(заканчэнне; гл. ч.1, ч.2, ч.3)

Віновая Паня

Збеглі зайкі ўсе ў лясы,

Змоўклі птушак галасы,

І буслы ў гняздо схавалі

Свае доўгія насы.

Герберт Уэлс, чарнавік рамана “Выспа доктара Маро”

— Давайце Саматыю! — прасычэў Шабаневіч.

Нібы снарад катапульты, мажная фігура са свістам панеслася да трыбуны, дзе нядаўна стаяў Белазорац. Было ясна, што Cаматыя проста не бачыць ніякіх перашкодаў на сваім шляху да трыбуны.

Старажытныя грэкі мелі ў сваім пантэоне багіню лёсу і непазбежнасці Ананке. Перад ёй быў бяссільны нават сам вярхоўны алімпіец Зеўс, не кажучы ўжо пра драбязу ў выглядзе менш значных багоў, а тым болей людзей.

Менавіта такой непазбежнай і няўхільнай багіняй Ананке ішла Марыя Саматыя праз залу.

Яна стала за трыбуну і абвяла прысутных цяжкім позіркам, ад якога іх прыціснула да крэслаў, як пры павышанай гравітацыі.

— Прыкра! Прыкра бачыць мне, як мы ганьбім самі сябе на вачах усяго свету. Як мы паддаемся на шантаж чалавека, які плюе на нашыя прынцыпы, і нас жа вінаваціць у крыважэрнасці. Белазорац маніпулюе вамі, а вы яму ляскаеце ў ладкі.

Яна зноў абвяла вачыма залу, свінцовым позіркам душачы ў зародышы ўсялякую спробу запярэчыць:

— Літаратура, як казаў класік, гэта не лекі — гэта боль. А вы сёння гатовыя замоўчаць гэты боль дзеля сваіх дробных інтарэсаў, дзеля таго, каб паглядзець сварку паміж намі і Белазорцам. Не, не пра вас пісаў класік, што мы ўсе разам ляцім да зор! Калі нам даводзіцца ляцець да зор разам з Белазорцам, то я ў такі палёт адпраўляцца адмаўляюся!

Саматыя сышла з трыбуны і ранейшым рашучым крокам пашыбавала на выхад з залы.

Дзверы ляпнулі развітальным стрэлам у паветра.

Доўгую хвілю вісела цішыня. Потым падняўся Шабаневіч і моўчкі пайшоў на выхад. Следам за ім пакорлівым цугам пацягнулася група маладых літаратараў, якія выступалі за роўнасць усіх гендараў і шчыра абураліся адсталымі цемрашаламі ды кансерватарамі.

Замыкаў шэсце Стас Жыткевіч: верны свайму рокерскаму іміджу, ён ішоў з узнятай угару левай рукой, паказваючы прысутным fuck. На твары яго блішчэў водбліск высакароднай грэблівасці да нікчэмных пагаджальнікаў.

Тодар Тумбай дачакаўся, пакуль за апошнім з іх зачыняцца дзверы, і абвясціў:

— Я так разумею, выступілі ўжо ўсе, хто хацеў. Але перад галасаваннем нам трэба высветліць, ці ёсць кворум — трэба пералічыць тых, хто застаўся…

Тым часам на ганку будынка Стас Жыткевіч абураўся паміж сутаргавымі кароткімі зацяжкамі цыгарэты:

— Такое ўражанне, што нас тупа не чуюць! Проста ігнор усіх нашых довадаў. Затое Белазорцу тупа пляскаюць у ладкі…

Яго мушкецёрская бародка ўжо не тырчала ваяўніча, а нервова паторгвалася.

Саматыя паліла моўчкі, твар яе быў скамянелы і нейкі патойбочны, быццам ёй толькі што паведамілі пра смерць кагосьці з блізкіх. Бука Лоская гладзіла яе па галаве вольнай ад цыгарэты рукой, але Саматыя ніяк не рэагавала.

Шабаневіч маўчаў, разважаючы пра штосьці сваё. Нарэшце дапаліў цыгарэту і агледзеў сваё воінства:

— Ну што, вяртаемся! Мы не павінны прайграць гэтую партыю.

Аднак высветлілася, што кворум (на вялікі жаль Тумбая!) быў нават пасля сыходу маладых абаронцаў правоў сэксуальных груп. За час іхнага перакуру сход аднавіў у складзе ТЭНа не толькі Белазорца, але і ўсіх астатніх выключаных — за выняткам Таксіна. Пра гэта Шабаневіч, Саматыя ды іншыя з жахам даведаліся адразу ж пасля вяртання.

Да таго ж, сход яшчэ і прыняў некалькі новых чальцоў, у іх ліку Крозіна. Белазорац адразу павіншаваў калегу і, паціскаючы яму руку, дадаў: “Цяпер нам лягчэй будзе змагацца з грахамі тут”. Праўда, Тумбай быў заікнуўся, што для прыёму ў такую салідную творчую арганізацыю недастаткова адных часопісных публікацый. Але адразу аціх, калі нагадалі, што і сам ён, апрача публікацый у часопісах, мае толькі тоненькую кніжку вершаў ды ўдзел у пары зборнікаў, якія спаконвеку з’едліва мянуюць “братнімі магіламі”.

— Наступнае пытанне парадку дня, — паведаміў з прэзідыўму Тумбай, — выбары рады. Прашу ўносіць прапановы…

Падчас гэтага галасавання Шабаневічу з яго прыхільнікамі ўдалося не прапусціць Белазорца ў раду ТЭНа, але на фоне агульнай паразы гэта быў толькі суцяшальны прыз.

Чырвовы Кароль

На Купалле там птушка садзіцца, пяе,

У Піліпаўку воўк нема вые…

Запісы Андрэя Беларэцкага з фальклёрнай практыкі

У невялікім ТЭНаўскім офісе было людна і тлумна. Першае пасяджэнне рады ТЭНа праходзіла зусім не так, як планавалася.

Рада, сабраная новым складам, планавала размеркаваць сферы адказнасці пасля ўчорашняга з’езду. Аднак зусім нечакана да сямі сябраў рады далучылася пяцёрка — Шабаневіч, Саматыя, Жыткевіч, Бука Лоская і акулярысты журналіст Радыё “Вольнасць”, які пастаянна шчоўкаў фотаапаратам, чым раздражняў прысутных.

— Мы прынеслі калектыўную заяву на выхад з ТЭНа, — з гордым выглядам арыстакрата, даведзенага да галечы, але так і не ўпакоранага, Шабаневіч паклаў на стол дакумент. — Пад ім дваццаць тры подпісы. Гэта людзі, якія лічаць непрымальным для сябе заставацца ў шэрагах арганізацыі, куды ўваходзяць людзі кшталту Белазорца. Альбо ён, альбо мы!

— Пачакайце, пачакайце! — замітусіўся Тодар Тумбай. Страціць больш за дваццаць чальцоў арганізацыі яму не хацелася. Мала было скандалу вакол Белазорца — цяпер яшчэ будзе скандал з Шабаневічам і яго клікай…

Але Тумбай недарэмна займаў пасаду старшыні трэці тэрмін запар, хаця статут ТЭНа дазваляў абірацца толькі двойчы. У кулуарных гульнях ён, што называецца, сабаку з’еў. Прычым, мяркуючы па хітрамудрасці старшынёвых інтрыг, сабакам тым быў не менш як укормлены далматынскі дог.

— Давайце зараз вы не будзеце спяшацца. Мы пагаворым, абмяркуем вашую заяву, пашукаем выйсце. Гарбату будзеце?

— Вы нас усіх прынізілі, — прагаварыла Саматыя, і па яе шчацэ, як нетаропкі слімак з гары Фудзі, папаўзла сляза, пакідаючы бліскучы вільготны след. — Кітайская ў вас ёсць?

— Хто — кітайская? — Тумбай відавочна не паспяваў за зігзагамі настрояў і думак Саматыі.

— Гарбата! Вы ж гарбату прапаноўвалі…

— А, не… У нас толькі ў пакеціках.

Калі нарэшце ўсе атайбаваліся за сталом з гарбатай і печывам, старшыня прапанаваў пагаварыць спакойна і разважліва (“Мы ж усе дарослыя людзі”).

— Вы самі ўчора прысутнічалі на сходзе. І вы ведаеце, што сход большасцю галасоў прыняў рашэнне…

— Гэта зашквар, а не рашэнне! — падаў голас Жыткевіч. — Яно нас усіх тупа ганьбіць. Яго трэба неадкладна адмяніць!

Пры гэтых словах са свайго месца падскочыў новаабраны сябра рады Зацірскі — мужчына са знешнасцю прафесара Марыярці, які перакладаў з трох дзясяткаў моваў.

— Я не дазволю ігнараваць рашэнне з’езда, які з’яўляецца найвышэйшым органам ТЭНа, — пранізлівым фальцэтам заявіў ён. — Калі рада адменіць рашэнне з’езда, я выйду з арганізацыі!

Тумбай хітра пасміхнуўся: за апошнія гады Зацірскі не менш як пяць разоў абвяшчаў пра свой выхад з ТЭНа з розных нагодаў. Ён нават даваў інтэрв’ю журналістам, дзе тлумачыў, з чым менавіта ён прынцыпова не згодны. Аднак кожны раз няўважлівы перакладчык забываўся прынесці заяву на выхад з арганізацыі, таму да ягоных дэмаршаў усе даўно ставіліся спакойна.

— Вядома. Белазорац ваш любімчык, — усхліпнула Саматыя. — Дзеля яго вы гатовы паламаць лёсы дваццаці чалавек! А я… А я! Я так перажывала, што ўсю ноч не спала і плакала, плакала, плакала. Я плакала і думала пра тое, чым мы заслужылі, што да нас так несправядліва паставіліся, прынёсшы нас у ахвяру прыватным інтарэсам Белазорца.

Шабаневіч па-бацькоўску прыабняў Саматыю за плечы, каб суцешыць, і яна зарыдала, акрапляючы ягоную кашулю сваімі нязбытымі надзеямі.

Усе замоўклі, разгубіўшыся ад такой эмацыйнай рэакцыі.

Марыя падняла твар з чырвонымі вачыма і разбухлым носам і, крыху гугнявячы ад слёз, прагаварыла:

— Вы проста насралі на нас і паклалі болт!

У гэты момант неспадзявана гучна шчоўкнуў фотаапарат журналіста, пра якога ўсе паспелі забыцца. Гэты фатаздымак стаў для яго сапраўднай удачай. Расчараваная Саматыя з заплаканым тварам. Яе падтрымлівае і прыабдымае Шабаневіч, чый твар выяўляе стрыманую мужнасць і жаданне ісці насупор несправядліваму лёсу…

Шчаўчок апарата стаў сігналам і для старшыні ТЭНа. Тумбай падняўся і зрабіў рукамі такі жэст, быццам прапаноўваў усім сесці, хаця ніхто і не думаў уставаць.

— Ніхто не будзе адмяняць рашэнне з’езду. Як правільна зазначыў спадар Зацірскі, у нас няма такіх паўнамоцтваў, — ён зрабіў паўзу, назіраючы за рэакцыяй прысутных. Адцеміў, што Бука Лоская кінула на яго пагардлівы позірк, Жыткевіч ваяўніча выставіў наперад бародку. Толькі Шабаневіч працягваў прытрымліваць Саматыю, якая плакала ўсё цішэй. — Але рада мае права выключыць з ТЭНа таго ці іншага літаратара, калі ён парушае статут арганізацыі або мае нейкія іншыя правіны. Наколькі я разумею, у выпадку выключэння Белазорца “заява дваццаці трох” будзе адкліканая, так?

Шабаневіч паважна кіўнуў, быццам гандляр, якому прапанавалі па льготных расцэнках набыць партыю модных аксэсуараў.

— Ну, гэта можа быць, — зазвінеў фальцэт Зацірскага, — гэта не парушае статут.

Званковы Кароль

Куды ні глянеш — людзі, людзі,

Куды ні глянеш — шэльмы, шэльмы,

Куды ні глянеш — б’юцца ў грудзі,

Што значыць: правільныя вельмі.

Інспектар Лестрэйд

Доўгія прыгожыя ногі Анжаліны ляжалі на плячах Белазорца, а сам ён рытмічна ўваходзіў у яе. Ён адчуваў, якая яна гарачая, і гэта заводзіла яго яшчэ больш.

Нечакана ў пакоі загучаў зладжаны хор:

— Магутны Божа! Ўладар сусветаў,

Вялікіх сонцаў…

Анжаліна шырока адкрыла вочы, але Белазорац супакоіў яе:

— Гэта мой мабільнік. Я не буду адказваць цяпер. Нічога страшнага; калі трэба, ператэлефануюць пазней.

Хор у мабільніку працягваў строга і ўрачыста:

— Над Беларусяй, ціхай і ветлай,

Рассып праменні свае хвалы.

Белазорац працягваў рухацца, не здымаючы дзявочых ног з сваіх плячэй. Недзе на краёчку свядомасці ён адцеміў, што расслабілася яна толькі пасля таго, як мабільнік сціх…

Наступны раз “Магутны Божа” загучаў, калі Анжаліна была ўжо ў лазенцы, а сам Белазорац адсопваўся пасля сэксу.

Нумар быў незнаёмы.

Павел зрабіў глыбокі ўдых-выдых і прагаварыў:

— Слухаю.

Густы бас у слухаўцы быў настолькі раскацістым, што давялося нават адсунуць тэлефон ад вуха.

— Вас турбуе Міхаіл Саронак, я журналіст. Я хацеў бы, каб вы пракаментавалі сітуацыю з ТЭНам…

Белазорац імгненна ўключыўся:

— Сітуацыя з ТЭНам абсалютна адназначная, тут усё навідавоку. Вы самі бачылі, што ў падтрымку мяне і агучанай мной пазіцыі выказалася большасць удзельнікаў з’езду. Гей-марксісцкае лобі стварае шмат шуму. І гэта не грукат, а менавіта той самы шум, які кожная добрая гаспадыня здымае з булёну, калі там варыцца мяса. І добрая гаспадыня ведае, што гэты шум трэба зняць шумоўкай і адкінуць.

— Э-э-э… — на тым баку слухаўкі панавала разгубленасць. Аднак уладальнік баса хутка зарыентаваўся і працягнуў: — Дык вы, бадай што, яшчэ проста не ў курсе. Сёння адбылося пасяджэнне рады ТЭНа, абранай на ўчорашнім з’ездзе. І на гэтым пасяджэнні вас выключылі з шэрагаў арганізацыі.

— Паўтарыце, я не разабраў.

— Я кажу, што сёння на пасяджэнні рады ТЭНа вас паўторна выключылі. З’езд учора аднавіў вашае сяброўства ў ТЭНе, а рада сёння выключыла. Таму я хацеў бы спытацца…

Пытанне журналіста Белазорац не чуў, бо адлучыў сувязь.

Анжаліна выйшла з ванны, расчэсваючы валасы. Яе каханак сядзеў на краі ложка і з адсутным выглядам таропіўся ў сценку. Мабільнік, які ляжаў на ложку, спяваў “Магутны Божа”, але Белазорац ігнараваў яго.

— Нешта здарылася? — дзяўчына прысела на кукішкі перад Паўлам.

Ён маўчаў. Не адказаў нават на пацалунак.

Джокер

Дрэмле памятка дзён…

Рып Ван Вінкль

Тройка…

Сямёрка…

Джокер!

Так, гэта зноў я. І гэта значыць, што нашая гісторыя наблізілася да фіналу. Далей у кожнага персанажа — свой шлях, свой пасьянс.

Андрэй Таксін неяк сышоў у цень. Пасля свайго скандальнага рамана і выгнання з ТЭНа ён шукае іншыя магчымасці атрымаць грант і разам з братам адкрыць арт-кавярню.

Марыя Саматыя ўвайшла ў кіраўніцтва ТЭНа. Яна і раней грала не апошнія ролі, але цяпер атрымала магчымасць разгарнуцца напоўніцу. Ейны імпэт і арганізатарскія здольнасці знайшлі прымяненне.

Вітаўт Шабаневіч, наадварот, у начальства не імкнуўся: быць начальнікам не справа для еўрапейскага інтэлектуала. Яму бліжэй крыху адстароненае назіранне за падзеямі зверху. Ён пачаў пісаць новую кнігу, на гэты раз — мемуары. А што, ужо ж самы час падвесці вынікі: сорак гадоў — гэта вам не хухры-мухры!

Павел Белазорац паказаў, што ўмее трымаць удар, і даволі хутка акрыяў пасля інцыдэнту з ТЭНам. Праўда, яму так і не ўдалося стаць нават кандыдатам у прэзідэнты, нягледзячы на ўсе старанні: калегі падвялі. У прэзідэнцкую кампанію Белазорац займаўся тым, што ў яго заўсёды атрымлівалася лепш за ўсё — выступаў на вулічных мітынгах.

Пасля аднаго з мітынгаў яго арыштавалі. Прычым адбылося гэта задоўга да саміх выбараў, якія перараслі ў масавыя пратэставыя акцыі.

І гэта наступная кропка, у якой спляліся лёсы нашых персанажаў. Бо ў калодзе не так багата картаў, і час ад часу яны зноў трапляюць у агульны расклад…

ЭПІЛОГ I. Званковы Кароль

У гэтай краіне не маю я песні,

якая б народнай была і маёй…

Арфей

Зацірскі выйшаў з метро “Плошча Перамогі” і шпарка, ледзь не подскакам пашыбаваў у бок ТЭНаўскага офіса — тут усяго і ісці адзін квартал.

Раптам ён пачуў, як нехта кліча яго:

— Зацірскі! Зацірскі! Ды не ляці ты, як мыш абсмаленая.

Ён азірнуўся на крык — яго даганяў пенсіянер-франдзёр Недасекаў.

Зацірскі прыпыніўся, і Недасекаў, адсопваючыся, нарэшце дайшоў да яго.

— Ты ж на раду ТЭНа ідзеш, правільна? Значыць, нам па дарозе. Толькі не ляці так. Я разумею, ты малады яшчэ. Я, калі быў малады, таксама лётаў так, што падэшвы гарэлі і ззаду рэактыўны выхлап заставаўся… Але няма таго, што раньш было, як сказаў класік.

Цяпер яны шкандыбалі няспешна, і Зацірскі пацікавіўся, чаго хоча яго суразмоўца ад рады ТЭНа.

— Калі няможна дамагчыся справядлівасці, то варта разлічваць хаця б на міласэрнасць і спачуванне, — адказаў той. — Хачу пагаварыць пра Белазорца.

— Зноў? Пасля яго выключэння прайшло паўгода, і ніхто не вяртаўся да гэтай тэмы. Гэта значыць, народ яна не хвалюе.

— А мяне хвалюе. Магчыма, я не народ…

Далей ішлі моўчкі.

Тумбай не ўзрадаваўся, пабачыўшы, хто прыйшоў з Зацірскім, але спрачацца і выганяць наведвальніка не стаў. І, адкрываючы пасяджэнне рады, нават прапанаваў спярша выслухаць Недасекава — маўляў, каб не затрымліваць немаладога ўжо сябра арганізацыі.

— Не трэба на мой узрост ківаць, — адказаў пенсіянер. — Я яшчэ такі стары вол, які ніколі баразну не сапсуе. Але прапановай скарыстаюся — выступлю.

Ён падняўся і быццам скінуў з сябе гадоў дваццаць — выпрастаўся, баявіта агледзеў прысутных, пайшоў у атаку:

— Паўгода таму вы выключылі з шэрагаў ТЭНа Белазорца. Я лічу, што гэта была памылка, і цяпер яе трэба выправіць.

Абурана закашлялася Саматыя, Тумбай заёрзаў на крэсле. Аднак Недасекаў не даў ім уставіць слова:

— Вы ўсе ведаеце, што Белазорац зараз сядзіць у турме. Там адбываюцца сапраўдныя катаванні: ён спіць на голых нарах, замест падушкі ў яго пад галавой бутэлька з вадой. Яго, як і іншых палітычных, пазбаўляюць прагулак на свежым паветры, не водзяць у душ… У такі час нашае маўчанне азначае салідарнасць з катамі, а не з нявіннымі ахвярамі. Я лічу, што Белазорца трэба аднавіць у складзе ТЭНа. Мы абавязаны ўзняць голас у яго абарону — ён не проста літаратар, а былы і, спадзяюся, будучы сябра нашай арганізацыі.

— Спадар Мікалай, — перапыніў яго Тумбай. — Мы зразумелі вашую прапанову, і абавязкова разгледзім яе на пасяджэнні рады. Але хачу нагадаць, што мы мусім трымацца нормаў Статута, бо за яго выкананнем сочыць Міністэрства юстыцыі. А Статут кажа, што для прыёму ў ТЭН патрэбная заява, асабіста напісаная прэтэндэнтам. Ну, і два паручальнікі.

— Ды паручальнікаў я вам знайду, — махнуў рукой Недасекаў. — Адзін ужо стаіць перад вамі. А з заявай я прапаную пачакаць да таго моманту, калі Белазорац зможа яе перадаць. Мінулы раз мы яго прымалі, калі ён таксама адбываў тэрмін, але на “хіміі”. Прыехалі, уручылі пасведчанне, вельмі душэўна было ўсё…

Трываць такое Саматыя больш не магла. Як корак ад шампанскага, яна ўзляцела са свайго месца:

— Калі вы той раз парушылі Статут, гэта не азначае, што вы ўгаворыце нас парушыць яго яшчэ раз. Мы, безумоўна, спачуваем Белазорцу, прынялі спецыяльную заяву ў яго падтрымку, прызналі яго палітвязнем і заклікалі ўлады вызваліць зняволенага літаратара. І гэта не зважаючы на тое, якія ярлыкі ён кляпаў на прысутных нават тут сяброў ТЭНа.

— Марыя, не трэба так шумець, нібы з цябе скуру лупяць, — твар Недасекава незадаволена скрывіўся. — Я проста хачу нагадаць, што спачуванне і салідарнасць часам нашмат важнейшыя за тое, што мы называем справядлівасцю.

Рэзкі высокі голас Зацірскага прайшоў праз агульны шум, нібы свярдзёлак:

— Падтрымліваю спадара Недасекава. Мы абавязаныя прынамсі ўсебакова разгледзець гэтую прапанову, іначай я падам заяву на выхад з арганізацыі…

У канчатковым пратаколе пасяджэння было запісана:

“СЛУХАЛІ: прапанову Мікалая Недасекава аб прыёме ў ТЭН Паўла Белазорца.

ПАСТАНАВІЛІ: прыняць заяву ў абарону палітвязня П. Белазорца. Вярнуцца да пытання пра яго прыём у ТЭН пасля атрымання асабістай заявы памянёнага П. Белазорца.”

ЭПІЛОГ II. Віновая Паня

Партызаны, партызаны,

Беларускія сыны!

Ваенны інтэндант напалеонаўскага войска Мары-Анры Бэйль, ён жа Стэндаль

Сацыяльныя сеткі — альфа і амега нашага часу. Калі цябе няма ў сацсетках — значыць, цябе няма ў грамадскай прасторы. Пра цябе не гавораць, цябе не згадваюць, табою не цікавяцца.

Сучасны літаратар не мае права на адсутнасць у сацыяльных сетках, бо — як жа і дзе яшчэ піярыцца, дзе атрымліваць зваротную сувязь з чытачамі…

Саматыя загрузіла ў інстаграм фотачку і напісала: “Сучасны шродар — найлепшае вынаходства, прыдуманае ў дапамогу недзяржаўным арганізацыям. Напярэдадні праверкі з Міністэрства юстыцыі ў ТЭН знішчаем кампраметуючыя дакументы”.

Яна падабалася сама сабе на гэтым фота: новая бардовая блузка, на твары — загадкава-хітрая ўсмешка, вочы блішчаць, рука апускае ў шродар дакумент… Такую прыгажуню і на рэкламны постар не сорамна паставіць!

Марыя працягнула меланхалічна прапускаць дакументы праз шродар. Завываючы як пыласос, апарат ператвараў аркушы ў дробненькія прастакутнікі. Вядома, пры наяўнасці неабмежаванай колькасці часу нават з гэтай папяровай кашы можна будзе ўзнавіць першапачатковыя дакументы.

Марыя прыгадала, як была на экскурсіі ў Нямеччыне, дзе ім расказвалі пра падзенне Берлінскага муру і камуністычную спецслужбу штазі. Баючыся пераследу, супрацоўнікі штазі таксама прапускалі свае паперы праз шродэры. Парэзаныя дакументы выносілі мяхамі, але ні спаліць, ні неяк іначай знішчыць не паспелі. У аб’яднанай Нямеччыне гісторыкі гадамі сядзелі над гэтай локшынай, вяртаючы ёй першасны выгляд. І многае ўдалося аднавіць!

Але ж ці стануць столькі вазіцца чыноўнікі Мінюста з дакументамі ТЭНа? Марыя была ўпэўненая, што не.

Зазвінеў мабільнік. Нумар замежны, адцеміла Саматыя.

— Алё, — у яе голасе прагучала насцярожанасць.

— Марыя, гэта Тумбай, — старшыня ТЭНа стараўся стрымаць раздражненне, таму голас яго набыў гідкую з’едлівасць. — Марыя, ты не захварэла часам? З табой усё ў парадку?

— Збольшага ў парадку, хіба стамілася трошку, — Саматыя вырашыла не зважаць на тон начальства і ўспрымаць усе пытанні літаральна.

— Гэта заўважна, Марыя, — у голасе Тумбая пачуліся высокія істэрычныя ноткі. — Ты навошта посціш такія фоткі ў інстаграм? Ды яшчэ з такімі подпісамі?

Саматыя з палёгкай выдыхнула:

— А-а-а, вы пра гэта… Ну, я прыбяру подпіс. Хаця і не бачу ў ім вялікай бяды — вы ж самі ўсім журналістам распавядаеце, што да нас прыйдзе праверка з Мінюсту.

— Марыя! — на тым баку слухаўкі цяпер гырчэў раз’ятраны леў. — Ты прыбярэш не толькі подпіс, але і фатаграфію. Толькі ты магла дадумацца сфатаграфаваць дакумент, прызначаны для знішчэння, і апублікаваць яго ў інтэрнэце! Ты хоць разумееш, што пасля такога фота шродар проста не мае значэння?!

Саматыя вымкнула тэлефон — яна не жадала выслухоўваць абразы ад чалавека, які перад праверкай Мінюсту ўцёк за мяжу, а яе пакінуў тут падчышчаць хвасты.

Шкада, але фотку, здаецца, напраўду давядзецца прыбраць. Зрабіць зараз яшчэ адну такую самую не атрымаецца — настрой ужо сапсаваны…

Трэба набраць Буку, паскардзіцца сяброўцы на шэфа-підара. Бука перайшла ўжо з лагеру лесбі да “зялёных” — яна цяпер абаронца дрэваў, птушак і ваўкоў. Яна правільна зразумее, чаму Марыя называе шэфа підарам.

ЭПІЛОГ III. Чырвовы Кароль

Мой родны кут, як ты мне мілы…

Архімед

Свежыя круасаны пахлі так, што ажно галава ішла кругам. Ах, гэты салодкі водар свежай выпечкі з нотамі ванілі!

Шабаневіч адкусіў хрумсткую корачку слаёнага цеста, пад якой хавалася слодыч растопленага шакаладу. Цяпер яшчэ невялікі глыток моцнай кавы — і разумееш, што рай на Зямлі магчымы, хаця і ненадоўга.

Пісьменнік на хвіліну задумаўся і прадоўжыў выстукваць на клавіятуры тэкст свайго эсэ.

“Я не ўцёк, я не эміграваў, я не пакінуў радзіму. Я апынуўся ў выгнанні.

Так, я вымушана быў выкінуты за межы бацькаўшчыны, хаця і не збіраўся гэта рабіць.

Гэта не значыць, што я стаў менш любіць свой край. Гэта не значыць, што я здраджваю сваім чытачам, якія ў гэты цяжкі час засталіся ўдома.

Я ішоў разам з вамі на вулічных маршах, і мы разам патрабавалі адстаўкі тырана. Асабліва запомнілася мне адна жанчына, якая пазнала мяне падчас такога маршу. Яна падышла і сказала: “Напішыце пра гэта, каб усе ведалі”. І я абяцаў.

Я быў побач з вамі, калі ў нас кідалі святлошумавыя гранаты і стралялі гумовымі кулямі.

Я ўцякаў разам з вамі, калі на наша бяззбройнае шэсце наляталі, як груганы, сілавікі са шчытамі і дубінкамі.

Але цяпер маё месца тут, у Швейцарыі.

Я абяцаўся напісаць пра наша і ваша змаганне за свабоду.

І я выканаю гэтае абяцанне.

Але зрабіць гэта я магу толькі тут”.

Шабаневіч паставіў кропку і стомлена адкінуўся ў мяккім фатэлі.

Якія ўсё ж такі тут смачныя круасаны! Ці на іх смак так уплывае вольнае паветра швейцарскіх гор?

Менск, 2021

Апублiкавана 18.01.2022  09:18

(працяг; першыя дзве часткі там і тут)

Віновая Паня

Я хацеў бы спаткацца з Вамі на вуліцы

У ціхую сінюю ноч.

Джэк-вантробшчык

Адной рукой можна штурхаць перад сабой дзіцячы вазок, а другой — гартаць фотачкі ў Інстаграме. Скажы, багіня Дурга, як ты спраўлялася пры такой колькасці рук толькі з двума вачыма?

Марыя давала рады не толькі везці вазок, у якім спала Хрысця, ды зазіраць у смартфон, але яшчэ весці няспешную гутарку з сяброўкай Букай Лоскай.

У пашпарце Бука была запісаная як Вольга. “Аскабалкі мінулага жыцця”, — махала рукой яна.

Як і Марыя, Бука была пісьменніцай і сябрай ТЭНа. Як належыць моднай постмадэрновай творцы, псеўданім, які яна ўзяла сабе, быў амаль поўнай анаграмай аднаго з класікаў. Перастаўляеш літары — і атрымліваецца, што ты Бука Лоская! Як той казаў, сачыце за рукамі — і ніякага махлярства…

Цяпер яны няспешна ішлі па дарожцы парку і гэтак жа павольна, з доўгімі тэатральнымі паўзамі, размаўлялі. Інстаграм жа сам сябе не паглядзіць! А калі глядзіш Інстаграм, хутка адказваць проста не паспяваеш.

— І што ты надумала? Будзеш пераязджаць? — Марыя адарвала позірк ад смартфона, бо вазочак аб нешта зачапіўся. А, нічога страшнага — з-пад разбітай пліткі на дарожку вызірнуў корань дрэва.

Бука пераступіла перашкоду, якая прыпыніла Марыю з вазком, і задуменна прамовіла, бы снайпер, які вядзе ў скрыжаванні прыцэла абраную мішэнь:

— Я яшчэ ў роздуме. Вагаюся.

Выносістая, бы хваіна, Бука некалькі месяцаў таму выявіла, што стала лесбіянкай. Гэтае радаснае адкрыццё было ёй пасланае падчас міжнароднага літаратурнага фэсту ў Польшчы: пасля гарачай паэтычнай ночы з чытаннем вершаў, спяваннем песень і спажываннем неймаверна складаных кактэйляў Бука прачнулася ў адным ложку з чарнаскурай Трэмбі.

Па вяртанні дадому Бука пачала насіць замест ранейшых сукенак невыразныя шырокія штаны і віслыя швэдры. Яна пахудзела, і на раней круглым твары цяпер драпежна тырчаў нос.

Бука не магла дазволіць чалавецтву надалей жыць у няведанні таго ашаламляльнага здарэння, што адбылося з ёй. Таму яна напісала раман пра сваё новае каханне — сапраўднае, жаночае.

За жыццём Трэмбі Бука сачыла праз інтэрнэт — ва ўсіх сацыяльных сетках. Тая рабіла тое самае і ўжо некалькі разоў клікала Буку пераехаць да яе — удваіх ім, маўляў, будзе лепш, бо што гэта за адносіны на такой адлегласці, ды яшчэ з перашкодай у выглядзе дзяржаўных межаў…

Марыя ведала ад сяброўкі пра ўсе перыпетыі ейнага складанага міждзяржаўнага рамана.

— Правільна, не спяшайся, — працягнула яна размову пра пераезд. — Я на цябе разлічваю, на тваю падтрымку. Ты на з’ездзе ТЭНа павінна абавязкова выступіць.

Сяброўка працягвала ісці побач моўчкі. Потым, марудна выдзіраючыся з сіропу інтэрнэт-мэсэнджара, выціснула з сябе пытанне:

— А што, нешта здарылася хіба?

— А ты хіба не ведаеш? — у голасе Марыі гучала такое непрыхаванае здзіўленне, што Бука адарвала позірк ад смартфона і ўважліва паглядзела на яе. Потым адмоўна пакруціла галавой.

— Белазорца аднавілі ў ТЭНе, бо ён заплаціў усе запазычанасці. Цяпер ён плануе прыйсці на з’езд, каб там наладзіць бучу!

Звычайна непрыемныя навіны паведамляюць не такім трыўмфальным тонам, якім спартовыя каментатары крычаць “Го-о-ол!”, але Марыя не магла стрымацца. Яна першая даведалася такую сенсацыйную навіну і першая расказала пра яе сяброўцы!

Бука ўявіла, як Белазорац на з’ездзе стане кіраўніком ТЭНа і пачне змяняць арганізацыю пад сябе. На яе твары адлюстраваўся жах ад такой перспектывы, а нос нібыта яшчэ больш выцягнуўся, ператвараючыся ў ваяўнічую дзюбу.

— Не, не дапусцім! Толькі бой! — яна рашуча ўскінула галаву.

…На паркавую дарожку з бліжэйшага ясеня саскочыла вавёрка і паглядзела ўслед дзвюм паненкам з дзіцячым вазком, якія працягвалі свой няспешны шпацыр. Праўда, цяпер яны ішлі, горда ўзняўшы галовы, быццам над імі развінаўся нябачны баявы штандар. Але вавёрку гэта мала абыходзіла: ёй было важней, каб яны не надумалі вяртацца і перашкаджаць ёй, вавёрцы, скакаць па сваіх вавёрчыных справах.

Жалудовы Валет

Нас падзялілі — хто? Чужаніцы…

Містэр Хайд

Медзведзяватаму, мажному Георгію Варштацкаму было цеснавата ў кабінеце старшыні Саюза пісьменнікаў: тры працоўныя сталы на дваццаці квадратных метрах! Ды яшчэ сюды ж уплішчылі дзве шафы з дакументацыяй і кнігамі.

Неакуратна паварушы плячыма — і ўтворыцца тут апошні дзень Пампеі, загрувасціўшы падлогу бланкамі ды кніжкамі. Але без кніг ніяк нельга — пісьменнікі ж!

От раней у Саюза пісьменнікаў быў свой Дом — вялікі трохпавярховы будынак. Там хапала месца і на залы, і на рэстаран, і на прасторныя кабінеты для старшыні ды сакратароў… У такім кабінеце можна было танчыць, не пасоўваючы стол старшыні!

Вось толькі цяперашняя ўлада пісьменнікаў незалюбіла. Моцна незалюбіла. Таму забрала ў іх Дом з тымі самымі танцавальна-прасторнымі кабінетамі.

І даводзіцца цяпер кіраўніку пісьменніцкага Саюза туліцца ў гэтым нішчымным пакойчыку, дзелячы яго і з намеснікам, і з сакратаром.

Сюды ж прыходзяць і пісьменнікі. Хтосьці па старой памяці зазірае пагаманіць з калегамі пра сваё, літаратарскае — свае новыя кнігі, чужыя новыя машыны… Кагосьці ж прыносіць іншы вецер — заходзяць, каб абмеркаваць падрыхтоўку свайго твора для публікацыі ў часопісе. Бо старшыня Саюза пісьменнікаў Якуб Александровіч — яшчэ і галоўны рэдактар літаратурнага часопіса “Коска”.

Варштацкі зайшоў акурат для таго, каб абмеркаваць будучую публікацыю рамана ў “Косцы”. Раман насіў кароткую, але ёмістую назву — “Юр”.

— Гэта вельмі правільна, што вы ўзяліся друкаваць мой раман, — басавітым чмялём гудзеў ён. — У наш час усеагульнай страты шкалы каштоўнасцяў павінна быць нешта нармальнае — тое, што вяртае ўсіх да разумення, хто мы і дзе нашае месца ў гэтым свеце.

Александровіч правёў рукой па лысай галаве ад ілба да патыліцы, нібы адкрываючы ў мазгу нябачны словапрыёмнік для выказванняў Варштацкага.

— Што мы бачым цяпер? — працягваў наведнік, патэтычна ўздымаючы цяжкую руку жэстам, які скульптары любілі надаваць правадыру сусветнага пралетарыяту. — Разбэшчанасць, непераборлівасць… Нашыя дзяўчаты самі ідуць у ложак да гэтых чарназадых азіятаў, да брудных неграў! Але ж прыроду не падманеш. Навука ўжо даўно ўсё даказала: калі першы мужчына ў такой дзявулі быў негр ці азіят, то і дзеці яе будуць мець рысы таго самага негра або азіята. Тэлегонія — не прыдумка ілжэвучоных, а самы сапраўдны факт!

Варштацкі памахаў у паветры пальцам, пагражаючы нябачным ілжэвучоным, якія насмеліліся сумнявацца ў тэлегоніі. Потым прыгадаў, як мала вольнага месца ў кабінеце Александровіча, і троху сумеўся, працягваў ужо прыцішаным голасам:

— Я гэта ўсё паказаў, вядома ж, у мастацкай форме, але зрабіў устаўкі, дзе разважаю пра гэтую праблему. Наш народ губляе сваё спаконвечнае аблічча гэтак жа імкліва, як губляе мову. Але калі пра мову ёсць каму біць у званы, то пра небяспеку ператварыцца ў нацыю неграазіятаў акрамя мяне ніхто не піша. Быццам усім ці то мову заняло, ці то вочы заляпіла!

Александровіч не пярэчыў госцю і не спыняў яго. За гады кіравання пісьменніцкай арганізацыяй ён цвёрда засвоіў: калі пісьменнік пачынае выказвацца, яму трэба даць дагаварыць, бо ў гэтыя моманты творца прыпадабняецца да цецерука, які не чуе нічога, апроч уласнай песні.

Але Варштацкі сам спыніў хваласпевы свайму раману і здзіўлена паглядзеў на дзверы кабінета. Там паказалася маладзенькая сакратарка, чыё з’яўленне кожны раз шакавала прыхільніка тэлегоніі: валасы ў дзяўчыны былі пафарбаваныя ў ружовы і сіні колеры.

— Спадар Якуб, — праспявала яна мядовым галаском, — вы моцна заняты? Там прыйшоў хлопец, кажа, што хоча падаць заяву на ўступленне ў наш Саюз. Клічуць Андрэй Таксін…

Імя Александровічу нешта нагадала. Але! Гэта ж той хлопец, які напісаў скандальны раман пра ТЭН.

Кіраўнік Саюза пісьменнікаў зларадна пасміхнуўся: ён не любіў ТЭН, як дварняк не любіць канкурэнтаў, якія прыходзяць на ягоную тэрыторыю. Ну, навошта прыдумалі гэты ТЭН — было ж так добра, калі ўсе пісьменнікі сабраныя ў адным Саюзе…

І вось гэты Таксін адпомсціў канкурэнтам, паказаў усю іх нікчэмнасць і дробязнасць.

— Папрасі пачакаць пару хвілінак, калі ласка, — сказаў ён сакратарцы. — Мы хутка завершым гутарку, і я яго прыму…

Званковы Кароль

Калі ідуць на абардаж

І поўніць полымя прасцяг,

Да верху мачты экіпаж

Цвікамі прыбівае сцяг.

Джон Сільвер

З’езд ТЭНа набліжаўся няўхільна, як Армагедон.

Павел Белазорац рыхтаваўся да яго, адчуваючы сябе Напалеонам перад Тулонам: усё, што было дагэтуль — толькі падрыхтоўка, а наперадзе чакае светлы шлях да вяршыняў, бліскучыя перамогі і ззянне славы.

Калі рашучы дзень наступіў, Белазорац сустрэў яго ў белай кашулі, антрацытавым касцюме і барвовым гальштуку. Гама была падабраная з глыбокім сэнсам: каб было ўрачыста і каб падкрэслівала два асноўныя колеры — белы і чырвоны. Алюзія на сцяг і на колеры народных строяў.

Ён мусіў прыгожа і імпазантна выглядаць на трыбуне падчас выступу.

Белазорац крытычным вокам ацаніў сябе ў люстэрку, паправіў пасмачку, якая легла няроўна, і выйшаў на вуліцу. Там яго чакаў Барыс Крозін — паплечнік, аднапартыец, рэдактар сайта chrystos.by. Белазорац ведаў яго як чалавека не толькі крэатыўнага, але і надзейнага. Такога можна весці за сабой, не баючыся ўдару ў спіну.

Крозіна Павел планаваў таксама ўцягнуць у ТЭН, каб лягчэй было авалодваць свавольным пісьменніцкім аб’яднаннем. Далучэнне навічка да шэрагаў ТЭНа мусіла адбыцца акурат на з’ездзе.

— Ну што, пойдзем разам — на вялікі сход, па Бацькаўшчыну? — прывітаўся Белазорац цытатай з класіка.

Крозін маўкліва пагадзіўся: начальства сказала “па Бацькаўшчыну” — значыць, па яе і пойдзем.

Для з’езду ТЭН арандаваў залу ў Саюзе мастакоў. Іх вялікі будынак у цэнтры горада быў прыстасаваны пад правядзенне выставаў, таму меў велічэзныя залы. Прыемным бонусам быў рэстаранчык з ціхай інструментальнай музыкай, які ненавязліва прытуліўся за будынкам. “Няблага-няблага, — падумаў Крозін. — Пасля прыняцця ў ТЭН можна будзе зазірнуць, каб адзначыць падзею”.

Барыс агледзеўся: вакол іх з Белазорцам утварылася пустая прастора, якую іншыя нібыта баяліся парушыць. Крозіну адразу прыгадалася вока тайфуна, у якім гаспадаруе поўны штыль і спакой у той час, як па-за гэтым колам усё раве, становіцца старчма, узлятае да нябёсаў і ападае ў прадонне.

На іх глядзелі з падазрэннем, з насцярожанасцю, з недаверлівым здзіўленнем… Ад нейкай дзяўчыны ў віслым швэдры проста выпраменьвала абурэнне, быццам ад АЭС. Твар маладзёна з мушкецёрскай бародкай, які глядзеў на іх з пагардай, падаўся Крозіну знаёмым. Праз нейкі час ён успомніў — гэта быў Стас Жыткевіч, музыка і паэт, лідар гурта “Сэр Вантуз”. Побач з ім ганарыста ўздымаў галаву Вітаўт Шабаневіч, які дэманстрацыйна ігнараваў прысутнасць Белазорца.

Раптам да іх падляцеў жыццярадасны паэт Недасекаў — колішні апявальнік камсамолу, потым палітык, а цяпер пенсіянер-франдзёр:

— Павел! Рады цябе бачыць! А то тут пра цябе такое абы-што пішуць… Я за цябе, за цябе! І патрабаваў, каб ТЭН аднавіў цябе ў сваіх шэрагах.

Белазорац засяроджана паціснуў працягнутую руку і дапытліва зазірнуў у твар паэту:

— І вас рады бачыць, спадар Мікалай! Асабліва цяпер. Вашая падтрымка мне надзвычай дарагая і каштоўная, бо я планую вылучацца ў прэзідэнты. Хачу вас запрасіць у сваю каманду: ваш досвед і інтэлект будуць неацэнным унёскам у нашу агульную перамогу!

Твар Недасекава працягваў ззяць шчасцем ад сустрэчы, але, абаяльна ўсміхнуўшыся, франдзёр прасакатаў:

— Гэта ты малайчына! Трэба высока трымаць наш штандар і не здавацца. Толькі наперад, не зважаючы на ўсе перашкоды і бар’еры!.. Прабач, мне адысці трэба, яшчэ хачу тут аднаго чалавечка знайсці.

І Недасекаў знік у навакольным віры, быццам сом, які, вільнуўшы хвастом, залягае на дно. Але ён прарваў негалосную блакаду вакол Белазорца і Крозіна — цяпер і іншыя сябры ТЭНа не баяліся падысці і звярнуцца да скандальнага выкрывальніка “марксісцкага гей-лобі”.

Першым падышоў раманіст Паперскі з шырокай барадой на круглым твары і з такой жа неагляднай лысінай. Паперскі працаваў на замежнае радыё, атрымліваў добрыя ганарары, і на іх штогод выдаваў сваім коштам новую кнігу, якую ніхто акрамя ягоных сяброў не чытаў. Тым не менш ён упарта грукаўся ў дзверы літаратуры і цаніў такую ж упартасць у іншых. Белазорца ён стаў хваліць за прынцыповасць і за бязмежную любоў да радзімы.

“Павел усё ж тонка адчувае момант, — думаў Барыс, назіраючы, як новыя і новыя людзі падыходзяць парукацца з ягоным прыяцелем. — Ён выказаў тое, што многія думаюць, але асцерагаюцца сказаць. На гэта патрэбнае не толькі чуйка, але і адвага”.

Нечакана ў холе быццам пранёсся парыў ледзянога ветру. Праз купкі людзей ледаколам пёр невысокі кучаравы маладзён, і пісьменнікі расступаліся, бесперашкодна прапускаючы яго.

— Хто гэта? — ціха спытаўся Барыс.

На твары Белазорца праскочыла неўразумелая грымаса:

— А гэта і ёсць наш галоўны апанент — Андрэй Таксін, шэры кардынал гей-марксісцкага лобі.

Крозін прыгледзеўся, і яму падалося, што прысутныя проста не хочуць дакранацца да Таксіна. Так баяцца дакранацца да хворага, каб самому не падчапіць гэтую хворасць.

Ён падзяліўся сваім назіраннем з прыяцелем, і Белазорац павесялеў:

— Значыць, нашыя шанцы выраслі!.. Таксін нядаўна ўляпаўся ў скандал — напісаў раман “Прэмія”, дзе абліў памыямі сваіх жа калег. Вось гэтага яму не могуць дараваць.

І ў гэты момант міма Белазорца і Крозіна пранеслася, як цеплавоз, нейкая мажная фігура. З пранізлівым “А-а-а-а!” трэцяй актавы фігура падляцела да Таксіна і ўчапілася яму ў валасы.

— Э-э-э! — абурана, але ва ўнісон далучыўся Таксін, галава якога тузалася ва ўсе бакі, рызыкуючы адваліцца.

Некалькі чалавек кінуліся раздымаць гэты шумны дуэт. Атрымалася далёка не адразу, і Таксін відавочна не мог паручыцца за цэласнасць усіх сваіх органаў. Прынамсі, Барыс разабраў галасы, якія цікавіліся медпунктам, бінтам і зялёнкай.

— Хто гэта быў? — твар Крозіна ад здзіўлення выцягнуўся.

— Марыя Саматыя. Не зважай, яна заўжды такая — б’ецца з тымі, хто яе пакрыўдзіў, — Белазорца, здавалася, нішто не выводзіла з раўнавагі. — Кажуць, Таксін пра яе напісаў у сваім апошнім рамане, і яна гэтага не змагла яму дараваць.

— Значыць, мы можам разлічваць, што яна будзе на нашым баку?

— Не, яна абавязкова будзе супраць мяне.

Крозін асцярожліва агледзеў Саматыю, якая, яшчэ не астыўшы ад бойкі, цяжкімі крокамі баксёра-пераможцы ішла ў залу…

Нарэшце ўсіх запрасілі праходзіць, бо трэба ж пачынаць з’езд.

Чырвовы Кароль

Біце ў сэрцы іх, біце мячамі…

Дэвід Бэкхэм

Назіральнік, які мог бы агледзець залу з вышыні, скажам, столі, заўважыў бы, што ў гэтым памяшканні ёсць цэнтр сілы. Быццам прыцягнутыя магутным магнітам, згуртаваліся вакол Шабаневіча пара дзясяткаў хлопцаў і дзяўчат, гатовых, як той казаў, каменя на камені не пакінуць дзеля міру. У сэнсе, дзеля светлай будучыні, дзе ўсе будуць браты і сёстры, усе будуць паважаць адзін аднаго і, вядома ж, ніяк не будуць паважаць такога цемрашала, як Белазорац. Ды што там паважаць — такім абскурантам і месца-то не будзе!

Але пакуль што Белазорац таксама сядзеў у гэтай жа зале, на гэтых жа мяккіх крэслах з фіялетавымі спінкамі. І вакол яго таксама сабраліся свае прыхільнікі — Крозін, раманіст Паперскі ды яшчэ пара-тройка немаладых пісьменнікаў.

Колькасная перавага была яўна на баку Шабаневіча і яго групы. Але і Белазорац здавацца відавочна не збіраўся: ён памятаў, што з ім Бог, а значыць, будзе і перамога.

Шабаневіч ацаніў гэтае шаленства храбрых: будзе нялёгка. Прыйдзецца перацягнуць на свой бок “балота” — тых, хто не вызначыўся, хто прыйшоў на сход, каб назіраць, а не ўдзельнічаць у змаганні. А яны могуць заняць як адзін, так і другі бок.

З трыбуны тым часам даносіўся нізкі голас старшыні ТЭНа Тодара Тумбая:

— За справаздачны перыяд колькасць сябраў нашай арганізацыі змянілася наступным чынам: уступілі ў ТЭН…

Крозін адчуў сябе гледачом тэленавінаў: там таксама лічбы надояў ды ўраджайнасці ў цэнтнерах з гектара даўно з’елі чалавека з ягонымі прыватнымі радасцямі і смуткам. “Няўжо гэта з’езд пісьменнікаў — тых, хто піша пра чалавечую душу?” — глядзеў ён з недаверам то на выступоўцу, то на прысутных.

Адна за адной з трыбуны гучалі лічбы — пра колькасць новых чальцоў, выдадзеных кніг, праведзеных семінараў. Шабаневіч, як і большасць прысутных, не ўслухоўваўся: усе ведалі, што самае важнае будзе пазней.

І нарэшце дачакаліся.

— Асобна хацелася б спыніцца на асобе Паўла Белазорца, якога мы выключылі з шэрагаў ТЭНа за нявыплату ўнёскаў, але нядаўна ён пагасіў запазычанасць і хоча, каб яго аднавілі ў нашай арганізацыі.

Зала ўхвальна зашумела.

— Я не адзін, — крыкнуў з месца Белазорац. — Вы шмат вартых людзей выключылі, не разабраўшыся.

— Павел, не парушайце парадак, калі ласка, — Тумбай строга паглядзеў у яго бок. — Так, мы выключылі каля пяці чалавек за нясплату ўнёскаў, але апошнім часам гучаць абвінавачанні, што зрабілі гэта, не разабраўшыся ў сітуацыі. Таму прагучала прапанова аднавіць у складзе ТЭНа выключаных, у тым ліку Белазорца. Якія ёсць прапановы? Хто хоча выказацца?

У задніх шэрагах пачулася бадзёрае ажыўленне. Падскокваючы як мячык, да сцэны міма Шабаневіча пасунуўся немалады таўставаты мужчына. Пінжак ён купляў яўна ў тыя часы, калі быў худзейшы — цяпер вопратка на жываце не сыходзілася.

— Я лічу самым важным і надзённым на сёння пытанне выпраўлення імёнаў. Мы як літаратары мусім гэта разумець найбольш востра, — пачаў ён, адсопваючыся ад хуткай хады. — Мы забыліся на сваё гордае найменне “літвіны” і называемся нейкімі “белымі рускімі”. Гэта каланіяльная назва, якой мы павінны пагарджаць і пазбягаць яе. Мы літвіны, і дзяржава нашых продкаў Вялікае Княства Літоўскае. Каб забіць нашую памяць пра гонар продкаў, расейскія цары ад Кацярыны да Мікалая Палкіна забаранялі называць наш край Літвой і прыдумалі нейкую Белую Русь. Гэтым яны хацелі прывязаць нашую зямлю да сваіх уладанняў — бач ты, Вялікая, Малая і Белая Расія. Не! Скулля! Сапраўдны нашчадак ВКЛ ніколі не пагодзіцца называцца “белым рускім”, бо гэта кактэйль, а не назва нацыі.

— Прабачце, вы па тэме штосьці можаце сказаць? — уклініўся ў паўзу Тумбай.

— Не перапыняйце, калі ласка! Я вас не перапыняў, — з апломбам адказаў прыхільнік літвінства і працягнуў: — Ніякіх “белых рускіх”, ніякіх прыдуманых “спадароў”! Нашым сапраўдным спаконвечным зваротам было і будзе толькі “пан” і “пані”. Мы не павінны паддавацца на русіфікатарскія правакацыі. Не павінны шанаваць усіх гэтых псеўдапісьменнікаў, якіх хвалілі ў савецкія часы, — усіх гэтых Брылёў, Караткевічаў і Бураўкіных. Бо мы разумеем, у якую бездань яны нас усіх вялі… Так пераможам, бо з намі Бог і святы Казімір!

Таўстун узняў кулак у ротфронтаўскім вітанні і з выглядам трыумфатара вярнуўся ў свой задні шэраг. Здзіўленыя позіркі прысутных ён высакамерна ігнараваў.

— Так, — перапыніў няёмкую паўзу Тумбай. — Можа, хтосьці хоча выказацца па парадку дня?

Званковы Кароль

Ой у нядзельку параненька

Узышло сонца хмарненька,

Узышло сонца над борам,

Па-над Селецкім таборам…

Прагноз надвор’я ад Настрадамуса

Белазорац быў сабраны і гатовы даць бой сваім праціўнікам. Ён засяроджана і неадрыўна глядзеў на трыбуну, дзе выступала Бука Лоская, быццам гіпнатызуючы яе. Але гіпнатычных здольнасцяў Белазорцу, відаць, бракавала: выступоўца працягвала пляжыць яго пазіцыю.

Бука разлівалася салаўём:

— Мы абараняем правы ўсіх людзей, незалежна ад іх палітычных поглядаў, сэксуальных пераваг, гендэрных самавызначэнняў. Гэта пазіцыя міжнароднага аб’яднання, куды ўваходзіць наш ТЭН, і яна была прынятая на міжнародным з’ездзе. Калі парушаць правы Белазорца, мы будзем абараняць і іх… Але пакуль што мы бачым процілеглую сітуацыю: чалавек, які хоча стаць сябрам ТЭНа, не пагаджаецца з тымі пастулатамі, на якіх грунтуецца наша аб’яднанне. Таму я хачу спытацца: Белазорац, вы не паблыталі арганізацыю? Як кажуць у народзе, у чужую парафію са сваім звычаем не ходзяць!

Азірнуўшыся, Белазорац пабачыў, як група вакол Шабаневіча радасна запляскала ў ладкі. Ён абвёў вачыма залу: сёй-той далучыўся, але без вялікага энтузіязму. Большасць быццам чакала, што і як адкажа сам Белазорац.

Заўважылі гэта і ў кампаніі Шабаневіча. І на трыбуну, як на амбразуру, кінуўся Стас Жыткевіч, ваяўніча выставіўшы наперад сваю мушкецёрскую бародку.

— Прашу слова, прашу слова! — гучна казаў ён па дарозе да трыбуны. Тодар Тумбай паблажліва-лагодна ківаў: “Анягож”.

Белазорац насцярожыўся, але, пачуўшы словы Стаса, расслабіўся: такога аратара можна было не баяцца. Музыка прывык прамаўляць перад сваімі прыхільнікамі, выкарыстоўваючы слэнгавыя слоўкі. Адно з іх зараз і зачапілася за язык Жыткевіча, улазячы, дзе трэба і не трэба.

— Мы з’яўляемся тупа дэмакратычнай арганізацыяй, гэта значыць, меншасць падпарадкоўваецца рашэнню большасці, так? Акрамя таго, мы тупа бярэм на сябе абавязкі перад міжнароднай супольнасцю, так? А калі нехта тупа з гэтым не пагаджаецца, то мы тупа выключаем яго са сваіх шэрагаў. Таму мая пазіцыя такая: давайце будзем рабіць тупа прыгожа і правільна.

Белазорац прыклаў рукі да рота, зрабіўшы імправізаваны рупар, і голасна абвясціў:

— Тупа падтрымліваю аратара!

Пад агульны рогат Жыткевіч, сумеўшыся, сышоў з трыбуны. А яго месца заняў сам Белазорац, якому старшыня даў слова з яўнай неахвотай.

— Сябры! — пачаў сваю прамову скандальны хрысціянін-літаратар. — Вы чулі маіх апанентаў: яны лічаць, што мне не месца ў шэрагах ТЭНа. Я не настолькі крыважэрны і не стаўлю пытанне рубам: альбо яны, альбо я… На маю думку, ТЭН апошнім часам займаецца не тое каб другаснымі, а хутчэй — неактуальнымі для нас праблемамі. У той час, калі востра стаіць пытанне пра выжыванне нацыі, пра захаванне культуры, ТЭН заклапочаны субкультурамі, якія сведчаць хутчэй пра дэкаданс, чым пра культурны ўзлёт. Прыгадайце Залаты век нашай культуры — шаснаццатае стагоддзе: кнігадрукары, асветнікі, перакладчыкі… Францішак Скарына, Васіль Цяпінскі, Сымон Будны, браты Мамонічы — вось хто нёс і пашыраў у нас еўрапейскую культуру. І ўсе яны звязаныя з хрысціянствам, з верай у Госпада нашага. І ўся нашая культура грунтуецца на Бібліі — без гэтай кнігі яе ўявіць проста немагчыма. А што нам прапануюць узамен?

Задаўшы пытанне, Белазорац агледзеў залу, але адказваць яму ніхто не спяшаўся. Аднак ён трымаў паўзу, пакуль не пабачыў, што Шабаневіч штосьці прашаптаў суседу і той, з гатоўнасцю кіўнуўшы, хацеў нешта крыкнуць. Апярэджваючы саперніка, Белазорац працягнуў:

— Пад выглядам еўрапейскіх каштоўнасцяў нам прапаноўваюць брыдкую і непрыхаваную распусту! Не трэба рабіць выгляд, што нашы еўрапейскія продкі аддавалі свае жыцці ў шматлікіх войнах за гендар і фемінізм — гэтымі рэчамі яны пагідзіліся б займацца… Я заклікаю ўзгадаць, што ТЭН — гэта найперш аб’яднанне літаратараў. Таму давайце вернем арганізацыю да абароны культуры, а не да апраўдання грахоў. Творчасць, Энергія, На-ра-тыў! Творчасць, Энергія, На-pа-тыў! Творчасць, Энергія, На-ра-тыў!

Апладысменты засведчылі, што зала яўна сімпатызавала Белазорцу. Пенсіянер-франдзёр Недасекаў нават падняўся, каб Павел мог пабачыць, як ён апладуе.

(заканчэнне будзе)

Апублiкавана 14.01.2022  18:00

(працяг; пачатак тут)

Званковы Кароль

Не глядзі на мяне сумным позіркам,

Прыпыніўшы затоены крык.

Кат сталічнага места Вільні

Анжаліна прагаварыла:

— Я ў душ схаджу, а то ўся мокрая, а ты паляжы пакуль.

Павел згодна прамычаў, адсопваючыся пасля любошчаў.

Дзяўчына паднялася з канапы і, грацыёзна круцячы клубамі, выйшла з пакоя.

Калі б тут быў Крозін, ён бы наўрад ці пазнаў у гэтай спакушальнай Евінай спадкаемцы тую акулярыстую дзяўчыну з куртатым хвосцікам, якая на сходзе прапаноўвала назву для партыі. Надта вялікі быў кантраст паміж той невыразнай дзяўчынай і гэтай — толькі што не мадэллю са старонак “Плэйбоя”.

Аднак Крозіна ў кватэры не было. Тут увогуле былі толькі Павел і Анжаліна. Свае адносіны яны ад іншых хавалі, сустракаліся цішком, на партыйных сходах трымалі дыстанцыю.

Аддыхаўшыся, Белазорац перабраўся да камп’ютара і пачаў перачытваць на маніторы тэкст, раз-пораз уносячы праўкі. Апранацца пры гэтым ён і не падумаў.

Анжаліна вярталася пасля душу, весела напяваючы песеньку:

А ў Канстанцінопалі

Патрыярх сярдзіт.

Ад яго хаваецца

Ў кустах мітрапаліт,

Думае, што ў баці

Паехалі глузды —

Як спаймае ў хаце,

Можа даць…

— Зноў блюзнерыш, кашчунніца? — Павел адарваўся ад манітора і паглядзеў на яе з дакорам. — І не сорамна табе? Дзе ты гэтую лухту падчапіла?

— Ай, не памятаю, дзе. Лічы, што гэта сучасны фальклёр.

— Фальклёр — гэта народная памяць, у якой хаваецца мудрасць стагоддзяў. А ў тваіх гігіканьках ніякай мудрасці няма, лухта… Да таго ж, там яшчэ і маскальскі мат! Ты хіба не ведаеш, што ў нашай мове мату няма, а нам яго навязалі ўсходнія суседзі? — Белазорац запытальна ўперыў погляд у сяброўку.

— Лухту ты, Паўлік, вярзеш — гэта я табе кажу як філолаг. Усё ў нашай мове ёсць: і мат, і кленічы, і назвы для самых саромных органаў і дзеянняў.

Белазорац цяжка ўздыхнуў. Ну, як можна спрачацца з жанчынай? Ты ёй кажаш сваё важкое слова, а яна табе ў адказ — тры!

— Ідзі лепш глянь, які я тэкст падрыхтаваў, — паспрабаваў ён пераключыць увагу.

— Ты мне яго пачытай, — дзяўчына пакорпалася ў сваёй касметычцы, шукаючы грабеньчык, і занялася расчэсваннем валасоў.

— Увесь? — у голасе Паўла мяшаліся сумнеў і надзея.

— Выбраныя месцы, самыя моцныя, як ты лічыш.

— “На Беларусі Бог жыве”, — сказаў паэт і не памыліўся. Менавіта ў нас, на нашай зямлі сёння вырашаецца, бадай што, лёс усяго чалавецтва. Па нашай зямлі праходзіць сёння францір — пярэдні край барацьбы за мараль, за чалавечую душу.

І гэта не таму, што мы, беларусы, нейкія асаблівыя людзі. Не таму, што Беларусь — нейкая асаблівая зямля. Але гэты пярэдні край заўсёды праходзіць праз душу сапраўднага хрысціяніна.

Узорам такога краю стала пісьменніцкая арганізацыя — ТЭН, дзе рэй захапілі і вядуць сілы амаральныя. Гэта гей-марксісцкая групоўка, лабістам якой з’яўляецца Андрэй Таксін. Яго брат Мікалай — вядомая ў гей-колах асоба. З падачы Таксіна гей-групоўка атабарылася ў памяшканні ТЭНа, выдае там свой амаральны часопіс, праводзіць абуральныя для хрысціян фотавыставы.

Як і належыць хрысціяніну, я шкадую грэшнікаў, але не магу пагадзіцца з прапагандай граху, што я і выказаў кіраўніцтву ТЭНа — нагадаю, пісьменніцкай (!) арганізацыі.

Нагадаю, што ТЭН расшыфроўваецца вельмі проста і ясна — Творчасць, Энэргія, Наратыў. Нідзе, ні ў адным з гэтых словаў няма нават драбнюткага намёку на амаральнасць і абарону граху.

Набліжаецца справаздачна-выбарны сход ТЭНа, і я лічу неабходным абраць на ім новага старшыню арганізацыі. Гэта павінен быць чалавек, які памятае, што пісьменнікі заўжды былі сумленнем нацыі, што яны стаялі на пярэднім краі барацьбы за чалавечую годнасць, а не прапагандавалі амаральныя паводзіны”.

Павел настолькі захапіўся чытаннем, што не заўважыў, як Анжаліна ціхенька падышла ззаду. Гарачы шэпт апёк яго левае вуха:

— Бачу, што ТЭН і гей-лобі цябе ўзбуджае прынамсі не менш, чым я — ты ўжо ўвесь у боегатоўнасці. Працягнем?

Яе рука ахапіла напяты мужчынскі чэлес, быццам узнятае дзяржальна пераможнага сцяга.

Белазорац павольна павярнуўся, адводзячы яе руку, і пацягнуў дзяўчыну на канапу, дзе скамечаная прасціна яшчэ захоўвала памяць пра іх блізкасць.

Ён не стаў тлумачыць, што ўзбуджае яго зусім не ТЭН ці нейкае там геймарксісцкае лобі. Яго ўзбуджаў уласны тэкст — востры, адточаны, стылёвы, геніяльны. Бо толькі ў безумоўна геніяльнага аўтара можа нарадзіцца такі геніяльны тэкст…

Калі яны чарговы раз перасталі збіваць і камечыць прасціну, Анжаліна запыталася:

— Нашто ён табе?

— Хто? — не адразу дапяў Белазорац.

— Ды гэты ТЭН. Ты ж не проста так пайшоў у атаку…

Павел памаўчаў, узважваючы, колькі і чаго можна агучыць. Урэшце павольна загаварыў, быццам пацягнуў заслону, паступова адкрываючы перад тэатральным гледачом сцэну:

— У наступным годзе будуць прэзідэнцкія выбары, ты ж памятаеш? Але пачынаць выбарчую кампанію трэба чым раней — можна ўжо нават цяпер. Лічы, што я сваю выбарчую кампанію пачаў.

Чырвовы Кароль

Ты не чакай — сюрпрызаў не будзе…

Невядомы цыркавы фокуснік

У пустой тэатральнай зале панаваў таямнічы паўзмрок. На асветленай сцэне былі двое — маладая жанчына ў белай блузцы і джынсах і мужчына ў джынсах і чырвонай футболцы з малюнкам электрагітары і надпісам Rock Cafe.

— Што ж мы цяпер будзем рабіць, Пятро? — патэтычна завывала жанчына.

— Няма цяпер ніякіх “мы”, — гучна ўздыхаў у адказ яе партнёр.

Акторы рэпетавалі спектакль па п’есе Вітаўта Шабаневіча. Аўтара запрасіў на рэпетыцыю пастаноўшчык — малады актор тэатра, які спрабаваў свае сілы ў рэжысуры. Цяпер ён сядзеў побач, раз-пораз раўніва пераводзячы позірк са сцэны на Вітаўта: ці бачыць аўтар, як далікатна абышліся з творам, перакладаючы яго на мову тэатра?

Шабаневіч не меў аніякіх заўваг, яму ўсё падабалася. Ён не адчуваў, што сядзіць у пустой зале. Яму здавалася, што крэслы навокал запоўненыя самай патрабавальнай публікай — тэатральнымі прывідамі, ценямі актораў папярэдніх пакаленняў, якія гралі на гэтай сцэне і дваццаць, і пяцьдзясят, і сто гадоў таму. Гэтая публіка таксама з прыхільнасцю сачыла за дзеяй, якая разгортвалася перад ёй.

Аўтар схіліў галаву да рэжысёра і шэптам спытаўся:

— А ў гэтай саколцы артыст і ў самім спектаклі будзе граць? Мне падабаецца — яна вельмі пасуе вобразу, які я задумваў.

Рэжысёр крытычна паглядзеў на мужчыну на сцэне і паважна прагаварыў:

— Я яшчэ абмяркую з мастаком, але думаю, што будзе калі не гэтая футболка, дык штосьці падобнае.

Шабаневіч падзякаваў рэжысёру і, спаслаўшыся на важную сустрэчу, развітаўся.

У фае ён нечакана нос у нос ледзь не сутыкнуўся з Валянцінай — загадчыцай літаратурна-драматычнай часткі тэатра. Вітаўт расплыўся ў радаснай усмешцы: яна была адной з яго музаў. Менавіта яна калісьці прывяла яго ў тэатральны свет: прапанавала перарабіць адну з яго аповесцяў і паставіць на сцэне.

“Мая Мельпамена”, — называў яе Вітаўт у хвіліны блізкасці. Так, бліскучы тэатральны свет хутка зблізіў іх: Валянціна апекавалася маладым творцам — і даапекавалася да ложка.

У адказ на фразу пра Мельпамену яна праводзіла рукамі па сваіх баках і казала: “Не Мельпамена, а Талія”. І радасна смяялася са свайго жарціка.

Першы раз Вітаўт не зразумеў, пра што ідзе гаворка, і каханка патлумачыла яму: “Мельпамена — муза трагедыі, Талія — муза камедыі. Няўжо ты не ведаеш, што жанчыны больш любяць павесяліцца і пасмяяцца?”

Так, Валянціна была хроснай маці яго першай п’есы. Другую і трэцюю Вітаўт прапаноўваў тэатрам ужо сам: у Валянціны на той час з’явіліся іншыя ўлюбёнцы, з якімі яна бегала гэтаксама, як раней з ім.

— Віця! — радасна ўскрыкнула колішняя каханка і падставіла шчаку для пацалунку. Схіліўшыся, Вітаўт дзюбнуў яе шчаку, якая салодка пахла нейкімі парфумамі.

— А гэта Сяржук, знаёмцеся! Ён вельмі таленавіты, будзем у тэатры ставіць п’есу па яго кнізе, — Валянціна працягвала шчабятаць, аніколькі не бянтэжачыся, што знаёміць колішняга каханка з цяперашнім. Маўляў, было — і было, не замарочвацца ж цяпер з гэтай нагоды…

Сяржук быў невысокім шчуплым брунэтам з багемнай трохдзённай шчацінай на твары. Яго круглыя вочы глядзелі на свет з нязводнай цікаўнасцю, быццам у галчаняці.

Творцы кісла паціснулі адзін аднаму рукі, пасля чаго Вітаўт зноў цалкам перанёс сваю ўвагу на Валянціну. Сяргей, здавалася, не меў нічога супраць таго, што яго пакінулі ў спакоі: ён моўчкі працягваў назіраць.

— Ну, як ты? Я ведаю, што ў нас ставяць тваю новую п’есу, — Валянціна не спынялася, гаворачы адначасова за ўсіх траіх прысутных. Яна нібыта не заўважала напружанасці, якая вібравала паміж мужчынамі. Або наадварот — заўважыла, таму і здымала гэтае напружанне сваім чыгірыканнем. — У Сержука таксама цудоўны твор — думаю, сцэнічны поспех нам гарантаваны… А ў цябе ўсё нармальна? Я чытала, што ў вашым ТЭНе нейкія сваркі пачаліся — камусьці не спадабалася, што там геі ёсць. Дзіўныя людзі! Яны думаюць, быццам можна прыняць нейкую пастанову — і геяў не будзе. Куды яны падзенуцца! Ды сярод тэатральных, можа, кожны трэці гей. І гэта ніякімі пастановамі ды артыкуламі не адменіш!

Вітаўт пагадзіўся:

— Вядома, не адменіш. Гэты скандал хутчэй выкліканы тым, што ў нас перавыбары кіраўніцтва набліжаюцца. Вось некаторым крыкунам і карціць узляцець на Алімп на скандальнай хвалі… Але прабач — не маю зараз часу: спяшаюся на важную сустрэчу. Вельмі рад быў пабачыцца, сустрэнемся на разе.

І пасля Валянціны звярнуўся да яе новай улюбёнай цацкі:

— Рады быў пазнаёміцца. Думаю, нам будзе што абмеркаваць. Але як-небудзь пазней.

У Сержука ад пачутага недаўменна паплыло ўверх брыво, але Шабаневіч не стаў сачыць за яго мімікай, а хутка пайшоў да выхаду.

Віновая Паня

Павінна ж быць і ў зайца радасць!

Крыштап Радзівіл пасля няўдалага палявання

У індусаў ёсць вельмі шанаваная багіня Дурга — яе малююць з дзесяццю, а то і з дваццаццю рукамі.

Паненка гэтая, трэба сказаць шчыра, вельмі своеасаблівая. З аднаго боку, яна жорсткая і патрабуе крывавых ахвяраў, у тым ліку чалавечых.

З другога — апякуецца парадзіхамі і прыходзіць, каб усталяваць раўнавагу і гармонію. Інструменты для ўсталявання міру і спакою дзесяцірукая Дурга заўжды мае пры сабе: трызуб Шывы, баявы дыск Вішну, лук Ваю, паліцу Індры і гэтак далей. Каб ніхто не сумняваўся ў яе здольнасці ўсталяваць гармонію, багіня прыязджае на гімалайскім тыгру.

Карацей, сапраўдная жанчына, у якой разгон ад мілай кіскі да тыгрыцы такі, што без мікраскопа і не ўгледзіш.

І самае галоўнае, паўтаруся, дзесяць рук, каб усё можна было паспець і з усім справіцца.

Марыя часам адчувала сябе новым зямным увасабленнем індыйскай багіні — хіба што рук у яе было ў разы менш. Але ж нават з парай рук яна неяк давала рады і згатаваць абед на ўсю сям’ю, і дагледзець Хрысцю, і папрасаваць мужаву вопратку… А таксама — пісаць вершы, займацца перакладамі, выданнем кніг, арганізацыяй прэзентацый і літаратурных вечароў, шчыраваць у ТЭНе…

Ці дала б з гэтым усім рады Дурга без лішніх пар рук? Вялікае пытанне.

Калі зазвінеў мабільнік, Марыя акурат мяняла Хрысці абгаджаны падгузнік. Ад скарыстанага памперса пах стаяў такі, што хоць сякеру завесь.

Зірнуўшы на мабільнік, жанчына пабачыла на экране імя абанента — “Радыё Вольнасць”.

“Умеюць журналісты выбраць правільны час”, — падумала яна, згортваючы смярдзючы падгузнік. Вырашыла, што журналісты цяпер не самае важнае — пачакаюць або ператэлефануюць.

І сапраўды ператэлефанавалі, калі Марыя ўжо пераапранула дачку і рукі яе былі вызваленыя. (Дзе ты, Дурга?)

— Марыя, вас турбуюць з Радыё “Вольнасць”. Мы хочам звярнуцца да вас як да прадстаўніцы кіраўніцтва ТЭНа. Вы ж, пэўна, чыталі тэкст Белазорца пра сітуацыю ў вашай арганізацыі. Што вы пра яго думаеце? — голас журналіста гучаў адстаронена, быццам марсіянін цікавіўся ў яе, што азначае тое ці іншае незразумелае яму слова.

— Гэта абуральнае сярэднявечнае цемрашальства. Дзіўна, што ў наша ХХІ стагоддзе ў Еўропе знаходзяцца публічныя асобы, якія выказваюць такія думкі.

— Але Белазорац лічыць неабходным змяніць кіраўніцтва ТЭНа на бліжэйшых выбарах…

Гэтая непрыемная фраза абудзіла ў душы Марыі мацярынскі інстынкт. Так, ТЭН быў гэткім самым яе дзіцем, як і Хрысця. З iм яна ладзіла вечарыны, праз ТЭН ішлі гранты на выданне кніг. Пару гадоў таму Марыя займалася рамонтам у тэнаўскім офісе: сама выбірала і ўнітаз, і кафлю ў прыбіральню, сама сачыла за будаўнікамі, якія расказвалі ёй пра “фронт работ”.

Усе гэтыя ўспаміны і пачуцці падняліся з глыбіні яе душы і памяці, быццам неасцярожнае пытанне ўскаламуціла дагэтуль спакойную ваду размовы.

— Вядома, кожны лепш ведае, як яму рэарганізаваць ТЭН. Усе лезуць са сваімі парадамі — і жук і жаба. Толькі меркаваннем саміх тэнаўцаў ніхто не цікавіцца. І вам, журналістам, таксама цікавей паслухаць Белазорца, якога выключылі з ТЭНа за нясплату сяброўскіх складак! Не яму вырашаць, якім будзе ТЭН!

— Дзякую вам за размову, — журналіст захоўваў халодную закансерваваную карэктнасць.

Жалудовы Валет

Ад прадзедаў спакон вякоў

Мне засталася спадчына.

Караль Станіслаў Радзівіл — “Пане Каханку” 

“Грошы любяць цішыню”, — гэтую нескладаную максіму Андрэй Таксін любіў паўтараць у размове з братам.

— Якая ж цішыня, калі ты лезеш раздаваць інтэрв’ю? — Коля гарачыўся і павышаў голас.

Ён патэтычна ўскідваў рукі, нібы Лаакаон, які спрабуе скінуць з сябе нябачных змей. Пры гэтым Коля ў адрозненне ад атлетычнага траянца быў худым і высокім. Дый наконт сыноў перспектыва была ніякая…

Коля працягваў хадзіць па пакоі, мітусліва мяняючы напрамкі каля аднаму яму зразумелых рэперных кропак: стол — акно — дзверы — люстэрка — канапа… Дзякуй богу, у студыі, дзе яны з братам вялі размову, ставала месца для такога маршруту.

Гэтую студыю здымала арганізацыя, якая займалася абаронай правоў людзей з гендэрна неадназначнай ідэнтычнасцю. (“Нельга казаць — сэксуальныя меншасці, бо гэта непаліткарэктна і гучыць абразліва: быццам нас мала, і на нас можна не зважаць”, — тлумачыў Коля брату). Зарэгістраваць такое грамадскае аб’яднанне было нерэальна, таму фармальна студыю здымаў грамадзянін Мікалай Таксін, то бок — Коля.

На правах фармальнага арандатара Коля часам выкарыстоўваў студыю для сваіх прыватных мэтаў. Цяпер ён выцягнуў сюды брата, каб пагаварыць сам-насам на сваёй тэрыторыі.

Андрэй уладкаваўся на канапе зручней, закінуў нагу на нагу і запаліў цыгарэту. На Колю ён, здавалася, не звяртаў аніякай увагі.

— Гэта іншае, — нарэшце спакойна прагаварыў ён, задуменна гледзячы на высокую столь.

— Як жа іншае? — брат тэатральна пляснуў у далоні. — Мы з табой запланавалі адкрываць кавярню, а ты тут займаешся нейкімі асабістымі разборкамі, друкуеш раман. А потым з’яўляецца гэты артыкул Белазорца, дзе нас з табой увогуле мяшаюць з гаўном!

Андрэй з насмешкай зірнуў: яго заўсёды забаўляла гэтая патэтычнасць брата, але выказваць услых свае адносіны ён не хацеў — брат ужо дарослы чалавек, хай сам разбіраецца са сваімі прусакамі.

— Вядома, гэта іншае, — у яго тоне з’явілася паблажлівасць, быццам дарослы тлумачыў неразумнаму дзіцяці нешта агульнавядомае. — Гэта рэклама, да таго ж дармовая.

— Табе?

— Нам, бізнэсу. Нашай кавярні. Няма лепшай рэкламы, чым скандал — пра гэта ўсе напішуць і раскажуць. А потым мы гэтую папулярнасць і скандальнасць яшчэ падагрэем чуткамі пра кавярню, калі яе адкрыем.

Кавярня была блакітнай, запаветнай марай Колі. Для яго гэта быў не толькі бізнэс: ён марыў стварыць з “Дэ Квінсі” (так яна мелася называцца) нешта накшталт парыжскага кафэ-шантана. Там збіралася б прагрэсіўная вольналюбная публіка, там ніхто не касавурыўся б на пацалункі двух хлопцаў, там маглі б выступаць літаратары і музыкі…

Цяпер да ажыццяўлення гэтай мары заставаўся адзін крок. Саноўную дапамогу мусіў аказаць Андрэй. Як сябра ТЭНа ён падаў заяўку на грант для стварэння арт-прасторы: браты вырашылі, што замежныя фонды не абяднеюць, калі прафінансуюць пачатак дзейнасці кавярні. Заяўка яшчэ не была ўзгодненая, але Андрэй не сумняваўся ў поспеху.

І Коля вельмі разлічваў, што прагнозы ягонага старэйшага брата не падвядуць.

Аднак цяпер нейкае глыбіннае пачуццё сігналізавала яму, што апошнія дзеянні Андрэя пагражаюць аддаліць увасабленне гэтай мары. Штосьці тут было не так.

— А артыкул Белазорца не пашкодзіць?

— Ты што! — у голасе Андрэя не было ні ценю сумневу. — Наадварот, дапаможа. Мы зможам з доказамі ў руках тлумачыць, што арт-прастора нам неабходная для таго, каб прапагандаваць нормы талерантнасці ў грамадстве, дзе яшчэ дзейнічаюць такія рэакцыянеры, як Белазорац. Гэта нават нам плюс! Мы пакажам, што нас ціснуць з двух бакоў — гамафобная ўлада і гамафобныя апазіцыянеры.

Коля няўпэўнена пасміхнуўся.

Чырвовы Кароль

Павінна ж быць і ў зайца радасць.

Усяслаў Чарадзей

Раніца — гэта кава і цыгарэты. Джармуш у назве свайго фільма вельмі ўдала сфармуляваў шторанкавую патрэбу кожнага мыслячага чалавека.

Шабаневіч залічваў сябе да мыслячых. Значыць, кава і цыгарэты ўваходзілі ў яго абавязковы рацыён.

Апошнім часам да іх дадаўся ранішні маніторынг сацсетак — вядома, гэтым маніторынгам не наясіся, але бадзёрыць не горш. Вітаўт загружаў у пашуковік сваё прозвішча і чытаў, што пра яго пішуць.

Пісалі часта. Каб пра яго не забывалі, Шабаневіч узяўся весці блог на адным з інфармацыйных сайтаў, назваў “Нью-Шабанюкі” — весела і з налётам інтэлектуалізму. Словам, постмадэрн.

Чытачы адгукаліся — і на яго кнігі, і на калонкі. У блогу водгукаў было больш — дык калонкі і выходзілі часцей за кнігі.

Але цяпер Шабаневіч шукаў водгукі на свой нядаўні раман. Твор быў пра адвечны боль кожнага мясцовага літаратара на працягу апошняга паўстагоддзя — пра мову.

Гэтая тэма была своеасаблівым знакам ініцыяцыі, маркерам даросласці. Напісаў твор пра тое, як табе баліць за мову, — прайшоў ініцыяцыю, можаш лічыцца Сапраўдным Пісьменнікам. Не напісаў — значыць, не адчуваеш, дружа, галоўны нерв эпохі.

Шабаневіч ганарыўся тым, што вытрымаў іспыт на званне Сапраўднага Пісьменніка. Уласны раман яму вельмі падабаўся.

А вось сярод чытачоў раман даспадобы прыйшоўся далёка не ўсім. Знайшлася такая падступная гадзюка нават сярод тых літаратараў і крытыкаў, якім Шабаневіч даслаў раман напярэдадні выхаду. Ён-то думаў, што ўсе будуць у захапленні ад падачы тэмы, ад таго, колькі рэмінісцэнцый і схаваных цытат з класікі ён “зашыў” у свой твор.

І большасць першых чытачоў насамрэч усё гэта адзначылі ў сваіх водгуках, якія суправаджалі выхад кнігі ў свет.

Аднак крытык і журналіст Антон Ляшчынскі ў сваім водгуку раскатаў раман, нібы асфальтаўкладчык. Вялізную колькасць цытат і адсылак параўнаў з энтамалагічнай калекцыяй мёртвых мятлікаў: усе нібыта прыгожыя, а — не лятаюць.

Знайшоўся тут аматар мятлікаў! Псеўда-Набокаў… Ты спярша напішы хаця б “Лаліту”, а потым будзеш пра мятлікаў размандыкваць.

Пісьменнік забаніў у сацсетках гэтую “падробку пад Набокава” і напісаў пра сваё здзіўленне тым, што яго раман яшчэ да выхаду хтосьці зліваў у інтэрнэт. Тарсіда абурылася падступнымі піратамі, але адначасова захапілася папулярнасцю ўлюбёнага аўтара: бач ты, нехта наймае хакераў, каб скрасці раман яшчэ да выхаду з друку.

Праўда, Ляшчынскі выявіўся ў сваіх закідах не самотным. І цяпер Шабаневіч пераглядаў сацсеткі, адсейваючы на далёкіх подступах усіх, хто ішоў слядамі ненавіснага крытыкана.

“Аўтар настолькі кепска валодае мовай, што ўзнікае ўражанне, быццам перакладалі праз машынны перакладчык”. Бан!

“Герояў цяжка разрозніць міжсобку. Калі б не розныя імёны, я б падумала, што гэта адзін і той самы персанаж”. Бан!

“Шабаневічу не зашкодзіў бы нармальны рэдактар, які пачысціў бы гэтую аўгіеву стайню”. Бан!

Што там трэба рабіць, каб супакоіцца? Жанчыны для рэлаксацыі зазвычай ідуць на шопінг або ў цырульню. Пайсці ў цырульню, ці што? Але цяперашняя фрызура Вітаўту падабалася, стрыгчыся ён не хацеў.

Адчуваючы разлад у душы і не ведаючы, як яго заспакоіць, Шабаневіч адкрыў навіны культуры. Першы загаловак, што кінуўся яму ў вочы, паведамляў: “Стала вядома пра выключэнне шэрагу пісьменнікаў з ТЭНа”.

Пад ім ішоў другі: “Андрэя Таксіна выключылі з ТЭНа з фармулёўкай “страта даверу кіраўніцтва””.

Шабаневіч адкрыў у суседніх укладках абедзве навіны і пачаў чытаць, адчуваючы, як паляпшаецца яго настрой.

Радыё “Вольнасць”

Пахне чабор.

Жан-Батыст Грэнуй

Працягвае разгарацца скандал вакол ТЭНа, распачаты артыкулам Паўла Белазорца. Нагадаем, што ён заклікаў змяніць кіраўніцтва творчай арганізацыі, назваўшы яго “гей-марксісцкім лобі”. Палітык і пісьменнік, Белазорац выступае з кансерватыўных пазіцыяў і лічыць няправільным цяперашні курс кіраўніцтва ТЭНа.

Каментуючы ягоныя закіды, прадстаўніца ТЭНа Марыя Саматыя заявіла, што Белазорац выключаны са складу арганізацыі за адмову плаціць сяброўскія складкі. Гэта адбылося пасля таго, як на офісе арганізацыі адбылася выстава ў абарону правоў ЛГБТ-супольнасці. Па яе словах, Белазорац не зможа сарваць будучы з’езд арганізацыі, бо яго не дапусцяць да ўдзелу.

Таксама на сайце ТЭНа з’явілася экспертыза артыкула Белазорца, зробленая незалежнай эксперткай Віялетай Сібіраковай. Яна адзначае, што Белазорац у сваім тэксце “праектуе на апанентаў вобраз ворага і дыскрымінуе ЛГБТК+”.

Аднак ёсць і галасы ў падтрымку Белазорца і яго пазіцыі. Шэф-рэдактар газеты “Наша Нядоля” Антон Мэлён заявіў, што пакінуў шэрагі ТЭНа пасля выключэння Белазорца. “Я лічыў прынцыпова няправільным гэтае выключэнне, таму не мог заставацца ў арганізацыі. Аднак афішаваць свой выхад таксама не бачыў неабходнасці”, — напісаў ён у сацсетках.

Таксама ў сацсетках напісаў пра свой выхад з арганізацыі журналіст і грамадскі дзеяч Барыс Лабас.

Журналіст Сяргей Пянко, аўтар біяграфічных кніг пра трох кіраўнікоў ТЭНа, выпадкова даведаўся пра сваё выключэнне, калі затэлефанаваў у арганізацыю. “Аказваецца, мяне выключылі паўгода таму і нават не папярэдзілі, — напісаў ён. — Заявілі, што я не плаціў сяброўскія складкі. Аніхто з кіраўніцтва не спытаўся, ці маю я за што жыць. Ніводзін прадстаўнік ТЭНа не прапанаваў ніякай дапамогі, калі я за свае грошы выдаваў кнігі пра былых кіраўнікоў. Ад мяне арганізацыі патрэбныя толькі грошы”.

“Наша Нядоля”

…І ад яго на вачах у людзей

Ты адрачыся…

Ліст змоўшчыкаў да Марка Юнія Брута

Карэспандэнт нашага выдання затэлефанаваў Віялеце Сібіраковай, каб даведацца, на чым яна грунтавалася ў сваёй экспертызе артыкула Паўла Белазорца.

Размова здзівіла нас настолькі, што мы проста прывядзем яе цалкам:

— Віялета, мы прачыталі экспертызу, якую вы напісалі на артыкул Белазорца…

— Якую экспертызу? Я не пісала экспертнае заключэнне.

— Пачакайце, як жа так? На сайце ТЭНа размешчаны тэкст экспертызы за вашым подпісам. Гэта падман? Не ваш тэкст?

— Тэкст мой. Але гэта не экспертыза. Прадстаўнікі ТЭНа звярнуліся да мяне прыватна і спыталіся маё меркаванне пра гэты артыкул. Я прыватна напісала свае першыя ўражанні — тое, што кідаецца ў вочы. Але гэта ні ў якім разе не экспертнае заключэнне, яго нельга так называць. Калі хочаце, гэта мой водгук на прапанаваны тэкст.

— То бок, ТЭН увёў чытачоў у зман, назваўшы ваш водгук экспертызай?

— Ммм… Скажам так, яны некарэктна падалі інфармацыю.

* * *

Як кажуць, каментары тут залішнія…

(працяг будзе)

Апублiкавана 08.01.2022  23:39

Джокер

Што было, што будзе, чым сэрца супакоіцца — гэта ўсё без мяне, без мяне.

Я джокер — іначай кажучы, блазан. І асоба несамавітая, і карта ненадзейная. Нездарма мяне з калоды выкідаюць пры гаданні.

Ну, а як іначай скажаце абыходзіцца з картай, якая нібыта азначае мілага, наіўнага, нявіннага аптыміста, а ў перавернутым выглядзе — ветранага, бесталковага, безадказнага эксцэнтрыка, які вядзе двайное жыццё? Толькі выкінуць з калоды, каб не псаваў расклад…

Я джокер. І гэта значыць, што ў гульні я магу нечакана змяніць увесь расклад, выратаваўшы свайго ўладальніка з самай безнадзейнай сітуацыі. Толькі што ў вас быў казырны туз, і ўяўлены выйгрыш у кішэні грэў вам рукі… І раптам на сцэне з’яўляюся я — вуаля!

Гульня ў карты — заўжды інтрыга і спроба надурыць праціўніка. І няважна, пра якую гульню ідзе гаворка — выкшталцоны покер або праставатага “дурня”.

Гісторыя, якую я вам раскажу, — пра карты і толькі пра карты. Пра карты і… І пра адну фота-картку.

Бачыце? Вось гэтая фатаграфія.

Расчараваная жанчына з заплаканым тварам. Яе падтрымлівае і прыабдымае мужчына, чый твар выяўляе стрыманую мужнасць і жаданне ісці насупор несправядліваму лёсу…

Фота адначасова трагічнае і мужнае, праўда?

P. S. Калі вам падалося, што вы пазналі кагосьці з персанажаў, то… Магчыма, вам не падалося. 

P. P. S. Апісаныя падзеі адбыліся, вядома ж, не ў нас, а ў адной еўрапейскай краіне, якая ўпарта спрабуе шукаць сваю нацыянальную ідэнтычнасць — нібы тое Герадотава мора, якое суседзі-зайздроснікі гразюкаю закідалі.

Чырвовы Кароль

Не люблю я места (па-расейску — горад).

Надта там цяснота і вялікі сморад.

Цэзар

Доўгі званок уварваўся ў сон, не раўнуючы, як тая пчала на карціне Сальвадора Далі. Будзік граў жыццесцвярджальную “Маленькую начную серэнаду” Моцарта, але абуджацца ўсё адно было цяжка і непрыемна.

Вітаўт Шабаневіч разляпіў вочы і націснуў кнопку на тэлефоне —нябачныя музыканты сціхлі.

Ён выпаўз з ложку і пацягнуўся ў прыбіральню.

— Так-так, магу, магу гаварыць. А якое ў вас пытанне? — нечаканае тэлефанаванне адарвала Вітаўта ад прагляду сацсетак на экране смартфона. Спярша Шабаневіч раззлаваўся і няветліва буркнуў у слухаўку “Алё”. Аднак тон яго адразу змяніўся, калі суразмоўца на тым баку паведаміў, што ён журналіст і хоча пацікавіцца меркаваннем вядомага пісьменніка.

— Вы маеце рэпутацыю бадай што самага еўрапейскага з беларускіх пісьменнікаў, таму мы хацелі б пацікавіцца вашым меркаваннем: далёка нам яшчэ да Еўропы ці недалёка?

— Ведаеце, — Вітаўт самавіта адкашляўся і надаў свайму голасу задуменнасці, — апошнім часам я бачу ўсё больш вонкавых прыкметаў таго, што збліжае Менск з Еўропай. І, вядома, гэта зусім не толькі вялізныя гандлёвыя цэнтры з сусветнымі брэндамі і сезоннымі распродажамі… Гэта ў першую чаргу тое, што надае своеасаблівую атмасферу гораду. Тое, што з часоў Рыму носіць назву genius loci, дух горада. Гэта і музычныя вечары каля Ратушы, і разнастайныя маленькія кавярні, і нават улюбёны мінчукамі савецкі мастадонт — універсам “Цэнтральны”…

Пісьменнік гучна ўздыхнуў.

— Вось акурат цяпер я іду па невялічкай вуліцы Маркса ў цэнтры Менску, і тут за апошнія гады адчынілася шмат кавярняў і рэстаранаў — на любы густ і ўсялякія, як кажуць, фінансавыя магчымасці. І я ведаю, што зараз я зайду тут у кавярню, замоўлю сабе ўлюбёнае латэ макіята — і яно не будзе адрознівацца ад таго, якое я піў у Парыжы ці Празе. А круасаны, пададзеныя да яго… Ведаеце, вось гэтае храбусценне запечанай корачкі, якая потым літаральна растае на языку, пакідаючы па сабе тонкі саладкаваты паслясмак!.. У гэтым сэнсе мы ўжо мала чым адрозніваемся ад заходнееўрапейскіх гарадоў, я ўпэўнены.

Яго голас біўся ў кафлянай клетцы, якая мала нагадвала вуліцу Карла Маркса, затое была вельмі падобная да мільёнаў іншых падобных аскетычных келляў.

— Дзякуй, дзякуй вялікі за вашае меркаванне, — прагучаў бадзёры голас журналіста, і тэлефон адключыўся.

— Няма за што, — буркнуў Вітаўт, націснуў спуск унітаза і выйшаў з прыбіральні.

Ён здавён абгаблёўваў сябе, ствараючы вобраз самавітага еўрапейскага літаратара: калі ўсё залежыць ад драбязы, гэта значыць, што драбязы папросту не існуе. На яго выносістай, самаўпэўненай, быццам клічнік, фігуры пастаянна вісела тога рымскага патрыцыя, не бачная іншым.

Працу над сабой Шабаневіч пачаў з таго моманту, калі вырашыў памяняць банальнае імя Віктар на летапісна-княжае — Вітаўт. Высакароднае імя немінуча патрабавала арыстакратычнага іміджу. Таму да нябачнай тогі з цягам часу дадаліся мяккія замшавыя пінжакі, шыйныя хусткі і акуляры-хамелеоны — бачныя нават няўзброенаму воку сведчанні асобы, якая вядзе небанальна-багемны лад жыцця.

У гэты лад жыцця ўваходзілі абавязковы доўгі (да абеду) сон і няспешны туалет пасля прачынання, які больш нагадваў падрыхтоўку да выхаду ў свет лонданскага дэндзі пачатку ХІХ стагоддзя.

Пазней дадалася азнака брутальнасці — модная кароткая шчаціна, як у лацінаамерыканскіх мача.

А яшчэ пазней брунэт Шабаневіч нечакана стаў залацістым бландынам, пакінуўшы пры гэтым чорную шчаціну на шчоках — гэткі падмалоджаны Брыгела з камедыі дэль-артэ.

У інтэрв’ю ён падкрэсліваў, што ў свае сорак гадоў жыве толькі з літаратуры — з ганарараў за кнігі, артыкулы, чытанне лекцыяў: “Я пішу кнігі. Пакуль прадаецца адна кніга, я атрымліваю грошы на жыццё і пішу другую”.

Плюс да таго — пісьменніцкія стыпендыі ад замежных літаратурных і гуманітарных фондаў.

Навошта камусьці пабочнаму ведаць, што самы еўрапейскі з беларускіх пісьменнікаў піша для расійскага сайта гісторыі з жыцця поп- і рок-зорак? Зрэшты, хіба ж гэта не літаратура? Нон-фікшн, як кажуць выдаўцы, сёння прадаецца лепш за фікшн.

Фікшн, экшн і прадакшн…

Экшну, здаецца, і ў рэальным жыцці хапае. Прадакшнам хай займаюцца выдаўцы і прадаўцы.

А сапраўдны творца (нават так, з вялікай літары — Творца) павінен займацца толькі літаратурай. Жыць з яе, жыць дзеля яе, жыць ёй. Як казаў стары мізантроп і арыгінал Уладзімір Набокаў, так званае жыццё пераймае літаратуру.

Усе гэтыя думкі Шабаневіча поўзалі ціхуткімі змеямі дзесьці на заднім плане свядомасці, пакуль ён піў першую каву пад цыгарэту. Сёння яму трэба было здаць тры тэксты пра расійскіх поп-зорак. Тэксты былі амаль гатовыя, бракавала толькі кідкіх загалоўкаў, і Вітаўт спадзяваўся на ранішняе натхненне, узбадзёранае кафеінам.

І ў гэты момант, быццам у кепскім шаблонным фільме, раздалося яшчэ адно тэлефанаванне.

Шабаневіч з цяжкім уздыхам паглядзеў, хто тэлефануе — аказалася, даўняя знаёмая Марыя Саматыя. Таксама пісьменніца. Цікава, чаго ёй раптам спатрэбілася? Можа, хоча запрапанаваць дзесьці выступіць? Было б няблага, ён ссумаваўся па публічных выступах.

— Прывітанне! Ты ў інтэрнэт сёння зазіраў? — таропка загаварыла яна. — Там Белазорац такі артыкул напісаў, што проста — аёй!

— Прывітанне, Марыя, — Шабаневіч гаварыў няспешна, як належыць імпазантнаму літаратару, які пачуваецца духоўным спадкаемцам рымскіх патрыцыяў. — У інтэрнэт я, вядома, зазіраў, але пра артыкул Белазорца толькі ад цябе чую. Ты ж ведаеш — я не вельмі сачу за падзеямі, не звязанымі з літаратурай.

— А ты пасачы, пасачы. Зайдзі на сайт chrystos.by, — навязліва сакатала яму ў вушы Марыя. — Там пра наш ТЭН, сябрам якога з’яўляешся і ты, між іншага.

Шабаневіч уздыхнуў і пачаў набіраць у акенцы браўзэра адрас chrystos.by.

Званковы Кароль

Прыдбаць свой кут,

Каб з панскіх выпутацца пут.

Ангельскі кароль Джон Беззямельны

“О вялікі і ўсёхвальны Апостале і евангелісце Яне Багаслове, наперснік Хрыстовы, цёплы наш заступнік і хуткі ў жалях памочнік! Вымалі ў Госпада Бога дараваць нам усе грахі нашыя, бо грэшым ад юнацтва нашага ва ўсім жыцці нашай справай, словам, думкай і ўсімі нашымі пачуццямі. На сыходзе ж душ нашых памажы нам, грэшным, пазбавіцца ад вечнай пакуты. І праз тваё міласцівае прадстаўніцтва праслаўляем Айца і Сына і Святога Духа, цяпер і заўсёды і на вякі вякоў. Амін”.

Як заўсёды перад пачаткам працы, Барыс Крозін спярша прачытаў малітву праваслаўнаму апекуну сеціва Яну Багаслову, і толькі тады ўключыў камп’ютар.

Звонку Барыс нагадваў мульцяшнага ката, шарахнутага токам: вусы і валасы тырчаць ва ўсе бакі, вочы бесталкова шукаюць арыенцір, на якім можна сфакусавацца. Зараз яго позірк засяродзіўся на маніторы, што ніяк не перашкодзіла вусам і валасам нагадваць выбух на макароннай фабрыцы.

У гэтым месяцы фонам камп’ютарнага стала ў Крозіна было фота з Каложскай царквой у Гродне. Не толькі таму, што прыгожа, духоўна і патрыятычна. Барыс адчуваў нейкую крэўную повязь з гэтым амаль тысячагадовым храмам, бо царква была ўзведзеная ў імя князёў Барыса і Глеба. Барыса!

У адрозненне ад большасці Крозін карыстаўся інтэрнэтам не толькі для сядзення ў сацсетках і адпачынку — ён быў адміністратарам і рэдактарам сайта chrystos.by. Самому пісаць хрысціянскія навіны для сайта ды выстаўляць тэксты іншых аўтараў — такі быў яго абавязак.

Сёння зранку ён атрымаў тэкст ад Паўла Белазорца з настойлівай просьбай выставіць яго чым хутчэй. “Тэкст вельмі важны (у тым ліку для мяне), таму вельмі прашу яго не рэдагаваць”, — пісаў аўтар. Не рэдагаваць — дык не рэдагаваць, перасмыкнуў плячыма Барыс і стаў чытаць.

З Белазорцам яны пазнаёміліся на адным сходзе: вернікі розных канфесіяў сабраліся, каб заснаваць палітычную хрысціянскую партыю. Крозін і Белазорац раней чулі адзін пра аднаго, бо абодва мелі схільнасць да літаратуры і друкаваліся ў адных выданнях. Аднак асабіста знаёмыя яны да таго не былі.

Барыс са здзіўленнем канстатаваў, што гэты невысокі стрункі мужчына здатны быць не толькі палымяным прамоўцам, але і менеджарам. Менавіта Белазорац узяўся распараджацца, што куды паставіць у памяшканні і каму чым займацца — і ўсе яго чамусьці слухаліся. “Прыроджаны лідар!” — падумаў Крозін.

Нарэшце ўсе сталы былі састаўленыя разам, крэслы расстаўленыя ўкруг — і пачалося абмеркаванне, каго варта абавязкова запрасіць у сябры партыі, дзе правесці агітацыйныя сходы, якой будзе сімволіка…

Самыя гарачыя спрэчкі завязаліся вакол назвы будучай партыі.

— Прапаную назву простую — “Хрысціянскія дэмакраты Беларусі”, — упэўнена вяшчаў праваслаўны бландын, які нібыта сышоў з плаката пра чысціню арыйскай расы.

— Не дазволяць. Закон у нас не дазваляе браць слова “Беларусь” у назву партыі, — прабубнеў католік, які мог бы здымацца ў фільмах як двайнік Леха Валэнсы. — Таму я прапаную ўзяць за прыклад немцаў і назваць партыю “Хрысціянска-дэмакратычны саюз”.

— Яшчэ прапановы? — Белазорац агледзеў прысутных.

Акулярыстая дзяўчына з валасамі, сабранымі ў куртаты хвосцік, паднялася і загаварыла хутка, нібыта баючыся, што яе перапыняць:

— Думаю, нам трэба абазначыць не толькі нашую хрысціянскую веру, але і гістарычныя карані нашай партыі, якія палягаюць яшчэ ў міжваеннай эпосе. Таму прапаную назвацца “Хрысціянская злучнасць” або “Хрысціянскі звяз”.

Прапанова не спадабалася двайніку Валэнсы.

— Ага, так і бачу, што будуць нас пісаць “партыя ХЗ”, — прагаварыў ён.

Прысутныя радасна загігікалі — скарачэнне “х… знае” ўсім было добра знаёмае.

Барыс нясмела падняў руку, і Белазорац кіўнуў яму, запрашаючы выказвацца.

— Мне здаецца, — няўпэўнена прагаварыў Крозін, — што мы трошку кружляем на адным месцы. Магчыма, патрэбны нейкі паэтычны прарыў, позірк збоку… Я б хацеў прапанаваць такую назву — “Хрысціянскае ўваскрошанне — яднальная крэпасць”.

Белазорац з павагай паглядзеў на Барыса: ну ты, маўляў, і завярнуў… Адразу адчуваецца — паэт!

— Яшчэ лепш! Не трэба так, — абурана забубнеў двайнік Валэнсы. — Гэта нам не проста не дазволяць зарэгістраваць, а яшчэ і раструбяць, што мы займаліся правакацыямі… Ну, што вы так на мяне вылупіліся? Самі паспрабуйце абрэвіятуру агучыць. Толькі не тут — сярод нас жанчыны ёсць.

Так правалілася прапанова Крозіна. Але Белазорац яго запрыкмеціў і неўзабаве прапанаваў стаць прэс-сакратаром будучай хрысціянскай партыі, а таксама весці партыйны сайт.

Менавіта для гэтага сайта лідар і даслаў артыкул, які Барыс павінен быў абнародаваць urbi et orbi праз сайт chrystos.by.

Барыс пачаў чытаць — і адразу зразумеў: гэта будзе бомба!

Віновая Паня

Чаму так горка — не магу я зразумець.

Барбара Радзівіл на абедзе ў Боны Сфорцы

Жаночы дзень заўсёды пачынаецца раней за мужчынскі. Падняцца, згатаваць сняданак, прасачыць, каб усё з’елі, прыбраць… Асабліва, калі даглядаць даводзіцца адразу дваіх малакемных і бездапаможных — мужа і дачку. Адной трэба падагрэтае малако і сырнікі, другому — кава і цыгарэты. Дзякуй богу, што цыгарэты хаця б гатаваць не трэба.

Словам, жанчыне зранку клопатаў хапае, нават калі ты творчы чалавек, якому не трэба на злом галавы несціся да восьмай на завод ці ў офіс.

Марыя была творчай асобай — яна пісала вершы і падавала заяўкі на гранты.

І не трэба вось гэтай паблажлівай усмешачкі, не трэба. Выбіць гранты ў еўрабюракратаў — той яшчэ квэст! Асабліва, калі грошы пойдуць не на экалогію, адукацыю і падтрымку сэксуальных меншасцяў, а на культуру — на паэтычныя фэсты, літаратурныя конкурсы…

Зрэшты, чалавек, які ўпершыню бачыў Марыю, ніколі не прыняў бы яе за пісьменніцу. Пагатоў — за аўтарку вершаў. Не было ў ёй ні легкакрылай багемнасці, ні прыкметаў жанчыны-вамп — звычайная шэранькая мышка з рэдзенькім хвосцікам валасоў таго ж мышастага колеру. Жанчына нават думала неяк пагаліць галаву дзеля мастацкай эпатажнасці, але рэзка супраць выступіў муж.

Адвёўшы дачку ў садок, а мужа на працу, Марыя села за камп’ютар: ёй трэ’ было распрацаваць заяўку на правядзенне круглага стала “Фемінізм і сучасная літаратура”. Тэма перспектыўная, пад такую бясспрэчна дадуць грант. Нават больш за тое — варта будзе падумаць пра асобны фемінісцкі праект, у якім гэты круглы стол будзе толькі часткай. Можна, да прыкладу, запачаткаваць яшчэ фемінісцкае выдавецтва, якое будзе друкаваць кнігі толькі аўтарак — і ніякіх мужчын!

Такая грандыёзная ідэя Марыі спадабалася. Галоўнае, што ўсё будзе ў самых прагрэсіўных трэндах — самы піск цяперашняга сезону.

Жанчыны выходзяць з-пад кантролю, жанчыны бяруць парадак дня ў свае рукі… Ды жанчыны выходзяць увогуле з-пад усяго! І што вы будзеце рабіць без жанчын? Нават яечню сабе пасмажыць не здолееце!

Пальцы Марыі з бліскучым вішнёвым манікюрам лёталі па клавіятуры, беспамылкова цаляючы ў патрэбныя клавішы. Ні памылак, ні абдруковак…

Трэба прыдумаць “апякунку” для гэтага фемінісцкага праекта — аўтарку, чыё імя ён будзе насіць.

Святая Еўфрасіння Полацкая? Гэта, вядома, грунтоўны падыход, якія сягае ў тысячагоддзі. Але ж мае выразныя хрысціянскія канатацыі, дый кантэкст у яе нейкі не фемінісцкі.

Францішка Уршуля Радзівіл? Гэта ўжо бліжэй. Бедная жанчына, занядбаная мужам, які цягаўся па іншых бабах. Кінулася пісаць п’есы, каб хаця чым звярнуць на сябе мужаву ўвагу.

Не, тут праглядаецца віктымнасць — комплекс ахвяры…

Цётка? Тая, што Алаіза Пашкевіч… Занадта зашмальцаваны персанаж.

Зоська Верас? Паўліна Мядзёлка?

Добра было б знайсці кагосьці накшталт Соф’і “Сонкі” Шамардзіной — каханкі Уладзіміра Маякоўскага і жонкі аднаго з народных камісараў БССР. Вось ужо дзе была жанчына-вамп і сэлфмэйд-вумэн! Шкада, што не пісала сама нічога — была толькі музай.

Трэба пашукаць у інтэрнэце, хто ў нас там яшчэ можа прэтэндаваць на вакантную пасаду апякункі праекта.

Паэтка паскакала з аднаго сайта на другі, выбіраючы кандыдатуры выбітных жанчын. На адным з сайтаў узбоч тэксту яна пабачыла загаловак, які прыцягнуў яе ўвагу: “Павел Белазорац рэзка раскрытыкаваў ТЭН”.

Марыя навяла на яго курсор і клікнула мышкай.

Жалудовы Валет

Крыжавалі крумкача за колер чорны…

Тарквемада

Ці бралі ў вас інтэрв’ю для паказу па тэлевізары?

Як здавалася Андрэю Таксіну, на такіх здымках павінныя быць пару нейкіх аператараў з відэакамерамі, якія то круцяцца вакол журналіста і яго госця, то падыходзяць, каб камера зняла гэтага самага госця буйным планам. Нейкія памочніцы рэжысёра ці аператара тлумачаць неабазнанаму чалавеку, куды глядзець, каб камера зняла не ўніклівы, а прамы погляд. Нейкія грымёры наносяць пудру на твар, каб ён не моцна блішчэў у кадры…

Аказалася, што ўсё не так. Прынамсі, на тых здымках, куды запрасілі яго.

У студыі, як адчуў Андрэй, было гарачавата. Асвятляльныя лямпы (як іх? сатурны? а, не — юпітары!) грэлі вельмі моцна, давялося амаль адразу зняць пінжак.

Так нават лепей, падумаў Андрэй: ён жа не які-небудзь офісны клерк, а прадстаўнік творчай прафесіі, пісьменнік — значыць, можа сабе дазволіць не быць зашпіленым на ўсе гузікі, а крыху разняволіцца.

На здымках ён быў упершыню, таму зацікаўлена азіраўся па баках, прыкмячаючы: уздоўж сцен стаяць ці то шырмы, ці то шчыты, па-над імі вытыркнулі лысыя галовы юпітары, а ў ценях хаваюцца тры ці чатыры камеры, каб глядач мог пабачыць карцінку з розных ракурсаў.

Карацей, ні грымёраў, ні паўтузіна аператараў, ні тым больш — іхных памочніцаў, якія тлумачаць, куды глядзець. Бо куды ні паглядзіш, камеры, расстаўленыя з усіх бакоў, усё адно цябе здымуць…

— Кавы, гарбаты, вады? — каля Андрэя з’явіўся журналіст. Клікалі яго Міхаіл Саронак.

Некалькі дзён таму ён затэлефанаваў Андрэю і сказаў, што хоча зняць гутарку наконт ягонага рамана. Па тэлефоне ў Саронка быў густы бас, і пісьменнік паспеў уявіць сабе таўсматага дзядзечку, унутры якога, нібы ў бочцы, рэзануе гэты нізкі голас.

Насамрэч Саронак выявіўся высокім мужчынам з драпежным носам і віслымі шляхецкімі вусамі — хоць сёння бяры яго ў экранізацыю раманаў Генрыка Сянкевіча.

Невысокі Таксін побач з ім нагадваў падлетка, якога паблажліва дапусцілі ў дарослую кампанію, каб было каго ганяць па піва і цыгарэты. Аднак нечакана ролі памяняліся, і ўжо “дарослы” Саронак быў гатовы зганяць па каву дзеля “падлетка”.

Андрэй папрасіў вады, бо не ўяўляў, як можна піць штосьці цёплае пад гэтымі лямпачкамі, пякучымі як нянавісць.

— Ваш раман “Прэмія” выклікаў фурор у літаратурных колах. Вы чакалі такую рэакцыю? — журналіст глядзеў на Андрэя так, быццам перад ім сядзеў іншапланетнік, які адкрые чалавецтву невядомыя таямніцы прыроды.

— Вядома, я чакаў, што рэакцыя на яго будзе, але наколькі бурная — нават не прагназаваў. Нашыя літаратурныя колы скутыя безліччу ўмоўнасцяў, якія я хацеў парваць, парушыць.

— Вы лічыце, што гэтыя ўмоўнасці перашкаджаюць творчасці?

— Ведаеце, у мяне асноўная адукацыя — эканамічная. І я паспеў папрацаваць у розных сферах: быў бухгалтарам у адной фірме, справаводам у другой, працаваў нават прадаўцом у шапіку… Паўсюль ёсць нейкія ўмовы, умоўнасці, абмежаванні. Аднак мне здавалася, што людзі, найбольш свабодныя ад такіх умоўнасцяў, — гэта прадстаўнікі творчай сферы: мастакі, скульптары, пісьменнікі. І што я пабачыў, калі сутыкнуўся з пісьменніцкімі коламі? Тут таксама поўна сваіх абмежаванняў, хаця яны, безумоўна, адрозніваюцца ад тых, што ёсць у бізнэсе або ў офіснай працы.

— У вашым рамане раскрываецца заслона над уручэннем літаратурнай прэміі. Прычым ён напісаны ў жанры нон-фікшн, і многія персоны там фігуруюць пад уласнымі імёнамі.

— Так, гэта была мая прынцыповая пазіцыя: трэба называць рэчы, падзеі, герояў іх уласнымі імёнамі. Я лічыў адной са сваіх задач максімальна зблізіць мастацкую праўду тэксту і праўду жыцця. Лічу, што гэта мне ўдалося.

— А не баіцёся, што цяпер героі вашага твору пададуць на вас у суд — напрыклад, за паклёп. Вам жа давядзецца даказваць, што вы напісалі праўду, калі згадвалі таго ці іншага чалавека.

— Персанажа! Прашу заўважыць: у мастацкім творы дзейнічаюць персанажы, а вось іх прататыпамі могуць быць канкрэтныя жывыя людзі.

— Дык як, не баіцёся?

— Я разважаў над гэтым пытаннем яшчэ тады, як пісаў раман. І потым — калі рыхтаваў яго да выдання. Як бачыце, імёны персанажаў я не памяняў. Гэта дастатковы адказ на вашае пытанне?

Журналіст пакруціў галавой, быццам ганчак, які ўнюхаў здабычу:

— А вы бачыліся з героямі свайго рамана пасля выхаду кнігі? Якой была іх рэакцыя?

Андрэй крыва пасміхнуўся:

— Асабіста ні з кім не бачыўся, але рэакцыю некаторых ведаю. Адзін з персанажаў абяцаўся мне рукі пераламаць пры сустрэчы.

— Во як!

— Але ад звычайных чытачоў твора я атрымліваю выключна станоўчыя водгукі. Кажуць, што даўно трэба было ўскрыць гэты грамадскі нарыў.

Усмешка Саронка была поўная разумення і спагады:

— Наша апошняе пытанне будзе, бадай што, традыцыйным: што вы пішаце цяпер? Ці будзе раман “Прэмія” мець працяг?

Пісьменнік задуменна зрабіў глыток, наўмысна зацягваючы паўзу. Ён адчуваў, як нарастае напружанне і паветра пачынае ледзь заўважна вібраваць. Урэшце выдыхнуў:

— Не, працягу “Прэміі” не будзе. А твор, над якім я працую цяпер, — таксама нешта на мяжы фікшн і нон-фікшн: гэта будуць мае ўспаміны пра дзяцінства…

Паглядзеўшы пасля здымак на тэлефон, Андрэй пабачыў восем неадказаных выклікаў. Усе — ад брата Колі. Толькі Таксін сабраўся ператэлефанаваць, як Коля сам набраў яго дзявяты раз:

— Дзе ты быў? Чаму не адказваў?

— А што, гарыць што-небудзь? — няўдала зыранізаваў Андрэй.

— У цябе зараз будзе падгараць, братэла! — істэрыка ў голасе Колі набірала абароты, як карусель у парку Горкага. — Там Белазорац напісаў артыкул, дзе прайшоўся па мне і па табе. Я спасылку табе скінуў ужо.

(працяг будзе)

Апублiкавана 04.01.2022  23:19