Tag Archives: Сергей Жумарь

«От буквы “П” мы начали движенье…»

Привет! Нудным быть не хочется, да и страх в Беларуси, что бы там ни говорили, захватил далеко не всех. В то же время «Комеди-клаб» я здесь устраивать отказываюсь. «Нужно что-то среднее, да где ж его взять?..» (С) Поищем. «Анахну бадэрэх», как назывался бюллетень Израильского центра в Минске лет 20 назад. Сиречь «Мы в пути».

Автор С. Маршак, но это не точно

Ну вот, 4-5 сентября отгремели (отшелестели?) «Дни белорусской письменности» в Копыле, открылись аллея писателей, памятник Тишке Гартному работы скульптора Павла Войницкого.

Теперь в городе два Тишки: один пожилой, 2000 г. выпуска, другой моложавый

Даже Менделе Мойхер-Сфорима организаторы вспомнили, судя по этой статейке (а будем себя хорошо вести, так в следующий раз и Абрама Паперну припомнят во всю мощь!). Но заголовок в «СБ» угарный, конечно: «Писатели и книги в порядке». Ни фига себе в порядке: уже рассказывал, сколько умерло членов Союза белорусских писателей только за июль-август 2021 г. (не менее шести из менее чем пятиста). Сейчас кратко поведаю о потерях «литературного цеха» Беларуси с начала года, называя покинувших нас членов двух союзов, СБП и СПБ:

В. Ф. Гируть-Русакевич, В. Н. Киселёв, Ф. В. Шкирманков – январь;

Л. Г. Матюхин, Р. И. Реутович, А. К. Сульянов – февраль;

И. А. Муравейко – март;

М. А. Карпеченко, А. К. Клышко, И. В. Малец, В. А. Попкович – апрель;

И. К. Стадольник – май;

Л. К. Леванович (Леонов) – июнь;

Г. Б. Богданова, В. Л. Лясковский, В. Н. Сивчиков – июль;

А. С. Василевич, А. С. Рязанов, С. Ф. Цыплюк – август.

Многим было за 70 или за 80, но это не значит, что их творческий потенциал иссяк. А, к примеру, прозаику и издателю Владимиру Сивчикову исполнилось всего 63, поэтессе Галине Богдановой – 60…

В августе из-за претензий госорганов ликвидированы были Белорусский ПЕН-центр и Белорусская ассоциация журналистов, служившие какими-никакими опорами для пишущих людей. Из-под удара по-прежнему не выведены Союз белорусских писателей и Общество белорусского языка (ТБМ). Как минимум трое литераторов сейчас находятся за решёткой со статусом политзаключённых: я об Алесе Беляцком, Павле Северинце и Александре Федуте. В июне 2021 г. поэт-пчеловод, организатор «Медовой премии» 59-летний Микола Папеко был осуждён на два года «химии» по надуманному (чтобы другим неповадно?) «хороводному делу». Несколько месяцев под домашним арестом сидит драматург Юлия Чернявская… И т. д.

Короче говоря, празднества в Копыле, даже абстрагируясь от неподавленной эпидемии COVID-19, видятся ежели не «пиром во время чумы», то чем-то к нему близким. Вполне логично, что «Национальную литературную премию»-2021 в одной из номинаций получила самодовольная посредственность – отставной крупный чиновник, отметившийся на своих должностях разве что ревностным насаждением «госидеологии», гонениями на всяческое свободомыслие.

Невесел этот год и для историков Беларуси. Начался он со смерти видного геральдиста Анатолия Титова (27.11.1947 – 05.01.2021; тоже, кстати, состоял в СБП), затем ушли доктора исторических наук Аркадий Русецкий (01.11.1942 – 10.01.2021; был членом СПБ), Леонид Лыч (08.02.1929 – 17.01.2021), Мария Беспалая (25.11.1948– 15.02.2021)… В мае, как упоминал уже, не стало Евгения Анищенко и Сергея ЖумаряЛетом скончались кандидаты исторических наук Олег Иов (19572021), Варвара Кухаренко (1981–2021) и Владимир Гуленко (1954–2021), человек, интересовавшийся моими публикациями в журнале «ARCHE». И вот на днях – печальная весть о безвременном уходе ещё одного моего читателя, Владимира Ляховского (05.02.1964 – 07.09.2021). В 2015 г. мы полемизировали по переписке; обзор его opus magnum, книги «Ад гоманаўцаў да гайсакоў. Чыннасць беларускіх маладзёвых арганізацый у 2-й палове ХІХ ст. – 1-й палове ХХ ст. (да 1939 г.)», был помещён на belisrael.info здесь.

В. Кухаренко, В. Гуленко, В. Ляховский

Пожалуй, Владимир Викторович Ляховский заслуживает отдельной публикации. Пока же приведу отрывки из его посмертно опубликованной беседы с корреспондентом «Радыё Свабода», в переводе с белорусского:

Депутат и историк Игорь Марзалюк, который постоянно высказывается против бело-красно-белого флага, не специалист в этом деле. Ни в вопросе символики, ни в истории коллаборационизма в годы ІІ мировой войны. Его сфера интересов как историка — период Средневековья. Поэтому здесь он выступает как пропагандист общества «Знание»… Когда он как медиевист высказывается по этой теме, то лишь показывает свою профнепригодность и политическую ангажированность.

Или возьмём [Вячеслава] Даниловича (бывший директор Института истории Академии наук, ректор Академии управления при президенте. — «РС»). Он защищал диссертацию по теме Западной Беларуси, и она была неплохая. Но то, что он говорит на нынешней должности, его уровень аргументации, — это вызывает у меня чувство стыда за нашу науку.

У нас существуют клише и стереотипы по истории белорусского коллаборационизма периода ІІ мировой войны. Они сформиировались в советское время. А вопросы символики вообще не исследовались в советские и постсоветские времена.

Это попытался сделать Алексей Литвин в своей монографии. И знаете, что получилось? Почти два года ему не утверждали докторскую диссертацию. Для других историков это был урок, что тему лучше не трогать, ибо она не диссертабельная…

В 1989 году в газете «Звязда» состоялся «круглый стол» насчёт национальной символики, который вёл Валентин Жданко. Там самым знающим человеком в этом вопросе был геральдист Анатолий Титов, который не так давно покинул нас. О 1920-х и более поздних годах, об использовании национальной символики он знал больше, чем и Литвин, и [Николай] Сташкевич, и иные более маститые по своим званиям историки.

Ведь только теперь начинается серьёзное изучение темы войны. Только теперь что-то делается по этой проблематике независимыми и неангажированными историками. А тот «круглый стол» доказывал, что даже наша профессура не владела этой темой. А те, кто владел, как Литвин, включали внутреннего цензора.

В 2000-х годах в Институте истории [Академии наук] пытался восстановиться Станислав Рудович. Это один из авторитетных исследователей нашей государственности и БНР. Тот же Данилович отказал ему, сказав, что его тема неактуальна для Института.

Недавно в Институте истории ликвидировали геральдический сектор и уволили одного из авторитетнейших геральдистов Алексея Шаланду. А ныне пропагандисты призывают опираться на факты…

Многие суждения покойного вполне резонны. Как известно тем, кто следит за моими публикациями, я — за вдумчивую экспертизу при максимально возможном дистанцировании науки от идеологических влияний. И, соответственно, за академическую автономию историков (как, впрочем, и иных исследователей). Возможна ли такая автономия в ближайшем будущем на наших просторах — другой, весьма непростой вопрос.

Разумеется, упомянутое в интервью общество «Знание» не поможет эмансипации учёных, уже по той причине, что оно — химерное, «государственно-общественное». Деятелями из администрации оно видится как «один из главных инструментов донесения актуальной общественно-политической, историко-культурной, научно-популярной информации до граждан нашей страны и даже шире за пределы Беларуси». Пардон, a чем же занималась армия платных идеолухов последние лет 15 — на всяких «днях информирования» и проч.? Может, взыскать с них деньги в бюджет за ИБД неэффективную работу? 😉

Будь нынешняя система поистине рациональна, она (ради экономии ресурсов, а то даже ради выживания…) оставила бы что-то одно: или главное управление идеологии в администрации президента + его «щупальца» на местах, или общ-во «Знание» с несколько увеличенными полномочиями. Но подобные системы не умеют сокращаться, что доказал ещё тов. Сирил Паркинсон в своих незабвенных «Законах». Машину, которой отказывают тормоза, останавливает обычно стена…

Ещё одна утрата – в апреле 2021 г. на 42-м году в украинской Виннице умер историк-идишист Анатолий (Нафтоле) Кержнер, о чём я узнал с запозданием. Жаль, очень жаль. С А. Кержнером участвовали мы в киевском семинаре 2014 г. (он – в более «продвинутой» группе), Анатолий ездил с Алесем Астраухом в большую экспедицию по еврейским местам Украины, Беларуси, Польши… Кроме того, украинско-еврейский историк выступил научным редактором книги о евреях старой Случчины, что вот-вот увидит свет в переводах с идиша, иврита и английского.

Видеоролик о том самом семинаре

А. Кержнер (19792021)

***

Пятого сентября посмотрел я новый западный боевик с примесью фэнтэзи «Шан-Чи и легенда десяти колец». На любителя (драки «по-восточному» приелись ещё три десятилетия назад), но вот что интересно – и, пожалуй, характерно для «их нравов». Публике не только демонстрируются «весёлые картинки», но и внушаются нехитрые – зато действенные – нормы поведения. Например, «провинился – признай это и больше не наступай на те же грабли», «против более опасного врага можно объединиться с менее опасным – во всяком случае, следует заключить перемирие»; «бесполезных людей нет – даже непрофессионал(-ка), оказавшись в нужное время в нужном месте, способен(-на) на многое» и т. п. Утешительное, в общем, кино.

Удастся ли здешним киношникам в ближайшее время снять нечто моральное, но без морализаторства? Ответьте, коли знаете…

А 9 cентября побывал на открытии выставки «Меер Аксельрод. В лёгких красках оживает время», устроенной музеем Янки Купалы по инициативе Михаила Яхилевича (внук художника, живёт в Израиле) и при содействии Евро-Азиатского еврейского конгресса. С интересными речами выступали Лариса Финкельштейн, Александр Радаев, ещё кто-то. Андрей Дубинин прочёл стихотворение Зелика Аксельрода (брата Меера) на идише, прокомментировал отдельные строки.

Л. Финкельштейн, А. Дубинин

Что касается самих работ – их лучше раз увидать…

Много времени это не займёт, зал небольшой, экспонатов всего две дюжины. Но коллекционер и знаток искусства Радаев заметил, что в таком объёме Меер Аксельрод (1902–1970) выставлялся в Минске ровно 100 лет назад, в сентябре 1921 г.

Произведения М. А. всегда изящны и содержательны – спасибо организаторам за доставленную радость. Единственное, что слегка зацепило: М. Яхилевич обмолвился, что поэт Зелик Аксельрод в современной Беларуси забыт. Не совсем так – поэт фигурирует в справочниках, Гирш Релес о нём немало вспоминал, в научно-популярных книгах писал о судьбе З. А. и я… В 2014 г. под эгидой «Шах-плюс» вышла почтовая карточка с изображением З. Аксельрода, а в 2021 г. музейщица Юлия Миколуцкая выпустила в Минске целый набор карточек «Еврейские писатели», в т. ч. с Аксельродом. Полагаю, любителям литературы имя друга и переводчика Янки Купалы достаточно известно; другое дело, что литература & её любители всё чаще загоняются под плинтус (см. выше).

Вольф Рубинчик, г. Минск

10.09.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 10.09.2021  21:33

Май драматычны і трывожны (В. Р.)

Шалом. У прынцыпе, загаловак – усё, што вам трэба ведаць пра маё самаадчуванне, дый пра далейшы тэкст. Але… Наконт «атмасферы татальнага страху» ў Беларусі паспрачаўся б – у прыватнасці, з «Еўрарадыё». Так, «оптам» прымаюцца манструозныя папраўкі ў заканадаўства, палітвязням за закрытымі дзвярыма судоў раздаюць драконаўскія прысуды (напрыклад, Паўлу Севярынцу і Сяргею Спарышу – сем і шэсць гадоў калоніі), у калоніі памёр палітвязень, партал tut.by прыдушаны «фінансавай міліцыяй» ды мінінфармам.

Збянтэжыла, што адносна малады чалавек – мінспортаўскі начальнік нацыянальнай каманды па шахматах – узяў на ўзбраенне рыторыку 1930-х гадоў…

З ліста Ю. Борсука ад 12.05.2021, апублікаванага на openchess.by. Я б на месцы суддзі чэмпіянатаў РБ усё ж не выказваўся «ад імя і па даручэнні» шахматыстаў краіны

Трыста смерцяў ад COVID-19 штомесяц (паводле афіцыйных звестак) аптымізму таксама не дадаюць. І тым не меней запалоханасць грамадства дыскрэтная, а не татальная.

У ноч на 8 мая нейкія зухі, скарыстаўшыся з адсутнасці віжоў, аднавілі мурал на мінскай «Плошчы Перамен»… Але ўжо к 10:30 08.05.2021 ён быў зафарбаваны; неўзабаве ў дворык вярнуліся міліцэйскія патрулі. Было і стала

Ёсць такая думка – мяркую, тыповая: «У нас зараз антыжнівень, і пакуль што не зразумела, калі ён скончыцца. Розніца паміж антыжніўнем і жніўнем [2020 г.] у тым, што тады ўсе падзеі выклікалі спадзяванні на пазітыўныя перамены ў краіне. Навіны сёння – гэта контррэвалюцыя» (Аркадзь Несцярэнка, nmnby.eu, 26.05.2021). Ну, я-та не дужа зачароўваўся жнівеньскімі падзеямі, таму не расчараваны дазвання, і цяпер не так «балюча падаць». Вернемся на 9 месяцаў назад?

Пасля правалу перамоў аб зняцці кандыдатур Дзмітрыева і Чэрачня на карысць Ціханоўскай размовы пра тое, што «грамадства яднаецца», і без таго мала абгрунтаваныя, гучаць як летуценні… Да згуртавання альтэрнатыўных сіл у Сінявокай – як да Масквы пехатою (03.08.2020).

З нэймінгам у альтэрнатыўных сіл нешта зусім не бліскуча. Уцякач з Беларусі Валерый Цэпкала, які прапанаваў стварыць «Фронт нацыянальнага ратавання», няйначай настальгуе па сваёй дыпламацкай маладосці. Арганізацыя з такой назвай («Фронт национального спасения», ФНС) актыўнічала ў Маскве пачатку 1990-х, у ёй вялі рэй усялякія Зюганавы і Макашовы (13.08.2020).

Не я адзін апасаўся, што «каардынацыйная рада пры Ціханоўскай» будзе эвалюцыянаваць у бок чарговай гаварыльні (успомніўся «Нацыянальны выканаўчы камітэт» – «ценявы ўрад» Беларусі 1998 г.). Як склад прэзідыума рады, агучаны 19 жніўня, так і тое, што прэзідыум вырашыў не выбіраць сабе старшыню (усе сем чальцоў быццам бы раўнапраўныя), не пераканалі мяне ў адваротным (20.08.2020).

Вынікі палітычных баталій падводзіць пакуль што рана, але я схіляюся да думкі, што адміністрацыя РБ у цэлым адбіла пратэстныя хвалі… Прызнайма, што за апошні тыдзень рэакцыянеры скарысталі з памылак «прагрэсіўных колаў» і адваявалі сабе нямала прасторы (31.08.2020).

У катэгорыю ныцікаў/панікёраў мяне за тыя тэксты не запішаце, бо ўсцяж адзначаў і станоўчыя моманты. Справа не ў тым, што аўтар дужа праніклівы… Проста мне даўно за 40, і многае ў жыцці, на жаль ці на шчасце (хутчэй на шчасце, бо «што не забівае, тое робіць мацнейшым»), ужо здаралася. Напрыклад, гісторыя з пасадкай самалёта «Ryanair» у Мінску на фоне «пісьма ад салдат Хамаса» жыва нагадала… эпізод з перахопам аднаго майго сціплага праекта, а менавіта шахматнага часопіса.

Папраўдзе, не было і няма ахвоты заглыбляцца ў акалічнасці інцыдэнту 23 мая. Да афіцыйнай версіі (дакладней, версій, бо паведамленні службоўцаў розняцца) хапае пытанняў, але мяне найбольш уразіла тое, што электронны ліст пра ўяўнае мінаванне самалёта, паводле паштовага сэрвісу ProtonMail, быў адпраўлены ў аэрапорт «Мінск» праз 24 мінуты пасля таго, як з аэрапорта паведамілі пілотам «Ryanair» пра мінаванне. Што нямала гаворыць пра тое, cui bono i cui prodest.

Скажаце, буржуазныя паштары ўсё высмакталі з пальца? Ды наўрад ці. Гэта ж вельмі па-тутэйшаму: зрабіць штосьці пазней, чым трэба, без клопатаў аб прычынна-выніковых сувязях, у спадзеве, што ніхто нічога не будзе правяраць (самае брыдкае, па-мойму, – замоўленыя следчымі «экспертызы», скіраваныя на тое, каб апраўдаць і прадоўжыць арышт «экстрэмістаў»). І, калі што, спісаць праблему на «выпадковасць».

Вось як было з адным звальненнем у пачатку стагоддзя… Паводле Працоўнага кодэкса, наймальнік абавязаны быў пісьмова паведаміць прычыны, з якіх звальняе, але мне падсунулі на подпіс «голы» загад, што само па сабе з’яўлялася падставай для аднаўлення на працы і выплаты кампенсацыі. Калі я звярнуўся з іскам у раённы суд, адказчык прынёс паперку з «абгрунтаваннем» звальнення, змайстраваную постфактум, з якой у дзень звальнення работнік быццам бы адмовіўся знаёміцца. Мае пратэсты не ўразілі ні пракурора, ні суддзю, ні вышэйшыя інстанцыі.

Маладую юрыстку, якая заднім чыслом падпісала акт аб адмове і «вызывающем поведении» (так, гэтае клішэ ўжо тады цыркулявала ў дзяржустановах), неўзабаве таксама зволілі. Знайшоў беспрацоўную, пагутарыў… Ёй было няёмка, але ж адклікаць свой подпіс не пажадала, спаслаўшыся на цяжарнасць і нежаданне «зноў лезці ў бруд з гэтым выдавецтвам». Як той казаў, «я чалавек незлапамятлівы – зраблю зло і забудуся». Бог табе суддзя, Юля Чэ… Прынамсі дзякуючы табе і тваім калегам я лепей зразумеў дробязнасць і помслівасць сістэмы.

Паводле заявы мінадукацыі, мяне ў 2003 г. выпадкова ўзялі на працу ў створаны мною ж часопіс. Загадчык кафедры, былы генпракурор і старшыня канстытуцыйнага суда, у 2015 г. выпадкова праліў каву на ведамасць, пасля чаго была выпраўлена «тэхнічная памылка» ў дачыненні да асоба цэннага студэнта («не залічана» ператварылася ў «залічана»). Калі ў жніўні 2020 г. «Комсомольская правда» крыху асмялела і пачала актыўна асвятляць масавыя пратэсты, у буйной друкарні, падначаленай мінінфармацыі, раптоўна зламаліся машыны для тыражавання газеты. Чамусьці менавіта ў «пратэстным» мікрараёне «Новая Баравая» (не так даўно пабудаваным) знікалі вада і ацяпленне – у лістападзе 2020 г., а потым у студзені 2021 г. Асуджаны закрытым судом Вітольд Ашурак ні з пушчы ні з поля валіўся на падлогу ў шклоўскай калоніі, а 21 мая ўзяў ды памёр у 50-гадовым узросце. У «Боінгу», прыземленым у Мінску 23.05.2021, зусім выпадкова апынуліся Раман Пратасевіч і Софа Сапега, да якіх у КДБ РБ была парачка пытанняў.

Р. Пратасевіч, С. Сапега. Крыніца

Гібрыдная вайна з іншадумствам? Ладна, рабяты, але тады не абурайцеся, што ў вашых «залатых пёраў» выпадкова знікаюць мікрафоны на кніжнай выставе – гэта шчэ паўбяды. Горай будзе, калі ў затуканых вашай сістэмкай дактароў выпадкова не акажацца патрэбных вам прэпаратаў, або медычны транспарт захрасне ў дарозе, або… Не пагражаю, а разважаю – «эфект бумерангу», ён такі. Дарэчы, а ў кнізе прарока Асіі (8:7) што было сказана?

В. М. Ашурак (19702021). Фота адсюль

Нават не буду, на манер небезвядомых персанажаў, лемантаваць «Спыніцеся!» Каб спыніцца, трэба мець спраўныя тармазныя прылады, а я не ўпэўнены ў іх наяўнасці на нашым «Тытаніку»… хай будзе «караблі».

Усяго толькі мульцік, павучальны мульцік з пародыяй на «My heart will go on»

У парадку інфармацыі: капітан «Тытаніка» Эдвард Сміт, які ў красавіку 1912 г. загінуў разам з ім, к таму часу прыблізна чвэрць стагоддзя кіраваў рознымі пасудзінамі, яму было за 60, збіраўся быў пайсці ў адстаўку… Не-не, ні на што не намякаю 🙂

Паслухайце яшчэ адно выкананне кшталту «Lo-Fi», пачытайце апісанне.

На ютуб-канал ніколі насамрэч не рабіў стаўку, ды «няхай будзе».

***

Сумна ад таго, што ў маі наш свет пакінулі двое беларускіх гісторыкаў, якія, між іншага, мелі дачыненне і да іудаікі. З Яўгенам Анішчанкам (27.10.1955 – 16.05.2021) некалі перамаўляўся па тэлефоне, калі ён быў чытачом газеты «Анахну кан»/бюлетэня «Мы яшчэ тут!». Мае самвыдавецкія намаганні спецыялісту падабаліся; прыйшло ад яго пару лістоў…

Яшчэ ў тым стагоддзі я занураўся ў кнігу Я. Анішчанкі, прысвечаную тутэйшым яўрэям: «Черта оседлости. Белорусская синагога в царствование Екатерины II» (1998). Але, каб яе асіліць, пажадана ўсё ж мець адмысловую падрыхтоўку, якой тады не меў. Зараз прапаную спасылку на іншае, больш актуальнае выданне «Эвакуацыя апазіцыі», укладзенае апальным гісторыкам пазней.

Ганаровы архівіст Беларусі Сяргей Жумар (10.11.1958 – 19.05.2021) ведаў пра маё існаванне, але на кантакт не выходзіў, а я не напрошваўся, пры тым, што чытаў і цаніў некаторыя яго тэксты. Лепей пра асобу гісторыка распавядзе мінчанін Пётр Рэзванаў, які працаваў з C. Жумарам у адной установе:

Ён усё збіраўся павандраваць па Ірану (увогуле любіў падарожжы і іх абмяркоўваць). У Ізраілі быў каля 20 гадоў таму на нейкай канферэнцыі ў «Яд-Вашэме»; сказаў, што з пункту гледжання архівазнаўства нічога цікавага не было…. Пра Веру баха’і мы з ім таксама размаўлялі, але неяк «па перыметры» (у т. л. і таму, што яна звязана з абедзвюма названымі краінамі). Сяргей Жумар прыгадваў свае турэцка-татарскія карані. Ён не хацеў быць намеснікам дырэктара ў нашым інстытуце, але яго прымушалі. Спрабаваў захаваць нашу бібліятэку.

Я. К. Анішчанка, С. У. Жумар

Д-р Уладзіслаў Гарбацкі, каторы працуе ў ЕГУ і піша ў «Новы час» (напрыклад), пабываў у літоўскай вёсцы Вялючоны, яна ж Вялючоніс, і падзяліўся фотаўражаннямі:

 

Ну, а мне ўдалося пабываць у Мінску на Даўгінаўскім тракце, па каторым смела крочыў у светлую калгасную будучыню дзядзька Юда, адзін з «Зельманцаў» Мойшэ Кульбака. На суседнім Смаргоўскім завулку натрапіў на пасольства Паўночнай Карэі, адкрытае гадоў пяць таму… Не выпінаецца яно, але і не дужа хаваецца – нават сцяг над ім лунаў.

Фотa 17.05.2021

Калі ў Беларусі ўсё пойдзе, як ідзець, то як бы не давялося прасіць тамака палітычнага прытулку 😉

А на вул. Шчадрына па вільготным асфальце поўзаў слімак, які вёз на сабе слімачаня.

Цяпер я бачыў усё?..

Нагадаю: Святлана Ціханоўская і яе офіс-менеджары ў лютым-сакавіку мудра прадугледжвалі, што ў траўні г. г. пачнуць перамовы з уладамі РБ – пад эгідай «міжнародных партнёраў», такіх як ЕС, ЗША і Расія. З перамовамі штось выпадкова не склалася – ну, затое Святлана Георгіеўна анансавала канферэнцыю па беларускіх праблемах і атрымала званне «Чалавек года» паводле версіі паважанай польскай газеты. «У любой незразумелай сітуацыі ладзь анлайн-канферэнцыю»… Яшчэ ўспомніўся барадаты анекдот пра тое, што на 1980-ы год Хрушчоў запланаваў пабудову камунізму ў СССР, але партыя і ўрад далі адлуп кукурузніку-валюнтарысту, вырашыўшы правесці Алімпійскія гульні.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

30.05.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 30.05.2021  17:36

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (80)

Ізноў-такі шалом! Час бяжыць, нештачкі мяняецца да лепшага, нешта – да горшага, нешта зусім не мяняецца. Вось і серыял у 2015–2018 гг. прэтэндаваў быў на тое, каб быць выспачкай стабільнасці. Удала ці не, вырашаць чытачам-гледачам.

Бянтэжыць апошнім часам раз… гільдзяйства па-ізраільску, калі левая рука не ведае, што робіць правая. У сакавіку свет абляцела навіна пра тое, што загадчыца гаспадаркі ізраільскага пасольства ў Паўднёва-Афрыканскай рэспубліцы пазбавілася ад металічнай скульптуры, якая каштавала мінімум 100 тыс. долараў, без згоды кіраўніцтва… Шмат у чым расчароўвае і якасць працы пасольства ў Мінску: Алон Шогам, які працуе тут паўтара года, наўрад ці горшы за свайго папярэдніка Шагала (цяжкавата быць горшым…), аднак і ён дапусціў нямала, мякка кажучы, спрэчнага.

Сёлета, дый летась, нямала беларусаў, ахвотных трапіць у Ізраіль, каб наведаць сваякоў ці проста пабачыць блізкаўсходнія цікавосткі, атрымалі «халодны душ». Некаторыя нават сядзелі ў «малпоўніку» аэрапорта Бен-Гурыёна не адны суткі, перш чым іх адправілі назад. Гэта ценявы бок бязвізавага рэжыму: зараз рашэнне, пускаць або не пускаць турыстаў у краіну, спехам прымаецца афіцэрамі пагранічнай службы.

У маі беларускія дыпламаты мелі, здаецца, сур’ёзную размову з ізраільскімі, нейкі пратэст быў заяўлены на ўзроўні віцэ-прэм’ера РБ… І вось надоечы пасол Ізраіля ў Мінску вымушаны быў даць тлумачэнне: «У Ізраіль едзе нямала людзей, зацікаўленых там працаваць. Таму ізраільская памежная служба часам забараняе ўезд. Нават, прызнаюся, памылкова, людзям, якія не хацелі туды ехаць працаваць. Але што рабіць… Падалося службоўцам, што так і было» (tut.by, 09.07.2018). Натуральна, такія меланхалічна-адстароненыя развагі не задаволілі ні дэпартаваных, ні большасць патэнцыйных турыстаў. Наведвальнікі пачалі кідаць кпіны кшталту: «Трэба і нам пры ўездзе кожнага другога яўрэя на Акрэсціна завозіць, правяраць на тэрарызм» (рэйтынг камента: +106-10), «Што значыць падалося? Калі падаецца – маліцца трэба. На такіх пасадах павінны працаваць прафесіяналы» (+74-1). Рэзюмаваў «Цар» з Беларусі: «Заўсёды лічыў Ізраіль разумнай дзяржавай, з развітай прававой сістэмай, а тут такое. Ну дык трэба туды і не ездзіць…» (+72-1).

Міжведамасныя канфлікты (у гэтым выпадку – паміж міністэрствамі замежных спраў і турызму, з аднаго боку, і ўнутраных спраў, з другога) – звычайная справа ў Ізраілі. І падобна, што нават прэм’ер-міністр не мае паўнамоцтваў, а мо жадання, каб іх развязаць. Свежая інфа пра кіраванасць краіны: 9 ліпеня Нетаньягу заяўляе, што разам з Ліберманам вырашыў неадкладна закрыць КПП «Керэм Шалом» (паміж Ізраілем і сектарам Газа); назаўтра пункт працуе, як нічога ніякага.

Няўзгодненасць дзеянняў, што вынікае з не(да)кампетэнтнасці службовых асоб, можа мець і трагічныя вынікі. Адна з трагедый адбылася не ў сутычках з палесцінцамі, а ў «мірнай» пустыні Арава. Нагадаю: інструктар курсаў перадармейскай падрыхтоўкі не меў ліцэнзіі, і кіраўніцтва пра гэта ведала. Старшакласнікаў, пераважна дзяўчат, не папярэдзілі пра рэальную небяспеку паходу па рэчышчы Нахаль-Цафіт і пра зменлівае надвор’е, 26.04.2018 яны трапілі ў пастку… Паводка ўнесла 10 маладых жыццяў.

17-гадовы Цур Альфі мог бы выбрацца са смяротнага рэчышча, аднак ратаваў іншых і спазніўся… Ён загінуў як герой; зрэшты, краіну, якая «на роўным месцы» мае патрэбу ў героях, шчаснай не назавеш.

Звонку выглядае, што Біньямін Нетаньягу, 1949 г. нар., пры ўсіх яго станоўчых якасцях, усё ж «заседзеўся» на сваёй пасадзе, якую займае з сакавіка 2009 г. Тое, што ён не толькі прэм’ер-міністр, а і міністр замежных спраў (з 2015 г.), наўрад ці ідзе на карысць тым самым справам. Гэтая георгіеўская стужка 9 мая, «вась-вась» з Пуціным… Ужо даўнавата, відаць, дзейнічае прынцып Пітэра.

Іншы палітычны доўгажыхар нядаўна адзначыў 24 гады ва ўладзе. Дакладней, «Рыгорыч» у ёй акурат чвэрць стагоддзя: калі дэпутата Лукашэнку з падачы старшыні Вярхоўнага Савета ў чэрвені 1993 г. выбралі старшынёй часовай камісіі, ён атрымаў рэальныя рычагі ўплыву на чыноўнікаў, да яго пацягнуліся актывісты з КДБ, МУС… Задачай той камісіі было змаганне з карупцыяй, пад гэтым жа сцягам яе старшыня выйграў выбары 1994 г. Наколькі паспяхова змаганне вялося ўвесь гэты час, можна скеміць нават з апошніх навін. Бяруцца пад варту кіраўнікі сярэдняга звяна і «крыху вышэйшага за сярэдняе» (дырэктар Палаца спорту, старшыня райвыканкама, намеснік міністра, а то і экс-міністр), не кажучы пра бізнэсоўцаў, і канца-краю гэтаму не відаць. Напрошваецца выснова – у Беларусі, нягледзячы на ўсе пагрозлівыя варушэнні вусамі, за 20 з гакам гадоў так і не створана сістэма эфектыўнага падбору кадраў ды іхняга стымулявання.

Рыба псуецца з галавы. Калі Канстытуцыя перапісваецца пад аднаго чалавека, калі дзеці адной службовай асобы заранёў маюць прывілеi ды лезуць шпунтамі пад усе бочкі, то цяжка чакаць самаадданасці ад падначаленых. Які сэнс потым жаліцца, што нават у адміністрацыі прэзідэнта нейкі начальнік аддзела «злоўжываў службовым становішчам»… У 2005 г. я атрымаў паперку аб заканчэнні першых «антыкарупцыйных» курсаў у Рэспубліканскім інстытуце вышэйшай школы, так што ведаю, пра што разважаю 🙂

Калі сур’ёзна, то не пераацэньваю вартасці тых сумбурных курсаў. І без іх наступствы адмоўнага адбору ў дзяржаўнай сістэме – а таксама ў «трэцім сектары» – кідаліся б у вочы.

…Некаторыя будуць дзівіцца, адкуль «растуць ногі» ў падвышэння(ў) пенсійнага ўзросту і ў «антыдармаедскіх» дэкрэтаў. Ну, трэба ж кімсьці заткнуць дзіркі, якія вылазяць у бюджэтах, не? 🙁 Дапускаю, нехта даўмеўся ўжо і да хітрай схемы: падштурхнуць сотні тысяч беспрацоўных – пад пагрозай занясення ў спіс «дармаедаў» – да рэгістрацыі ў якасці індывідуальных прадпрымальнікаў. Потым можна паказаць графік з ростам долі малога бізнэсу ў Беларусі экспертам з МВФ і Сусветнага банка, дастаць новыя крэдыты… Няўжо забугорныя эксперты пойдуць правяраць, працуюць насамрэч тыя ІП або не? 😉

Нямала ў свеце й пазітываў. Кітайскія ўлады выпусцілі з-пад хатняга арышту ўдаву нобелеўскага лаўрэата Лю Сяабо, якую зваць Лю Ся, і дазволілі ёй выехаць за мяжу (у час арышту бедная Люся зарабіла сабе масу хваробаў). Яе вершы – «сумесь шоўка і жалеза» (С).

У Віцебску па вуліцы Шагала, 5а, адкрылі выставу «Осіп Цадкін. Вяртанне», якая прадоўжыцца да 18 ліпеня, у Барысаве, як нагадвае Аляксандр Розенблюм з Ізраіля, пяць год ужо дзейнічае экспазіцыя «Барысаў яўрэйскі» (арганізатар – мецэнат Уладзімір Слесараў). У Бабруйску пенсіянеры вывучаюць – або ўспамінаюць – ідыш, а рабін Шауль гатуе макарону і ратуе сцены старой сінагогі.

Памяркоўны гумар: «Пагонi» з макароны і бульбы, створаныя нейрасецівам. Фота адсюль.

Ёсць неблагія шансы на тое, што ў кастрычніку 2018 г. на будынку музея ў Мсціславе за кошт фундатараў будзе ўсталявана мемарыяльная дошка ў гонар земляка, мастака Ізраіля Басава (1918–1994). Калі за справу ўзяўся сам дырэктар Магілёўскага абласнога мастацкага музея Аляксандр Хахракоў, яна, дальбог, проста не можа не скончыцца поспехам!

Праславіліся і Калінкавічы – у горад на Гомельшчыне завітала група акцёраў з Купалаўскага тэатра, паказалі спектакль па кнізе «Радзіва “Прудок”» Андруся Горвата. Між іншага, у гэтай кнізе ёсць і «яўрэйскія» згадкі: «У 1920 годзе Прудок быў уцягнуты ў савецка-польскую вайну, і мой прадзед схаваў у пограбе сям’ю габрэяў… Каб даведацца, што габрэяў, якіх хаваў у пограбе мой прадзед, звалі Зэльдай і Ізыкам, мне давялося сёння выпіць сто грам самагонкі з інфарматарам», etc.

У Мінску Андрэй Хадановіч апублікаваў новы пераклад з Мойшэ Кульбака – гэты верш даступны ў «Нашай Ніве» (дадам, за саветамі яго перакладаў Генадзь Кляўко). Выдавец Раман Цымбераў задумаў «габрэйскую серыю», дзе першым пунктам – Кульбакавы «Зельманцы» ў новым, завершаным ужо перакладзе Андрэя Дубініна.

А вось мінская прэзентацыя кнігі французска-брытанскай даследчыцы Клер Ле Фоль у канцы чэрвеня 2018 г., лекцыя гэтай доктаркі навук пад эгідай пасольства Францыі, яе інтэрв’ю выклікаюць змяшаныя пачуцці. З аднаго боку, кажуць, кніга 2017 г. напісаная паводле дысертацыі, якую я чытаў у 2006 г. і збольшага ўпадабаў. З другога… бясспрэчна таленавітая аўтарка, нягледзячы на мае з ёй дыскусіі (напрыклад, тут), так і не пазбавілася ад фанабэрліва-паблажлівага стаўлення да калегаў, і гэта псуе ўвесь «кампот». У інтэрв’ю: «Беларусь проста ігнаруе праблему [датычнасці беларусаў да Катастрофы яўрэяў], нібыта яе няма. Гэта яшчэ савецкі падыход. Былі і праведнікі, якія ратавалі габрэяў падчас вайны, і былі калябаранты — і ў Беларусі, і ў Літве, і ў Польшчы. У Беларусі, напэўна, у меншай ступені, але ніхто гэтага не вывучаў». Так ужо і «ніхто»? Таксама не спецыяліст у гісторыі Другой сусветнай вайны, з ходу (à brûle-pourpoint) згадаю, аднак, тутэйшых гісторыкаў Аляксея Літвіна, Ігара Сервачынскага, Алеся Белага… Шчэ ў пачатку 1990-х гадоў падрабязна распавядаў пра юдафобію ў калабаранцкіх выданнях Сяргей Жумар.

Даволі павярхоўна трактуе даследчыца з Саўтгемптана і больш знаёмыя ёй праблемы: «Я вывучала спадчыну Зьмітрака Бядулі, гэта клясык, і гэта ён стварыў ідэю дружбы паміж габрэямі і беларусамі, міт аб талерантнасьці беларусаў». Можа быць, тут цяжкасці перакладу або наўмыснае спрашчэнне ад «Радыё Свабоды»… Насамрэч ідэя «дружбы народаў» закладвалася ў беларускіх нацыянальных колах перад першай расійскай рэвалюцыяй – сярод іншага, з мэтай больш эфектыўна процістаяць імперскаму ўціску. З першых выпускаў газета «Наша Ніва» (заснаваная ў 1906 г.) усцяж прапагандавала, калі ўжываць сучасную тэрміналогію, талерантнасць беларусаў да яўрэяў, пра што пісалі Іна Соркіна… і мая жонка Святлана Рубінчык. Змітрок Бядуля, пры ўсёй да яго павазе, пазнаёміўся з газетай толькі ў 1909 г., пачаў жа рэальна ўплываць на грамадскую думку прыкладна ў 1912 г. – так што не стварыў ён ідэю, а падтрымаў і зрабіўся ейным «жывым увасабленнем».

На жаль, для К. Ле Фоль, як і для многіх іншых замежных госцяў, сімвалы/жэсты часцяком апынаюцца важнейшымі за рэальнасць («грамадства спектаклю» руліць 🙁 ). Іначай мне цяжка сабе патлумачыць, чаму яна лічыць «самым высокім момантам у беларуска-габрэйскіх стасунках» пачатку ХХ ст. дэкларацыі Самуіла Жытлоўскага 1921 г. На той час міністр нацыянальных меншасцей Беларускай народнай рэспублікі прадстаўляў хіба купку сваіх знаёмцаў, дый сама БНР перайшла ў разрад эмігранцкіх летуценняў. Рэальна пік названых стасункаў выпаў на перыяд з лета 1917 г. да вясны 1918 г., калі яўрэі і беларусы стварылі адзін спіс перад выбарамі ў Менскую думу, калі ва Усебеларускім сходзе ўдзельнічалі і яўрэйскія дэлегаты, калі ў протаўрад БНР (Народны сакратарыят) увайшлі даволі ўплывовыя прадстаўнікі «абшчыны», Белкінд і Гутман, калі ўстаўныя граматы БНР рэдагаваліся і па-беларуску, і на ідышы…

Няма сувязі паміж малапаспяховымі міжнароднымі захадамі Жытлоўскага (1921–1923 гг.) і тым, што «ідыш быў прызнаны дзяржаўнай мовай у БССР». Калі каму і дзячыць за афіцыйнае прызнанне ідыша ў 1920–30-х гадах, дык падпісантам Дэкларацыі аб абвяшчэнні незалежнасці ССРБ (31 ліпеня 1920 г.), дзе гаварылася пра роўнасць чатырох моў, – у прыватнасці, бундаўцу Арону Вайнштэйну, старшыні Менскай гарадской думы ў 1917–1918 гг.

«Вольфаў цытатнік»

«Гламурызацыя вайны часта правакуе яе пачатак, таму што людзі не вельмі разумеюць, што такое на самай справе вайна» (Ірына Прохарава, 11.04.2018)

«Бясконцая множнасць крыніц абясцэньвае інфармацыю як такую, а таксама абнуляе маральнае ўздзеянне любой падзеі». (Дзмітрый Быкаў, 10.07.2018)

 

Вольф Рубінчык, г. Мінск

11.07.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 11.07.2018  15:49

Водгук д-ра Ю. Гарбінскага (12.07.2018):
Чарговы выдатны тэкст. З глыбокай – і таму «жывой»  аналітыкай.