Tag Archives: Роман Цимберов

А. Дубінін. Фіш-Кульбак

Малюнак з буслом я зрабіў для лагатыпа выдавецтва Рамана Цымберава, як Раман звярнуўся быў да мяне па дапамогу. Падказку знайшоў у рамане Кульбака “Зэльменянер”, у шостай главе другой кнігі “Дзядзькі – чатыры апорныя стаўпы рэбзэвага двору”:

“Па тым, як калгаснікі, не паснедаўшы, у белых талесах уроскід, бы старыя буслы, беглі ўдому, дык проста плявалі ад азвярэння”.

Праз досціп Кульбака птушка пераўтварылася ў беларуска-яўрэйскага мудрага бусла. Запомнім аптычную дакладнасць пісьменніка.

“Фіш-Кульбак” – не проста жарт ці гульня ў рыфмаванне “бульба-Кульбак”, фіш-бульба – адзін з важных сімвалаў рамана. У апошняй главе паказаны апошнія хвіліны рэбзэвага двору, “а на прыпечку ўсё яшчэ тлее між пары галавешак Зэльманавіцкі агонь, нудны агеньчык, што варыць фіш-бульбу”. Прыгадваецца знакамітая песня Марка Варшаўскага “Afn pripeček brent a fajerl”, дзе на прыпечку гарыць агеньчык, і рэбе вучыць маленькіх вучняў алэфбэйсу. Тут гэты агеньчык дагарае, дом разбураецца, і ад пачуцця сыходзячага яўрэйскага свету не пазбыцца.

Але згаданы вобраз, калі ён і бачыўся аўтарам, перабіваецца адным з ключавых вобразаў “залатога карася/goldene karas”. Як памятаем, “Рэбзэвы двор падобны да старой сажалкі, калі яе воды перагнілі. Зелень між вадой і звісаючымі галінамі, вадзяніста-хворае паветра, хоч залаты карась яшчэ хлюпне галавой у балоце, і тады зморшчыцца тоўстая, зялёная скура вады”. Гэты абзац цалкам паўтораны ў канцы кнігі. Праз такі паўтор-рэфрэн двух буйных кавалкаў тэксту ў другой частцы Кульбак фіксуе адзін з цэнтральных вобразаў усяго рамана. Рэбзэвы двор – сажалка, а Цалка ў ёй – залаты карась, што павесіўся ад затхлай вады гэтага двору. Залаты карась, з якога, нарэшце, зварылі такі фіш-бульбу. Заўважым – Цалка мае даволі аўтапартрэтных рыс пісьменніка, і можам перапісаць “фіш-бульба” як “залаты карась Кульбак”. Вось як мантажна выглядае кавалак пра фіш-бульбу і Цалку ў апошняй главе, два сказы праз зорачку:

“…а на прыпечку ўсё яшчэ тлее між пары галавешак Зэльманавіцкі агонь, нудны агеньчык, што варыць фіш-бульбу.

*

Запомніліся хаўтуры Цалі дзядзькі Юды…”

Вось чаму хацелася б ушанаваць геніяльнага паэта – увесці новую страву “Фіш-Кульбак”, і палепшыць песеньку “Zuntik Kulbak, montik Kulbak…” – каб кожны дзень з Кульбакам. Абмяркоўваем асаблівасці гатавання фіш-бульбы: пасля таго, як прыгатаваную гефілтэ фіш раскладалі па талерках, заставалася даволі соўса з цыбуляй, перцам і іншымі спецыямі. Тады ў чыгунок дадавалі бульбу і тушылі яе гадзіны паўтары, вось гэта і ёсць фіш бульба. Аднак тое была ўжо не святочная страва, яе якраз елі на наступны дзень, калі ўласна рыба была ўжо з’едзена. Гэта важна – рыба з’едзена, пазасталася адно пасмачча. Двор “з’еў” Цалку, і варыцца бульба ў булёне ад залатога карася. Кульбак сам сабе напісаў рэквіем.

Таму на фартухе (для гатавання сённяшняга Фіш-Кульбака) чыгунок з бульбай з агеньчыкам – на месцы піянерскага значка, і скрыпачка з хвастом залатога карася. Стары і новы свет сфастрыгаваны па дыяганалі, з перпендыкулярным адносна адно другога рысункам стужак, справа – “чатыры стаўпы рэбзэвага двору”…

Фрагмент лекцыі А. Дубініна (Мінск, 22.06.2022)

Яшчэ адна лінія Цалкі – кампазіцыя яго павешання.

“Скрыпачка вісела на сцяне, ён зняў яе, падышоў да драўлянай сценкі, дзе па другі бок ляжала Хаечка дзядзькі Юды…” (1 кн., 3 гл.) – “А затым ён у пустым доме свайго звар’яцелага таты праляжаў, забыты светам, добрых некалькі тыдняў. Насупраць, у тоўстым пылу сцяны, яшчэ тырчэў вялікі цвік, і ў гэтым пылу было пуката акрэслена тое месца, дзе некалі вісела дзядзькі Юдава скрыпка. На сцяне вісела гэта пустое месца ад скрыпкі” (2 кн., 5 гл., заўважым – от тут Кульбак вырашыў на гэтым цвіку “павесіць” Цалку, бо падкрэслена “вялікі цвік”, для скрыпачкі занадта, ну і геніяльнае “вісела пустое месца”).

“Зранку ўрэшце знайшлі Цалела дзядзькі Юды мёртвым. Ён вісеў у доме на заходняй сцяне” (2 кн., 21 гл.). Цалка заняў пустое месца ад скрыпачкі, уклаўся ў яго як у футарал. Чалавек-скрыпка, чалавек-душа яўрэйскай культуры. І гэты апошні сказ стаіць якраз пад паўторам аб тым, да чаго падобны рэбзэвы двор – “да старой перагнілай сажалкі…” І другі момант – навошта нам ведаць пра “заходнюю сцяну”? Бо ў доме нам не вядомы прасторавыя і прадметныя сувязі і суадносіны. Тут хутчэй прымёк да “Мура ляманту” (“Сцяны плачу”), у яўрэйскай традыцыі “Ha kotel ha-maariv” – “заходняя сцяна”.

Цяпер што да структуры кнігі і кампазіцыі яе частак. Пачынаючы першую кнігу, пісьменнік, як мне падаецца, толькі наважваўся пазначыць тэму біблійнага “Выхаду” (тэстамант рэб Зэльмачкі запісаны так: “Панядзелак, кніга Выхад (з Пяцікніжжа), года… (закрэслена)”. І далей, у наступных главах, ідзе расповяд пра электрыфікацыю і радыё як пра насланнё: “– Новая навалач!” (пра электрыфікацыю), як кары Егіпецкія, каб нейкія законныя, старыя яўрэі адпусцілі моладзь са свайго спрадвечнага рабства.

Асобна стаіць трэцяя глава “Вялікі тлум”, але ўрэшце яна і падказала кампазіцыю ўсяе кнігі.

“Вялікі тлум” – пра “няўдалы шлюб” Бэры і Хаечкі. У першую чаргу ён паказаны няўдалым праз кампазіцыю істотных частак вясельнага абраду. Мыццё падлог – Запрашэнне – … – Пасыпанне попелам галавы жаніха – Разбіванне келіха нагой – Мазлтоў!…

Мыццё падлог ёсць, але кубістычна раз’ятае – Бэра мые падлогі ў міліцыі: “там, паміж рассунутых сталоў, змяшчаўся жаніх – Бэра мые падлогу ў міліцыі”, а толькі пазней, у вясельным доме, “пахне свежай сасновай дошкай” (без тлумачэння, чаму менавіта дошкай пахне? – бо чыста вымыта). Запрашэнне Бэры, жаніха, якое робіць ягоная маці, запрашаючы на ягонае ж вяселле. Пасыпанне попелам заменена жаданнем: “Дзядзька Юда…прыгожага зяця свайго…сатрэ ў попел”. Заместа келіха жаніха — “Дзядзька Юда…схапіў пляшку віна і трахнуў вобземлю”. І нарэшце “Мазлтоў!” – Мазл-тов/гемозлт, своеасаблівая формула зычання: “Чакай, Зыся, ты яшчэ не пабіты воспай і не ашчасліўлены адзёрам, у цябе яшчэ таксама маюцца дачкі!”

Яшчэ раз – паводле традыцыі на вясельнай яўрэйскай цырымоніі пасля таго, як жаніх разбівае шкляны келіх, усе прысутныя ўсклікваюць: “mazl tov!” (“На шчасце! Хай шчасціць!”). У канцы Кульбакава “ціхага вяселля” ёсць біццё шклянога посуду – дзядзька Юда бразнуў аб мост пляшку віна, і самы час прагучаць зычанням шчасця – “mazl tov!”, яны і гучаць, але паколькі “шлюб няўдалы”, то і зычанні дзядзька Юда выгуквае адпаведныя: “gemozlt!”(які па гучанні падобны ў гэтай дзеі да “mazl tov!”). Зразумела, калі ён доўгі час рыхтаваўся, і віншаванні саспелі ў галаве, і былі пакаштаваны на языку, то падчас скандалу, калі ўсе стрымкі зняты, яно само вылятае словам, але ў перакручаным і спакутаваным выглядзе.

Усе часткі абраду быццам ёсць, але перастаўлены адносна парадку і перакручаны-перакрыўлены. Калі парушаны суадносіны частак абраду, то ён як бы і не абрад.

Вось гэты прыём у другой кнізе паслужыў Кульбаку для выяўлення асноўнай ідэі кнігі. Шаснаццатая глава другой кнігі называецца “Надзвычайная ноч”. Ужо назоў главы ў чалавека, гадаванага ў яўрэйскай рэлігійнай традыцыі, выклікае замяшанне падабенствам да такога ж азначэння галоўнай ночы вучты на Пэсах. Гэта не выпадкова; як мы бачылі раней, тыя ранейшыя ўзгадкі ды прыпадабленні да гісторыі Пэсаха-Выхаду з егіпецкага рабства, тут нарэшце набываюць “сістэмны”, структурны выгляд суцэльнай падзеі. У рэчышчы такога падыходу многія цёмныя месцы робяцца крыштальна зразумелымі. Гэтая глава ўтварае структурную сіметрыю 3 главе першай кнігі “Вялікі тлум”, зменены толькі маштаб. Як і там, мы выразна бачым асобныя важныя элементы знакавага яўрэйскага свята. У гэтым выпадку гэта не вяселле, а Пэсах, свята выхаду з егіпецкага рабства. І гэтак сама элементы, якія ёсць неад’емнымі пры святкаванні Пэсаху, перакручаны.

“Дзядзькі – чатыры апорныя стаўпы рэбзэвага двору”. “Агада” – адзін з магчымых ключоў да задумы аўтара. Гэты тэкст з маленства вядомы кожнаму яўрэю, выхаванаму ў яўрэйскай традыцыі. “Arboe-bonim” – “чатыры сыны”; чацвёра дзяцей, аб якіх распавядаецца ў Пасхальнай Агадзе: “xoxem” мудры, “roše” зламысны, “tam” наіўны, “šeejnu-jedeje-lišojl” дурань; гум. гурт блага выхаваных дзяцей.

У яўрэйскай традыцыі святкавання Пэсаха (сыходу з егіпецкага рабства) вялікую традыцыю маюць так званыя “фір кашэс” чатыры пытанні. Самы малодшы на вучту Пэсаха задае чатыры пытанні – “Ма ніштана”. У Шолэм-Алэйхэма ёсць апавяданне пра Пэсах, дзе рэфрэнам ідзе на ідышы эквівалент гэтага “ма ніштана” – “Farvos epes…”:

У нашым выпадку дзядзька Іца ўвесь час пытаецца “– Чамусь нешта ў высокую камяніцу?” [Farvos epes…], “– Чамусь нешта на кані?” [Farvos epes…], “– Зыся, чамусь нешта павесілі?” [Farvos epes…], “– Дык што, Малачка, сядзем можа сабе есці гэты яблык?” [Iz vos…]. У гэтай главе дзядзька Іца задае чатыры пытанні, якія ў трох выпадках пачынаюцца аднолькавай традыцыйнай формулай: “Чамусь нешта…” [Farvos epes…]. Чацвёртае пытанне дзядзькі Іцы рыфмуецца з трыма першымі “чамусь”: [Farvos…] – [Iz vos…], але не паўтарае кананічнае Пасхальнае пытанне, “вяртаючы” хаду апавядання да жыцця.

Ніякім іншым чынам нельга патлумачыць раптоўную згадку пра мудраца Гілэля: “Дзядзька Іца, нябога, ня можа адарвацца ад аканіцы. Гэтак жа тысячы год таму “мудрэц” Гілэль вісеў на акне і таксама не мог “наглытацца” вачыма”. Справа вырашаецца досыць “проста”. Гэта такі код Кульбака, па стараяўрэйску імя Гілэл пішацца так: הִלֵּל – “Hilel”. Запаведзь аб правядзенні Пэсаха кажа аб абавязку чытаць гэтай ноччу “Галель”. Што такое “Галель”? Гэта ўрывак, што складаецца з тых псалмаў, кожны з якіх пачынаецца і канчаецца словам “Аллелюя”, г. зн. хвалеце Усявышняга. На стараяўрэйскай слова הַלֵּל азначае “хвала”. Як бачым, іх напісанне без дыякрытычных знакаў супадае. Памянуўшы мудраца Гілэля, Кульбак выканаў запаведзь Пэсаха, прамовіўшы “хвалу”.

Яшчэ такі момант – “Фалка, спацелы, зноў з’явіўся ў двары, прынёс пляшку зуброўкі і талерку сырой капусты”. Пытанне: “[Farvos epes zubrovke?] Чаму менавіта “Зуброўка”? Адметная рыса гэтага напою тая, што ён настояны на зуброўцы. Гэта пашыраная ў Беларусі зуброўка духмяная (Hierochloe odorata), шматгадовая трава з залаціста-жоўтымі каласкамі, вышынёй да 70 см. Наземныя часткі зуброўкі ўтрымліваюць ангідрыд аксікарычнай кіслаты, алкалоіды і кумарын, чым і тлумачыцца яе горкі смак і даўкі водар. А адно з традыцыйных пытанняў Пасхальнай вучты – “Чаму ва ўсе іншыя ночы мы можам есці ўсялякую зеляніну, а ў гэту ноч – толькі горкую?” – “Горкая зеляніна “марор” (хрэн, а ў нашым выпадку паралель яму – зуброўка, гаркаваты напой) – нагадвае нам аб цяжкім часе, перажытым нашымі продкамі ў Егіпце”.

Як атрымаўся “няўдалы шлюб”, так “няўдалым” атрымаўся і Выхад-Пэсах з рабства…

Завершыць вечарыну прапаную кропляй “Зуброўкі”-марора ў памяць Майсея Кульбака (1896-1937)

Андрэй Дубінін, г. Мінск

Апублiкавана 22.07.2022  00:02

Владимиру Лякину 70

С Владимиром Лякиным я познакомился в 2012 году благодаря бизнесмену Виктору Бычковскому, большому энтузиасту изучения эпохи Наполеоновских войн.

Предстоял юбилей войны 1812 года и мы подготовили и издали книгу ”1812. Ратные поля Беларуси. Хроника битв”, посвящённую всем сражениям и боевым эпизодам войны 1812 года на земле Беларуси.

Так как авторский стиль и его идеи мне понравились, сотрудничество продолжалось, книги Владимира выходили в моей серии книг ТАКАЯ ИСТОРИЯ – сначала в издательствах Алексея Вараксина и ”Энциклопедикс”, затем, когда получил собственное свидетельство издателя, в своём.

Сотрудничество с Владимиром не всегда простое – авторам хочется видеть книгу как можно быстрее, для чего у издателя не всегда есть возможности. Остаётся результативным, – так как цели у нас совпадают, – это издание книг, раскрывающих интереснейшие страницы истории наших земель.

Интересно то, как Владимир, бывший морской офицер пришёл к труду историка исследователя – его отдаленный предок из России был в гарнизоне Бобруйской крепости, после войны женился и остался в Беларуси. Немалую роль сыграла и непосредственно семья Владимира в формировании его интереса к полной истории и патриотической окраске этого интересна. Провожая сына в Анголу, мать дала ему в дорогу Пана Тадэуша Адама Мицкевича, и эту книгу читал и перечитывал молодой тогда морской офицер между дежурствами.

Помимо отношений автора и издателя Владимир поддержал меня рекомендацией при вступлении в Союз белорусских писателей (с недавнего времени ликвидированный как официальная структура) – дав одну из трех необходимых рекомендаций. При этом подошёл к делу как всегда обстоятельно, прочитав все три моих вышедших на тот момент поэтических сборника и написав самую большую по объёму текста рекомендацию. Так как я пишу в основном по-русски, процесс приёма прошел достаточно сложно и рекомендации на собрании зачитывали. В результате я был принят при подавляющем количестве голосов ”за”.

На сегодня своим самым большим успехом Владимир называет изданную при поддержке Александра Зайцева в 2019 году книгу-альбом ”Последние защитники Великого княжества Литовского”, которая охватывает история боевых частей созданных из уроженцев белорусских земель в 1793-1794 и 1812-1814 годах. Специально для этого издания художником Александром Прибыловым нарисовано около 40 планшетов-изображений солдат и офицеров, что сделало книгу настоящим шедевром. Но мы не останавливаемся. Сейчас готовятся новые издания, например, расширенное переиздание мемуаров Яна Хлопицкого, шляхтича из-под Вильни учавствовавшего в большинстве военных операций наполеоновских войн в 1812-1814 годах. Но главное-книга рассказов для детей и подростков ”Пярсцёнак Тадэвуша Касцюшкі”, с посвящением ”Амаліі і Эміліі і іх сябрам”, которая расскажет в понятном для читателей изложении о событиях 18-19 веков. Надеюсь, здоровье позволит Владимиру написать ещё немало интересных книг, которые, в свою очередь, рассчитываю издать.

Роман Цимберов, поэт и издатель, Минск, 15 октября 2021

 

***

 

От ред. belisrael

Из книги «Кто есть кто в республике Беларусь. Защитники родной страны». Том 3, стр. 197. (Минск, 2007)

На октябрь 2021 Владимир Лякин автор 32 книг по краеведению и военной истории

Владимир один из тех редких энтузиастов, беззаветно любящий свой родной край (на листке с биографией указано, что родился в Хойниках, но скоро семья перебралась в Калинковичи, так что помню себя с малых лет калинковичанином), восстанавливающий его историю, которому должны быть благодарны, как живущие в нем, так и разъехавшиеся за последние десятилетия по разным странам. Это он в течение нескольких лет, изучая архивы Калинковичского военкомата и ряд др., вспомнил имена тысяч земляков, погибших и пропавших без вести в той далекой войне, а также вернувшихся с нее. Списки печатались раз в неделю в районной газете.

Почти три десятка лет плавания в холодных водах морей и мирового океана дают о себе знать и давно он ощущает серьезные проблемы со здоровьем. Хочется думать, что среди читателей сайта окажутся те, кто захочет помочь Владимиру. Для связи с ним обращайтесь на адрес этого  сайта.

 

Северный флот, 1976                                               Ангола, 1988

Помню, когда после окончания училища уезжал на Дальний Восток, был уверен, что уже домой не вернусь, война намечалась с китайцами. А вот же дожил до солидного юбилея, хотя из-за хвароб в основном дома сижу. Честно говоря, хотел тихо отметить в семейном кругу, но если для твоего уважаемого сайта, который читают многие земляки, такой материал нужен, прилагаю кое-что.

Из районной газеты «Калiнкавiцкiя навiны» за 14.08.2021

В районную газету уже года два ничего не давал, но откуда-то узнали про новую книгу, изданную с помощью добрых людей небольшим тиражом, и неожиданно для меня такая статья появилась.

Книга «Калинковичи и калинковичане» в основном составлена из статей, которые уже есть на твоем сайте, прилагаю из нее статью «Как писали историю Калинковичей». Желаю доброго здоровья и успехов.

Как писали историю Калинковичей

Письменные источники, по которым составлена книга, начали появляться в очень давние времена. И первый их них – датированный 1552 годом документ «Литовской метрики», где Калениковичи упомянуты наряду с еще 23 окрестными селениями, приписанными к Мозырскому замку. Составлением подобных административно-хозяйственных документов на местах занимались подкомории (судьи по граничным и межевым делам) при участии своих помощников – коморников (землемеров) и межевщиков.

После включения наших земель в состав Российской империи село, а затем местечко Каленковичи многократно упоминались в «ревизских сказках» (переписях населения), других административных и хозяйственных документах. Кроме известных нам военных и гражданских лиц, проводивших исследования калинковичской земли, было еще немало чиновного люда помельче, писцов и землемеров, фиксировавших местные топонимы в различных документах, на дорожных картах и межевых планах. За малым исключением, их имена канули в лету. Известно лишь, что первый план местечка составил в 1825 году землемер Алинович, план земель Каленковичской Свято-Никольской церкви составил в 1842 году землемер Леневский. Предпоследнюю «ревизскую сказку» по Каленковичам за 1850 год составил и подписал старшина здешнего сельского управления Дорофей Табулин (находился в должности с 1844 по 1861 год).

Добрым словом надо помянуть также настоятеля Калинковичской Свято-Никольской церкви о. Григория Малевича (1844–1903), который был основателем и наставником первого в местечке народного училища, собрал и сделал доступной для других первую в селении библиотеку. Свой вклад в калинковичскую историю внесли и некоторые путешественники, проезжавшие здесь в XIX веке по «казенным», научным и личным делам. Это чиновник А.К. Бошняк (1786–1831), впервые упомянувший местечко в печатном издании, этнограф и публицист П.М. Шпилевский (1823–1861), литератор В.Н. Маракуев, этнограф и фольклорист И.А. Сербов (1871–1943). Стоит поблагодарить и А.И. Круковского (1901–1945) – неутомимого исследователя восточного белорусского Полесья, ученого, историка и этнографа. В 1920-x – начале 1930-х годов он работал в отделе народного просвещения Мозырского округа. Энтузиаст создал и возглавил «Окружное товарищество краеведов», где было и Калинковичское отделение. Одним из его членов был А.А. Сергейчик (1901–?), входивший в первый состав Калинковичского райисполкома; единственный из «аппаратчиков» имевший законченное среднее образование, он занимал должность заведующего культотделом.

Известны и другие калинковичские краеведы той поры: М. Волотовский, В. Дорошевич, Д. Жудро, П. Казак, И. Пилькевич, М. Сосина.

Истинными патриотами, историографами своей малой родины являются и происходящие отсюда литераторы, назову лишь двоих. Сын калинковичского железнодорожника Д. Г. Сергиевич был последовательно белорусским поэтом (псевдоним Змитро Виталин), заключенным сталинского ГУЛАГа, отважным солдатом-фронтовиком, затем офицером, военным журналистом и писателем. После войны жил в Одессе, но часто навещал родные места. В 1982 году на Украине была опубликована его автобиографическая повесть «Давние годы». Это не только яркое литературное произведение, но и бесценный краеведческий материал о Калинковичах в 1919–1925 годах. К сожалению, книга не переиздавалась и осталась неизвестной широкому кругу наших читателей. Другой известный белорусский писатель и публицист, лауреат Государственной премии имени Якуба Коласа, премии Ленинского комсомола, уроженец Калинковичей В.А. Козько в ряде своих произведений показал очарование, красоту и богатую событиями, зачастую трагическими, историю родного края. Об этом читаем в его книгах «Високосный год», «Здравствуй и прощай», «Выратуй і памілуй нас, чорны бусел».

Первая известная нам попытка составить целостную историю Калинковичей была предпринята еще до Великой Отечественной войны. Этим занимался, как вспоминали бывшие ученики калинковичской железнодорожной школы (ныне СШ №4), преподававший там историю М.Т. Власенко (1910–1942). Но в годы фашистской оккупации собранные им материалы пропали, погиб и сам учитель – отважный офицер, командир взвода. В середине прошлого века эту работу возобновил известный в Калинковичах историк-краевед, директор СШ № 1 И.П. Литвиненко (1918–2001). Его знали как авторитетного, очень эрудированного и талантливого преподавателя. Уроки директора никто не пропускал, бывало даже, что приходили ученики из уже отучившейся смены, чтобы еще раз послушать яркий и увлекательный рассказ из отечественной истории. Иван Порфирьевич с начала 50-х годов стал собирать краеведческий материал и публиковать его в районной газете; так, он нашел в столичном архиве одну из калинковичских «ревизских сказок». В 1966 году по его инициативе и при поддержке города и района была утверждена и опубликована в газете «За камунізм» программа составления истории калинковичской земли. Написанием ее отдельных частей занимались школьные учителя истории и сотрудники учреждений культуры. Однако тогда эта работа не была завершена и фактически свелась к публикациям в районной газете.

Единственным заметным успехом той программы стало выявление в Центральном государственном историческом архиве БССР (ныне Национальный исторический архив Беларуси) документа 1793 года, упоминавшего местечко Каленковичи. Эта дата была принята как время основания селения, и летом 1993 года город торжественно, с большим размахом отпраздновал двухсотлетний юбилей. На нем была представлена изданная тиражом в 10000 экземпляров богато иллюстрированная книга «Калинковичи», другие предметы с юбилейной символикой.

Вторично к составлению калинковичской истории вернулись в 1990-х годах при реализации общереспубликанской программы составления и издания городских и районных историко-документальных хроник. Работу по написанию книги «Памяць. Калінкавіцкі раён» вел большой авторский коллектив под руководством минского историка В.Г. Ференца и редактора районной газеты И.И. Гариста. Из бюджета для этого были выделены определенные средства, в связи с чем и результат оказался более значительным, чем ранее.

заставка, гл. 1

В НИАБ был выявлен документ, позволивший перенести дату возникновения Калинковичей с 1793 на 1560 год. В объемной (798 страниц) районной хронике, изданной в 1999 году, впервые упоминались некоторые владельцы селения, каленковичский православный храм и школа при нем, были подробно описаны происходившие на калинковичской земле события Гражданской и Великой Отечественной войн, мирного строительства. Вместе с тем дореволюционный период истории собственно Калинковичей остался почти неосвещенным, а некоторые отнесенные к этому времени события (например, создания железнодорожной станции и узла) были неверно датированы. Продолжением этой работы стало издание в 2010 году книги калинковичского журналиста и краеведа А.В. Веко «Льецца памяці рака», освещающая историю калинковичской земли со 2-й половины XX века до наших дней. Он же опубликовал в районной газете и датированный 1552 годом отрывок одного из документов «Литовской метрики», где впервые упоминалось село Калениковичи.

С 2006 по 2012 год коллективом Калинковичского государственного краеведческого музея издавался краеведческий бюллетень «Калінкавіцкі летапіс», посвященный историко-культурному наследию региона. В результате анализа научной литературы и целевых запросов было установлено наличие не вводившихся ранее в научный оборот различных документов, относящихся к истории Калинковичей и других населенных пунктов района в Российском государственном военно-историческом архиве (Москва), Российском государственном архиве (Санкт-Петербург), Национальном историческом архиве Беларуси (Минск), Государственном архиве Гомельской области и Государственном архиве общественных объединений Гомельской области, Мозырском зональном государственном архиве. Республиканская газета «Літаратура і мастацтва» рассказала об этом в заметке «Жывое слова з мінулага». Там говорилось, что «…калінкавіцкія даследчыкі паставілі сабе задачу: давесці да ўсіх, хто цікавіцца сваім мінулым, раней невядомыя гістарычныя матэрыялы. У краязнаўчы музей паступіў шэраг водгукаў і падзяк чытачоў бюлетэня з Беларусі і з-за мяжы. Праца стваральнікаў «Калінкавіцкага летапіса» была адзначаная Ганаровай граматай Упраўлення па ўвекавечанні памяці абаронцаў Айчыны і ахвяр войн Узброеных сіл Рэспублікі Беларусь. Разам з тым, адсутнасць неабходнай матэрыяльнай і грамадскай падтрымкі праекта не дазваляе дасягнуць усіх пастаўленых перад ім мэт і ператварыць «Калінкавіцкі летапіс» у прыкметную з’яву гісторыка-культурнага жыцця рэгіёна». К сожалению, многообещающий краеведческий проект в итоге закрыли.

Безусловно, самыми многочисленными, самоотверженными, бескорыстными историками и краеведами были и будут наши педагоги и культработники. Ефим Матвеевич Фарберов, директор калинковичской СОШ № 6, стоял у истоков создания первого в нашем городе музея. Под его руководством в школе сложились прочные традиции военно-патриотического воспитания учащихся, велась активная работа по сбору документов и материальных свидетельств об освобождении города и района от оккупантов, антифашистском подполье и партизанском движении, героях-земляках. 9-го мая 1965 года, к 20-летнему юбилею победы советского народа в Великой Отечественной войне, в школе был открыт музей Боевой славы с богатой экспозицией, где были представлены фотографии, документы, боевые награды, воспоминания, письма и личные вещи советских воинов-освободителей, образцы оружия и военного снаряжения, найденные на местах боев.

Раиса Степановна Атаманова (1937–2017) родилась на побережье Черного моря, закончила Ялтинское педагогическое училище и, став женой офицера, волею судьбы оказалась в Калинковичах. Инициативный историк и краевед, она много лет возглавляла школьный музей боевой славы, которому в 1986 году было присвоено звание «Народного», была одной из создательниц районной историко-документальной хроники «Память». Уйдя на пенсию, продолжала руководить клубом старшеклассников «Патриот», проводила музейные экскурсии, участвовала в работе республиканского Военно-исторического товарищества.

Большая часть жизни калинковичанина Владимира Григорьевича Путикова (1917–1998) была связана с армией, куда он был призван в 1937 году. На фронте с первого дня Великой Отечественной войны. Стал офицером, командиром роты воздушно-десантного полка, был награжден двумя орденами Красной Звезды, медалями «За боевые заслуги», «За взятие Вены», «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.» и другими. Уволившись в запас в звании подполковника, вернулся в родной город, работал начальником охраны калинковичского мясокомбината. В 1980-х годах Владимир Григорьевич, собрав большое количество документов и воспоминаний очевидцев, написал большую книгу в жанре документальной повести о Калинковичах в годы войны. Известно, что автор обращался по поводу ее издания в некоторые белорусские издания, даже получил на повесть положительные рецензии, но книга так и осталась в рукописи.

Много интересного о прошлом родного города я узнал от калинковичанок Ольги Алексеевны Шманцарь (1918–2007) и Азы Семеновны Дорошко, предки которых Бадеи упомянуты в документах XVIII-XIX веков среди жителей местечка.

Среди молодого поколения калинковичских краеведов по призванию нужно особо отметить руководителя военно-исторического клуба «Поиск» Евгения Григорьевича Сергиенко и преподавателя истории Владимира Викторовича Гимбута. Хочется верить, что когда-нибудь, благодаря усилиям названных и еще пока не проявивших себя патриотов-краеведов в школах и других учебных заведениях нашего города и района появится факультатив с таким, примерно, названием: «Родиноведение: Калинковичская земля».

Сегодня калинковичане могут ознакомиться с историей своего города по десятку различных научно-популярных и краеведческих книг, вышедших в свет за последние три десятилетия. Некоторые из них изданы городскими властями к различным юбилеям, но большая часть, и самые интересные – благодаря бескорыстной помощи нескольких калинковичских уроженцев и патриотов. Это председатель Гомельского отделения Белорусского фонда Мира Т.И. Глушаков, председатель правления Новгородского отделения Российской академии бизнеса и предпринимательства М.Д. Скибарь, проживающий в США ветеран войны и труда Н.Р. Рошаль, генеральный директор минской фирмы «Белгазавтосервис» М.А. Супрунович, частный предприниматель В.С. Шевченко.

В.А. Лякин

 

Об истории еврейской общины Калинковичей и некоторых ее представителях читайте в нижеперечисленных очерках книги «Калинковичи и калинковичане»:

МЕСТЕЧКО

ГОРОДСКИЕ ЛЕГЕНДЫ

УЛИЦА ПОЧТОВАЯ (СОВЕТСКАЯ)

УЛИЦА ЗЕЛЕНАЯ (КРАСНОАРМЕЙСКАЯ)

УЛИЦА БАРАНОВСКАЯ (КАЛИНИНА)

УЛИЦА ГИМНАЗИЧЕСКАЯ (ЛУНАЧАРСКОГО)

ДОПРИЗЫВНИКИ

ИЗВОЗЧИКИ

ВЕСЕННИЙ ВЕТЕР РЕВОЛЮЦИИ

ДЕЛО НЭПМАНА РАБИНОВИЧА

МЭР МЕСТЕЧКА

ПАМЯТЬ ОГНЕННЫХ ЛЕТ

Опубликовано 16.10.2021  13:19

 

БЕЛАРУСЬ КУЛЬТУРНАЯ. КРУПНЫЙ ПЛАН: ЛИЧНОСТЬ И ВРЕМЯ (2)

Глазами любви, или Человек, которого не хватает

Пишет Инесса Ганкина

* * *

В этом материале вместо интервью я вынуждена искать другой жанр. Ведь речь пойдёт о человеке, которого нет с нами уже два с половиной года. Знакомьтесь, Вера Готина (28.12.1944, г. п. Ганцевичи, Брестская область, БССР – 25.11.2017, Минск, Республика Беларусь) – художник, музыкант, композитор, руководитель культурных проектов, волонтёр Минского еврейского общинного дома.

Вашему вниманию предлагается смесь воспоминаний, ретроспективного репортажа о творческом содружестве, анализа наследия и многого другого.

Знакомство

Один из принципов моей жизни – всегда быть готовой к неожиданным подаркам судьбы. Идешь ли в новое пространство, отправляешься ли в путешествие – держи глаза и душу открытыми, не бойся знакомиться с новыми людьми, ведь кто-то из них может остаться в твоей жизни навсегда и круто изменить её к лучшему. Так случилось и в тот раз.

Лет десять тому назад оказалась я в одной из библиотек города Минска. По случаю Хануки шёл обычный небольшой концерт. Кто-то из выступавших уже был мне знаком по публикациям, а кто-то – лично. Поразила меня всего лишь одна участница – женщина с аккуратной седой стрижкой. Она как бы «оформляла пейзаж», заполняя паузы своим немыслимым джазом. Хочу признаться, что джаз – это одно из моих любимых музыкальных направлений, но в этом случае было не просто хорошее исполнение стандартов, а плавное перетекание музыкальной ткани от джаза к еврейским мотивам, от них – к популярным мелодиям моей юности, и всё это сцепленное и приправленное авторской интонацией.

Естественно, руководствуясь своим правилом («не бойся знакомиться») и чувством благодарности за подаренную радость, я подошла к исполнительнице, представилась, выразила своё восхищение и подарила последний экземпляр своей второй книги, не забыв оставить на всякий случай телефон для связи. Честно замечу, что мне уже давно хотелось услышать хоть одно музыкальное произведение на свои стихи. Какова же была моя радость, когда спустя две недели в квартире раздался телефонный звонок. Вера напомнила о нашем знакомстве, сказала, что прочла мою книгу раза три и рискнула набросать какие-то мелодии к моим текстам.

Вера очень стеснялась, когда на каких-то презентациях я представляла её как композитора или художника. О причинах этого, которые, безусловно, крылись в трагичной истории жизни, речь ниже, а в тот момент я просто пошла в гости – слушать «музыкальные наброски». И «понеслось», как любит говорить современная молодежь…

Прекрасный тандем

Это определение – «прекрасный тандем» – взято из Вериной надписи на моей третьей книге «Плоскости времени». Книга вышла из печати незадолго до её смерти (в 2017 г.) и была щедро украшена компьютерной графикой Веры. Но лучше обо всём по порядку.

За годы сотрудничества мы выпустили два музыкальных диска – «Чешуя времени» (2013) и «Радость радуги» (2015), альбом с Вериной графикой «Памяти местечек», уже упоминавшуюся книгу «Плоскости времени», провели множество культурных мероприятий: презентаций, музыкально-поэтических композиций и т. д., и т. п.

 

Разумеется, всё это не могло случиться без помощи и участия активных и неравнодушных людей, речь о которых пойдёт ниже, но сначала хочется немного описать нашу творческую кухню. Кухня эта размещалась или на маленькой Вериной кухне, где прекрасно пился свежезаваренный чай, либо в её рабочем кабинете, он же – спальня, он же – гостиная, возле невероятного пианино родом из XIX века.

Начинала Вера с внимательного вчитывания в поэтический текст (а тексты в книге «У века на закорках» сложны для восприятия: ломаный ритм, нагромождение метафор, масса культурных отсылок). Всё это она лихо «расшифровывала», в чём я неоднократно убеждалась, а потом разворачивала – порой совсем в неожиданном ракурсе.

Крайне важным для меня было соблюдение принципа «В начале было слово…», т. е. от Веры никогда не поступало никаких просьб «сделать рыбу», подправить что-то в тексте. Он брался в своей полноте и законченности, и весь волшебный музыкальный замок вырастал на тексте, как на фундаменте.

В качестве примеров предложу разные по теме, характеру звучания и видеоряду музыкальные композиции: «Памяти еврейских общин Беларуси» и «Маленький джем». Говорить о музыке сложно, а часто просто бесполезно… Предлагаю просто внимательно послушать и посмотреть видеоряд.

Но вернёмся на творческую кухню. Когда музыкальная композиция была готова в первом приближении, я получала возможность её услышать, внести какие-то пожелания, а затем, после длительной доработки, происходила её обкатка на каком-либо культурном мероприятии.

Замечу с болью, что огромное количество музыкальных композиций на мои тексты, а также на тексты Ольги Переверзевой и Елизаветы Полеес, так и остались в черновиках. Хорошо, что хотя бы часть из них прозвучала на последнем творческом вечере Веры Готиной «Художник и время» в мае 2017 года. (Возможность сделать профессиональную видеозапись с этого последнего вечера не представилась, зато можно увидеть и услышать запись с презентации диска «Радость радуги», автор видеозаписи Ирина Запольская, Минск, 25.03. 2015 г.)

 

Примерно в 2014 году Вере подарили хороший ноутбук, и она начала сходу осваивать его многочисленные возможности. Хочу заметить, что Вера прекрасно обучалась всему новому, постоянно стремилась расширить свой кругозор и разнообразить умения. Уж не знаю, кто из многочисленных друзей установил на компьютере программу для создания рисунков. Вера нырнула в это пространство как в море: рисовала днями и ночами, осваивала всё новые приемы, расширяла тематику, экспериментировала с изображениями.

За два с половиной года Вера создала более 2000 графических работ. Говорить о них ещё сложнее, чем о музыке. Поэтому воспользуюсь мнением специалиста. Елена Спиридонова, директор Минской галереи «Славутасць», где в апреле-мае 2016 г. прошла первая персональная выставка нашей героини в Минске, сказала, что, увидев графику Веры Готиной, она поняла душу еврейского народа. Работы В. Готиной – бесконечная галерея женских образов (романтичных и смешных, трагичных и трогательных), цикл «Еврейские праздники» и «Местечко», невероятный профиль Авраама, обращённый к вечному небу.

Авраам

Рош а-Шана

Пурим

Из цикла «Местечко»

«Дамы и шляпки»

Можно смело сказать, что в графике Веры Готиной широко понимаемая еврейская тема была центральной.

После краткого обзора творческой кухни настал момент поговорить о судьбе нашей героини.

Жизнь и судьба

Сами дата и место рождения – декабрь 1944 г., только что освобожденная Беларусь – говорят внимательному читателю о многом. Жизнь началась в детском доме, а со своей матерью Вера встретилась уже взрослой, и отношений с ней не поддерживала… Там была какая-то трагическая история, которую она не рассказывала, а я не лезла в душу.

Примерно в возрасте двух лет Веру усыновила бездетная и хорошо обеспеченная семья из Минска. Вскоре в этой семье появилась собственная дочка. Приёмный отец обратил внимание на музыкальные способности Веры и отправил её учиться в музыкальную школу имени Александровской в Минске (1955–1962 гг.).

Вера с великой благодарностью вспоминала своих преподавателей, среди которых было много евреев. Район Минска (Шорная и окрестности) был густо населен еврейскими семьями, и девочку, рано оставшуюся без приёмной матери, привечали и даже подкармливали сердобольные еврейские соседки. Так состоялось первое соприкосновение нашей героини с еврейским миром.

Отметим, что в белорусском музыкальном мире того периода на разных уровнях звучал мощный еврейский акцент. Не обратить на него внимание мог только глухой… Девочка успешно закончила музыкальную школу и поступила в Минское музыкальное училище имени Глинки (1962–1964 гг.). Но потом внезапно умер приёмный отец, сводная сестра фактически выгнала Веру из дома. Лишённая каких бы то ни было средств к существованию Вера бросила учёбу и отправилась работать на завод. Главной радостью жизни стала заводская самодеятельность и возможность играть на пианино.

Так прошло четыре года жизни, а в 1968 году один из сердобольных преподавателей музучилища фактически за руку привёл юную Веру в Белгосфилармонию, где она проработала артисткой оркестра отдела музыкальных ансамблей до 1990 года. В этой богемной жизни было всё: и концерты, в которых весь репертуар был согласован заранее, и относительно свободный выбор музыкального материала в одном из ресторанов Минска. Но любовь к музыкальной импровизации и джазу оставалась неизменной. Вера вспоминала, как услышала первые свинги ещё в минском дворе, а потом всю эпоху застоя слушала музыкальные передачи зарубежных радиостанций. Есть мнение, что с джазовыми ритмами надо родиться, и действительно, эта свобода музыкального высказывания была у неё в крови.

«А как же еврейский акцент?» – спросите Вы. Ну, а какой джаз без евреев? Полагаю, что Вера именно потому «подсела» на мои тексты, что уловила в их ритме ломкие джазовые линии.

Во время перестройки Вере чем только не пришлось заниматься: и отвечать за музыкальное оформление свадеб, и даже работать уборщицей в магазине (на грошовую пенсию не проживешь). Здесь я вынуждена сказать пару слов о её личной жизни. Во время ссоры с приятелями случайно погиб ее единственный взрослый сын. Под влиянием стресса у нее развилась тяжелая форма онкологии, и, как она вспоминала, ей просто не хотелось жить. Но опять в судьбу вмешался случай… Как сказали бы её новые друзья — Божий промысел.

В трудную минуту Веру поддержала община «Брит Хадаша (Новый Завет)», которая помогла восстановиться после тяжелейшей операции, а главное – обрести новый смысл жизни в общении с Богом и людьми. Вера вспоминала, что читала Библию еще в молодости, но её смысл поняла только в зрелом возрасте. Она стала активно участвовать в культурных проектах общины, талантливо исполняла роли еврейских женщин в самодеятельных спектаклях, аккомпанировала солистам, руководила репетициями, выступала на мероприятиях.

Несколько лет Вера была волонтёром в МЕОДе, в частности, аккомпанировала еврейскому хору и участвовала в других культурных проектах. А параллельно писала музыку, рисовала, репетировала дома со своим небольшим творческим коллективом, безвозмездно помогала молодым музыкантам обрести собственный голос, готовила выставки и общалась с друзьями. Одним словом, жила насыщенной творческой жизнью, прервать которую смогла только смерть. В завершении позволю себе личное воспоминание. За неделю до её смерти в хосписе я навестила её вместе с мужем и услышала в его адрес: «Димочка, ты такой красивый! Я обязательно тебя нарисую…». Не случилось…

На этом можно было бы поставить точку, но Вера бы мне этого не позволила, и я хочу завершить материал благодарностями людям, которые помогли Вере в её творческой самореализации, в обретении смысла жизни, были с ней рядом в горе и радости.

Спасибо!

Творческий вечер Веры Готиной в мае 2017 года заканчивался выражением благодарности конкретным людям. Мне кажется, будет очень уместно закончить этот материал таким же образом. Итак, знакомьтесь:

Координатор культурных программ МЕОДа – Елена Фруман, которая постоянно поддерживала творчество нашей героини. Так, в мае-июле 2016 г. в МЕОДе прошла персональная выставка Веры Готиной «Мы живы», там же устраивались презентации наших дисков и других культурных проектов.

Директор учреждения «Мае быць» и владелец усадьбы «Традиции и современность» Лина Цивина, которая осуществляла оформление работ, монтаж выставок Веры Готиной в Минске и Молодечно, организовывала международные форумы «Городок и его еврейская история», а также руководила проектом «Региональные сувениры как средство интеграции местных агротуристических сообществ», в рамках которых успешно проходило выступление творческой группы, возглавляемой Верой Готиной (2015–2016 гг.).

Персональная выставка Веры Готиной «Глазами любви» прошла в Молодечненском Дворце культуры благодаря методисту дворца Галине Беганской, а также в колледже искусств имени Огинского – благодаря сотрудникам кафедры декоративно-прикладного искусства.

Персональная выставка «Мы живы» в галерее «Славутасць» в Минске состоялась благодаря директору галереи Елене Спиридоновой.

Два музыкальных диска (2013, 2015 гг.) не были бы выпущены без профессиональной работы звукорежиссёра Дмитрия Шишигина, авторов обложек Натальи Городецкой и Христины Высоцкой, и, конечно, без творческого труда музыкантов Антонины Потолицыной (скрипка, вокал), Кристины Потолицыной (вокал), Елены Пучковой (вокал), Евгения Галиуллина (губная гармошка), Бориса Френкеля (гобой).

Большую профессиональную помощь Вере постоянно оказывали художники Валентина Слюнченко и Валентина Чепик.

Издатель Роман Цимберов выпустил за свой счёт альбом графики Веры Готиной «Памяти местечек».

И, наконец, СМИ в лице главного редактора интернет-журнала «Стол» Дарьи Краевой («Ищите в себе дары», 02.11.2016) и корреспондента радиостанции «Свобода» Игоря Корнея («Мы жывыя», 15.11.2016), где вышли большие материалы о личности и творчестве Веры Готиной.

Особая благодарность реставратору Игорю Раханскому, который высоко ценил работы Веры, оказывал ей моральную поддержку и материальную помощь.

Творческий вечер и выставка одного дня (май 2017 г.), а также вечер памяти Веры Готиной (декабрь 2019 г.) проходили в рамках культурных проектов галереи TUT.by, за что особая благодарность их организатору Татьяне Бембель.

Тесное творческое сотрудничество и личные отношения связывали Веру Готину с поэтессами Ольгой Переверзевой и Елизаветой Полеес, вокалисткой Натальей Лазука и культурологом Ириной Савеловой (см. альманах «Дзьмухавец» № 14).

И, наконец, невозможно переоценить роль общины «Брит Хадаша (Новый Завет)» в личной и творческой судьбе Веры Готиной. Я не в состоянии перечислить всех её друзей, поэтому упомяну лишь нескольких, на мой субъективный взгляд, особо важных: Вадим и Наталья Вайнило, Светлана Зубарева, Дмитрий Селиханов, Татьяна Гамбург, которая была рядом с Верой до последних часов ее жизни.

И последнее, но очень важное замечание. В интернете есть мемориальный сайт Веры Готиной (veragotina.ru), где можно познакомиться с богатым наследием нашей героини (музыкальное и художественное творчество), прочесть воспоминания о ней, найти ссылки на публикации и т. д., и т. п.

Инесса Ганкина, г. Минск

От ред. belisrael

Мы открыты для публикаций авторов, живущих в разных странах, на темы прошлого и настоящего.

Опубликовано 14.07.2020  14:14

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (125)

Кажуць, жаданне – крыніца пакут, але пры наяўнасці жадання – шалом! Кур’ёзнаватыя падзеі адбыліся з моманту выхаду 124-й серыі «Катлет…»: 20-гадовая студэнтка-феміністка Лізавета падала скаргу на дзеянні А. Лукашэнкі, які дачасна распускае парламент. Матывіроўка скаргі дасціпная: праз «выбары» ў лістападзе 2019 г. Ліза не зможа ажыццявіць сваё права кандыдаваць у парламентарыі (21 год ёй споўніцца толькі ў студзені 2020 г.).

Суд Ленінскага раёна г. Мінска прадказальна адмовіў нашай «Тэруань дэ Мірэкур»: маўляў, прэтэнзіі не па адрасе… Выглядае, што ўказы прэзідэнта «простым смяротным», насупор Канстытуцыі, Грамадзянскаму і Грамадзянска-працэсуальнаму кодэксам, аспрэчыць увогуле нерэальна: суддзі памятаюць, хто іх прызначае і звальняе.

Канстытуцыйны суд у Беларусі фармальна крыху менш залежны ад «галоўнага палітыка» (непасрэдных прэзідэнцкіх прызначэнцаў згодна з арт. 116 Канстытуцыі там толькі палова – праўда, старшыня суда ўваходзіць у іх лік), але да яго яшчэ паспрабуй дагрукайся… Грамадзянам не дадзена права ініцыяваць справу ў КС, а палата прадстаўнікоў, якую жэстачайшэ пазбаўляюць дзесяці месяцаў канстытуцыйных паўнамоцтваў, не шманае.

Меркаванні некаторых дэпутацікаў (даруйце, але дэпутатамі яны стануць толькі тады, калі пачнуць бараніць… калі не выбарцаў, дык хоць сваіх калег і сваё месца працы) ужо цытаваліся. Пасля той публікацыі зноў выступіла Алена Анісім, паразважаўшы: «у прынцыпе зрабіць гэта можна, даць запыт у Канстытуцыйны суд… Калі цалкам парламент, то яно не пройдзе. Можна паспрабаваць склікаць паседжанне палаты прадстаўнікоў, але гэта толькі гіпатэтычна». І спаслалася на ўласны досвед, як у пачатку 2017 г. хадзіла да старшыні ПП з прапановай склікаць адмысловае пасяджэнне, а ён адмовіў.

Мінула два з паловай гады, за гэты час нешта магло змяніцца ў галовах шараговых членаў ПП. Закон аб Нацыянальным сходзе Рэспублікі Беларусь (арт. 76) прадугледжвае шанс на скліканне пазачарговай сесіі па ініцыятыве дзвюх трацін поўнага складу палаты – г. зн. трэба 74 подпісы. Рэальна іх сабраць? З такім настроем, як у А. Анісім, вядома, наўрад ці. Не асуджаю спадарыню, ды нагадаю: прэцэдэнт збору 67% подпісаў такі здарыўся 17 год таму. Было гэта ў рамках грамадскай ініцыятывы «Няміга-1570», створанай у ліпені 2002 г., пра якую каліва пісаў тут.

У канцы лета 2002 г. каардынатар «Нямігі-1570» Якаў Гутман даволі хутка сабраў 10 або 15 подпісаў дэпутатаў ПП, але пасля нашых пасядзелак на Даўмана і Старажоўскай (бралі ўдзел Вольга Вечар, Уладзімір Дзянісаў, Алесь Марачкін, я) і прэс-канферэнцыі на сядзібе БНФ у верасні 2002 г. вырашыў не спыняцца на дасягнутым…

Справаздачы газет «Вечерний Минск», 30.09.2002, і «Народная газета», 20.11.2002

У выніку да лістапада 2002 г. Я. Гутман сустрэўся з 105 дэпутатамі ПП НС (са 109 магчымых) і дастаў 75 подпісаў пад зваротам да А. Лукашэнкі ў абарону гісторыка-культурнай спадчыны. Сёлета я спытаўся ў Гутмана, які зараз курсіруе паміж ЗША і Расіяй, як ён трапляў у Дом ураду. Атрымаў адказ: «Часам праходзіў з гордым відам міма паставога… Часам пропуск заказваў Уладзімір Парфяновіч, нябожчык Фралоў або яшчэ хтосьці. Пасля таго як трапляў у будынак, па кабінетах можна было хадзіць бясконца. Дапамагаў статус прэзідэнта Сусветнага згуртавання беларускіх габрэяў» (14.08.2019).

Як успамінае сп. Гутман, на гутарку з адным дэпутатам ён траціў ад 15 да 45 мінут. (З некаторымі гутарылі і іншыя людзі, намякаючы на тое, што дэпутатам яшчэ трэба будзе перавыбірацца.) Амаль усе суразмоўцы Гутмана гаварылі пра тое, што з варварскім знішчэннем спадчыны пара канчаць. Некаторыя распавядалі пра сітуацыю на «яўрэйскай вуліцы» ў сваіх акругах.

У снежні 2002 г. Лукашэнка «адфутболіў» калектыўны зварот на адрас Тозіка (тагачасны старшыня камітэта дзяржкантролю) і Шэймана (генпракурор), але яўрэйскі актывіст не шкадуе пра затрачаны час: «Па-першае, я зрабіў усё, што мог. Маё сумленне чыстае. Па-другое, кантактаваў з выдатнымі людзьмі. Асабістае знаёмства са 105 дэпутатамі парламента было б моцным фундаментам для далейшай працы, калі б гэта было ў іншай дзяржаве».

Адозва Н. Цыркун да калегаў; пікіроўка А. Тозіка з Ул. Парфяновічам

Дадам, што чын 2002 г. усё ж меў і рэальныя вынікі. Сінагогі на Дзімітрава, 3 і на Нямізе, 3 не аднавілі, але праверка з дзяржкантролю выявіла, што чыноўнікі Мінгарвыканкама мелі намер знесці будынак абласнога ваенкамата – помнік архітэктуры. Ён быў захаваны, і цяпер там філіял гарадскога музея – «мастацкая галерэя Савіцкага». Дзякуючы актывізацыі дэпутатаў удалося не дапусціць будоўлі жытла на месцы могілак часу Першай сусветнай вайны (вул. Чарвякова; цяпер там мемарыял).

Не ведаю, хто б зараз узяўся сабраць 74 подпісы, але і 54 сталі б файнай аплявухай для лукашэнскай адміністрацыі. Ды што 54 – нават 24… Як ёсць жаданне, то з’яўляюцца і магчымасці.

Цвяроза ацэньваючы стан дэпутацкага корпусу (у 2002 г. дзеяла ў ПП «напаўапазіцыйная» група «Рэспубліка», куды ўваходзілі вышэйзгаданыя Парфяновіч, Фралоў…), мяркую, што «выбары» 17.11.2019 усё ж адбудуцца. Дыбаць на ўчастак або не, пакуль што не вырашыў. З аднаго боку, няма ахвоты ўдзельнічаць у мерапрыемстве, якое глуміць Канстытуцыю, але, кіруючыся такой логікай, не варта браць удзел ні ў воднай дзяржаўнай імпрэзе пасля 24.11.1996… Гэта амаль немагчыма, і ёсць доля ісціны ў словах аўтара belisrael Анатоля Сідарэвіча: «Адсутны не мае рацыі». Хаця… я б не надта сумаваў, калі б кандыдаты «альтэрнатыўных сіл» дружна адмовіліся ад удзелу ў «выбарах», як тое прапаноўваў у мінулым месяцы і сам сп. Анатоль 🙂

*

Вычытаў у Івана Шамякіна ў дзённіках, якія харошыя аповесці ён пісаў у пачатку 1990-х. «Зямны рай» («Paradies auf Erden») я сяк-так асіліў, другую потым чытаць не захацелася. Вырашыў спытацца ў Андрэя Федарэнкі, ці сапраўды ён хваліў шамякінскія творы, і вось які быў адказ (13.08.2019):

Тое, што напісаў пра мяне Шамякін – гэта яго літаратурныя фантазіі. Вось вер пасля гэтага дзённікам. Я ўспомніў размову з ім, першы і апошні раз адзін на адзін, у рэдакцыйным кабінеце часопіса «Полымя». Ён друкаваў тады ці то гэты самы «Зямны рай», ці то быў у яго такі раман – «Злая зорка», пра Чарнобыль. Я тады на прозе не працаваў, але чуў, як наракалі людзі ў рэдакцыі на яго слабізну і на пазіцыю аўтара. Шамякін спытаў, як мне яго твор, я пачырванеў і сказаў, што чарнобыльскія рэаліі ён слаба ўяўляе, што ж да яго грамадзянскай пазіцыі, яна мне катэгарычна не падабаецца. Ён нічога не адказаў, але больш мы ніколі ў жыцці не сустрэліся і не перазваніліся.

Мо я пакінуў бы гэты ліст у сваім архіве, аднак… Запісы Шамякіна 1990-х гадоў увайшлі ў збор яго твораў, выдадзены ўжо ў нашым стагоддзі пад грыфам Нацыянальнай акадэміі навук. Выдаўцы і каментатары некрытычна ўспрынялі запіс народнага пісьменніка ад 19.04.1993, гэтаксама як многія іншыя, мякка кажучы, небясспрэчныя заявы Шамякіна (больш падрабязна гл. тут). От такая гістарыяграфія, гэткае літаратуразнаўства… Мо даспею да асобнага артыкула пра фэйкі ў акадэмічным выданні, падрыхтаваным з удзелам кандыдата філалагічных навук Алесі Іванаўны Шамякінай і доктара філалагічных навук Міхася Іосіфавіча Мушынскага (1931–2018, хай ён спіць спакойна).

Фрагменты з т. 22 і 23 збору твораў І. Шамякіна (Мінск: Мастацкая літаратура, 2014)

Але ж ёсць больш уцешныя моманты ў жыцці. Прыйшоў ліст ад небезвядомага актывіста «Народнай грамады» Сяргея Спарыша (у «Катлетах…» была зацемка пра піва «Спарыш» :)) Сяргей не застаўся абыякавым да ідэі «Шахматнага» напою. Чамусьці ён мяркуе, што шахматная дошка звычайна пахне хвояй, а таму прапануе зварыць хваёвае піва… Тым не менш, якой бы ні была матывіроўка, цікава азнаёміцца з разгорнутым пажаданнем ад сацыял-дэмакрата: «Піва на маладых парастках сасны або елкі, можна дадаць трохі ядлоўца. І які-небудзь адпаведны сорт хмелю – каб адчуваўся, нягледзячы на хваёвы пах, але пры гэтым гарманіраваў і дапаўняў. Можа быць, нешта з цытрусавым водарам?» Прыслухайся, о «Аліварыя»! 🙂

С. Спарыш з улюбёным напоем

Пастаянны чытач-глядач серыяла, Пётр Рэзванаў з Мінска, таксама не супраць таго, каб у Беларусі было піва «Шахматнае», але малюе яго іначай: «гэта мусіць быць кактэйль з цёмнага і светлага гатункаў».

У Нацыянальным мастацкім музеі даступныя для агляду карціны юбіляра 2019 г. Якава Кругера, а тутака можна пачытаць падрабязны нарыс пра мастака. Дэманструюць у музеі і работы Льва Дамінскага, Ісака Мільчына, Лейзера Рана.

Андрэй Дубінін наведаў выставу і сфоткаў палатно Л. Рана «Звесткі з Петраграда. 1917 год» (1957). Рэвалюцыя ў чалавечым вымярэнні…

Апрача таго, даўні аўтар belisrael.info распрацаваў лагатып для кніжнай серыі «Гебраістыка Беларусі», задуманай мінскім выдаўцом Раманам Цымберавым. Бусел у ярмолцы і талесе – адсылка да славутага рамана Майсея Кульбака пра зельманскі двор: «Дзядзькі тыя – чатыры стаўпы двара… як калгаснікі, не паснедаўшы, у разлёце белых талесаў, бы старыя буслы, беглі ўдому».

Эскізы А. Дубініна да лагатыпа серыі

Агулам платформа парталу tut.by не цешыць, але сярод інфармацыйнага фастфуду і злёгку прыхаванай прапаганды трапляюцца і годныя матэрыялы. Дзякуючы гэтаму рэсурсу я, напрыклад, даведаўся пра мастачку Яўгенію Магарыл з Віцебска (1902–1987), якая ў 1920-х гадах перабралася ў Петраград…

Вяртаючыся да размовы пра выкладанне літаратуры ў школе: ці ведалі вы, што ў Беларусі міністэрствам адукацыі яшчэ ў 2010 г. зацверджана цэлая вучэбная праграма па яўрэйскай літаратуры «для класаў з вывучэннем мовы нацыянальнай меншасці»? Аўтары – М. Журына, І. Грузман. Добра, што праграма ёсць, і да таго ж не пазбаўленая логікі, але… Штосьці заўсёды будзе лішняе, а чагосьці будзе не хапаць. Асабіста мне не хапае таго ж Кульбака, Эфраіма Севелы… І неяк дратуе сказ «Народный, разговорный язык произведений Сфорима» (гэта пра ўраджэнца беларускага Капыля Мендэле Мойхер-Сфорыма, aka Мендэле-кніганошу, aka проста Мендэле; асобнае слова «Сфорым» знача «кнігі» :)).

Загрузіць вордаўскі файл з праграмай можна тут. Я б не быў супраць атрымаць уражанні пра дакумент ад чытачоў, дасведчаных у літаратуры і педагогіцы. Раптам агульныя намаганні спародзяць нешта лепшае?

Цытатнік

«У Беларусі попыт на здаровых, паслухмяных выканаўцаў з комплексам вывучанай бездапаможнасці, у большай частцы свету – на здаровых, разумных стваральнікаў з высокай гатоўнасцю да самарэалізацыі. Добра, што мы супадаем з сусветным запытам прынамсі ў адным пункце: здароўе» (Віктар Бабарыка, 2019)

«Тэорыі змоў не проста прывабныя… Іх распаўсюд падточвае дэмакратыю і ўмацоўвае таталітарныя рэжымы» (Хемі Шалеў, жнівень 2019)

«Ніводзін новы ідэалагічны прадукт, у тым ліку і той, што прыходзіць да нас з геаграфічнага Захаду, няможна ўспрымаць некрытычна: трэба разабрацца ў тым, што іменна, як і чаму прапаноўвае той ці іншы аўтар» (Андрэй Іларыёнаў, 06.08.2019)

«Мізантропія – добры інструмент для мастака, але яна не можа быць асновай яго светапогляду» (Дзмітрый Быкаў, 09.08.2019)

«Калі доўга весяліцца, гледзячы, як навокал нелянівыя людзі будуюць антыўтопію, то апынешся акурат унутры антыўтопіі» (Іван Давыдаў, 14.08.2019)

«Калі ў вас пастаянна крадуць фігуры з дошкі і мяняюць правілы гульні, то даволі дзіўна марнаваць час на “разумныя хады”, – больш лагічна змахнуць дошку са стала» (Аляксандр Хоц, 15.08.2019)

Вольф Рубінчык

Мінск, 16.08.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 16.08.2019  22:10

Водгукi

“Калі пафантазіраваць, то “Шахматнае” піва магло б быць у двух варыянтах — светлае і цёмнае. Наконт усялякіх дабавак у напой гаварыць не буду — як аматар нямецкіх законаў піўной чысціні стаўлюся да ўсялякіх дадаткаў падазрона )))” (Зміцер Дзядзенка, г. Мінск)  19.08.2019  01:17

“Успомніў свае першыя куплёныя шахматы, 3 р. 60 кап., пачуў непаўторны стук адна аб адну драўляных фігурак, успомніў, чым яны пахлі: лакам і… хвояй. Менавіта так – хвоя – называлі ў нас сасну. Так што Спарыш не памыліўся. Поспехаў Вам!” (Андрэй Федарэнка, г. Мінск) 21.08.2019  09:07

Майсей Кульбак. ВЯЛІКІ ТЛУМ

М. Кульбак

Вялікі тлум

(трэцяя глава з рамана-паэмы “Зэлмэнавічы”)

Вокладка ідышнай кнігі, выдадзенай праз 33 гады пасля смерці Кульбака (Масква, 1971); ілюстрацыя з гэтай кнігі, аўтар – Л. І. Мароз.

*

Уранні стаяў вялікі тлум. Рэб-Зэлмэлэвы двор выглядаў, нібыта мурашнік. Бегалі скрозь мароз у голых хадаках з аднаго дома ў другі. Паўсюдна надараліся стаячыя “паседжанні”.

– Як жа так, гэткая подласць утворана была ў двары рэба Зэлмэлэ!

– Без вясельнага балдахіна-й-блаславення!

– Як жа так, як жа так, гэта ўсё мусіла здарыцца ў нас!

Старыя зэлмэнавічы кругаходзілі з выстаўленымі бародамі, пакрактваючы ды паціскаючы плячыма. Шалапуты паглядалі з-пад казыркоў, адчуваючы зараджаны настрой. А дзядзька Юда быў зусім не ў сабе, як знак таго – ён стаяў сярод пакоя і жаваў бародку. У другім пакоі ляжала Хайэлэ, чырвоная ад сораму, а ён, дзядзька, дзьмуў у гэбель, работаючы з жарам, ды з пылам утлумачваючы ўсё дошцы так, каб мусілі чуць і па гэны бок сцяны:

– Каза, што бяжыш ты? Што, колець гэтак табе авёс?

Да ўсяго дзядзька Юда быў дзіўным чалавекам. Ён быў філосаф і ўдавец. Раптам паклаў ён гэбель на варштат і прыстоіў добрую хвілю з тварам, раздражнёным на свет. Ён надумаў: мелася распіска рэб Зэлмэлэ, што вяселле павінны правіць з музыкам.

Скрыпачка вісела на сцяне, ён зняў яе, падышоў да драўлянай сценцы, дзе па другі бок ляжала Хайэлэ дзядзькі Юды, і пачаў рабіць прыгатаванне. Ён падагнуў бліскучую бародку, прыплюснуў вочы і зайграў.

Гэта, моў, патрабавала азначаць: музыка грае на Хайэлэвым вяселлі.

На пачатку прыйшоў такі напеў, рыхтык як у музыкі падчас захутвання нявесты вэлюмам, але ад яго ўжо пачуўся смяротны павеў, такі самы, як ад спеву на могілках. Шчыкала за сэрца. Затым, аднак, пачаў ён граць на матыў “памінальнай малітвы” напеў аб тым, што цётка Гэся заўчасна пайшла са свету і ня мела шчасця пабыць пры дачцэ пад вясельным балдахінам. Слёзы ліліся з яго вачэй, мокрыя вейкі міргалі па шкельцах акуляраў, і ён ужо ня бачыў анічога прад сабой, толькі прыслухоўваўся да цёмнага натхнення, што ўзыходзіла ўнутры; ён прыслухоўваўся да спеву аб непрыгожай смерці цёткі Гэсі.

Затым ён таксама заграў аб курыцы.

І хто ведае, як доўга дзядзька Юда мог стаяць там, ля драўлянай сценцы, калі раптам пачуліся няціхія хліпы ад гэнага боку, прыдушаны плач, што рабіўся ўсё грамчэй. І чулася, як Хайэлэ кідаецца на падушку і заходзіцца ад слёз.

Дзядзька схапіў конаўку вады і шмыгнуў туды. Хайэлэ лямантавала. Яна ўзнялася абамлелая, каўтанула вады і зноў прыпала да падушкі. Дзядзька Юда пагладзіў яе па галаве ў знак, што ён здаволены нявесцінымі слязьмі, і цішком выйшаў да варштата.

Ён стаў ізноў да сваёй работы з сякерай і гэблем, майстраваў моўчкі ўвесь дзень, і ўжо, здаецца, рашуча кінуў думаць пра няўдалы шлюб. Толькі ўвечару спахапіўся ён, што наўзамен шкапа-самотніка, які быў задумаў ён уранні, ўвечару атрымаўся зэдлік, просты зэдлік.

*

У Бэры назаўтра быў дзень адпачынку.

Адкуль, пытаецеся, ведаюць, калі ў Бэры быў дзень адпачынку? Маецца такі знак: калі Бэра здымае боты, дык гэта паказвае, што ён адпачывае. Тады абарачаецца ён добра тáкі адпачываючым чалавекам. Ён круціцца па дому, басанож, у вялікіх штанах галіфэ, і ласуе з гаршэчкаў, хапае ў цёткі Малкелэ латкі са скаварады, акунае іх у нешта і ўкідвае прост праз рот у чэрава. Газеты чытае ён стойма. Затым усаджваецца ён на тапчан, ногі пад сябе, і пачынае строіць балалаечку.

Бэра ўладае сабе парай грубых песень, якія прынёс з франтоў; яны ляжаць у ім, як у склепе, трапляецца толькі, што ён усё ж выпявае іх. Да пяяння мае ён цяжкі чэраўны голас, а як распяецца, то вочы ў яго вылазяць на лоб ад асалоды.

Пяе ён троху дзіўна.

Ня трэба думаць, аднак, што Бэра займаецца песнямі і забываецца на будзённае жыццё. Выпадае, што адціне ён раптам глыбокі, захапляльны спеў і скажа:

– Мама, у цэрабкопе (цэнтральны рабочы кааператыў – заўв. рэд.) сёння даюць масла!

І затым пяе ён далей з яшчэ большым захапленнем, захлынаючыся, а тая бедная балалаечка прысвіствае.

О, хвала зэлмэнавіцкаму ладу жыцця ў сусветнай гісторыі!

*

Бэра ўжо сядзіць добрых некалькі гадзін на тапчане, з басымі нагамі пад сябе, і грае. Азначае гэта, што жаніх весяліцца ў “сем дзён пасля вяселля”. Кашуля расшпілена, губы надзьмуты, і дубовы голас ідзе з чэрава:

Калі ехаў я ў Растоў-на-Доне,

Узяцьмеў бохан хлеба;

Калі ехаў я ў Растоў-на-Доне,

Зрабіцьмеў буржуям смерць.

А ўдвору кругаходзілі і гаварылі:

– Жонак ім трэба, шалапутам? Трасцы ім трэба.

– Як дайшлі яны, хамулы юрлівыя, да жонак?

І дзядзька Юда ўвайшоў да Хайэлэ ў камору:

– Чаго ты ляжыш? – сказаў ён. – Муж твой сядзіць жа там у коле вучоных мужоў і сыпе выняткамі з Торы!

Бэра тады напяяўшыся быў, як барабан, і пайшоў прэч. Ён не знайшоў нават за неабходнае кінуць слова, што ажаніўся.

*

Пазней увечары, пасля гарачых развагаў-паседжанняў, цётка Малкелэ пусцілася да Бэры ў міліцыю. Вядома тое, што цётцы Малкелэ заўжды добра ўпадае на розум, і цяпер гэта яе ініцыятывай было – пайсці запрасіць Бэру на “пернік-ды-гарэлку”.

– Хай няма яўрэйскага, але кавалачак чалавечага хаця ж мае, што – не?

Яна ішла праз халодны, цёмны калідор, пакуль не знайшла ягоны пакой. Там, паміж рассунутых сталоў, змяшчаўся жаніх – чырвоны, засоплы, і мыў падлогу.

– Як гэта табе пасуе, – раззлавалася яна, – можна ж папрасіць каго-небудзь?

Бэра локцем абцёр вусы і адказаў, што ён нішто сабе патрапіць сваім розумам. Ён адставіў шчотку і прыняў маці з зэлмэнаўскай сардэчнасцю.

Цётка Малкелэ ўселася цалкам паважна, няма чаго спяшацца. Нечага так узяла пяро са стала, паспрабавала на пазногці, і запытала:

– Бэрэ, пяро не дзярэ?

– Не, ну, а што чуваць у вас?

– Ведаеш жа, – яна адказала, – навучаюць троху яўрэйскай, троху рускай…

Так гаварылі кругом ды навокала.

І ня трэба думаць, што цётка Малкелэ забылася ў гэны вечар, па што яна прыйшла. Яна не забылася. Чалавеку трэба ўмець адно падыйсці да чалавека; і не дарма паслалі з даручэннем разумную цётку Малкелэ, хоч дзядзька Юдэ яшчэ ўдзень моцна парываўся, ды ўдзень як запэўніваў, што ён яго там, прыўкраснага зяця свайго, сатрэ ў попел. Цётка Малкелэ ўжо дакладна нічога не забыла, яна, да таго ж нават выказала дапушчэнне, што запісацца ў ЗАГСе неяк ня мае ў сабе моцы. Гэта неяк не да душы.

Бэра ўсміхнуўся.

О тады яна і запрасіла яго на “пернік-ды-гарэлку”. І цётка Малкелэ дадала:

– Зразумела, без цырымоніяў, чаго ж? Дык нешта і мы ёсць таксама шматочкам сённяшняга, камсамолу…

*

Удвору ўзяліся рыхтавацца да ціхага вяселля.

Дымы стаялі над комінамі. Пляцёнкі – раскладзены на сталах, як у былыя гады. Цётка Гіта ведала сакрэт асаблівага сорту мядовага перніка, якім ласаваліся яе далёкія рабіны, ахутаныя блакітнаю смугой. Водары курыцы і шафрану несліся па двары.

Толькі дзядзька Юда яшчэ паглядаў неяк раздражнёна, аднак ужо без злосці. Было ў яго нешта кшталту адзення пясочнага колеру, з карычневым аксамітным каўнерчыкам, як кавалачак рэменя – якое ён якраз вытрасаў на марозе.

Трэба, аднак, яшчэ падыйсці зазірнуць да дзядзькі Зішы ў акно: калі пакажацца ў акне чатырохвугольная барада, на якой ляжыць рука, што прытрымлівае яе моцна, і грэбнем яе, тую бараду, расчэсваюць знізу ўверх, – гэта паказвае, што будуць вялікія ўрачыстасці ў двары.

Так, барада тут!

Цалка прынёс пляшку віна. Такім чынам, у рэбзэвым двары дзеіліся падзеі. Дзядзька Iча ходзіць наўкола ад світання, нібы цішыня ў чалавечым вобразе, нібы глухаваты голуб, толькі падслухоўваючы, што гавораць, і пры тым хоча пазбегнуць цёткі-Малкелэвых позіркаў.

Чаму?

Дзядзька Іча мае звычку прыняць кроплю на гэткіх урачыстасцях, а затым ідзе ён цалавацца з жанкамі. Лічаць, што гэта паходзіць ад яго невялікай хітрамудрасці.

Ссунуўся дзень, зайшоў без захаду сонца. У дзядзькі Юды ўдому запалілі вялікую жалезную лакіраваную лямпу, што вісела ўверсе як цэлая машына. У доме было вельмі чыста. Пахла свежай сасновай дошкай. Толькі ў сенцах яшчэ несла пахам колішніх, пасаджаных на адкорм, гусей. У сенцах яшчэ аддавала смуродам.

Дзядзькі-Юдава бародка блішчэла ад халоднай вады. У сваім дапатопным, нягнуткім адзенні, быў ён падобны на вясковага папа, што заблукаў сюды, да зэлмэнавічаў. Пазней падвялі да сенцаў бабу Башу ў адзеннях старадаўняй каралевы. На ёй ззяла палярыначка з чорных пацерак у тысячы цёмных колераў. На галаве мела яна цэлы гародзік кветак. Дзядзька Іча ўсунуўся з памытай галавой, барада кругом троху адхапнута нажнічкамі. Затым праніклі дзядзька Зіша і цётка Гіта. Дзядзька Фоля, зразумела, быў непрыйшоўшы, бо яго ў маленстве пакрыўдзілі. Пазней за ўсіх прыйшоў Цалка дзядзькі Юды, злашчаснік, адукаваны, які заўсёды паглядае ў кніжкі. Ён той, што з новых вучоных, калі выкажа нехта слова, зараз жа ўскоча, здзіўлены:

– Як? Што вы сказалі?

І запіша ён адразу тое ў кніжачку. А злашча вадзіўся ён з бабай, што таксама ня ёсць прыкладам для моладзі. Яшчэ мае манеру ён: ён пазбаўляе сябе час ад часу жыцця, але гэта не належыць да спраў.

Паселі пры стале з зэлмэнаўскім спакоем і пачалі чакаць на жаніха.

*

Як толькі Бэра з’явіўся на парозе, сватоў апанаваў вялікі вусціш, бы не на вяселлі. Нават кідалі позіркі са страхам, з дрыжыкам у вейках. Святочная грамада выглядала надта падазрона, і праз тое Бэра на тым жа месцы сказаў:

– Як магчыма заўважыць па розных знаках, тут збіраюцца правіць прыгожае вяселле? – і ён паглядзеў на разадзетую Хайэлэ, што сядзела на падушках на самым пачэсным месцы ў куце, вышэй за ўсіх. – Так ці не?

– Нягож – не, – адказаў дзядзька Юда злосна, – малая радасць, га?

Дзядзька Юда адказаў з уколам, бо дагаджаць людзям ён ня ўмеў.

Тады Бэра выняў газеты, каб чытаць. Гэткім манерам зэлмэнавічы пачалі здагадвацца, што вяселле тое пойдзе ўжо не зусім мірна. Толькі разгарачаны дзядзька Іча, з падвязаным стужачкай каўнерам, яшчэ сядзеў, гатовы прыняць кроплю. Раптам атрымаў ён жончын шчык у калена: цётка Малкелэ гэтак пад сталом дала яму знаць аб сваёй роспачы, ён таксама пачаў аглядацца наўкола з падазрэннем.

Калі Бэра перачытаў газеты, выпусціў ён з вуснаў знаёмае іржанне і пачаў пазіраць на лямпу, гэта была ўжо вядомая яго манера ў такіх выпадках. Як мяркуюць, усеўся ён вымаўчаць вяселле.

Гэта не надта вялікая здольнасць, аднак і яе таксама трэба ўмець. Бэрэ гэтую справу праводзіў на такі манер:

Ён сядзіць спакойна, як сядзіць часам нехта на вакзале і чакае, калі яго цягнік мусіць ужо нарэшце прыйсці; гледзячы на лампу і прытым вымоўчваючы камяні-маўчуны гэткія, што клаліся на душы сватоў, нібы лямец. Па дзесяці хвілін моўчы ўва ўсіх зрабілася цёмна ў вачах.

Чалавек сядзеў і вадзіў людзям, паглядаючы і рэжучы халодна направа і налева, бы мароз.

Першым, хто не вытрымаў, быў дзядзька Юда. Ён перагнуўся праз стул, і ягоныя чорныя вострыя вочкі вылезлі поверх акуляраў:

– Можа, вымавіш ты калі слова, прыўкрасны зяць мой?

На дапамогу яму прыйшоў збляднелы дзядзька Іча:

– Вымаві слова, кажу я табе, боўдзіла, бо гэта ж твая радасць, тваё вяселле!

– І што тут табе такога зрабілі? – пачала прасіць цётка Малкелэ.

Тады Бэра адказаў памалу:

– Кіньце мне дурыць галаву, бо я сяджу і думаю аб нечым іншым.

– То дай жа і нам таксама ведаць, аб чым, напрыклад, чалавек думае? – дзядзька Юда не папускаў.

– Вось сяджу я, і я думаю, – сказаў Бэра, – якім чынам магчыма тут электрыфіцыраваць двор.

Зэлмэнавічы пераглянуліся. Зэлмэнавічы ня ведалі гэтага ані ў якіх злых снах. Здаецца, што аб двары няма чаго думаць, а калі мусяць-ткі ўжо дадаць – ага – рэбзэвы двор так і папусціцца абдумваць, дык цяпер таксама ня той час на гэта. Гэта дзядзька Юда тáкі растлумачыў яму, і прытым падаў ужо на далікатны манер, бо ён ня быў з тых людзей, якія ўмеюць замоўчваць справу.

Бэра ўзняўся, запрасіў Хайэлэ, яна мусіла апрануцца, і жаніх-нявеста пайшлі прэч.

Ганьба была вялікая. Сваты сядзелі вакол стала з доўгімі тварамі і глядзелі ў настольнік. Раптам на дзядзьку Юду найшло вар’яцтва. Ён схапіў пляшку віна і трахнуў вобземлю. Ён узяў сябе за ўласную бародку, быццам хочучы яе выдраць з усяе плошчы сяўбы.

У доме наступіў добры пярэпалах. Людзі пасунуліся да дзвярэй, толькі дзядзька Зіша стаяў спакойна, поўна заліты ўсмешкай, што аж пырскала з-пад вейкаў, і цягнуў волас з барады:

– Людскія дзеці!..

Тады дзядзька Юда ўпіўся ў яго, нібы шруб, і пачаў ківаць пальцам:

– Чакай, Зіша, не пабіла яшчэ цябе воспа і не шчасціла табе на адзёр, у цябе таксама яшчэ маюцца дачкі!..

На гэта дзядзька Зіша адказаў халодна і грунтоўна, хаця ў яго і пабялеў нос:

– То павінны тáкі ведаць, – сказаў ён, – што Зішы-зэгармайстаравы дачкі правіцьмуць вяселле ат якраз паводле запавету Майсея і яўрэйскага народу.

Пры ім ужо стаяла цётка Гіта і трымала за рукаў: дзядзька Зіша быў яўрэем хваравітым. Паколькі ён пачаў гаварыць, то ўжо толькі ён і гаварыў далей ды раіў, каб мусіў брат ягоны лепей дбаць аб уласнай дачцэ, Хайцы, яна павінна, нябога, не забыцца на маўленне ў кумпаніі са сваім дарагім “цудам”.

Аднак чаму ў дзядзькі Зішы збялеў нос?

Пераклад з ідыша: Андрэй Дубінін, 2018 (С)

* * *

Ад рэд. Знакамітая кніга Майсея Кульбака пад назвай “Зэлмэнавічы” (або ўсё ж “Зэлмэнянцы”?) рыхтуецца да друку ў выдавецтве Рамана Цымберава. Калі выйдзе – мы не ведаем. Вялікі тлум – вялікія загадкі…

А вось што ведаем: 07 кастрычніка 2018 г. а 19-й гадзіне ў Гродне (вул. Лялевеля, 46, творчая прастора “ДОМ46”) пачнецца лекцыя нашага аўтара, прысвечаная М. Кульбаку. Больш падрабязна аб праекце – тут. Прыходзьце.

Апублiкавана 01.10.2018  18:55

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (80)

Ізноў-такі шалом! Час бяжыць, нештачкі мяняецца да лепшага, нешта – да горшага, нешта зусім не мяняецца. Вось і серыял у 2015–2018 гг. прэтэндаваў быў на тое, каб быць выспачкай стабільнасці. Удала ці не, вырашаць чытачам-гледачам.

Бянтэжыць апошнім часам раз… гільдзяйства па-ізраільску, калі левая рука не ведае, што робіць правая. У сакавіку свет абляцела навіна пра тое, што загадчыца гаспадаркі ізраільскага пасольства ў Паўднёва-Афрыканскай рэспубліцы пазбавілася ад металічнай скульптуры, якая каштавала мінімум 100 тыс. долараў, без згоды кіраўніцтва… Шмат у чым расчароўвае і якасць працы пасольства ў Мінску: Алон Шогам, які працуе тут паўтара года, наўрад ці горшы за свайго папярэдніка Шагала (цяжкавата быць горшым…), аднак і ён дапусціў нямала, мякка кажучы, спрэчнага.

Сёлета, дый летась, нямала беларусаў, ахвотных трапіць у Ізраіль, каб наведаць сваякоў ці проста пабачыць блізкаўсходнія цікавосткі, атрымалі «халодны душ». Некаторыя нават сядзелі ў «малпоўніку» аэрапорта Бен-Гурыёна не адны суткі, перш чым іх адправілі назад. Гэта ценявы бок бязвізавага рэжыму: зараз рашэнне, пускаць або не пускаць турыстаў у краіну, спехам прымаецца афіцэрамі пагранічнай службы.

У маі беларускія дыпламаты мелі, здаецца, сур’ёзную размову з ізраільскімі, нейкі пратэст быў заяўлены на ўзроўні віцэ-прэм’ера РБ… І вось надоечы пасол Ізраіля ў Мінску вымушаны быў даць тлумачэнне: «У Ізраіль едзе нямала людзей, зацікаўленых там працаваць. Таму ізраільская памежная служба часам забараняе ўезд. Нават, прызнаюся, памылкова, людзям, якія не хацелі туды ехаць працаваць. Але што рабіць… Падалося службоўцам, што так і было» (tut.by, 09.07.2018). Натуральна, такія меланхалічна-адстароненыя развагі не задаволілі ні дэпартаваных, ні большасць патэнцыйных турыстаў. Наведвальнікі пачалі кідаць кпіны кшталту: «Трэба і нам пры ўездзе кожнага другога яўрэя на Акрэсціна завозіць, правяраць на тэрарызм» (рэйтынг камента: +106-10), «Што значыць “падалося”? Калі падаецца – маліцца трэба. На такіх пасадах павінны працаваць прафесіяналы» (+74-1). Рэзюмаваў «Цар» з Беларусі: «Заўсёды лічыў Ізраіль разумнай дзяржавай, з развітай прававой сістэмай, а тут такое. Ну дык трэба туды і не ездзіць…» (+72-1).

Міжведамасныя канфлікты (у гэтым выпадку – паміж міністэрствамі замежных спраў і турызму, з аднаго боку, і ўнутраных спраў, з другога) – звычайная справа ў Ізраілі. І падобна, што нават прэм’ер-міністр не мае паўнамоцтваў, а мо жадання, каб іх развязаць. Свежая інфа пра кіраванасць краіны: 9 ліпеня Нетаньягу заяўляе, што разам з Ліберманам вырашыў неадкладна закрыць КПП «Керэм Шалом» (паміж Ізраілем і сектарам Газа); назаўтра пункт працуе, як нічога ніякага.

Няўзгодненасць дзеянняў, што вынікае з не(да)кампетэнтнасці службовых асоб, можа мець і трагічныя вынікі. Адна з трагедый адбылася не ў сутычках з палесцінцамі, а ў «мірнай» пустыні Арава. Нагадаю: інструктар курсаў перадармейскай падрыхтоўкі не меў ліцэнзіі, і кіраўніцтва пра гэта ведала. Старшакласнікаў, пераважна дзяўчат, не папярэдзілі пра рэальную небяспеку паходу па рэчышчы Нахаль-Цафіт і пра зменлівае надвор’е, 26.04.2018 яны трапілі ў пастку… Паводка ўнесла 10 маладых жыццяў.

17-гадовы Цур Альфі мог бы выбрацца са смяротнага рэчышча, аднак ратаваў іншых і спазніўся… Ён загінуў як герой; зрэшты, краіну, якая «на роўным месцы» мае патрэбу ў героях, шчаснай не назавеш.

Звонку выглядае, што Біньямін Нетаньягу, 1949 г. нар., пры ўсіх яго станоўчых якасцях, усё ж «заседзеўся» на сваёй пасадзе, якую займае з сакавіка 2009 г. Тое, што ён не толькі прэм’ер-міністр, а і міністр замежных спраў (з 2015 г.), наўрад ці ідзе на карысць тым самым справам. Гэтая георгіеўская стужка 9 мая, «вась-вась» з Пуціным… Ужо даўнавата, відаць, дзейнічае прынцып Пітэра.

Іншы палітычны доўгажыхар нядаўна адзначыў 24 гады ва ўладзе. Дакладней, «Рыгорыч» у ёй акурат чвэрць стагоддзя: калі дэпутата Лукашэнку з падачы старшыні Вярхоўнага Савета ў чэрвені 1993 г. выбралі старшынёй часовай камісіі, ён атрымаў рэальныя рычагі ўплыву на чыноўнікаў, да яго пацягнуліся актывісты з КДБ, МУС… Задачай той камісіі было змаганне з карупцыяй, пад гэтым жа сцягам яе старшыня выйграў выбары 1994 г. Наколькі паспяхова змаганне вялося ўвесь гэты час, можна скеміць нават з апошніх навін. Бяруцца пад варту кіраўнікі сярэдняга звяна і «крыху вышэйшага за сярэдняе» (дырэктар Палаца спорту, старшыня райвыканкама, намеснік міністра, а то і экс-міністр), не кажучы пра бізнэсоўцаў, і канца-краю гэтаму не відаць. Напрошваецца выснова – у Беларусі, нягледзячы на ўсе пагрозлівыя варушэнні вусамі, за 20 з гакам гадоў так і не створана сістэма эфектыўнага падбору кадраў ды іхняга стымулявання.

Рыба псуецца з галавы. Калі Канстытуцыя перапісваецца пад аднаго чалавека, калі дзеці адной службовай асобы заранёў маюць прывілеi ды лезуць шпунтамі пад усе бочкі, то цяжка чакаць самаадданасці ад падначаленых. Які сэнс потым жаліцца, што нават у адміністрацыі прэзідэнта нейкі начальнік аддзела «злоўжываў службовым становішчам»… У 2005 г. я атрымаў паперку аб заканчэнні першых «антыкарупцыйных» курсаў у Рэспубліканскім інстытуце вышэйшай школы, так што ведаю, пра што разважаю 🙂

Калі сур’ёзна, то не пераацэньваю вартасці тых сумбурных курсаў. І без іх наступствы адмоўнага адбору ў дзяржаўнай сістэме – а таксама ў «трэцім сектары» – кідаліся б у вочы.

…Некаторыя будуць дзівіцца, адкуль «растуць ногі» ў падвышэння(ў) пенсійнага ўзросту і ў «антыдармаедскіх» дэкрэтаў. Ну, трэба ж кімсьці заткнуць дзіркі, якія вылазяць у бюджэтах, не? 🙁 Дапускаю, нехта даўмеўся ўжо і да хітрай схемы: падштурхнуць сотні тысяч беспрацоўных – пад пагрозай занясення ў спіс «дармаедаў» – да рэгістрацыі ў якасці індывідуальных прадпрымальнікаў. Потым можна паказаць графік з ростам долі малога бізнэсу ў Беларусі экспертам з МВФ і Сусветнага банка, дастаць новыя крэдыты… Няўжо забугорныя эксперты пойдуць правяраць, працуюць насамрэч тыя ІП або не? 😉

Нямала ў свеце й пазітываў. Кітайскія ўлады выпусцілі з-пад хатняга арышту ўдаву нобелеўскага лаўрэата Лю Сяабо, якую зваць Лю Ся, і дазволілі ёй выехаць за мяжу (у час арышту бедная Люся зарабіла сабе масу хваробаў). Яе вершы – «сумесь шоўка і жалеза» (С).

У Віцебску па вуліцы Шагала, 5а, адкрылі выставу «Осіп Цадкін. Вяртанне», якая прадоўжыцца да 18 ліпеня, у Барысаве, як нагадвае Аляксандр Розенблюм з Ізраіля, пяць год ужо дзейнічае экспазіцыя «Барысаў яўрэйскі» (арганізатар – мецэнат Уладзімір Слесараў). У Бабруйску пенсіянеры вывучаюць – або ўспамінаюць – ідыш, а рабін Шауль гатуе макарону і ратуе сцены старой сінагогі.

Памяркоўны гумар: «Пагонi» з макароны і бульбы, створаныя нейрасецівам. Фота адсюль.

Ёсць неблагія шансы на тое, што ў кастрычніку 2018 г. на будынку музея ў Мсціславе за кошт фундатараў будзе ўсталявана мемарыяльная дошка ў гонар земляка, мастака Ізраіля Басава (1918–1994). Калі за справу ўзяўся сам дырэктар Магілёўскага абласнога мастацкага музея Аляксандр Хахракоў, яна, дальбог, проста не можа не скончыцца поспехам!

Праславіліся і Калінкавічы – у горад на Гомельшчыне завітала група акцёраў з Купалаўскага тэатра, паказалі спектакль па кнізе «Радзіва “Прудок”» Андруся Горвата. Між іншага, у гэтай кнізе ёсць і «яўрэйскія» згадкі: «У 1920 годзе Прудок быў уцягнуты ў савецка-польскую вайну, і мой прадзед схаваў у пограбе сям’ю габрэяў… Каб даведацца, што габрэяў, якіх хаваў у пограбе мой прадзед, звалі Зэльдай і Ізыкам, мне давялося сёння выпіць сто грам самагонкі з інфарматарам…», etc.

У Мінску Андрэй Хадановіч апублікаваў новы пераклад з Мойшэ Кульбака – гэты верш даступны ў «Нашай Ніве» (дадам, за саветамі яго перакладаў Генадзь Кляўко). Выдавец Раман Цымбераў задумаў «габрэйскую серыю», дзе першым пунктам – Кульбакавы «Зельманцы» ў новым, завершаным ужо перакладзе Андрэя Дубініна.

А вось мінская прэзентацыя кнігі французска-брытанскай даследчыцы Клер Ле Фоль у канцы чэрвеня 2018 г., лекцыя гэтай доктаркі навук пад эгідай пасольства Францыі, яе інтэрв’ю выклікаюць змяшаныя пачуцці. З аднаго боку, кажуць, кніга 2017 г. напісаная паводле дысертацыі, якую я чытаў у 2006 г. і збольшага ўпадабаў. З другога… бясспрэчна таленавітая аўтарка, нягледзячы на мае з ёй дыскусіі (напрыклад, тут), так і не пазбавілася ад фанабэрліва-паблажлівага стаўлення да калегаў, і гэта псуе ўвесь «кампот». У інтэрв’ю: «Беларусь проста ігнаруе праблему [датычнасці беларусаў да Катастрофы яўрэяў], нібыта яе няма. Гэта яшчэ савецкі падыход. Былі і праведнікі, якія ратавалі габрэяў падчас вайны, і былі калябаранты — і ў Беларусі, і ў Літве, і ў Польшчы. У Беларусі, напэўна, у меншай ступені, але ніхто гэтага не вывучаў». Так ужо і «ніхто»? Таксама не спецыяліст у гісторыі Другой сусветнай вайны, з ходу (à brûle-pourpoint) згадаю, аднак, тутэйшых гісторыкаў Аляксея Літвіна, Ігара Сервачынскага, Алеся Белага… Шчэ ў пачатку 1990-х гадоў падрабязна распавядаў пра юдафобію ў калабаранцкіх выданнях Сяргей Жумар.

Даволі павярхоўна трактуе даследчыца з Саўтгемптана і больш знаёмыя ёй праблемы: «Я вывучала спадчыну Зьмітрака Бядулі, гэта клясык, і гэта ён стварыў ідэю дружбы паміж габрэямі і беларусамі, міт аб талерантнасьці беларусаў». Можа быць, тут цяжкасці перакладу або наўмыснае спрашчэнне ад «Радыё Свабоды»… Насамрэч ідэя «дружбы народаў» закладвалася ў беларускіх нацыянальных колах перад першай расійскай рэвалюцыяй – сярод іншага, з мэтай больш эфектыўна процістаяць імперскаму ўціску. З першых выпускаў газета «Наша Ніва» (заснаваная ў 1906 г.) усцяж прапагандавала, калі ўжываць сучасную тэрміналогію, талерантнасць беларусаў да яўрэяў, пра што пісалі Іна Соркіна… і мая жонка Святлана Рубінчык. Змітрок Бядуля, пры ўсёй да яго павазе, пазнаёміўся з газетай толькі ў 1909 г., пачаў жа рэальна ўплываць на грамадскую думку прыкладна ў 1912 г. – так што не стварыў ён ідэю, а падтрымаў і зрабіўся ейным «жывым увасабленнем».

На жаль, для К. Ле Фоль, як і для многіх іншых замежных госцяў, сімвалы/жэсты часцяком апынаюцца важнейшымі за рэальнасць («грамадства спектаклю» руліць 🙁 ). Іначай мне цяжка сабе патлумачыць, чаму яна лічыць «самым высокім момантам у беларуска-габрэйскіх стасунках» пачатку ХХ ст. дэкларацыі Самуіла Жытлоўскага 1921 г. На той час міністр нацыянальных меншасцей Беларускай народнай рэспублікі прадстаўляў хіба купку сваіх знаёмцаў, дый сама БНР перайшла ў разрад эмігранцкіх летуценняў. Рэальна пік названых стасункаў выпаў на перыяд з лета 1917 г. да вясны 1918 г., калі яўрэі і беларусы стварылі адзін спіс перад выбарамі ў Менскую думу, калі ва Усебеларускім сходзе ўдзельнічалі і яўрэйскія дэлегаты, калі ў протаўрад БНР (Народны сакратарыят) увайшлі даволі ўплывовыя прадстаўнікі «абшчыны», Белкінд і Гутман, калі ўстаўныя граматы БНР рэдагаваліся і па-беларуску, і на ідышы…

Няма сувязі паміж малапаспяховымі міжнароднымі захадамі Жытлоўскага (1921–1923 гг.) і тым, што «ідыш быў прызнаны дзяржаўнай мовай у БССР». Калі каму і дзячыць за афіцыйнае прызнанне ідыша ў 1920–30-х гадах, дык падпісантам Дэкларацыі аб абвяшчэнні незалежнасці ССРБ (31 ліпеня 1920 г.), дзе гаварылася пра роўнасць чатырох моў, – у прыватнасці, бундаўцу Арону Вайнштэйну, старшыні Менскай гарадской думы ў 1917–1918 гг.

«Вольфаў цытатнік»

«Гламурызацыя вайны часта правакуе яе пачатак, таму што людзі не вельмі разумеюць, што такое на самай справе вайна» (Ірына Прохарава, 11.04.2018)

«Бясконцая множнасць крыніц абясцэньвае інфармацыю як такую, а таксама абнуляе маральнае ўздзеянне любой падзеі». (Дзмітрый Быкаў, 10.07.2018)

 

Вольф Рубінчык, г. Мінск

11.07.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 11.07.2018  15:49

Водгук д-ра Ю. Гарбінскага (12.07.2018):
Чарговы выдатны тэкст. З глыбокай – і таму «жывой» – аналітыкай. 

 

Д. Шульман. Пра пляж і не толькі

Акурат год таму гутарылі мы з ізраільска-беларускім літаратарам, які жыве ў Эйлаце. За гэты час Уважаемый Давид Ефимович (так яго звалі на заводзе, каб адрозніць ад іншага Давіда) напісаў дзве аповесці і некалькі апавяданняў. І выпусціў новую кнігу, якую можна набыць у Мінску…

  

– Аднойчы я вырашыў зрабіць «барысаўскую» кнігу, дзе ўсе героі барысаўцы, пра іх жыццё да і пасля вайны. – гаворыць Давід Шульман. – Я хацеў, каб той час не згубіўся – наколькі гэта ўдалося, не ведаю, але стараўся. Прысвяціў кнігу блаславенай памяці маіх бацькоў-барысаўцаў – Яфіма і Розы Шульман. Назву даў па аповесці «Жанчына валіць з ног, жанчына ставіць на ногі», ёсць такая прыказка на ідышы («A vajb varft fun dy fis un shtelt af dy fis»). У кнізе шмат таго, што я ўжо друкаваў, але ёсць і зусім новыя апавяданні (напрыклад, «Вучуся быць шчаслівым» – гісторыя сустрэчы капітана-яўрэя, які вярнуўся з вайны, дзяўчынкі-яўрэйкі і яе дзядулі; там і пра выратавальнікаў дзяўчынкі, простых людзей…)

Гэтай кніжкай я кажу: «Не забывай мяне, Барысаў». У бліжэйшы час плануюцца тры прэзентацыі: уласна ў Барысаве (магчыма, у музеі), у мінскай яўрэйскай суполцы на вул. В. Харужай і ў кнігарні Логвінава. На кніжным кірмашы ў канцэртнай зале «Мінск» (у Рамана Цымберава) мая кніга ўжо прадаецца. Тыраж невялікі, частка адправіцца ў Канаду.

Д. Шульман у санаторыі «Крыніца» пад Мінскам, чэрвень 2017 г.

Зараз працую над сямейнай хронікай, першая частка ўжо гатовая. Думаю, дзве часткі хронікі разам з новымі аповесцямі ўвойдуць у наступную кнігу. Праўда, мы разважаем, а той Хлопец, што наверсе, Ён вырашае. Апошнім часам я мінімум два-тры разы на тыдзень хадзіў на мора – яно дае натхненне. Адзін знаёмы пенсіянер, у яго бацька з Беларусі, але сам нарадзіўся ў Ізраілі, кажа: «Калі я ўваходжу ў мора, я адзін чалавек, калі ж я выходжу, то на дзесяць гадоў маладзею». Мы з ім сустракаемся, размаўляем – трошкі на ідышы, а больш на іўрыце, вядома.

Запісаў Вольф

Прапануем новае апавяданне з новай кнігі (выдавец – Зміцер Колас, Мінск, 2017).

Давід ШУЛЬМАН

Пра пляж і не толькі

Гэта быў час, калі мужчыны і жанчыны купаліся ў рэчцы паасобку. Мужчыны з правага боку ад моста, на «ямках» – там глыбіня метры пад тры і водная «пляма» метраў пад дваццаць у даўжыню. Жанчыны злева ад моста: той пляж быў утульнейшы дзякуючы кусцікам, што засланялі від з другога берага і моста – такі зручны для адпачынку, непраглядны, зялёны куток поплава.

На мужчынскім беразе была толькі трава, і за метраў трыццаць ад берага – купіны, за якія можна было нават схавацца. Зусім не хаваючыся, за тымі ж купінамі пасвіліся каровы пад кіраўніцтвам Пецькі Грабяшка. Каб трапіць на вадапой, яны міналі пляж, пакідаючы калі-нікалі свае ляпёхі, і спускаліся да вады бліжэй да моста, дзе бераг уваходзіў у рэчку. На «ямках» бераг быў вышынёй два метры, і там было зручна даваць з разбегу нырца.

Чаму яны, мужчыны і жанчыны, аддзяліліся? Дык таму, што купальных гарнітураў яшчэ не было. Жанчыны купаліся ў трусах і «цыцкатрымальніках», ва ўсіх адной непрывабнай мадэлі і аднаго колеру. Такая паўсядзённая бялізна: дома, у горад, на рэчку – адно і тое ж. Купацца ў гэтым побач з мужчынамі лічылася непрыстойным. Пра прыгожую жаночую бялізну большасці яшчэ было нічога не ведана, а тым болей не відана.

Мужчыны ў сябе купаліся хто ў чым: у звычайных сямейных чорнага колеру майтках да каленяў ці ў гаткес, кальсонах, белых з тасёмкамі знізу. Трошкі пазней з’явіліся плаўкі, з чорнага саціну з белымі тасёмкамі збоку, на сцягне. Надзяваліся яны на адну нагу, далей укладвалася «гаспадарка», потым абгортвалася другая нага і завязваліся тасёмкі. Ці былі яны зручныя? У параўнанні з кальсонамі – безумоўна, і выглядалі прыстойней, і пераапранацца было зручней: надзеў паверх майткі, развязаў тасёмкі і плаўкі пачыналі звальвацца. Трошкі пацягнуў, і яны ўжо ў руцэ.

* * *

Калі да Сташкевічаў прыехала семнаццацігадовая ўнучка з Таліна і запыталася ў бабулі, дзе ўсе купаюцца, тая адказала «за мостам», але не сказала, з якога боку. Бо гэта разумелася само сабой, што з левага. Разумелася для мясцовых.

У пляжны гарнітуры – кароткіх майтачках і станіку аднаго і таго ж колеру і з кветкамі на тканіне – Соня стала зоркай на мужчынскім пляжы. Кальсоны, чорныя майткі і плаўкі з тасёмкамі з аднаго боку, а з другога – голы жывот і доўгія ногі, якія ўтыкаліся ў пругкую попку. Соня давала нырца, плавала, выходзіла на бераг і скакала на адной назе, нахіліўшы галаву ў бок – выганяла ваду з вушэй. Трэсліся грудзі, цудоўныя маладыя ножкі танчылі пляжны танец. З вады тырчалі сівыя, лысыя і маладыя галовы. Пра эротыку яшчэ ніхто не ведаў, але назіралі нашы мужыкі за Соняй, высунуўшы языкі і страціўшы мову.

З таго лета нашы жанчыны пачалі «даставаць» па блаце гарнітуры і купацца з мужчынамі на «ямках». Тыя таксама набывалі плаўкі прыбалтыйскага вырабу. Яны былі розных колераў у выглядзе кароткіх шчыгульных майтак. Спачатку гэта было незвычайна, бо пасля вады плаўкі так абляплялі «гаспадарку», што рукі аўтаматычна сунуліся да яе, прыкрываючы так званы сорам.

Так з’явіўся ў нас агульны пляж.

* * *

Амаль у гэты самы час насупраць ужо былога жаночага пляжа адбылася сітуацыя з Андрусём Пашкоўскім. Юнак, трошкі за дваццаць, спартыўнага складу, любіў купацца голым. І паколькі жыў на беразе рэчкі, то проста выходзіў з брамкі, скідваў майткі і даваў нырца. Месца нялюднае, але, паплаваўшы, ён выходзіў з вады, на ўсякі выпадак прыкрываючыся цнатліва ўнізе далонямі.

І вось той раз, калі ён ужо сядзеў, абкруціўшыся ручніком, і паглядаў на ваду ды на другі бераг, там паказаліся трое дзяўчат. Яны былі шумлівыя, гучна размаўлялі і смяяліся. Няспешна распрануліся і кінуліся ў ваду. Голыя. Альбо не заўважылі Андруся – той быў ад іх метраў за дваццаць, – альбо, наадварот, добра бачылі і таму распраналіся павольна, тварам у яго бок. Андрусь адчуў нейкую нязручнасць. Прысеў на кукішкі, жадаючы заставацца непрыкметным.

Дзяўчаты – было ім гадоў па дзевятнаццаць – адна суседка, Алена Свірская, і дзве яе сяброўкі з Лядзішчаў-блядзішчаў. Лядзішчы – ваенны гарадок на мяжы горада, а ў народзе, калі пра яго заходзіць гаворка, наперадзе звыкла дабаўляюць літару «Б». Зусім не таму, што там з мараллю надзвычай дрэнна. Там, як і паўсюль, дзе афіцэры на вучэннях, а маладыя жонкі не працуюць. Але вернемся на наш бераг. Дзяўчаты, паплаваўшы, падурэўшы ў вадзе, выйшлі. Іх целы былі стромкія і пругкія, прыгожай формы попкі падкрэслівалі талію. Яны разам павярнуліся ў бок Андруся ўсім целам. І ён убачыў… Дзяўчаты былі ў тым узросце, калі закон сусветнага прыцягнення яшчэ не зрабіў адвіслымі іх грудзі і не абцяжарыў зады. Спецыялісты па ўцехах кажуць, што самыя каштоўныя грудзі тыя, якія можа абхапіць мужчынская далонь. Менавіта такія былі ў Алены і яе сябровак. І яшчэ чорныя трохкутнікі ўнізе, тыя, што разганяюць фантазіі.

Андрусь адчуў пад ручніком напружанне, якое хутка павялічвалася. Лёгкі жар прабег пад скурай. Думкі пагналі кроў уніз жывата.

А дзяўчаты разаслалі посцілку і, не выціраючыся, ляглі на жывот. Было дзевяць раніцы, месяц ліпень, ласкавае сонейка.

Увечары Андрусь убачыў іх у старым парку на танцах. Дзяўчаты дзёрзка глядзелі на яго, а ў вачах і на вуснах мільгала ўсмешка. Яны ж, вядома, бачылі Андруся раніцай. І як ён заходзіў, і як выходзіў з вады. Таму і самі паказаліся, пакрасаваліся, ведаючы, што сваёй прыгажосцю не пакінулі яго ў спакоі, ха-ха!

* * *

– Мотэль, куды ты ідзеш?

От, Наста, усё ёй трэба ведаць, каб пасля, як паштальён, разносіць па дварах.

– Іду пакупаць яйцы.

– У краму ці да Камарыхі?

– У рэчку Сху.

– Ой, Мотэль, усё жартуеш. Ну, бывай.

Мотэль апошні, хто купаецца яшчэ ў кальсонах. Яму шэсцьдзесят, ужо не працуе і калі-нікалі ходзіць на рэчку купацца. Вось і сёння, ён распрануўся і ўвайшоў у ваду. Плавае, метраў пяць наперад, потым столькі ж назад. Становіцца, адпачывае. Ён высокі, метр восемдзесят. Вада даходзіць яму трошкі вышэй ад пояса, і таму з берагу не бачна, што ён у кальсонах.

Мотэль выходзіць з вады, абціраецца ручніком, потым глядзіць па баках. Бачыць некалькі дзетак непадалёк. Ён здымае кальсоны, выкручвае іх і зноў надзявае. Раптам чуе з кустоў голас Насты: «Вельмі нават нядрэнна глядзіцца! Так, Марыя?» Наста забылася пра тое, што сядзіць у засадзе. Што робіць Мотэль? Ён паварочваецца ў бок кустоў, спускае кальсоны да каленяў і паціху хістаецца.

– Як табе не сорамна, Мотэль! – кажа выходзячы з хованкі Наста, і следам выходзіць яе сяброўка Марыя, абедзве саракагадовыя жанчыны.

Мотэль хутка нацягвае кальсоны, надзявае штаны і на голыя грудзі пінжак, падхоплівае астатнія рэчы і сандалі, пакідае бераг. Ён не з сарамлівых, але ж такога павароту не чакаў. Неяк усё адбылося нечакана і непрыстойна. А можа гэта і нядрэнна? Жыве ён адзін, а тут балбатуха Наста…

Ён вяртаецца дахаты, ідзе на грады па агурок, выпівае шклянку чырвонага віна. Мільганула думка пра тое, што ўсё ў гэтым свеце верціцца вакол двух самых прыцягальных месцаў, і месцы гэтыя паміж ног. Дык за тое, каб яго месца магло яшчэ сустракаць… Мотэль выпівае яшчэ і ўкладваецца на кушэтку.

Прачынаецца ад грукату ў шыбіну акна. Там надвячорак і… Марыя. Паказвае бутэльку віна і просіць, каб Мотэль адчыніў дзверы…

Часы простыя, большасць людзей жыве аднолькава бедна, але лічыць, што жыве добра. Чарга па хлеб, па абутак і адзенне, якія калі-нікалі ў канцы месяца «выкідваюць» у продаж.

Але гэта не тут. Тут простае лета, спякота, няхуткае жыццё. Плямы посцілак займаюць выган побач з «ямкамі». На іх жанчыны, дзяўчаты ў прывабных позах. Смяюцца з хлопцаў, што сноўдаюць сюды-туды, кідаючы ў іх бок галодныя погляды.

Жыццё!

Апублiкавана 19.06.2017  22:47