Tag Archives: Национальный художественный музей Беларуси

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (125)

Кажуць, жаданне – крыніца пакут, але пры наяўнасці жадання – шалом! Кур’ёзнаватыя падзеі адбыліся з моманту выхаду 124-й серыі «Катлет…»: 20-гадовая студэнтка-феміністка Лізавета падала скаргу на дзеянні А. Лукашэнкі, які дачасна распускае парламент. Матывіроўка скаргі дасціпная: праз «выбары» ў лістападзе 2019 г. Ліза не зможа ажыццявіць сваё права кандыдаваць у парламентарыі (21 год ёй споўніцца толькі ў студзені 2020 г.).

Суд Ленінскага раёна г. Мінска прадказальна адмовіў нашай «Тэруань дэ Мірэкур»: маўляў, прэтэнзіі не па адрасе… Выглядае, што ўказы прэзідэнта «простым смяротным», насупор Канстытуцыі, Грамадзянскаму і Грамадзянска-працэсуальнаму кодэксам, аспрэчыць увогуле нерэальна: суддзі памятаюць, хто іх прызначае і звальняе.

Канстытуцыйны суд у Беларусі фармальна крыху менш залежны ад «галоўнага палітыка» (непасрэдных прэзідэнцкіх прызначэнцаў згодна з арт. 116 Канстытуцыі там толькі палова – праўда, старшыня суда ўваходзіць у іх лік), але да яго яшчэ паспрабуй дагрукайся… Грамадзянам не дадзена права ініцыяваць справу ў КС, а палата прадстаўнікоў, якую жэстачайшэ пазбаўляюць дзесяці месяцаў канстытуцыйных паўнамоцтваў, не шманае.

Меркаванні некаторых дэпутацікаў (даруйце, але дэпутатамі яны стануць толькі тады, калі пачнуць бараніць… калі не выбарцаў, дык хоць сваіх калег і сваё месца працы) ужо цытаваліся. Пасля той публікацыі зноў выступіла Алена Анісім, паразважаўшы: «у прынцыпе зрабіць гэта можна, даць запыт у Канстытуцыйны суд… Калі цалкам парламент, то яно не пройдзе. Можна паспрабаваць склікаць паседжанне палаты прадстаўнікоў, але гэта толькі гіпатэтычна». І спаслалася на ўласны досвед, як у пачатку 2017 г. хадзіла да старшыні ПП з прапановай склікаць адмысловае пасяджэнне, а ён адмовіў.

Мінула два з паловай гады, за гэты час нешта магло змяніцца ў галовах шараговых членаў ПП. Закон аб Нацыянальным сходзе Рэспублікі Беларусь (арт. 76) прадугледжвае шанс на скліканне пазачарговай сесіі па ініцыятыве дзвюх трацін поўнага складу палаты – г. зн. трэба 74 подпісы. Рэальна іх сабраць? З такім настроем, як у А. Анісім, вядома, наўрад ці. Не асуджаю спадарыню, ды нагадаю: прэцэдэнт збору 67% подпісаў такі здарыўся 17 год таму. Было гэта ў рамках грамадскай ініцыятывы «Няміга-1570», створанай у ліпені 2002 г., пра якую каліва пісаў тут.

У канцы лета 2002 г. каардынатар «Нямігі-1570» Якаў Гутман даволі хутка сабраў 10 або 15 подпісаў дэпутатаў ПП, але пасля нашых пасядзелак на Даўмана і Старажоўскай (бралі ўдзел Вольга Вечар, Уладзімір Дзянісаў, Алесь Марачкін, я) і прэс-канферэнцыі на сядзібе БНФ у верасні 2002 г. вырашыў не спыняцца на дасягнутым…

Справаздачы газет «Вечерний Минск», 30.09.2002, і «Народная газета», 20.11.2002

У выніку да лістапада 2002 г. Я. Гутман сустрэўся з 105 дэпутатамі ПП НС (са 109 магчымых) і дастаў 75 подпісаў пад зваротам да А. Лукашэнкі ў абарону гісторыка-культурнай спадчыны. Сёлета я спытаўся ў Гутмана, які зараз курсіруе паміж ЗША і Расіяй, як ён трапляў у Дом ураду. Атрымаў адказ: «Часам праходзіў з гордым відам міма паставога… Часам пропуск заказваў Уладзімір Парфяновіч, нябожчык Фралоў або яшчэ хтосьці. Пасля таго як трапляў у будынак, па кабінетах можна было хадзіць бясконца. Дапамагаў статус прэзідэнта Сусветнага згуртавання беларускіх габрэяў» (14.08.2019).

Як успамінае сп. Гутман, на гутарку з адным дэпутатам ён траціў ад 15 да 45 мінут. (З некаторымі гутарылі і іншыя людзі, намякаючы на тое, што дэпутатам яшчэ трэба будзе перавыбірацца.) Амаль усе суразмоўцы Гутмана гаварылі пра тое, што з варварскім знішчэннем спадчыны пара канчаць. Некаторыя распавядалі пра сітуацыю на «яўрэйскай вуліцы» ў сваіх акругах.

У снежні 2002 г. Лукашэнка «адфутболіў» калектыўны зварот на адрас Тозіка (тагачасны старшыня камітэта дзяржкантролю) і Шэймана (генпракурор), але яўрэйскі актывіст не шкадуе пра затрачаны час: «Па-першае, я зрабіў усё, што мог. Маё сумленне чыстае. Па-другое, кантактаваў з выдатнымі людзьмі. Асабістае знаёмства са 105 дэпутатамі парламента было б моцным фундаментам для далейшай працы, калі б гэта было ў іншай дзяржаве».

Адозва Н. Цыркун да калегаў; пікіроўка А. Тозіка з Ул. Парфяновічам

Дадам, што чын 2002 г. усё ж меў і рэальныя вынікі. Сінагогі на Дзімітрава, 3 і на Нямізе, 3 не аднавілі, але праверка з дзяржкантролю выявіла, што чыноўнікі Мінгарвыканкама мелі намер знесці будынак абласнога ваенкамата – помнік архітэктуры. Ён быў захаваны, і цяпер там філіял гарадскога музея – «мастацкая галерэя Савіцкага». Дзякуючы актывізацыі дэпутатаў удалося не дапусціць будоўлі жытла на месцы могілак часу Першай сусветнай вайны (вул. Чарвякова; цяпер там мемарыял).

Не ведаю, хто б зараз узяўся сабраць 74 подпісы, але і 54 сталі б файнай аплявухай для лукашэнскай адміністрацыі. Ды што 54 – нават 24… Як ёсць жаданне, то з’яўляюцца і магчымасці.

Цвяроза ацэньваючы стан дэпутацкага корпусу (у 2002 г. дзеяла ў ПП «напаўапазіцыйная» група «Рэспубліка», куды ўваходзілі вышэйзгаданыя Парфяновіч, Фралоў…), мяркую, што «выбары» 17.11.2019 усё ж адбудуцца. Дыбаць на ўчастак або не, пакуль што не вырашыў. З аднаго боку, няма ахвоты ўдзельнічаць у мерапрыемстве, якое глуміць Канстытуцыю, але, кіруючыся такой логікай, не варта браць удзел ні ў воднай дзяржаўнай імпрэзе пасля 24.11.1996… Гэта амаль немагчыма, і ёсць доля ісціны ў словах аўтара belisrael Анатоля Сідарэвіча: «Адсутны не мае рацыі». Хаця… я б не надта сумаваў, калі б кандыдаты «альтэрнатыўных сіл» дружна адмовіліся ад удзелу ў «выбарах», як тое прапаноўваў у мінулым месяцы і сам сп. Анатоль 🙂

*

Вычытаў у Івана Шамякіна ў дзённіках, якія харошыя аповесці ён пісаў у пачатку 1990-х. «Зямны рай» («Paradies auf Erden») я сяк-так асіліў, другую потым чытаць не захацелася. Вырашыў спытацца ў Андрэя Федарэнкі, ці сапраўды ён хваліў шамякінскія творы, і вось які быў адказ (13.08.2019):

Тое, што напісаў пра мяне Шамякін – гэта яго літаратурныя фантазіі. Вось вер пасля гэтага дзённікам. Я ўспомніў размову з ім, першы і апошні раз адзін на адзін, у рэдакцыйным кабінеце часопіса «Полымя». Ён друкаваў тады ці то гэты самы «Зямны рай», ці то быў у яго такі раман – «Злая зорка», пра Чарнобыль. Я тады на прозе не працаваў, але чуў, як наракалі людзі ў рэдакцыі на яго слабізну і на пазіцыю аўтара. Шамякін спытаў, як мне яго твор, я пачырванеў і сказаў, што чарнобыльскія рэаліі ён слаба ўяўляе, што ж да яго грамадзянскай пазіцыі, яна мне катэгарычна не падабаецца. Ён нічога не адказаў, але больш мы ніколі ў жыцці не сустрэліся і не перазваніліся.

Мо я пакінуў бы гэты ліст у сваім архіве, аднак… Запісы Шамякіна 1990-х гадоў увайшлі ў збор яго твораў, выдадзены ўжо ў нашым стагоддзі пад грыфам Нацыянальнай акадэміі навук. Выдаўцы і каментатары некрытычна ўспрынялі запіс народнага пісьменніка ад 19.04.1993, гэтаксама як многія іншыя, мякка кажучы, небясспрэчныя заявы Шамякіна (больш падрабязна гл. тут). От такая гістарыяграфія, гэткае літаратуразнаўства… Мо даспею да асобнага артыкула пра фэйкі ў акадэмічным выданні, падрыхтаваным з удзелам кандыдата філалагічных навук Алесі Іванаўны Шамякінай і доктара філалагічных навук Міхася Іосіфавіча Мушынскага (1931–2018, хай ён спіць спакойна).

Фрагменты з т. 22 і 23 збору твораў І. Шамякіна (Мінск: Мастацкая літаратура, 2014)

Але ж ёсць больш уцешныя моманты ў жыцці. Прыйшоў ліст ад небезвядомага актывіста «Народнай грамады» Сяргея Спарыша (у «Катлетах…» была зацемка пра піва «Спарыш» :)) Сяргей не застаўся абыякавым да ідэі «Шахматнага» напою. Чамусьці ён мяркуе, што шахматная дошка звычайна пахне хвояй, а таму прапануе зварыць хваёвае піва… Тым не менш, якой бы ні была матывіроўка, цікава азнаёміцца з разгорнутым пажаданнем ад сацыял-дэмакрата: «Піва на маладых парастках сасны або елкі, можна дадаць трохі ядлоўца. І які-небудзь адпаведны сорт хмелю – каб адчуваўся, нягледзячы на хваёвы пах, але пры гэтым гарманіраваў і дапаўняў. Можа быць, нешта з цытрусавым водарам?» Прыслухайся, о «Аліварыя»! 🙂

С. Спарыш з улюбёным напоем

Пастаянны чытач-глядач серыяла, Пётр Рэзванаў з Мінска, таксама не супраць таго, каб у Беларусі было піва «Шахматнае», але малюе яго іначай: «гэта мусіць быць кактэйль з цёмнага і светлага гатункаў».

У Нацыянальным мастацкім музеі даступныя для агляду карціны юбіляра 2019 г. Якава Кругера, а тутака можна пачытаць падрабязны нарыс пра мастака. Дэманструюць у музеі і работы Льва Дамінскага, Ісака Мільчына, Лейзера Рана.

Андрэй Дубінін наведаў выставу і сфоткаў палатно Л. Рана «Звесткі з Петраграда. 1917 год» (1957). Рэвалюцыя ў чалавечым вымярэнні…

Апрача таго, даўні аўтар belisrael.info распрацаваў лагатып для кніжнай серыі «Гебраістыка Беларусі», задуманай мінскім выдаўцом Раманам Цымберавым. Бусел у ярмолцы і талесе – адсылка да славутага рамана Майсея Кульбака пра зельманскі двор: «Дзядзькі тыя – чатыры стаўпы двара… як калгаснікі, не паснедаўшы, у разлёце белых талесаў, бы старыя буслы, беглі ўдому».

Эскізы А. Дубініна да лагатыпа серыі

Агулам платформа парталу tut.by не цешыць, але сярод інфармацыйнага фастфуду і злёгку прыхаванай прапаганды трапляюцца і годныя матэрыялы. Дзякуючы гэтаму рэсурсу я, напрыклад, даведаўся пра мастачку Яўгенію Магарыл з Віцебска (1902–1987), якая ў 1920-х гадах перабралася ў Петраград…

Вяртаючыся да размовы пра выкладанне літаратуры ў школе: ці ведалі вы, што ў Беларусі міністэрствам адукацыі яшчэ ў 2010 г. зацверджана цэлая вучэбная праграма па яўрэйскай літаратуры «для класаў з вывучэннем мовы нацыянальнай меншасці»? Аўтары – М. Журына, І. Грузман. Добра, што праграма ёсць, і да таго ж не пазбаўленая логікі, але… Штосьці заўсёды будзе лішняе, а чагосьці будзе не хапаць. Асабіста мне не хапае таго ж Кульбака, Эфраіма Севелы… І неяк дратуе сказ «Народный, разговорный язык произведений Сфорима» (гэта пра ўраджэнца беларускага Капыля Мендэле Мойхер-Сфорыма, aka Мендэле-кніганошу, aka проста Мендэле; асобнае слова «Сфорым» знача «кнігі» :)).

Загрузіць вордаўскі файл з праграмай можна тут. Я б не быў супраць атрымаць уражанні пра дакумент ад чытачоў, дасведчаных у літаратуры і педагогіцы. Раптам агульныя намаганні спародзяць нешта лепшае?

Цытатнік

«У Беларусі попыт на здаровых, паслухмяных выканаўцаў з комплексам вывучанай бездапаможнасці, у большай частцы свету на здаровых, разумных стваральнікаў з высокай гатоўнасцю да самарэалізацыі. Добра, што мы супадаем з сусветным запытам прынамсі ў адным пункце: здароўе» (Віктар Бабарыка, 2019)

«Тэорыі змоў не проста прывабныя… Іх распаўсюд падточвае дэмакратыю і ўмацоўвае таталітарныя рэжымы» (Хемі Шалеў, жнівень 2019)

«Ніводзін новы ідэалагічны прадукт, у тым ліку і той, што прыходзіць да нас з геаграфічнага Захаду, няможна ўспрымаць некрытычна: трэба разабрацца ў тым, што іменна, як і чаму прапаноўвае той ці іншы аўтар» (Андрэй Іларыёнаў, 06.08.2019)

«Мізантропія – добры інструмент для мастака, але яна не можа быць асновай яго светапогляду» (Дзмітрый Быкаў, 09.08.2019)

«Калі доўга весяліцца, гледзячы, як навокал нелянівыя людзі будуюць антыўтопію, то апынешся акурат унутры антыўтопіі» (Іван Давыдаў, 14.08.2019)

«Калі ў вас пастаянна крадуць фігуры з дошкі і мяняюць правілы гульні, то даволі дзіўна марнаваць час на “разумныя хады”, – больш лагічна змахнуць дошку са стала» (Аляксандр Хоц, 15.08.2019)

Вольф Рубінчык

Мінск, 16.08.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 16.08.2019  22:10

Водгукi

“Калі пафантазіраваць, то “Шахматнае” піва магло б быць у двух варыянтах — светлае і цёмнае. Наконт усялякіх дабавак у напой гаварыць не буду — як аматар нямецкіх законаў піўной чысціні стаўлюся да ўсялякіх дадаткаў падазрона )))” (Зміцер Дзядзенка, г. Мінск)  19.08.2019  01:17

“Успомніў свае першыя куплёныя шахматы, 3 р. 60 кап., пачуў непаўторны стук адна аб адну драўляных фігурак, успомніў, чым яны пахлі: лакам і… хвояй. Менавіта так  хвоя  называлі ў нас сасну. Так што Спарыш не памыліўся. Поспехаў Вам!” (Андрэй Федарэнка, г. Мінск) 21.08.2019  09:07

ЯШЧЭ ПРА НАТАНА ВОРАНАВА

У дадатак да эсэ Андрэя Дубініна прапануем урыўкі з біяграфічнага нарыса, падрыхтаванага Наталляй Сяліцкай для ўкладзенага ёю зборніка «Натан Воранаў» (Мінск: Беларусь, 2016).

Вокладка трохмоўнага зборніка (96 c., 600 экз.), які дзенідзе яшчэ можна набыць у сталіцы Беларусі

* * *

Творчасць Натана Воранава, выдатнага савецкага жывапісца, заслужанага дзеяча мастацтваў БССР (1966), дацэнта кафедры малюнка і жывапісу Беларускага дзяржаўнага тэатральна-мастацкага інстытута (1970), займае годнае месца ў нацыянальным мастацтве ХХ стагоддзя. За сваё яркае жыццё майстрам былі створаны дзіўныя па прыгажосці і выразнасці мастацкай мовы творы, якія адрозніваюцца жанравай і тэматычнай разнастайнасцю.

Натан Майсеевіч Воранаў (1916–1978) нарадзіўся ў Магілёве. У сям’і Майсея і Соф’і раслі яшчэ двое сыноў – старэйшы Аарон і малодшы Веньямін. Бацька быў мастаком і выкладаў у мясцовай мастацкай школе. Відавочна, што творчая атмасфера, у якой рос маленькі Натан, паўплывала ў далейшым на яго жаданне прафесійна займацца мастацтвам.

Да 1953 года на тэрыторыі Беларусі галоўнай навучвальнай установай па прафесійнай падрыхтоўцы мастакоў быў Віцебскі мастацкі тэхнікум. Менавіта туды ў 1931 годзе паступіў Натан і правучыўся там да 1934 года. Яго настаўнікамі сталі знакамітыя Іван Ахрэмчык і Фёдар Фогт. Затым на працягу года Н. Воранаў выкладаў жывапіс і малюнак у школах № 3 і № 20 у Магілёве. У 1934 годзе быў уведзены IV курс навучання ў Віцебску, і мастак працягнуў вучобу. Ужо ў тэхнікуме ён праявіў сябе як выдатны вучань… Пра гэта сведчыць і той факт, што ўжо з 1933 года малады мастак стаў прымаць удзел у выставах.

У 1935 годзе Н. Воранаў у ліку лепшых вучняў быў накіраваны на вучобу ў Ленінград у Інстытут жывапісу, скульптуры і архітэктуры імя І. Я. Рэпіна. Яму пашчасціла паступіць у майстэрню выдатнага савецкага мастака і таленавітага педагога Аляксандра Асмёркіна, які выхаваў некалькі пакаленняў студэнтаў у лепшых традыцыях рускага і заходняга мастацтва. У 1941 годзе ў гэтым інстытуце з поспехам прайшла персанальная выстава Натана Майсеевіча. Гэта быў апошні курс перад дыпломам. Летам малады чалавек павінен быў ехаць на мастацкую практыку ў Карпаты.

Аднак 22 чэрвеня 1941 года пачалася Вялікая Айчынная вайна. У гэты час Н. Воранаў знаходзіўся дома на вакацыях у сваіх бацькоў у Магілёве. Нягледзячы на тое, што студэнт меў права заставацца ў Ленінградзе да заканчэння вучобы, ён прыняў іншае рашэнне. Пасля караткачасовай падрыхтоўкі ў 3-м артылерыйскім вучылішчы (г. Кастрама) Н. Воранаў добраахвотнікам пайшоў на фронт. Маючы магчымасць пазбегнуць страшнай долі ваенных гадоў, ён абраў самы, мабыць, складаны, але годны шлях. Натан Майсеевіч быў з ліку тых беларускіх мастакоў, якія добраахвотна аддалі перавагу зброі замест пэндзляў і палітры. Сярод іх – і майстры, і тыя, хто ў будучым зойме годнае месца ў нацыянальным мастацтве. Дастаткова ўспомніць Б. Аракчэева, А. Бархаткова, Г. Бржазоўскага, В. Вярсоцкага, П. Гаўрыленку, А. Глебава, В. Грамыку, П. Данелію, І. Дмухайлу, С. Каткова, А. Кроля, П. Крохалева, С. Лі, А. Малішэўскага, П. Масленікава, А. Мазалёва, М. Манасзона, М. Савіцкага, У. Сухаверхава, Л. Шчамялёва і многіх іншых – людзей, для якіх свабода краіны cтала сінонімам уласнай свабоды.

Натан Воранаў прайшоў праз усю вайну. У свае няпоўныя 30 гадоў ён камандаваў батарэяй 45-міліметровых процітанкавых гармат на Паўднёва-Заходнім фронце (1942), пазней быў камандзірам узвода разведкі 77-га артылерыйскага палка 248-й стралковай дывізіі на 4-м Украінскім фронце. Тройчы ён знаходзіўся на мяжы фізічнай смерці: аднойчы асколак міны нават прайшоў у міліметры ад сэрца. У другі раз, ужо ў лютым 1945 года, калі Перамога была зусім блізкай, асколкі варожай міны трапілі ў вочы будучаму жывапісцу, на некаторы час пазбавіўшы яго самага важнага для мастака – зроку. У сям’і мастака – у двух унукаў, Паўла і Уладзіміра Кандрусевічаў, таленавітых беларускіх жывапісцаў, – да гэтага часу беражліва захоўваюцца франтавыя лісты дзеда. Гэта як памяць пра гісторыю тых страшных падзей… Літаральна за некалькі дзён да бяды Н. Воранаў напісаў сваім бацькам: «Болей за ўсё крыўдна, што даводзіцца таптацца на месцы ў той час, калі … пабрацімы падлічваюць ужо, колькі засталося кіламетраў да Берліна…» (Бойка, У. А. Беларуская палітра дваццатага стагоддзя. Мінск: Вышэйшая школа, 1976. С. 98).

 

Адзін з узнагародных лістоў на Н. М. Воранава. Крыніца: podvignaroda.ru

Магчыма, гэты факт з біяграфіі мастака шмат у чым вызначыў асаблівасці далейшай творчасці Н. Воранава. На час аслепнуўшы, мастак мроіў аб… колеры! Чалавечая псіхіка ўладкавана такім чынам, што, толькі калі пазбавішся чагосьці вельмі важнага ў жыцці, пачынаеш гэта па-сапраўднаму цаніць. Знаходзячыся ўжо ў ленінградскім шпіталі, прыкаваны да ложка, Натан Майсеевіч успамінаў, як у 1941 годзе на вакацыях у бацькоў ён пісаў букет бэзу ў простай вазе. У яго памяці адбілася, як у залежнасці ад асвятлення змянялася колеравая палітра гэтага немудрагелістага нацюрморта. Варта было камусьці адчыніць дзверы ў пакой – і блікі клаліся на прадметы ўжо зусім па-іншаму, мяняўся каларыт з халоднага на залаціста-бэжавы… Яшчэ прыгадваліся ўступныя экзамены ў Віцебскі мастацкі тэхнікум, калі «строгі і прыдзірлівы» Ф. А. Фогт правяраў у абітурыентаў успрыманне колеру з дапамогай самаробнага альбома, старонкі якога ва ўспамінах мастака нагадвалі мудрагелістую вясёлку… Мастак пасля створыць мноства выдатных карцін, разнастайных па тэматыцы і кампазіцыйным вырашэнні, якія сталі класікай нацыянальнага мастацтва, але, будучы аднойчы агорнуты поўнай цемрай і цудам вярнуўшыся з яе, ён на працягу ўсяго жыцця стане ўслаўляць прыгажосць свету матэрыяльнага, азоранага разнастайнасцю колеру ва ўсёй яго паўнаце. Колер назаўжды зойме галоўнае месца ў яго творчасці.

У ваенныя гады Натан Воранаў рабіў графічныя замалёўкі аднапалчан і тых месцаў, дзе ён ваяваў. Але ўсё роўна ён марыў пра жывапіс, паўнакроўны, шматколерны, важкі… Неўзабаве пасля доўгачаканай Вялікай Перамогі мастаку ўдалося дастаць у шпіталі фарбы і палатно. Сваім родным ён паведаміць: «…Пішу партрэт… Гэта ўпершыню алеем пасля букета бэзу ў Магілёве ў 41-м…» (Там жа, с. 100).

Ужо ў 1946 годзе Н. Воранаў дэмабілізаваўся з Савецкай Арміі. За заслугі перад Айчынай ён быў узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі (май, 1944), ордэнам Айчыннай вайны ІІ ступені (люты, 1945), медалём «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941–1945 гг.» (1945) і яшчэ шэрагам урадавых узнагарод. Выканаўшы свой грамадзянскі абавязак, Натан Майсеевіч цалкам паглыбіўся ў любімы і жаданы свет мастацтва.

У 1948 годзе Натан Воранаў паспяхова скончыў Інстытут жывапісу, скульптуры і архітэктуры імя І. Я. Рэпіна, напісаўшы дыпломную шматфігурную кампазіцыю «Рэйд Каўпака». Яго настаўнікам быў легендарны А. Асмёркін, які даў добры старт маладому мастаку. У свой час Аляксандр Аляксандравіч з’яўляўся актыўным удзельнікам выстаў знакамітага аб’яднанн «Бубновы валет». На яго творчасць моцны ўплыў зрабілі французскі фавізм і кубізм, а таксама мастацкая спадчына Поля Сезана. З часам Натан Майсеевіч шмат у чым пераняў педагагічнае майстэрства А. Асмёркіна і яго любоў да авангарду пачатку ХХ стагоддзя.

Прыехаўшы ў Мінск у канцы 1940-х гадоў, Н. Воранаў упэўнена заявіў пра сябе як пра высокапрафесійнага мастака і вельмі хутка заслужыў прызнанне гледачоў і павагу калег (…) Ён быў верны ідэалам свайго часу і прытрымліваўся ў творчасці асноўных догмаў сацыялістычнага рэалізму – адзінага тады дапушчальнага стылю ў афіцыйным мастацтве. За тры дзесяцігоддзі творчага шляху жывапісцам было створана нямала карцін на гісторыка-рэвалюцыйную і ваенную тэму, напісаны партрэты сучаснікаў, індустрыяльныя і лірычныя пейзажы, нацюрморты. Пра гэтым сюжэтна-тэматычная карціна заставалася для майстра прыярытэтнай. Аднак творчасць Натана Майсеевіча выходзіла за рамкі гэтага метаду. Захоўваючы ідэалагічную аснову афіцыйнага мастацтва, у жывапісна-пластычным вырашэнні сваіх карцін ён творча пераасэнсоўвае спадчыну імпрэсіянізму, а таксама постімпрэсіянізму і фавізму. Такое спалучэнне розных мастацкіх традыцый і бясспрэчнага таленту каларыста робіць асабліва прывабнай творчасць мастака і для сучаснага гледача. (…)

 

Н. Воранаў, «Аўтапартрэт з дачкой», 1956 г. (крыніца: voronov.by); афіша выставы 2016 г. у Нацыянальным мастацкім музеі

У апошні год свайго жыцця Натан Воранаў моцна хварэў. Ён пайшоў з жыцця на 62-м годзе, у самым росквіце творчых сіл. Да канца сваіх дзён мастак не пераставаў тварыць. Занятак жывапісам для яго быў падобны да натуральнай чалавечай патрэбы дыхаць.

Творы Натана Воранава знаходзяцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь, Музеі сучаснага мастацтва г. Мінска (цяпер Нацыянальны цэнтр сучасных мастацтваў), фондах Беларускага саюза мастакоў, у Музеі гісторыі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта фізічнай культуры, прыватных калекцыях Беларусі і замежных краін.

Апублiкавана 07.05.2018  01:46

Столичный портал – о Заире Азгуре

Пишет интернет-журнал о Минске CityDog.by. Оригинал здесь (26.10.2017).

«На художника Савицкого он собирал компромат». 7 фактов о скульпторе, чьи работы вы видите каждый день

Площади Якуба Коласа, Победы, Октябрьская, улица Комсомольская и Дом правительства первым скульптором, оформлявшим Минск после войны, был Заир Азгур. О том, без кого Минск выглядел бы совсем иначе, рассказывают сотрудники музея-мастерской Азгура главный хранитель Николай Пограновский и старший научный сотрудник Дмитрий Михеев.

На самом деле был Азгyром, а не Азгуром

– Да, ударение в фамилии Заирa Исааковичa ставится на втором слоге, – говорит Дмитрий. – Он родился на Витебщине в простой семье: мать – домохозяйка, папа – извозчик, который очень рано умер. У скульптора еще был брат, летчик, который всю жизнь провел в Ленинграде, и сестра, о судьбе которой нам ничего неизвестно.

Во время оккупации мать Азгура живьем закопали в землю. Сын об этом узнал уже после войны. Когда его потом спрашивали, почему он не уехал в Израиль или еще куда-нибудь, где мог бы реализоваться лучше, он говорил: «Я не могу оставить землю, в которую была зарыта моя мать».

У нас в коллекции в личных вещах есть бант, который мать повязала ему на шею, когда он ехал поступать в Витебский художественный техникум. В архивах сохранилось много снимков, где Азгур на официальных приемах с этим самым бантом.

Действительно ли самый известный минский скульптор учился у Шагала и перенес на минские улицы что-то шагаловское?

– Во время обучения в Витебском художественном техникуме Азгур не очень увлекался тем, чем восхищались другие – Шагал, Малевич. Он был реалистом. А его настоящим учителем стал Михаил Керзин, скульптор-реалист, который приехал из Петрограда. Он переориентировал Азгура с живописи на скульптуру.

У Заира Азгура был талант к живописи. Когда его друг Рябушкин показал рисунки Заира знаменитому Юделю Пэну, тот позвал парня к себе учиться. Мы не знаем, что было бы, если бы Рябушкин этого не сделал. Художественные азы Азгуру дали мастер по дереву и гончар, и в 5 лет он уже лепил игрушки из глины. Но, может, так бы и остался в своем местечке, если б не тот Рябушкин.

Собирал компромат на Михаила Савицкого

– Лучшим другом Азгура еще с Витебска был Кузьма Чёрный. До последних дней Азгур дружил с Яном Скрыганом, близким другом был и Якуб Колас. Когда Азгур был студентом ленинградской Академии художеств, Колас мог незаметно подложить ему в пальто пару рублей. А Янку Купалу Азгур называл своим духовным учителем и ответственно относился к его советам.

Многие литераторы считали его своим другом и называли поэтом в скульптуре.

Азгур написал несколько томов мемуаров, из которых складывается впечатление, что он имел множество друзей. А были ли у него враги?

– Имел, конечно, он и врагов, – говорит Николай Пограновский. – Их уже нет на свете, как и Азгура. Главным врагом был Михаил Андреевич Савицкий.

Может, не врагом, а соперником?

– Нет, именно врагом. Михаил Андреевич был жесткий антисемит. И Заир Исаакович защищался как мог. На всяких торжествах, съездах у них были настоящие схватки. И не только на съездах, а и в жизни.

Азгур даже искал компромат на Савицкого, связанный с его творчеством, обвинял его в плагиате сюжетов. Надо сказать, что Михаил Андреевич Савицкий действительно не очень ломал голову: брал чей-то сюжет, вставлял в свою картину – и готово.

Вот подражания Петрову-Водкину, вот румынскому художнику, венгерскому: взял у него лицо, немного повернул, а больше в лице ничего не изменил. А вот партизанская Мадонна: просто взял произведение чешского фотохудожника, посадил нашу белорусскую женщину вместо африканской – и всё.

Была такая Клара Калинычева, художница детских книжек, она сделала вот такое оформление в своей книжке. А у Михаила Андреевича был заказ на детскую книжку из белорусского издательства, он взял изображение Калинычевой и просто перевернул. А вместо детей нарисовал лягушек.

Откуда корни антисемитизма Савицкого?

– В некоторых произведениях знаменитого цикла «Цифры на сердце» он намеренно показывал евреев не в лучших ролях. Он говорил, что в концлагерях именно евреи были в отношениях с лагерной администрацией. Отсюда его антисемитизм.

Подписал письмо против своего учителя

Как Азгур пережил послевоенную кампанию антисемитизма?

– Более-менее спокойно. За исключением того, что ему пришлось разрушить портрет театрального режиссера Михоэлса. А в 1994 году восстановить, – рассказывает Дмитрий.

Но послевоенное время – это не только антисемитизм, но и кампания борьбы с космополитизмом. И минские скульпторы, в том числе Азгур, в этом космополитизме обвинили своего учителя Михаила Керзина, родоначальника советской скульптуры, ректора художественного института.

Керзин вынужден был уехать в Ленинград, стал там заведующим кафедрой. Так Заир Исаакович поучаствовал в кампании. То ли пришлось ему подписать бумаги против своего учителя, то ли он намеренно это сделал – непонятно, темная история. Но все ученики выступили против своего учителя.

– Изменили ему, – подтверждает Николай Михайлович.

Переживал и из-за репрессий, и из-за сноса памятника Сталину

Как Азгур, друг всех минских творческих людей, пережил репрессии?

– До войны Азгур жил где-то за вокзалом, в одном доме с другой семьей. И вот однажды на улицу въехал воронок. Все напряглись. Но воронок поехал в соседний дом. И Азгур с соседями так обрадовались, что всю ночь на радостях пили, – такую историю из мемуаров вспомнил Дмитрий. – Конечно, все жили в страхе тогда. Но это не помешало ему потом сделать памятник Сталину.

А как скульптор относился к этому своему созданию?

– Любой художник как по своему ребенку плачет, когда уничтожают его работу. Есть сведения, что он наблюдал за уничтожением памятника Сталину. Появилась также легенда, будто Азгур спас пуговицу с памятника. Конечно, это только легенда.

Во-первых, эта пуговица был размером с крышку от люка, дотащить такое в мастерскую было нереально. Во-вторых, пуговица никак не могла отколоться: на крупных памятниках такие элементы отливаются сразу, вместе со всем остальным памятником.

– Естественно, он был человек своего времени, – вступает Николай Михайлович. – Когда распался Советский Союз и коммунистическая партия вместе с ним, около ЦК КПБ (нынешней администрации президента на ул. Карла Маркса) остались две огромные головы – Ленина и Маркса. Азгур не хотел, чтобы они потерялись, нанял бригаду, которая привезла эти две головы сюда, в мастерскую (для этого пришлось разобрать часть стенки). Сейчас они стоят около музейной кассы.

Оформлял площади и кладбища

– У художника обычно по два адреса: где художник живет, и где творит (и второй обычно более важный). Первая послевоенная мастерская Азгура была на улице Некрасова, в художественном комбинате, там и поныне скульптурные мастерские, – говорит Дмитрий.

– Это место среди художников почему-то называли «Мельница», – добавляет Николай Пограновский. – А квартира Азгура была над кинотеатром «Центральный». Однажды он позвонил Машерову и сказал, что больше не будет заниматься скульптурой, так как ему трудно ходить, спускаться по лестнице в доме без лифта. И Машеров распорядился, чтобы ему дали квартиру на Захарова в доме с лифтом, где он и жил до последних дней. А для мастерской государство построило ему вот это здание, в котором сейчас музей. Азгур не скрывал: всё, что сделал, собирается передать государству.

«Заир Исаакович готовил свой будущий музей. Он создавал архив, хранил письма, телеграммы, черновики выступлений. Он о себе заботился, знал себе цену и знал, что он будет человеком, знаменитым и после смерти».

Основное место работы Азгура – академические мастерские при министерстве культуры СССР на улице Некрасова. Там в настоящее время Национальный центр современных искусств. В этих мастерских учились аспиранты Академии искусств. С графиками работал Георгий Поплавский, с живописцами Михаил Савицкий (он руководил всеми мастерскими), а скульпторов обучал Заир Азгур. Самым известным учеником Азгура стал Владимир Жбанов – автор большинства минских скульптур.

А где в Минске можно увидеть скульптуры самого Азгура?

– Это площадь Якуба Коласа, площадь Победы (восточный рельеф, ближайший к площади Коласа). Это Дзержинский на Комсомольской, летчик Грицевец на Ленина (когда-то этот памятник стоял в сквере на месте Купалы, потом его перенесли). Азгур также был руководителем бригады художников, которые оформляли Дом правительства. Сохранились его барельефы над входом в главный зал.

– А больше всего его работ там, куда люди нечасто заходят, – замечает Николай Михайлович. – На Восточном кладбище ли не каждый пятый памятник известным людям. Есть памятники и на Военном кладбище, например, генералу Чибисову. Азгур сделал вазу для праха Янки Купалы, которую должны были установить на могиле, теперь она стоит в музее Купалы.

– И, конечно, работы Азгура хранятся у нас, это 465 скульптур. Еще более десятка – в Художественном музее.

– У нас в музее стоит портрет Модеста Мусоргского, над которым Азгур работал 10 лет. И, когда закончил, попрощался: «Модест Петрович, до свидания, надеюсь, больше никогда с тобой не столкнусь». Но, конечно, 10 лет – это очень много. Обычно он работал быстро. Наваять столько может только очень искушенная рука.

Доброжелательный, но с тяжелым характером

Николай Пограновский, будучи главным хранителем Национального художественного музея, успел поработать с Заиром Азгуром. Какое впечатление оставил скульптор?

– Он был человек доброжелательный, но с характером, без характера в скульптуре не выживешь. Например, он у себя тут задумал сделать какую-то выставку и попросил из Художественного музея некоторые свои произведения, которые музей у его ранее приобрел. Ему дали 11 или 12 скульптур.

Выставка проходила несколько месяцев. А потом он не захотел нам их возвращать! Я говорю: «Заир Исаакович, нужно вернуть». А он: «Это мои скульптуры». Я говорю: «Заир Исаакович, вы деньги за эти скульптуры уже давно прогуляли-пропили, настроили дач, гаражей для своих родственников, так что верните, пожалуйста, скульптуры в музей». Он в ответ: «Я вам ничего не верну».

Конечно, теперь я могу вспомнить это как такую занятную историю. Тогда же я вынужден был написать письмо министру культуры. Министр культуры позвонил Азгуру, а он отвечает: «Я этому Пограновскому не доверяю, он, говорят, по вторникам отбивает уши и носы у моих скульптур». Ну, вы же понимаете, ни одного уха я еще не отбил, это была такая старческая отмазка.

Мы с министром культуры договорились, что больше не будем Азгура трогать, потому что ходили слухи, что он собирается всё завещать государству. Так и произошло, и музей вернул свои скульптуры без скандала и драк.

Зафиксировал в скульптуре весь ХХ век

– Талант Заира Азгура признавали в мире, – говорит Дмитрий. – У него есть международные награды: например, серебряная медаль Французской академии искусств. Памятники Азгура стоят по всему миру. Портрет Черчилля искусствоведы считают одним из лучших в иконографии британского премьер-министра… Азгур был исключительно талантливым скульптором, но родился в такой стране и в такое время…

– Я бы поостерегся говорить, что он скульптор мирового уровня, но для Беларуси он фигура знатная. Кто-то называл его приспособленцем, мол, Ленина-Сталина лепил, но были времена! Кто-то из биологов сказал, что человек тоже биологическая единица, и если он не будет мимикрировать, приспосабливаться, то просто погибнет.

Заир Исаакович хотел жить, работать и вынужден был мимикрировать. Я не могу его обвинять, не имею морального права, – рассуждает Николай Пограновский.

– Азгур обращался и к истории, он создал галерею портретов самых значимых белорусских деятелей: Калиновского, Богушевича, Гусовского, – добавляет Дмитрий.

– Что касается дальнейших сдвигов по поводу этой фигуры, то Рембрандта, например, через 300 лет стали воспринимать. Может, пройдет время, и про Азгура будут говорить, что это величайший скульптор.

«Азгур стал родоначальником белорусской скульптуры, до него в Беларуси скульптуры не было. Вместе с Керзиным, Селихановым, Глебовым, Бембелем Азгур создал здесь скульптурную школу».

Перевод с белорусского редакции belisrael.info

Дополнение от В. Рубинчика. Осенью 1993 года я начал посещать Минское объединение еврейской культуры имени Изи Харика, членом правления которого Заир Исаакович Азгур, 1908 г. р., был с момента основания (в 1988 г.). Правда, Азгура ни разу на Интернациональной, 6 не встречал – к тому времени он был уже очень слаб (умер в феврале 1995 г.). Тем не менее, этот человек в чём-то повлиял и на мою жизнь, за что я ему благодарен. В духе вот этой песни.

Конечно, если рассматривать биографию З. И. Азгура с точки зрения политолога, то вопросов к ней будет немало. Смущает уже то, что скульптор, член КПСС с 1943 г., был депутатом Верховного Совета БССР с 1947 г. и до смерти Сталина (да и много позже). И ладно бы он, «мимикрируя», пытался в те мрачные времена как-то защитить гонимых, как это делал москвич Илья Эренбург… У меня не было и нет сведений о солидарности З. А. с жертвами сталинских репрессий в конце 1940-х – начале 1950-х годов, а теперь, прочитав материал на citydog.by, вижу, что он и сам приложил руку к позорной кампании по борьбе с «космополитизмом».

В 2004 г. народный поэт Рыгор Бородулин написал об Азгуре небольшой очерк, где заметил: «Лучшие произведения будут еще долго жить», но в то же время: «У Азгура была тяга к партийным идолам». Бородулин также процитировал Василя Быкова: «Азгур родился коммунистом, а умер евреем». Как по мне, то лучше бы скульптор и жил евреем, т. е. без идолопоклонничества. Но увы, многим нашим соотечественникам, независимо от происхождения, не терпится «творить себе кумиров». Ссылки на «времена» и мнение биологов о природе человека уместны лишь отчасти…

Отдавая должное тому факту, что Заир Азгур признал в девушке, повешенной 26 октября 1941 г. у минского дрожжевого завода, свою двоюродную племянницу Машу Брускину (правда, признание произошло только в 1968 г., но лучше поздно, чем никогда), кратко расскажу еще об одном эпизоде из прошлого. Незадолго до смерти в одной из публикаций скульптор вспомнил Григория Кобеца – белорусского драматурга, которого в 1930-х годах неплохо знал (в начале 1990-х З. Азгур даже вошёл в комиссию по его творческому наследию). Обмолвился, что Кобец в гражданскую войну шёл «уголовными тропами». Дочь Григория Кобеца, писательница Елена Кобец-Филимонова, справедливо обиделась, вплоть до подачи иска в суд. Защищал скульптора его сын, известный минский адвокат Заирид Заирович Азгур. Всё же никаких документов о том, что Кобец (бывший и будённовцем, и анархистом…), имел отношение к преступному миру, представлено не было: кажется, от имени Азгура последовало опровержение. Елена Григорьевна умерла в июне 2013 г., уточнить не у кого.

Опубликовано 27.10.2017  17:54

***

Отзывы из фейсбука:

Рубинштейн Григорий Я очень хорошо знал Заира Исааковича Азгура и учился и работал у него вместе с отцом и да, скажем так, публично он дистанцировался от еврейства и не всегда, а даже редко помогал евреям. Но впервые я услышал еврейские песни от него, когда работая в мастерской он напевал тихонько эти песни себе под нос…  27 окт.  23:07

Asya Abelsky В нашей семье, я дочь художника Х.М. Лившица, Заир Азгур был почти родным. Он любил моего отца. Галина Азгур (его жена) могла просто постучать нам в окно, когда мы жили на первом этаже. Несмотря на это, отец критически относился к творчеству З.И. и не только. Высказывание Василя Быкова верно скорее символически, чем духовно.  28 окт. 02:10

***
Яков Гутман (США): “После создания в 1988 г. МОЛЕКа (Минского общества любителей еврейской культуры – ред.) правление собиралось у Заира Исааковича в мастерской. Я несколько раз приходил к нему. Наверное, Быков был прав, когда говорил, что Азгур умер евреем. У него в музее есть скульптура одного или нескольких великих евреев значимости уровня Рамбама… В 90-х годах Заир Исаакович был председателем белорусского отделения советского Фонда мира. Еврейские дети без родителей из Гомельской области оформляли документы на выезд в Израиль через Фонд мира. Без его благословения это не обошлось. Его заместитель Марат Егоров говорил, что на него, Егорова, давили, требуя оставить этот проект. Думаю, что на Заира Исааковича тоже давили”.   29 окт. 14:57