расію). Такім чынам, В. Д. Купрэйчык – першы з ураджэнцаў Беларусі, які атрымаў званне мг (1980), не мяняючы месца жыхарства. Трохі складаная формула? Затое ніхто не пакрыўджаны…

З нагоды юбілею ўспомню, як В. Купрэйчык адказваў В. Казначэеву на пытанне «Хто для вас аўтарытэт?» у падзабытым цяпер мінскім часопісе «Кур’ер» (№ 3, верасень 2000):

Інтэлігентнасць, прыстойнасць, інтэлект, прафесіяналізм. Людзі, якія валодаюць гэтымі якасцямі, з’яўляюцца для мяне аўтарытэтнымі. Бяда нашага часу – у тым, што такія людзі не надта запатрабаваныя. Аляксандр Ткачонак, выдатны беларускі акцёр. Не кажучы пра ягонае майстэрства, я вельмі паважаю яго як найпрыстойнейшага і найсумленнейшага чалавека. Тое ж самае магу сказаць і пра рэжысёра Юрыя Хашчавацкага – ён аўтарытэт і як майстар, і як асоба. Сярод беларускіх палітыкаў вылучаю Станіслава Шушкевіча. Што б пра яго зараз ні гаварылі, ён інтэлігентны, адукаваны чалавек; наколькі я ведаю, як вучоны ён зрабіў не менш, чым у палітычнай дзейнасці. На жаль, нашае грамадства знаходзіцца ў тым маральным стане, калі такога чалавека магчыма было «здаць» за скрыню цвікоў…

Вядома, цешыць тое, што федэрацыя не забылася пра славутага шахматыста і ладзіць ужо другі турнір яго памяці (у сярэдзіне жніўня г. г.). Але, зноў жа, з дыскрымінацыяй беларускіх ігракоў – усе яны, каб удзельнічаць, павінны аплаціць членскі ўзнос у БФШ за 2019 год. Дзякуй, што не за тры апошніх 🙂

Ізноў пацвердзілася, што грошы для суполкі – галоўнае. На афіцыйным сайце БФШ 8 ліпеня павіншавалі старшыню папячыцельскай рады з 63-м годам нараджэння – няхай, але як было не павіншаваць шматразовага чэмпіёна Беларусі, заслужанага трэнера з 75-годдзем? Пры тым што ў сакавіку начальніца БФШ марыла «сабраць у Мінску на турнір і майстар-класы ўсіх нашых наймацнейшых шахматыстаў, якія разляцеліся па ўсім свеце: Барыс Гельфанд, Юрый Шульман, Ілья Смірын, Альберт Капенгут…» Ну-ну, цяпер «новы амерыканец» Альберт Зямавіч дакладна не адмовіцца… 😉

І пра харошае. Будучыня ў краіны ўсё-такі светлая, і ведаеце чаму? Тыдзень таму паступіла навіна пра тое, што намесніка старшыні Дзяржынскага райвыканкама абвінавачваюць у атрыманні хабару валторнай! (Для тых, хто не ведае, як тая валторна гучыць, – адмысловы ролік.)

Дзяржава, у якой чыноўнікі цягнуцца да музыкі, рызыкуюць дзеля яе – дальбог, не зусім прапашчая. Ну, а стан грамадства, на жаль ці на шчасце, шмат у чым залежыць ад стану дзяржавы.

Цытатнік

«Надзея – добры сняданак, але кепская вячэра» (Фрэнсіс Бэкан, дзесь паміж XVI i XVII стагоддзямі)

«Карнавал — не актыўная сацыяльная пазіцыя. Карнавал — гэта спажывецкая пазіцыя» (Аляксандр Тарасаў, 2010)

«Давер – найважнейшы нацыянальны рэсурс, аснова грамадства» (Дан Арыэлі, 2019)

«Чыноўнікі не любяць крытыкі. У кожнай крытыцы ім бачыцца частка сусветнай змовы. Замест нармальнай паліталогіі, пакліканай аб’ектыўна вывучаць перамены ў грамадстве, нам прапануюць аналізаваць тое, што зручна і бяспечна. Гэта, напрыклад, якая-небудзь лічбавізацыя і іншыя з’явы, якія да рэальнай паліталогіі маюць вельмі ўскоснае дачыненне». (Аляксандр Кынеў, 25.06.2019)

«Нельга ў іерархічнай сістэме быць “незалежным” і разлічваць на істотную долю эканамічнага “пірага” – гэта дэстабілізуе сістэму» (Андрэй Моўчан, 09.07.2019)

«Прынята лічыць, што жанчыны ўносяць у палітыку чалавечы пачатак і спачуванне. Але гэта толькі стэрэатып: міласэрнасці і спачування да блізкага ў жанчын-палітыкаў не болей, чым у мужчын» (Мор Альтшулер, ліпень 2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

18.07.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 18.07.2019  23:28

Водгук

“Пра тэорыі змоў. Калі чалавек не верыць у Бога, калі ў яго няма якой-небудзь тэорыі кшталту марксізму (а пасля марксізму такія тэорыі не з’яўляліся), калі ён не гатовы да агнастыцызму (простая апеляцыя да Волі Бога не вельмі далёка ад агнастыцызму, але я меў на ўвазе больш падрабязныя ўяўленні), то што чалавеку застаецца, як не верыць у такія тэорыі?..” (Пётр Рэзванаў, г. Мінск) 31.07.2019