Tag Archives: Алесь Рязанов

Дежа вю ты моё, дежа вю…

Привет. Не первый год существует мнение, что для здешней истории характерна цикличность: если в далёких палестинах принцип Экклезиаста «Что было, то и будет» работает не всегда, то у нас… Чуть более, чем часто.

Провалив какой-либо проект или операцию, власть предержащие, как правило, не уступают место более компетентным работникам, и даже не признают свою ответственность, а:

– делают вид, что ничего не произошло;

– пытаются объяснить факап внешними обстоятельствами и/или недостаточным качеством «народца»;

– устраивают серию «отвлекающих» манёвров (которые тоже чреваты факапами, но свою роль отыгрывают, поскольку память у большинства наших современников, словно у золотой рыбки).

Понятно, приёмчики – ряд может быть продолжен – употребляются не все сразу, а порознь.

Да, во всех странах чиновники и политики склонны перекладывать ответственность на других, но во многих из «всехстран» существуют зубастые СМИ, толковые социологические службы и развитые политические партии, которые обеспечивают обратную связь… И, если надо, помогают сковырнуть зарвавшихся бонз. В РБ как со СМИ, так и с социологами беда, а партиям ещё с середины 1990-х отведена роль необязательных музейных экспонатов. Потому и расцвело пышным цветом Зазеркалье, aka Абсурдистан.

«Политика» с точки зрения казённой газеты «Звязда», скриншот 08.09.2022

Радует ли белорусскоязычие «Звязды», хотя бы как противовес русскоязычию кремлёвской шайки-лейки? Что-то не особенно. Из головы не выходит реплика Леонида Ильича Брежнева, который на заседании политбюро в 1973 г. хитро вопрошал: «А что, если разрешить еврейскую еженедельную газету?.. Не все её прочтут на еврейском. Прочтёт еврей, старый Абрамович прочтет, а там — то, что ТАСС передаёт».

К тому же белорусский язык у «Звязды» бывает… своеобразный 🙁 Уж лучше вникать в сложную поэзию Алеся Рязанова

У ещё более «близкой к телу» «СБ» офигенно достоверные источники, и эксперты отличные 🙂

Напомню: к вечеру 8 сентября Балаклея (стратегически важный пункт в Харьковской области) была оставлена российскими войсками, а назавтра в городе утвердилась власть Украины. В следующие дни украинцы при помощи ВСУ вернули себе несколько тысяч квадратных километров, почти полностью освободив Харьковщину: такая «потеря территорий», что дальше некуда 🙂 🙂

Вспомнилась историйка 1989 г. – я тогда почитывал общесоюзную газету «Труд». В начале (а то и в середине) декабря издание доказывало, что всё в Румынии под контролем. Неделю-две спустя чета Чаушеску, заправлявшая страной пару десятков лет, уже стояла перед военным трибуналом, и адвокаты их больше напоминали прокуроров… Ну, а «Труд» невозмутимо сообщил о народной революции (беседу 2020 г. о советских газетах см. по ссылке).

В конце августа с. г. аз многогрешный заглядывал в толстую, по-своему познавательную книгу «Белорусский путь», изданную за госсчёт под эгидой мининформа РБ (редакторы-составители – министр О. Пролесковский & «профессор» Л. Криштапович, Минск, 2012). На пару минут вернусь к ценному фолианту:

C. 299, 310, 319

Чего стоили все эти разглагольствования, свидетельствуют показатели «мирного» 2019 года. Доля затрат на научные исследования и разработки не то что не увеличилась до 2,5-2,9% от ВВП Беларуси (какие там 3-4%), но упала до 0,6%. И вот уже в августе 2021 г. БелТА вещалo, что за пятилетку (!) планируется довести уровень до 1%… В мае 2022 г. целая научно-практическая конференция ради этого собиралась 🙂

Впрочем, и 10 лет назад ситуация не выглядела многообещающей. Наукоёмкость ВВП начала 2010-х (1,2-1,4%) «ответственные деятели» тоже высосали, кажись, из пальца…

Белстат, график «Внутренние затраты на научные исследования и разработки (в процентах к валовому внутреннему продукту)», источник

Кто-то ещё сотрудничает с Пролесковским и Криштаповичем?!

«Затраты на проведение научных исследований и разработок в Республике Беларусь в 2012 году в расчете на одного исследователя составили только 22,9 тыс. долларов США, что ниже аналогичного показателя для стран-членов СНГ (67,9 тыс. долларов США) или государств Северной Африки (42,8 тыс. долларов США). В Республике Беларусь число исследователей на 1 млн жителей составляет 2040 и почти на треть ниже средних значений по Европейскому союзу» – горевали авторы «Программы совершенствования научной сферы Республики Беларусь» (2013, с. 4), утверждённой Национальной академией наук & Госкомитетом по науке и технологиям. В 2020 г. исследователей в РБ оставалось менее 1800 на 1 млн жителей (16,7 тыс. в общей сложности). Зато число пропагандистов, без сомненья, подросло, и в этом сезоне бьёт рекорды. Пора бы агентов вечнозелёного агитпропа… если не на Марс отправлять, то в КНР экспортировать. Дабы улучшить отечественный внешнеторговый баланс.

Не секрет, что декларируемое чиновниками РБ (в т. ч. «главным») зачастую сбывается с точностью до наоборот. Министр экономики, нынешний посол в России, весной 2019 г. заявил:

Амбициозная цель по экспортным поставкам товаров в Китай это $1,5 млрд до 2020 года, что неоднократно озвучивалось. И в перспективе $5 млрд, это где-то 2025 год.

Кроме того, «Дмитрий Крутой рассказал, что перед белорусским экономическим штабом стоит задача сократить значительное отрицательное сальдо в торговле товарами с Китаем, которое в настоящее время составляет около $2,6 млрд».

Как же стало?

Объем торговли товарами РБ с Китаем (включая Гонконг, Макао и Тайвань) в 2017-2021 гг., в тыс. USD

2017 г. 2018 г. 2019 г. 2020 г. 2021 г.
Оборот 3240829 3771936 4607774,7 4575708,2 5115165,4
Экспорт 403394 516161 712588,5 777360 913250,6
Импорт 2837435 3255775 3895186,2 3798348,2 4201914,8
Сальдо -2434041 -2739594 -3182597,7 -3020988,2 -3288664,2

 

Данные отсюда. Итак, рост экспорта произошёл, но совсем не такой, как рассчитывали в здешнем правительстве: от 913 миллионов до полутора миллиардов пилить и пилить… Тут напрашивается ссылка на коронавирусные ограничения, но ведь не помешали они в 2020 г. удержать объём товарооборота, а в 2021 г. – увеличить. Причём отрицательное сальдо в торговле с Китаем в прошлом году побило все рекорды, выросши по сравнению с 2018 г. почти на 20%.

Cтарый анекдот на новый лад:

– Иван, я дракона поймал!

– Так тащи его сюда.

– Не могу, он меня не пускает!

Небезынтересно разворачивается и сделка тутэйшых с крупным инвестором (?) из Объединённых Арабских Эмиратов. Разумеется, речь о Мохаммеде Али Алаббаре, которому не раз «икалось», начиная с июня 2021 г. (см. здесь и здесь). Богатого араба «привёл» к Лукашенко-старшему сам Роман Головченко, нынешний премьер-министр, бывший посол РБ в ОАЭ; может быть, потому Алаббару здесь позволено больше, чем другим бизнесменам. В частности, тысяча гектаров земли на севере Минска была выделена под «его» проект без аукциона.

Чиновники рангом пониже возлагали на сотрудничество с заморским бизнесом немалые надежды:

Строительство выставочного центра в современном комплексе «Северный берег» в Минске планируют начать в этом году. Об этом рассказал журналистам председатель Мингорисполкома Владимир Кухарев на полях всемирной выставки «ЭКСПО-2020» в Дубае… «Мы очень серьезно занимаемся этим проектом. Он очень важен для Минска, так как это самые современные технологии, инвестор с мировым именем. Сегодня очень активно идет работа по проектированию, градостроительным проектам. Выставочный центр запроектирован, и мы сегодня можем с уверенностью сказать, что в этом году начнется строительство этого объекта в Минске» (belta.by, 22.11.2021).

Вскоре уверенность была подрастеряна, однако…

Первый зампред Мингорисполкома: «Что касается выхода на площадку, то инвестор активно готовится. Мы рассчитываем, что уже в начале февраля состоится выход на [Национальный] выставочный центр» (minsknews.by, 28.01.2022)

В тот раз тоже ничего особенного не произошло. Зато в начале июня великий Гэтсби Алаббар посетил Минск, и уж сказал так сказал: «Ориентировочно через три месяца вы сможете увидеть, как появляется здание выставочного центра (сейчас на этом месте завершаются земляные работы, территория огорожена). Через три месяца мы планируем приступить к строительству рядом жилого квартала… даже сомнений никаких не было, что проект может быть приостановлен, всё развивается согласно плану».

Когда в 2022 г. говорят «всё по плану», это не может не навести на мысли о «специальной военной операции» в Украине… ну да ладно. Неделю назад истекли пресловутые три месяца; журналисты «онлайнера», как и в июне, съездили на местность и поупражнялись в остроумии (onliner.by, 12.09.2022):

Пока вместо выставочного центра и многоэтажек на полях вызревает сочная кукуруза.

А вместо железных коней на паркингах видим коня настоящего. Тоже неплохо.

Не изменилась ситуация и на огороженной синим забором площадке: там во время нашего визита вообще не было ни души. Второй очаг, где в прошлый раз также отмечалась активность, показался не менее позабытым-позаброшенным. Не то что здание выставочного центра не появляется, а даже котлован не разрыт. Ну и спецтехники нигде не видно. Ее даже меньше, чем в прошлый раз, хотя приезжали мы в будний день, в рабочее время.

Воля ваша, чем-то всё это начинает напоминать приключения Остапа Бендера, нанятого в качестве художника на пароход «Скрябин». Если чуть серьёзнее, предположу, что минские земли, выделенные Алаббару, уже используются им – разумеется, не для застройки, а как некий актив на международном рынке. Возможно, вкупе с многочисленными встречами «на высшем уровне» они помогают фирме «Emaar Properties» добыть кредиты для компенсации значительных потерь, понесенных ею в конце 2010-х гг. А интересы Беларуси? Ну, никто же «нас» не вынуждал заключать эту сделку…

Вольф Рубинчик, г. Минск

13.09.2022

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 13.09.2022  20:13

Очередной промельк мысли! (В. Р.)

Привет, все. Уходит очередной суровый год, вселяя надежды на лучшее потому что падать уже, как не раз отмечалось в последнее время, особо некуда. Вот из Белгосуниверситета вытурили «по соглашению сторон» профессора Аллу Кожинову, работавшую там c 1988 г., т.е. треть существования этого неблагодарного вуза… После 33-х лет службы у неё осталась медаль.

Фото отсюда

В 2020 г. известная полонистка поучаствовала в видеообращении сотрудников филологического факультета против насилия. Между прочим, её интересы включают и язык идиш cтатья А. Кожиновой о многоязычии белорусских евреев межвоенного периода появилась на belisrael в 2018 г.

Заведено уголовное дело на Андрея Кузнечика (см. фото), которого помню совсем молодым по «Нашай Ніве» 20-летней давности. Предварительно пленного почти месяц мариновали в тюрьме на Окрестина. Андрей филолог, и, в отличие от своего старшего коллеги Александра Ф., не ввязывался в спорные околополитические проекты. Сетовал, что белорусам не хватает белорусской гравитации, это да. Нашли слабовики «преступника»…

Недавно сообщал я о задержках с вводом в эксплуатацию медицинских объектов Минской области (в Борисове и Жодино). Схожая майса в Гродно, где в августе 2019 г. в районе ул. Домбровского начали возводить онкоцентр, он же онкологический диспансер областного масштаба. Тогдашний председатель облисполкома Владимир Кравцов (05.12.2019):

«“Гроднопромстрой” ведет работы по строительству радиологического отделения, а в 2020-м году начнется строительство хирургического отделения. Поэтому можно говорить, что некоторые отделения смогут принять первых пациентов уже в 2021 году».

В августе 2020 г. было дополнительно разъяснено:

Строительство онкоцентра проходит в два этапа. Первый — возведение радиологического корпуса, трансформаторной подстанции и кислородной станции, его должны завершить к декабрю 2021 года. Остальные здания (вторая очередь) планируют закончить в 2024 году. Полностью важный для города объект будет сдан в 2025 году. Строят его в рамках инвестпрограммы за счёт республиканского бюджета.

И вот почти свежий рассказец (20.07.2021):

Для Гродненской области это учреждение не просто важно, оно – незаменимо, ведь до сих пор наш регион оставался единственным, где не было специализированного онкологического диспансера… На данный момент к своему завершению подходит первая очередь строительства, которая предполагает возведение радиологического корпуса… Внутри этого здания ведутся отделочные работы, подготавливаются площадки для установки современного оборудования и уже к концу этого года, предполагают специалисты, первый объект будет готов к сдаче.

В общем, не похоже, что «некоторые отделения» (или даже одно отделение) примут пациентов в ближайшую неделю. Пристыдил бы я В. Кравцова за болтологию, но он в отличие от А. Турчина из Минской области лишился высокой должности ещё в августе 2020 г. A c уволенного вроде как и взятки гладки.

Впрочем, нынешний гродненский «губернатор» сидит в своём кресле уже 16 месяцев, и за это время подсуетиться мог бы вполне. Тем более что В. С. Караник кандидат медицинских наук, много лет работал именно в центре онкологии, должен понимать… Да и опыт китайских товарищей, которые научились сдавать больницы «под ключ» не за пару лет, а за пару недель, вряд ли не был замечен местными власть предержащими.

С другой стороны, будь даже здание областного онкоцентра возведено в сроки и укомплектовано всем необходимым оборудованием, не факт, что нашлось бы, кому в нём работать. Многие медики в 20202021 гг. сгорели в сражениях против «короны», некоторых уволили за гражданскую позицию (логично допустить, что город Гродно, где в августе 2020 г. происходили массовые антилукашенковские выступления, разрабатывался спецслужбами не меньше столицы). Кто-то эмигрировал.

Любопытно, что официозное агентство «Минск-новости» ещё в 2016 г. завело у себя подтему «Нехватка врачей»… дабы поведать, как всё в белорусской медицине неплохо, а будет ещё лучше. В мае того года вещал многолетний министр здравоохранения РБ Василий Жарко (с декабря 2016 г. до августа 2018 г. целый вице-премьер!):

В последние годы ежегодно набираем в медицинские университеты порядка 3 тыс. студентов. В 2014-м выпуск медвузов нашей страны составил 2,8 тыс. человек, в 2015-м — 3,2 тыс., в 2016-м — 3,4 тыс Полагаю, проблема нехватки врачей в государственном здравоохранении решится в 2017 году. Тем более что в здравоохранении как такового возрастного ценза нет — мы не собираемся увольнять пенсионеров.

«Решилась»… Обзор с элементами анализа от 21.10.2021:

В Беларуси не хватает почти 3 тысячи врачей-специалистов и примерно столько же медсестер. Об этом свидетельствуют данные из Общереспубликанского банка вакансий… Ситуация в течение года практически не менялась. Из открытых данных министерства труда и социальной защиты, на 6 июля 2021 года в Беларуси не хватало 2,4 тысячи врачей-специалистов, на начало июня – 2,3 тысячи, на 17 марта – примерно столько же. А по данным на 23 августа 2017 года, для врачей-специалистов насчитывалось 2542 вакансий. Так что ситуация из года в год плюс-минус одинаковая.

Традиционно, в базе данных также более тысячи вакансий санитаров/санитарок.

Устал я вышучивать государственных медиаработников (зачастую язык не поворачивается и рука не поднимается называть их журналистами), но 23.12.2021 начальница «БелТА» выдала очередной перл, потому не смог пройти мимо.

Скриншотец с sb.by

Знаемзнаем, какой этот источник «надёжный» 😉 И аккурат 23 декабря ведомство Ирины Акулович, принявшее форму «республиканского унитарного предприятия», снова село в галошу.

Думаю, директор совхоза и служивый из МЧС очень бы удивились, узнав, что им присвоено звание «заслуженного деятеля культуры». Да, в жизни всякое бывает сегодня ты руководишь совхозом, завтра становишься почётным доктором Киевского университета, а послезавтра с тебя сдирают мантию… Но здесь не тот случай. Кто-то просто поленился внимательно прочесть указ №509, о коем речь.

Ёжику ведь ясно, что Красуцкий стал заслуженным работником сельского хозяйства, а Уколов заслуженным мастером спорта. Но в «СБ», как и в БелТА, не ёжики трудятся.

А вот ещё лажа средних размеров от «СБ» из отчёта о посещении «большим боссом» Гомельщины, о встрече с «активом» 22.12.2021:

На основе официальных данных составил табличку, намекающую на проценты поддержки А. Лукашенко в «восточных» областях Беларуси.

1994 2001 2006 2010 2015 2020
Гомельская 45,5 85 90,3 82,3 87,79 85,38
Могилёвская 63 83 88,5 84,98 88,3 88,06
Витебская 46 77,45 83,1 82,47 87,28 83,64

Из неё следует, что «ред.» попутала Гомельщину с Могилёвщиной… Да и видно, сколько раз Гомельская область выходила на 1-е место по уровню поддержки «Солнцеподобного». Всего-то два из шести, последний раз в 2006-м, т.е. гражданин политик и здесь «отстал от жизни». О том, что странно пересказывать гомельским чиновникам прописные истины об их области, опубликованные, в частности, на сайте их же облисполкома, говорить излишне.

С альтернативными источниками инфы порою тоже беда. «Фонд спортивной солидарности» то барановичского тренера Сидореню принимает за председателя БФШ Сычука, то азербайджанскую шахматистку Затуловскую за белорусскую (Зворыкину)…

На 4:21

Поверхностному ролику ещё многое можно предъявить… Кто читал мой фельетон 2014-2015 гг. «К вопросу о белорусской шахматной школе» (или недавний «И куда же пришла федерация шахмат?»), тот поймёт, о чём речь.

***

Памятник Василю Быкову, о котором немало рассуждали, начиная с 2015 г., так в Минске и не поставлен (его, равно как и перевода столицы на подземные источники водоснабжения, следует ждать в следующей пятилетке обещанного у нас, бывает, не три года ждут). Зато в Переспенском сквере на стыке улиц Червякова и Даумана возник памятник другому писателю… Персидскому классику Низами Гянджеви. «Нанизывающий слова» жил на территории современного Азербайджана, потому и зовётся «Азербайджанскі паэт» (надпись по-белорусски это, конечно, плюс, но, если я верно усвоил новые правила орфографии, точнее было бы Гянджаві).

За спиной Низами – дом по ул. Червякова, 4, здесь жил Роман Бондаренко. А смотрит памятник на ул. Даумана, где синагога (справа от приземистого красного здания). Фото 24.12.2021

Ничего не имею против памятника, но напрашивается парочка риторических вопросов: к примеру, обсуждались ли иные варианты его дислокации? Благодаря посольству Азербайджана Низами десантировался в историческом районе Переспа, о существовании которого вряд ли подозревал. А может, жителям столицы следовало сперва заполнить свои лакуны?

Допустим, Василь Быков редко бывал на Переспе. Но метрах в 300 от скверика жили Владимир Короткевич, Алесь Рязанов… Недалеко, на ул. Кропоткина, находится инфекционная больница, построенная при деятельном участии д-ра Сергея Урванцова, и памятник ему (либо, в его лице, всем дореволюционным врачам, самоотверженно боровшимся с разнообразными болезнями минчан) был бы весьма уместен.

Нынешняя улица Червякова сто лет назад представляла собой начало Долгиновского тракта, упомянутого в «Зелменянах» Мойше Кульбака (кн.1 1930). Заснеженной ночью по тракту брёл в колхоз один из главных героев этого минского романа дядька Юда. Скульптура, изображающая пожилого еврея с мешком за плечами, наверно, привлекала бы туристов (и служила бы дополнительным ориентиром для желающих посетить синагогу!).

Короче говоря, были варианты. Есть мнение, что и память о легендарном богатыре Менеске, жившем около тысячи лет назад, недостаточно увековечена в городе. Несмотря на то, что берег Свислочи украшен скульптурной композицией «Мельница Переспы».

Минчанин Пётр Резванов прокомментировал: «Мировой практикой являются памятники зарубежным деятелям в виде подарков от соответствующих правительств. Надо же показать, что от нас не все отвернулись!» (24.12.2021). Отчасти он прав, но обычно такие памятники ставятся или деятелям, знаковым для «стран-хозяев», или уж на условиях взаимности, т.е. в Баку должен был появиться памятник Франциску Скорине, а то и Миколе Гусовскому. Первое – мимо (Низами в Беларуси малоизвестен), и до второго далековато. Впрочем, если верить пресловутому БелТА, председатель Мингорисполкома & посол Азербайджана в Беларуси отметили: «Нет препятствий для символичного ответа – установки в Азербайджане памятника какому-либо белорусскому классику. Эта тема еще будет обсуждаться» (08.12.2021).

Вольф Рубинчик, г. Минск

24.12.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 24.12.2021  22:29

Водгук

Паглядзеў на помнік Нізамі. Для мяне гэта нечаканасць: не ведаў, што яго там паставілі. Ну, увасабленне тэмы міжнароднай дружбы працягваецца. Чаму б і не. Але менавіта гэтае месца ў мяне як у аматара гісторыі Мінска асацыюецца таксама найперш з Караткевічам. Ці з Анатолем Сысам – ён там таксама побач жыў. Пра Даўгінаўскі гасцінец, які адсюль пачынаўся, напісаў верш Янка Купала, а пра прыдарожную карчму «Апошні грош» – Васіль Вітка. Вось гэта б як-небудзь дзе-небудзь там увасобіць.

Віктар Жыбуль, г. Мінск (30.12.2021)

Добавлено 30.12.2021  22:00

ПАМЯЦІ ПАЭТА АЛЕСЯ РАЗАНАВА

Нельга забыць

(развітальнае слова ад В. Жуковіча)

У вечнасць пайшоў зоркі наш волат духу Алесь Разанаў, знакавая постаць беларускае літаратуры, смелы наватар у космасе паэзіі і філасофскае думкі, няскораны, хоць і пакараны ў 1968-м як змагар за лепшую долю роднае мовы. Ён выступаў за выкладанне на філфаку ўніверсітэта профільных прадметаў па-беларуску і быў выключаны з БДУ.

Мы з ім пазнаёміліся ў Берасці, калі ён, вучань сельскае школы, энергічны і сімпатычны рослы хлопец у кірзавых ботах, прыязджаў з роднага Сяльца (Бярозаўшчына) пачытаць свае вершы ў творчым асяроддзі на літаратурным аб’яднанні знанага прафесара і крытыка Уладзіміра Андрэевіча Калесніка (пры рэдакцыі абласной газеты). Па вершах школьніка адчувалася: іх аўтара абміне хвароба ўласнага росту, якая здараецца з пачаткоўцамі. Нас, ягоных слухачоў, шмат што зачароўвала ў прадэкламаваных творах. Надта нязвычнымі, свежымі паўсталі яны. Невыпадкова рана з’явіліся ў газетах першыя публікацыі паэта – у 1961 годзе; яму тады споўнілася 14 гадоў.

Пазней сустракаліся мы даволі часта, калі Алесь, падтрыманы Максімам Танкам і Уладзімірам Калеснікам, працягваў і завяршаў універсітэцкую адукацыю ў горадзе над Бугам. Бываў зямляк няраз у маёй кватэры. Тады, у далёкім ужо 1968 годзе, я прысвяціў яму верш. У знак падтрымкі пасля выключэння з БДУ.

***

Алесю Разанаву

Няма гармоніі, дый годзе:

да чысціні ўсё ліпне бруд.

А Гулівера часта водзіць

за нос духоўны ліліпут.

Ля вернасці снуецца здрада,

пад маскай – чорная мана.

Таму цьмянее часта радасць

і прыпазняецца вясна.

А ты ўставай, адвагі поўны,

надзеі дзёрзка ўваскрасі

і неўтаймоўны дух бунтоўны

няўтомна

на алтар нясі.

Шчодра адораны ад прыроды, працаваў Алесь Разанаў актыўна, інтэнсіўна разгортваў свой талент, усё часцей друкаваўся ў перыёдыцы, выдаваў зборнікі, моцныя стваральнаю энергіяй паэта-мысляра, эксперыментатара. Інтэлектуальная беларуская прастора ўвачавідкі багацела з ягоным прыходам у літаратуру. «Адраджэнне» – так неардынарна быў названы паэтычны першынец Разанава, тады яшчэ студэнта (1970). Хай сабе тая кніжачка засведчыла, што яе аўтар выхоўваўся ў савецкай рэчаіснасці, але ў ёй змешчаны цудоўныя вершы: «Мова», «Паганіні», «Тамaза Кампанела», «Вытокі», «***Які запал!»… Далей ішлі прыкметна разняволеныя і ўскладнёныя (як зместам, так і жанрава) кнігі: «Назаўжды» (1974), «Каардынаты быцця» (1976), «Шлях-360» (1981), «Вастрыё стралы» (1988), «У горадзе валадарыць Рагвалод» (1992), «Паляванне ў райскай даліне» (1996) ды іншыя. Побач з вершамі, мініяцюрамі, паэмамі, баладамі ягоныя кнігі засяляюць чыста разанаўскія жанры: версэты, вершаказы, зномы, пункціры… Галоўнае ж у тым, што як традыцыйныя, так і наватарскія творы паэта вызначаюцца гуманістычным зместам.

Я не мог не радавацца дасягненнямі і перамогамі Алеся Разанава, як не мог не разумець, што Разанаў – бязмежны, як далягляд, неабсяжны і невычэрпны, як акіян, і непераможны, як ісцівая праўда. Ён – лаўрэат Дзяржаўнае прэміі імя Янкі Купалы (1990, за кнігу паэзіі «Вастрыё стралы»), лаўрэат прэміі імя Наталлі Арсенневай (па выніках конкурсу на лепшую кнігу паэзіі за 2017 год).

Люблю перачытваць кнігу «З апокрыфа ў канон» (з такім незвычайным аўтографам: «…чыё месцажыхарства між аблокаў і васількоў – Васілю Жуковічу. Алесь Разанаў 16.11.10»), асабліва – «Жыта і васілёк» (Слова пра Максіма Багдановіча). Пра яе можна сказаць: сэрца на далоні. Разанава сэрца, мудрае, мужнае, трапяткое. Тут ёсць узрушальныя праўдзівасцю і прароцтвам выказванні, як вось гэтае: «Людзі затапталі Хрыстовы сляды – і паміж планамі (прыродным, чалавечым і боскім) парушылася сувязь; людзі затапталі Хрыстовы сляды – і па затаптаных Хрыстовых слядах прыйшлі іншыя істоты, “гора” беларускага народа. Хто яны? Кажучы словамі нашага выдатнага паэта Пімена Панчанкі, гэта – клан, гэта – клас, гэта – гразь. Прыйшла гразь – і запэцкала прыгожы малюнак “Апокрыфа”. Яна запэцкала і пэцкае сёння нашу спадчыну, нашу культуру, нашу мову, нашу гісторыю». І яшчэ: «Ніхто так не прагне ўлады і не чапляецца за ўладу, як гразь: такая ў яе анталогія. Але ж не вечна доўжыцца гэтаму ганебнаму стану рэчаў, не вечна гразі панаваць, нават калі ашуканы і запалоханы ёю народ усё яшчэ лічыць, што яна ўдзень і ўначы рупіцца пра ягоны дабрабыт!.. Ды не будзе народ апраўданы толькі за тое, што ён народ, але на любым судзе будуць апраўданы тыя адважныя душы, што не пакрывілі сумленнем і не схіліліся перад уладай гразі».

Знакаміты арыгінальны паэт і эсэіст Разанаў стаўся й выдатным перакладчыкам, валодаючы рознымі мовамі. Нямецкую і літоўскую ведаў настолькі дасканала, што змог сам складаць вершы і па-літоўску, і па-нямецку. Рупіўся пра ўзбагачэнне беларускае літаратуры іншамоўнаю перакладною паэзіяй, паклапаціўся пра выданне анталогій грузінскае і літоўскае паэзіі па-беларуску, прывабіўшы і мяне такою адказнаю справаю. Алесь умеў пераконваць і дамаўляцца. Дзякуючы яму я пабываў і ў Тбілісі, і ў Ташкенце. Пасля ташкенцкага семінару выдаў у Менску кніжку перакладаў з старажытнаўзбекскае мовы выбраных твораў слыннага Алішэра Наваі.

Як натуральна пачыналася, так і доўжылася нашае сяброўства. Алесь адорваў мяне сваімі кнігамі з зычлівымі аўтографамі. На тытульнай старонцы першага зборнічка «Адраджэнне» 17 жніўня 1970-га паэт-юнак пажадаў мне, «каб цвёрда трымаўся на Зямлі і каб праз нейкі час крэмзаў аўтограф» яму. А ў студзені 1996 года ёмістую кнігу «Паляванне ў райскай даліне» падпісаў па-разанаўску арыгінальна: «Мінчуку, але ўсё роўна заўсёднаму берасцейцу…» У савецкі час бязбожжа з ягоных рук я атрымаў нечаканы, але жаданы падарунак – БІБЛІЮ.

Прысутнасць Разанава-лідара азначала ўплыў. Выдатна адчуваў ён, хто на што здатны. Пад ягоным уплывам, да прыкладу, Ніна Мацяш стварыла шэраг бліскучых паэтычных партрэтаў сваіх сучаснікаў, Анатоль Вярцінскі – некалькі казанняў.

Цяпер успамінаецца ўсё да драбніцаў, звязанае з асобаю авангарднага творцы, няўрымслівага чалавека, у тым ліку – сустрэчы, гамонкі, вандроўкі. Прыемна ўзгадаць, як мы з ім, А. Вярцінскім, В. Буландай не без прыгодаў дабіраліся ў Белаазёрск на паэтычныя чытанні ў гонар незабыўнае зямлячкі Ніны Мацяш. Алесь быў вельмі сутнасны і красамоўны прамоўца. Ягоныя прамовы ўспрымаліся як мастацкія творы. Не забудзецца і яго выступ на маёй юбілейнай вечарыне, дзе ён цытаваў мой верш «***Бяссонне…»

Аднаго разу Алесь даверыў мне свой сон: ён апрануў новую ільняную кашулю… Я тады сказаў: «Алеська, ты неўзабаве ажэнішся, і твая абраная будзе вельмі спрыяльная табе для жыцця». Так яно й сталася… Няхай бы, дружа, доўжылася і доўжылася тваё зямное жыццё, тваё шчасце ў сям’і і ў літаратуры! Ды лёс не перайначыш.

Калі сястра Алесева Люба ўгаворвала яго любымі сродкамі змагацца з няўмольнаю хваробай, ён суцяшаў яе: што хацеў, здзейсніў. Але, як сведчыць Любоў Сцяпанаўна, ён збіраўся, ды не паспеў, стварыць гісторыю Сяльца, сваёй немалой радзімы.

У журботны дзень развітання з Алесем 28 жніўня ў сталічным храме Пятра і Паўла, пасля прачулае беларускамоўнае паніхіды сябры Саюза беларускіх пісьменнікаў, услед за старшынём СБП Барысам Пятровічам, пранікнёна выказвалі свае думкі пра вялікага, у чымсьці геніяльнага Алеся Разанава. Любоўю і цеплынёй былі прасякнутыя ўспаміны родных ды блізкіх пра выдатнага творцу і чалавека – за сталом памінальным, дзе пачаў шчырую, праніклівую гаворку блізкі сябра сям’і Зміцер Санько. Не без хвалявання Галіна Разанава, Алесева жонка, казала, якім высакародным, далікатным і мужным быў муж. Яшчэ распавяла яна, што Алесева маці ў 1968 годзе ў лісце да Максіма Танка пыталася, чым правініўся яе сын, і што класік адказаў ёй: «Ваш сын ні ў чым не вінаваты. Вы павінны ганарыцца такім сынам!»

Даражэнькі наш Паэце, дзякуй табе за ўсё незабыўнае! Няхай будзе лёгкім шлях у царства на нябёсах тваёй высокай, светлай душы!

Васіль Жуковіч

***

Jury Paciupa (fb, 26.08.2021, 18:55)

Памёр Алесь Разанаў (1947–2021)

Нараджаемся не для смерці,

Нараджаемся мы, каб жыць,

Ды страла нацэлена ў сэрца,

Праз вякі ўжо страла ляціць.

Гэтыя радкі Леаніда Якубовіча, які загінуў у 22 гады, амаль аднагодка Алеся Разанава, нібы ліст з таго свету аўтару зборніка «Вастрыё стралы».

Так, паэты не паміраюць… Але чалавек, крыніца вершаў, крыніца мудрасці, ужо ніколі не пацешыць нас сваімі новымі радкамі. Кім быў Алесь Разанаў? Для нашага пакалення ён быў Настаўнікам, для Беларусі ён быў знакавай Постаццю, для вечнасці – Паэтам. Мы ўсе вучыліся на ягоным «Шляху-360», на ягоным «Вастрыі стралы»… У кожнага з Разанавым было нешта асаблівае, асабістае і асабовае, у кожнага сваё, нават калі мы беглі ад яго, каб не стаць эпігонамі, мы вучыліся ў яго быць самымі сабою.

* * *

Для мяне Алесь Разанаў адкрыўся зборнікам «Шлях-360» (1981), на які я выпадкова натрапіў у кнігарні мястэчка Азёры, вярнуўшыся ў 1985 г. з войска. Дагэтуль я быў знаёмы з авангарднай паэзіяй, пераважна па хрэстаматыях, але пасля зборніка «Шлях-360» усе французскія авангардыстыя выглядалі яснымі і празрыстымі. Я проста не мог паверыць, што такі зборнік выйшаў у Менску, у СССР, дзе панавала тэорыя сацыялістычнага рэалізму. Я яго чытаў і перачытваў і не мог начытацца, у мяне ён уваходзіў цэлымі фразамі, якія потым адгукаліся ў маіх вершах. Тады я яшчэ не адважыўся пераймаць стыль Алеся Разанава, хіба толькі спрабаваў, але я быў зачараваны таямнічасцю і герметычнасцю кнігі, яе рацыянальнай архітэктонікай і ірацыянальным зместам, зачараваны сугестыяй і магіяй слоў. Уражваў нават партрэт паэта, мужны твар мага ці ваяра, тутэйшы і нетутэйшы, пранізлівыя вочы, дзіўнае падабенства з антычнымі выявамі, з прыхаднямі з космасу. Праўду кажу, часамі мяне наведвала дзіўнае пачуццё, што гэта чалавек з Марса, з Неба, аднекуль здалёк… Што ён валодае надзвычайнымі здольнасцямі і гэтыя здольнасці дазволілі яму не зважаць на агульнапрынятую эстэтыку. Я і пазней, распытваў, лавіў кожнае слова пра паэта і, калі аднаго разу пачуў, як яго бачылі ў бібліятэцы засяроджаным і нерухомым у медытацыі некалькі гадзін, я верыў, зноў і зноў пераконваўся, што гэта няземны чалавек.

Нарэшце, у верасні 1987 г., я наважыўся паехаць да Алеся Разанава, каб пазнаёміцца асабіста. Праз школьнага сябра, які вучыўся ў Менску ў РТІ, здабыў у даведцы хатні адрас і пайшоў у госці. Як цяпер помню, ішоў па вуліцы Веры Харужай, ішоў, як да бога, як да мага, як у дом чарадзея. Мінаў я – хлопец з правінцыі – касмічныя знакамітыя менскія кукурузіны, якія мяне толькі пераконвалі, што я іду да няпростага чалавека. Лічыў дамы, мінуў нейкі раўчук, як мне падалося, трапіў у шэраг хрушчовак, дзе і знайшоў кватэру паэта. Вядома, прыйшоў не папярэдзіўшы, не патэлефанаваўшы, мне і ў голаў тады не магло прыйсці, што культурныя людзі перш тэлефануюць. Дзверы адчыніла жонка, выбегла дзіця, потым выйшаў паэт і запрасіў мяне ў пакой. Гаварылі мы мо’ з гадзіну, мо’ менш, помню, я пытаўся, якія яго ўлюбёныя паэты, ён не назваў нікога, але працытаваў усходняга паэта, вылучаў не імёны, а асобныя вершы. Найболей мяне ўразілі словы пра паэзію, якая зношваецца, сціраецца і не захапляе «шасцерню часу», таму патрэбныя новыя словы, новыя формы. Гэта было не пра «актуальнасць», якою нам забівалі галовы, гэта было нешта іншае. Гэта было нават не пра час, а пра вечнасць.

Выйшаў я ад Алеся Разанава іншым чалавекам, хоць нічога асаблівага, калі глядзець цяперашнімі вачыма, ён мне не казаў. І, барані Божа, не крытыкаваў. Пабыўшы ў паэта, я зразумеў, што пісаць так, як я пісаў, нельга, а як – яшчэ не ведаў. Пэўны час я знаходзіўся пад уплывам Алеся Разанава, потым старанна пазбываўся ягонага ўплыву. Гэта быў бунт вучня супраць настаўніка.

***

Невялікі штрышок у паэтыку Алеся Разанава, проста дэталь. Пачну здалёк. Істотнае не толькі тое, што ёсць, але і тое, чаго няма. Часам бязбытнасць нечага больш істотная, чым бытнасць. Прыкладам, істотна не так тое, якія словы мы ўжываем, як тое, якіх НЕ ўжываем. Калі мы засмецім мову барбарызмамі, няўдалымі наватворамі, то ніякае багацце лексікі не ўратуе нас ад неахайнасці стылю, так і будзем хадзіць нехлямяжыя. (Таму я ніколі не ўжываю ні «вырашыць», ні «распавядаць», як і аўтары XIX ст.)

А. Разанаў (злева) – супрацоўнік аддзела крытыкі і літаратуразнаўства выдавецтва «Мастацкая літаратура». Фота 1982 г. адсюль

Пяціпавярховік па вул. В. Харужай, 46/1, дзе ў 1976–1991 гг. жыў Алесь Разанаў (фота В. Рубінчыка, 2020)

Калі ў Анатоля Сыса няма вершаў пра каханне (пра маці, пра жанчыну як з’яву быцця ёсць, а пра каханне – няма), то ў Алеся Разанава няма санетаў. Некалі ў анкеце часопіса «Крыніца» я прасіў яго напісаць санет, але ён так і не напісаў. І правільна зрабіў. Разанаў усім сваім паэтычным іством быў завостраны (зноў вастрыё стралы!), каб ствараць уласныя формы: версэты, пункціры, квантэмы, вершаказы… Для яго паўтарыць ужо знойдзенае не так цяжка было, як было б здрадай сабе самому. Ён спыняўся, калі не знаходзіў новага – істотнага (любіў ён гэтае слова). Ён умеў не толькі пісаць, але і маўчаць, як кожны праўдзівы паэт. Гэта ад яго я засвоіў правіла, што паэт не мусіць шмат пісаць, бо шматпісанне разбэшчвае, змушае паўтарацца, рабіць неабавязковае, а абавязковае – тапіць у неабавязковым. Што толькі куча друзу прырастае колькасцю, а літаратура – якасцю.

Апублiкавана 01.09.2021  14:37

В. Рубінчык. Абы не танкі…

Вітанкі! Абы не танкі.

Завяршаецца апошні месяц лета, і быццам бы трэба падвесці вынікі, але няма ахвоты, бо яны збольшага сумныя. І супраціў здараўся, і сякая-такая салідарнасць, і не ўсё яшчэ страчана, аднак перахапіць ініцыятыву ў насарогаў (гл. адпаведную п’есу Эжэна Іанеско) пакуль што не выйшла. Зрэшты, не адзін лаўрэат Іерусалімскай прэміі Іанеско варты згадкі ў нашым кантэксце – «вожык без рожак» (С) Славамір Мрожак варты яшчэ болей. Асабліва яго п’еска «Стрыптыз»:

Можна зрабіць толькі адно… Папрасіць прабачэння ў РУКІ.

Прабачэння? За што? Мы нічога ёй не зрабілі, хутчэй ужо яна мусіць…

Гэта не мае значэння. Трэба папрасіць прабачэння дзеля-мадзеля, увогуле, без дай прычыны. Каб уратавацца. Калі гэта чамусьці дапаможа…

І, безумоўна, «Караль», які ўбачыў свет у тым жа 1961-м:

Дзядуля толькі будзе страляць… Ён кепска бачыць. А дай яму акуляры стрэліць.

Ён патрыёт?

Як і ўсе.

Дарэчы, тут не паспяваеш адрэагаваць на адзін вы… брык «галоўнага патрыёта», як следам набягае другі. Pэагую далёка не на ўсё, але дэмагагічная адсылка на т.зв. рэспубліканскай педнарадзе 24.08.2021 зачапіла: «У нас паўсотні ўстаноў вышэйшай адукацыі універсітэтаў, акадэмій, інстытутаў. У супастаўных паводле тэрыторыі і колькасці насельніцтва краінах (Швейцарыя, Данія, Фінляндыя, Ізраіль) ВНУ ў 2-3 разы менш, чым у нас».

У Швейцарыі, тэрытарыяльна меншай у 5 разоў, насельніцтва каторай меншае за беларускае амаль на мільён чалавек (8,57 млн), – каля 40 ВНУ. Студэнтаў менш, чым у Беларусі, ды зноў жа, не ў 2 разы (164575 супраць 263400), і разрыў скарачаецца. У Даніі, насельніцтва якой не дасягае і 6 мільёнаў чалавек, дзейнічае, калі верыць гэтаму спісу, 37 аналагаў нашых універсітэтаў, акадэмій ды інстытутаў. У Фінляндыі 29 ВНУ… пры насельніцтве 5,5 мільёнаў чалавек, г.зн. выходзіць практычна «тое на тое». У Ізраілі насельніцтва сапраўды супастаўнае з беларускім (акурат увесну пісаў пра гэта)… i больш за 60 ВНУ!

Ну так, фармальна ў Беларусі 31 універсітэт, у Ізраілі – толькі 9, але гаворка-то ішла пра ўсе ВНУ. Дый па сутнасці… нешта сумняюся, што, дапусцім, акадэмічны каледж Цфата (горад на поўначы Ізраіля, 36 тыс. жыхароў) дае горшую адукацыю, ніж Баранавіцкі ўніверсітэт, рэктар якога надоечы заявіў: «нам трэба навучыць нашу моладзь сарбіраваць тую інфармацыю, якая з’яўляецца ў інтэрнэце». Падобна, кандыдат педагагічных навук Аляксандр Унсовіч меў на ўвазе «сарціраваць» або «фільтраваць»; хімічны тэрмін «сарбіраваць» мае зусім іншае значэнне. Ладна, спадзяваймася, што гэта была чарговая агаворка чарговага прызначэнца, як і «кліКавае мысленне» (ё «кліпавае»), а не праява дылетантызму… У любым разе, БарДУ я пажадаў бы светлай будучыні з кіраўніком, абраным навукова-педагагічнай супольнасцю.

Для чаго на ўсебеларускай нарадзе спатрэбілася прыцягнутае за вушы параўнанне краін? Па-мойму, найперш дзеля празрыстых намёкаў на тое, што «народзец зажраўся» і мае нахабства масава прэтэндаваць на вышэйшую адукацыю (а праз гэта ў краіне бракуе рабочых рук). То святочных дзён у Сінявокай замнога, то студэнцікаў…

Не, я зусім не лічу, што не трэба паважаць людзей без вышэйшай адукацыі. Але кампліменты на адрас атрымальнікаў рабочых спецыяльнасцей даволі крывадушна гучаць ад асобы, сыны якой рашылі дастаць «корачкі» БДУ яшчэ ў 1990-х, а ўнучка сёлета паехала паступаць ажно ў Маскоўскі дзяржаўны ўніверсітэт. Інтуіцыя мне падказвае, што і Мікалай, свет наш Аляксандравіч, 2004 г. нар., не ў ПТВ зараз вучыцца, і нават не ў пахвалёным тутака аўтамеханічным каледжы.

Увогуле, цікава, колькі рабочых & сялян сярод нашчадкаў тутэйшай «эліткі» (міністраў і пад.). Калі раптам выявіцца, што больш, чым у «сярэднім па бальніцы», то я, бадай, здолею пагадзіцца з меркаваннем, што ў Беларусі «няма сэнсу ў апантанай гонцы за дыпломамі аб вышэйшай адукацыі», а «бацькі і дзеці паанейшаму недаацэньваюць прэстыжнасць рабочых прафесій і ўзровень падрыхтоўкі такіх спецыялістаў». Шаноўныя чытачы, падзяліцеся незасакрэчанай інфой! Ужо не як перасмешнік пытаюся – выключна ў даследчых мэтах.

Нагадаю, 21.08.2021 у Рагачоўскім раёне прайшоў гала-канцэрт «Зямля шчасця» з Саладухам & Co., паводле «галоўнай газеткі», «падараваны Прэзідэнтам краіны». Тысячы людзей – многія з якіх не перахварэлі на COVID-19, г.зн. не мелі антыцелаў – cядзелі ўсутыч без сродкаў індывідуальнай абароны, што відаць на фота па гэтай спасылцы. У першых чыслах жніўня 2021 г. колькасць новых выпадкаў заражэння не перавышала 1000 за дзень, 25 жніўня мінздароўя зарэгістравала, аднак, 1357 выпадкаў, 26 жн. – 1551, 27 жн. – 1862.

Выпадковасць або прыкрая заканамернасць? На гэтае пытанне маглі б (дапамагчы) адказаць незалежныя журналісты, але пасля пагромаў у рэдакцыях такіх рэсурсаў, як tut.by, «Наша Ніва», БелаПАН, 6tv.by (магілёўскае недзяржаўнае тэлебачанне), «Сильные новости» (партал навінаў Гомельшчыны), наўрад ці хто наважыцца зараз на сур’ёзнае журналісцкае расследаванне. Сёння ж да кучы «Вярхоўны суд» ліквідаваў суполку, заснаваную ў 1990-х, якая апекавалася недзяржаўнымі СМІ, – Беларускую асацыяцыю журналістаў. Ну, хоць «гітлерцамі паганымі» яе кіраўнікоў не абвясцілі, і танкамі не пераехалі, дзякуй у капялюш…

І яшчэ сёе-тое нагадаю – у сярэдзіне ліпеня г.г. адбыўся налёт «сілавікоў» на офісы творчых суполак, у т. л. Саюза беларускіх пісьменнікаў. Праз колькі тыдняў «міністэрства юстыцыі» на чале з Алегам Сліжэўскім падало ў «Вярхоўны суд» іск аб ліквідацыі СБП. 24.08.2021 у гэтым «судзе» адбылося апытанне бакоў, а ўласна пасяджэнне было перанесена праз недахоп дакументаў. Знакам тым, паўтара месяца лёс арганізацыі, створанай у міжваенны перыяд (о так, СБП – легітымны пераемнік таго Саюза пісьменнікаў, у які ўваходзілі Майсей Кульбак, Янка Купала, Якуб Колас, Ізі Харык, Кузьма Чорны…) вісіць на валаску.

У 2017–2020 гг. на працягу паўгоддзя паміралі звычайна ад чатырох да пяці сябраў Саюза беларускіх пісьменнікаў. За апошнія шэсць тыдняў з жыцця, наколькі я ведаю, пайшлі шэсць сябраў СБП: Віктар Ляскоўскі (19 ліпеня; насуперак сцвярджэнню тут, ён быў іменна ў нашым Саюзе), Уладзімір Сіўчыкаў (21 ліп.), Галіна Багданава (22 ліп.), Алена Васілевіч (8 жніўня), Сяргей Цыплюк (16 жн.), і вось учора, 26 жніўня, – паэт Алесь Разанаў. Дапускаю, што «наезды» на ПЭН-цэнтр і СБП сталіся адным з фактараў… Таксама не магу выключаць, што, калі сітуацыя не будзе выпраўлена, калі Саюз не пакінуць у спакоі, то назіральнікі зробяць выснову пра мэтаскіраванае вынішчэнне творцаў. А заказчыкі «наездаў» застануцца ў гісторыі прыкладна ў той жа ролі, у якой там фігуруе народны камісар унутраных спраў БССР Барыс Берман (у 1937 г. падпісваў ордэр на арышт Ізі Харыка).

А. С. Разанаў (1947–2021), фота адсюль

Слова літаратару, філолагу Змітру Дзядзенку:

Я здзіўлены, як мала СМІ надалі ўвагі гэтай трагічнай падзеі — смерці Алеся Разанава. Для беларускай культуры ягоны сыход можна параўнаць, напрыклад, са смерцю Іосіфа Бродскага для рускай літаратуры. Утвараецца вялізны прагал, і немагчыма нікога паставіць на гэтае пустое месца.

Андрэй Хадановіч сказаў, што азначэнне «геній» не будзе перабольшаннем у характарыстыцы Разанава — і з гэтым цяжка не пагадзіцца.

Алесь Разанаў быў паэтам ад Бога, і ў беларускай паэзіі зрабіў сапраўдную мадэрністычную рэвалюцыю. Так, бываюць такія рэвалюцыянеры — ад Бога.

У 1990-х Разанаў друкаваўся ў «Крыніцы», дзе рэдактарам быў Някляеў. Гэта было выкшталцонае эстэцкае выданне. Творы Разанава там былі як пэрліны ў належным аздабленні. Мяне тады проста агаломшылі ягоныя творы, дзе паэт апісваў адну і тую з’яву ці рэч праз успрыманне ў розных мовах (як прыклад — вецер). Гэта няспынная глыбокая праца са словам, з яго значэннем, з тым вобразам, які яно нясе.

Так, гэта метафізіка. Але ці можа існаваць сапраўдны глыбокі паэт без метафізікі?

Праз тыдзень у Капылі пачнуцца чарговыя «дні беларускага пісьменства» з удзелам, як дакляруюць арганізатары, звыш 100 літаратараў. Даўно хацеў пабываць на радзіме Шолема-Якава Абрамовіча (Мендэле Мойхер-Сфорыма), Абрама Паперны і Цішкі Гартнага, але – не паеду. І па сямейных абставінах, і, галоўнае, таму, што душа ўжо не ляжыць браць удзел у святкаваннях. У Шчучыне-2015 было-такі іначай.

Дадзявае, між іншым, і зласлівасць на афіцыйнай старонцы «дзяржаўнага» СПБ, які мае весці рэй у Капылі. Тут, у стылёва не вытрыманым «аналізе» запатрабаванасці кніг у беларускіх бібліятэках за 2019–2021 гг. («аналіз» я ўзяў у двукоссе, бо аўтар упарта мянуе СБП апазіцыйным, Альгерда Бахарэвіча адносіць да гэтай суполкі, хоць ён пакінуў яе ў 2011 г., і г. д.), прасоўваецца няхітрая, але падлаватая думка: не набывайце кнігі сябраў СБП і «літгуртка» «Полоцкая ветвь», усё роўна іх мала хто чытае; фундуйце нас, толькі нас…

Баюся, не без уплыву актывістаў «чэснага» саюза, якія сцвярджаюць, што выступаюць за «стабільнасць і адзінства ў краіне», сёлета мінадукацыі РБ выкінула са школьнай праграмы па літаратуры творы Аляксандра Салжаніцына, Уладзіміра Набокава і Святланы Алексіевіч. Месца апошняй – прадказальна – заняў Мікалай Чаргінец, кіраўнік СПБ, заснаванага шляхам расколу ў 2005 г.

Уласна, пасля таго, як у канцы 2020 г. чаргінцоўцы пры дапамозе «Беларускай энцыклапедыі» паспрабавалі прысабечыць Уладзіміра Караткевіча (1930–1984), з імі aмаль усё праяснілася. Гэта даволі наіўна, чакаць ад іх слоў спагады на адрас цкаванага СБП. А вось Нацыянальны саюз пісьменнікаў Украіны шчэ ў канцы ліпеня прыняў адозву, дзе сказана:

НСПУ заклікае Урад Украіны, украінскія ды міжнародныя праваабарончыя арганізацыі асудзіць наступ з боку цяперашняй улады Беларусі на грамадзянскую супольнасць у цэлым і творчыя арганізацыі ў прыватнасці… Усведамляючы маштабнасць выклікаў перад творцамі ў суседняй краіне, гарантуем усім прадстаўнікам незалежных літаратурных суполак Беларусі мажлівасць рэалізаваць права на свабоду слова і творчасці ў электронных і друкаваных СМІ Нацыянальнага саюза пісьменнікаў Украіны. Жыве Беларусь! Слава Украіне!

Заступаліся за нас і шведы, і нарвежцы… Мяркую, усё гэта не пойдзе ў глум, нават калі зараз не відаць непасрэднага эфекту.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

27.08.2021

w2rubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 28.08.2021  13:23

Зноў пра самападман (і не толькі)

Так склалася, што апошнія пару гадоў засцерагаю грамадска-палітычных актывістаў ад шапказакідальніцтва і самападману – гл., напрыклад, тут і тут. Дый 13.08.2020, на фоне (тады яшчэ) дужа масавых пратэстаў, дапускаў, што «адміністрацыі РБ, якая нарабіла кучу памылак і атрымала масу адчувальных аплявух, неўзабаве ўдасца сяк-так стабілізаваць сітуацыю, дарма што са скрыпам і не без саступак у “негалоўных” сферах». Цяпер, праз чатыры месяцы, можна канстатаваць, што дапушчэнне – на жаль ці на шчасце – выявілася карэктным. Рэвалюцыі, пра якую доўга казалі бальшавікі апаненты «перасідэнта», не адбылося.

Тым не менш не толькі гастралёр з Украіны Міхаіл Мінакоўчэрвені), а і Андрэй Ягораў, беларус, пацярпелы ад рэпрэсій, якога я ў верасні менаваў удумлівым палітолагам, у кастрычніку 2020 г. даводзіў наяўнасць «рэвалюцыі», ды яшчэ дэмакратычнай:

Вартасць пяці доказаў можаце ацаніць самі… На мой погляд, тэзіс пра грамадства, якое «не жадае жыць па старых правілах», адносіцца да разраду wishful thinking. Гаворка мусіла б ісці пра сегмент грамадства – значны, але, як паказалі падзеі жніўня-верасня 2020 г., усё яшчэ даволі друзлы. Акурат напярэдадні ягораўскага выступу канстатаваў: «размовы пра давер і салідарнасць застаюцца шмат у чым размовамі; грамадства змянілася істотна, але не радыкальна» (09.10.2020). Апошнія два месяцы не пераканалі мяне ў адваротным. Эрозія сістэмы працягваецца, але павольна, і ўважаць яе за непасрэдны вынік «дэмакратычнай рэвалюцыі» пакуль што не выпадае. Быў бы «грамадскі рух» настолькі шырокім, як хацелася – мы б назіралі ў канцы кастрычніка сапраўдны агульнанацыянальны страйк, а не лакальныя праявы, якія здараліся і да заклікаў Ціханоўскай & Co…

Нечаканасць пратэстаў («ніхто не чакаў, што яны працягнуцца больш за тры дні») таксама раздзьмутая. Нават у сакавіку 2006 г. яны доўжыліся больш за тры дні, а лукашэнская сістэма тады яшчэ не настолькі абрыдла… Карацей, А. Ягораў выступіў больш як «інтарэсант», што не дзіўна (ён жа ў Каардынацыйнай радзе), чым як аналітык.

Другі бок пераацэнкі ўласных сіл – недаацэнка апанентаў, iх прымітывізацыя, пра каторую таксама ў свой час пісаў… Вось як гэта зараз выглядае ў аўтара сайта budzma.by Ціхана Чарнякевіча (09.12.2020):

Бо ў «іншага боку», не ў сілавікоў адных, проста няма нічога. Толькі жаданне разбурыць. Пасля сябе яны пакідаюць бясконцыя знакі разбурэння, і рэальныя, і сімвалічныя: садраць, перамаляваць, засыпаць, зрэзаць, перакруціць у словах. На жаль, у пераліку гэтых разбурэнняў – і чалавечыя жыцці.

Не трэба падманвацца, што гэтая стратэгія – энергія пошуку нейкага выйсця. Пошук прадугледжвае акурат той самы дыялог; у пошуку ёсць набытак і страта, плюсы і мінусы. У нашай жа сітуацыі ёсць толькі жаданне дэструкцыі: разбурыць яўнае, адмовіць у прапанове, фальсіфікаваць усім вядомае, абылгаць праўдзівае. Гэта не пошук і не дыялог нават на долю працэнта.

A значыць, улада адкрыта пазіцыянуе сябе як пусты знак. Чвэрць стагоддзя кіравання не вынайшлі нічога. Толькі пустку, нежыць, якая хоча паглынуць усё жывое.

Некаторыя эпізоды апошніх тыдняў як быццам пацвярджаюць рацыю сп. Чарнякевіча – адна спілаваная за «няправільныя» колеры «Эйфелева вежа» ў мікрараёне «Усход» чаго вартая!

Вежа: 29.09.2020 і 22.11.2020

Калі б усё было так проста: «мы» ствараем, «яны» толькі бураць. Колькі разоў сутыкаўся з непавагай (і перакрутамі, і безадказнасцю, і адмовамі ў дыялогу), маючы стасункі з «дэмакратамі»… Дый «культурка» ад уладаў не зводзіцца да сясцёр Г-вых, з’едліва згаданых Ціханам… Нават цяпер на «іншым баку» – не толькі пустэча, а і, напрыклад, народныя артысты Беларусі Генадзь Аўсяннікаў ды Зінаіда Зубкова. Можна кпіць з таго, што праўладнае пісьмо спартоўцаў у пачатку снежня падпісала мноства «ноўнэймаў» – чыноўнікаў і/або носьбітаў першых разрадаў, але ж і некалькі алімпійскіх чэмпіёнаў падпісаліся, і легендарны трэнер Спартак Мірановіч

Карацей, варта прызнаць: выйшлі супраць дыктатуры і таленавітыя, і неталенавітыя. Сярод яе абаронцаў таксама ёсць… такія і гэткія. Нават цяпер урад сёе-тое робіць для «культуркі»; той жа сайт budzma.by адсылае да рэцэнзіі на кнігу Алеся Разанава, выдадзеную ў міністэрскай «Мастацкай літаратуры». Дабралася да мяне інфа і пра даведнік «Уладзімір Караткевіч», які выйшаў да 90-гадовага юбілею пісьменніка ў дзяржаўным жа выдавецтве «Беларуская энцыклапедыя»… Хваліць гэтыя кнігі, не чытаўшы, не бяруся, але сам па сабе факт уцешны.

Мне ніколі не былі блізкія заклікі да «кіраўнікоў дзяржаў-суседак Беларусі», каб тыя зрабілі «захады дзеля прымусу беларускіх уладаў да дыялогу з беларускім народам і ягоным прадстаўніком – Прэзідыумам Каардынацыйнай рады». Ні ў пачатку кастрычніка, ні, тым болей, цяпер, калі Прэзідыум – дый, падобна, сама Каардынацыйная рада – фактычна не дзейнічаюць. Але я паважаў і паважаю права старэйшых калег на летуценні… і, у рэшце рэшт, на памылковыя крокі. Хіба сам іх мала рабіў у жыцці?..

Заміж таго, каб настойваць на «паўторных выбарах» (як быццам спецаперацыя, адбытая ў пачатку жніўня 2020 г., была выбарамі; як быццам пасля пастаноў ЦВК і Вярхоўнага суда ў сярэдзіне жніўня ды заявы Канстытуцыйнага суда ў канцы жніўня, чагосьці можна дабіцца ўгаворамі), думаю пра лёсы канкрэтных асобаў. Засела, відаць, у галаве выказванне Іосіфа нашага Бродскага: «Cвет, верагодна, уратаваць ужо не ўдасца, але асобнага чалавека – заўсёды можна».

Адно з рэдкіх калектыўных пасланняў, якое падпісаў: адкрыты ліст прадстаўнікоў навуковай супольнасці (і Беларусі, і свету). Там, у прыватнасці, гаворыцца:

Рэпрэсіі ў адносінах да вучоных, якія выконваюць свае прамыя прафесіянальныя і грамадскія абавязкі, недапушчальныя!

Важна адзначыць, што пацярпелыя ад падобных рэпрэсій вучоныя маюць высокую кваліфікацыю, мноства публікацый, патэнтаў, добрую рэпутацыю ў міжнароднай навуковай сферы.

Турбуюць найперш звальненні дасведчаных спецыялістаў з Інстытута гісторыі Акадэміі навук – канкрэтна, гэта Кацярына Крывічаніна, Аляксей Шаланда, Мікалай Волкаў, Уладзiмiр Шыпiла, Андрэй Радаман, Аляксандр Жлутко, Татьяна Папоўская. Доследы мінулага ў Беларусі 2000–2010-х гадоў былі падарваныя праз надуманыя звальненні гісторыкаў з таго самага акадэмічнага інстытута і з дзяржаўных ВНУ (асабліва Гродзенскага дзяржуніверсітэта). Чарговы ўдар можа стацца фатальным для тутэйшай гістарыяграфіі.

Пётр Рэзванаў цікуе за заявамі аднаго вусатага персанажа пра змены ў Канстытуцыі. Ну, а мне цікавей сачыць за паваротамі думкі самога Пятра…

Спачатку [17.08.2020] было неакрэсленае абяцанне «Выносім на рэферэндум, прымаем Канстытуцыю, і я вам свае паўнамоцтвы па Канстытуцыі перадам» (што праўда, яшчэ тады ён пужаў, што «нельга гэту Канстытуцыю аддаваць незразумела каму. Таму што будзе бяда»).

Потым [28.08.2020] была размова пра паўнамоцтвы, але, хутчэй, пра grassroot level: «Навошта на ўзровень Прэзідэнта цягнуць гэта? — запытаў ён. — Вы ж хочаце паўнамоцтвы перадаць зверху ўніз. Вось і забірайце іх. Чаму Прэзідэнт павінен вырашаць: будзе сам калгас гэта будаваць са сваімі людзьмі або ПМК».

Потым (калі не лічыць пераразмеркаванне паўнамоцтваў паміж Камітэтамі дзяржкантролю і дзяржбяспекі ці пашырэнне паўнамоцтваў яго памочнікаў, для чаго змен у Канстытуцыі не патрэбна) зноў былі згаданы вышэйшыя органы ўлады, і дадалося канкрэтыкі: «Урад і іншыя органы ўлады трэба дагружаць, знімаць з Прэзідэнта неўласцівыя пытанні. Нядаўна я атрымаў запіску: прапануецца 71 паўнамоцтва, калі можна так сказаць, перанесці ад Прэзідэнта на ўсе ўзроўні ўлады» [12.10.2020]…

Потым [27.11.2020] ён зноў вярнуўся да таго, з чаго пачаў (у т. л. «бяды»): «Кіраўнік дзяржавы падкрэсліў, што выступае за ўнясенне паправак у Канстытуцыю і ўпэўнены ў неабходнасці скарэкціраваць паўнамоцтвы Прэзідэнта. “Я прыхільнік новай Канстытуцыі. Не таму, што дэмакратыю нейкую патрэбна. Не ў дэмакратыі справа, — сказаў ён. — Мяне што ў гэтай сітуацыі хвалюе: незнаёмаму прэзідэнту такую Канстытуцыю аддаваць нельга. Будзе бяда”. “У нас вельмі сур’ёзная Канстытуцыя. Казахстан, Расія, мы — бадай, вось тры прагрэсіўныя дзяржавы, якія маюць такую сур’ёзную Канстытуцыю, дзе ад рашэння прэзідэнта залежыць усё. З гэтага пункту гледжання, разумеючы, што не дай бог прыйдзе чалавек і захоча развязаць вайну і іншае… Так, трэба нам стварыць новую Канстытуцыю, але выгадную для нашай краіны, каб потым краіна не абвалілася”, — растлумачыў беларускі лідар».

Пазаўчора [07.12.2020] ён зноў казаў пра «пераразмеркаванне паўнамоцтваў» на карысць «тых, каму мала», але яшчэ нічога не прадвяшчала…

І вось 8-га мы даведаліся, што «ва Урад і парламент гэтыя [пакуль што прэзідэнцкія] паўнамоцтвы не падыходзяць», і пра прапанову перадаць іх Усебеларускаму народнаму сходу, як (увага!) «органу, які ўсіх імгненна стабілізаваў бы». Чым яму Ўрад і Парламент не падабаюцца? — Нібыта тым, што ён баіцца таго, што «калі растварыць паўнамоцтвы Прэзідэнта, якія перадаюцца парламенту, Ураду, міністрам, губернатарам, будзе поўны бардак, які мы ў сярэдзіне 90-х перажылі». Да спасылак на 1990-я і нават 1980-я мы ўжо прызвычаіліся! Нагадаю, што нядаўна [27.11.2020] была яшчэ адна фраза: «Давай, дэмакратыя, усе павінны выбірацца… Мы гэта праходзілі ў перыяд Гарбачова, — нагадаў Аляксандр Лукашэнка. — Мы ж выбіралі ўсіх — кіраўнікоў прадпрыемстваў, дырэктараў. Ну што, давыбіраліся? І краіну страцілі, і Саюз разваліўся. Нам гэту падлянку хочуць падкінуць цяпер».

Далей Пётр жартуе:

Але ж гэты самы Ўсебеларускі народны сход (асабліва з сапраўднымі паўнамоцтвамі!) можа прывесці на памяць не толькі Ўсебеларускія кангрэсы (вай! і сцяг не той, а другі яшчэ і калабаранты праводзілі!) але і гарбачоўскі З’езд народных дэпутатаў (паралельны Вярхоўнаму Савету). Ой, разваліць Рыгорыч краіну, ой разваліць! 😉

Я схільны згадзіцца з тым, што «Усебеларускі народны сход» – орган, апрыёры не здольны «ўсіх імгненна стабілізаваць». Разам з тым ва ўяўным «вар’яцтве» (перадача паўнамоцтваў ад першай асобы «курултаю», куды трапляюць нібыта ад працоўных калектываў па нейкіх цьмяных квотах) ёсць свая логіка. I наліванне «новага віна» (грамадскай энергіі) у «старыя мяхі», г. зн. у сход, альтэрнатыўны дзеючаму парламенту, сапраўды здольнае на нейкі час адцягнуць увагу ад галоўных праблем краіны… Мяркую, сярод дэлегатаў акажацца «памяркоўная апазіцыя», якой, хутчэй за ўсё, дадуць трыбуну і нешта паабяцаюць. Хтосьці на гэта нават купіцца – купіліся ж некаторыя пратэстоўцы ў чэрвені 2020 г. на абяцанку «самога» арганізаваць у Брэсце мясцовы рэферэндум наконт будоўлі акумулятарнага завода «пасля выбараў»! Чатыры месяцы мінула пасля 09.08.2020 – мясцовага рэферэндуму няма… і, напэўна, ужо не будзе.

Рыгорычу Рыгорычава, а зборнік «Іудзейнасць», пра які ў «Новым часе» напісаў рэцэнзент, д-р Уладзіслаў Гарбацкі, усё яшчэ можна замовіць. Зміцер Дзядзенка адгукнуўся так: «Дваістыя ў мяне адчуванні засталіся пасля прачытання. З аднаго боку, я з пэўнай шчымлівасцю ў сэрцы дакрануўся да гэтага габрэйскай Атлантыды, якую мы страцілі за мінулае стагоддзе. З яе любовямі, здрадамі, натхненнем, кроўю і слязьмі… З другога — паспрабаваў уявіць, што гэтаксама можна будзе апісаць беларускую культуру. Як аскабалкі вяршыняў, якія яшчэ бачныя над вадзяной роўняддзю. Цікавая кніга атрымалася. Асобна хачу падзякаваць за артыкулы пра габрэйскую тэму сярод беларускіх літаратараў» (01.12.2020). Кандыдат філалагічных навук Віктар Жыбуль, на наступны дзень: «Безумоўна, у кнізе ўздымаецца цікавы і важны культурны пласт!»

Малюнак адсюль

Застаецца нагадаць, што зборнік выйшаў пад эгідай суполкі «Шах-плюс» (мэйл для сувязі – ніжэй). І павіншаваць чытачоў: а) з Ханукай; б) з Міжнародным днём правоў чалавека.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

10.12.2020

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 10.12.2020  18:14

Квартал Караткевіча, Мальдзіса (3)

Першыя дзве часткі, апублікаваныя 27 чэрвеня і 5 ліпеня г. г. (тут падзякую літаратару Змітру Дзядзенку, які pro bono пашыраў мае думкі, і газеце «Новы час», што 09.07.2020 перадрукавала ч. 2), справакавалі нямала падабаек і перапостаў; змястоўных водгукаў – значна меней. Спадзяваўся на больш актыўнае абмеркаванне таго, што хвалюе: можна было не згаджацца з маімі прапановамі – муралы да юбілею Караткевіча, «Каштанаўка»… – але хаця б узважыць іх. Як талкаваў у гэткіх выпадках дзед Талаш: «Гэта вам не воўк пярдзіць, а чалавек гаворыць!»

Уладзімір Караткевіч, з аднаго боку, «усіхні», з другога – ледзь не ў кожнага(-ай) ён «свой». З’ява натуральная, але, бадай, замінае дамовіцца пра канкрэтныя крокі, каб увекавечыць яго памяць у Цэнтральным раёне г. Мінска. Да таго ж не ўсе чытачы захавалі да твораў класіка ХХ ст. цёплыя пачуцці. Во былы актывіст «беларускай-беларускай» перабудовачнай суполкі «Талака» Уладзімір Бараніч адказваў мне ў сваім блогу: «Караткевіч быў абавязковым чытвом у Талацэ. Натуральна паўплываў [на мяне]… ледзь не ўсяго перачытаў. Што вабіла? Ня памятаю. Я тады быў нэафіт беларускай рэлігіі, а Караткевіч — прарок яе. У рэлігійных тэкстах для нэафітаў усё важна. Пэўна, мова, найперш. Я ж тады мове вучыўся. Ну і рамантызм квазігісторыі ў дачыненьні да нацыяналізму… Але пазьней я ў ім разабраўся і лічу яго вельмі шкодным міфастваральнікам штучна накінутай літвінам беларускай ідэі». Мяркую, не будзе вялікай абмылай параўнаць Караткевіча з Аляксандрам Грынам – у тым сэнсе, што яго проза часам вяла да «павярхоўнага энтузіязму» (пра Грына так пісаў В. Коўскі).

Памерлы 36 год таму Караткевіч не мае патрэбы ў маёй абароне, а ўсё ж падкрэслю: яго творы – не фастфуд, і найчасцей энтузіязм чытачоў быў не павярхоўны. Меркаванне Васіля Быкава я спісаў з інтэрнэт-старонкі адной магілёўскай школы: «Творы Уладзіміра Караткевіча з захапленнем чытаюць розныя людзі, рознага веку і густаў, але, мне думаецца, большасць ягоных кніг знойдзе свой удзячны водгук у маладых сэрцах. Ён сам быў да скону сваіх дзён надта малады па натуры і ведаў, чым крануць маладыя душы». Прыкладна пра тое ж – урыўкі з кнігі «Нацыянальная ідэя» (2005) палітыка, пісьменніка, палітзняволенага Паўла Севярынца:

Уладзімір Караткевіч быў, ёсць і будзе галоўным рамантыкам беларускай нацыянальнай ідэі… Гістарычны эпас, вершы, п’есы й кінасцэнары аднаўлялі ў масавай сьвядомасьці ўсю аграмаду Беларусі часоў ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Уладзімір Караткевіч стаў нашым Вальтэрам Скотам, Аляксандрам Дзюма і Шарлем дэ Кастэрам у адной асобе.

Караткевіч пісаў ужо для мільёнаў пакаленьня ўрбанізацыі, што ў 60-х – 80-х зрабілі Беларусь гарадзкой – і расказваў менавіта пра гарадзкую Беларусь Сярэдневечча. Беларускія палацы, замкі, храмы! – для сырое вясковае нацыі, якая перабіралася ў панэльныя шматпавярхоўкі, гэткае адкрыццё было грымотамі сярод яснага неба…

Караткевіч стварыў масавую нацыянальную сьвядомасьць, масавы попыт на беларускую літаратуру, першы фэномэн нацыянальнае масавае культуры – і гэта пры тым, што ягоная клясыка была ў прынцыпе элітарнай. Дзясяткі тысячаў сьвядомых беларусаў дагэтуль зачытваюцца менавіта Караткевічам.

Ён не памёр – як і большасьць ягоных герояў, ён загінуў. Згарэў дарэшты, выканаўшы сваю місію. І пакінуў гэты сьвет рыхтык напярэдадні перабудовы й Адраджэньня – у 1984-м.

Але дагэтуль бачыцца: у белай, адпрасаванай кашулі, як ён пісаў заўжды, сьпяшаючыся й баючыся не пасьпець – адрывіста, востра, аўтаручкай, быццам пяром, Караткевіч расстаўляе кропкі над «і» й зьнічкі «у» кароткага.

Зараз слова cаўсім іншаму пісьменніку – менчуку Альгерду Бахарэвічу. Фрагменты з яго эсэ 2012 г.:

У розных апытаньнях кшталту «Як я стаў тым, кім я стаў» Караткевіч мусіць ісьці на першым месцы сярод названых крыніц уплыву, і зь вялікім адрывам. Менавіта ён шмат каго зрабіў беларусам. Дапамог выдумаць сябе. У кожнага зь яго чытачоў атрымлівалася па-свойму. У меру ўласных таленту, фантазіі і густу. Вядома, што мы жывем настолькі шчасьліва, наколькі здольныя сябе выдумаць. Але кожнага Караткевіч у свой час чапляў — варта было разгарнуць кнігу, любы з раманаў.

Караткевіч — чалавек з ключом, яго мэта — адкрыць, завабіць, паказаць дарогу. У прадмове ягонай кнігі для школьнікаў «Зямля пад белымі крыламі» ён сам кажа пра тое, што дае чытачам «ключ ад краіны»: а далей вы ўжо самі…

Захапленьне сышло, а дакладней, яго перадаеш іншым, тым, хто мае патрэбу, гэта такая адмысловая беларуская эстафэта. Павага засталася.

Цікавіць спадчына Караткевіча таксама бардаў Галіну і Барыса Вайханскіх, каторыя колькі год таму перабраліся ў Ізраіль. Яны выконваюць песню на верш У. К. «Мокрыя травы».

Ды што казаць – нават Віктар Бабарыка ў СІЗА КДБ чытаў Караткевіча!

Паважліва ставяцца да Ўладзіміра Сямёнавіча таксама (некаторыя) чыноўнікі. У снежні 2019 г. яны выбіралі «кнігу года», і… «Мы ўзялі аналітыку з OZ.by, “Белкнігі”, “Саюздруку”, тавараправодных сетак пра тое, колькі кніг было куплена, якога аўтара, якая кніга была найбольш запатрабавана ў 2019 годзе, – сказаў намеснік міністра інфармацыі Ігар Бузоўскі. – У выніку перамагла кніга Уладзіміра Караткевіча „Каласы пад сярпом тваім”, перавыдадзеная выдавецтвам „Папуры”. Што вельмі сімвалічна напярэдадні 90-годдзя класіка, якое мы будзем адзначаць у наступным годзе». Праўда, у першым квартале таго года кнігі Караткевіча ў рэйтынгу «Белкнігі» знаходзіліся толькі на 32-м («Каласы…») і 34-м месцах («Чорны замак Альшанскі»).

Караткевіч – аршанскі малец, і, мабыць, у справе ўшанавання варта ісці плысці ад вытокаў. Адно афіцыёзнае выданне паведаміла ў лістападзе 2019 г.:

У Оршы ёсць дом Уладзіміра Сямёнавіча, дзе ён пісаў славутае «Паляванне…», куды прыязджалі яго сябры Рыгор Барадулін і Генадзь Бураўкін. Пасля вайны Караткевічы купілі ў вёсцы зруб і перавезлі яго ў Оршу. З таго часу будыніна належыць іх сям’і. Летась яе выкупіў бізнесмен Андрэй Балабін, каб рэстаўраваць, да 90-годдзя з дня нараджэння пісьменніка стварыць тут музей і перадаць яго мясцовай уладзе.

Штосьці больш крэатыўнае сёлета прапаноўвала Паліна Сцепаненка, літаратуразнаўца і праваабаронца. У нататцы «Крыніца Караткевіча» (racyja.com, чэрвень 2020):

Думаю пра крыніцу, якая была ў Воршы напрыканцы вуліцы Караткевіча, а тады Касманаўтаў. Я памятаю яе з 70-ых гадоў, а з’явілася яна, напэўна, раней. Крыніца на самым беразе Дняпра. Там было такое месца, дзе стаялі лодкі-пласкадонкі. У бераг быў укапаны вялікі ланцуг, а да яго малымі ланцугамі прымацоўвалі лодкі… Пасля ўсё знікла – лодкі, вялікі ланцуг, крыніца. Але думаю, што не зусім зніклі, а проста пад зямлёй цяпер. Там шмат рознага жалеззя валялася пасля ў 80-ыя гады – рэшткі парэзанай на кавалкі баржы, на якой я асэнсоўвала смерць Караткевіча ў 1984 годзе. Цяпер там проста трава, лодак даўно няма. Мне здаецца, што крыніцу можна аднавіць. Адкапаць. Гэта не плач па крыніцы, якую ніхто не нішчыў адмыслова, а ідэя аднаўлення. Крыніца не знікла, яна ёсць – толькі трэба падумаць, як яе аднавіць, можа нават у межах адзначэння 90-ых угодкаў Караткевіча. І факт, што тую крыніцу Уладзімір Караткевіч бачыў і піў з яе – міма яе не пройдзеш, калі спускацца да ракі па вуліцы Караткевіча (Касманаўтаў). Памятаеце, як у вершы: «Вуліца Касманаўтаў збягае ў лагчыну з гары. Вытокі яе – у горадзе, вусце яе – у Дняпры».

Першая кніга рамана «Каласы пад сярпом тваім» завецца «Выйсце крыніц». Мажліва, невыпадкова тое, што ў 1967 г. Караткевіч пасяліўся ў Мінску менавіта ля Вадаправоднага завулка 😉

Тыя кварталы ў Цэнтральным раёне сталіцы, якія хацелася б ідэнтыфікаваць як мікрараён «Каштанаўка» і ўключыць у турыстычныя маршруты, вядомыя не толькі імёнамі Уладзіміра Караткевіча і Адама Мальдзіса. Гісторык літаратуры Анатоль Сідарэвіч нагадаў, што ў 1976–1991 гг. на вул. Веры Харужай, д. 46/1, кв. 24 (г. зн. зусім побач з «домам Караткевіча») жыў паэт Алесь Разанаў. А ў доме № 48 нейкі час – паэт Анатоль Вярцінскі.

Утульны дворык для паэта(ў)

Якасныя графіці на сценах дамоў – гэта няхутка і нятанна. Быў бы рады ўчуць «дзелавых людзей»: як да лістапада 2020 г. на вул. В. Харужай зрабіць аналаг(і) таго, што з’явілася на вул. Кузьмы Чорнага ў Мінску і на вул. Дзяржынскага ў Мёрах Віцебскай вобласці?

Мінскі і мёрскі муралы (2020)

І вось яшчэ думка… Быў бы я гешэфтмахерам – гандляваў бы правам пасядзець на лавачцы насупроць пад’езда, дзе ў 1967–73 гг. жыў Уладзімір Караткевіч 😉

Пад «караткевіцкім каштанам». Справа ад пад’езда відаць і «акно Караткевіча» (на 2-м паверсе)

Ну, як А. Бендэр з «12 крэслаў» браў грошы за ўваход у пяцігорскі Правал. На жаль ці на шчасце, я – не Астап Ібрагімавіч, і ад параўнальна сумленных заробкаў трымаюся наводдаль. Аднак лавачку маглі б узяць «на аловак» дзеячы турыстычнай індустрыі.

А вось аўтобусна-тралейбусныя прыпынкі на бульвары Шаўчэнкі. Цяпер яны cумнаватыя:

Можна ж вырабіць водаўстойлівыя абоі з выявамі спачылага Караткевіча, жывых Вярцінскага, Мальдзіса, Разанава – і аздобіць імі шкляныя паверхні! Мяркую, нават ганаровы грамадзянін Мінска Мікола Чаргінец, які жыве побач, на вул. Гая, 4/2, маральна падтрымае такую ідэю. Усё-такі ён пісьменнік, аўтар дэтэктываў, якія пахвальваў той самы Быкаў. І добра знаёмы з Адамам Глобусам, cуседам Караткевіча па лесвічнай пляцоўцы…

Прыпынак на бульвары побач з 68-м паштовым аддзяленнем – нядаўна быў абклеены сацыяльнай рэкламай ад міністэрства па надзвычайных сітуацыях, і свет не перакуліўся (на сучаснай птушынай мове гэта завецца «брэндаваны прыпынак»)

Заўжды скептычна ставіўся да «Нью-Васюкоў» кшталту шагалаўскага квартала на 50 га ў Віцебску, таму не прапаную нічога экстраардынарнага. Паўстаў жа ў 2017 г. сціплы «парк пісьменнікаў» каля Нацыянальнай бібліятэкі – практычна на голым месцы. Раён жа бульвара Шаўчэнкі – месца «намоленае», з гісторыяй, легендамі. Мовазнавец Зміцер Саўка (1965–2016) мог бы яшчэ многа распавесці… Дадам, што ніколі ў нашых гутарках ён не прылічваў бульвар да «Старажоўкі».

Рог бульвара і вул. Асіпенка. Недзе тут у пачатку 1980-х стаяў аўтамат з газіроўкай, з сіропам (3 кап.) і без (1 кап.), пастаянна таўкліся людзі. Затое цяпер усё пакрыта плітачкай!

Пакуль суд ды справа, маладое пакаленне Каштанаўкі-Мінскай самасцвярджаецца, наносячы на сцежкі ды муры квартала малюнкі з мядзведжай пысай.

Каля вул. В. Харужай, 44; вул. П. Асіпенка, паміж дамамі 19 і 21; бул. Шаўчэнкі, 5

Што б гэта значыла? Больш нідзе такіх малюнкаў не сустракаў… Хіба дзеткі-кветкі пранюхалі, што менавіта на В. Харужай, 48 У. Караткевіч напісаў «школьнае» апавяданне «Былі ў мяне мядзведзі» (1970), і цяпер ілюструюць яго? Ці ёсць іншыя версіі?

Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

12.07.2020

Апублiкавана 12.07.2020  17:52

Квартал Караткевіча, Мальдзіса (2)

Ці зразумееце, што мы кахалі,

Што зніклі так, як знікнеце i вы,

Што векавечны толькі край, i далеч,

І жоўты ліст на зелені травы.

У. C. Караткевіч

Першы тэкст пра мікрараён, дзе жыў Уладзімір Караткевіч і дагэтуль жыве Адам Мальдзіс, быў апублікаваны на belisrael 27.06.2020. Тады загучала дудка думка пра тое, што да 90-гадовага юбілею У. Караткевіча (лістапад 2020 г.) варта было б нешта зрабіць побач з мінскім домам па вул. Веры Харужай, 48 – мо перформанс. Як-ніяк Уладзімір Караткевіч пражыў у тым доме шэсць гадоў (1967–1973 гг., прыблізна 1/6 яго пісьменніцкага шляху), і не сказаць, каб кепскіх гадоў. Так, «адлігу» падмяніла брэжнеўская твань, асабліва па здушэнні «Пражскай вясны» 1968 г., а ў пачатку 1970-х гг. у машэраўскай БССР абвастрылася «барацьба з нацыяналізмам» – але кнігі Караткевіча (хоць і пашчыпаныя цэнзурай) выдаваліся, перакладаліся, чыталіся… З кіно было цяжэй – мастацкі фільм «Жыціе і ўзнясенне Юрася Братчыка» (1967; сцэнарый У. Караткевіча, рэжысёр У. Бычкоў) не паказвалі публіцы да 1989 г.

У канцы 1960-х – пачатку 1970-х гг. Уладзімір Сямёнавіч працягваў сваю працу. Праўда, «галоўныя» творы («Дзікае паляванне караля Стаха», «Леаніды не вернуцца да Зямлі», «Каласы пад сярпом тваім», «Ладдзя Роспачы», «Чазенія») к таму часу ўжо выйшлі з-пад яго пяра, а нашумелы гістарычны дэтэктыў, па які чытачы стаялі ў чарзе, быў толькі «ў праекце». «Чорны замак Альшанскі», дзе фігуруе і квартал каля Старажоўскага рынка, будзе завершаны пад канец 1970-х гадоў. Тым не меней Караткевічаў даробак 1967–73 гг. даволі важкі:

– апавяданні «Краіна Цыганія», «Вока тайфуна», «Вялікі Шан Ян», «Былі ў мяне мядзведзі», «Калядная рапсодыя»;

– вершы («Месяц над садам, ад квецені белым…», «Домік Багдановіча»…);

– артыкулы пра М. Багдановіча (супольна з А. Мальдзісам), Я. Брыля, У. Калесніка, А. Кашкурэвіча, Ф. Скарыну, Л. Украінку;

– эсэ «Рша камен…» (да 900-годдзя Оршы), «Званы ў прадоннях азёр»; дапрацоўка нарыса «Зямля пад белымі крыламі» для ўкраінскіх чытачоў;

– пераклады: паэма А. Міцкевіча «Мешка, князь Навагрудка»;, вершы Р. Гамзатава, шматлікіх польскіх і ўкраінскіх паэтаў; п’есы А. Талстога «Цар Фёдар Іаанавіч» і М. Карыма «У ноч зацьмення Месяца»;

– сцэнарый мастацкага фільма «Рассказы из каталажки»;

– лібрэта балета «Кастусь Каліноўскі»;

– аповесць «Лісце каштанаў»… ды многае іншае.

Штосьці з пералічанага Караткевіч у сябе на кватэры пісаў («Лісце каштанаў» дакладна – Барыс Фірштэйн быў за сведку), штось рэдагаваў.

У побытавых і сямейных справах таксама больш-менш ладзілася. Атрымаўшы разам з маці двухпакаёвую кватэру, Караткевіч амаль адразу – увосень 1967 г. – пазнаёміўся з брэстчанкай Валянцінай Нікіцінай і ў лютым 1971 г. ажаніўся. У тым жа 1971-м ён упершыню выехаў за мяжу – у Польшчу. Быў абкружаны сябрамі; «карчмы не мінаў», але неяк утаймоўваў сябе, і хваробы яшчэ не наваліліся. Навала прыйдзе ў другой палове 1970-х…

Тут я прыводзіў вядомыя факты, зараз – пра маю пазіцыю (даруйце грэшнаму). Ува мне змагаюцца тры погляды на Караткевіча і яго творчасць: чытацкі, перакладчыцкі і паліталагічны. Гэткае змаганне адбіваецца на думках пра тое, як ушанаваць пісьменніка ў Цэнтральным раёне г. Мінска, дзе нарадзіўся і жыву.

Як чытач я бязмерна шаную Караткевіча, які ў нечым сфармаваў маю асобу. Як перакладчык я крыху больш рацыянальны – магу не згаджацца з яго падыходамі, ды ўсё адно пазіраю на Караткевіча «знізу». Як чалавек з дыпломам палітолага… Мушу аналізаваць, узважваць, разлічваць варыянты прынамсі на ход уперад.

Часам думаю, што марыў аўтар не пра мемарыяльныя дошкі: «Ты памрэш. Але ў бязмежным свеце / Будуць працвітаць твой Люд i Край… / Вер, што ў гэтым, вер, што толькі ў гэтым / Шчасце пасмяротнае i рай» (з верша 1982 г.). І кажу сабе, што летуценні Караткевіча, па вялікім рахунку, не спраўдзіліся. Пісьменнік памёр улетку 1984 г. – пасля гэтага Люд і Край зазналі мноства бедаў, пачынаючы з Чарнобыльскай катастрофы. Насельніцтва Беларусі скарацілася на паўмільёна; Адраджэнне, дэклараванае сябрамі Караткевіча ў канцы 1980-х, не перамагло. Сёлета, праз 36 год пасля смерці пісьменніка, у вонкава незалежнай краіне вобмаль школ з асноўным навучаннем на беларускай і ніводнага цалкам беларускамоўнага ўніверсітэта. Доля насельнікаў РБ, што называлі беларускую роднай, у 1999–2009 гг. падупала з 85,6% да 60,8% (адпаведныя звесткі перапісу 2019 г. яшчэ не вядомыя; сумняюся, аднак, што адбыўся рэзкі паварот да лепшага)…

Некаторыя ўжо задаваліся пытаннем, што сказаў бы Караткевіч пра лукашэнкаўскую рэчаіснасць. У 2010 г. Алесь Няўвесь нашрайбаў вершаваны фельетон, у якім Бог адпускае Валодзю з раю паглядзець на Беларусь, а Караткевіч, папахадзіўшы па сучаснай РБ, думае: «Лепей жа ляжаў бы…»

Аляксандр Бур’як апублікаваў у 2015 г. злы артыкул пра пісьменніка – пераважна несправядлівы, дый з абмыламі… Але дзе-нідзе мізантрапічны аўтар меў рацыю: «Творчая спадчына Караткевіча не з’яўляецца арганізуючым пачаткам для беларускага народу… з нацыянальнай ідэяй у беларусаў пасля яго гэткая ж натуга, як да яго».

Карацей, не малюся на класіка. Калі б выбіраць паміж беларускамоўнымі аншлагамі на ўсіх будынках у Мінску (або прынамсі ў Цэнтральным раёне) і шыльдай памяці Караткевіча на вул. Веры Харужай, то, мяркую, выбраў бы першае. Дарэчы, пісьменніка ў доме № 48 крыху памятаюць і без пазначак; сам пераканаўся, што цяперашняя гаспадыня кватэры № 26, якая атабарылася там гадоў 20 таму, ведае пра свайго вялікага папярэдніка.

Казённыя шыльды самі па сабе не будзяць памяць… Мажліва, больш эфектыўны (і ўадначас модны) спосаб нагадаць пра знакамітую асобу – намаляваць графіці/мурал.

Такая выява з’явілася ў 2014 г. на адным з дамоў у цэнтры г. Рагачова. Фота адсюль

Праўда, рагачоўскі мурал здаецца… праставатым. Не, я не маю на ўвазе, што яго трэба перарабляць, аднак у Мінску-2020 хочацца чагосьці больш вытанчанага. Па-першае, паказаць бы 40-гадовага Караткевіча, а не 50-гадовага, як у Рагачове і на сталічнай вул. Кастрычніцкай:

Ранейшы і пазнейшы варыянты графіці ля кафэ «Дэпо». Крыніца

Здымкі 1968 і 1969 гг., адзін з якіх можна было б узяць за аснову для новага мурала

Па-другое… Пісьменнік ведаў сабе цану, але ўважаў сябе за часцінку свайго народу, за аднаго з многіх. Калі маляваць Караткевіча на сцяне вядомага пяціпавярховіка, то ў атачэнні тых, каму ён быў дарагі на рубяжы 1960-70-х, і хто быў дарагі яму. Можна абаперціся на ўспамін А. Мальдзіса:

Неўзабаве, ужо ў новай Караткевічавай кватэры па вуліцы Веры Харужай, наладзіў свой дзень нараджэння Сяргей Панізнік, якога гаспадар, зважаючы на ваенныя пагоны, называў «Лермантавым беларускай паэзіі». Застолле сабралася інтэрнацыянальнае: Чэхаславакію прадстаўляў верны сябар і прапагандыст нашай літаратуры Вацлаў Жыдліцкі, Польшчу — паэт і даследчык Алесь Барскі (Баршчэўскі), Латвію — сястра Панізніка са сваім знаёмым, якога Валодзя ахрысціў «анёлкам», Беларусь — Барадуліны, Коўтун, Янішчыц, Сіпакоў…

Фота з сайта БІНІМ, прыведзенае і ў 1-й частцы майго матэрыялу, было зроблена перад пад’ездам дома Караткевіча менавіта на дзень народзінаў Панізніка – 10 мая 1968 г.

Па-мойму, апрача самога Караткевіча варта паказаць яго маці Надзею, жонку Валянціну, суседа і сябра Адама… ды яшчэ траіх чалавек з ліку згаданых Мальдзісам. Дапусцім, гэта будуць прафесар Вацлаў («Вашак») Жыдліцкі – рупны перакладчык Караткевіча на чэшскую; народны паэт Беларусі Рыгор Барадулін; «Палесся мілае дзіця» Яўгенія Янішчыц (на фота – 1-я злева). Добрае месца для графіці – тарэц дома № 48, узровень другога паверха.

Подпіс пад калектыўным партрэтам я прапанаваў бы такі: «Сузор’е Караткевіча» (дарэчы, блізкі юбіляру вобраз; пра Багдановіча ён пісаў «Іншым было лягчэй. Яны былі сузор’ем. Ён — самотнай зоркай…»). Прадубляваць подпіс варта на латыні, падкрэсліваючы сусветную значнасць нашага пісьменніка і намякаючы на яго моўную абазнанасць. O так, скончаны філфак Кіеўскага ўніверсітэта імя Т. Г. Шаўчэнкі – non penis canina! 😉

У. Караткевіч і В. Жыдліцкі, Мінск, май 1968 г. Крыніца

Не было б лішнім графіці (Караткевіч & жонка?) і на доме па вул. В. Харужай, 42, дзе ў 1971 г. мясціўся ЗАГС Цэнтральнага раёна. Уваход для наважэнцаў быў усё ж не з двара – з вуліцы…

Весялун Караткевіч уступае ў новае жыццё, фота з сайта chtoby-pomnili.net (цяпер дзверы вядуць у офіс фірмы «БайПрынт сэрвіс»); тая ж частка дома № 42 ў ліпені 2020 г.

На тарцы «Мальдзісава» дома па вул. Чарвякова, 18 таксама ё вольнае месца 🙂

Маё адчуванне – аднаго-двух графіці малавата, каб «ажывіць» раён (ён ціхі, часам нават сонны… асабліва пасля ліквідацыі Старажоўскага рынка ў 1990-х гадах i замены апошняга на мемарыяльныя могілкі ў 2000-х). Ёсць яшчэ прапанова, якая не вымагае вялікіх укладанняў, але можа паспрыяць прытоку турыстаў. Чаму б не надаць кварталам у межах вул. В. Харужай – Чарвякова – Кахоўскай – бул. Шаўчэнкі собскае імя?

Даводзілася чытаць, што Караткевіч жыў «на Старажоўцы» і хадзіў у «старажоўскі ЗАГС», аднак у гістарычным плане гэты раён – ні Камароўка, ні Старажоўка… а жылы масіў, утвораны ў 1960-х гадах з «хрушчовак» і «брэжневак» (дамы Караткевіча і Мальдзіса, пабудаваныя ў 1967 г. – акурат «брэжнеўкі»).

«Арлоўка» – больш дарэчнае слоўца, але вуліца Веры Харужай далекавата ад вул. Арлоўскай (менавіта гэтую вуліцу, а не прылеглы раён, у нас часцей мянуюць «Арлоўкай»)… Напрошваецца новатвор «Караткевічаўка», ды ён, па-мойму, гучыць нязграбна. Харошай назвай для згаданых кварталаў будзе Каштанаўка – у гонар «Лісця каштанаў», аповесці, напісанай У. Караткевічам тут, у нас. У раёне шмат каштанаў – значыць, імя будзе апраўдана і з гэтага боку… (Каб не пакрыўдзіць аматараў іншых дрэваў: нямала і клёнаў, бяроз, ліп, а бульвар Шаўчэнкі багаты на дубы.)

Прысады на вул. В. Харужай і Кахоўскай

(Края)віды ля вул. Кахоўскай, 34 (знята з 4-га паверха)

Галубятня ў дворыку ля бульвара – ёй дзясяткі гадоў. Караткевіч быў бы рады (банальна, але праўда)

Апорнымі кропкамі мікрараёна маглі б стаць пяць месцаў, непасрэдна звязаных з Караткевічам і Мальдзісам. Гэта ўжо згаданыя будынкі на вул. Харужай, 42 і 48, вул. Чарвякова, 18 і бул. Шаўчэнкі, 17 (паштовае аддзяленне № 68). Нумар пяты – рэзідэнцыя Мельнікава, архіепіскапа Мінскага і Беларускага (цяперака на яе месцы – сучасны шматпавярховік па адрасе вул. Чарвякова, 50), у якога не раз гасцяваў Уладзімір Сямёнавіч. Далучым прыпынак аўтобуса № 38 на бул. Шаўчэнкі, дзе сябры-літаратары выходзілі, вяртаючыся дадому «з цэнтра» (на карце пазначаны птушачкай).

 

З цягам часу новы ўрбанонім увойдзе ў абыходак – увайшла ж «Асмалоўка», сканструяваная актывістамі ў 2010-х. Тут ажывуць старыя легенды й з’явяцца новыя, сюды пачнуць вадзіць экскурсіі… Барэльеф Тараса Шаўчэнкі ў пачатку бульвара і кінатэатр «Кіеў» у канцы – тэма для дэлегацый з Украіны (узнёслае эсэ Караткевіча пра Шаўчэнку «І будуць людзі на Зямлі» у помач).

Крамка «Белдруку» (пад старой назвай «Белсоюзпечать») на бул. Шаўчэнкі, 7 – да «дома Караткевіча» адсюль метраў 250. Чым не месца для продажу «караткевіцкага» мерчу – магніцікаў, значкоў, etc? 🙂

У гэтым жа доме, бліжэй да вул. Асіпенка, працавала булачная, слаўная ва ўсёй акрузе (без сумневу, яе наведваў і Караткевіч). Цяпер тут іншыя ўладары, але «нішто на Зямлі не праходзіць бясследна». Трапна заўважыў адзін з маіх чытачоў, Віктар С.: «Менск – горад зданяў, ды яшчэ шматслойны, як Шрэк».

Не здзіўлюся, калі «Каштанаўка» займее свой герб або прынамсі эмблему – з жоўтым каштанавым лістком на зелені травы. Залежыць ад энтузіязму яе жыхароў… У «Асмалоўкі» дык нефармальная эмблема ёсць – сонца, якое ўзыходзіць.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

03.07.2020

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 04.07.2020 23:33

Водгукі

У мяне іншыя ўспаміны. Аўтобус 38 я называю аўтобусам імя Алеся Разанава. Ён жыў на вул. Харужай, але выходзіць з аўтобуса трэба было на бульвары Шаўчэнкі ды ісці ў двор. Аднаго разу мяне, неаматара сонечных ваннаў і належным чынам не экіпіраванага, Алесь павалок на Камсамольскае возера і там выпрабоўваў на мне свае толькі што складзеныя квантэмы. А на здымку 1968 г. пазнаю Жэню Янішчыц, Міхася Стральцова, Сяргея Панізніка (Анатоль Сідарэвіч, г. Мінск)

Шаноўны спадар Вольф! З вялікім задавальненьнем пазнаёміўся з Вашымі артыкуламі. Уразіла бачаньне мемарыялізацыі асобных старонак жыцьця і творчасьці нашага слыннага пісьменьніка і ягоных сяброў. Вялікі дзякуй за глыбокую і кранальную працу, зробленую з душою і габрэйскім гумарам (Марат Гаравы, г. Кобрын).

Апублiкавана 09.07.2020 11:20

Дм. Быков о ситуации в Беларуси

*

Дмитрий Быков: В Беларуси ужасная деградация на всех уровнях

Российский писатель дал жесткую оценку ситуации в Беларуси: «25 лет фактического рабства даром не прошло»

Фото с сайта afisha.tut.by

Поводом для этого послужил вопрос слушателя в эфире программы «Один» на радио «Эхо Москвы», который попросил Дмитрия Быкова прокомментировать протесты против интеграции в Минске.

– К сожалению, главная проблема в том, что рабство не проходит даром, — отметил писатель. — И 25 лет фактического рабства в Беларуси, которое мы наблюдали, оно также даром не прошло. Я не верю, что при Лукашенко там успела сформироваться внятная оппозиция. Конечно, Лукашенко стилистически цельный и при нем может возникнуть стилистически цельный протест. Ну как при Сталине возникали выкованные сталинизмом диссиденты.

Но пока я этого не вижу. Я видел в Беларуси в последние 25 лет ужасную деградацию на всех уровнях. И большой литературы за последнее время я там не видел, хоть отдаленно сравнимой с Короткевичем и даже с Алексиевич. Я не видел за последнее время там серьезной драматургии, кинематографа. Не видел я там ничего, что могло бы как-то спровоцировать культурный взрыв. А раз этого нет, то нет и оппозиции. Большое ощущение, что нет.

Писатель Дмитрий Быков известен также своим критическим отношением к нынешней российской власти и к Владимиру Путину в частности. Месяц назад он заявил, что режим деградирует и «трещины уже пошли».

Периодически Дмитрий Быков высказывается и о ситуации в Беларуси. Год назад писатель заявил, что никогда не видел нашу страну такой испуганной. Поводом для этого стало начало переговоров между Минском и Москвой по поводу углубления интеграции.

Источник (20.12.2019)

* * *

Дмитрий Быков: «Ситуация в белорусской культуре безнадежна? Ничего подобного я не говорил!»

Российский писатель пояснил свою позицию о происходящем в Беларуси

Фото с kvitki.by

«Судя по вашим оценкам в прошлой программе, ситуация в белорусской культуре безнадежна, но так ли это на самом деле?» Ничего подобного я не говорил! Мне задан был конкретный вопрос: «Может ли Беларусь войти в Европу легко, взять курс на Европу?». Я сказал честно: нет. Для того чтобы произошел сейчас такой масштабный поворот, нужно, чтобы произошел культурный взрыв, которого я не наблюдаю.

После этого Владимир Некляев поспешил напечатать открытое письмо, очень уважительное, очень корректное.

«Неистребимая имперская инфекция». Некляев резко ответил Быкову

С Некляевым я готов эту проблему обсуждать, это проблема интересная. Но с журналистами, которые хотят на этом хайпануть, которые поспешили налететь, я не готов это обсуждать. С блогерами, которые начинают хамить: «А с какой стати нас должно интересовать мнение Быкова?»… Оно вас интересует почему-то.

Понимаете, я не пытаюсь показывать белорусским авторам, как жить. Я пытаюсь отвечать на поставленный вопрос. Бежать от этого вопроса я бы не хотел. Да, в Беларуси есть прекрасный молодежный театр, который умудряется вдобавок работать в условиях совершенно демократических, без единого руководителя, и это мне кажется удивительным ответом на ту диктатуру, мягкую, может быть уже, несколько старческую диктатуру, которую мы имеем сегодня в Беларуси.

Беларусь сегодня – это такой, говоря по-солженицынски, «каленый клин», к которому опасно прикасаться. Знаменитый вопрос: «А вот читает ли Быков по-белорусски, чтобы судить о белорусской культуре?» – я читаю по-белорусски, господа, это, в общем, не бином Ньютона.

Когда мне надо было прочесть роман моего любимого автора Короткевича «Евангелие от Иуды» (а он не был переведен на русский язык), как-то я справился с этим. Прислали мне белорусские друзья этот, кажется, третий том из его собрания сочинений, и прочел я его. Когда мне надо был прочесть в 2012 году, кажется, статью Альгерда Бахаревича «Темное прошлое Каяна Лупаки», которая вызвала такую дискуссию бешеную и закончилась, по-моему, чуть ли не выходом его из союз писателей, – прочел я эту статью с большим интересом. Там, как вы понимаете, Каян Лупака – это такая анаграмма Янки Купалы, и речь идет о его работе над глубоко советской поэмой «Над рекой Орессой», которая, конечно, трагический факт в его биографии. Что говорить?

Я достаточно внимательно слежу за творчеством Бахаревича, и мне очень нравится его роман «Собаки Европы». Роман, в котором сквозит бесконечная усталость от всех языков и от раздоров, с этим связанных, эти попытки поиска универсального языка. Он пошел на невероятный эксперимент: он выдумал язык для этого романа. Это джойсовская задача; язык этот, насколько я помню, называется «бальбута» (тоже аналогия бульбаты, такая довольно забавная).

Это такой детектив, немножко эковский. И я очень люблю Бахаревича. И «Белая муха, убийца мужчин» – конечно, выдающееся произведение. Вот я считаю, что, может быть, в сегодняшней белорусской прозе он – единственный по-настоящему оригинальный автор. Мне вот говорят: «А вы когда-то сказали, что поэзия Алеся Рязанова достойна Нобелевской премии, а как же сейчас?». Простите, Алесь Рязанов – поэт, сформировавшийся в 70-е годы, когда в белорусской литературе работали не только Мележ, Шамякин или Кулешов (официальные авторы), но и когда тот же Некляев редактировал «Родник», и вокруг него группировались чрезвычайно интересные поэты. И, конечно, Рязанов вынужден был подрабатывать литейщиком, но тем не менее сформировался он в те времена, а сейчас-то он живет большей частью не в Белоруссии, как это ни печально.

Мы можем, понимаете, констатировать дружно, что таких явлений, как Адамович, как Короткевич, как Быков, сегодняшняя белорусская литература не дает. У нас есть надежда на то, что они сформируются под действием беспримесно чистого абсурда, который там при Лукашенко существует. Но в том-то и дело, мне кажется, что эта диктатура еще и как-то эстетически такого феномена не порождает.

Может быть, потому что интеллектуальные силы истощены массовым отъездом огромного числа людей. Выдающиеся белорусские драматурги, такие, как, например, Пряжко или Богославский, все-таки работают в основном на российскую аудиторию и ставятся здесь, хотя Белорусский молодежный театр их ставит.

Я еще боюсь одного: это уж самый каленый клин, этого я очень боюсь касаться, вот поэтому я не хочу на эту тему говорить с журналистами, а вот с Некляевым поговорил бы с удовольствием, потому что Некляев сильный поэт. Но у меня есть определенные вопросы к его поэме «Русский поезд», хотя это, в общем, замечательная поэма, но тут, понимаете… Я никогда не употреблю пещерного слова «русофобия», но речь о другом. Как бы сегодня не случилась страшная ситуация, при которой белорусские художники (часто художники очень выдающиеся) не начали бы обвинять Россию во всех своих бедах и строить национальную идентичность на чувстве враждебности к ней. Россия дает сегодня многие основания для того, чтобы относиться к ней с паническим ужасом.

Но вместе с тем, все-таки роль России в формировании белорусской культуры XX столетия довольно велика, довольно значительна. В этом культурном диалоге многое формировалось. И то, что Гранин и Адамович – петербуржец и минчанин – вместе написали «Блокадную книгу», – это, мне кажется, пример чрезвычайно плодотворного сотрудничества, потому что сошлись два художественных метода: документальная проза Гранина («Клавдия Вилор» или «Эта странная жизнь») и сверхпроза Адамовича. Мне кажется, что в диалоге этих культур, в дружбе [Виктора] Астафьева и [Василя] Быкова (я был свидетелем того, с какой нежностью они говорили друг о друге), мне кажется, это более вдохновляющий пример.

Я считаю без преувеличения великим документалистом Юрия Хащеватского. Но фильм его «Этот безумный, безумный, безумный ‘Русский мир’» мне кажется, все-таки, несколько плоским. Я понимаю эмоции, которыми он продиктован. Но я совершенно не готов эти эмоции разделять, притом, что очень многое там справедливо, очень многое там точно. Но Хащеватский вообще – выдающийся мастер. Его фильм «Обыкновенный президент» я поставил бы рядом с фильмом Ромма, к которому он отсылается самим своим названием абсолютно недвусмысленно.

Я просто хочу сказать, что обсуждение современной белорусской культуры очень затруднено целым комплексом очень сложных отношений внутри самой этой культуры. Вы знаете, сколько там сейчас дрязг, какой прямой травле подвергается тот же Некляев, какие фильмы снимает тот же Азаренок – между прочим, документалист весьма талантливый, рассказывая о том, как вся белорусская оппозиция проплачена Западом и эксплуатирует символику фашистов.

Это было, и Беларусь со многим столкнулась раньше, чем Россия. Вся эта «Анатомия протеста» там процветала. Неужели вы думаете, что это может для любой нации пройти бесследно? Конечно, нет. Это все приводит к очень сильной деградации прежде всего писательских отношений. Я думаю, что там своих склок хватает. И потом, если я говорю об определенном кризисе в этой культуре, почему, скажем, замечательному белорусскому режиссеру Аслюку позволено такое говорить, а про меня сразу какие-то блогеры (уверен, что абсолютно бескорыстные) радостно пишут: «Да что нам мнение Быкова?! Да каждый русский либерал – поскреби его и будет имперцем. Что за высокомерие?»

Да нет никакого высокомерия. А в русской культуре, что же, нет сейчас кризиса? Да в русской культуре сейчас такой кризис гигантский, что я не знаю, как она выйдет из него. Но закрывать на это глаза – такое поведение, мне кажется, описано у Мицкевича в стихотворении «Друзьям-москалям», или «Московским друзьям». Зачем же кусать ту руку, которая вместе с вами пытается сорвать ярмо?

Мне кажется, что как раз вот эта довольно подлая фраза – «каждый русский либерал заканчивается на украинском, на белорусском вопросе», – простите, если каждый русский либерал не готов восхвалять все, что вы думаете, делаете и говорите, – наверное, надо как-то все-таки учиться диалогу.

А эта нетерпимость – она и есть самый ядовитый плод той диктатуры, которую мы пожинаем. Ведь в русском, простите, политическом поле, господствуют сейчас такие интонации!

Я написал уже в «Новой газете» (опять же, грех себя цитировать), что если главным жанром русского застоя был анекдот, то главным жанром нулевых и десятых стал донос. Это тоже народное творчество, это тоже фольклор. И в доносе бывают такие удивительные глубины, такие параноидальные сдвиги, каких вы вряд ли дождетесь у Кафки! Но тем не менее, донос – это жанр довольно стыдный, мне кажется.

А разговаривать с Некляевым я был бы очень рад, и если бы у нас случилась возможность такого диалога – в эфире ли, в газете ли, при личной ли встрече (а мы знакомы), – я был бы счастлив этим, на самом деле. Только не надо меня все время спрашивать, а часто ли я бываю в Минске. Я часто бываю в Минске. Я просто не всегда организую фанфары по встрече меня там, чтобы вы об этом знали.

Источник (28.12.2019)

Комментарий политолога

С уважением отношусь к писателю Дмитрию Быкову и его литературным познаниям. Не раз вставлял его изречения в мои «Катлеты & мухі» – сериал, который выходил на belisrael.info в 2015–2019 гг. Да, его мысли интересны (каждая по-разному) и на что-то влияют. Вместе с тем специфика радиобесед, и на «Эхе Москвы» тоже, такова, что некоторые вещи неизбежно (порой – грубо) упрощаются. По-моему, рассуждения о 25 годах «фактического рабства» и «ужасной деградации» в Беларуси не вполне корректны. Себя рабом не считаю и знаю о множестве людей, которые не поддаются деградации. В общем, что-то в «эпоху Лукашенко» прогнило, что-то нет, а что-то и было гнилым до 1994 г.

Я бы поспорил о наличии непосредственной связи между «большой литературой» (театром, кинематографом, etc) и «внятной оппозицией» («раз этого нет, то нет и оппозиции»). Похоже, писатель находится в плену лого- и культуроцентричного подхода к политике, а ведь «высокая культура», к сожалению или к счастью, потеряла в последние десятилетия немалую часть своей мобилизующей силы. Другое дело, что г-н Быков вряд ли захочет со мной спорить… Опять-таки, неизвестно, к сожалению или к счастью.

Давно заметил, что со стороны руководство почти любой страны кажется более монолитным, чем оно есть на самом деле. Вот и москвич заявляет: «Конечно, Лукашенко стилистически цельный…» Если же не просто приезжать в Минск, а пожить здесь, «повариться», то обнаружишь, что стилистически «режим», установившийся в середине 1990-х гг., отнюдь не цельный: он всегда был соткан из противоречий и существенно эволюционировал за 25 лет (во всяком случае, более существенно, чем сталинский).

Если говорить об отношении к евреям и Израилю на высшем уровне, то, пожалуй, можно выделить четыре периода: 1) игнорирование или враждебность на фоне приближения к «телу» известных ксенофобов (Скобелев, Костян) – до конца 1990-х; 2) начало заигрывания – примерно с 2000 г., года визита Лукашенко в Израиль; 3) активное заигрывание после 2007 г. – словно бы в знак компенсации за нелепые речи о Бобруйске и евреях (очевидно, не обошлось без советов лорда Белла); 4) постепенное затухание интереса к «еврейскому фактору» – с середины 2010-х гг., когда было подписано соглашение о безвизовом режиме с Израилем, не во всём оправдавшее себя.

Официальная идеология, о необходимости которой для государства было сказано ex cathedra весной 2003 г., «кроилась» в РБ из разных «лоскутов» – марксистских, либертарианских, консервативных, отчасти и националистических. Неудивительно, что она до сих пор напоминает тришкин кафтан, но и до «беспримесно чистого абсурда» не доросла. Точнее будет сказать, что абсурда в ней всё-таки явно меньше, чем в позднесталинские годы.

И последнее: роман Владимира Короткевича «Христос приземлился в Городне», он же «Евангелие от Иуды», был переведен на русский язык почти сразу после написания – Наумом Кисликом (публикация 1966 г.). Иная версия на русском языке увидела свет в 2011 г. (переводчик – Пётр Жолнерович).

Вольф Рубинчик, г. Минск

wrubinchyk[at]gmail.com

29.12.2019

Опубликовано 29.12.2019  07:28

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (78)

Ціхамірны шалом! Зачасціў я з новымі серыямі – даруйце, каласкі й калінкі, скора гэткага непарадку не будзе.

Актыўная фаза канфлікту вакол Курапат(аў) і прымежнай рэстарацыі доўжыцца трэці тыдзень. Выказаліся «жук і жаба», дык што ж застаецца мне, не-жуку-не-жабу? ¯\_(ツ)_/¯

Як я і апасаўся, канфлікт не прамінуў-такі набыць этнічнае адценне. Нямала ў Беларусі асоб, якія пратэстуюць супраць ядальні, выпукляючы паходжанне (або, калі хочаце, нацыянальнасць) ейных гаспадароў. Сярод гэтых пратэстоўцаў, як падаецца, меншасць лічыць, што «ўсе яны такія», а большасць вызнае «мяккі» варыянт: няхай, маўляў, сумленныя яўрэі дадуць прачуханца несумленным…

Узята з resurs.by

Пра небяспеку распальвання антысемітызму папярэдзілі ў сваіх публікацыях ужо мінімум адна культуралагіня і двое журналістаў. Аднак «люд паспаліты», па-мойму, схільны меркаваць так: «Рэчы трэба называць сваімі імёнамі. Робіш кепска – будзь гатовы, што цень ляжа і на тваіх супляменнікаў. Супляменнікам не падабаецца, што на іх кладзецца гэты цень? Дык гэта не нашы праблемы, няхай разбіраюцца са сваімі кідальнікамі ценяў самастойна. Калектыўная адказнасць – вельмі дзейсная штука. У вас сусветная дыяспара – ну дык у вас і рычагі ціску на яе ёсць» (камент на nn.by, рэйтынг на 19.06.2018 – +51-9).

На самай жа справе «яўрэйская абшчына» ў Беларусі кволая ды атамізаваная. Па вялікім рахунку, яе няма, як бы ні пнуліся давесці адваротнае інтарэсанты – у прыватнасці, гендырэктарка «галоўнага яўрэйскага саюза» Віка Б-а, адна з тых трох «разумніц», што ў 2006 г. ля «Ямы» нацкоўвалі на мяне людзей у цывільным… Як і ў 1990–2000-х, шчыруюць асобныя актывісты, а на кожнага – па дзясятку (ОК, па пяцёрцы) імітатараў бурапеннай дзейнасці. Гэта досыць добра «прасёк» заснавальнік праекта «Belarus Shtetl» Рыгор Хейфец: «На мой погляд, у нас вельмі раз’яднаная абшчына. Ёсць вялікі міжпакаленны разрыў… Яўрэйскія суполкі існуюць пакуль толькі дзякуючы падтрымцы з ЗША і Ізраіля». Праз чвэрць стагоддзя «паспяховай» дзейнасці ў суверэннай Беларусі 🙁 І якія «рычагі ціску» на сусветную дыяспару ў прынцыпе могуць з’явіцца ў такіх варунках?

Да «дыяспары» таксама шмат пытанняў. Згаджаймася або не з Аляксандрам Лапшыным, але ён, аб’ехаўшы 100+ краін і пасядзеўшы ў турмах, сёе-тое кеміць у жыцці… Лапшын 02.06.2018 напісаў так: «Яўрэі вельмі раз’яднаны народ, і многія абшчыны маюць такое ж дачыненне адна да адной, як японцы да іспанцаў. Прасцей кажучы, ніякае… У яўрэяў дзясяткі, калі не сотні абшчын і арганізацый, кожная з якіх жыве сваімі «местачковымі» інтарэсамі… Пры гэтым значная частка яўрэяў увогуле не належыць ні да якіх абшчын».

Не сумняюся ў шляхетных матывах ізраільца, выхадца з Беларусі Барыса Давіда Б., які з 10.06.2018 збіраў подпісы яўрэяў (як ён паясніў, у першую чаргу беларускіх яўрэяў) пад зваротам «против кабака на костях в Куропатах», але ў такой парадыгме я не працую. І парэшткаў расстраляных пад рэстаранам не было знойдзена, і асобны «яўрэйскі» ліст не бачу сэнсу падпісваць.

Карацей, упэўнены, што без дээтнізацыі канфлікту – ніяк. У гэтым выпадку Зайдэс і Сурысы, зацягнутыя ў каламутную гісторыю, маюць несці індывідуальную адказнасць: маральную і/або матэрыяльную. А незаконная, як выглядае (не бачыў я ўсіх дакументаў, толькі некаторыя), абрэзка ахоўных зон ля гісторыка-культурнай каштоўнасці першай катэгорыі ў 2014 г. мусіла б стаць прадметам адмысловага расследавання, у тым ліку і парламенцкага. Чыноўнікі, якія выдавалі дазволы на «Поедем поедим», апрыёры вінаватыя зусім не менш, чым рэстаратары, што надоечы зрабіліся, фактычна, «казламі адпушчэння». Харош і той, хто прызначыў чыноўнікаў, і – будзем шчырыя – тыя мільён-два грамадзян падданых, якія ў 2015 г., нягледзячы ні на што, аддалі за яго свае галасы, дарма што к таму часу здарыліся ўжо дэвальвацыя 2011 г., «дэкрэт № 3» і многае іншае. Ладна б яшчэ ў 2001-м або 2006-м аддавалі…

Па-ранейшаму лічу, што, калі рэстаранны комплекс (або яго частка, як прапаноўваў Аркадзь Ізраілевіч) не ператворыцца ў музей, то трэба дабівацца пабудовы плота або сцяны паміж абшарамі рэстарана і некропаля, каб да наведвальнікаў Курапацкага лесу не даносіліся лішнія гукі, пахі etc. Ну, а кампанія «сімвалічнага» адпору з акцыямі прамога дзеяння – кшталту ўкусу наведвальніка за руку – выклікала хвалю кпінаў. Вяшчае знаёмы чытачам belisrael.info Сяргей Спарыш:

У адказ пратэстовец з Лагойска, віцэ-чэмпіён па складзеных на яго міліцэйскіх пратаколах (наперадзе толькі Павел Севярынец, які мяркуе, што развязка ў справе скора наступіць), «вызначыўся» публічнай заявай пра «жыдакамунізм»:

Натуральна, адзін гэты факт вымушае мяне асцярожна ставіцца да купкі зухаў, якія пікетуюць уваход у харчаблок. Агулам жа з сімпатыяй стаўлюся да самадзейных ініцыятыў у Беларусі, як і да свабоды чужога кулака… пакуль ён не кранае майго носа.

Тым часам «любімыя ўлады» ўсё ж распачалі конкурс на мемарыял у Курапатах, пра які шмат гаварылася летась. Выявілася, што было пададзена звыш трыццаці праектаў, а журы папярэдне выбрала тры.

Не будучы сябрам журы, магу выказацца без дыпламатыі: cлабавата… I наўрад ці адлюстроўвае маштабы трагічных падзей у сталінскай БССР. Другі варыянт, напрыклад, – амаль копія хатынскага звона… Адносна прымальны першы варыянт, калі яго трактаваць як браму паміж жыццём і іншасветам, дапоўніць гукавым суправаджэннем, пра якое расказаў Марат Гаравы тутака. Паводле Алеся Разанава, «сярод гукаў, што чулі бязвінныя ахвяры, мусяць быць не толькі любасныя поклічы бацькоў, мілыя сэрцу галасы каханай і дзяцей, спевы птушак, посвіст ветру, шум лесу, скрып возу, конскае іржанне, рыканне каровы, шоргат снегу, гарадскі гул, гудок паравозу і звон трамвая, але і лозунгі, песні, папулярная музыка 1920-1930-х гадоў, галашэнні сваякоў падчас арыштаў, пагрозы следчых, стогны сукамернікаў, катэгарычныя словы бязлітасных прысудаў, брэх аўчарак, лясканне турэмных засавак, жорсткія загады энкавэдзістаў, грукат “чорнага варанка” і бразганне затвору. Напрыканцы ў немаце гучыць толькі адно чалавечае сэрца…»

Але, баюся, для афіцыёзнай Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі, якая плануе быць заказчыкам будаўніцтва, усё гэта занадта складана. Буду рады памыліцца.

Для мяне важна, каб належнае было аддадзена як Курапатам, так і Трасцянцу. Заклікаючы да інтэграцыі гістарычнай памяці, да адмовы ад гульні з «нулявой сумай» (па-ранейшаму хапае такіх, хто хацеў бы прынізіць або БНР, або БССР; пра апошнюю, напрыклад, небезвядомы грамадскі дзеяч В. сказаў, што яна была «байструкаватым дзіцём БНР»), ва ўсіх выпадках я не магу забывацца на «яўрэйскія матывы». Заўважу, дарэчы, што не бачу крамолы ў выразе «яўрэйскі турызм у Беларусі» (маюцца на ўвазе праграмы, разлічаныя перадусім на замежнікаў-яўрэяў і тых, хто цікавіцца згаданымі матывамі). Да «недарэчнага» выразу чапляюцца хіба «інваліды пятай групы» савецкіх часоў; ім жа даспадобы эўфемізмы кшталту «падарожжы па сцежках яўрэйскай гісторыі». Можна вывезці сябе з Саюза – цяжэй вывесці Саюз з сябе…

Вяртаючыся да тэмы «БНР і БССР (ССРБ)»: ля вытокаў абедзвюх рэспублік стаялі яўрэі, хоць іхні ўплыў і не варта перабольшваць. Пра БНР пісаў ужо; дадам, што не толькі сярод міністраў былі «нашы людзі». Станіслаў Рудовіч у артыкуле «Стаўленне яўрэйскай грамадскасці да абвяшчэння БНР (1918 г.)», апублікаваным у зборніку канферэнцыі «Беларуска-яўрэйскі дыялог у кантэксце сусветнай культуры» (БДУ, 2008) прыйшоў да вываду, што гэтае стаўленне было «спакойна-прагматычнае»: «Многія яўрэі падтрымлівалі з яе 283 ўстановамі дзелавыя адносіны: у друкарні Я. Грынблата выдаваліся беларускія перыёдыкі і кнігі, Т. Кац пастаўляў прадукты для беларускіх дзіцячых прытулкаў, Б. Гохштэйн і Ю. Іргер удзельнічалі ў справе пераводу студэнтаў, ураджэнцаў Беларусі, з расійскіх універсітэтаў на Украіну і ў Вобласць Войска Данскога. Пасля пастановы Народнага сакратарыяту Беларусі аб рэгістрацьі грамадзян БНР нямала яўрэяў атрымалі адпаведныя пасведчанні». Праўда, з другога квартала 1918 г. нешта пайшло не так гладка: «Прэтэнзіі з боку яўрэйскіх колаў да Рады БНР узмацніліся ў сувязі са змяненнем палітычнага аблічча апошняй пасля ўступлення ў яе Мінскага беларускага прадстаўніцтва на чале з Р. Скірмунтам, выхаду шэрагу левых груп і прызначэння Скірмунта на пасаду старшыні ўрада».

«Пагоня» ад Яўгена Меркіса (знойдзена на pinterest.com.au)

Адной з аўтарытэтных персон у першай беларускай савецкай рэспубліцы, задуманай у снежні 1918 г., а абвешчанай у Смаленску 01.01.1919, стаў Рэйнгольд – ураджэнец Слуцкага павета, першы савецкі начальнік Віцебшчыны (у 21 год). Піша Анатоль Сідарэвіч: «10 снежня 1918 бальшавікі прыйшлі ў Менск. 13-га старшыня Менскага рэвалюцыйнага камітэта Ісак Рэйнгальд даносіў у Смаленск: тут рай на зямлі, ёсць і хлеб, і бульба. У выніку кантактаў з камуністамі, якія дзейнічалі на паднямецкай тэрыторыі Беларусі і ўжо звыкліся са словамі «Беларуская Рэспубліка», у яго нарадзілася ідэя… Літоўска-Беларускай Рэспублікі. Ідэю падтрымаў сябар Цэнтральнага Камітэта РКП(б) Мікалай Бухарын, які аб той пары знаходзіўся ў Менску. І 20 снежня Рэйнгальд адпраўляе адпаведную тэлеграму Свярдлову». Аператыўнае ўмяшанне Масквы скончылася тым, што з’явіўся ўрад беларускай рэспублікі з удзелам Рэйнгольда (камісар фінансаў) і былога эсэра Майсея Калмановіча (камісар па гандлі/харчаванні). Нейкі час яны заставаліся на сваіх пасадах і пасля лютага 1919 г., калі насамрэч з’явілася Літоўска-Беларуская рэспубліка, aka «Літбел».

 

Рэйнгольд і М. Калмановіч (фоты з вікіпедыі)

Лёс І. І. Рэйнгольда быў сумны, як і ў многіх заснавальнікаў БНР – куля ў галаву, хіба што ў Маскве-1936, а не ў Менску-1937/1938, і не за «буржуазны нацыяналізм», а за трацкізм. Калмановіч, які «дарос» да ўсесаюзнага наркама, перажыў калегу на год… Як бы скептычна гэтыя прыхільнікі сусветнай рэвалюцыі ні ставіліся да «беларускага этнасу», але ж пакінулі след у гісторыі нашай дзяржаўнасці. Цікава, што ў аграгарадку Грозаве Капыльскага раёна ляжыць здаравезны валун, а да яго прымацавана шыльда з надпісам па-беларуску: «У мястэчку Грозава нарадзіўся Ісак Ісаевіч Рэйнгольд, знакаміты дзяржаўны дзеяч БССР, СССР. 18.XI.1897–22.VIII.1936».

«Вольфаў цытатнік»:

«За многімі дзяржаўнымі інстытутамі або пасадамі не стаіць нічога, акрамя ўсведамлення таго, што гэтая пасада – неабходная частка сістэмы, якая склалася» (Леанід Фрыдкін, 01.02.2016)

«Антысемітызм зусім і не страшны, а толькі брыдкі, варты жалю і дурны: брыдкі, таму што скіраваны супраць крыві, а не супраць асобы, варты жалю таму, што зайздрослівы, хаця жадае здавацца пагардлівым, дурны таму, што яшчэ мацней яднае тое, што ставіў сабе за мэту разбурыць» (М. Агееў, «Раман з какаінам», 1934)

«Як прыняць непапулярныя законы, мы адразу знаходзім кучу сусветных прыкладаў: то ў Амерыцы так робіцца, то ў Германіі… Як толькі гаворка аб правах і свабодах, то ніхто нам не ўказ» (Ірына Прохарава, 18.06.2018)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

19.06.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

***

От редактора. Приводим перевод на русский вступления материала В.Р., в основном посвященного происходящему вокруг Куропат, из его авторской серии.

Как я и опасался, конфликт не преминул-таки приобрести этнический оттенок. Немало в Беларуси людей, которые протестуют против едальни, раздувая происхождение (или, если хотите, национальность) её хозяев. Среди этих протестующих, как кажется, меньшинство считает, что «все они такие», а большинство исповедует «мягкий» вариант: пусть, мол, честные евреи снимут стружку с нечестных…

На самом же деле «еврейская община» в Беларуси слабая и атомизированная. По большому счёту, её нет, как бы ни стремились доказать обратное интересанты, в частности гендиректорша «главного еврейского союза» Вика Б-а, одна из тех трёх «умниц», которые в 2006 г. у «Ямы» науськивали на меня людей в штатском… Как и в 1990–2000-х годах, усердствуют отдельные активисты, а на каждого – по десятку (ОК, по пятёрке) имитаторов бурной деятельности. Это довольно хорошо «просёк» создатель проекта «Belarus Shtetl» Григорий Хейфец: «На мой погляд, у нас очень разъединённая община. Есть большой поколенческий разрыв… Еврейские общины существуют пока только благодаря поддержке [из] США и Израиля». И это – после четверти века «успешной» деятельности в суверенной Беларуси 🙁 И какие «рычаги давления» на всемирную диаспору в принципе могут появиться в таких условиях?

Опубликовано 19.06.2018  23:27

***

Ганкина Инесса Да, при чем тут община? А своих голов у владельцев бизнеса нет? У нас что-ли коллективная кагальная средневековая ответственность? Я не планирую отвечать за всех идиотов: евреев, белорусов, русских и т. д.

Гутман Яков Мне кажется, что, говоря о Куропатах, надо не забывать о Белорусской Масаде, могилах жертв Холокоста в Мозыре, еврейском кладбище в Минске и других местах. Это звенья одной цепи беспамятства и государственного антисемитизма.

Добавлено 21 июня 07:19

«(Не)расстраляная паэзія» і «Расстраляная літаратура»

Увосень 2017 года ў Мінску адзначаецца 80-годдзе «Чорнай ночы». Ужо нямала гаварылася пра тое, што ў 1937-м быў знішчаны цвет беларускай (і беларуска-яўрэйскай) інтэлігенцыі. Нашы аўтары бралі ўдзел у некаторых імпрэзах – і як выступоўцы, і як гледачы. Засяродзімся на праекце партала tuzinfm.by, які стартаваў фактычна 1 верасня, а прадоўжыцца як мінімум да 16.11.2017, і на вечарыне Саюза беларускіх пісьменнікаў, што адбылася ў галерэі TUT.by на праспекце Дзяржынскага (!). Учора, 30 кастрычніка 2017 г.

* * *

Праблема: беларускім паэтам Расстралянага Адраджэння пагражае поўнае забыццё: іх творы і твары сціраюцца з народнай памяці. Рашэнне: музычна-адукацыйны праект, прысвечаны памяці беларускіх дзеячоў культуры і навукі, якія былі расстраляныя ў ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937… Праект «(Не)расстраляная паэзія» плён паўгадавой працы больш чым 60 чалавек: музыкаў, даследчыкаў літаратуры, дызайнераў, саўндпрадзюсераў, рэжысёраў ды актораў. У прома-роліку Арцёма Лобача ў ролі «паэтаў маладой краіны» зняліся Павел Харланчук, Алена Гіранок і Андрэй Саўчанка. Таксама з’явілася 12 відэазваротаў удзельнікаў праектa з заклікам звярнуць увагу на паэтаў 1930-х гадоў.

Мы мусім памятаць імёны рэпрэсаваных паэтаў і захаваць іх творы, каб не знікнуць самім. Сэнс назвы праекту «(Не)расстраляная паэзія» – хоць аўтары і расстраляныя, іх творчую спадчыну ліквідаваць немагчыма. З дапамогай гэтага праекта мы аддаем даніну павагі паэтам і ўключаем іх творчасць у сучасны культурны кантэкст.

Кропка ў праекце «(Не)расстраляная паэзія» на прэзентацыі альбома, лекцыях і канцэрце не будзе пастаўлена. Прадзюсер праекта Сяргей Будкін кажа, што магчымы працяг. Што ды як будзе рабіцца далей, залежыць у тым ліку і ад падтрымкі слухачоў, якую можна выказаць да 17 лістапада праз Talaka.by.

(паводле www.talaka.org/projects/1936/overview & tuzinfm.by)

Спадзяюся на працяг

Праeкт «(Не)расстраляная паэзія» яшчэ не скончыўся (увогуле яго плануюць зрабіць бясконцым, і ўсе фэйсбук-старонкі расстраляных у 1937 годзе літаратараў абнаўляць), але альбом у сеціве ўжо ёсць, і нават завяршыўся канцэрт, таму, напэўна, можна сказаць пра яго некалькі слоў.

Перш за ўсё — добра, што ён не скончыўся. Спадзяюся, што неўзабаве з’явяцца «(Не)расстраляная паэзія-2», «(Не)расстраляная паэзія-3» і г. д., бо прадстаўленыя зараз 12 літаратараў — трошкі больш за палову ад расстраляных у ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 года, а расстрэльвалі, як вядома, не толькі тады, і ўвогуле расстрэл — не адзіны спосаб гвалтоўнай смерці.

А пакуль што вымушаная неабходнасць абмежавацца некаторымі прозвішчамі міжволі выклікае пытанні аб крытэрыях адбору аўтараў тэкстаў.

Калі карыстацца крытэрыем вядомасці-знакамітасці (на канцэрце ўвесь час выказваліся спадзяванні, што гэтыя імёны стануць шырока вядомымі), то, напрыклад, пра Галубка ці Харыка ведаюць нават многія з тых, хто іх не чытаў. Кульбак стаў шырока вядомым (краязнаўцы ж пра яго, напэўна, заўсёды ведалі) дзякуючы нядаўнім перавыданням, а Зарэцкі даўно ўваходзіць у школьную праграму і яго чатырохтомнік час ад часу «ўсплывае» (і зноў хутка знікае) ў букіністычных крамах. Большасць астатніх прозвішчаў, сапраўды, вядомая ў лепшым выпадку дзякуючы кнігазбораўскаму тому «Расстраляная літаратура», а ў горшым – дзякуючы рознага кшталту мартыралогам. І якасць твораў таксама розная: некаторыя, магчыма, былі б забытыя, і калі б іхнія аўтары здолелі дажыць да старасці. Усё гэта, і шмат чаго іншага, не будзе мець значэння толькі тады, калі ўспомняць усіх, каго, «крещёных единым списком / Превратила их смерть в людей» (цытата з Аляксандра Галіча).

Калі ад спадзяванняў перайсці да сучаснасці, то праект быў неабходны не толькі ў якасці своеасаблівага tribute (з-за «круглай» даты было некалькі паралельных, у тым ліку і музычных мерапрыемстваў; быць на ўсіх аказалася фізічна немагчыма, і зноў прыйшлося карыстацца другараднымі крытэрыямі, між іншага і тым, ці адпавядаюць выступоўцы ўласнаму густу), але і як своеасаблівы агляд магчымасцей.

Бо што было цікавага ў музычным жыцці Сінявокай? — «Песнярок», «Народны альбом» (якому зусім нядаўна споўнілася 20 год!), «Я нарадзіўся тут» — і ўсё. Я для сябе нават «Местачковае кабарэ» Купалаўскага тэатра ўключыў у іх шэраг. За гэты час шмат хто з музыкаў з’ехаў у суседнія і далёкія краіны. Не ўсе новыя гурты і выканаўцы (і развіццё некаторых «мэтраў») мне падабаліся. Я вельмі непакоіўся: ці магчыма ў сённяшніх умовах дасягнуць ранейшай якасці?

Як высветлілася: магчыма. З-за таго, што стылёва альбом «(Не)расстраляная паэзія» вытрыманы значна больш за «Песнярок» і «Я нарадзіўся тут», ён у маім уласным рэйтынгу адразу пачаў змагацца з «Народным альбомам», але змаганне не зусім справядлівае: апошні, як вядома, — канцэптуальны, амаль што са скразной гісторыяй, а першы — амаль выпадковае аб’яднанне тэкстаў розных аўтараў. Але выканаўцы і гэтую «фору» звялі амаль на нішто!

Па-мойму, лепш за ўсё быў зроблены нумар Кацярыны Ваданосавай (на верш Алеся Дудара), найменш спадабаўся Вінсэнт (але ён якраз той выканаўца, якога я па-за межамі праектаў не слухаю). Расстаўляць астатніх паміж імі даволі цяжка… Песня на Ізі Харыка ў выкананні Святланы Бень, безумоўна, добрая, але гэта – яшчэ большы адыход ад «старой» «Серебряной Свадьбы» (у межах якой былі, напрыклад, песні на словы Брэхта). Пусцее важная «экалагічная ніша».

Пётр Рэзванаў, г. Мінск

На фота з brestnet.com – П. Рэзванаў (навуковы супрацоўнік, падарожнік, блогер)

* * *

На Дзяржынскага – пра ахвяр тэрору

Утульная зала паволі запаўнялася цікаўнымі, сярод якіх я прыкмячаў нямала знаёмых твараў… Аншлагу на ўчорашняй вечарыне «Расстраляная літаратура» не было, але чалавек пяцьдзясят прыйшлі. Сярод іх аказалася нямала слухачоў паважнага ўзросту, напрыклад, 80-цігадовы Ян Грыб, які праславіўся 25.03.2017 (тады яго спрабавалі затрымаць тры амапаўцы…)

Гурток арганізатараў. Злева направа: Усевалад Сцебурака, Алесь Пашкевіч, Барыс Пятровіч

Выступілі ўсе, пра каго гаварылася ў анонсе, а менавіта акадэмік Радзім Гарэцкі, Марат Гаравы, Анатоль Сідарэвіч, Алесь Пашкевіч, Міхась Скобла, Ірына Багдановіч, Аксана Данільчык, Марына Шыбко. Далучыўся і Лявон Баршчэўскі, які распавядаў пра Юлія Таўбіна і Майсея Кульбака, да таго ж чытаў пачатак паэмы «Дзісенскі Чайльд-Гарольд» на ідышы (са сваім перакладам). Ва ўсіх прамоўцаў была свая «фішка», а вось Таццяна Грыневіч з гітарай нейк не зачапіла… Яна cтаранна выканала некалькі песень на словы мёртвых і жывых паэтаў, ды ейнае выкананне было, як на мой густ, залішне манерным.

Яшчэ тры волаты: А. Сідарэвіч, М. Скобла, ак. Гарэцкі

Кароткі змест выступаў прыведзены ў справаздачы на сайце СБП. Не пераказанай засталася прамова Марата Гаравога – педагога, журналіста, кіраўніка ініцыятывы «Эксперты ў абарону Курапат». Між тым ён казаў нямала цікавага – і пра тое, адкуль узялася назва «Курапаты» (так называўся пагорак побач з лесам Брод, дзе непасрэдна вяліся расстрэлы; потым пагорак зарос лесам, і ўвесь масіў атрымаў яго назву), і пра тое, што тэрыторыя ў 1930-я гады была абнесена дошкамі вышынёй да 2,5 метраў, некаторыя з іх захаваліся дагэтуль… Экспертам вядомае месца ўезду, дзе стаялі вялізныя вароты з негабляваных неабразных дошак, і нават месца, дзе была вышка ахоўніка.

Дарма што пакуль не ясна, колькі ахвяр ляжаць у лесе (дзяржава не наважваецца аднаўляць маштабныя раскопкі), даследчыкі парупіліся вызначыць асноўныя «балявыя кропкі» ўрочышча. Марат прэзентаваў схему, з якой можна сёе-тое скеміць.

 

Кобрынец М. Гаравы (за ім – мінскі бард Аляксей Галіч) і план-схема Курапатаў

Як М. Г. пісаў і раней, многія яго паплечнікі лічаць, што на ўваходзе ў будучы мемарыял варта выбіць трохрадкоўе паэта Алеся Разанава:

Словы аціхлі:

у немату

стукае сэрца

Мне гэтая ідэя – з вершам і запісам стукату сэрца над лесам – таксама запала ў душу.

Міхась Скобла на вечарыне не толькі звярнуў увагу на тое, што расстраляныя творцы былі пераважна маладыя, але і запрасіў прысутных наведаць выставу «Страчаныя абліччы» ў музеі Янкі Купалы: «Упершыню ў адкрытай экспазіцыі ляжыць нож. Ім або падобным у 1930-м Купала спрабаваў здзейсніць самагубства. Без гэтага нажа мы не зразумеем становішча паэта… Хай ён там ляжыць, пакуль існуе музей».

З гэтым можна цалкам згадзіцца, аднак літаратуразнавец пайшоў далей і выказаўся досыць кантраверсійна, палемізуючы з тымі, хто закідае народнаму паэту хваласпевы Сталіну і г. д.: «Калі б Купала пайшоў на адкрыты бунт (а бунтам было і маўклівае непадпарадкаванне), то пацярпела б уся Беларусь. Мо’ Сталін беларусаў загнаў бы на берагі Амура, стварыў бы там «Беларускую аўтаномную вобласць» (як стварылі Яўрэйскую аўтаномную вобласць з цэнтрам у Бірабіджане)». Я б так не драматызаваў. У 1930-х сталінцы мелі звычай караць за «грахі» чалавека ягоных родзічаў, калегаў, але ўсё ж не цэлы народ. І тая самая яўрэйская вобласць (напачатку – Біра-Біджанскі нацыянальны раён) была створана з іншых прычын.

Анатоль Сідарэвіч спаслаўся на меркаванне паэта Сяргея Грахоўскага: «Самы ўрадлівы на арышты быў не 37-ы, а 36-ы год». А Марына Шыбко, прадстаўніца выдавецтва «Лімарыус», следам за Міхасём Скоблам паказала кнігу выбраных твораў Алеся Дудара і гукнула: «Набывайце, яна толькі што выйшла!» На што вядучы імпрэзы, пісьменнік Алесь Пашкевіч, адказаў у тон: «Калі ласка, выдавайце!»

М. Шыбко і Л. Баршчэўскі з каштоўным выданнем – дальбог, фота не пастановачнае 🙂

Мабыць, кніга сапраўды вартая прачытання. Яе можна было набыць у той жа залі ў Алеся Яўдахі (у сакавіку вядомага кнігара садзілі за краты, але ён ужо на волі). Калі я ехаў назад, то знянацку заспеў Лявона Баршчэўскага, які не ўтрымаўся і сеў за Дудара прама ў вагоне метро…

Вольф Рубінчык, г. Мінск

31.10.2017

PSЯшчэ пра вечарыну «Расстраляная літаратура» чытайце на сайце «Радыё Рацыя» (плюс многа фотак) 

 Апублiкавана 31.10.2017  17:17