Tag Archives: Алесь Дударь

Роман ХУДАЛЧ. Две с половиной рецензии на две книги

Тексты Р. Худалча, приуроченные к выходу книг на белорусском языке, были, что более чем естественно, опубликованы сперва по-белорусски (в fb). Мы посовещались и решили, что и русскоязычным нашим читателям интересно будет познакомиться с рассуждениями о творчестве А. Северинец и К. Бонды, а потому перевели эти рассуждения на «великий и могучий». Кстати, один из героев книги А. Северинец – Мойше Кульбак, и действие происходит, среди прочих минских мест, в редакции журнала «Штерн». – belisrael.

* * *

Роман Худалч

Два взгляда на роман Анны Северинец «Гостиница “Бельгия”» – добродушный и критичный

ДОБРОДУШНЫЙ

Молодняк: секс, драгз, рок-н-ролл

(Евангелие от Анны)

Sex&drugs&rock&roll – девиз каждого молодого поколения. Разве что drugs и rock-n-roll у каждого свои. Ну, а секс со времён Адама изменился мало…

В романе Анны Северинец «Гостиница “Бельгия”» как раз описываются все эти необходимые составляющие молодости.

1920-е годы, юная советская Беларусь, и такие же юные литераторы, создающие своё объединение «Молодняк». Не беда, что вместо псилоцибинов и травки у них обычная водка, а вместо рок-н-ролла – поэзия.

Основной герой романа – поэт Алесь Дударь, личность реальная. Он написал стихотворение «Пасеклі Край наш папалам», за которое был выслан в Смоленск на три года.

Следует отметить, что практически все персонажи «Гостиницы «Бельгии»» – реальные люди, которые жили и действовали в 20-30-х годах прошлого века: читатель встретит и Янку Купалу, и наркома земледелия [БССР] Дмитрия Прищепова, и поэта Владимира Дубовку… Чуть ли не единственный придуманный персонаж – Настя Нарутович, которая ведёт свой рассказ о Дударе и «Молодняке». Но и её соло вплетается в авторскую хвалебную песнь Дударю.

Да, это ода литератору, чьим творчеством Анна Северинец искренне увлекается. Каждый, кто хотя бы немного следить за белорусским публичным пространством, знает об этом увлечении Алесем Дударем – авторка его не прячет.

Романный Дударь – своеобразный Джек Воробей: безусловный лидер и харизматик, более близкий к трикстеру, чем к безусловно позитивному или негативному герою.

Да, авторка не утаивает неприятные черты своего персонажа. Он любит пьяные загулы с друзьями в отеле «Европа», ходит по проституткам, одновременно ухаживает за двумя барышнями, забывает о своих же обещаниях товарищам по «Молодняку» и злится, когда ему об этом напоминают…

Особенно непривлекательной выглядит история с молодняковцем Анатолием Вольным и его женой-буфетчицей. Писатель решил быть ближе к народу и взял себе в жёны девушку из «городских низов». Однако затем интеллигентский морок прошёл, и Вольный понял, что буфетчица ему не ровня: стихов не понимает, о литературе поговорить не может… Брошенную жену стали «утешать» другие молодняковцы, в том числе и Дударь. Доутешались до того, что она оказалась на панели, среди уличных проституток.

Анна Северинец не оправдывает своего героя за этот поступок, как не оправдывает его и за жгучую зависть и нелюбовь к другому литератору – Владимиру Дубовке. Но всё это – часть того рок-н-ролла, той поэзии, которыми живёт Дударь. Без этих минусов его характер был бы неполным.

(Например, таким одномерным получился у писательницы Владимир Дубовка – позитивный, умный, красивый, радетель за Отчизну… Объёмность ему придаёт именно взгляд глазами Дударя – с ненавистью к этому франтоватому московскому белорусу, который ставит себя выше их, местных молодняковцев…)

Правда, упрекать своего персонажа Северинец тоже не спешит. Создавал оглобельную литературную критику под псевдонимом «Тодар Глыбоцкі»? Так ведь был принуждён к этому поведением своих бывших соратников. Писал покаянные письма за своё поведение? Вынуждался к этому политическими обстоятельствами. Как и был вынужден пойти на некоторое сотрудничество с «органами».

Рок-н-ролл уже отзвучал, а рок-н-рольщик этого не заметил. Дальнейший путь в тюремную камеру и под расстрельную пулю – словно лишний довесок: трагедия случилась значительно раньше…

Анна Северинец в послесловии к роману пишет: «Мне важно отметить, что в романе «Гостиница “Бельгия”» почти нет художественного вымысла. В любом случае он здесь минимальный. Чаще всего этот текст – пересказанный архивный документ, газетная статья, черновик воспоминаний, страница мемуаров, стихотворение, рассказ, критический отзыв, хроника “толстого” журнала».

Словом, «фильм основан на реальных событиях», как принято отмечать в нынешних кинолентах.

Правда, изучать историю «Молодняка» по этому роману «с нуля» вряд ли стоит. Авторка обходит общеизвестные хрестоматийные моменты и выделяет менее известные – всё ради того, чтобы оживить эпоху. Поэтому о традиционном молодняковском «бодании со старшими» здесь не встретишь ни слова: молодые и старые литераторы чуть ли не в обнимку ходят.

P.S. Расшифровывать название романа «Гостиница “Бельгия”» не хочу – оно будет легко понятна любому читателю произведения. Но не могу не воздержаться от замечания в духе литературного критика из объединения «Узвышша» Антона Адамовича. В названии поэмы Язэпа Пущи «Цень консула» критик вычитал антисоветскую фигу в кармане – аббревиатуру «ЦК».

Так и в романе Анны Северинец за спинами персонажей постаянно маячит романная аббревиатура – ГБ.

P.P.S. Издательство «Регистр» выпускает уже второй роман Анны Северинец. На обложке книги отмечено: «От авторки бестселлера “День Святого Патрика”». Пользуясь тем, что романы Северинец становятся бестселлерами, издательство нахально игнорирует качество издания. Корректорских погрешностей в новой книге немного меньше, чем в «ДСП», но всё равно для бестселлера можно было бы нанять корректора, а не только стиль-редактора и ответственного за выпуск.

КРИТИЧНЫЙ

Перевёртыш Алесь Дударь

«История – это политика, обращённая в прошлое», – сказал кто-то из остроумцев. «Историю пишут победители», – добавил другой. Эти две максимы следует держать в памяти, читая роман Анны Северинец «Гостиница “Бельгія”».

Нам предлагают взглянуть на литературное объединение «Молодняк» – пожалуй, самую задиристую из белорусских литературных организаций. Авторка рассказывает нам историю в лучших голливудских традициях: экшн, секс, рок-н-ролл… А, нет, это не рок-н-ролл — это поэзия 1920-х. Бунтарская, дерзкая, с высоко поднятой головой.

В центре событий – поэт Алесь Дударь, он же Шурка Дайлидович. Личность эта для авторки не случайная: Дударь у неё – мера всех (поэтических) вещей. Это знает каждый, кто хотя бы немного сталкивался в публичном пространстве с высказываниями Анны Северинец на тему литературы. (Впрочем, не столкнуться с ними трудновато: Анна – словно та неуёмная любимая женщина, которая царит сразу и в доме, и в мыслях, и в кошельке, и в сердце, и в почках. Так и высказывания Северинец можно встретить и на TUT.by, и на сайте «Нашай нівы», и на радио «Свабода»…)

В «Гостинице “Бельгия”» мир тоже вертится вокруг Дударя – его «Молодняка», его друзей и любимых. Безусловно, образ этого неугомонного поэта авторке удался: Дударь у неё живой, нешаблонный. Он и поэт, и борец за белорусскость, и бабник (а кто из поэтов не без того?)…

Дударю у Северинец веришь. Но только до того момента, пока не сопоставляешь романный мир с историческими реалиями. Анну Северинец подвело желание создать романтического героя – в духе тех самых романтических 1920-х.

Поэтому в «Гостинице “Бельгия”» читатель не найдёт ни единого слова о том, как Алесь Дударь занимался литературными доносами на своих конкурентов. Владимира Дубовку и Язепа Пущу он обвинял в «разложении молодёжи буржуазной поэзией», которая попала под влияние российских поэтов Игоря Северянина и Александра Вертинского (оба «декадента» оказались в «белогвардейской эмиграции»). Не самое безопасное сравнение в СССР 1928 года.

Андрей Мрый в своём «Письме другу трудящихся Иосифу Виссарионовичу Сталину» открыто писал, что именно Дударь вместе с соратниками Вольным и Гародней называли его роман «Записки Самсона Самосуя» антисоветским. И после этой оглобельной критики печать романа была прекращена…

Чем это отличается от сегодняшних речей кремлёвского телепропагандиста Дмитрия Киселёва? А тоже ведь человек имел славное прошлое – был награждён за «вклад в защиту независимости Литвы» (медаль Памяти 13 января).

Нетрудно догадаться, почему эти поступки Дударя в романе не отражены – слепить трагически-романтического героя из доносчика очень сложно. Это уже не лорд Байрон, а как минимум «Игра престолов», а то и вообще «Карточный домик» с его интригами и коварством.

Анна Северинец выступает как защитница «расстрелянных поэтов». Но следует ли безоговорочно защищать жертв репрессий, если эти же люди ранее сами укрепляли систему, которая затем их сожрала? Тем более что Дударь в своём изобличительном верноподданном пафосе служил советской власти не один: его друг и соратник Анатолий Вольный одобрил первую волну репрессий против бывших коллег.

Белорусское общество уже столкнулось с похожим вызовом, когда поляки хотели убрать имя Бронислава Тарашкевича с Белосточчины – как память о коммунистической эпохе. Белорусы заступились за репрессированного учёного и общественного деятеля – и услышали в ответ от поляков: а вы почитайте доносы, которые он писал в Москве в 1930-х.

Нам ещё надлежит осознать, что наши герои не были безукоризненными: среди них были и доносчики, и антисемиты, и перебежчики, которые, словно Микита Зносак [из пьесы Я. Купалы «Здешние»], меняли флаги при каждой новой власти. Делать вид, что таких фактов не было, уже не удастся – «казус Тарашкевича» это ярко выявил.

…А вообще-то роман у Анны Северинец получился интересный, читается легко и увлекательно. Даже хотелось бы, чтобы всё было только так и именно так, как описывает авторка. Правда, для этого придётся в очередной раз переписать историю.

(июль 2019 г.)

 

Катажына Бонда. Акулярнік

Katarzyna Bonda. Okularnik. Перевёл с польского языка Анатолий Брусевич. Издательство «Янушкевіч».

Когда моя подруга рекомендовала мне эту книгу, из её уст прозвучало: «У нас так никто не пишет».

Действительно, в Беларуси сегодня ТАК не пишет почти никто. И хотя авторка живёт в Польше, пишет по-польски и считается королевой польского детектива нашего времени, книгу её нам можно читать не только как детектив. Ибо все самые вкусные изюминки из этого кекса придётся выколупывать помимо собственно детективной линии.

События происходят на белорусско-польском пограничье. И это пограничье, это соседство и являются двигателем всей истории.

Главная героиня, бывшая полицейская Саша Залуска, чем-то напоминает бестолковых героинь-сыщиц Иоанны Хмелевской – соотечественницы Бонды. Но у Бонды всё более серьёзно: и бестолковость тут никто прощать не будет, и deus ex machina не появится, и за ошибки придётся отвечать.

…Писать о детективе – дело неблагодарное, слишком велика вероятность сбиться на спойлер. Поэтому сразу порекомендую, кому эту книгу читать надо обязательно – национальным романтикам прозападного толка.

Представьте: вы уже имеете своё государство, с национальными белорусскими властями, национальными деятелями в спецслужбах, национальным бизнесом… Думаете, это победа? Тогда вам обязательно надо читать книгу Бонды.

Читать это надо хотя бы для того, чтобы понять: у спецслужб всегда есть свои внутренние правила игры, которые не очень сильно зависят от окраски власти. И если вы думаете, что после «Нашей Победы» спецслужбы перестанут держать своих агентов в политических организациях, то очень сильно ошибаетесь.

Читать надо для того, чтобы понять, что белорусскую школу придётся долго ещё спасать. Ибо нормы Евросоюза предусматривают помощь национальным меньшинствам. И если на Белосточчине эта помощь идет белорусской школе (белорусы в Польше меньшинство), то в независимой Беларуси меньшинствами будут поляки, украинцы, евреи и… та-да-да-дам! – русские!

Читать надо для того, чтобы понять, что организованное меньшинство всегда сумеет навязать большинству свою волю. Но для этого меньшинство должно действительно иметь такую волю, а не беспомощно складывать лапки и просить слезливым тоном: «Ну, послушайте же нас»…

(август 2019 г.)

Перевод с белорусского

Опубликовано 13.09.2019  13:08

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (76)

Шалом! Ізноў ля мікрафона…

Увесну атрымаў у офісе Саюза беларускіх пісьменнікаў такое сімпатычнае віншаванне да 100-годдзя БНР:

Не адмовіўся б і ад віншаванкі са стагоддзем ССРБ (Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусі), якое – хтосьці трапна заўважыў – лёгка святкаваць, балазе яно 1 студзеня 🙂 Ад рук лідараў ССРБ узору 1919 г. (не блытаць з БССР) мала хто пацярпеў.

Насамрэч беларускае грамадства настолькі падзеленае, што адны настойваюць на святкаванні 25 сакавіка, другія – 1 студзеня, трэція – 3 ліпеня, чацвёртыя – … І ў кожнай групцы не бракуе фанатыкаў, у выніку – «вайна ўсіх супраць усіх», добра, што збольшага віртуальная.

Патрэбна інтэграцыя гістарычнай памяці, каб шанаваліся ўсе даты, звязаныя з «айцамі-заснавальнікамі», як левымі, так і правымі (абы не ультралевымі і не фашыстамі). Паглядзець на Францыю, дык там у падручнікі/грамадскую свядомасць улучаныя і дзеячы рэвалюцыі 1789–1794 гг., і Напалеон, і Бурбоны. Наколькі ведаю, ніхто асабліва не скардзіцца, што замала ўвагі тым або іншым. Хіба што перыяд «ураду Вішы» лічыцца ганебным, яго стараюцца не выпукляць. Дый у Ізраілі… помняць ды шануюць і Бен-Гурыёна з Арлозаравым, і Жабацінскага з Бегіным.

Сучасная Беларусь мае патрэбу ў левіцы ды правіцы, а паўнаты палітычнага спектру няможна дабіцца, калі выціскаць з галоваў «непажаданую» мінуўшчыну… Ну, гэта асобная тэма. Проста сёлета – зрэшты, як і летась – багата юбілейных дат, што натхняе на мудраванні.

Трыццаць гадоў, як свет даведаўся пра ўрочышча Курапаты і расстраляных там перад вайной людзей (3 чэрвеня 1988 г. у газеце «Літаратура і мастацтва» выйшаў аргументаваны артыкул Зянона Пазняка і Яўгена Шмыгалёва, з чаго ўсё і пачалося).

У выніку неаднаразовых расследаванняў пракуратуры з удзелам беларускіх археолагаў пацвердзілася, што ў лесе – магілы тысяч людзей, забітых у канцы 1930-х і самым пачатку 1940-х. Тым не менш «альтэрнатыўныя даследчыкі» дзяўбуць сваё: у лесе быў толькі палігон НКУС (таму, маўляў, сведкі чулі стрэлы), а забойствы людзей на тым месцы вяліся ў час нямецкай акупацыі.

Надзвычайную (i ўадначас тыповую для маніпулятараў) версію агучыў адстаўны (?) афіцэр КДБ на прапагандным сайце ўжо ў 2018 г.: «У Курапатах пахаваныя мясцовыя і этапаваныя з Еўропы яўрэі, расстраляныя немцамі ў канцы 1941-га – першай палове 1942 года». Далей ён трызнiць пра «7,5 тыс. перакладчыкаў яўрэйскай нацыянальнасці, якія перад нападам на СССР былі мабілізаваны немцамі ў Аўстрыі, Германіі, Чэхаславакіі і Польшчы (! – В. Р.) для працы ў Маскве пасля яе ўзяцця». Маўляў, «у сувязі з праблемамі пад Смаленскам, што ўзніклі ў немцаў, усе гэтыя людзі былі кінуты ў Аршанскую турму», а потым пераведзены ў Мінск і забітыя, пачынаючы з верасня 1941 г. Паводле кадэбicта, «акцыя закранула тых яўрэяў, якія спавядалі рабінскі іудаізм. Яўрэяў-месіянаў немцы не расстрэльвалі, а ўзялі да сябе на службу перакладчыкамі (другі раз? – В. Р.) або адправілі ў Палесціну (! – В. Р.), дзе Гітлер абяцаў па вайне арганізаваць яўрэйскую дзяржаву (!! – В. Р.)».

Я ўсё дзіўлюся, што ў галаве такіх людзей, як падпалкоўнік Ляпёшка? Як «дзяржбяспеку» ў РБ вучаць зараз – няўжо, як і даўней, спадцішка нацкоўваюць на яўрэяў, малюючы іх у вобразе гітлераўскіх пратэжэ?

Суразмоўца «юдафіла» Валянціна Анціпенкі, пэўна, зацыклены на тэме – і прадукуе фактоіды на роўным месцы, нават там, дзе яны абвяргаюцца на раз: «У Мінску да вайны пражывала крыху болей за 200 тыс. чалавек. Большая палова насельніцтва – яўрэі» (псеўдагістарычная лажа – непасрэдна перад вайной у сталіцы БССР знаходзілася каля 80 тыс. яўрэяў). «Гэтыя прапорцыі адпавядалі і якаснаму складу супрацоўнікаў НКУС» (тлусты намёк на тое, што яўрэі нясуць ільвіную долю адказнасці за рэпрэсіі; насамрэч к пачатку 1938 г. у НКУС БССР служыла 182 яўрэі і 597 беларусаў, а пасля пераезду ў Менск Цанавы доля яўрэяў зніжалася).

Бадай, у свой час недаацэньваў я Бегуна і Скобелева, цяпер ужо нябожчыкаў – іхняя пісаніна ўспрымалася на «ўра» ў самых нечаканых колах. Зараз Скобелева ўздымае на шчыт «незалежны», антычаргінцоўскі сайт беларускай літаратурнай крытыкі, а кніжка Бегуна «Вторжение без оружия», як сведчыць знаёмы чытачам belisrael.info «кіберакын» Уладзімір Бараніч, была настольнай у… суполцы маладых беларускіх нацыяналістаў «Талака» (пад канец 1980-х гадоў). Як напісаў сп. Бараніч на сваім resurs.by (01.06.2018), пасля кніжак Бегуна яны паўсюль вышуквалі сіянізм: «Вінцук зьвярнуў увагу на адлітыя ў бэтоне мэноры на яго доме, я на заклёпкі ў выглядзе зорак Давіда на маіх беларускай вытворчасьці “штроксах”, Сяржук Вітушка на цырульню “Я сіяніна («Ясь і Яніна» – адкрылася ў цэнтры Мінска якраз у 1980-х – В. Р.)… )))».

Пачытвалi ў «Талацэ» і «Пратаколы сіёнскіх мудрацоў». Я, што называецца, са светачам не стаяў, але не бачу прычын не верыць былому актывісту «Талакі», якому цяпер 51 год. Разам з тым лічу, што яго высновы тыпу «жыдабойцамі можна сьмела менаваць усіх «сьвядомых беларусаў» старое генэрацыі», «фактычна, любы беларус — адкрыты ці лятэнтны юдафоб» занадта катэгарычныя. Асабліва другая…

Вядома, не ўсе, але многія «свядомыя беларусы» (што б гэтае спалучэнне ні значыла) схільныя да этнізацыі канфліктаў, якая тоiць у сабе немалую небяспеку. Скандальная пабудова побач з Курапацкім лесам, выявілася, часткова належыць Леаніду Лейбавічу Зайдэсу, мінчаніну, які даўно займаецца рэстаранным бізнэсам. На ранку 08.06.2018 наведвальнік сайта «НН» адрэагаваў так: «Нічога дзіўнага: пераважна іх супляменнікі 80 год таму аддавалі і выконвалі загады расстрэльваць беларусаў…». Перш чым рэдакцыя даўмелася выдаліць камент, ён сабраў дзясяткі лайкаў (і 6 дызлайкаў). Тым часам застаецца вісець на сайце «разумная» прапанова іншага чытача: «Тры вясёлых гуся замуцілі бізнэс побач з магіламі дзясяткаў тысяч людзей… А дзяржава Ізраіль сцянае аб занядбанасці магілёўскіх габрэйскіх могілак. Можа там якую рэстарацыю адкрыць, кашэрную?» (на ранак 10.06.2018 рэйтынг камента – +173-3).

Вядома, рэстарацыя за 100-200 метраў ад месцаў расстрэлаў патрэбная краіне, як пятае кола ў возе. Але знішчаць увесь комплекс, пад якім, што б ні казалі асобныя клікушы «гарачыя галовы», няма костак ахвяр, – гэта перабор. Абаронцы прапанавалі перадаць пабудовы пад музей, але сумнеўна, што тут і цяпер бізнэсоўцы адмовяцца ад сваёй маёмасці. Іншы, кампрамісны варыянт – ізаляваць Курапацкі лес высокім плотам або сцяной, каб звонку не даносіліся, напрыклад, гукі музыкі. Прадпрымальнікі доўгі час плацілі смешныя грошы за арэнду зямлі пад сваімі пабудовамі (праз карупцыйную схему?) – дык няхай бы зараз дадаткова раскашэліліся. Журналіст Марат Гаравы, які сябе мянуе «беларусам яўрэйскага паходжання», нават ушпіліў ім ліст з ушчуваннямі.

Рада Саюза беларускiх пісьменнікаў апублікавала заяву па сітуацыі ў Курапатах (07.06.2018), прынятую, здаецца, аднагалосна, чаго даўнавата не было. Пагаджаючыся з духам дакумента, маю пытанні да «літар»: напрыклад, няма дастатковых доказаў, што менавіта ў Курапатах «былі расстраляныя сотні беларускіх паэтаў, празаікаў…» Слушна разважае Ганна Севярынец пра масакру творчай інтэлігенцыі ў канцы кастрычніка 1937 г.: «Але як было ў Курапатах, і ці было гэта наогул у Курапатах – мы не ведаем». Зараз ідэнтыфікаваныя толькi трое забітых, прычым мінімум двое – яўрэі (Шулескес і Крамер – арыштаваныя ў Гродне 1940 г.). Як ні круці, а без новых раскопак з ужываннем «прасунутых» метадаў даследавання (ДНК-аналіз?) не абысціся, ды хто за такі супердарагі праект возьмецца? Урад – наўрад.

Тым часам Якаў Гутман з Сусветнага згуртавання беларускіх габрэяў так рэкамендуе расставіць у Курапатах кропкі над «і»: «Вызначыць межы пахаванняў, па магчымасці – нацыянальнасць нябожчыкаў. У рамках тэрыторыі знайсці месца без пахаванняў і ўсталяваць агульны помнік. Прыблізна так мы зрабілі ў Радуні, калі за межамі могілак знайшлі мацэйвы. Прафесіяналы прыдумаюць надпіс. Усталяваць асобныя помнікі ахвярам кожнай канфесіі…» (ліст 29.05.2018). Парады наконт «нацыянальнасці нябожчыкаў» крыху ўтапічныя.

У канцы 2001 г. на адным са сходаў актывістаў я прапанаваў ініцыяваць у дачыненні да некропаля мясцовы рэферэндум; мяне не паслухалі. Ужо шмат гадоў абаронцы Курапатаў ходзяць па бюракратычных колах, і ў лясным масіве пад Мінскам мала што мяняецца. Леташнія летуценні пра «конкурс» таксама застаюцца летуценнямі.

Многае змянілася ў Трасцянцы, на мемарыялізацыю якога апошнім часам былі скіраваныя зусім іншыя фінансавыя плыні… 29.06.2018 афіцыйна адкрыецца «другая чарга» мемарыялу. Дзеля справядлівасці, у гэтым нацысцкім лагеры людзей загінула значна больш, чым у Курапатах. Сёмага чэрвеня ў Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі адкрылася выстаўка, прысвечаная Трасцянцу.

Побач з іншымі – і стэнд пра Мінскае гета, яго вязняў. Гледачоў небагата, але ў вас ёсць шанс далучыцца да іх радоў!

Як пазітыўны крок трактую тое, што ў Мінску-2018 дэ-юрэ з’явіліся вуліцы рэпрэсаваных і знішчаных у СССР дзеячаў культуры: Алеся Дудара і Аркадзя Смоліча. Кур’ёзна, што «галоўны яўрэйскі саюз» па-ранейшаму настойвае на вуліцы Леаніда Левіна (прапанова 2017 г.), хаця ў гонар заслужанага архітэктара і ганаровага грамадзяніна Жлобінскага раёна ўвесну 2015 г. была пераназвана вуліца Маладзёжная ў горадзе Жлобіне. У Мінску імя Л. М. Левіна з сакавіка таго ж года носіць гістарычная майстэрня на Калектарнай.

У маі 2015 г. адмыслова для тутэйшых «уплывовых суполак» пералічыў 20 годных кандыдатаў на ўвекавечанне ў сталічнай тапаніміцы. Адкрытага абмеркавання праблемы не атрымалася – на В. Харужай па-ранейшаму лічаць сябе самымі разумнымі. Як і гісторык Алесь Б-ы, што заявіў 08.06.2018, маўляў, пра Майсея Кульбака ў Мінску «ніхто» (трэба думаць, апрача яго, Б-а) «не вядзе гутарку». Лічыце…

70 год споўнілася пісьменніцы Святлане Алексіевіч. Дарэчы будзе агляд яе творчасці з газеты «Вечерний Минск» (17.06.1998):

На жаль, кніга С. А. пра сутыкненне жаночай і мужчынскай цывілізацый, згаданая Алай Бабковай у «ВМ», так пакуль і не выйшла друкам (у сеціве – толькі накід). Зычу юбілярцы ў бліжэйшыя 50 год засяродзіцца на літаратурнай творчасці, а гутаркі «за палітыку» пакінуць больш дасведчаным асобам.

…Рады быў убачыць у Нацыянальнай бібліятэцы белы фаліянт Ларысы Доўнар «Кніжная справа ў Мінску (канец XVIII – пачатак ХХ стагоддзя)». Старонак – амаль 700, наклад – усяго 100. Асабліва зацікавілі вокладкі старых яўрэйскіх кніжак, рэпрадукаваныя даследчыцай, – у бібліятэцы МОЕКа такіх выданняў не было.

Даспадобы і тое, што анатацыя кнігі пададзена як на англійскай, польскай, так і на ідышы.

Нячаста сустрэнеш яўрэйскія літаркі ў кнігах сучасных беларускіх навукоўцаў… (Л. І. Доўнар працуе ва ўніверсітэце культуры, там жа ў 2017 г. прайшла прэзентацыя яе opus magnum.)

* * *

«Вольфаў цытатнік»

«Прыхільнікі ўсялякіх свабод крайне нецярпімыя – асабліва ў сваім асяродку… Само змаганне за свабоды па іроніі жыцця знітавана з нецярпімасцю – як і любое змаганне за радыкальна новы лад» (Эдуард Кузняцоў, «Дзённік», 02.12.1970)

«Ідэя адраджэння культуры і мовы, безумоўна, самадастатковая. Але яе рэалізацыі для нармальнага жыцця мала… Марксізм не састарэў. Ніякія карэнныя рэфармацыі ў грамадстве немагчымыя, пакуль сваё слова не скажа рабочы клас. Але з цягам часу любое вучэнне мае патрэбу ў трансфармацыі. Калі пісаўся “Капітал”, не было такой колькасці службоўцаў. Яны гэтак сама, як і рабочыя, сталі той сацыяльнай базай, на якую робяць стаўку левыя сілы» (Сяргей Марцалеў, «Вечерний Минск», 19.06.1998).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

10.06.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 10.06.2018  20:44

***

От редактора. Напоминаю о необходимости и важности финансовой поддержки сайта. Текст на русском и как это сделать, читайте внизу этой публикации  

 

«(Не)расстраляная паэзія» і «Расстраляная літаратура»

Увосень 2017 года ў Мінску адзначаецца 80-годдзе «Чорнай ночы». Ужо нямала гаварылася пра тое, што ў 1937-м быў знішчаны цвет беларускай (і беларуска-яўрэйскай) інтэлігенцыі. Нашы аўтары бралі ўдзел у некаторых імпрэзах – і як выступоўцы, і як гледачы. Засяродзімся на праекце партала tuzinfm.by, які стартаваў фактычна 1 верасня, а прадоўжыцца як мінімум да 16.11.2017, і на вечарыне Саюза беларускіх пісьменнікаў, што адбылася ў галерэі TUT.by на праспекце Дзяржынскага (!). Учора, 30 кастрычніка 2017 г.

* * *

Праблема: беларускім паэтам Расстралянага Адраджэння пагражае поўнае забыццё: іх творы і твары сціраюцца з народнай памяці. Рашэнне: музычна-адукацыйны праект, прысвечаны памяці беларускіх дзеячоў культуры і навукі, якія былі расстраляныя ў ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937… Праект «(Не)расстраляная паэзія» плён паўгадавой працы больш чым 60 чалавек: музыкаў, даследчыкаў літаратуры, дызайнераў, саўндпрадзюсераў, рэжысёраў ды актораў. У прома-роліку Арцёма Лобача ў ролі «паэтаў маладой краіны» зняліся Павел Харланчук, Алена Гіранок і Андрэй Саўчанка. Таксама з’явілася 12 відэазваротаў удзельнікаў праектa з заклікам звярнуць увагу на паэтаў 1930-х гадоў.

Мы мусім памятаць імёны рэпрэсаваных паэтаў і захаваць іх творы, каб не знікнуць самім. Сэнс назвы праекту «(Не)расстраляная паэзія» – хоць аўтары і расстраляныя, іх творчую спадчыну ліквідаваць немагчыма. З дапамогай гэтага праекта мы аддаем даніну павагі паэтам і ўключаем іх творчасць у сучасны культурны кантэкст.

Кропка ў праекце «(Не)расстраляная паэзія» на прэзентацыі альбома, лекцыях і канцэрце не будзе пастаўлена. Прадзюсер праекта Сяргей Будкін кажа, што магчымы працяг. Што ды як будзе рабіцца далей, залежыць у тым ліку і ад падтрымкі слухачоў, якую можна выказаць да 17 лістапада праз Talaka.by.

(паводле www.talaka.org/projects/1936/overview & tuzinfm.by)

Спадзяюся на працяг

Праeкт «(Не)расстраляная паэзія» яшчэ не скончыўся (увогуле яго плануюць зрабіць бясконцым, і ўсе фэйсбук-старонкі расстраляных у 1937 годзе літаратараў абнаўляць), але альбом у сеціве ўжо ёсць, і нават завяршыўся канцэрт, таму, напэўна, можна сказаць пра яго некалькі слоў.

Перш за ўсё — добра, што ён не скончыўся. Спадзяюся, што неўзабаве з’явяцца «(Не)расстраляная паэзія-2», «(Не)расстраляная паэзія-3» і г. д., бо прадстаўленыя зараз 12 літаратараў — трошкі больш за палову ад расстраляных у ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года, а расстрэльвалі, як вядома, не толькі тады, і ўвогуле расстрэл — не адзіны спосаб гвалтоўнай смерці.

А пакуль што вымушаная неабходнасць абмежавацца некаторымі прозвішчамі міжволі выклікае пытанні аб крытэрыях адбору аўтараў тэкстаў.

Калі карыстацца крытэрыем вядомасці-знакамітасці (на канцэрце ўвесь час выказваліся спадзяванні, што гэтыя імёны стануць шырока вядомымі), то, напрыклад, пра Галубка ці Харыка ведаюць нават многія з тых, хто іх не чытаў. Кульбак стаў шырока вядомым (краязнаўцы ж пра яго, напэўна, заўсёды ведалі) дзякуючы нядаўнім перавыданням, а Зарэцкі даўно ўваходзіць у школьную праграму і яго чатырохтомнік час ад часу «ўсплывае» (і зноў хутка знікае) ў букіністычных крамах. Большасць астатніх прозвішчаў, сапраўды, вядомая ў лепшым выпадку дзякуючы кнігазбораўскаму тому «Расстраляная літаратура», а ў горшым – дзякуючы рознага кшталту мартыралогам. І якасць твораў таксама розная: некаторыя, магчыма, былі б забытыя, і калі б іхнія аўтары здолелі дажыць да старасці. Усё гэта, і шмат чаго іншага, не будзе мець значэння толькі тады, калі ўспомняць усіх, каго, «крещёных единым списком / Превратила их смерть в людей» (цытата з Аляксандра Галіча).

Калі ад спадзяванняў перайсці да сучаснасці, то праект быў неабходны не толькі ў якасці своеасаблівага tribute (з-за «круглай» даты было некалькі паралельных, у тым ліку і музычных мерапрыемстваў; быць на ўсіх аказалася фізічна немагчыма, і зноў прыйшлося карыстацца другараднымі крытэрыямі, між іншага і тым, ці адпавядаюць выступоўцы ўласнаму густу), але і як своеасаблівы агляд магчымасцей.

Бо што было цікавага ў музычным жыцці Сінявокай? — «Песнярок», «Народны альбом» (якому зусім нядаўна споўнілася 20 год!), «Я нарадзіўся тут» — і ўсё. Я для сябе нават «Местачковае кабарэ» Купалаўскага тэатра ўключыў у іх шэраг. За гэты час шмат хто з музыкаў з’ехаў у суседнія і далёкія краіны. Не ўсе новыя гурты і выканаўцы (і развіццё некаторых «мэтраў») мне падабаліся. Я вельмі непакоіўся: ці магчыма ў сённяшніх умовах дасягнуць ранейшай якасці?

Як высветлілася: магчыма. З-за таго, што стылёва альбом «(Не)расстраляная паэзія» вытрыманы значна больш за «Песнярок» і «Я нарадзіўся тут», ён у маім уласным рэйтынгу адразу пачаў змагацца з «Народным альбомам», але змаганне не зусім справядлівае: апошні, як вядома, — канцэптуальны, амаль што са скразной гісторыяй, а першы — амаль выпадковае аб’яднанне тэкстаў розных аўтараў. Але выканаўцы і гэтую «фору» звялі амаль на нішто!

Па-мойму, лепш за ўсё быў зроблены нумар Кацярыны Ваданосавай (на верш Алеся Дудара), найменш спадабаўся Вінсэнт (але ён якраз той выканаўца, якога я па-за межамі праектаў не слухаю). Расстаўляць астатніх паміж імі даволі цяжка… Песня на Ізі Харыка ў выкананні Святланы Бень, безумоўна, добрая, але гэта – яшчэ большы адыход ад «старой» «Серебряной Свадьбы» (у межах якой былі, напрыклад, песні на словы Брэхта). Пусцее важная «экалагічная ніша».

Пётр Рэзванаў, г. Мінск

На фота з brestnet.com – П. Рэзванаў (навуковы супрацоўнік, падарожнік, блогер)

* * *

На Дзяржынскага – пра ахвяр тэрору

Утульная зала паволі запаўнялася цікаўнымі, сярод якіх я прыкмячаў нямала знаёмых твараў… Аншлагу на ўчорашняй вечарыне «Расстраляная літаратура» не было, але чалавек пяцьдзясят прыйшлі. Сярод іх аказалася нямала слухачоў паважнага ўзросту, напрыклад, 80-цігадовы Ян Грыб, які праславіўся 25.03.2017 (тады яго спрабавалі затрымаць тры амапаўцы…)

Гурток арганізатараў. Злева направа: Усевалад Сцебурака, Алесь Пашкевіч, Барыс Пятровіч

Выступілі ўсе, пра каго гаварылася ў анонсе, а менавіта акадэмік Радзім Гарэцкі, Марат Гаравы, Анатоль Сідарэвіч, Алесь Пашкевіч, Міхась Скобла, Ірына Багдановіч, Аксана Данільчык, Марына Шыбко. Далучыўся і Лявон Баршчэўскі, які распавядаў пра Юлія Таўбіна і Майсея Кульбака, да таго ж чытаў пачатак паэмы «Дзісенскі Чайльд-Гарольд» на ідышы (са сваім перакладам). Ва ўсіх прамоўцаў была свая «фішка», а вось Таццяна Грыневіч з гітарай нейк не зачапіла… Яна cтаранна выканала некалькі песень на словы мёртвых і жывых паэтаў, ды ейнае выкананне было, як на мой густ, залішне манерным.

Яшчэ тры волаты: А. Сідарэвіч, М. Скобла, ак. Гарэцкі

Кароткі змест выступаў прыведзены ў справаздачы на сайце СБП. Не пераказанай засталася прамова Марата Гаравога – педагога, журналіста, кіраўніка ініцыятывы «Эксперты ў абарону Курапат». Між тым ён казаў нямала цікавага – і пра тое, адкуль узялася назва «Курапаты» (так называўся пагорак побач з лесам Брод, дзе непасрэдна вяліся расстрэлы; потым пагорак зарос лесам, і ўвесь масіў атрымаў яго назву), і пра тое, што тэрыторыя ў 1930-я гады была абнесена дошкамі вышынёй да 2,5 метраў, некаторыя з іх захаваліся дагэтуль… Экспертам вядомае месца ўезду, дзе стаялі вялізныя вароты з негабляваных неабразных дошак, і нават месца, дзе была вышка ахоўніка.

Дарма што пакуль не ясна, колькі ахвяр ляжаць у лесе (дзяржава не наважваецца аднаўляць маштабныя раскопкі), даследчыкі парупіліся вызначыць асноўныя «балявыя кропкі» ўрочышча. Марат прэзентаваў схему, з якой можна сёе-тое скеміць.

 

Кобрынец М. Гаравы (за ім – мінскі бард Аляксей Галіч) і план-схема Курапатаў

Як М. Г. пісаў і раней, многія яго паплечнікі лічаць, што на ўваходзе ў будучы мемарыял варта выбіць трохрадкоўе паэта Алеся Разанава:

Словы аціхлі:

у немату

стукае сэрца

Мне гэтая ідэя – з вершам і запісам стукату сэрца над лесам – таксама запала ў душу.

Міхась Скобла на вечарыне не толькі звярнуў увагу на тое, што расстраляныя творцы былі пераважна маладыя, але і запрасіў прысутных наведаць выставу «Страчаныя абліччы» ў музеі Янкі Купалы: «Упершыню ў адкрытай экспазіцыі ляжыць нож. Ім або падобным у 1930-м Купала спрабаваў здзейсніць самагубства. Без гэтага нажа мы не зразумеем становішча паэта… Хай ён там ляжыць, пакуль існуе музей».

З гэтым можна цалкам згадзіцца, аднак літаратуразнавец пайшоў далей і выказаўся досыць кантраверсійна, палемізуючы з тымі, хто закідае народнаму паэту хваласпевы Сталіну і г. д.: «Калі б Купала пайшоў на адкрыты бунт (а бунтам было і маўклівае непадпарадкаванне), то пацярпела б уся Беларусь. Мо’ Сталін беларусаў загнаў бы на берагі Амура, стварыў бы там «Беларускую аўтаномную вобласць» (як стварылі Яўрэйскую аўтаномную вобласць з цэнтрам у Бірабіджане)». Я б так не драматызаваў. У 1930-х сталінцы мелі звычай караць за «грахі» чалавека ягоных родзічаў, калегаў, але ўсё ж не цэлы народ. І тая самая яўрэйская вобласць (напачатку – Біра-Біджанскі нацыянальны раён) была створана з іншых прычын.

Анатоль Сідарэвіч спаслаўся на меркаванне паэта Сяргея Грахоўскага: «Самы ўрадлівы на арышты быў не 37-ы, а 36-ы год». А Марына Шыбко, прадстаўніца выдавецтва «Лімарыус», следам за Міхасём Скоблам паказала кнігу выбраных твораў Алеся Дудара і гукнула: «Набывайце, яна толькі што выйшла!» На што вядучы імпрэзы, пісьменнік Алесь Пашкевіч, адказаў у тон: «Калі ласка, выдавайце!»

М. Шыбко і Л. Баршчэўскі з каштоўным выданнем – дальбог, фота не пастановачнае 🙂

Мабыць, кніга сапраўды вартая прачытання. Яе можна было набыць у той жа залі ў Алеся Яўдахі (у сакавіку вядомага кнігара садзілі за краты, але ён ужо на волі). Калі я ехаў назад, то знянацку заспеў Лявона Баршчэўскага, які не ўтрымаўся і сеў за Дудара прама ў вагоне метро…

Вольф Рубінчык, г. Мінск

31.10.2017

PSЯшчэ пра вечарыну «Расстраляная літаратура» чытайце на сайце «Радыё Рацыя» (плюс многа фотак) 

 Апублiкавана 31.10.2017  17:17