Tag Archives: современная белорусская литература

Зміцер Дзядзенка. ЗВАНКОВЫ КАРОЛЬ, ВІНОВАЯ ПАНЯ (4)

(заканчэнне; гл. ч.1, ч.2, ч.3)

Віновая Паня

Збеглі зайкі ўсе ў лясы,

Змоўклі птушак галасы,

І буслы ў гняздо схавалі

Свае доўгія насы.

Герберт Уэлс, чарнавік рамана “Выспа доктара Маро”

— Давайце Саматыю! — прасычэў Шабаневіч.

Нібы снарад катапульты, мажная фігура са свістам панеслася да трыбуны, дзе нядаўна стаяў Белазорац. Было ясна, што Cаматыя проста не бачыць ніякіх перашкодаў на сваім шляху да трыбуны.

Старажытныя грэкі мелі ў сваім пантэоне багіню лёсу і непазбежнасці Ананке. Перад ёй быў бяссільны нават сам вярхоўны алімпіец Зеўс, не кажучы ўжо пра драбязу ў выглядзе менш значных багоў, а тым болей людзей.

Менавіта такой непазбежнай і няўхільнай багіняй Ананке ішла Марыя Саматыя праз залу.

Яна стала за трыбуну і абвяла прысутных цяжкім позіркам, ад якога іх прыціснула да крэслаў, як пры павышанай гравітацыі.

— Прыкра! Прыкра бачыць мне, як мы ганьбім самі сябе на вачах усяго свету. Як мы паддаемся на шантаж чалавека, які плюе на нашыя прынцыпы, і нас жа вінаваціць у крыважэрнасці. Белазорац маніпулюе вамі, а вы яму ляскаеце ў ладкі.

Яна зноў абвяла вачыма залу, свінцовым позіркам душачы ў зародышы ўсялякую спробу запярэчыць:

— Літаратура, як казаў класік, гэта не лекі — гэта боль. А вы сёння гатовыя замоўчаць гэты боль дзеля сваіх дробных інтарэсаў, дзеля таго, каб паглядзець сварку паміж намі і Белазорцам. Не, не пра вас пісаў класік, што мы ўсе разам ляцім да зор! Калі нам даводзіцца ляцець да зор разам з Белазорцам, то я ў такі палёт адпраўляцца адмаўляюся!

Саматыя сышла з трыбуны і ранейшым рашучым крокам пашыбавала на выхад з залы.

Дзверы ляпнулі развітальным стрэлам у паветра.

Доўгую хвілю вісела цішыня. Потым падняўся Шабаневіч і моўчкі пайшоў на выхад. Следам за ім пакорлівым цугам пацягнулася група маладых літаратараў, якія выступалі за роўнасць усіх гендараў і шчыра абураліся адсталымі цемрашаламі ды кансерватарамі.

Замыкаў шэсце Стас Жыткевіч: верны свайму рокерскаму іміджу, ён ішоў з узнятай угару левай рукой, паказваючы прысутным fuck. На твары яго блішчэў водбліск высакароднай грэблівасці да нікчэмных пагаджальнікаў.

Тодар Тумбай дачакаўся, пакуль за апошнім з іх зачыняцца дзверы, і абвясціў:

— Я так разумею, выступілі ўжо ўсе, хто хацеў. Але перад галасаваннем нам трэба высветліць, ці ёсць кворум — трэба пералічыць тых, хто застаўся…

Тым часам на ганку будынка Стас Жыткевіч абураўся паміж сутаргавымі кароткімі зацяжкамі цыгарэты:

— Такое ўражанне, што нас тупа не чуюць! Проста ігнор усіх нашых довадаў. Затое Белазорцу тупа пляскаюць у ладкі…

Яго мушкецёрская бародка ўжо не тырчала ваяўніча, а нервова паторгвалася.

Саматыя паліла моўчкі, твар яе быў скамянелы і нейкі патойбочны, быццам ёй толькі што паведамілі пра смерць кагосьці з блізкіх. Бука Лоская гладзіла яе па галаве вольнай ад цыгарэты рукой, але Саматыя ніяк не рэагавала.

Шабаневіч маўчаў, разважаючы пра штосьці сваё. Нарэшце дапаліў цыгарэту і агледзеў сваё воінства:

— Ну што, вяртаемся! Мы не павінны прайграць гэтую партыю.

Аднак высветлілася, што кворум (на вялікі жаль Тумбая!) быў нават пасля сыходу маладых абаронцаў правоў сэксуальных груп. За час іхнага перакуру сход аднавіў у складзе ТЭНа не толькі Белазорца, але і ўсіх астатніх выключаных — за выняткам Таксіна. Пра гэта Шабаневіч, Саматыя ды іншыя з жахам даведаліся адразу ж пасля вяртання.

Да таго ж, сход яшчэ і прыняў некалькі новых чальцоў, у іх ліку Крозіна. Белазорац адразу павіншаваў калегу і, паціскаючы яму руку, дадаў: “Цяпер нам лягчэй будзе змагацца з грахамі тут”. Праўда, Тумбай быў заікнуўся, што для прыёму ў такую салідную творчую арганізацыю недастаткова адных часопісных публікацый. Але адразу аціх, калі нагадалі, што і сам ён, апрача публікацый у часопісах, мае толькі тоненькую кніжку вершаў ды ўдзел у пары зборнікаў, якія спаконвеку з’едліва мянуюць “братнімі магіламі”.

— Наступнае пытанне парадку дня, — паведаміў з прэзідыўму Тумбай, — выбары рады. Прашу ўносіць прапановы…

Падчас гэтага галасавання Шабаневічу з яго прыхільнікамі ўдалося не прапусціць Белазорца ў раду ТЭНа, але на фоне агульнай паразы гэта быў толькі суцяшальны прыз.

Чырвовы Кароль

На Купалле там птушка садзіцца, пяе,

У Піліпаўку воўк нема вые…

Запісы Андрэя Беларэцкага з фальклёрнай практыкі

У невялікім ТЭНаўскім офісе было людна і тлумна. Першае пасяджэнне рады ТЭНа праходзіла зусім не так, як планавалася.

Рада, сабраная новым складам, планавала размеркаваць сферы адказнасці пасля ўчорашняга з’езду. Аднак зусім нечакана да сямі сябраў рады далучылася пяцёрка — Шабаневіч, Саматыя, Жыткевіч, Бука Лоская і акулярысты журналіст Радыё “Вольнасць”, які пастаянна шчоўкаў фотаапаратам, чым раздражняў прысутных.

— Мы прынеслі калектыўную заяву на выхад з ТЭНа, — з гордым выглядам арыстакрата, даведзенага да галечы, але так і не ўпакоранага, Шабаневіч паклаў на стол дакумент. — Пад ім дваццаць тры подпісы. Гэта людзі, якія лічаць непрымальным для сябе заставацца ў шэрагах арганізацыі, куды ўваходзяць людзі кшталту Белазорца. Альбо ён, альбо мы!

— Пачакайце, пачакайце! — замітусіўся Тодар Тумбай. Страціць больш за дваццаць чальцоў арганізацыі яму не хацелася. Мала было скандалу вакол Белазорца — цяпер яшчэ будзе скандал з Шабаневічам і яго клікай…

Але Тумбай недарэмна займаў пасаду старшыні трэці тэрмін запар, хаця статут ТЭНа дазваляў абірацца толькі двойчы. У кулуарных гульнях ён, што называецца, сабаку з’еў. Прычым, мяркуючы па хітрамудрасці старшынёвых інтрыг, сабакам тым быў не менш як укормлены далматынскі дог.

— Давайце зараз вы не будзеце спяшацца. Мы пагаворым, абмяркуем вашую заяву, пашукаем выйсце. Гарбату будзеце?

— Вы нас усіх прынізілі, — прагаварыла Саматыя, і па яе шчацэ, як нетаропкі слімак з гары Фудзі, папаўзла сляза, пакідаючы бліскучы вільготны след. — Кітайская ў вас ёсць?

— Хто — кітайская? — Тумбай відавочна не паспяваў за зігзагамі настрояў і думак Саматыі.

— Гарбата! Вы ж гарбату прапаноўвалі…

— А, не… У нас толькі ў пакеціках.

Калі нарэшце ўсе атайбаваліся за сталом з гарбатай і печывам, старшыня прапанаваў пагаварыць спакойна і разважліва (“Мы ж усе дарослыя людзі”).

— Вы самі ўчора прысутнічалі на сходзе. І вы ведаеце, што сход большасцю галасоў прыняў рашэнне…

— Гэта зашквар, а не рашэнне! — падаў голас Жыткевіч. — Яно нас усіх тупа ганьбіць. Яго трэба неадкладна адмяніць!

Пры гэтых словах са свайго месца падскочыў новаабраны сябра рады Зацірскі — мужчына са знешнасцю прафесара Марыярці, які перакладаў з трох дзясяткаў моваў.

— Я не дазволю ігнараваць рашэнне з’езда, які з’яўляецца найвышэйшым органам ТЭНа, — пранізлівым фальцэтам заявіў ён. — Калі рада адменіць рашэнне з’езда, я выйду з арганізацыі!

Тумбай хітра пасміхнуўся: за апошнія гады Зацірскі не менш як пяць разоў абвяшчаў пра свой выхад з ТЭНа з розных нагодаў. Ён нават даваў інтэрв’ю журналістам, дзе тлумачыў, з чым менавіта ён прынцыпова не згодны. Аднак кожны раз няўважлівы перакладчык забываўся прынесці заяву на выхад з арганізацыі, таму да ягоных дэмаршаў усе даўно ставіліся спакойна.

— Вядома. Белазорац ваш любімчык, — усхліпнула Саматыя. — Дзеля яго вы гатовы паламаць лёсы дваццаці чалавек! А я… А я! Я так перажывала, што ўсю ноч не спала і плакала, плакала, плакала. Я плакала і думала пра тое, чым мы заслужылі, што да нас так несправядліва паставіліся, прынёсшы нас у ахвяру прыватным інтарэсам Белазорца.

Шабаневіч па-бацькоўску прыабняў Саматыю за плечы, каб суцешыць, і яна зарыдала, акрапляючы ягоную кашулю сваімі нязбытымі надзеямі.

Усе замоўклі, разгубіўшыся ад такой эмацыйнай рэакцыі.

Марыя падняла твар з чырвонымі вачыма і разбухлым носам і, крыху гугнявячы ад слёз, прагаварыла:

— Вы проста насралі на нас і паклалі болт!

У гэты момант неспадзявана гучна шчоўкнуў фотаапарат журналіста, пра якога ўсе паспелі забыцца. Гэты фатаздымак стаў для яго сапраўднай удачай. Расчараваная Саматыя з заплаканым тварам. Яе падтрымлівае і прыабдымае Шабаневіч, чый твар выяўляе стрыманую мужнасць і жаданне ісці насупор несправядліваму лёсу…

Шчаўчок апарата стаў сігналам і для старшыні ТЭНа. Тумбай падняўся і зрабіў рукамі такі жэст, быццам прапаноўваў усім сесці, хаця ніхто і не думаў уставаць.

— Ніхто не будзе адмяняць рашэнне з’езду. Як правільна зазначыў спадар Зацірскі, у нас няма такіх паўнамоцтваў, — ён зрабіў паўзу, назіраючы за рэакцыяй прысутных. Адцеміў, што Бука Лоская кінула на яго пагардлівы позірк, Жыткевіч ваяўніча выставіў наперад бародку. Толькі Шабаневіч працягваў прытрымліваць Саматыю, якая плакала ўсё цішэй. — Але рада мае права выключыць з ТЭНа таго ці іншага літаратара, калі ён парушае статут арганізацыі або мае нейкія іншыя правіны. Наколькі я разумею, у выпадку выключэння Белазорца “заява дваццаці трох” будзе адкліканая, так?

Шабаневіч паважна кіўнуў, быццам гандляр, якому прапанавалі па льготных расцэнках набыць партыю модных аксэсуараў.

— Ну, гэта можа быць, — зазвінеў фальцэт Зацірскага, — гэта не парушае статут.

Званковы Кароль

Куды ні глянеш — людзі, людзі,

Куды ні глянеш — шэльмы, шэльмы,

Куды ні глянеш — б’юцца ў грудзі,

Што значыць: правільныя вельмі.

Інспектар Лестрэйд

Доўгія прыгожыя ногі Анжаліны ляжалі на плячах Белазорца, а сам ён рытмічна ўваходзіў у яе. Ён адчуваў, якая яна гарачая, і гэта заводзіла яго яшчэ больш.

Нечакана ў пакоі загучаў зладжаны хор:

— Магутны Божа! Ўладар сусветаў,

Вялікіх сонцаў…

Анжаліна шырока адкрыла вочы, але Белазорац супакоіў яе:

— Гэта мой мабільнік. Я не буду адказваць цяпер. Нічога страшнага; калі трэба, ператэлефануюць пазней.

Хор у мабільніку працягваў строга і ўрачыста:

— Над Беларусяй, ціхай і ветлай,

Рассып праменні свае хвалы.

Белазорац працягваў рухацца, не здымаючы дзявочых ног з сваіх плячэй. Недзе на краёчку свядомасці ён адцеміў, што расслабілася яна толькі пасля таго, як мабільнік сціх…

Наступны раз “Магутны Божа” загучаў, калі Анжаліна была ўжо ў лазенцы, а сам Белазорац адсопваўся пасля сэксу.

Нумар быў незнаёмы.

Павел зрабіў глыбокі ўдых-выдых і прагаварыў:

— Слухаю.

Густы бас у слухаўцы быў настолькі раскацістым, што давялося нават адсунуць тэлефон ад вуха.

— Вас турбуе Міхаіл Саронак, я журналіст. Я хацеў бы, каб вы пракаментавалі сітуацыю з ТЭНам…

Белазорац імгненна ўключыўся:

— Сітуацыя з ТЭНам абсалютна адназначная, тут усё навідавоку. Вы самі бачылі, што ў падтрымку мяне і агучанай мной пазіцыі выказалася большасць удзельнікаў з’езду. Гей-марксісцкае лобі стварае шмат шуму. І гэта не грукат, а менавіта той самы шум, які кожная добрая гаспадыня здымае з булёну, калі там варыцца мяса. І добрая гаспадыня ведае, што гэты шум трэба зняць шумоўкай і адкінуць.

— Э-э-э… — на тым баку слухаўкі панавала разгубленасць. Аднак уладальнік баса хутка зарыентаваўся і працягнуў: — Дык вы, бадай што, яшчэ проста не ў курсе. Сёння адбылося пасяджэнне рады ТЭНа, абранай на ўчорашнім з’ездзе. І на гэтым пасяджэнні вас выключылі з шэрагаў арганізацыі.

— Паўтарыце, я не разабраў.

— Я кажу, што сёння на пасяджэнні рады ТЭНа вас паўторна выключылі. З’езд учора аднавіў вашае сяброўства ў ТЭНе, а рада сёння выключыла. Таму я хацеў бы спытацца…

Пытанне журналіста Белазорац не чуў, бо адлучыў сувязь.

Анжаліна выйшла з ванны, расчэсваючы валасы. Яе каханак сядзеў на краі ложка і з адсутным выглядам таропіўся ў сценку. Мабільнік, які ляжаў на ложку, спяваў “Магутны Божа”, але Белазорац ігнараваў яго.

— Нешта здарылася? — дзяўчына прысела на кукішкі перад Паўлам.

Ён маўчаў. Не адказаў нават на пацалунак.

Джокер

Дрэмле памятка дзён…

Рып Ван Вінкль

Тройка…

Сямёрка…

Джокер!

Так, гэта зноў я. І гэта значыць, што нашая гісторыя наблізілася да фіналу. Далей у кожнага персанажа — свой шлях, свой пасьянс.

Андрэй Таксін неяк сышоў у цень. Пасля свайго скандальнага рамана і выгнання з ТЭНа ён шукае іншыя магчымасці атрымаць грант і разам з братам адкрыць арт-кавярню.

Марыя Саматыя ўвайшла ў кіраўніцтва ТЭНа. Яна і раней грала не апошнія ролі, але цяпер атрымала магчымасць разгарнуцца напоўніцу. Ейны імпэт і арганізатарскія здольнасці знайшлі прымяненне.

Вітаўт Шабаневіч, наадварот, у начальства не імкнуўся: быць начальнікам не справа для еўрапейскага інтэлектуала. Яму бліжэй крыху адстароненае назіранне за падзеямі зверху. Ён пачаў пісаць новую кнігу, на гэты раз — мемуары. А што, ужо ж самы час падвесці вынікі: сорак гадоў — гэта вам не хухры-мухры!

Павел Белазорац паказаў, што ўмее трымаць удар, і даволі хутка акрыяў пасля інцыдэнту з ТЭНам. Праўда, яму так і не ўдалося стаць нават кандыдатам у прэзідэнты, нягледзячы на ўсе старанні: калегі падвялі. У прэзідэнцкую кампанію Белазорац займаўся тым, што ў яго заўсёды атрымлівалася лепш за ўсё — выступаў на вулічных мітынгах.

Пасля аднаго з мітынгаў яго арыштавалі. Прычым адбылося гэта задоўга да саміх выбараў, якія перараслі ў масавыя пратэставыя акцыі.

І гэта наступная кропка, у якой спляліся лёсы нашых персанажаў. Бо ў калодзе не так багата картаў, і час ад часу яны зноў трапляюць у агульны расклад…

ЭПІЛОГ I. Званковы Кароль

У гэтай краіне не маю я песні,

якая б народнай была і маёй…

Арфей

Зацірскі выйшаў з метро “Плошча Перамогі” і шпарка, ледзь не подскакам пашыбаваў у бок ТЭНаўскага офіса — тут усяго і ісці адзін квартал.

Раптам ён пачуў, як нехта кліча яго:

— Зацірскі! Зацірскі! Ды не ляці ты, як мыш абсмаленая.

Ён азірнуўся на крык — яго даганяў пенсіянер-франдзёр Недасекаў.

Зацірскі прыпыніўся, і Недасекаў, адсопваючыся, нарэшце дайшоў да яго.

— Ты ж на раду ТЭНа ідзеш, правільна? Значыць, нам па дарозе. Толькі не ляці так. Я разумею, ты малады яшчэ. Я, калі быў малады, таксама лётаў так, што падэшвы гарэлі і ззаду рэактыўны выхлап заставаўся… Але няма таго, што раньш было, як сказаў класік.

Цяпер яны шкандыбалі няспешна, і Зацірскі пацікавіўся, чаго хоча яго суразмоўца ад рады ТЭНа.

— Калі няможна дамагчыся справядлівасці, то варта разлічваць хаця б на міласэрнасць і спачуванне, — адказаў той. — Хачу пагаварыць пра Белазорца.

— Зноў? Пасля яго выключэння прайшло паўгода, і ніхто не вяртаўся да гэтай тэмы. Гэта значыць, народ яна не хвалюе.

— А мяне хвалюе. Магчыма, я не народ…

Далей ішлі моўчкі.

Тумбай не ўзрадаваўся, пабачыўшы, хто прыйшоў з Зацірскім, але спрачацца і выганяць наведвальніка не стаў. І, адкрываючы пасяджэнне рады, нават прапанаваў спярша выслухаць Недасекава — маўляў, каб не затрымліваць немаладога ўжо сябра арганізацыі.

— Не трэба на мой узрост ківаць, — адказаў пенсіянер. — Я яшчэ такі стары вол, які ніколі баразну не сапсуе. Але прапановай скарыстаюся — выступлю.

Ён падняўся і быццам скінуў з сябе гадоў дваццаць — выпрастаўся, баявіта агледзеў прысутных, пайшоў у атаку:

— Паўгода таму вы выключылі з шэрагаў ТЭНа Белазорца. Я лічу, што гэта была памылка, і цяпер яе трэба выправіць.

Абурана закашлялася Саматыя, Тумбай заёрзаў на крэсле. Аднак Недасекаў не даў ім уставіць слова:

— Вы ўсе ведаеце, што Белазорац зараз сядзіць у турме. Там адбываюцца сапраўдныя катаванні: ён спіць на голых нарах, замест падушкі ў яго пад галавой бутэлька з вадой. Яго, як і іншых палітычных, пазбаўляюць прагулак на свежым паветры, не водзяць у душ… У такі час нашае маўчанне азначае салідарнасць з катамі, а не з нявіннымі ахвярамі. Я лічу, што Белазорца трэба аднавіць у складзе ТЭНа. Мы абавязаны ўзняць голас у яго абарону — ён не проста літаратар, а былы і, спадзяюся, будучы сябра нашай арганізацыі.

— Спадар Мікалай, — перапыніў яго Тумбай. — Мы зразумелі вашую прапанову, і абавязкова разгледзім яе на пасяджэнні рады. Але хачу нагадаць, што мы мусім трымацца нормаў Статута, бо за яго выкананнем сочыць Міністэрства юстыцыі. А Статут кажа, што для прыёму ў ТЭН патрэбная заява, асабіста напісаная прэтэндэнтам. Ну, і два паручальнікі.

— Ды паручальнікаў я вам знайду, — махнуў рукой Недасекаў. — Адзін ужо стаіць перад вамі. А з заявай я прапаную пачакаць да таго моманту, калі Белазорац зможа яе перадаць. Мінулы раз мы яго прымалі, калі ён таксама адбываў тэрмін, але на “хіміі”. Прыехалі, уручылі пасведчанне, вельмі душэўна было ўсё…

Трываць такое Саматыя больш не магла. Як корак ад шампанскага, яна ўзляцела са свайго месца:

— Калі вы той раз парушылі Статут, гэта не азначае, што вы ўгаворыце нас парушыць яго яшчэ раз. Мы, безумоўна, спачуваем Белазорцу, прынялі спецыяльную заяву ў яго падтрымку, прызналі яго палітвязнем і заклікалі ўлады вызваліць зняволенага літаратара. І гэта не зважаючы на тое, якія ярлыкі ён кляпаў на прысутных нават тут сяброў ТЭНа.

— Марыя, не трэба так шумець, нібы з цябе скуру лупяць, — твар Недасекава незадаволена скрывіўся. — Я проста хачу нагадаць, што спачуванне і салідарнасць часам нашмат важнейшыя за тое, што мы называем справядлівасцю.

Рэзкі высокі голас Зацірскага прайшоў праз агульны шум, нібы свярдзёлак:

— Падтрымліваю спадара Недасекава. Мы абавязаныя прынамсі ўсебакова разгледзець гэтую прапанову, іначай я падам заяву на выхад з арганізацыі…

У канчатковым пратаколе пасяджэння было запісана:

“СЛУХАЛІ: прапанову Мікалая Недасекава аб прыёме ў ТЭН Паўла Белазорца.

ПАСТАНАВІЛІ: прыняць заяву ў абарону палітвязня П. Белазорца. Вярнуцца да пытання пра яго прыём у ТЭН пасля атрымання асабістай заявы памянёнага П. Белазорца.”

ЭПІЛОГ II. Віновая Паня

Партызаны, партызаны,

Беларускія сыны!

Ваенны інтэндант напалеонаўскага войска Мары-Анры Бэйль, ён жа Стэндаль

Сацыяльныя сеткі — альфа і амега нашага часу. Калі цябе няма ў сацсетках — значыць, цябе няма ў грамадскай прасторы. Пра цябе не гавораць, цябе не згадваюць, табою не цікавяцца.

Сучасны літаратар не мае права на адсутнасць у сацыяльных сетках, бо — як жа і дзе яшчэ піярыцца, дзе атрымліваць зваротную сувязь з чытачамі…

Саматыя загрузіла ў інстаграм фотачку і напісала: “Сучасны шродар — найлепшае вынаходства, прыдуманае ў дапамогу недзяржаўным арганізацыям. Напярэдадні праверкі з Міністэрства юстыцыі ў ТЭН знішчаем кампраметуючыя дакументы”.

Яна падабалася сама сабе на гэтым фота: новая бардовая блузка, на твары — загадкава-хітрая ўсмешка, вочы блішчаць, рука апускае ў шродар дакумент… Такую прыгажуню і на рэкламны постар не сорамна паставіць!

Марыя працягнула меланхалічна прапускаць дакументы праз шродар. Завываючы як пыласос, апарат ператвараў аркушы ў дробненькія прастакутнікі. Вядома, пры наяўнасці неабмежаванай колькасці часу нават з гэтай папяровай кашы можна будзе ўзнавіць першапачатковыя дакументы.

Марыя прыгадала, як была на экскурсіі ў Нямеччыне, дзе ім расказвалі пра падзенне Берлінскага муру і камуністычную спецслужбу штазі. Баючыся пераследу, супрацоўнікі штазі таксама прапускалі свае паперы праз шродэры. Парэзаныя дакументы выносілі мяхамі, але ні спаліць, ні неяк іначай знішчыць не паспелі. У аб’яднанай Нямеччыне гісторыкі гадамі сядзелі над гэтай локшынай, вяртаючы ёй першасны выгляд. І многае ўдалося аднавіць!

Але ж ці стануць столькі вазіцца чыноўнікі Мінюста з дакументамі ТЭНа? Марыя была ўпэўненая, што не.

Зазвінеў мабільнік. Нумар замежны, адцеміла Саматыя.

— Алё, — у яе голасе прагучала насцярожанасць.

— Марыя, гэта Тумбай, — старшыня ТЭНа стараўся стрымаць раздражненне, таму голас яго набыў гідкую з’едлівасць. — Марыя, ты не захварэла часам? З табой усё ў парадку?

— Збольшага ў парадку, хіба стамілася трошку, — Саматыя вырашыла не зважаць на тон начальства і ўспрымаць усе пытанні літаральна.

— Гэта заўважна, Марыя, — у голасе Тумбая пачуліся высокія істэрычныя ноткі. — Ты навошта посціш такія фоткі ў інстаграм? Ды яшчэ з такімі подпісамі?

Саматыя з палёгкай выдыхнула:

— А-а-а, вы пра гэта… Ну, я прыбяру подпіс. Хаця і не бачу ў ім вялікай бяды — вы ж самі ўсім журналістам распавядаеце, што да нас прыйдзе праверка з Мінюсту.

— Марыя! — на тым баку слухаўкі цяпер гырчэў раз’ятраны леў. — Ты прыбярэш не толькі подпіс, але і фатаграфію. Толькі ты магла дадумацца сфатаграфаваць дакумент, прызначаны для знішчэння, і апублікаваць яго ў інтэрнэце! Ты хоць разумееш, што пасля такога фота шродар проста не мае значэння?!

Саматыя вымкнула тэлефон — яна не жадала выслухоўваць абразы ад чалавека, які перад праверкай Мінюсту ўцёк за мяжу, а яе пакінуў тут падчышчаць хвасты.

Шкада, але фотку, здаецца, напраўду давядзецца прыбраць. Зрабіць зараз яшчэ адну такую самую не атрымаецца — настрой ужо сапсаваны…

Трэба набраць Буку, паскардзіцца сяброўцы на шэфа-підара. Бука перайшла ўжо з лагеру лесбі да “зялёных” — яна цяпер абаронца дрэваў, птушак і ваўкоў. Яна правільна зразумее, чаму Марыя называе шэфа підарам.

ЭПІЛОГ III. Чырвовы Кароль

Мой родны кут, як ты мне мілы…

Архімед

Свежыя круасаны пахлі так, што ажно галава ішла кругам. Ах, гэты салодкі водар свежай выпечкі з нотамі ванілі!

Шабаневіч адкусіў хрумсткую корачку слаёнага цеста, пад якой хавалася слодыч растопленага шакаладу. Цяпер яшчэ невялікі глыток моцнай кавы — і разумееш, што рай на Зямлі магчымы, хаця і ненадоўга.

Пісьменнік на хвіліну задумаўся і прадоўжыў выстукваць на клавіятуры тэкст свайго эсэ.

“Я не ўцёк, я не эміграваў, я не пакінуў радзіму. Я апынуўся ў выгнанні.

Так, я вымушана быў выкінуты за межы бацькаўшчыны, хаця і не збіраўся гэта рабіць.

Гэта не значыць, што я стаў менш любіць свой край. Гэта не значыць, што я здраджваю сваім чытачам, якія ў гэты цяжкі час засталіся ўдома.

Я ішоў разам з вамі на вулічных маршах, і мы разам патрабавалі адстаўкі тырана. Асабліва запомнілася мне адна жанчына, якая пазнала мяне падчас такога маршу. Яна падышла і сказала: “Напішыце пра гэта, каб усе ведалі”. І я абяцаў.

Я быў побач з вамі, калі ў нас кідалі святлошумавыя гранаты і стралялі гумовымі кулямі.

Я ўцякаў разам з вамі, калі на наша бяззбройнае шэсце наляталі, як груганы, сілавікі са шчытамі і дубінкамі.

Але цяпер маё месца тут, у Швейцарыі.

Я абяцаўся напісаць пра наша і ваша змаганне за свабоду.

І я выканаю гэтае абяцанне.

Але зрабіць гэта я магу толькі тут”.

Шабаневіч паставіў кропку і стомлена адкінуўся ў мяккім фатэлі.

Якія ўсё ж такі тут смачныя круасаны! Ці на іх смак так уплывае вольнае паветра швейцарскіх гор?

Менск, 2021

Апублiкавана 18.01.2022  09:18

Зміцер Дзядзенка. ЗВАНКОВЫ КАРОЛЬ, ВІНОВАЯ ПАНЯ (3)

(працяг; першыя дзве часткі там і тут)

Віновая Паня

Я хацеў бы спаткацца з Вамі на вуліцы

У ціхую сінюю ноч.

Джэк-вантробшчык

Адной рукой можна штурхаць перад сабой дзіцячы вазок, а другой — гартаць фотачкі ў Інстаграме. Скажы, багіня Дурга, як ты спраўлялася пры такой колькасці рук толькі з двума вачыма?

Марыя давала рады не толькі везці вазок, у якім спала Хрысця, ды зазіраць у смартфон, але яшчэ весці няспешную гутарку з сяброўкай Букай Лоскай.

У пашпарце Бука была запісаная як Вольга. “Аскабалкі мінулага жыцця”, — махала рукой яна.

Як і Марыя, Бука была пісьменніцай і сябрай ТЭНа. Як належыць моднай постмадэрновай творцы, псеўданім, які яна ўзяла сабе, быў амаль поўнай анаграмай аднаго з класікаў. Перастаўляеш літары — і атрымліваецца, што ты Бука Лоская! Як той казаў, сачыце за рукамі — і ніякага махлярства…

Цяпер яны няспешна ішлі па дарожцы парку і гэтак жа павольна, з доўгімі тэатральнымі паўзамі, размаўлялі. Інстаграм жа сам сябе не паглядзіць! А калі глядзіш Інстаграм, хутка адказваць проста не паспяваеш.

— І што ты надумала? Будзеш пераязджаць? — Марыя адарвала позірк ад смартфона, бо вазочак аб нешта зачапіўся. А, нічога страшнага — з-пад разбітай пліткі на дарожку вызірнуў корань дрэва.

Бука пераступіла перашкоду, якая прыпыніла Марыю з вазком, і задуменна прамовіла, бы снайпер, які вядзе ў скрыжаванні прыцэла абраную мішэнь:

— Я яшчэ ў роздуме. Вагаюся.

Выносістая, бы хваіна, Бука некалькі месяцаў таму выявіла, што стала лесбіянкай. Гэтае радаснае адкрыццё было ёй пасланае падчас міжнароднага літаратурнага фэсту ў Польшчы: пасля гарачай паэтычнай ночы з чытаннем вершаў, спяваннем песень і спажываннем неймаверна складаных кактэйляў Бука прачнулася ў адным ложку з чарнаскурай Трэмбі.

Па вяртанні дадому Бука пачала насіць замест ранейшых сукенак невыразныя шырокія штаны і віслыя швэдры. Яна пахудзела, і на раней круглым твары цяпер драпежна тырчаў нос.

Бука не магла дазволіць чалавецтву надалей жыць у няведанні таго ашаламляльнага здарэння, што адбылося з ёй. Таму яна напісала раман пра сваё новае каханне — сапраўднае, жаночае.

За жыццём Трэмбі Бука сачыла праз інтэрнэт — ва ўсіх сацыяльных сетках. Тая рабіла тое самае і ўжо некалькі разоў клікала Буку пераехаць да яе — удваіх ім, маўляў, будзе лепш, бо што гэта за адносіны на такой адлегласці, ды яшчэ з перашкодай у выглядзе дзяржаўных межаў…

Марыя ведала ад сяброўкі пра ўсе перыпетыі ейнага складанага міждзяржаўнага рамана.

— Правільна, не спяшайся, — працягнула яна размову пра пераезд. — Я на цябе разлічваю, на тваю падтрымку. Ты на з’ездзе ТЭНа павінна абавязкова выступіць.

Сяброўка працягвала ісці побач моўчкі. Потым, марудна выдзіраючыся з сіропу інтэрнэт-мэсэнджара, выціснула з сябе пытанне:

— А што, нешта здарылася хіба?

— А ты хіба не ведаеш? — у голасе Марыі гучала такое непрыхаванае здзіўленне, што Бука адарвала позірк ад смартфона і ўважліва паглядзела на яе. Потым адмоўна пакруціла галавой.

— Белазорца аднавілі ў ТЭНе, бо ён заплаціў усе запазычанасці. Цяпер ён плануе прыйсці на з’езд, каб там наладзіць бучу!

Звычайна непрыемныя навіны паведамляюць не такім трыўмфальным тонам, якім спартовыя каментатары крычаць “Го-о-ол!”, але Марыя не магла стрымацца. Яна першая даведалася такую сенсацыйную навіну і першая расказала пра яе сяброўцы!

Бука ўявіла, як Белазорац на з’ездзе стане кіраўніком ТЭНа і пачне змяняць арганізацыю пад сябе. На яе твары адлюстраваўся жах ад такой перспектывы, а нос нібыта яшчэ больш выцягнуўся, ператвараючыся ў ваяўнічую дзюбу.

— Не, не дапусцім! Толькі бой! — яна рашуча ўскінула галаву.

…На паркавую дарожку з бліжэйшага ясеня саскочыла вавёрка і паглядзела ўслед дзвюм паненкам з дзіцячым вазком, якія працягвалі свой няспешны шпацыр. Праўда, цяпер яны ішлі, горда ўзняўшы галовы, быццам над імі развінаўся нябачны баявы штандар. Але вавёрку гэта мала абыходзіла: ёй было важней, каб яны не надумалі вяртацца і перашкаджаць ёй, вавёрцы, скакаць па сваіх вавёрчыных справах.

Жалудовы Валет

Нас падзялілі — хто? Чужаніцы…

Містэр Хайд

Медзведзяватаму, мажному Георгію Варштацкаму было цеснавата ў кабінеце старшыні Саюза пісьменнікаў: тры працоўныя сталы на дваццаці квадратных метрах! Ды яшчэ сюды ж уплішчылі дзве шафы з дакументацыяй і кнігамі.

Неакуратна паварушы плячыма — і ўтворыцца тут апошні дзень Пампеі, загрувасціўшы падлогу бланкамі ды кніжкамі. Але без кніг ніяк нельга — пісьменнікі ж!

От раней у Саюза пісьменнікаў быў свой Дом — вялікі трохпавярховы будынак. Там хапала месца і на залы, і на рэстаран, і на прасторныя кабінеты для старшыні ды сакратароў… У такім кабінеце можна было танчыць, не пасоўваючы стол старшыні!

Вось толькі цяперашняя ўлада пісьменнікаў незалюбіла. Моцна незалюбіла. Таму забрала ў іх Дом з тымі самымі танцавальна-прасторнымі кабінетамі.

І даводзіцца цяпер кіраўніку пісьменніцкага Саюза туліцца ў гэтым нішчымным пакойчыку, дзелячы яго і з намеснікам, і з сакратаром.

Сюды ж прыходзяць і пісьменнікі. Хтосьці па старой памяці зазірае пагаманіць з калегамі пра сваё, літаратарскае — свае новыя кнігі, чужыя новыя машыны… Кагосьці ж прыносіць іншы вецер — заходзяць, каб абмеркаваць падрыхтоўку свайго твора для публікацыі ў часопісе. Бо старшыня Саюза пісьменнікаў Якуб Александровіч — яшчэ і галоўны рэдактар літаратурнага часопіса “Коска”.

Варштацкі зайшоў акурат для таго, каб абмеркаваць будучую публікацыю рамана ў “Косцы”. Раман насіў кароткую, але ёмістую назву — “Юр”.

— Гэта вельмі правільна, што вы ўзяліся друкаваць мой раман, — басавітым чмялём гудзеў ён. — У наш час усеагульнай страты шкалы каштоўнасцяў павінна быць нешта нармальнае — тое, што вяртае ўсіх да разумення, хто мы і дзе нашае месца ў гэтым свеце.

Александровіч правёў рукой па лысай галаве ад ілба да патыліцы, нібы адкрываючы ў мазгу нябачны словапрыёмнік для выказванняў Варштацкага.

— Што мы бачым цяпер? — працягваў наведнік, патэтычна ўздымаючы цяжкую руку жэстам, які скульптары любілі надаваць правадыру сусветнага пралетарыяту. — Разбэшчанасць, непераборлівасць… Нашыя дзяўчаты самі ідуць у ложак да гэтых чарназадых азіятаў, да брудных неграў! Але ж прыроду не падманеш. Навука ўжо даўно ўсё даказала: калі першы мужчына ў такой дзявулі быў негр ці азіят, то і дзеці яе будуць мець рысы таго самага негра або азіята. Тэлегонія — не прыдумка ілжэвучоных, а самы сапраўдны факт!

Варштацкі памахаў у паветры пальцам, пагражаючы нябачным ілжэвучоным, якія насмеліліся сумнявацца ў тэлегоніі. Потым прыгадаў, як мала вольнага месца ў кабінеце Александровіча, і троху сумеўся, працягваў ужо прыцішаным голасам:

— Я гэта ўсё паказаў, вядома ж, у мастацкай форме, але зрабіў устаўкі, дзе разважаю пра гэтую праблему. Наш народ губляе сваё спаконвечнае аблічча гэтак жа імкліва, як губляе мову. Але калі пра мову ёсць каму біць у званы, то пра небяспеку ператварыцца ў нацыю неграазіятаў акрамя мяне ніхто не піша. Быццам усім ці то мову заняло, ці то вочы заляпіла!

Александровіч не пярэчыў госцю і не спыняў яго. За гады кіравання пісьменніцкай арганізацыяй ён цвёрда засвоіў: калі пісьменнік пачынае выказвацца, яму трэба даць дагаварыць, бо ў гэтыя моманты творца прыпадабняецца да цецерука, які не чуе нічога, апроч уласнай песні.

Але Варштацкі сам спыніў хваласпевы свайму раману і здзіўлена паглядзеў на дзверы кабінета. Там паказалася маладзенькая сакратарка, чыё з’яўленне кожны раз шакавала прыхільніка тэлегоніі: валасы ў дзяўчыны былі пафарбаваныя ў ружовы і сіні колеры.

— Спадар Якуб, — праспявала яна мядовым галаском, — вы моцна заняты? Там прыйшоў хлопец, кажа, што хоча падаць заяву на ўступленне ў наш Саюз. Клічуць Андрэй Таксін…

Імя Александровічу нешта нагадала. Але! Гэта ж той хлопец, які напісаў скандальны раман пра ТЭН.

Кіраўнік Саюза пісьменнікаў зларадна пасміхнуўся: ён не любіў ТЭН, як дварняк не любіць канкурэнтаў, якія прыходзяць на ягоную тэрыторыю. Ну, навошта прыдумалі гэты ТЭН — было ж так добра, калі ўсе пісьменнікі сабраныя ў адным Саюзе…

І вось гэты Таксін адпомсціў канкурэнтам, паказаў усю іх нікчэмнасць і дробязнасць.

— Папрасі пачакаць пару хвілінак, калі ласка, — сказаў ён сакратарцы. — Мы хутка завершым гутарку, і я яго прыму…

Званковы Кароль

Калі ідуць на абардаж

І поўніць полымя прасцяг,

Да верху мачты экіпаж

Цвікамі прыбівае сцяг.

Джон Сільвер

З’езд ТЭНа набліжаўся няўхільна, як Армагедон.

Павел Белазорац рыхтаваўся да яго, адчуваючы сябе Напалеонам перад Тулонам: усё, што было дагэтуль — толькі падрыхтоўка, а наперадзе чакае светлы шлях да вяршыняў, бліскучыя перамогі і ззянне славы.

Калі рашучы дзень наступіў, Белазорац сустрэў яго ў белай кашулі, антрацытавым касцюме і барвовым гальштуку. Гама была падабраная з глыбокім сэнсам: каб было ўрачыста і каб падкрэслівала два асноўныя колеры — белы і чырвоны. Алюзія на сцяг і на колеры народных строяў.

Ён мусіў прыгожа і імпазантна выглядаць на трыбуне падчас выступу.

Белазорац крытычным вокам ацаніў сябе ў люстэрку, паправіў пасмачку, якая легла няроўна, і выйшаў на вуліцу. Там яго чакаў Барыс Крозін — паплечнік, аднапартыец, рэдактар сайта chrystos.by. Белазорац ведаў яго як чалавека не толькі крэатыўнага, але і надзейнага. Такога можна весці за сабой, не баючыся ўдару ў спіну.

Крозіна Павел планаваў таксама ўцягнуць у ТЭН, каб лягчэй было авалодваць свавольным пісьменніцкім аб’яднаннем. Далучэнне навічка да шэрагаў ТЭНа мусіла адбыцца акурат на з’ездзе.

— Ну што, пойдзем разам — на вялікі сход, па Бацькаўшчыну? — прывітаўся Белазорац цытатай з класіка.

Крозін маўкліва пагадзіўся: начальства сказала “па Бацькаўшчыну” — значыць, па яе і пойдзем.

Для з’езду ТЭН арандаваў залу ў Саюзе мастакоў. Іх вялікі будынак у цэнтры горада быў прыстасаваны пад правядзенне выставаў, таму меў велічэзныя залы. Прыемным бонусам быў рэстаранчык з ціхай інструментальнай музыкай, які ненавязліва прытуліўся за будынкам. “Няблага-няблага, — падумаў Крозін. — Пасля прыняцця ў ТЭН можна будзе зазірнуць, каб адзначыць падзею”.

Барыс агледзеўся: вакол іх з Белазорцам утварылася пустая прастора, якую іншыя нібыта баяліся парушыць. Крозіну адразу прыгадалася вока тайфуна, у якім гаспадаруе поўны штыль і спакой у той час, як па-за гэтым колам усё раве, становіцца старчма, узлятае да нябёсаў і ападае ў прадонне.

На іх глядзелі з падазрэннем, з насцярожанасцю, з недаверлівым здзіўленнем… Ад нейкай дзяўчыны ў віслым швэдры проста выпраменьвала абурэнне, быццам ад АЭС. Твар маладзёна з мушкецёрскай бародкай, які глядзеў на іх з пагардай, падаўся Крозіну знаёмым. Праз нейкі час ён успомніў — гэта быў Стас Жыткевіч, музыка і паэт, лідар гурта “Сэр Вантуз”. Побач з ім ганарыста ўздымаў галаву Вітаўт Шабаневіч, які дэманстрацыйна ігнараваў прысутнасць Белазорца.

Раптам да іх падляцеў жыццярадасны паэт Недасекаў — колішні апявальнік камсамолу, потым палітык, а цяпер пенсіянер-франдзёр:

— Павел! Рады цябе бачыць! А то тут пра цябе такое абы-што пішуць… Я за цябе, за цябе! І патрабаваў, каб ТЭН аднавіў цябе ў сваіх шэрагах.

Белазорац засяроджана паціснуў працягнутую руку і дапытліва зазірнуў у твар паэту:

— І вас рады бачыць, спадар Мікалай! Асабліва цяпер. Вашая падтрымка мне надзвычай дарагая і каштоўная, бо я планую вылучацца ў прэзідэнты. Хачу вас запрасіць у сваю каманду: ваш досвед і інтэлект будуць неацэнным унёскам у нашу агульную перамогу!

Твар Недасекава працягваў ззяць шчасцем ад сустрэчы, але, абаяльна ўсміхнуўшыся, франдзёр прасакатаў:

— Гэта ты малайчына! Трэба высока трымаць наш штандар і не здавацца. Толькі наперад, не зважаючы на ўсе перашкоды і бар’еры!.. Прабач, мне адысці трэба, яшчэ хачу тут аднаго чалавечка знайсці.

І Недасекаў знік у навакольным віры, быццам сом, які, вільнуўшы хвастом, залягае на дно. Але ён прарваў негалосную блакаду вакол Белазорца і Крозіна — цяпер і іншыя сябры ТЭНа не баяліся падысці і звярнуцца да скандальнага выкрывальніка “марксісцкага гей-лобі”.

Першым падышоў раманіст Паперскі з шырокай барадой на круглым твары і з такой жа неагляднай лысінай. Паперскі працаваў на замежнае радыё, атрымліваў добрыя ганарары, і на іх штогод выдаваў сваім коштам новую кнігу, якую ніхто акрамя ягоных сяброў не чытаў. Тым не менш ён упарта грукаўся ў дзверы літаратуры і цаніў такую ж упартасць у іншых. Белазорца ён стаў хваліць за прынцыповасць і за бязмежную любоў да радзімы.

“Павел усё ж тонка адчувае момант, — думаў Барыс, назіраючы, як новыя і новыя людзі падыходзяць парукацца з ягоным прыяцелем. — Ён выказаў тое, што многія думаюць, але асцерагаюцца сказаць. На гэта патрэбнае не толькі чуйка, але і адвага”.

Нечакана ў холе быццам пранёсся парыў ледзянога ветру. Праз купкі людзей ледаколам пёр невысокі кучаравы маладзён, і пісьменнікі расступаліся, бесперашкодна прапускаючы яго.

— Хто гэта? — ціха спытаўся Барыс.

На твары Белазорца праскочыла неўразумелая грымаса:

— А гэта і ёсць наш галоўны апанент — Андрэй Таксін, шэры кардынал гей-марксісцкага лобі.

Крозін прыгледзеўся, і яму падалося, што прысутныя проста не хочуць дакранацца да Таксіна. Так баяцца дакранацца да хворага, каб самому не падчапіць гэтую хворасць.

Ён падзяліўся сваім назіраннем з прыяцелем, і Белазорац павесялеў:

— Значыць, нашыя шанцы выраслі!.. Таксін нядаўна ўляпаўся ў скандал — напісаў раман “Прэмія”, дзе абліў памыямі сваіх жа калег. Вось гэтага яму не могуць дараваць.

І ў гэты момант міма Белазорца і Крозіна пранеслася, як цеплавоз, нейкая мажная фігура. З пранізлівым “А-а-а-а!” трэцяй актавы фігура падляцела да Таксіна і ўчапілася яму ў валасы.

— Э-э-э! — абурана, але ва ўнісон далучыўся Таксін, галава якога тузалася ва ўсе бакі, рызыкуючы адваліцца.

Некалькі чалавек кінуліся раздымаць гэты шумны дуэт. Атрымалася далёка не адразу, і Таксін відавочна не мог паручыцца за цэласнасць усіх сваіх органаў. Прынамсі, Барыс разабраў галасы, якія цікавіліся медпунктам, бінтам і зялёнкай.

— Хто гэта быў? — твар Крозіна ад здзіўлення выцягнуўся.

— Марыя Саматыя. Не зважай, яна заўжды такая — б’ецца з тымі, хто яе пакрыўдзіў, — Белазорца, здавалася, нішто не выводзіла з раўнавагі. — Кажуць, Таксін пра яе напісаў у сваім апошнім рамане, і яна гэтага не змагла яму дараваць.

— Значыць, мы можам разлічваць, што яна будзе на нашым баку?

— Не, яна абавязкова будзе супраць мяне.

Крозін асцярожліва агледзеў Саматыю, якая, яшчэ не астыўшы ад бойкі, цяжкімі крокамі баксёра-пераможцы ішла ў залу…

Нарэшце ўсіх запрасілі праходзіць, бо трэба ж пачынаць з’езд.

Чырвовы Кароль

Біце ў сэрцы іх, біце мячамі…

Дэвід Бэкхэм

Назіральнік, які мог бы агледзець залу з вышыні, скажам, столі, заўважыў бы, што ў гэтым памяшканні ёсць цэнтр сілы. Быццам прыцягнутыя магутным магнітам, згуртаваліся вакол Шабаневіча пара дзясяткаў хлопцаў і дзяўчат, гатовых, як той казаў, каменя на камені не пакінуць дзеля міру. У сэнсе, дзеля светлай будучыні, дзе ўсе будуць браты і сёстры, усе будуць паважаць адзін аднаго і, вядома ж, ніяк не будуць паважаць такога цемрашала, як Белазорац. Ды што там паважаць — такім абскурантам і месца-то не будзе!

Але пакуль што Белазорац таксама сядзеў у гэтай жа зале, на гэтых жа мяккіх крэслах з фіялетавымі спінкамі. І вакол яго таксама сабраліся свае прыхільнікі — Крозін, раманіст Паперскі ды яшчэ пара-тройка немаладых пісьменнікаў.

Колькасная перавага была яўна на баку Шабаневіча і яго групы. Але і Белазорац здавацца відавочна не збіраўся: ён памятаў, што з ім Бог, а значыць, будзе і перамога.

Шабаневіч ацаніў гэтае шаленства храбрых: будзе нялёгка. Прыйдзецца перацягнуць на свой бок “балота” — тых, хто не вызначыўся, хто прыйшоў на сход, каб назіраць, а не ўдзельнічаць у змаганні. А яны могуць заняць як адзін, так і другі бок.

З трыбуны тым часам даносіўся нізкі голас старшыні ТЭНа Тодара Тумбая:

— За справаздачны перыяд колькасць сябраў нашай арганізацыі змянілася наступным чынам: уступілі ў ТЭН…

Крозін адчуў сябе гледачом тэленавінаў: там таксама лічбы надояў ды ўраджайнасці ў цэнтнерах з гектара даўно з’елі чалавека з ягонымі прыватнымі радасцямі і смуткам. “Няўжо гэта з’езд пісьменнікаў — тых, хто піша пра чалавечую душу?” — глядзеў ён з недаверам то на выступоўцу, то на прысутных.

Адна за адной з трыбуны гучалі лічбы — пра колькасць новых чальцоў, выдадзеных кніг, праведзеных семінараў. Шабаневіч, як і большасць прысутных, не ўслухоўваўся: усе ведалі, што самае важнае будзе пазней.

І нарэшце дачакаліся.

— Асобна хацелася б спыніцца на асобе Паўла Белазорца, якога мы выключылі з шэрагаў ТЭНа за нявыплату ўнёскаў, але нядаўна ён пагасіў запазычанасць і хоча, каб яго аднавілі ў нашай арганізацыі.

Зала ўхвальна зашумела.

— Я не адзін, — крыкнуў з месца Белазорац. — Вы шмат вартых людзей выключылі, не разабраўшыся.

— Павел, не парушайце парадак, калі ласка, — Тумбай строга паглядзеў у яго бок. — Так, мы выключылі каля пяці чалавек за нясплату ўнёскаў, але апошнім часам гучаць абвінавачанні, што зрабілі гэта, не разабраўшыся ў сітуацыі. Таму прагучала прапанова аднавіць у складзе ТЭНа выключаных, у тым ліку Белазорца. Якія ёсць прапановы? Хто хоча выказацца?

У задніх шэрагах пачулася бадзёрае ажыўленне. Падскокваючы як мячык, да сцэны міма Шабаневіча пасунуўся немалады таўставаты мужчына. Пінжак ён купляў яўна ў тыя часы, калі быў худзейшы — цяпер вопратка на жываце не сыходзілася.

— Я лічу самым важным і надзённым на сёння пытанне выпраўлення імёнаў. Мы як літаратары мусім гэта разумець найбольш востра, — пачаў ён, адсопваючыся ад хуткай хады. — Мы забыліся на сваё гордае найменне “літвіны” і называемся нейкімі “белымі рускімі”. Гэта каланіяльная назва, якой мы павінны пагарджаць і пазбягаць яе. Мы літвіны, і дзяржава нашых продкаў Вялікае Княства Літоўскае. Каб забіць нашую памяць пра гонар продкаў, расейскія цары ад Кацярыны да Мікалая Палкіна забаранялі называць наш край Літвой і прыдумалі нейкую Белую Русь. Гэтым яны хацелі прывязаць нашую зямлю да сваіх уладанняў — бач ты, Вялікая, Малая і Белая Расія. Не! Скулля! Сапраўдны нашчадак ВКЛ ніколі не пагодзіцца называцца “белым рускім”, бо гэта кактэйль, а не назва нацыі.

— Прабачце, вы па тэме штосьці можаце сказаць? — уклініўся ў паўзу Тумбай.

— Не перапыняйце, калі ласка! Я вас не перапыняў, — з апломбам адказаў прыхільнік літвінства і працягнуў: — Ніякіх “белых рускіх”, ніякіх прыдуманых “спадароў”! Нашым сапраўдным спаконвечным зваротам было і будзе толькі “пан” і “пані”. Мы не павінны паддавацца на русіфікатарскія правакацыі. Не павінны шанаваць усіх гэтых псеўдапісьменнікаў, якіх хвалілі ў савецкія часы, — усіх гэтых Брылёў, Караткевічаў і Бураўкіных. Бо мы разумеем, у якую бездань яны нас усіх вялі… Так пераможам, бо з намі Бог і святы Казімір!

Таўстун узняў кулак у ротфронтаўскім вітанні і з выглядам трыумфатара вярнуўся ў свой задні шэраг. Здзіўленыя позіркі прысутных ён высакамерна ігнараваў.

— Так, — перапыніў няёмкую паўзу Тумбай. — Можа, хтосьці хоча выказацца па парадку дня?

Званковы Кароль

Ой у нядзельку параненька

Узышло сонца хмарненька,

Узышло сонца над борам,

Па-над Селецкім таборам…

Прагноз надвор’я ад Настрадамуса

Белазорац быў сабраны і гатовы даць бой сваім праціўнікам. Ён засяроджана і неадрыўна глядзеў на трыбуну, дзе выступала Бука Лоская, быццам гіпнатызуючы яе. Але гіпнатычных здольнасцяў Белазорцу, відаць, бракавала: выступоўца працягвала пляжыць яго пазіцыю.

Бука разлівалася салаўём:

— Мы абараняем правы ўсіх людзей, незалежна ад іх палітычных поглядаў, сэксуальных пераваг, гендэрных самавызначэнняў. Гэта пазіцыя міжнароднага аб’яднання, куды ўваходзіць наш ТЭН, і яна была прынятая на міжнародным з’ездзе. Калі парушаць правы Белазорца, мы будзем абараняць і іх… Але пакуль што мы бачым процілеглую сітуацыю: чалавек, які хоча стаць сябрам ТЭНа, не пагаджаецца з тымі пастулатамі, на якіх грунтуецца наша аб’яднанне. Таму я хачу спытацца: Белазорац, вы не паблыталі арганізацыю? Як кажуць у народзе, у чужую парафію са сваім звычаем не ходзяць!

Азірнуўшыся, Белазорац пабачыў, як група вакол Шабаневіча радасна запляскала ў ладкі. Ён абвёў вачыма залу: сёй-той далучыўся, але без вялікага энтузіязму. Большасць быццам чакала, што і як адкажа сам Белазорац.

Заўважылі гэта і ў кампаніі Шабаневіча. І на трыбуну, як на амбразуру, кінуўся Стас Жыткевіч, ваяўніча выставіўшы наперад сваю мушкецёрскую бародку.

— Прашу слова, прашу слова! — гучна казаў ён па дарозе да трыбуны. Тодар Тумбай паблажліва-лагодна ківаў: “Анягож”.

Белазорац насцярожыўся, але, пачуўшы словы Стаса, расслабіўся: такога аратара можна было не баяцца. Музыка прывык прамаўляць перад сваімі прыхільнікамі, выкарыстоўваючы слэнгавыя слоўкі. Адно з іх зараз і зачапілася за язык Жыткевіча, улазячы, дзе трэба і не трэба.

— Мы з’яўляемся тупа дэмакратычнай арганізацыяй, гэта значыць, меншасць падпарадкоўваецца рашэнню большасці, так? Акрамя таго, мы тупа бярэм на сябе абавязкі перад міжнароднай супольнасцю, так? А калі нехта тупа з гэтым не пагаджаецца, то мы тупа выключаем яго са сваіх шэрагаў. Таму мая пазіцыя такая: давайце будзем рабіць тупа прыгожа і правільна.

Белазорац прыклаў рукі да рота, зрабіўшы імправізаваны рупар, і голасна абвясціў:

— Тупа падтрымліваю аратара!

Пад агульны рогат Жыткевіч, сумеўшыся, сышоў з трыбуны. А яго месца заняў сам Белазорац, якому старшыня даў слова з яўнай неахвотай.

— Сябры! — пачаў сваю прамову скандальны хрысціянін-літаратар. — Вы чулі маіх апанентаў: яны лічаць, што мне не месца ў шэрагах ТЭНа. Я не настолькі крыважэрны і не стаўлю пытанне рубам: альбо яны, альбо я… На маю думку, ТЭН апошнім часам займаецца не тое каб другаснымі, а хутчэй — неактуальнымі для нас праблемамі. У той час, калі востра стаіць пытанне пра выжыванне нацыі, пра захаванне культуры, ТЭН заклапочаны субкультурамі, якія сведчаць хутчэй пра дэкаданс, чым пра культурны ўзлёт. Прыгадайце Залаты век нашай культуры — шаснаццатае стагоддзе: кнігадрукары, асветнікі, перакладчыкі… Францішак Скарына, Васіль Цяпінскі, Сымон Будны, браты Мамонічы — вось хто нёс і пашыраў у нас еўрапейскую культуру. І ўсе яны звязаныя з хрысціянствам, з верай у Госпада нашага. І ўся нашая культура грунтуецца на Бібліі — без гэтай кнігі яе ўявіць проста немагчыма. А што нам прапануюць узамен?

Задаўшы пытанне, Белазорац агледзеў залу, але адказваць яму ніхто не спяшаўся. Аднак ён трымаў паўзу, пакуль не пабачыў, што Шабаневіч штосьці прашаптаў суседу і той, з гатоўнасцю кіўнуўшы, хацеў нешта крыкнуць. Апярэджваючы саперніка, Белазорац працягнуў:

— Пад выглядам еўрапейскіх каштоўнасцяў нам прапаноўваюць брыдкую і непрыхаваную распусту! Не трэба рабіць выгляд, што нашы еўрапейскія продкі аддавалі свае жыцці ў шматлікіх войнах за гендар і фемінізм — гэтымі рэчамі яны пагідзіліся б займацца… Я заклікаю ўзгадаць, што ТЭН — гэта найперш аб’яднанне літаратараў. Таму давайце вернем арганізацыю да абароны культуры, а не да апраўдання грахоў. Творчасць, Энергія, На-ра-тыў! Творчасць, Энергія, На-pа-тыў! Творчасць, Энергія, На-ра-тыў!

Апладысменты засведчылі, што зала яўна сімпатызавала Белазорцу. Пенсіянер-франдзёр Недасекаў нават падняўся, каб Павел мог пабачыць, як ён апладуе.

(заканчэнне будзе)

Апублiкавана 14.01.2022  18:00

Зміцер Дзядзенка. ЗВАНКОВЫ КАРОЛЬ, ВІНОВАЯ ПАНЯ (2)

(працяг; пачатак тут)

Званковы Кароль

Не глядзі на мяне сумным позіркам,

Прыпыніўшы затоены крык.

Кат сталічнага места Вільні

Анжаліна прагаварыла:

— Я ў душ схаджу, а то ўся мокрая, а ты паляжы пакуль.

Павел згодна прамычаў, адсопваючыся пасля любошчаў.

Дзяўчына паднялася з канапы і, грацыёзна круцячы клубамі, выйшла з пакоя.

Калі б тут быў Крозін, ён бы наўрад ці пазнаў у гэтай спакушальнай Евінай спадкаемцы тую акулярыстую дзяўчыну з куртатым хвосцікам, якая на сходзе прапаноўвала назву для партыі. Надта вялікі быў кантраст паміж той невыразнай дзяўчынай і гэтай — толькі што не мадэллю са старонак “Плэйбоя”.

Аднак Крозіна ў кватэры не было. Тут увогуле былі толькі Павел і Анжаліна. Свае адносіны яны ад іншых хавалі, сустракаліся цішком, на партыйных сходах трымалі дыстанцыю.

Аддыхаўшыся, Белазорац перабраўся да камп’ютара і пачаў перачытваць на маніторы тэкст, раз-пораз уносячы праўкі. Апранацца пры гэтым ён і не падумаў.

Анжаліна вярталася пасля душу, весела напяваючы песеньку:

А ў Канстанцінопалі

Патрыярх сярдзіт.

Ад яго хаваецца

Ў кустах мітрапаліт,

Думае, што ў баці

Паехалі глузды —

Як спаймае ў хаце,

Можа даць…

— Зноў блюзнерыш, кашчунніца? — Павел адарваўся ад манітора і паглядзеў на яе з дакорам. — І не сорамна табе? Дзе ты гэтую лухту падчапіла?

— Ай, не памятаю, дзе. Лічы, што гэта сучасны фальклёр.

— Фальклёр — гэта народная памяць, у якой хаваецца мудрасць стагоддзяў. А ў тваіх гігіканьках ніякай мудрасці няма, лухта… Да таго ж, там яшчэ і маскальскі мат! Ты хіба не ведаеш, што ў нашай мове мату няма, а нам яго навязалі ўсходнія суседзі? — Белазорац запытальна ўперыў погляд у сяброўку.

— Лухту ты, Паўлік, вярзеш — гэта я табе кажу як філолаг. Усё ў нашай мове ёсць: і мат, і кленічы, і назвы для самых саромных органаў і дзеянняў.

Белазорац цяжка ўздыхнуў. Ну, як можна спрачацца з жанчынай? Ты ёй кажаш сваё важкое слова, а яна табе ў адказ — тры!

— Ідзі лепш глянь, які я тэкст падрыхтаваў, — паспрабаваў ён пераключыць увагу.

— Ты мне яго пачытай, — дзяўчына пакорпалася ў сваёй касметычцы, шукаючы грабеньчык, і занялася расчэсваннем валасоў.

— Увесь? — у голасе Паўла мяшаліся сумнеў і надзея.

— Выбраныя месцы, самыя моцныя, як ты лічыш.

— “На Беларусі Бог жыве”, — сказаў паэт і не памыліўся. Менавіта ў нас, на нашай зямлі сёння вырашаецца, бадай што, лёс усяго чалавецтва. Па нашай зямлі праходзіць сёння францір — пярэдні край барацьбы за мараль, за чалавечую душу.

І гэта не таму, што мы, беларусы, нейкія асаблівыя людзі. Не таму, што Беларусь — нейкая асаблівая зямля. Але гэты пярэдні край заўсёды праходзіць праз душу сапраўднага хрысціяніна.

Узорам такога краю стала пісьменніцкая арганізацыя — ТЭН, дзе рэй захапілі і вядуць сілы амаральныя. Гэта гей-марксісцкая групоўка, лабістам якой з’яўляецца Андрэй Таксін. Яго брат Мікалай — вядомая ў гей-колах асоба. З падачы Таксіна гей-групоўка атабарылася ў памяшканні ТЭНа, выдае там свой амаральны часопіс, праводзіць абуральныя для хрысціян фотавыставы.

Як і належыць хрысціяніну, я шкадую грэшнікаў, але не магу пагадзіцца з прапагандай граху, што я і выказаў кіраўніцтву ТЭНа — нагадаю, пісьменніцкай (!) арганізацыі.

Нагадаю, што ТЭН расшыфроўваецца вельмі проста і ясна — Творчасць, Энэргія, Наратыў. Нідзе, ні ў адным з гэтых словаў няма нават драбнюткага намёку на амаральнасць і абарону граху.

Набліжаецца справаздачна-выбарны сход ТЭНа, і я лічу неабходным абраць на ім новага старшыню арганізацыі. Гэта павінен быць чалавек, які памятае, што пісьменнікі заўжды былі сумленнем нацыі, што яны стаялі на пярэднім краі барацьбы за чалавечую годнасць, а не прапагандавалі амаральныя паводзіны”.

Павел настолькі захапіўся чытаннем, што не заўважыў, як Анжаліна ціхенька падышла ззаду. Гарачы шэпт апёк яго левае вуха:

— Бачу, што ТЭН і гей-лобі цябе ўзбуджае прынамсі не менш, чым я — ты ўжо ўвесь у боегатоўнасці. Працягнем?

Яе рука ахапіла напяты мужчынскі чэлес, быццам узнятае дзяржальна пераможнага сцяга.

Белазорац павольна павярнуўся, адводзячы яе руку, і пацягнуў дзяўчыну на канапу, дзе скамечаная прасціна яшчэ захоўвала памяць пра іх блізкасць.

Ён не стаў тлумачыць, што ўзбуджае яго зусім не ТЭН ці нейкае там геймарксісцкае лобі. Яго ўзбуджаў уласны тэкст — востры, адточаны, стылёвы, геніяльны. Бо толькі ў безумоўна геніяльнага аўтара можа нарадзіцца такі геніяльны тэкст…

Калі яны чарговы раз перасталі збіваць і камечыць прасціну, Анжаліна запыталася:

— Нашто ён табе?

— Хто? — не адразу дапяў Белазорац.

— Ды гэты ТЭН. Ты ж не проста так пайшоў у атаку…

Павел памаўчаў, узважваючы, колькі і чаго можна агучыць. Урэшце павольна загаварыў, быццам пацягнуў заслону, паступова адкрываючы перад тэатральным гледачом сцэну:

— У наступным годзе будуць прэзідэнцкія выбары, ты ж памятаеш? Але пачынаць выбарчую кампанію трэба чым раней — можна ўжо нават цяпер. Лічы, што я сваю выбарчую кампанію пачаў.

Чырвовы Кароль

Ты не чакай — сюрпрызаў не будзе…

Невядомы цыркавы фокуснік

У пустой тэатральнай зале панаваў таямнічы паўзмрок. На асветленай сцэне былі двое — маладая жанчына ў белай блузцы і джынсах і мужчына ў джынсах і чырвонай футболцы з малюнкам электрагітары і надпісам Rock Cafe.

— Што ж мы цяпер будзем рабіць, Пятро? — патэтычна завывала жанчына.

— Няма цяпер ніякіх “мы”, — гучна ўздыхаў у адказ яе партнёр.

Акторы рэпетавалі спектакль па п’есе Вітаўта Шабаневіча. Аўтара запрасіў на рэпетыцыю пастаноўшчык — малады актор тэатра, які спрабаваў свае сілы ў рэжысуры. Цяпер ён сядзеў побач, раз-пораз раўніва пераводзячы позірк са сцэны на Вітаўта: ці бачыць аўтар, як далікатна абышліся з творам, перакладаючы яго на мову тэатра?

Шабаневіч не меў аніякіх заўваг, яму ўсё падабалася. Ён не адчуваў, што сядзіць у пустой зале. Яму здавалася, што крэслы навокал запоўненыя самай патрабавальнай публікай — тэатральнымі прывідамі, ценямі актораў папярэдніх пакаленняў, якія гралі на гэтай сцэне і дваццаць, і пяцьдзясят, і сто гадоў таму. Гэтая публіка таксама з прыхільнасцю сачыла за дзеяй, якая разгортвалася перад ёй.

Аўтар схіліў галаву да рэжысёра і шэптам спытаўся:

— А ў гэтай саколцы артыст і ў самім спектаклі будзе граць? Мне падабаецца — яна вельмі пасуе вобразу, які я задумваў.

Рэжысёр крытычна паглядзеў на мужчыну на сцэне і паважна прагаварыў:

— Я яшчэ абмяркую з мастаком, але думаю, што будзе калі не гэтая футболка, дык штосьці падобнае.

Шабаневіч падзякаваў рэжысёру і, спаслаўшыся на важную сустрэчу, развітаўся.

У фае ён нечакана нос у нос ледзь не сутыкнуўся з Валянцінай — загадчыцай літаратурна-драматычнай часткі тэатра. Вітаўт расплыўся ў радаснай усмешцы: яна была адной з яго музаў. Менавіта яна калісьці прывяла яго ў тэатральны свет: прапанавала перарабіць адну з яго аповесцяў і паставіць на сцэне.

“Мая Мельпамена”, — называў яе Вітаўт у хвіліны блізкасці. Так, бліскучы тэатральны свет хутка зблізіў іх: Валянціна апекавалася маладым творцам — і даапекавалася да ложка.

У адказ на фразу пра Мельпамену яна праводзіла рукамі па сваіх баках і казала: “Не Мельпамена, а Талія”. І радасна смяялася са свайго жарціка.

Першы раз Вітаўт не зразумеў, пра што ідзе гаворка, і каханка патлумачыла яму: “Мельпамена — муза трагедыі, Талія — муза камедыі. Няўжо ты не ведаеш, што жанчыны больш любяць павесяліцца і пасмяяцца?”

Так, Валянціна была хроснай маці яго першай п’есы. Другую і трэцюю Вітаўт прапаноўваў тэатрам ужо сам: у Валянціны на той час з’явіліся іншыя ўлюбёнцы, з якімі яна бегала гэтаксама, як раней з ім.

— Віця! — радасна ўскрыкнула колішняя каханка і падставіла шчаку для пацалунку. Схіліўшыся, Вітаўт дзюбнуў яе шчаку, якая салодка пахла нейкімі парфумамі.

— А гэта Сяржук, знаёмцеся! Ён вельмі таленавіты, будзем у тэатры ставіць п’есу па яго кнізе, — Валянціна працягвала шчабятаць, аніколькі не бянтэжачыся, што знаёміць колішняга каханка з цяперашнім. Маўляў, было — і было, не замарочвацца ж цяпер з гэтай нагоды…

Сяржук быў невысокім шчуплым брунэтам з багемнай трохдзённай шчацінай на твары. Яго круглыя вочы глядзелі на свет з нязводнай цікаўнасцю, быццам у галчаняці.

Творцы кісла паціснулі адзін аднаму рукі, пасля чаго Вітаўт зноў цалкам перанёс сваю ўвагу на Валянціну. Сяргей, здавалася, не меў нічога супраць таго, што яго пакінулі ў спакоі: ён моўчкі працягваў назіраць.

— Ну, як ты? Я ведаю, што ў нас ставяць тваю новую п’есу, — Валянціна не спынялася, гаворачы адначасова за ўсіх траіх прысутных. Яна нібыта не заўважала напружанасці, якая вібравала паміж мужчынамі. Або наадварот — заўважыла, таму і здымала гэтае напружанне сваім чыгірыканнем. — У Сержука таксама цудоўны твор — думаю, сцэнічны поспех нам гарантаваны… А ў цябе ўсё нармальна? Я чытала, што ў вашым ТЭНе нейкія сваркі пачаліся — камусьці не спадабалася, што там геі ёсць. Дзіўныя людзі! Яны думаюць, быццам можна прыняць нейкую пастанову — і геяў не будзе. Куды яны падзенуцца! Ды сярод тэатральных, можа, кожны трэці гей. І гэта ніякімі пастановамі ды артыкуламі не адменіш!

Вітаўт пагадзіўся:

— Вядома, не адменіш. Гэты скандал хутчэй выкліканы тым, што ў нас перавыбары кіраўніцтва набліжаюцца. Вось некаторым крыкунам і карціць узляцець на Алімп на скандальнай хвалі… Але прабач — не маю зараз часу: спяшаюся на важную сустрэчу. Вельмі рад быў пабачыцца, сустрэнемся на разе.

І пасля Валянціны звярнуўся да яе новай улюбёнай цацкі:

— Рады быў пазнаёміцца. Думаю, нам будзе што абмеркаваць. Але як-небудзь пазней.

У Сержука ад пачутага недаўменна паплыло ўверх брыво, але Шабаневіч не стаў сачыць за яго мімікай, а хутка пайшоў да выхаду.

Віновая Паня

Павінна ж быць і ў зайца радасць!

Крыштап Радзівіл пасля няўдалага палявання

У індусаў ёсць вельмі шанаваная багіня Дурга — яе малююць з дзесяццю, а то і з дваццаццю рукамі.

Паненка гэтая, трэба сказаць шчыра, вельмі своеасаблівая. З аднаго боку, яна жорсткая і патрабуе крывавых ахвяраў, у тым ліку чалавечых.

З другога — апякуецца парадзіхамі і прыходзіць, каб усталяваць раўнавагу і гармонію. Інструменты для ўсталявання міру і спакою дзесяцірукая Дурга заўжды мае пры сабе: трызуб Шывы, баявы дыск Вішну, лук Ваю, паліцу Індры і гэтак далей. Каб ніхто не сумняваўся ў яе здольнасці ўсталяваць гармонію, багіня прыязджае на гімалайскім тыгру.

Карацей, сапраўдная жанчына, у якой разгон ад мілай кіскі да тыгрыцы такі, што без мікраскопа і не ўгледзіш.

І самае галоўнае, паўтаруся, дзесяць рук, каб усё можна было паспець і з усім справіцца.

Марыя часам адчувала сябе новым зямным увасабленнем індыйскай багіні — хіба што рук у яе было ў разы менш. Але ж нават з парай рук яна неяк давала рады і згатаваць абед на ўсю сям’ю, і дагледзець Хрысцю, і папрасаваць мужаву вопратку… А таксама — пісаць вершы, займацца перакладамі, выданнем кніг, арганізацыяй прэзентацый і літаратурных вечароў, шчыраваць у ТЭНе…

Ці дала б з гэтым усім рады Дурга без лішніх пар рук? Вялікае пытанне.

Калі зазвінеў мабільнік, Марыя акурат мяняла Хрысці абгаджаны падгузнік. Ад скарыстанага памперса пах стаяў такі, што хоць сякеру завесь.

Зірнуўшы на мабільнік, жанчына пабачыла на экране імя абанента — “Радыё Вольнасць”.

“Умеюць журналісты выбраць правільны час”, — падумала яна, згортваючы смярдзючы падгузнік. Вырашыла, што журналісты цяпер не самае важнае — пачакаюць або ператэлефануюць.

І сапраўды ператэлефанавалі, калі Марыя ўжо пераапранула дачку і рукі яе былі вызваленыя. (Дзе ты, Дурга?)

— Марыя, вас турбуюць з Радыё “Вольнасць”. Мы хочам звярнуцца да вас як да прадстаўніцы кіраўніцтва ТЭНа. Вы ж, пэўна, чыталі тэкст Белазорца пра сітуацыю ў вашай арганізацыі. Што вы пра яго думаеце? — голас журналіста гучаў адстаронена, быццам марсіянін цікавіўся ў яе, што азначае тое ці іншае незразумелае яму слова.

— Гэта абуральнае сярэднявечнае цемрашальства. Дзіўна, што ў наша ХХІ стагоддзе ў Еўропе знаходзяцца публічныя асобы, якія выказваюць такія думкі.

— Але Белазорац лічыць неабходным змяніць кіраўніцтва ТЭНа на бліжэйшых выбарах…

Гэтая непрыемная фраза абудзіла ў душы Марыі мацярынскі інстынкт. Так, ТЭН быў гэткім самым яе дзіцем, як і Хрысця. З iм яна ладзіла вечарыны, праз ТЭН ішлі гранты на выданне кніг. Пару гадоў таму Марыя займалася рамонтам у тэнаўскім офісе: сама выбірала і ўнітаз, і кафлю ў прыбіральню, сама сачыла за будаўнікамі, якія расказвалі ёй пра “фронт работ”.

Усе гэтыя ўспаміны і пачуцці падняліся з глыбіні яе душы і памяці, быццам неасцярожнае пытанне ўскаламуціла дагэтуль спакойную ваду размовы.

— Вядома, кожны лепш ведае, як яму рэарганізаваць ТЭН. Усе лезуць са сваімі парадамі — і жук і жаба. Толькі меркаваннем саміх тэнаўцаў ніхто не цікавіцца. І вам, журналістам, таксама цікавей паслухаць Белазорца, якога выключылі з ТЭНа за нясплату сяброўскіх складак! Не яму вырашаць, якім будзе ТЭН!

— Дзякую вам за размову, — журналіст захоўваў халодную закансерваваную карэктнасць.

Жалудовы Валет

Ад прадзедаў спакон вякоў

Мне засталася спадчына.

Караль Станіслаў Радзівіл — “Пане Каханку” 

“Грошы любяць цішыню”, — гэтую нескладаную максіму Андрэй Таксін любіў паўтараць у размове з братам.

— Якая ж цішыня, калі ты лезеш раздаваць інтэрв’ю? — Коля гарачыўся і павышаў голас.

Ён патэтычна ўскідваў рукі, нібы Лаакаон, які спрабуе скінуць з сябе нябачных змей. Пры гэтым Коля ў адрозненне ад атлетычнага траянца быў худым і высокім. Дый наконт сыноў перспектыва была ніякая…

Коля працягваў хадзіць па пакоі, мітусліва мяняючы напрамкі каля аднаму яму зразумелых рэперных кропак: стол — акно — дзверы — люстэрка — канапа… Дзякуй богу, у студыі, дзе яны з братам вялі размову, ставала месца для такога маршруту.

Гэтую студыю здымала арганізацыя, якая займалася абаронай правоў людзей з гендэрна неадназначнай ідэнтычнасцю. (“Нельга казаць — сэксуальныя меншасці, бо гэта непаліткарэктна і гучыць абразліва: быццам нас мала, і на нас можна не зважаць”, — тлумачыў Коля брату). Зарэгістраваць такое грамадскае аб’яднанне было нерэальна, таму фармальна студыю здымаў грамадзянін Мікалай Таксін, то бок — Коля.

На правах фармальнага арандатара Коля часам выкарыстоўваў студыю для сваіх прыватных мэтаў. Цяпер ён выцягнуў сюды брата, каб пагаварыць сам-насам на сваёй тэрыторыі.

Андрэй уладкаваўся на канапе зручней, закінуў нагу на нагу і запаліў цыгарэту. На Колю ён, здавалася, не звяртаў аніякай увагі.

— Гэта іншае, — нарэшце спакойна прагаварыў ён, задуменна гледзячы на высокую столь.

— Як жа іншае? — брат тэатральна пляснуў у далоні. — Мы з табой запланавалі адкрываць кавярню, а ты тут займаешся нейкімі асабістымі разборкамі, друкуеш раман. А потым з’яўляецца гэты артыкул Белазорца, дзе нас з табой увогуле мяшаюць з гаўном!

Андрэй з насмешкай зірнуў: яго заўсёды забаўляла гэтая патэтычнасць брата, але выказваць услых свае адносіны ён не хацеў — брат ужо дарослы чалавек, хай сам разбіраецца са сваімі прусакамі.

— Вядома, гэта іншае, — у яго тоне з’явілася паблажлівасць, быццам дарослы тлумачыў неразумнаму дзіцяці нешта агульнавядомае. — Гэта рэклама, да таго ж дармовая.

— Табе?

— Нам, бізнэсу. Нашай кавярні. Няма лепшай рэкламы, чым скандал — пра гэта ўсе напішуць і раскажуць. А потым мы гэтую папулярнасць і скандальнасць яшчэ падагрэем чуткамі пра кавярню, калі яе адкрыем.

Кавярня была блакітнай, запаветнай марай Колі. Для яго гэта быў не толькі бізнэс: ён марыў стварыць з “Дэ Квінсі” (так яна мелася называцца) нешта накшталт парыжскага кафэ-шантана. Там збіралася б прагрэсіўная вольналюбная публіка, там ніхто не касавурыўся б на пацалункі двух хлопцаў, там маглі б выступаць літаратары і музыкі…

Цяпер да ажыццяўлення гэтай мары заставаўся адзін крок. Саноўную дапамогу мусіў аказаць Андрэй. Як сябра ТЭНа ён падаў заяўку на грант для стварэння арт-прасторы: браты вырашылі, што замежныя фонды не абяднеюць, калі прафінансуюць пачатак дзейнасці кавярні. Заяўка яшчэ не была ўзгодненая, але Андрэй не сумняваўся ў поспеху.

І Коля вельмі разлічваў, што прагнозы ягонага старэйшага брата не падвядуць.

Аднак цяпер нейкае глыбіннае пачуццё сігналізавала яму, што апошнія дзеянні Андрэя пагражаюць аддаліць увасабленне гэтай мары. Штосьці тут было не так.

— А артыкул Белазорца не пашкодзіць?

— Ты што! — у голасе Андрэя не было ні ценю сумневу. — Наадварот, дапаможа. Мы зможам з доказамі ў руках тлумачыць, што арт-прастора нам неабходная для таго, каб прапагандаваць нормы талерантнасці ў грамадстве, дзе яшчэ дзейнічаюць такія рэакцыянеры, як Белазорац. Гэта нават нам плюс! Мы пакажам, што нас ціснуць з двух бакоў — гамафобная ўлада і гамафобныя апазіцыянеры.

Коля няўпэўнена пасміхнуўся.

Чырвовы Кароль

Павінна ж быць і ў зайца радасць.

Усяслаў Чарадзей

Раніца — гэта кава і цыгарэты. Джармуш у назве свайго фільма вельмі ўдала сфармуляваў шторанкавую патрэбу кожнага мыслячага чалавека.

Шабаневіч залічваў сябе да мыслячых. Значыць, кава і цыгарэты ўваходзілі ў яго абавязковы рацыён.

Апошнім часам да іх дадаўся ранішні маніторынг сацсетак — вядома, гэтым маніторынгам не наясіся, але бадзёрыць не горш. Вітаўт загружаў у пашуковік сваё прозвішча і чытаў, што пра яго пішуць.

Пісалі часта. Каб пра яго не забывалі, Шабаневіч узяўся весці блог на адным з інфармацыйных сайтаў, назваў “Нью-Шабанюкі” — весела і з налётам інтэлектуалізму. Словам, постмадэрн.

Чытачы адгукаліся — і на яго кнігі, і на калонкі. У блогу водгукаў было больш — дык калонкі і выходзілі часцей за кнігі.

Але цяпер Шабаневіч шукаў водгукі на свой нядаўні раман. Твор быў пра адвечны боль кожнага мясцовага літаратара на працягу апошняга паўстагоддзя — пра мову.

Гэтая тэма была своеасаблівым знакам ініцыяцыі, маркерам даросласці. Напісаў твор пра тое, як табе баліць за мову, — прайшоў ініцыяцыю, можаш лічыцца Сапраўдным Пісьменнікам. Не напісаў — значыць, не адчуваеш, дружа, галоўны нерв эпохі.

Шабаневіч ганарыўся тым, што вытрымаў іспыт на званне Сапраўднага Пісьменніка. Уласны раман яму вельмі падабаўся.

А вось сярод чытачоў раман даспадобы прыйшоўся далёка не ўсім. Знайшлася такая падступная гадзюка нават сярод тых літаратараў і крытыкаў, якім Шабаневіч даслаў раман напярэдадні выхаду. Ён-то думаў, што ўсе будуць у захапленні ад падачы тэмы, ад таго, колькі рэмінісцэнцый і схаваных цытат з класікі ён “зашыў” у свой твор.

І большасць першых чытачоў насамрэч усё гэта адзначылі ў сваіх водгуках, якія суправаджалі выхад кнігі ў свет.

Аднак крытык і журналіст Антон Ляшчынскі ў сваім водгуку раскатаў раман, нібы асфальтаўкладчык. Вялізную колькасць цытат і адсылак параўнаў з энтамалагічнай калекцыяй мёртвых мятлікаў: усе нібыта прыгожыя, а — не лятаюць.

Знайшоўся тут аматар мятлікаў! Псеўда-Набокаў… Ты спярша напішы хаця б “Лаліту”, а потым будзеш пра мятлікаў размандыкваць.

Пісьменнік забаніў у сацсетках гэтую “падробку пад Набокава” і напісаў пра сваё здзіўленне тым, што яго раман яшчэ да выхаду хтосьці зліваў у інтэрнэт. Тарсіда абурылася падступнымі піратамі, але адначасова захапілася папулярнасцю ўлюбёнага аўтара: бач ты, нехта наймае хакераў, каб скрасці раман яшчэ да выхаду з друку.

Праўда, Ляшчынскі выявіўся ў сваіх закідах не самотным. І цяпер Шабаневіч пераглядаў сацсеткі, адсейваючы на далёкіх подступах усіх, хто ішоў слядамі ненавіснага крытыкана.

“Аўтар настолькі кепска валодае мовай, што ўзнікае ўражанне, быццам перакладалі праз машынны перакладчык”. Бан!

“Герояў цяжка разрозніць міжсобку. Калі б не розныя імёны, я б падумала, што гэта адзін і той самы персанаж”. Бан!

“Шабаневічу не зашкодзіў бы нармальны рэдактар, які пачысціў бы гэтую аўгіеву стайню”. Бан!

Што там трэба рабіць, каб супакоіцца? Жанчыны для рэлаксацыі зазвычай ідуць на шопінг або ў цырульню. Пайсці ў цырульню, ці што? Але цяперашняя фрызура Вітаўту падабалася, стрыгчыся ён не хацеў.

Адчуваючы разлад у душы і не ведаючы, як яго заспакоіць, Шабаневіч адкрыў навіны культуры. Першы загаловак, што кінуўся яму ў вочы, паведамляў: “Стала вядома пра выключэнне шэрагу пісьменнікаў з ТЭНа”.

Пад ім ішоў другі: “Андрэя Таксіна выключылі з ТЭНа з фармулёўкай “страта даверу кіраўніцтва””.

Шабаневіч адкрыў у суседніх укладках абедзве навіны і пачаў чытаць, адчуваючы, як паляпшаецца яго настрой.

Радыё “Вольнасць”

Пахне чабор.

Жан-Батыст Грэнуй

Працягвае разгарацца скандал вакол ТЭНа, распачаты артыкулам Паўла Белазорца. Нагадаем, што ён заклікаў змяніць кіраўніцтва творчай арганізацыі, назваўшы яго “гей-марксісцкім лобі”. Палітык і пісьменнік, Белазорац выступае з кансерватыўных пазіцыяў і лічыць няправільным цяперашні курс кіраўніцтва ТЭНа.

Каментуючы ягоныя закіды, прадстаўніца ТЭНа Марыя Саматыя заявіла, што Белазорац выключаны са складу арганізацыі за адмову плаціць сяброўскія складкі. Гэта адбылося пасля таго, як на офісе арганізацыі адбылася выстава ў абарону правоў ЛГБТ-супольнасці. Па яе словах, Белазорац не зможа сарваць будучы з’езд арганізацыі, бо яго не дапусцяць да ўдзелу.

Таксама на сайце ТЭНа з’явілася экспертыза артыкула Белазорца, зробленая незалежнай эксперткай Віялетай Сібіраковай. Яна адзначае, што Белазорац у сваім тэксце “праектуе на апанентаў вобраз ворага і дыскрымінуе ЛГБТК+”.

Аднак ёсць і галасы ў падтрымку Белазорца і яго пазіцыі. Шэф-рэдактар газеты “Наша Нядоля” Антон Мэлён заявіў, што пакінуў шэрагі ТЭНа пасля выключэння Белазорца. “Я лічыў прынцыпова няправільным гэтае выключэнне, таму не мог заставацца ў арганізацыі. Аднак афішаваць свой выхад таксама не бачыў неабходнасці”, — напісаў ён у сацсетках.

Таксама ў сацсетках напісаў пра свой выхад з арганізацыі журналіст і грамадскі дзеяч Барыс Лабас.

Журналіст Сяргей Пянко, аўтар біяграфічных кніг пра трох кіраўнікоў ТЭНа, выпадкова даведаўся пра сваё выключэнне, калі затэлефанаваў у арганізацыю. “Аказваецца, мяне выключылі паўгода таму і нават не папярэдзілі, — напісаў ён. — Заявілі, што я не плаціў сяброўскія складкі. Аніхто з кіраўніцтва не спытаўся, ці маю я за што жыць. Ніводзін прадстаўнік ТЭНа не прапанаваў ніякай дапамогі, калі я за свае грошы выдаваў кнігі пра былых кіраўнікоў. Ад мяне арганізацыі патрэбныя толькі грошы”.

“Наша Нядоля”

…І ад яго на вачах у людзей

Ты адрачыся…

Ліст змоўшчыкаў да Марка Юнія Брута

Карэспандэнт нашага выдання затэлефанаваў Віялеце Сібіраковай, каб даведацца, на чым яна грунтавалася ў сваёй экспертызе артыкула Паўла Белазорца.

Размова здзівіла нас настолькі, што мы проста прывядзем яе цалкам:

— Віялета, мы прачыталі экспертызу, якую вы напісалі на артыкул Белазорца…

— Якую экспертызу? Я не пісала экспертнае заключэнне.

— Пачакайце, як жа так? На сайце ТЭНа размешчаны тэкст экспертызы за вашым подпісам. Гэта падман? Не ваш тэкст?

— Тэкст мой. Але гэта не экспертыза. Прадстаўнікі ТЭНа звярнуліся да мяне прыватна і спыталіся маё меркаванне пра гэты артыкул. Я прыватна напісала свае першыя ўражанні — тое, што кідаецца ў вочы. Але гэта ні ў якім разе не экспертнае заключэнне, яго нельга так называць. Калі хочаце, гэта мой водгук на прапанаваны тэкст.

— То бок, ТЭН увёў чытачоў у зман, назваўшы ваш водгук экспертызай?

— Ммм… Скажам так, яны некарэктна падалі інфармацыю.

* * *

Як кажуць, каментары тут залішнія…

(працяг будзе)

Апублiкавана 08.01.2022  23:39

Зміцер Дзядзенка. ЗВАНКОВЫ КАРОЛЬ, ВІНОВАЯ ПАНЯ (1)

Джокер

Што было, што будзе, чым сэрца супакоіцца — гэта ўсё без мяне, без мяне.

Я джокер — іначай кажучы, блазан. І асоба несамавітая, і карта ненадзейная. Нездарма мяне з калоды выкідаюць пры гаданні.

Ну, а як іначай скажаце абыходзіцца з картай, якая нібыта азначае мілага, наіўнага, нявіннага аптыміста, а ў перавернутым выглядзе — ветранага, бесталковага, безадказнага эксцэнтрыка, які вядзе двайное жыццё? Толькі выкінуць з калоды, каб не псаваў расклад…

Я джокер. І гэта значыць, што ў гульні я магу нечакана змяніць увесь расклад, выратаваўшы свайго ўладальніка з самай безнадзейнай сітуацыі. Толькі што ў вас быў казырны туз, і ўяўлены выйгрыш у кішэні грэў вам рукі… І раптам на сцэне з’яўляюся я — вуаля!

Гульня ў карты — заўжды інтрыга і спроба надурыць праціўніка. І няважна, пра якую гульню ідзе гаворка — выкшталцоны покер або праставатага “дурня”.

Гісторыя, якую я вам раскажу, — пра карты і толькі пра карты. Пра карты і… І пра адну фота-картку.

Бачыце? Вось гэтая фатаграфія.

Расчараваная жанчына з заплаканым тварам. Яе падтрымлівае і прыабдымае мужчына, чый твар выяўляе стрыманую мужнасць і жаданне ісці насупор несправядліваму лёсу…

Фота адначасова трагічнае і мужнае, праўда?

P. S. Калі вам падалося, што вы пазналі кагосьці з персанажаў, то… Магчыма, вам не падалося. 

P. P. S. Апісаныя падзеі адбыліся, вядома ж, не ў нас, а ў адной еўрапейскай краіне, якая ўпарта спрабуе шукаць сваю нацыянальную ідэнтычнасць — нібы тое Герадотава мора, якое суседзі-зайздроснікі гразюкаю закідалі.

Чырвовы Кароль

Не люблю я места (па-расейску — горад).

Надта там цяснота і вялікі сморад.

Цэзар

Доўгі званок уварваўся ў сон, не раўнуючы, як тая пчала на карціне Сальвадора Далі. Будзік граў жыццесцвярджальную “Маленькую начную серэнаду” Моцарта, але абуджацца ўсё адно было цяжка і непрыемна.

Вітаўт Шабаневіч разляпіў вочы і націснуў кнопку на тэлефоне —нябачныя музыканты сціхлі.

Ён выпаўз з ложку і пацягнуўся ў прыбіральню.

— Так-так, магу, магу гаварыць. А якое ў вас пытанне? — нечаканае тэлефанаванне адарвала Вітаўта ад прагляду сацсетак на экране смартфона. Спярша Шабаневіч раззлаваўся і няветліва буркнуў у слухаўку “Алё”. Аднак тон яго адразу змяніўся, калі суразмоўца на тым баку паведаміў, што ён журналіст і хоча пацікавіцца меркаваннем вядомага пісьменніка.

— Вы маеце рэпутацыю бадай што самага еўрапейскага з беларускіх пісьменнікаў, таму мы хацелі б пацікавіцца вашым меркаваннем: далёка нам яшчэ да Еўропы ці недалёка?

— Ведаеце, — Вітаўт самавіта адкашляўся і надаў свайму голасу задуменнасці, — апошнім часам я бачу ўсё больш вонкавых прыкметаў таго, што збліжае Менск з Еўропай. І, вядома, гэта зусім не толькі вялізныя гандлёвыя цэнтры з сусветнымі брэндамі і сезоннымі распродажамі… Гэта ў першую чаргу тое, што надае своеасаблівую атмасферу гораду. Тое, што з часоў Рыму носіць назву genius loci, дух горада. Гэта і музычныя вечары каля Ратушы, і разнастайныя маленькія кавярні, і нават улюбёны мінчукамі савецкі мастадонт — універсам “Цэнтральны”…

Пісьменнік гучна ўздыхнуў.

— Вось акурат цяпер я іду па невялічкай вуліцы Маркса ў цэнтры Менску, і тут за апошнія гады адчынілася шмат кавярняў і рэстаранаў — на любы густ і ўсялякія, як кажуць, фінансавыя магчымасці. І я ведаю, што зараз я зайду тут у кавярню, замоўлю сабе ўлюбёнае латэ макіята — і яно не будзе адрознівацца ад таго, якое я піў у Парыжы ці Празе. А круасаны, пададзеныя да яго… Ведаеце, вось гэтае храбусценне запечанай корачкі, якая потым літаральна растае на языку, пакідаючы па сабе тонкі саладкаваты паслясмак!.. У гэтым сэнсе мы ўжо мала чым адрозніваемся ад заходнееўрапейскіх гарадоў, я ўпэўнены.

Яго голас біўся ў кафлянай клетцы, якая мала нагадвала вуліцу Карла Маркса, затое была вельмі падобная да мільёнаў іншых падобных аскетычных келляў.

— Дзякуй, дзякуй вялікі за вашае меркаванне, — прагучаў бадзёры голас журналіста, і тэлефон адключыўся.

— Няма за што, — буркнуў Вітаўт, націснуў спуск унітаза і выйшаў з прыбіральні.

Ён здавён абгаблёўваў сябе, ствараючы вобраз самавітага еўрапейскага літаратара: калі ўсё залежыць ад драбязы, гэта значыць, што драбязы папросту не існуе. На яго выносістай, самаўпэўненай, быццам клічнік, фігуры пастаянна вісела тога рымскага патрыцыя, не бачная іншым.

Працу над сабой Шабаневіч пачаў з таго моманту, калі вырашыў памяняць банальнае імя Віктар на летапісна-княжае — Вітаўт. Высакароднае імя немінуча патрабавала арыстакратычнага іміджу. Таму да нябачнай тогі з цягам часу дадаліся мяккія замшавыя пінжакі, шыйныя хусткі і акуляры-хамелеоны — бачныя нават няўзброенаму воку сведчанні асобы, якая вядзе небанальна-багемны лад жыцця.

У гэты лад жыцця ўваходзілі абавязковы доўгі (да абеду) сон і няспешны туалет пасля прачынання, які больш нагадваў падрыхтоўку да выхаду ў свет лонданскага дэндзі пачатку ХІХ стагоддзя.

Пазней дадалася азнака брутальнасці — модная кароткая шчаціна, як у лацінаамерыканскіх мача.

А яшчэ пазней брунэт Шабаневіч нечакана стаў залацістым бландынам, пакінуўшы пры гэтым чорную шчаціну на шчоках — гэткі падмалоджаны Брыгела з камедыі дэль-артэ.

У інтэрв’ю ён падкрэсліваў, што ў свае сорак гадоў жыве толькі з літаратуры — з ганарараў за кнігі, артыкулы, чытанне лекцыяў: “Я пішу кнігі. Пакуль прадаецца адна кніга, я атрымліваю грошы на жыццё і пішу другую”.

Плюс да таго — пісьменніцкія стыпендыі ад замежных літаратурных і гуманітарных фондаў.

Навошта камусьці пабочнаму ведаць, што самы еўрапейскі з беларускіх пісьменнікаў піша для расійскага сайта гісторыі з жыцця поп- і рок-зорак? Зрэшты, хіба ж гэта не літаратура? Нон-фікшн, як кажуць выдаўцы, сёння прадаецца лепш за фікшн.

Фікшн, экшн і прадакшн…

Экшну, здаецца, і ў рэальным жыцці хапае. Прадакшнам хай займаюцца выдаўцы і прадаўцы.

А сапраўдны творца (нават так, з вялікай літары — Творца) павінен займацца толькі літаратурай. Жыць з яе, жыць дзеля яе, жыць ёй. Як казаў стары мізантроп і арыгінал Уладзімір Набокаў, так званае жыццё пераймае літаратуру.

Усе гэтыя думкі Шабаневіча поўзалі ціхуткімі змеямі дзесьці на заднім плане свядомасці, пакуль ён піў першую каву пад цыгарэту. Сёння яму трэба было здаць тры тэксты пра расійскіх поп-зорак. Тэксты былі амаль гатовыя, бракавала толькі кідкіх загалоўкаў, і Вітаўт спадзяваўся на ранішняе натхненне, узбадзёранае кафеінам.

І ў гэты момант, быццам у кепскім шаблонным фільме, раздалося яшчэ адно тэлефанаванне.

Шабаневіч з цяжкім уздыхам паглядзеў, хто тэлефануе — аказалася, даўняя знаёмая Марыя Саматыя. Таксама пісьменніца. Цікава, чаго ёй раптам спатрэбілася? Можа, хоча запрапанаваць дзесьці выступіць? Было б няблага, ён ссумаваўся па публічных выступах.

— Прывітанне! Ты ў інтэрнэт сёння зазіраў? — таропка загаварыла яна. — Там Белазорац такі артыкул напісаў, што проста — аёй!

— Прывітанне, Марыя, — Шабаневіч гаварыў няспешна, як належыць імпазантнаму літаратару, які пачуваецца духоўным спадкаемцам рымскіх патрыцыяў. — У інтэрнэт я, вядома, зазіраў, але пра артыкул Белазорца толькі ад цябе чую. Ты ж ведаеш — я не вельмі сачу за падзеямі, не звязанымі з літаратурай.

— А ты пасачы, пасачы. Зайдзі на сайт chrystos.by, — навязліва сакатала яму ў вушы Марыя. — Там пра наш ТЭН, сябрам якога з’яўляешся і ты, між іншага.

Шабаневіч уздыхнуў і пачаў набіраць у акенцы браўзэра адрас chrystos.by.

Званковы Кароль

Прыдбаць свой кут,

Каб з панскіх выпутацца пут.

Ангельскі кароль Джон Беззямельны

“О вялікі і ўсёхвальны Апостале і евангелісце Яне Багаслове, наперснік Хрыстовы, цёплы наш заступнік і хуткі ў жалях памочнік! Вымалі ў Госпада Бога дараваць нам усе грахі нашыя, бо грэшым ад юнацтва нашага ва ўсім жыцці нашай справай, словам, думкай і ўсімі нашымі пачуццямі. На сыходзе ж душ нашых памажы нам, грэшным, пазбавіцца ад вечнай пакуты. І праз тваё міласцівае прадстаўніцтва праслаўляем Айца і Сына і Святога Духа, цяпер і заўсёды і на вякі вякоў. Амін”.

Як заўсёды перад пачаткам працы, Барыс Крозін спярша прачытаў малітву праваслаўнаму апекуну сеціва Яну Багаслову, і толькі тады ўключыў камп’ютар.

Звонку Барыс нагадваў мульцяшнага ката, шарахнутага токам: вусы і валасы тырчаць ва ўсе бакі, вочы бесталкова шукаюць арыенцір, на якім можна сфакусавацца. Зараз яго позірк засяродзіўся на маніторы, што ніяк не перашкодзіла вусам і валасам нагадваць выбух на макароннай фабрыцы.

У гэтым месяцы фонам камп’ютарнага стала ў Крозіна было фота з Каложскай царквой у Гродне. Не толькі таму, што прыгожа, духоўна і патрыятычна. Барыс адчуваў нейкую крэўную повязь з гэтым амаль тысячагадовым храмам, бо царква была ўзведзеная ў імя князёў Барыса і Глеба. Барыса!

У адрозненне ад большасці Крозін карыстаўся інтэрнэтам не толькі для сядзення ў сацсетках і адпачынку — ён быў адміністратарам і рэдактарам сайта chrystos.by. Самому пісаць хрысціянскія навіны для сайта ды выстаўляць тэксты іншых аўтараў — такі быў яго абавязак.

Сёння зранку ён атрымаў тэкст ад Паўла Белазорца з настойлівай просьбай выставіць яго чым хутчэй. “Тэкст вельмі важны (у тым ліку для мяне), таму вельмі прашу яго не рэдагаваць”, — пісаў аўтар. Не рэдагаваць — дык не рэдагаваць, перасмыкнуў плячыма Барыс і стаў чытаць.

З Белазорцам яны пазнаёміліся на адным сходзе: вернікі розных канфесіяў сабраліся, каб заснаваць палітычную хрысціянскую партыю. Крозін і Белазорац раней чулі адзін пра аднаго, бо абодва мелі схільнасць да літаратуры і друкаваліся ў адных выданнях. Аднак асабіста знаёмыя яны да таго не былі.

Барыс са здзіўленнем канстатаваў, што гэты невысокі стрункі мужчына здатны быць не толькі палымяным прамоўцам, але і менеджарам. Менавіта Белазорац узяўся распараджацца, што куды паставіць у памяшканні і каму чым займацца — і ўсе яго чамусьці слухаліся. “Прыроджаны лідар!” — падумаў Крозін.

Нарэшце ўсе сталы былі састаўленыя разам, крэслы расстаўленыя ўкруг — і пачалося абмеркаванне, каго варта абавязкова запрасіць у сябры партыі, дзе правесці агітацыйныя сходы, якой будзе сімволіка…

Самыя гарачыя спрэчкі завязаліся вакол назвы будучай партыі.

— Прапаную назву простую — “Хрысціянскія дэмакраты Беларусі”, — упэўнена вяшчаў праваслаўны бландын, які нібыта сышоў з плаката пра чысціню арыйскай расы.

— Не дазволяць. Закон у нас не дазваляе браць слова “Беларусь” у назву партыі, — прабубнеў католік, які мог бы здымацца ў фільмах як двайнік Леха Валэнсы. — Таму я прапаную ўзяць за прыклад немцаў і назваць партыю “Хрысціянска-дэмакратычны саюз”.

— Яшчэ прапановы? — Белазорац агледзеў прысутных.

Акулярыстая дзяўчына з валасамі, сабранымі ў куртаты хвосцік, паднялася і загаварыла хутка, нібыта баючыся, што яе перапыняць:

— Думаю, нам трэба абазначыць не толькі нашую хрысціянскую веру, але і гістарычныя карані нашай партыі, якія палягаюць яшчэ ў міжваеннай эпосе. Таму прапаную назвацца “Хрысціянская злучнасць” або “Хрысціянскі звяз”.

Прапанова не спадабалася двайніку Валэнсы.

— Ага, так і бачу, што будуць нас пісаць “партыя ХЗ”, — прагаварыў ён.

Прысутныя радасна загігікалі — скарачэнне “х… знае” ўсім было добра знаёмае.

Барыс нясмела падняў руку, і Белазорац кіўнуў яму, запрашаючы выказвацца.

— Мне здаецца, — няўпэўнена прагаварыў Крозін, — што мы трошку кружляем на адным месцы. Магчыма, патрэбны нейкі паэтычны прарыў, позірк збоку… Я б хацеў прапанаваць такую назву — “Хрысціянскае ўваскрошанне — яднальная крэпасць”.

Белазорац з павагай паглядзеў на Барыса: ну ты, маўляў, і завярнуў… Адразу адчуваецца — паэт!

— Яшчэ лепш! Не трэба так, — абурана забубнеў двайнік Валэнсы. — Гэта нам не проста не дазволяць зарэгістраваць, а яшчэ і раструбяць, што мы займаліся правакацыямі… Ну, што вы так на мяне вылупіліся? Самі паспрабуйце абрэвіятуру агучыць. Толькі не тут — сярод нас жанчыны ёсць.

Так правалілася прапанова Крозіна. Але Белазорац яго запрыкмеціў і неўзабаве прапанаваў стаць прэс-сакратаром будучай хрысціянскай партыі, а таксама весці партыйны сайт.

Менавіта для гэтага сайта лідар і даслаў артыкул, які Барыс павінен быў абнародаваць urbi et orbi праз сайт chrystos.by.

Барыс пачаў чытаць — і адразу зразумеў: гэта будзе бомба!

Віновая Паня

Чаму так горка — не магу я зразумець.

Барбара Радзівіл на абедзе ў Боны Сфорцы

Жаночы дзень заўсёды пачынаецца раней за мужчынскі. Падняцца, згатаваць сняданак, прасачыць, каб усё з’елі, прыбраць… Асабліва, калі даглядаць даводзіцца адразу дваіх малакемных і бездапаможных — мужа і дачку. Адной трэба падагрэтае малако і сырнікі, другому — кава і цыгарэты. Дзякуй богу, што цыгарэты хаця б гатаваць не трэба.

Словам, жанчыне зранку клопатаў хапае, нават калі ты творчы чалавек, якому не трэба на злом галавы несціся да восьмай на завод ці ў офіс.

Марыя была творчай асобай — яна пісала вершы і падавала заяўкі на гранты.

І не трэба вось гэтай паблажлівай усмешачкі, не трэба. Выбіць гранты ў еўрабюракратаў — той яшчэ квэст! Асабліва, калі грошы пойдуць не на экалогію, адукацыю і падтрымку сэксуальных меншасцяў, а на культуру — на паэтычныя фэсты, літаратурныя конкурсы…

Зрэшты, чалавек, які ўпершыню бачыў Марыю, ніколі не прыняў бы яе за пісьменніцу. Пагатоў — за аўтарку вершаў. Не было ў ёй ні легкакрылай багемнасці, ні прыкметаў жанчыны-вамп — звычайная шэранькая мышка з рэдзенькім хвосцікам валасоў таго ж мышастага колеру. Жанчына нават думала неяк пагаліць галаву дзеля мастацкай эпатажнасці, але рэзка супраць выступіў муж.

Адвёўшы дачку ў садок, а мужа на працу, Марыя села за камп’ютар: ёй трэ’ было распрацаваць заяўку на правядзенне круглага стала “Фемінізм і сучасная літаратура”. Тэма перспектыўная, пад такую бясспрэчна дадуць грант. Нават больш за тое — варта будзе падумаць пра асобны фемінісцкі праект, у якім гэты круглы стол будзе толькі часткай. Можна, да прыкладу, запачаткаваць яшчэ фемінісцкае выдавецтва, якое будзе друкаваць кнігі толькі аўтарак — і ніякіх мужчын!

Такая грандыёзная ідэя Марыі спадабалася. Галоўнае, што ўсё будзе ў самых прагрэсіўных трэндах — самы піск цяперашняга сезону.

Жанчыны выходзяць з-пад кантролю, жанчыны бяруць парадак дня ў свае рукі… Ды жанчыны выходзяць увогуле з-пад усяго! І што вы будзеце рабіць без жанчын? Нават яечню сабе пасмажыць не здолееце!

Пальцы Марыі з бліскучым вішнёвым манікюрам лёталі па клавіятуры, беспамылкова цаляючы ў патрэбныя клавішы. Ні памылак, ні абдруковак…

Трэба прыдумаць “апякунку” для гэтага фемінісцкага праекта — аўтарку, чыё імя ён будзе насіць.

Святая Еўфрасіння Полацкая? Гэта, вядома, грунтоўны падыход, якія сягае ў тысячагоддзі. Але ж мае выразныя хрысціянскія канатацыі, дый кантэкст у яе нейкі не фемінісцкі.

Францішка Уршуля Радзівіл? Гэта ўжо бліжэй. Бедная жанчына, занядбаная мужам, які цягаўся па іншых бабах. Кінулася пісаць п’есы, каб хаця чым звярнуць на сябе мужаву ўвагу.

Не, тут праглядаецца віктымнасць — комплекс ахвяры…

Цётка? Тая, што Алаіза Пашкевіч… Занадта зашмальцаваны персанаж.

Зоська Верас? Паўліна Мядзёлка?

Добра было б знайсці кагосьці накшталт Соф’і “Сонкі” Шамардзіной — каханкі Уладзіміра Маякоўскага і жонкі аднаго з народных камісараў БССР. Вось ужо дзе была жанчына-вамп і сэлфмэйд-вумэн! Шкада, што не пісала сама нічога — была толькі музай.

Трэба пашукаць у інтэрнэце, хто ў нас там яшчэ можа прэтэндаваць на вакантную пасаду апякункі праекта.

Паэтка паскакала з аднаго сайта на другі, выбіраючы кандыдатуры выбітных жанчын. На адным з сайтаў узбоч тэксту яна пабачыла загаловак, які прыцягнуў яе ўвагу: “Павел Белазорац рэзка раскрытыкаваў ТЭН”.

Марыя навяла на яго курсор і клікнула мышкай.

Жалудовы Валет

Крыжавалі крумкача за колер чорны…

Тарквемада

Ці бралі ў вас інтэрв’ю для паказу па тэлевізары?

Як здавалася Андрэю Таксіну, на такіх здымках павінныя быць пару нейкіх аператараў з відэакамерамі, якія то круцяцца вакол журналіста і яго госця, то падыходзяць, каб камера зняла гэтага самага госця буйным планам. Нейкія памочніцы рэжысёра ці аператара тлумачаць неабазнанаму чалавеку, куды глядзець, каб камера зняла не ўніклівы, а прамы погляд. Нейкія грымёры наносяць пудру на твар, каб ён не моцна блішчэў у кадры…

Аказалася, што ўсё не так. Прынамсі, на тых здымках, куды запрасілі яго.

У студыі, як адчуў Андрэй, было гарачавата. Асвятляльныя лямпы (як іх? сатурны? а, не — юпітары!) грэлі вельмі моцна, давялося амаль адразу зняць пінжак.

Так нават лепей, падумаў Андрэй: ён жа не які-небудзь офісны клерк, а прадстаўнік творчай прафесіі, пісьменнік — значыць, можа сабе дазволіць не быць зашпіленым на ўсе гузікі, а крыху разняволіцца.

На здымках ён быў упершыню, таму зацікаўлена азіраўся па баках, прыкмячаючы: уздоўж сцен стаяць ці то шырмы, ці то шчыты, па-над імі вытыркнулі лысыя галовы юпітары, а ў ценях хаваюцца тры ці чатыры камеры, каб глядач мог пабачыць карцінку з розных ракурсаў.

Карацей, ні грымёраў, ні паўтузіна аператараў, ні тым больш — іхных памочніцаў, якія тлумачаць, куды глядзець. Бо куды ні паглядзіш, камеры, расстаўленыя з усіх бакоў, усё адно цябе здымуць…

— Кавы, гарбаты, вады? — каля Андрэя з’явіўся журналіст. Клікалі яго Міхаіл Саронак.

Некалькі дзён таму ён затэлефанаваў Андрэю і сказаў, што хоча зняць гутарку наконт ягонага рамана. Па тэлефоне ў Саронка быў густы бас, і пісьменнік паспеў уявіць сабе таўсматага дзядзечку, унутры якога, нібы ў бочцы, рэзануе гэты нізкі голас.

Насамрэч Саронак выявіўся высокім мужчынам з драпежным носам і віслымі шляхецкімі вусамі — хоць сёння бяры яго ў экранізацыю раманаў Генрыка Сянкевіча.

Невысокі Таксін побач з ім нагадваў падлетка, якога паблажліва дапусцілі ў дарослую кампанію, каб было каго ганяць па піва і цыгарэты. Аднак нечакана ролі памяняліся, і ўжо “дарослы” Саронак быў гатовы зганяць па каву дзеля “падлетка”.

Андрэй папрасіў вады, бо не ўяўляў, як можна піць штосьці цёплае пад гэтымі лямпачкамі, пякучымі як нянавісць.

— Ваш раман “Прэмія” выклікаў фурор у літаратурных колах. Вы чакалі такую рэакцыю? — журналіст глядзеў на Андрэя так, быццам перад ім сядзеў іншапланетнік, які адкрые чалавецтву невядомыя таямніцы прыроды.

— Вядома, я чакаў, што рэакцыя на яго будзе, але наколькі бурная — нават не прагназаваў. Нашыя літаратурныя колы скутыя безліччу ўмоўнасцяў, якія я хацеў парваць, парушыць.

— Вы лічыце, што гэтыя ўмоўнасці перашкаджаюць творчасці?

— Ведаеце, у мяне асноўная адукацыя — эканамічная. І я паспеў папрацаваць у розных сферах: быў бухгалтарам у адной фірме, справаводам у другой, працаваў нават прадаўцом у шапіку… Паўсюль ёсць нейкія ўмовы, умоўнасці, абмежаванні. Аднак мне здавалася, што людзі, найбольш свабодныя ад такіх умоўнасцяў, — гэта прадстаўнікі творчай сферы: мастакі, скульптары, пісьменнікі. І што я пабачыў, калі сутыкнуўся з пісьменніцкімі коламі? Тут таксама поўна сваіх абмежаванняў, хаця яны, безумоўна, адрозніваюцца ад тых, што ёсць у бізнэсе або ў офіснай працы.

— У вашым рамане раскрываецца заслона над уручэннем літаратурнай прэміі. Прычым ён напісаны ў жанры нон-фікшн, і многія персоны там фігуруюць пад уласнымі імёнамі.

— Так, гэта была мая прынцыповая пазіцыя: трэба называць рэчы, падзеі, герояў іх уласнымі імёнамі. Я лічыў адной са сваіх задач максімальна зблізіць мастацкую праўду тэксту і праўду жыцця. Лічу, што гэта мне ўдалося.

— А не баіцёся, што цяпер героі вашага твору пададуць на вас у суд — напрыклад, за паклёп. Вам жа давядзецца даказваць, што вы напісалі праўду, калі згадвалі таго ці іншага чалавека.

— Персанажа! Прашу заўважыць: у мастацкім творы дзейнічаюць персанажы, а вось іх прататыпамі могуць быць канкрэтныя жывыя людзі.

— Дык як, не баіцёся?

— Я разважаў над гэтым пытаннем яшчэ тады, як пісаў раман. І потым — калі рыхтаваў яго да выдання. Як бачыце, імёны персанажаў я не памяняў. Гэта дастатковы адказ на вашае пытанне?

Журналіст пакруціў галавой, быццам ганчак, які ўнюхаў здабычу:

— А вы бачыліся з героямі свайго рамана пасля выхаду кнігі? Якой была іх рэакцыя?

Андрэй крыва пасміхнуўся:

— Асабіста ні з кім не бачыўся, але рэакцыю некаторых ведаю. Адзін з персанажаў абяцаўся мне рукі пераламаць пры сустрэчы.

— Во як!

— Але ад звычайных чытачоў твора я атрымліваю выключна станоўчыя водгукі. Кажуць, што даўно трэба было ўскрыць гэты грамадскі нарыў.

Усмешка Саронка была поўная разумення і спагады:

— Наша апошняе пытанне будзе, бадай што, традыцыйным: што вы пішаце цяпер? Ці будзе раман “Прэмія” мець працяг?

Пісьменнік задуменна зрабіў глыток, наўмысна зацягваючы паўзу. Ён адчуваў, як нарастае напружанне і паветра пачынае ледзь заўважна вібраваць. Урэшце выдыхнуў:

— Не, працягу “Прэміі” не будзе. А твор, над якім я працую цяпер, — таксама нешта на мяжы фікшн і нон-фікшн: гэта будуць мае ўспаміны пра дзяцінства…

Паглядзеўшы пасля здымак на тэлефон, Андрэй пабачыў восем неадказаных выклікаў. Усе — ад брата Колі. Толькі Таксін сабраўся ператэлефанаваць, як Коля сам набраў яго дзявяты раз:

— Дзе ты быў? Чаму не адказваў?

— А што, гарыць што-небудзь? — няўдала зыранізаваў Андрэй.

— У цябе зараз будзе падгараць, братэла! — істэрыка ў голасе Колі набірала абароты, як карусель у парку Горкага. — Там Белазорац напісаў артыкул, дзе прайшоўся па мне і па табе. Я спасылку табе скінуў ужо.

(працяг будзе)

Апублiкавана 04.01.2022  23:19

ПАМЯЦІ ПАЭТА АЛЕСЯ РАЗАНАВА

Нельга забыць

(развітальнае слова ад В. Жуковіча)

У вечнасць пайшоў зоркі наш волат духу Алесь Разанаў, знакавая постаць беларускае літаратуры, смелы наватар у космасе паэзіі і філасофскае думкі, няскораны, хоць і пакараны ў 1968-м як змагар за лепшую долю роднае мовы. Ён выступаў за выкладанне на філфаку ўніверсітэта профільных прадметаў па-беларуску і быў выключаны з БДУ.

Мы з ім пазнаёміліся ў Берасці, калі ён, вучань сельскае школы, энергічны і сімпатычны рослы хлопец у кірзавых ботах, прыязджаў з роднага Сяльца (Бярозаўшчына) пачытаць свае вершы ў творчым асяроддзі на літаратурным аб’яднанні знанага прафесара і крытыка Уладзіміра Андрэевіча Калесніка (пры рэдакцыі абласной газеты). Па вершах школьніка адчувалася: іх аўтара абміне хвароба ўласнага росту, якая здараецца з пачаткоўцамі. Нас, ягоных слухачоў, шмат што зачароўвала ў прадэкламаваных творах. Надта нязвычнымі, свежымі паўсталі яны. Невыпадкова рана з’явіліся ў газетах першыя публікацыі паэта – у 1961 годзе; яму тады споўнілася 14 гадоў.

Пазней сустракаліся мы даволі часта, калі Алесь, падтрыманы Максімам Танкам і Уладзімірам Калеснікам, працягваў і завяршаў універсітэцкую адукацыю ў горадзе над Бугам. Бываў зямляк няраз у маёй кватэры. Тады, у далёкім ужо 1968 годзе, я прысвяціў яму верш. У знак падтрымкі пасля выключэння з БДУ.

***

Алесю Разанаву

Няма гармоніі, дый годзе:

да чысціні ўсё ліпне бруд.

А Гулівера часта водзіць

за нос духоўны ліліпут.

Ля вернасці снуецца здрада,

пад маскай – чорная мана.

Таму цьмянее часта радасць

і прыпазняецца вясна.

А ты ўставай, адвагі поўны,

надзеі дзёрзка ўваскрасі

і неўтаймоўны дух бунтоўны

няўтомна

на алтар нясі.

Шчодра адораны ад прыроды, працаваў Алесь Разанаў актыўна, інтэнсіўна разгортваў свой талент, усё часцей друкаваўся ў перыёдыцы, выдаваў зборнікі, моцныя стваральнаю энергіяй паэта-мысляра, эксперыментатара. Інтэлектуальная беларуская прастора ўвачавідкі багацела з ягоным прыходам у літаратуру. «Адраджэнне» – так неардынарна быў названы паэтычны першынец Разанава, тады яшчэ студэнта (1970). Хай сабе тая кніжачка засведчыла, што яе аўтар выхоўваўся ў савецкай рэчаіснасці, але ў ёй змешчаны цудоўныя вершы: «Мова», «Паганіні», «Тамaза Кампанела», «Вытокі», «***Які запал!»… Далей ішлі прыкметна разняволеныя і ўскладнёныя (як зместам, так і жанрава) кнігі: «Назаўжды» (1974), «Каардынаты быцця» (1976), «Шлях-360» (1981), «Вастрыё стралы» (1988), «У горадзе валадарыць Рагвалод» (1992), «Паляванне ў райскай даліне» (1996) ды іншыя. Побач з вершамі, мініяцюрамі, паэмамі, баладамі ягоныя кнігі засяляюць чыста разанаўскія жанры: версэты, вершаказы, зномы, пункціры… Галоўнае ж у тым, што як традыцыйныя, так і наватарскія творы паэта вызначаюцца гуманістычным зместам.

Я не мог не радавацца дасягненнямі і перамогамі Алеся Разанава, як не мог не разумець, што Разанаў – бязмежны, як далягляд, неабсяжны і невычэрпны, як акіян, і непераможны, як ісцівая праўда. Ён – лаўрэат Дзяржаўнае прэміі імя Янкі Купалы (1990, за кнігу паэзіі «Вастрыё стралы»), лаўрэат прэміі імя Наталлі Арсенневай (па выніках конкурсу на лепшую кнігу паэзіі за 2017 год).

Люблю перачытваць кнігу «З апокрыфа ў канон» (з такім незвычайным аўтографам: «…чыё месцажыхарства між аблокаў і васількоў – Васілю Жуковічу. Алесь Разанаў 16.11.10»), асабліва – «Жыта і васілёк» (Слова пра Максіма Багдановіча). Пра яе можна сказаць: сэрца на далоні. Разанава сэрца, мудрае, мужнае, трапяткое. Тут ёсць узрушальныя праўдзівасцю і прароцтвам выказванні, як вось гэтае: «Людзі затапталі Хрыстовы сляды – і паміж планамі (прыродным, чалавечым і боскім) парушылася сувязь; людзі затапталі Хрыстовы сляды – і па затаптаных Хрыстовых слядах прыйшлі іншыя істоты, “гора” беларускага народа. Хто яны? Кажучы словамі нашага выдатнага паэта Пімена Панчанкі, гэта – клан, гэта – клас, гэта – гразь. Прыйшла гразь – і запэцкала прыгожы малюнак “Апокрыфа”. Яна запэцкала і пэцкае сёння нашу спадчыну, нашу культуру, нашу мову, нашу гісторыю». І яшчэ: «Ніхто так не прагне ўлады і не чапляецца за ўладу, як гразь: такая ў яе анталогія. Але ж не вечна доўжыцца гэтаму ганебнаму стану рэчаў, не вечна гразі панаваць, нават калі ашуканы і запалоханы ёю народ усё яшчэ лічыць, што яна ўдзень і ўначы рупіцца пра ягоны дабрабыт!.. Ды не будзе народ апраўданы толькі за тое, што ён народ, але на любым судзе будуць апраўданы тыя адважныя душы, што не пакрывілі сумленнем і не схіліліся перад уладай гразі».

Знакаміты арыгінальны паэт і эсэіст Разанаў стаўся й выдатным перакладчыкам, валодаючы рознымі мовамі. Нямецкую і літоўскую ведаў настолькі дасканала, што змог сам складаць вершы і па-літоўску, і па-нямецку. Рупіўся пра ўзбагачэнне беларускае літаратуры іншамоўнаю перакладною паэзіяй, паклапаціўся пра выданне анталогій грузінскае і літоўскае паэзіі па-беларуску, прывабіўшы і мяне такою адказнаю справаю. Алесь умеў пераконваць і дамаўляцца. Дзякуючы яму я пабываў і ў Тбілісі, і ў Ташкенце. Пасля ташкенцкага семінару выдаў у Менску кніжку перакладаў з старажытнаўзбекскае мовы выбраных твораў слыннага Алішэра Наваі.

Як натуральна пачыналася, так і доўжылася нашае сяброўства. Алесь адорваў мяне сваімі кнігамі з зычлівымі аўтографамі. На тытульнай старонцы першага зборнічка «Адраджэнне» 17 жніўня 1970-га паэт-юнак пажадаў мне, «каб цвёрда трымаўся на Зямлі і каб праз нейкі час крэмзаў аўтограф» яму. А ў студзені 1996 года ёмістую кнігу «Паляванне ў райскай даліне» падпісаў па-разанаўску арыгінальна: «Мінчуку, але ўсё роўна заўсёднаму берасцейцу…» У савецкі час бязбожжа з ягоных рук я атрымаў нечаканы, але жаданы падарунак – БІБЛІЮ.

Прысутнасць Разанава-лідара азначала ўплыў. Выдатна адчуваў ён, хто на што здатны. Пад ягоным уплывам, да прыкладу, Ніна Мацяш стварыла шэраг бліскучых паэтычных партрэтаў сваіх сучаснікаў, Анатоль Вярцінскі – некалькі казанняў.

Цяпер успамінаецца ўсё да драбніцаў, звязанае з асобаю авангарднага творцы, няўрымслівага чалавека, у тым ліку – сустрэчы, гамонкі, вандроўкі. Прыемна ўзгадаць, як мы з ім, А. Вярцінскім, В. Буландай не без прыгодаў дабіраліся ў Белаазёрск на паэтычныя чытанні ў гонар незабыўнае зямлячкі Ніны Мацяш. Алесь быў вельмі сутнасны і красамоўны прамоўца. Ягоныя прамовы ўспрымаліся як мастацкія творы. Не забудзецца і яго выступ на маёй юбілейнай вечарыне, дзе ён цытаваў мой верш «***Бяссонне…»

Аднаго разу Алесь даверыў мне свой сон: ён апрануў новую ільняную кашулю… Я тады сказаў: «Алеська, ты неўзабаве ажэнішся, і твая абраная будзе вельмі спрыяльная табе для жыцця». Так яно й сталася… Няхай бы, дружа, доўжылася і доўжылася тваё зямное жыццё, тваё шчасце ў сям’і і ў літаратуры! Ды лёс не перайначыш.

Калі сястра Алесева Люба ўгаворвала яго любымі сродкамі змагацца з няўмольнаю хваробай, ён суцяшаў яе: што хацеў, здзейсніў. Але, як сведчыць Любоў Сцяпанаўна, ён збіраўся, ды не паспеў, стварыць гісторыю Сяльца, сваёй немалой радзімы.

У журботны дзень развітання з Алесем 28 жніўня ў сталічным храме Пятра і Паўла, пасля прачулае беларускамоўнае паніхіды сябры Саюза беларускіх пісьменнікаў, услед за старшынём СБП Барысам Пятровічам, пранікнёна выказвалі свае думкі пра вялікага, у чымсьці геніяльнага Алеся Разанава. Любоўю і цеплынёй былі прасякнутыя ўспаміны родных ды блізкіх пра выдатнага творцу і чалавека – за сталом памінальным, дзе пачаў шчырую, праніклівую гаворку блізкі сябра сям’і Зміцер Санько. Не без хвалявання Галіна Разанава, Алесева жонка, казала, якім высакародным, далікатным і мужным быў муж. Яшчэ распавяла яна, што Алесева маці ў 1968 годзе ў лісце да Максіма Танка пыталася, чым правініўся яе сын, і што класік адказаў ёй: «Ваш сын ні ў чым не вінаваты. Вы павінны ганарыцца такім сынам!»

Даражэнькі наш Паэце, дзякуй табе за ўсё незабыўнае! Няхай будзе лёгкім шлях у царства на нябёсах тваёй высокай, светлай душы!

Васіль Жуковіч

***

Jury Paciupa (fb, 26.08.2021, 18:55)

Памёр Алесь Разанаў (1947–2021)

Нараджаемся не для смерці,

Нараджаемся мы, каб жыць,

Ды страла нацэлена ў сэрца,

Праз вякі ўжо страла ляціць.

Гэтыя радкі Леаніда Якубовіча, які загінуў у 22 гады, амаль аднагодка Алеся Разанава, нібы ліст з таго свету аўтару зборніка «Вастрыё стралы».

Так, паэты не паміраюць… Але чалавек, крыніца вершаў, крыніца мудрасці, ужо ніколі не пацешыць нас сваімі новымі радкамі. Кім быў Алесь Разанаў? Для нашага пакалення ён быў Настаўнікам, для Беларусі ён быў знакавай Постаццю, для вечнасці – Паэтам. Мы ўсе вучыліся на ягоным «Шляху-360», на ягоным «Вастрыі стралы»… У кожнага з Разанавым было нешта асаблівае, асабістае і асабовае, у кожнага сваё, нават калі мы беглі ад яго, каб не стаць эпігонамі, мы вучыліся ў яго быць самымі сабою.

* * *

Для мяне Алесь Разанаў адкрыўся зборнікам «Шлях-360» (1981), на які я выпадкова натрапіў у кнігарні мястэчка Азёры, вярнуўшыся ў 1985 г. з войска. Дагэтуль я быў знаёмы з авангарднай паэзіяй, пераважна па хрэстаматыях, але пасля зборніка «Шлях-360» усе французскія авангардыстыя выглядалі яснымі і празрыстымі. Я проста не мог паверыць, што такі зборнік выйшаў у Менску, у СССР, дзе панавала тэорыя сацыялістычнага рэалізму. Я яго чытаў і перачытваў і не мог начытацца, у мяне ён уваходзіў цэлымі фразамі, якія потым адгукаліся ў маіх вершах. Тады я яшчэ не адважыўся пераймаць стыль Алеся Разанава, хіба толькі спрабаваў, але я быў зачараваны таямнічасцю і герметычнасцю кнігі, яе рацыянальнай архітэктонікай і ірацыянальным зместам, зачараваны сугестыяй і магіяй слоў. Уражваў нават партрэт паэта, мужны твар мага ці ваяра, тутэйшы і нетутэйшы, пранізлівыя вочы, дзіўнае падабенства з антычнымі выявамі, з прыхаднямі з космасу. Праўду кажу, часамі мяне наведвала дзіўнае пачуццё, што гэта чалавек з Марса, з Неба, аднекуль здалёк… Што ён валодае надзвычайнымі здольнасцямі і гэтыя здольнасці дазволілі яму не зважаць на агульнапрынятую эстэтыку. Я і пазней, распытваў, лавіў кожнае слова пра паэта і, калі аднаго разу пачуў, як яго бачылі ў бібліятэцы засяроджаным і нерухомым у медытацыі некалькі гадзін, я верыў, зноў і зноў пераконваўся, што гэта няземны чалавек.

Нарэшце, у верасні 1987 г., я наважыўся паехаць да Алеся Разанава, каб пазнаёміцца асабіста. Праз школьнага сябра, які вучыўся ў Менску ў РТІ, здабыў у даведцы хатні адрас і пайшоў у госці. Як цяпер помню, ішоў па вуліцы Веры Харужай, ішоў, як да бога, як да мага, як у дом чарадзея. Мінаў я – хлопец з правінцыі – касмічныя знакамітыя менскія кукурузіны, якія мяне толькі пераконвалі, што я іду да няпростага чалавека. Лічыў дамы, мінуў нейкі раўчук, як мне падалося, трапіў у шэраг хрушчовак, дзе і знайшоў кватэру паэта. Вядома, прыйшоў не папярэдзіўшы, не патэлефанаваўшы, мне і ў голаў тады не магло прыйсці, што культурныя людзі перш тэлефануюць. Дзверы адчыніла жонка, выбегла дзіця, потым выйшаў паэт і запрасіў мяне ў пакой. Гаварылі мы мо’ з гадзіну, мо’ менш, помню, я пытаўся, якія яго ўлюбёныя паэты, ён не назваў нікога, але працытаваў усходняга паэта, вылучаў не імёны, а асобныя вершы. Найболей мяне ўразілі словы пра паэзію, якая зношваецца, сціраецца і не захапляе «шасцерню часу», таму патрэбныя новыя словы, новыя формы. Гэта было не пра «актуальнасць», якою нам забівалі галовы, гэта было нешта іншае. Гэта было нават не пра час, а пра вечнасць.

Выйшаў я ад Алеся Разанава іншым чалавекам, хоць нічога асаблівага, калі глядзець цяперашнімі вачыма, ён мне не казаў. І, барані Божа, не крытыкаваў. Пабыўшы ў паэта, я зразумеў, што пісаць так, як я пісаў, нельга, а як – яшчэ не ведаў. Пэўны час я знаходзіўся пад уплывам Алеся Разанава, потым старанна пазбываўся ягонага ўплыву. Гэта быў бунт вучня супраць настаўніка.

***

Невялікі штрышок у паэтыку Алеся Разанава, проста дэталь. Пачну здалёк. Істотнае не толькі тое, што ёсць, але і тое, чаго няма. Часам бязбытнасць нечага больш істотная, чым бытнасць. Прыкладам, істотна не так тое, якія словы мы ўжываем, як тое, якіх НЕ ўжываем. Калі мы засмецім мову барбарызмамі, няўдалымі наватворамі, то ніякае багацце лексікі не ўратуе нас ад неахайнасці стылю, так і будзем хадзіць нехлямяжыя. (Таму я ніколі не ўжываю ні «вырашыць», ні «распавядаць», як і аўтары XIX ст.)

А. Разанаў (злева) – супрацоўнік аддзела крытыкі і літаратуразнаўства выдавецтва «Мастацкая літаратура». Фота 1982 г. адсюль

Пяціпавярховік па вул. В. Харужай, 46/1, дзе ў 1976–1991 гг. жыў Алесь Разанаў (фота В. Рубінчыка, 2020)

Калі ў Анатоля Сыса няма вершаў пра каханне (пра маці, пра жанчыну як з’яву быцця ёсць, а пра каханне – няма), то ў Алеся Разанава няма санетаў. Некалі ў анкеце часопіса «Крыніца» я прасіў яго напісаць санет, але ён так і не напісаў. І правільна зрабіў. Разанаў усім сваім паэтычным іством быў завостраны (зноў вастрыё стралы!), каб ствараць уласныя формы: версэты, пункціры, квантэмы, вершаказы… Для яго паўтарыць ужо знойдзенае не так цяжка было, як было б здрадай сабе самому. Ён спыняўся, калі не знаходзіў новага – істотнага (любіў ён гэтае слова). Ён умеў не толькі пісаць, але і маўчаць, як кожны праўдзівы паэт. Гэта ад яго я засвоіў правіла, што паэт не мусіць шмат пісаць, бо шматпісанне разбэшчвае, змушае паўтарацца, рабіць неабавязковае, а абавязковае – тапіць у неабавязковым. Што толькі куча друзу прырастае колькасцю, а літаратура – якасцю.

Апублiкавана 01.09.2021  14:37

Жить – любить, волноваться

В память о Елене Василевич (22.12.192208.08.2021)эссе нашего автора из Минска Василя Жуковича, написанное в 2017 г. Оно вошло в книгу В. Жуковича «Бязмежжа памяці» (Мінск: Каўчэг, 2019). Мы решили перевести с белорусского…

* * *

1

В центре белорусской столицы, там, где с эпохи седой старины до сравнительно недавнего времени пульсировала речка Немига, в доме, окно которого смотрит на восстановленное Троицкое предместье, вечную реку Свислочь и на один из проспектов независимой Беларуси, живёт знаменитая писательница Елена Семёновна Василевич. Ей, лауреатке государственной премии нашей страны (1976, за книгу повестей «Подожди, задержись…»), заслуженной работнице культуры (1977), 22 декабря исполняется 95 лет.

Щедрая на годы, годки, годочки жизнь не ласкала человека, которому было суждено прославлять страну ярким талантом. Рождённая на Случчине, деревенская девочка полностью изведала горький хлеб сиротства, а если точнее — бесхлебье: в семь лет потеряла отца и мать, воспитывалась у родственников — три года у брата матери, а когда его семью репрессировали, девочку опекала двоюродная сестра Александра. Способная к учёбе, Елена стремительно и настойчиво овладевала знаниями. После семилетки и в 1937 году поступила в педучилище в Слуцке. Узнала и радость студенчества в вузе — в Рогачёвском учительском институте. Окончила его в 1941 году. А тут прогремела большая война, пришло суровое время крушения светлых планов, перспектив, счастья любви, время ни с чем не сравнимых испытаний.

В годы военного лихолетья, оказавшись беженкой в России, не чуждалась крестьянского труда, затем в одном из татарских райцентров служила в библиотеке эвакогоспиталя — читала раненым книги, помогала писать и отправлять письма. Как вольнонаёмная была старшим писарем воинской части (1942), а ещё — заведующей библиотекой в госпитале (1943, Харьков). Всё это дало богатый опыт для создания в будущем высокохудожественных произведений.

В послевоенном Минске поступила на третий курс филфака БГУ. В белорусскую литературу вошла в 1947 году: тогда журнал «Беларусь» опубликовал повесть «На просторах жизни». Ещё судьба забросила её в Курск, и только в 1950 году она, уже с мужем и дочерью Наташей, возвращается в Беларусь, поселяется в столице. Тут рожает сына Володю, семейные заботы совмещает с работой заведующей отделом культуры в редакции журнала «Работніца і сялянка» (1952—1970), в издательствах «Мастацкая літаратура» (1972—80) и «Юнацтва» (1980—83), с интенсивным творчеством.

2

Люблю читать и перечитывать Елену Василевич — элегичную, возвышенную, остроумно-ироничную — всякий раз новую и всё ту же самую: трепетную, вдумчивую, духовно богатую. Художественное слово она наделяет чрезвычайной властью — оно берёт в плен и долго не отпускает. Творец пишет таким живым лучистым языком, так щедро насыщает живоносной энергией свои повести, рассказы, эссе, этюды, художественно-критические и публицистические произведения, что их всегда интересно читать, какие бы ни доминировали в том или ином произведении чувства — мажорные или минорные — и на что бы ни была настроена твоя душа: на светлую улыбку, колоритную шутку или на глубокое раздумье.

Чары её художественного слова начинаются с того, можно сказать, безупречного эстетического вкуса, что всякий раз отражается и проявляется на всём и во всём. Здоровый вкус видится и в свежести содержания, и в оригинальности подачи жизненных реалий — историй, характеров, конфликтов — и в художническом чувстве меры, а прежде всего — в самих названиях, которые сразу манят, завораживают, интригуют. Вот лишь некоторые: «Подожди, задержись» (тетралогия), «Одно мгновение» и «Горький липовый мёд» (книги избранных рассказов), «Элегия» (сборник рассказов, этюдов, эссе), «Люблю, волнуюсь — живу» — издание, включившее в себя заметки, эссе, раздумья; «Шелест лебяжьего крыла» — один из разделов упомянутого издания… «Ты пошёл навстречу войне», «Мариула», «Голгофа», «Приношу запоздалые цветы», «Поздний звонок», «Рысь», «Возил Геринга», «Как я был доктором», «Бабушкины квартиранты», «Дедушкин портрет» — это уже названия самих произведений, как щемящих, так и весёлых. Читаешь, вчитываешься, зачитываешься — и ты счастлив, потому что привлекательные названия отдельных произведений и целых сборников не обманули тебя, не разочаровали, они одарили волнением за чужие судьбы, драмы, неудачи, обогатили чудесным даром сопереживания, дали блестящие уроки человечности и заряд созидательной энергии.

Е. Василевич

Знаю и не удивляюсь, что к Елене Семёновне тянулись корреспонденты. Как-то позвонили ей из одного московского журнала: «Напишите о вашей творческой лаборатории». И вот нахожу такую золотинку: «…в своей творческой лаборатории я бы выделила такой высокоценный элемент, как любовь». Оригинально сказано, образно, мудро! И сказано естественно, если учесть, что произведения писательницы рождены именно от её величества ЛЮБВИ, о чём или о ком бы она ни рассказывала миру — о любимом, пошедшем навстречу войне, или о цыганской девочке Мариуле, которой нигде нет надёжного пристанища.

3

Любовь, чуткость, чувство справедливости, способность волноваться, увлекаться (и возмущаться тоже) — качества, без которых не представляю себе Елену Семёновну Василевич ни в литературе, ни в жизни. В ней видится мне цельность личности, гармоничное единство проникновенного творца и памятливой, обаятельной, интеллигентной женщины. Когда в коротком рассказе «Возил Геринга» я наткнулся на фразу: «Вера такой человек, что у неё сердца хватает на целый мир…», то невольно подумал, что эта мимолётная характеристика относится к самому существу писательницы, ибо именно таким — предельно искренним и щедрым — сердцем её наделила матушка-природа. В книге «Люблю, волнуюсь — живу» неравнодушная ко всему миру авторка вспоминает однажды, как взволнованно и увлечённо читал поэтическую подборку тогда ещё молодой, начинающей Евдокии Лось — только с газетной полосы! — Григорий Берёзкин. «Это было счастье, наблюдать и слышать, как один талант радуется и получает удовольствие от другого таланта», — пишет она. А мы, читатели, легко убеждаемся в том, что и сама она способна восхищаться успехами других. Созданное остаётся. Интересно, что созидательница, чья основная стихия — проза, никогда не чуралась высокой поэзии. С любовью рассказывала о Нине Матяш, о её первом сборничке стихов, сравнивая её поэтический дебют с первой весенней песней жаворонка. Она высоко ценила талант Веры Вербы, приветствовала приход в литературу Леонида Голубовича, тепло говорила о его книжке «Таемнасць агню» («Таинственность огня») и беспокоилась о дальнейшей судьбе. Её очень обрадовало в своё время появление поэзии Михася Стрельцова, ранее известного на ниве прозы и эссеистики. С присущей ей исповедальностью сказала о временах, когда возникает «непреодолимая нужда окропить жаждущую душу живой водою чужой строки». И вот они, чужие, но такие понятные, такие близкие строки:

Цень, цень, сініца! Добры дзень!

Жывеш? Сваім званочкам чыстым

Зімовым ранкам прамяністым

І абудзі, і абнадзей!

«Мне тоже необходимо это, — пишет Елена Василевич, — чтобы синица Михася Стрельцова зимним утром с поэтическими строками принесла пробуждение и надежду. Мне необходима эта поэзия». Её окрыляет музыка слова, краса искусства. В числе её любимых была и осталась Женя Янищиц, и когда жизнь поэтессы трагически оборвалась, на эту тяжёлую утрату сама ответила стихотворением.

В вышеназванной книге памятливая Елена Василевич напечатала предельно искренние воспоминания о Якубе Коласе, Янке Мавре, Иване Мележе, Яне Скригане, о других известных писателях. Здесь же есть и такие полярные по своему содержанию вещи: «Творить словом» и «Разрушение словом», особо полезные начинающим и молодым литераторам. В первом случае, рассуждая о повести малоизвестного Михася Клебановича «Иван Алексеевич», авторка любуется «феерией оттенков в языковом запасе», динамикой и пластическим изяществом, а во втором — вынуждена говорить о неразборчивом вкусе и эстетической глухоте, когда известный рецензент или журнальный редактор благословляет в печать слабые произведения известных литераторов… Такова Елена Семёновна — доброжелательная и бескомпромиссная, неподкупная.

Посчастливилось мне не один год поработать аккурат в той редакции издательства «Мастацкая літаратура», где она была заведующей. Ту довольно хлопотную работу я называю праздником. Сегодня греют душу воспоминания, их много. Нередко вспоминается, к примеру, как ей удалось убедить начальство, что поэту Михасю Рудковскому, который жил на периферии, надо поднять минимальную ставку авторского гонорара (до уровня «столичных авторов»). Поступок заведующей был справедливым и человечным: стихи М. Рудковского, которые мы издали отдельной книжкой, были высокохудожественные, качественные. Издание сборника, адресованного юношеству, стало для автора хорошей моральной и финансовой поддержкой в трудное для него время, когда после сложной операции он потерял здоровье и работу. Даря тот сборник с автографом, Михась порывался поцеловать мне руку. «Что ты, Михаська! — сказал я. — Не я ставил тебя в издательский план и не я за тебя боролся!..»

Конечно же, не могу забыть и большую милость Елены Семёновны ко мне, грешному: как настойчиво она ходатайствовала в Союзе писателей, чтобы помогли с жильём (тогда я долгое время проживал с семьёй в однокомнатной квартире). В результате в 1980 году я получил новую квартиру, «…поселился в микрорайоне столицы, возле жаворонков и васильков». Вспоминается, конечно, прекрасный микроклимат, который всегда царил в редакции, а вместе с тем — одухотворённый облик милой начальницы, приязненный взгляд её глаз, всегда молодых, ведь они — зеркало души.

4

Жизнь человека — как полёт падающей звезды, какой бы продолжительной она ни была. Это мной не забывается никогда. Может, потому я не очень редкий гость у Василевичей — у Елены Семёновны и Владимира Александровича, известного фольклориста, этнографа, переводчика, прекрасного составителя многих сборников, академических изданий, ряда престижных томов «Кнігазбора», недавнего университетского преподавателя, который много лет отдал науке как педагог. Александрович — так официально. Для меня он — Володя, Володечка, друг с юношеских лет, которому в своё время посвятил и стихотворение, и рассказ. В этой интеллигентной и гостеприимной компании всегда уютно и тепло, есть о чём побеседовать.

…22 декабря 2016 года. В разгаре короткий зимний день. Направляюсь к знакомой квартире знакомого дома поздравлять Елену Семёновну с девяносто четвёртым днём рождения. Приязненно встретил меня Володя. В прихожей двухкомнатной квартиры «приютил» моё пальто, предложил тёплые, из овчинки, тапочки, а вскоре он нёс вазу с водой под мои розы. Я прошёл в гостиную, где всё — и пол, и стол, и книжные полки — празднично сверкало, где возле стола сидела в коляске хозяйка. Поздравил её, мы расцеловались. Была она в тёмно-зелёной бархатной кофте, из-под которой выглядывал аккуратно раскрыленный белый воротничок, украшенный фабричными розовыми цветочками. Володя, как бы прося прощения, сказал, что отлучится минут на 20 в магазин. Мы с Еленой Семёновной сидели рядом, беседовали. Она довольно живо интересовалась моими делами, спрашивала у меня о жене, сыне, дочери, о внуках. Я отвечал и старался переводить разговор на другую волну. Спрашивал о наших общих друзьях. Оказалось, перед моим приходом звонила Наталья, дочь Ивана Антоновича Брыля, с которой мы работали в одной редакции. О Наташиных делах я услышал: — Разбрелись Брыли (разбрыліся Брылі) по миру. Наташин брат Андрей работает в Японии. А сын Гали (второй дочери Брыля) с женой переехал в Польшу.

Я спрашивал о внуках и правнуках Елены Семёновны. У неё три внука и пять правнуков. Почти все они тоже за границей. Правнук Дима аж в Китае, преподаёт английский язык в институте. В своё время в Бельгии парень овладел ещё и китайским!.. Поехал на стажировку, там понравился, и его пригласили на работу. А я вспомнил, как когда-то он в детском саду в Минске декламировал моё стихотворение. Таким родственником можно гордиться. Жаль, что не видит, не слышит Наталья, его бабушка, которая так рано, так безвременно умерла!

Наша беседа с Еленой Семёновной то и дело прерывалась телефонными поздравлениями. Кому-то она отвечала: «Спасибо за добрую память!», кому-то: «Скажите что-нибудь другое…» (видимо, ей желали долголетия). Очередную собеседницу назвала: «Мария Иосифовна…» Было понятно — это Карпенко, бывшая руководительница коллектива редакции журнала «Работніца і сялянка». На вопрос о ней «бывшая» жаловалась на высокое давление. Елена Семёновна улыбнулась: «О, давление — это фамильное явление!»

После разговора обратилась ко мне: «Когда я переходила в “Мастацкую літаратуру”, она пообещала, что в любое время смогу вернуться».

Состоялся ещё контакт — с В. Кострючиным. «Белорусский Пришвин!» — так щедро был охарактеризован член нашего Союза белорусских писателей.

Тем временем вернулся из магазина Володя, начал ставить на стол напитки, закуски. В квартиру Василевичей пришла с цветами Зинаида Петровна Зубкова, народная артистка Беларуси (работает в Купаловском театре), чуткая соседка Василевичей. Получилось небольшое застолье.

Домой возвращался я счастливый, если отбросить классическое: «На свете счастья нет…»

***

В этом году продолжались наши встречи и телефонные разговоры. И весной, и летом, и дождливой осенью. Меня всегда приятно удивляло и удивляет безграничье памяти Елены Василевич. Она не только декламирует (при случае) классические стихи, но и помнит всякие истории, разные (в том числе и давние) разговоры, интересуется тем особенным, что происходит на культурном поле и тем, что появляется в журнале «Дзеяслоў», в газетах «Новы час» и «Народная воля». Помню, когда в «Дзеяслове» напечатали мои переводы стихов В. Сосюры с предисловием, она одобрила публикацию. Читал сын. Она слушала и, как сказала, «немного сама ползала глазами по строчках». К большому сожалению, очень ухудшилось зрение. С этим тяжело смириться. И до сих пор можно найти материалы для чтения на «уголовной» (у головы) тумбочке, возле кровати, на которой она проводит ночи и большую часть дней.

***

Двадцать второго сентября я возвращался из Аксаковщины, куда отвёз жену на реабилитацию после инсульта. По дороге домой заехал к Василевичам, чтобы вручить другу новый сборник стихов «Замова ад рабства». Когда мы с Володей поприветствовали друг друга, он поздравил меня с выходом книжки, но не взял её, а показал рукой на дверь комнаты, где отдыхала мать. Как всегда, я приязненно был встречен. На этот раз разговаривали преимущественно о здоровье, а точнее – о нездоровье. Сначала я отвечал на вопросы о самочувствии жены. Затем Елена Семёновна рассказала об операции в 88 лет, пережитой после тяжёлой травмы шейки бедра. Хвалила хирурга. Подписала ему своё издание избранных произведений, выпущенное «Кнігазборам». Пять лет спустя случилась новая беда. Шла подготовка к операции, но её уже не решились делать.

Я показал Елене Семёновне свою книжку и, прежде чем вручить ей, прочитал три стихотворения: «Класік Гарэцкі», «Душа мастака» и «Да залатога юбілею».

После третьего, интимного стихотворения она сказала: «Мне никто ничего подобного никогда не говорил…»

Перед расставанием я в своих ладонях держал её ставшие медлительными руки, смотрел в глаза за толстыми стёклами очков, вслушивался в медленный голос. А в памяти моей возникали быстрые движения её усердных рук, в светло-карих глазах светился нерастраченный огонь, слышался голос бодрый, с весело-жизнерадостными нотками… Не изменился лишь акцент славной писательницы, когдатошней случчанки: «Усяго добраго!», «Усяго найлепшаго!»

Василь Жукович

Перевёл с белорусского В. Рубинчик

Опубликовано 10.08.2021  13:21

ТРЫ МАГІЛЫ АРЫКА ФЕРГАСА

У музейшчыцы былі вялікія лупаватыя вочы і нейкая нязграбная фігура — Сяргей звярнуў увагу на яе вуглаватасць, калі жанчына паднялася з-за канторкі. Сіні пінжак з узнятымі плячыма надаваў ёй афіцыйны і адчужаны выгляд.

У краязнаўчы музей мужчыну занесла наяўнасць лішняга часу і нежаданне вяртацца ў гатэльны нумар, дзе яго чакаў камфорт ікееўскага шаблону. Што яшчэ рабіць камандзіраванаму ў раённым гарадку ў выходны дзень, калі ты ўжо выспаўся і вырашыў уважліва паглядзець, куды цябе закінуў лёс.

Невялікі музей размяшчаўся ў будынку пачатку ХХ стагоддзя. Шурпатыя чырвоныя цагліны, паедзеныя молем часу. Тоўстыя сцены, за якімі, бы за шкарлупінай яйка, хаваецца іншае жыццё.

У тым, засценным жыцці застаўся цёплы травеньскі дзень, дзе мяшаюцца пахі маладой травы і бензіну. Там раслі каштаны, уздымаючы ўгору свае ўрачыстыя кандэлябры. Там па-ранейшаму стаялі невысокія трох-чатырохпавярховыя дамы, пафарбаваныя ў вясёлыя колеры — салатавы, вохрысты, лімонны, ружовы…

У гэтым, музейным свеце час застыў, быццам у нейкай крыягеннай камеры, і халоднае паветра вечнасці сухімі пальцамі абмацвала твар наведнікаў.

Жанчына запаліла святло, і Сяргей пачаў вывучаць сцісла выкладзеную гісторыю райцэнтра, у які яго занесла камандзіроўка.

Надпіс на стэндзе ў першай зале паведамляў наведнікам, што горад згадваецца ў летапісах з ХІV стагоддзя, хаця археалагічныя раскопкі паказваюць, што людзі тут жылі і раней. У якасці доказаў жыцця ранейшых людзей музейшчыкі прапаноўвалі паглядзець нейкія цёмныя пацеркі ды аскепкі посуду, што больш нагадала Сяргею сляды сямейнай сваркі, чым нечае ціхамірнае жыццё.

Акрамя бітага посуду ды некалькіх манет Сярэднявечча, як выглядала, не пакінула заўважных слядоў у гісторыі горада.

Наступная зала пераскоквала адразу ў ХІХ стагоддзе. Каля чыгуннага шара быў прымацаваны цэтлік, дзе горда паведамлялася, што гэта ядро, якім войска Напалеона абстрэльвала горад падчас вайны 1812 года. Стэнд, прысвечаны гэтай значнай падзеі, інфармаваў, што праз горад праходзіў корпус аднаго з напалеонаўскіх маршалаў, чыё імя Сяргей забыў, як толькі зрабіў крок ад стэнда.

ХХ стагоддзе, рэвалюцыя, калектывізацыя, будоўлі заводаў у 1930-х… Вайна. Тая, каторую ў нас па-ранейшаму называюць Вялікай Айчыннай.

Музейшчыца пастаянна следавала за мужчынам, запальваючы святло ў чарговай зале і выключаючы ў той, якую ён пакінуў. «Шчоўк! Шчоўк!», — раз-пораз чуў Сяргей у сябе за спінай. Штучнае белае святло напаўняла залы, быццам лабараторыі, у якіх прэпарыруюць час.

У зале, прысвечанай нацысцкай акупацыі, мужчына запыніўся каля стэнда з фатаграфіямі падпольшчыкаў. Сярод засяроджана-насупленых твараў Сяргей запыніўся на адным фатаздымку: лапавухі мужчына, у якім без ваганняў угадваўся габрэй, глядзеў з вясёлай нахабнасцю. Так глядзяць заўсёдныя пераможцы — людзі, якія нават з цяжкой сітуацыі ўмеюць выйсці з мінімальнымі стратамі.

— Гэта герой нашага горада, кіраўнік гарадскога падполля, — музейшчыца падышла так ціха, што Сяргей здрыгануўся ад нечаканасці. — Таварыш Арык Фергас узначаліў падполле і кіраваў ім да канца 1942 года. Падпольшчыкі дзейнічалі і на чыгунцы, і на заводах, і нават у гарадской управе. Але агент гестапа здолеў трапіць у іх шэрагі і выдаў патрыётаў. Фергаса арыштавалі, калі ён прыйшоў на адну з явак. Ён паспеў крыкнуць «Засада», што ўратавала жыццё людзям, якія ішлі разам з ім.

У голасе музейшчыцы не чулася прафесійных інтанацыяў гіда, які механічна выдае завучаны тэкст, не асабліва пераймаючыся зместам. Сяргей звярнуў увагу, што яна нават неяк падабралася і пахарашэла. Не, прыгожай ён яе ўсё адно не назваў бы, але цяпер у ёй быццам праз корку афіцыйнай адчужанасці прабілася абаяльнасць.

— Вы так падрабязна расказваеце, быццам гэта ваша сямейная гісторыя, — зрабіў ён камплімент.

— А гэта і ёсць мая сямейная гісторыя: мой дзед застаўся жывым дзякуючы гэтаму папярэджанню. Арык Фергас і на допытах маўчаў, нікога не выдаў.

Яна сцішылася, а потым нясмела, быццам адкрываючы яшчэ адну сямейную таямніцу, сказала:

— У нас паставілі помнік падпольшчыкам на месцы іх пахавання. Менскі скульптар рабіў, вельмі прыгожы помнік… Каля яго штогод у гэты дзень адбываецца прыём у піянеры. Усё вельмі ўрачыста. Калі хочаце, я вам пакажу помнік — усё адно ў музеі экскурсіяў няма, а так да нас мала хто заходзіць…

Сяргей пабачыў, што яна глядзіць нясмелым поглядам дзіцяці, які баіцца, што старэйшыя дзеці адбяруць у яго падораны на дзень народзінаў мячык.

І пагадзіўся.

***

Да помніка, які размяшчаўся ў цэнтры горада, вяла асфальтаваная дарожка, абсаджаная ліпамі. Яшчэ здалёк Сяргей пабачыў вялікі натоўп, нібыта прысыпаны крухмальнай беллю параднай формы школьнікаў — белыя кашулі хлопчыкаў, белыя каснікі дзяўчынак…

Там гучалі прамовы, ад якіх у мужчыны загадзя пачало зводзіць скулы: нават не слухаючы, ён мог сказаць, што прагучаць «памяць продкаў», «гонар за дзядоў», «доўг перад Радзімай»… Здаецца, з ягонага дзяцінства ў гэтых прамовах не памянялася ніводнага слова, не была перастаўленая ніводная коска ў тэксце, які чытаў прамоўца.

А помнік Сяргея сапраўды зацікавіў. Гэта была гранітная пліта, на якой скульптар паказаў цэлы комікс: і хата гарэла, і вагоны выбухалі, і кудысьці брыла чарада людзей з сагнутымі галовамі, над якімі ўзвышалася характэрная нямецкая каска. Усё гэта было фонам, на якім выступаў ужо вядомы па музейным фатаздымку лапавухі твар Арыка Фергаса.

Залачоныя літары пад «коміксам» паведамлялі, што тут пахаваныя героі падполля, якія змагаліся з нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Першым ішло імя Арыка Фергаса, пад ім размяшчалася яшчэ пара дзясяткаў прозвішчаў.

— Калі горад вызвалілі, целы падпольшчыкаў перапахавалі ў адной братняй магіле, — нягучна тлумачыла музейшчыца, якая паспела ўзяць Сяргея пад левую руку. — Помнік гэты паставілі адносна нядаўна, у савецкі час тут быў сціплы абеліск. Але потым гарадскія ўлады вырашылі ўшанаваць памяць загінулых герояў. Як бачыце, імя кіраўніка падполля Арыка Фергаса ідзе ў спісе першым…

— Госпадзе, якая лухта!

Сяргей азірнуўся на голас. Чарнавалосы мужчына, які стаяў злева ад яго, апусціў фотаапарат і глядзеў на музейшчыцу позіркам, у якім шкадаванне мяшалася з абурэннем. Так малады бацька глядзіць на немаўля, якое абгадзілася, як толькі яму ўздзелі новы памперс.

— Нават дзятлу зразумела, што тут кенатаф, што ніякія парэшткі падпольшчыкаў сюды не перакладалі! Які сэнс цягаць косткі з магілы ў магілу? — наваяўлены сусед не мог стрымаць эмоцыі.

— Ведаю я вашыя тэорыі, вы ўжо сто разоў іх сказалі і, мабыць, столькі разоў пра іх пісалі, — жанчына адмахнулася, быццам адганяючы надакучлівую муху, і працягнула гаварыць з Сяргеем: — Не зважайце, гэта наш мясцовы «змагар». Прыдумаў сабе тэорыю і прапіхвае яе паўсюль. Ну, і піша ў розныя недзяржаўныя газеткі, сайты… Карацей, спрабуе перапісаць гісторыю.

Пры апошніх словах яна фыркнула маладой кабылкай і наравіста скасавурыла вочы на помнік.

Чалавек, названы змагаром, бесцырымонна сунуў Сяргею працягнутую далонь і назваўся:

— Цімур.

Сяргей адказаў на рукапацісканне і назваў сябе. Рука ў Цімура была мяккая, без мазалёў — інтэлігенцкая рука.

— Давайце я вам пакажу сапраўдную магілу Арыка Фергаса, — хаваючы фотаапарат у сумку, прапанаваў журналіст, ці хто ён там быў.

Сяргей азірнуўся на музейшчыцу, але тая ўжо не толькі адпусціла яго руку, але і карцінна адвярнулася ўбок — маўляў, вось гэтае ўсё мяне не датычыць, і я з гэтым не жадаю мець нічога агульнага.

Ваганні мужчыны былі нядоўгімі: паміж не вельмі прывабнай спадарожніцай і нечаканай прыгодай ён абраў прыгоду.

І пайшоў за сваім новым знаёмцам.

Цімур запэўніў, што ісці недалёка. Зрэшты, Сяргей у гэтым не сумняваўся: у невялічкіх райцэнтрах усё размяшчаецца на даўжыні выцягнутай рукі. Зробіш з цэнтральнай вуліцы крок убок — і ты ўжо ідзеш па неасфальтаванай дарозе, у атачэнні невялікіх прыватных дамкоў, а недзе ўзбоч яшчэ могуць і квактаць куры, заклапочана праводзячы нараду над знойдзенай у зямлі цікавінкай.

Амаль вясковая вуліца вывела спадарожнікоў да могілак — старых, з ужо знесенымі агароджамі. Сяргей ішоў, з цікаўнасцю разглядаючыся па баках, нібы гартаў новую кнігу. Старонкі ў ёй былі запоўненыя самымі размаітымі надпісамі — пліта-старонка з дарэвалюцыйным рускім правапісам, дзе кідаліся ў вочы яці ды юсы, суседзіла з чырваназорным слупком без усіх гэтых моўных фальбонаў. А наступнай старонкай магла быць пліта з польскім надпісам.

— Вы будзеце здзіўленыя, калі пабачыце гэтае пахаванне — гэта я гарантую, — праваднік не мог схаваць у голасе задавальнення.

Надмагілле, да якога яны падышлі, паведаміла Сяргею, што тут пахаваны чырвоны падпольшчык Арык Фергас, які загінуў…

— Што-о? Ад рук белапалякаў у 1920-м?

На твары Цімура расплывалася самазадаволеная ўсмешка гульца ў «Што? Дзе? Калі?», які правільна даў датэрміновы адказ на пытанне: прынёс камандзе бал і дадатковую хвіліну.

— Гэта нейкі іншы Арык Фергас, ці што? — агаломшана пытаўся мужчына, і разгубленасць тачылася з кожнай поры ягонага твара.

— Не ведаю, не ведаю… З гэтым Арыкам Фергасам усё ясна — пра яго ёсць успаміны, дакументы. Некаторыя я сам у архіве бачыў. Не ў нашым гарадскім, ясная рэч, а ў абласным. І я вам скажу, што нават на гэтым помніку хлусня напісаная — ну, не маглі камуністы не збрахаць!

Паводле Цімура, Арык Фергас арганізаваў чырвоную абарону горада, калі наступалі войскі Пілсудскага. Атрад самаабароны, названы Чырвонай гвардыяй, на ўскрайку горада даў бой палякам, але стрымаць іх не здолеў. Кавалерыйская атака, паслярэвалюцыйная рамантыка!..

Карацей, конская лава проста знесла чырвонагвардзейцаў, ацалелыя хаваліся ў бліжэйшым лесе — дзякаваць богу, праблемы з лесам не было. Арык Фергас, якому таксама пашчасціла выжыць у баі з палякамі, камандаваў гэтым атрадам. А калі палякі сталі адступаць, яго атрад першым заняў горад і абвясціў уладу бальшавікоў. Ну, а сябе, вядома, кіраўніком мясцовага рэвалюцыйнага камітэта. Чырвоны сцяг над будынкам былой гарадской думы, мітынг на базарнай плошчы — усе бальшавіцкія тагачасныя вабноты.

Аднак следам у горад увайшла Чырвоная армія, і камандзіру палка не спадабалася, што акрамя яго ў горадзе ёсць нейкі яшчэ камандзір. Ды яшчэ такі, што яму не падпарадкоўваецца… Дайшло да баёў: чырвонаармейцы пачалі перастрэлку з чырвонагвардзейцамі. Перамаглі тыя, у каго быў лепшы баявы досвед і забяспечанасць патронамі — у сэнсе, чырвонаармейцы. А таварыш Арык Фергас загінуў у баі з імі.

Пісаць, як камуніст загінуў у баі з чырвонаармейцамі, палічылі палітычна няправільным, таму на магіле напісалі, што загінуў ад рук белапалякаў.

Закончыўшы свой аповед, Цімур дастаў з сумкі, якая вісела на плячы, невялікую бутэлечку з бурштынавай вадкасцю і прапанаваў:

— Ну што, памянем ідэаліста таварыша Арыка Фергаса, які верыў у сусветную рэвалюцыю і аддаў жыццё ў баях з бальшавікамі?

— А якім жа чынам ён раптам стаў змагаром з фашыстамі? — спытаў Сяргей, добра лыкнуўшы з прапанаванай пляшачкі.

— Мне здаецца, — задуменна цэдзіў Цімур, — хтосьці ўзяў сабе гэты псеўданім для канспірацыі, не раскрываючы імя нават для сваіх паплечнікаў. Я шукаў па архівах і ніякіх звестак пра чалавека з такім імем у міжваенны перыяд у нашым горадзе не знайшоў. Вось проста зніадкуль выплыў Арык Фергас праз 20 гадоў пасля сваёй гібелі — і зноў узначаліў падполле.

— Genius loci, — прыгадаў Сяргей чутае калісьці лацінскае выслоўе.

— Так, дух месца, — пагадзіўся журналіст, які, аказалася, таксама ведаў гэты выраз. — З’яўляецца ў цяжкую часіну выпрабаванняў, дапамагае гараджанам, потым зноў знікае… Прыгожую гарадскую легенду можна было б забубеніць! Але ж праўда — яна заўжды цікавейшая.

Сяргей развітаўся з журналістам, якому трэба было бегчы і здаць фатаздымкі піянераў і напісаць тэкст да іх. Мужчына адмовіўся ад прапановы свайго нечаканага гіда вывесці яго назад у цэнтр горада:

— Дзякую, знайду дарогу. А калі што якое, дык і распытаю — язык у мяне ёсць.

***

Пасля сыходу журналіста Сяргей яшчэ троху пабадзяўся паміж магіл, чытаючы надпісы на плітах. На шмат якіх надпісы былі нечытэльныя — стары гарадскі некропаль неахвотна дзяліўся сваімі таямніцамі з мінаком, якога занесла сюды пустая цікаўнасць.

Фота з pixabay.com

У адным з куткоў мужчыну зацікавіла незвычайнае відовішча: чатыры бярозы быццам вартавыя, высока ўзняўшы галовы, атачылі чыёсьці пахаванне.

Падышоўшы бліжэй, Сяргей пабачыў, што старая пліта парасла мохам, які хавае ад вачэй надпіс. Абадраўшы смарагдавы параснік, ён не паверыў сваім вачам — надмагілле было ўпрыгожанае зоркай з сярпом і малатком, а пад імі размяшчаўся надпіс: «Тут пахаваны таварыш Арык Фергас, які загінуў ад рук царскіх жандараў у 1905 годзе. Яму было толькі 18 гадоў. Спі, дарагі таварыш, Рэвалюцыя адпомсціла за цябе».

Трэцяя!

Трэцяя магіла Арыка Фергаса…

— Ну, што вы хочаце — такая вось неспакойная душа! Але ніякі не «геніюс лоцы»…

Сяргей быў настолькі агаломшаны сваёй нечаканай знаходкай, што нават не спалохаўся незнаёмага рыпучага голасу, які прагучаў недзе за спінай. Калі ён павярнуўся паглядзець, хто з ім размаўляе, незнаёмец ужо сыходзіў. Невысокая шчуплая фігурка, лысая галава з адтапыранымі вушамі…

Нібыта адчуўшы Сяргееў позірк, скіраваны яму ў спіну, мужчына спыніўся, павярнуўся і падміргнуў.

Гэта быў твар, які Сяргей ужо двойчы бачыў сёння — у музеі і на помніку ў цэнтры горада.

Зміцер Дзядзенка

Апублiкавана 09.05.2021  21:11

З. Дзядзенка. Цыгарэты Vogue Noire

На стале стаяла ружа з такім доўгім сцяблом, што яе лёгка можна было ўявіць стралой Амура. Чаму ў Менску прадаюць менавіта такія даўгахвостыя ружы, Сяргей не ведаў.

Ён быў у кавярні, насупраць сядзела яго колішняя аднакурсніца Марыя, а ружа стаяла на століку паміж імі — на вазу расшчодрылася афіцыянтка. Акрамя ружы на стале была кава — эспрэса для Сяргея, латэ-макіята для Марыі.

Яны не бачыліся гадоў з дзесяць пасля заканчэння ўніверсітэта, і з прапановай сустрэцца Марыі затэлефанаваў Сяргей. Інтарэс у яго быў не толькі і не столькі амурны. Сяргей нядаўна ўладкаваўся ў апазіцыйную газету — маладую і таму вастразубую. А Марыя, наколькі ён ведаў, працуе ў апараце Саўміна — на пасадзе не дужа высокай, але ўсё ж такі… Цяпер ён хацеў акуратна распытацца, ці не стане яна для яго крыніцай інфармацыі.

— Я чуў, што замужам ты не затрымалася?

Марыя паправіла свае медна-рудыя валасы і дастала цыгарэту з чорнага пачку Vogue Noire — такую ж стрункую, як і яна сама, няспешна запаліла. Сяргей сам не паліў, але з задавальненнем глядзеў, як гэта робіць яго суразмоўніца. У яе атрымлівалася ствараць сапраўднае шоу: цыгарэта ўзлятала, як чароўная палачка фокусніка, потым дакраналася да кармінавых вуснаў — і зноў завісала ў паветры.

— Не, не затрымалася. Але ж і ты, як мне казалі, нядоўга меў штамп у пашпарце, — голас у яе заставаўся па-ранейшаму звонкім, але раз-пораз прабівалася ў ім хрыпка, быццам нябачная расколіна ў тонкім парцалянавым кубачку.

Сяргей развёў рукамі:

— І я. Як кажуць, не сышліся характарамі.

— Аналагічна, — Марыя іранічна зірнула на былога аднакурсніка. Яна бачыла яго гульню, але не спяшалася падыгрываць. — І як ты цяпер? Дзе ты цяпер?

— Ды так, у адной газеце, — Сяргей махнуў рукой, каб абазначыць няважнасць сваёй працы. — А ты, я чуў, у Саўміне ўладкавалася. Няўжо праўда?

— Пашанцавала, — Марыя шматзначна пасміхнулася, каб суразмоўца не падумаў насамрэч, што справа толькі ў шанцаванні.

Яна яшчэ раз прыклала да вуснаў сваю Vogue Noire.

— Памятаеш нашага выкладчыка, — і яна назвала прозвішча, якое Сяргей прыгадаў з цяжкасцю. — Ён мой сусед па доме. Калі ён перайшоў на працу ў Саўмін, то і мне прапанаваў…

— Цікавая праца?

— Ай, так сабе, — цяпер ужо яна прадэманстравала, што не хоча працягваць гэтую тэму. І раптоўна пераскочыла: — А памятаеш, як ты мне на трэцім курсе ружы падарыў? Яны тады амаль цэлы месяц стаялі!

— За гэтую паручыцца не магу, — з мяккай усмешкай адказаў ён. — Але калі ўлічыць, што яна падобная да цябе — такая ж стройная і прывабная, то і захоўваць сваю прыгажосць яна павінна таксама доўга.

Яго правая рука накрыла яе левую, і позіркі сустрэліся.

* * *

— Грудзі, вядома, малаватыя, але на сілікон я не згодная, — сказала Марыя, калі ён цалаваў смочкі.

— Перастань, у цябе вельмі прыгожыя грудкі, — Сяргей адарваўся і зірнуў ёй у твар. — Гэта вельмі зручна, калі жаночыя грудкі кладуцца ў мужчынскія далоні і не вывальваюцца з іх.

Ён прадэманстраваў гэтую зручнасць, і жанчына задаволена прымружыла вочы.

Ягоныя рукі апусціліся ніжэй.

…Зранку Марыя дастала з шафы цяжкі мужчынскі халат і кінула на ложак каля Сяргея. Пабачыўшы яго скрыўлены твар, пасміхнулася:

— Не бойся, гэта не абноскі ад былога мужа — можаш апранаць, не грэбуючы. Гэта я сабе купіла, бо мужчынскія халаты цяплейшыя… Апранай і прыходзь на кухню, снедаць будзем.

Накручваючы на відэлец макароны, Сяргей прагаварыў:

— Слухай, а ты мне можаш расказаць, калі раптам да цябе трапяць нейкія цікавыя дакументы — пра чыноўнікаў, пра закупкі, пра нейкія кантракты?..

— Не, — неяк адчужана сказала жанчына, запальваючы сваю нязменную Vogue Noire. — Мы з табой увогуле наўрад ці пабачымся. Прынамсі, бліжэйшым часам.

— Чаму? — Сяргей асцярожна паклаў відэлец на край талеркі, нібыта баючыся, што выпадкова разаб’е крохкі посуд.

— Таму што.

Мужчына пачырванеў, але ўсё ж прагаварыў:

— Мне здалося, што ўначы было ўсё добра… Ці я ўсё ж спудлаваў?

— Не, усё было добра, — яна збіла попел. — Я спадзяюся, што і надалей усё будзе добра.

Потым жанчына рэзка і жорстка зірнула яму ў вочы:

— Мне патрэбнае толькі дзіцё. А мужчына ў доме не патрэбны — двух дзяцей я дагледзець не падужаю… Так што даядай свой сняданак і будзем развітвацца.

Чамусьці макароны ніяк не ўдавалася пракаўтнуць, і яны стаялі ў горле даўкім камяком: Сяргей пачуваўся непатрэбным, як выкарыстаны прэзерватыў.

Урэшце нейкім чужым, самому сабе незнаёмым голасам мужчына сказаў:

— А ты ўпэўненая, што ў цябе з першага разу атрымаецца?

— Калі не атрымаецца, я паспрабую з кімсьці іншым. Але ты ў кожным разе не даведаешся, калі і з кім у мяне атрымалася.

* * *

КАМЕНТЫ

ponachka

Ай, нейкая муць. У жыцці такіх гераінь не бывае. Жанчыну ў нас з маленства вучаць шанаваць мужчыну, каб не крыўдзіць ягонае самалюбства. А тут нейкая зласлівая мегера.

лайк дызлайк каментаваць

МачоЎсіхХерачу

Ну во, выратаваўся мужык, жаніцца не давялося. Лічы, пашанцавала!

лайк дызлайк каментаваць

Бог усіх любіць

Дзіўнае ў аўтара ўяўленне пра чалавека: усе навокал імкнуцца выкарыстаць адзін аднаго. Хіба пра гэта павінна пісаць літаратура? Пачытайце класіку — літаратура вучыць людзей пеставаць і гадаваць у сабе найлепшыя якасці: дабрыню, чалавечнасць, веру ў Бога… А тут… Як быццам нейкае гняздо прусакоў.

лайк дызлайк каментаваць

Zarrraza

Вымагае працягу цi якога фiналу. А навошта тут выкладчык? Ён таксама браў удзел у стварэннi патэнцыйнага дзiцяцi i быў пасланы пасля першай ночы? Занадта шмат персанажаў для такога кароткага апавядання.

Разумныя жанчыны так не паступаюць: калi мэта — дзiця, дык варта дачакацца цяжарнасцi, а не пасылаць пасля першай ночы, бо па такiм, нават калi там чарга з самцоў з харошым генафондам, самцы хутка скончацца, прычым без вынiку. Выснова: такi мужчынскiя ўяўленнi пра жанчын з рэальнасцю не супадаюць. Аўтар — фантазёр.

лайк дызлайк каментаваць

Сямёныч

Усе бабы — блядзі, што і патрабавалася даказаць!

лайк дызлайк каментаваць

Lilit

Адразу бачна, што пісаў патрыярхал. Бач, як губу закапыліў — не падабаецца, што жанчына можа мяняць сабе мужыкоў, як пальчаткі. Самі-то скачаце з ложка ў ложак без праблем!

Прывыкайце, даражэнькія, да думкі, што жанчына таксама можа быць гаспадыняй свайго цела. Захоча — пойдзе да іншага, захоча — зробіць аборт.

А ты, Сямёныч, завалі хлябала! (Здаецца, так гэта ў вас кажуць?) Па тваіх словах здалёк бачна блядуна-няўдаліцу.

лайк дызлайк каментаваць

ТолькіZ

Нацыя на мяжы вымірання, у Курапатах пабудавалі кабак на касцях, у людзей страляюць на вуліцах, а вы пішаце, хто з кім пераспаў! Чым вы ўвогуле думаеце, людзі!

лайк дызлайк каментаваць

ФілFuck

Патэнцыял у аўтара, здаецца, ёсць, але тут яшчэ працаваць і працаваць. Гэблем, напілкам — чым заўгодна, але доўга, старанна і настойліва.

Персанажы нейкія кардонныя — паводзіны іх вельмі відавочна рэгулююцца аўтарскай рукой, як лялькі ў тэатры. Дэталі не прапісаныя: ні інтэр’ер кавярні, ні кватэра Марыі… Ды нават колер халата, які Марыя дае свайму каханку!

Карацей, аўтар, перапісвай яшчэ разы тры — потым можаш выстаўляць на публіку.

лайк дызлайк каментаваць

Саня

У мяне пытанне да аўтара: што ты хацеў сказаць гэтым апавяданнем? Якія высновы трэба зрабіць? Хто тут адмоўны, а хто станоўчы персанаж?

лайк дызлайк каментаваць

ЁдаМагістр

Ай, абы-што! Напісалі б лепш фэнтазі або якую-небудзь касмічную сагу.

лайк дызлайк каментаваць

Зміцер Дзядзенка

Апублiкавана 03.03.2021  19:57

Ольга Бобкова: «ЖИВЁМ, ХОТЬ И ДЫШАТЬ ТЯЖЕЛО»

Кто такая Ольга Бобкова? Писательница, оживившая старый Минск. Одна из купаловцев, которая после семи лет работы в театре в знак протеста ушла вместе со всеми. Архивистка, с наслаждением читающая акты на старобелорусском языке. И ещё очень искренний и талантливый человек.

Ольга, почему вы решили связать жизнь с изучением истории?

– И история, и театр изучают человека. Я не пошла в науку, потому что меня интересует именно ощущение человека в мире: он рождается, проходит определённые этапы, но в конце всех ждёт одно и то же. И это одно и то же – величайшая тайна.

– Чем более всего запомнился исторический факультет БГУ, когда вы на нём учились?

– Я училась на вечернем отделении, поэтому со мной рядом были люди самых разных возрастов. Там я познакомилась со своим другом Фёдором Кривоносом, который сейчас – православный священник. Он открыл для меня диссидентскую литературу, которая в то время была запрещена. Однажды он пригласил меня поехать на Пасху в Загорск (Сергиев Посад, – В. Ч.). Для меня тогда Пасха – это было что-то приключенческое и магическое… Помню, что во время учёбы над нашим Александровским сквером в Минске нависла страшная угроза: там хотели вырубить все столетние деревья. Когда я услышала об этом, то решила, что, если приедут бульдозеры, я приду и лягу под колёса. Но, слава Богу, эта идея пожила в безумных головах и исчезла.

Думали ли вы, чем будете заниматься после окончания учёбы?

– Особо не думала. Сначала я хотела быть мультипликатором, потом – археологом. Но случайно оказалась в Национальном историческом архиве Беларуси, там и осталась работать. Интересно, что самые важные и значительные для меня люди нашлись именно в архиве. В дипломной работе я сравнивала вид реконструированных памятников столицы: как они выглядели раньше и их актуальное состояние.

– Ваша тесная связь с Минском – результат дипломной работы, или она существовала ещё раньше?

– Если б связи не было, я бы не выбрала такую тему дипломной работы. Я любила город на подсознательном уровне. Этому способствовали мои родители. Они родились не в Минске, но очень любили его фотографировать. Когда позже я просила родителей что-то вспомнить о Минске, они припоминали просто невероятные детали! Например, в каком магазине чем пахло, какие звуки доносились из лаборатории Медицинского университета… Помню, как я, совсем маленькая, шла с папой по старой, ещё не перестроенной Немиге…

Минск для многих пустой и холодный советский город, но я хожу по теням старых построек. Просто кто-то видит это, а кто-то – нет.

Каким образом появилась книга, составленная из ваших эссе, – «…І цуды, і страхі» («…И чудеса, и страхи»)?

– Я изучала в архиве судебные дела: имущественные споры, убийства, оскорбления… Там находила детали, которые мне были невероятно интересны. Только представьте себе, какие имена были у людей: Ян Зимопад, Василь Клюйвода… Это же целый мир! Я шла на работу, где меня ждали невероятные открытия и сокровища. Затем поняла, что можно что-то рассказать о свадьбе, дороге, именах… Эссе я печатала в газете «Наша Ніва». Однажды муж подал куда-то рукописи, и они победили… В то время я лежала в больнице, поэтому у меня не было времени упорядочить их. В результате совсем скоро вышла книга «…І цуды, і страхі»…

Обрела ли книга широкий круг читателей? Или она «прошлась» больше по тем, кто увлекается историей?

– У меня цель была заинтересовать «простых» людей невероятной палитрой Средневековья. Научные книги не все читают… Однако я не преподносила эти эссе как литературу. У меня не было особого стиля, писала так, как себе представляла. Самый большой упрёк был со стороны историков: я не дала ссылки на описи, из которых брала материал.

– Когда вы вообще начали писать?

– Моё творчество началось тогда, когда мы в семье решили разговаривать по-белорусски. Это был шаг искусственный, безусловно, поскольку у меня не было никого в деревнях. Но это был наш протест против советскости и большевизма, который сидел в головах людей. Первый рассказ был в 2000 году. Не могу сказать, что у меня было много времени на творчество. Но если в человеке есть стремление писать, он найдёт для этого и время, и возможности.

Свой первый рассказ «Ворон и Франка» я написала, когда сломала ногу и месяц никуда не выходила. Но как долго я этот рассказ носила в голове! Особенно получается записывать наблюдения под утро, когда раскладываешь себя, как слоёный пирог. Я пишу редко, но ежедневно записываю свои мысли. Много уже набралось таких наблюдений… Однако должна признаться, что я чересчур щедро разбрасываюсь временем. Мне кажется, мы сами взяли и поделили время на чёрточки. Цифры – это не моё, я всегда в них путаюсь.

Что пишете сейчас?

– Записываю наблюдения. Выбрала записи из старых блокнотов. Если получается что-то написать, это дарит мне огромную радость. А иногда радуюсь и из-за того, что получилось что-то сфотографировать.

Почему после стольких лет работы вы вдруг в 2013 году ушли из Национального исторического архива работать в Национальный академический театр имени Янки Купалы? Надоело?

– Нет, не надоело. С конца 1990-ых по 2013 год я работала с документами XVI–XVIII веков. Научилась читать старобелорусские и старопольские тексты… Мне захотелось что-то сильно изменить. Когда долго сидишь на одном месте, хочется увидеть другие горизонты. Я понимала, что у меня не такой возраст, когда можно идти в какие-то проекты. Но вдруг позвонил Николай Пинигин и предложил должность руководителя литературно-драматургической части. Это предложение странным образом соответствовало моей тяге к переменам. С Николаем Николаевичем мы встретились, поговорили, я сказала, что по жизни я социофоб. Я понимала, что не знаю специфики работы [в театре], но мне хотелось попробовать. Я сделала шаг абсолютно для себя неожиданный. Кто-то меня вообще не понял. Но я не жалела о таком решении. Театр – это такая же тайна и история о людях.

Сразу втянулись в работу?

– Достаточно медленно. Но для меня там каждый день был вызов. Мне иногда звонок трудно сделать… А тут нам звонили разные драматурги, женщины, убеждённые, что их тема в пьесе  – самая важная. Сразу же на меня пришла жалоба в Министерство культуры, мол, я невежливо разговаривала с человеком…

Больно ли было уходить из театра вместе с другими «купаловцами» в знак протеста против увольнения Павла Латушко?

– Мы сделали обращение против насилия со сцены Купаловского театра, когда ещё [официально] были «купаловцами». Буквально сразу же всех, кто стоял на сцене, приказали уволить. Но директор сказал, что увольнять никого не будет. Потом приехал министр культуры и со сцены сообщил, что директора увольняют, ибо у него закончился контракт… Я не понимаю, зачем взрослым людям врать со сцены? Тогда мы подали заявления на увольнение. Мы не думали, что они будут подписаны. В это было невозможно поверить. Мы обнимались и говорили друг другу, что это всё ненадолго. Невозможно уничтожить корабль со столетними историями и традициями! Самое печальное, что я не вижу конца всему этому. Идёт тотальная зачистка белорусского мира. Зачищают по дьявольскому плану…

Есть ли жизнь после увольнения из Купаловского театра?

– Я вернулась работать в архив на половину ставки. Но все мои мысли только о том, что сейчас происходит в стране. Трудно дышать, причём не только от коронавируса, но и от того, например, что моя лучшая подруга, с которой я познакомилась в архиве (Юлия Слуцкая, – В. Ч.), теперь на «Володарке». А сколько ещё моих приятелей – где-то? Я всегда думала: как в 1942–1943 годах, когда началось уничтожение минского гетто на Немиге, весь город продолжал жить своей жизнью? Люди ходили в открывшуюся филармонию, в кино… А рядом текли реки крови. Люди не могли не знать, что там происходило. Город весь пропитан кровью. Теперь я иду мимо «Володарки», зная, что там сидит моя подруга, но прихожу домой, готовлю ужин, пью кофе и даже могу улыбнуться… Столько страданий вокруг, но мы продолжаем жить. Понятно, жить не гармоничной жизнью, не счастливой жизнью… Но живём, хоть и дышать тяжело.

Присоединились ли вы к работе Вольных купаловцев?

– Я очень грущу, что не могу придти в Купаловский театр, не могу сесть на откидной стул… Но сейчас купаловская труппа готовит очень интересный спектакль. Я не буду раскрывать подробности, скажу только, что я приложила к нему руку не только вычитыванием текстов, но и тем, что передала пару вещей для реквизита.

В одном из номеров газеты «Новы Час» было опубликовано ваше письмо к Юлии Слуцкой. Возможно, в Беларуси появляется новое направление литературы – письма за решётку?

– Когда мы перешагнём это страшное время, я думаю, что действительно это станет отдельным направлением в литературе. Только бы нам остаться чистыми, чтобы выйти ни душой не повреждёнными, ни телом. Я написала Юле 10 писем – она не получила ни одного. Об этом сказала её дочушка, которая получает от неё письма. А мои 10 писем Юля не получила. Я писала ей по одному стихотворению… Может, их напугали стихи?

– Думаю, что вы знаете места в Минске, которые могут придать силы?

– Я очень люблю кладбища, особенно люблю Кальварию. Примечательно, что в костёле на Кальварийском кладбище я пряталась от тех чёрных людей, которые разгоняли белорусов. Люблю и Военное кладбище, и Чижовское. Люблю костёл святого Иосифа, который находится около Ратуши. Когда-то это было место, где держали в заключении повстанцев Калиновского. Я живу у прудка под названием Мухля, которому больше ста лет. У нас растёт много груш, поэтому наш район я условно называю «Подгрушьем» – он находится недалеко от Грушевки. Наш район очень зелёный, когда я хожу по нему, мне хорошо. Но условно хорошо. Сегодня нигде не бывает хорошо. Мы находимся в каком-то комиксе, только трагическом и кровавом. Помню момент, когда мы с семьёй стояли на углу Городского вала и видели, как в сторону Мельникайте ехали крытые брезентом грузовики с солдатами… И тогда я осознала, что они едут по территории бывшего гетто. У меня произошло абсолютное наложение исторических времён, потому что была жуткая акция, когда грузовики с немецкими солдатами заезжали в гетто ради расстрела людей. И снова происходило то же самое. Они ехали, чтобы устраивать насилие против своего же народа!..

Чем занимаются ваши дочери?

– О, они фантастические! Моя старшая дочь Анна очень активный человек. Она мудрая, лечит меня своими наблюдениями. Она – одна из создательниц бренда женской одежды «Krasa». Богдана младше Анны на 10 лет. Она окончила китаистику в БГУ, но не увлеклась ей. Недавно нашла возможность отучиться в Израиле на программиста. Сейчас она изучает высшую математику на английском языке – и ей невероятно нравится! Имя Анна я выбрала после прочтения одного из рассказов Грина, где эпиграфом служила фраза: «Я стоял у окна, насвистывая песенку об Анне». А имя Богдана «вышло» из актовых книг Великого Княжества Литовского. В XVI–XVIII веках в Минске это имя было чрезвычайно популярным.

Как дети относились к вашему сильному увлечению историей Минска?

– У нас в семье было как-то всё очень гармонично. Они пошли своими путями, не стали продолжением родителей. Дочери говорили, что другими и не смогли бы стать. А теперь я сама многому у них учусь.

И в завершение: ждать ли нам цикл эссе о театре?

– Возможно, ведь мне есть что вспомнить. Например, как себя ведут люди, чем театр отличается от архива, какие эмоции бурлят… Повсюду же люди! Мне нравится писать о людях, которых я люблю. Когда ты пишешь, вкладывая эмоции, получается живой и тёплый текст.

Я нашла интересный документ 1778 года, буду его описывать. Наш замдиректора по науке предложил весной провести круглый стол по теме восприятия смерти в обществе. Что такое завещание, последняя воля человека? Как мы сейчас к этому относимся? Как такое отношение изменилось с веками? Люди одни и те же, а отношение к смерти меняется. То, что «за чертой» – абсолютно нам неизвестно. Однако всё самое важное мы носим в самих себе. Каждый человек – это вселенная. Человек живёт очень мало. И когда я думаю о том, сколько времени он тратит на споры и ссоры, то у меня всё переворачивается… Как можно тратить такую короткую и красивую жизнь на создание убийственной идеологии? Мы слишком мало живём, чтобы тратить бездарно своё время.

Беседовала Виктория Чаплева

Источник (28.02.2020)

Перевод с белорусского: Belisrael.info

Опубликовано 01.03.2021  23:16

В. Прусак. Крумкачы рассеяння (IІ)

(заканчэнне; пачатак тут)

Вольга Прусак з Віцебска – аўтарка п’есы 

АКТ 2 

8. Медытацыя

Вязень зямлі: Што ж не гасне зямля ні ўдзень, ні ўночы — дым і смурод з яе падымаюцца?

Крумкач: Дыхай, дыхай, суцяшайся. Удыхай праз спагаднае сэрца і выдыхай, дакранаючыся да пустэчы ў сабе…

Вязень зямлі: Няўжо палаючыя чэрві, што сцелюцца пада мной — гэта і ёсць пакровы нябёсаў?

Крумкач: Дыхай, дыхай, не прысутнічай. Удыхай спрадвечны смурод, што падступае да горла, і выдыхай, развейваючыся да знясілення.

Вязень зямлі: Вось тут, я знайшоў! Пагрозлівая расколіна!

Крумкач: Дыхай, дыхай глыбока, удыхай праз чарапное шво і выдыхай, адчуваючы жахлівы голад…

Вязень зямлі: (пакутуючы) Есці…

Крумкач: А зараз у перавернутай паставе нараджэння.

Вязень зямлі: (радасна) Ем!

Крумкач: Слухай рык звера ў пустэльні, дачалавечае не-слова!

Вязень зямлі: Іеаіеууіізз…

Крумкач: Слухай быдлячае выццё, жудасныя прамовы на тым баку пустэчы!

Вязень зямлі: Аргррргрррыыыыввмм…

Крумкач: Слухай з раззеўраных вантробаў — шолах, што даходзіць да свісту!

Вязень зямлі: Ааампррродіііассс…

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Сохне трава, вяне кветка, кветка вяне, трава сохне… Хто нарабіў гэта? Хіба не чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Мяса раскідана па гарах і лагчыны ўгноены трупамі, трупамі ўгноены лагчыны і мяса раскідана па гарах… Хто нарабіў гэта? Хіба не чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Пакліканы на свята жахі мае і калдобіны запоўнены мною, запоўнены мною калдобіны і жахі мае пакліканы на свята! Хто нарабіў гэта? Хіба не чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Рэжуць з правага боку — застаюцца галодныя, галодныя — з левага боку застаюцца рэзаць! Хто нарабіў гэта? Хіба нe чулі? Хіба нe ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Як мора дыхае — рык многіх, і многіх подых — як рык моцных водаў… Хто нарабіў гэта? Хіба нe чулі? Хіба нe ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Пільнуюць птушкаловы пасткі і зяпа разяўленая без меры, без меры разяўленыя пасткі і птушкаловы зяпу пільнуюць… Хто нарабіў гэта? Хіба нe чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Хто ўцякае ад сеткі — валіцца ў яму, з ямы ўцякае — валіцца ў сетку! Хто нарабіў гэта? Хіба не чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Вось зямля, што спажывае людзей, і хрыбет мой — вуліца для мінакоў, вось хрыбет мой — вуліца людзей, што спажываюць зямлю… Хто нарабіў гэта? Хіба не чулі? Хіба не ведаеце?

Крумкач: Абвяшча-ай!

Вязень зямлі: Што мне абвяшчаць? Ён не стамляецца, ён не знясільваецца! Вялікі Вар’ят у атачэнні прыдуркаватых флейтыстаў, ён стаіць ля берага ямы, горшы ад усіх Дурань! Ён поўзае голы, небарака, ля самага краю, а з ямы лятуць на ўсе бакі дурныя пухіры. Ля краю, ля самага краю — вось-вось зваліцца! Але не падае… Неразумны! Неразумны! Рухайся прэч ад абрыву выспы! Але не, не пачуе засцярогі — хто па-за простым вар’яцтвам — той не нясе галавы наогул… а там, цемназорна за краем, пахтаецца першасная слізь, атамны хаос, збіваецца ў пену… Якія прыгожыя пухіры, пераліваюцца перламутрам! О Дурань, ты месцісся ў асалодзе! Нават гэтай мудрагелістай прыгажосці ты не бачыш! Дасканалая воля табе! Дзьміце ў дудкі, няслаўце жалейкі, безаблічныя! Балесныя розумам дэманы, пацяшайце паўзуна! Раз ужо ён не мае наогул ніякай галавы… не дапаможаш яму добрай парадай! (паўза) Што ж ён робіць?

Крумкач: А ты паспрабуй, спытай.

Вязень зямлі: У каго? У яго?!

Крумкач: Згадай, ты заўсёды баяўся спытацца! Як гэта раней магла гліна мовіць гаршэчніку — “што ты робіш”!

Вязень зямлі: (крычыць) Што ты робіш?

Рэха, лопаюцца пухіры, ідыятычная музыка.

Вязень зямлі: Што ты робіш?! (пачынае смяяцца, смяецца ўсё больш і больш у трансе ўсясветнага жарту)

9. Напружанне нерваў

Будка на ўскрайку лесу. Канец працоўнага дня. За сталом трое выканаўцаў, пакуль маўчаць. На стале шклянкі з гарэлкай, хлеб, каўбаса. Першую шклянку п’юць моўчкі. Сасуды пашыраюцца.

– Нечалавечае напружанне нерваў.

– Не дзеля карысці, толькі воляю…

– Растрашчаўся. Налівай!

Другая шклянка расслабляе.

– Што там у цябе? Гадзіннік?

– Гадзіннік.

– Добры гадзіннік. А ў мяне вось, боты.

Маўчаць зараз па-іншаму, раскавана. Трэцяя шклянка натхняе.

– Трэба неяк аптымізаваць.

– Сапраўды, стамляесся.

– Добра б двох зараз.

– Добра і пяцёх. А як ты іх?

– Патыліцамі ставіць калі. Ну не пяцёх, зразумела.

– Тады аднаму ў твар давядзецца…

– Яшчэ скажы — не даводзілася.

– А праз дзве башкі запар пройдзе?

– А чаго ж не пройдзе?

– Доўга іх паставіць?

– Ну, адзін нехта будзе. Скаардынуем — хутка пойдзе.

– Ну, мы папросім спачатку — можа, нехта сам стане.

– Таварышы ворагі савецкай улады, ці не маглі б вы стаць спінамі адно да аднаго і прыляпіцца бошкамі шчыльней, каб нам роўненька — у адну ўвайшло, з другой выйшла?

Смяюцца. Чацвёртая шклянка рацыяналізуе.

– Смех смехам, а ёсць слушная прапанова.

– Ну.

– Больш за ўсё стамляесся закопваць.

– Праўда.

– То хай яны самі сябе закопваюць…

Смяюцца доўга.

– Давайце! За слушныя прапановы!

– Я, між іншым, не скончыў думку. Пастаў шклянку, тамада.

– Дрэнная прыкмета.

– Стаў шклянку!

– Ну шо ты, насамрэч! Шо ты залупіўся на яго?

– Усе пасмяяліся?!

– Ты прабач, ты дагаворвай. На чым спыніўся? Ну! Хай яны… самі сябе…

Душацца смехам, апроч аднаго.

– Ды што ты такі сур’ёзны наогул тут знайшоўся?

– Ды ў яго проста баця быў папоўскім старастам.

– Праўда, ці што?

– Хлусня! Я сын беззямельнага селяніна, батрака!

– А навошта цябе выклікалі?

– Тры гады бацька працаваў пры царкве вартаўніком — вартаўніком, зразумела? Калі начальнік аддзела кадраў таварыш Нязручнаў палічыў, што вартаўнік і стараста — адно і тое ж, значыцца, ён зусім не ведаў старую царскую Расію! Вып’ем!

Нервова куляе шклянку, астатнія моўчкі глядзяць — не п’юць.

– Я зразумеў, што ты маеш на ўвазе.

– Што вы на мяне так гледзіцё?.. Ды не, халера вас, я хацеў сказаць…

– Хто мацнейшы — тых пакідаем апошнімі. Каб яму зарылі, прытапталі.

– Во, праўда! Яны сваіх самі і закапаюць. Работы меней у дзесяць разоў!

– Я ж казаў! А вы адразу смяяцца.

– А мы ўжо й не смяемся.  

10. Шпацыр

Грукат граду. Выкрыкі гараджанаў, што кідаюцца хто куды. Мойша спыняецца перачакаць непагадзь пад краем даху, туды ж набіваюцца і іншыя прамоклыя. Мойшу гэты разгул стыхіі прыводзіць у захапленне, ён выстаўляе далоні з-пад краю і прыгаршчамі збірае градзіны.

Мойша: (звяртаецца да суседа, не стрымліваючы шчаснай усмешкі) Паглядзіце… Вы дзе-небудзь бачылі такі цуд?.. Зірніце… І гэта ж цудам адзначаны наш кожны крок — чаго ж мы маркоцімся? П’ем з атручаных вод, калі тымчасам нябесныя мяхі напоўніцу набітыя такімі вось каштоўнасцямі!

Нейкі пісьменнік: (узіраецца ў Мойшаў твар) Прабачце, а вы часам не…

Мойша: Вядома, я кажу за сябе. Але і яшчэ дзесяць ува мне!

Нейкі пісьменнік: Дзесяць каго?

Мойша: (смяецца) Дзесяць вас!

Нейкі пісьменнік: Мяне?!

Мойша: Вас, у якім дзесяць мяне!

Нейкі пісьменнік: Вы навошта гэта…

Мойша: Зірніце: што атрымаецца з жмені гэтых ледзяных скарбаў?

Нейкі пісьменнік: Што?

Мойша: Вада! А што атрымаецца з вады?

Нейкі пісьменнік: Ледзяшы?

Мойша: Рака. Туман. Кроў. Што заўгодна! Таямніца дзесяці ў адным і аднаго ў дзесяці. (паўза) Вы так напружана гледзіцё на мяне — вы мне не верыце?

Нейкі пісьменнік: Прабачце, я напэўна, магу памыляцца… Я вас, напэўна, пазнаў…

Мойша: Вы не памыліліся! І я вас пазнаў! Усё на свеце ёсць, толькі нас няма!

Нейкі пісьменнік: Вы ж знакаміты… Мойша Кульбак?

Мойша: Так, маё прозвішча Кульбак.

Нейкі пісьменнік: О, сустрэць вас — вялікая ўдача!

Мойша: Кіньце! Удача была б вам сустрэць на шляху гару. Гару, якая не мае ніякага ўяўлення пра сябе — і якая вялікая! Гару, прыгажэйшую за Бога, якога прыдумалі, каб упрыгожыць гару! Праўда, спаганілі і сябе, і яго…

Нейкі пісьменнік: (абыякавы да рамантыкі суразмоўцы, нешта мітусліва шукае на грудзёх) Я мушу тэрмінова… мне трэба…

Мойша: (спыняе яго) Не-не, давайце стаяць тут, дзе стаім, бо ўсё вакол нас цудоўнейшае за нас!

Нейкі пісьменнік: (ад хвалявання непаслухмянай рукой дастае з грудзей спісаныя лісты) Вось! Даўно хацеў!.. Паказаць вам мае вершы!

Няспрытнасць Нейкага пісьменніка пацяшае Мойшу, у запале ён здымае з нагі маляўніча запырсканы непагодаю чаравік, стоячы на адной назе, працягвае Нейкаму пісьменніку.

Мойша: Не, дазвольце паказаць вам мае! (смяецца, пакручвае чаравік) Гліна пры дарозе — найлепшы паэт з усіх, каго я ведаю. Зірніце — якая праца з формай! І скажу па сакрэце, калі разбірацца ў глінянай мове…

Нейкі пісьменнік: (прапускае жарт, заклапочана рыецца ў запісах) Якая ўдача, як добра, што я вас… Зараз, зараз, знайду, ёсць у мяне адзін вельмі добры верш…

Мойша: (сярдзіта, расчаравана) Берш-мерш-герш… (выцірае чаравік, вытрасае з яго каменьчыкі, крэкчучы, абувае чаравік назад) Слухайце, калі я захачу калі-небудзь пачытаць вельмі добры верш — я, бадай, пачытаю Кульбака.

Нейкі пісьменнік: О, як я вас разумею! Мне самому ўжо абрыдлі гэтыя нудныя графаманы, гібеючыя ардынарнасці, бясплодныя маргіналіі! А зборнікі выпаражняюць, адзін за другім, адзін за другім — ну такая, разумееш, бурная творчая дзейнасць! Гэта рэдка, дужа рэдка ў наш час такая ўдача — сустрэць годнага аўтара, з нашага гнязда птушку…

Мойша: Падобна, што я насамрэч важны чалавек, калі вы прыдумалі мною сябе ўпрыгожыць.

Нейкі пісьменнік: Вядома! Ведаеце, як пра вас кажуць? (чырванее) І жанчыны, і мужчыны… што вы самы прыгожы габрэйскі паэт нашага часу…

Мойша: Птушкі, на шчасце, значна прыгажэйшыя за мяне.

Нейкі пісьменнік: (дрыжучы ад хвалявання) “Я — сонца, я — раса, я — дуб, апрануты у фрак!” — гэтыя вашы словы, ваш верш… Карацей, у мяне зараз таксама такі ёсць.

Мойша: Такі верш?

Нейкі пісьменнік: (адважна) Так!

Мойша: Выдатна! А такая фанабэрыя?

Нейкі пісьменнік: (разгублена) Што?

Мойша: Фанабэрыя такая ёсць у вас?

Мойша раптам перамяняецца — надзімае шчокі, вылупляе вочы і, расставіўшы локці, бярэцца пераймаць пеўніка. Нейкі пісьменнік прыгаломшана-пакрыўджана назірае за тым, як Мойша спрабуе “здзяўбці” яго выбітныя творы. І тут на Нейкага пісьменніка сыходзіць шчаслівае прасвятленне.

Нейкі пісьменнік: Як вы здагадаліся? Я раз-пораз дапраўды адчуваю сябе птушкай! Вы таксама? Неверагоднае супадзенне!

Мойша: (спыняецца, расчаравана выдыхае) Дождж, здаецца, сцішыўся.

Нейкі пісьменнік: Куды вы шпацыравалі, калі не сакрэт?

Мойша: Чаму ж сакрэт? Самы прыгожы габрэйскі паэт нашага часу кіраваўся паласавацца пячонкай.

Нейкі пісьменнік: Ах, вы таксама аматар пячонкі! Як гэта ўцешна, быць падобным да вас — нават у нейкай дурнаватай гастранамічнай прыхільнасці!

Мойша: Пячоначка — дурнаватае? Ды ў нас, каб вы ведалі, клуб прывілеяў жыцця! Таемны звяз аматараў пячонкі з абавязковай штотыднёвай, як вы выказаліся, прыхільнасцю да яе.

Нейкі пісьменнік: То вы зараз туды, Мойша? Дазвольце, дазвольце мне пайсці з вамі, далучыцца! Мне так абрыдлі ўсе гэтыя вузкалобыя саматужнікі, мяшчанскае драбноцце…

Мойша: На жаль, я не магу ўзяць вас з сабою. Клюб аматараў пячонкі складаецца з трох чалавек і чацвёртага не прадугледжвае. Усяго найлепшага!

Нейкі пісьменнік: (крычыць наўздагон, трасе паперамі) Мойша! Вы не сказалі мне, як я пішу!

Мойша: (цераз плячо) Добра пішаце! Добры почырк! (спяшаецца пайсці, робіць пару крокаў, раптам спыняецца, здымае капялюш, заклапочана разглядае яго, потым пачынае дабразычліва смяяцца) І так! Вы-такі птушка, дакладна…

Нейкі пісьменнік: (чырванее, усцешаны) Вы гэта адчулі!

Мойша: Падабенства несумненнае.

Нейкі пісьменнік: Гэта дужа тонка, і не кожны…

Мойша: Я б не сказаў. Вось тут нядаўна нейкая птушачка… (працягвае капялюш Нейкаму пісьменніку, паказваючы свежую купку птушынага памёту) Я б не сказаў, што гэта тонка… Але ў вашай манеры! (дабразычліва) Ха-ха! Добрага дня! (хутка аддаляецца)

11. Козачка

Прагульваючыся хуткім крокам да блізкага ўскрайку, Мойша зварочвае на былыя габрэйскія могілкі. Зараз гэта вялікі папас, дзе паціху пасвяцца белыя козачкі. Мойша ідзе па пашы далёка і меланхалічна, сядае на зямлю. Козачкі, заўважыўшы чалавека, з цікаўнасцю і надзеяй на ласунак пакрысе падцягваюцца да яго з розных бакоў.

Мойша: (уздыхае) Зямельны аддзел Менскага гарвыканкама даводзіць да ведама грамадзян, якія маюць козы, што для пашы апошніх адводзяцца старыя габрэйскія могілкі па Універсітэцкай вуліцы…

Цікаўныя козачкі падыходзяць блізка. Дурнавата і з надзеяй глядзяць на чалавека, што сядзіць на траве.

Мойша: (гладзіць козачак) Козачкі, беленькія, за два грошы… Я вельмі стаміўся. Цягні сабе, цягні сваё цела па зямлі — без перадыху, без адплаты! — Цела, нагружанае іржавым жалезам нябёсаў… Як сяду — то і ўставаць не хачу. І не буду. Буду сядзець тут і ўніз прарастаць, цягнуцца паўсюль карэннем… Тады, мабыць, сэрца выб’ецца да святла травяным касмылём. Сэрца, мне такое лішняе… А будзе ласунак для козачкі, беленькай, за два грошыкі!

Адна козачка тыкаецца пысай у вопратку таго, хто сядзіць, вышукваючы ласунак, астатнія, страціўшы цікаўнасць, павольна разыходзяцца ў рытме свайго казінага існавання.

Мойша: (абдымае козачку) Пашкадуй мяне. Ведаеш, якая гэта пакута — разглядаць пыл на падэшвах — і бачыць сонца ў кожнай бруднай парушынцы, сузіраць брыдкае — і сляпіцца ззяннем тысячы сонцаў! Апраўдваць, апраўдваць, бачыць толькі добры і радасны свет! Адчуваць асалоду, бясконцую, сярод чаго б ні было! Згараць ад асалоды…

Козачцы надакучвае, яна выварочваецца з абдымкаў і, пяшчотна пазвоньваючы, ідзе праз лужок па сваіх справах.

Мойша: (падымаецца, радасна кіруецца за ёю) А зараз буду ісці за табой, козачка, беленькая, за два грошыкі. У густых лясах, у пустых палёх мы пабрыдзем, уцекачы. Нічога не буду рабіць на свеце, як нічога не робячы, квітнеюць дрэвы. Буду есці, як варона, і буду сыты, буду спяваць, як птушка, і будзе мне добра! Буду ісці за табой, пакуль не спынісся — і тады я зразумею, што мы прыйшлі…

Ля загароды з’яўляецца Нейкі пісьменнік.

Нейкі пісьменнік: Мойша! (чакае рэакцыі) Таварыш Кульбак!

Мойша: (роспачна ідзе ў яго бок) Навошта пайшоў за мной?

Нейкі пісьменнік: Вы так хутка ўцяклі, а вы мне патрэбны…

Мойша: Няпраўда, я вам бескарысны. Вы будзеце наракаць, што не здатны, як я, атрымліваць асалоду ад святла, якога няма, а я буду па гэтым тужыць!

Нейкі пісьменнік: Усё так раптоўна… я толькі потым зразумеў, што як след і не прачытаў вам ніводнага верша!

Мойша: Ды як вы не можаце ўцяміць? Я развучыўся адрозніваць прыемнае ад гідкага, пажаданае ад непажаданага, мой рот зачынены для адказаў і пытанняў, і толькі гэты асаблівы смак прыняцця прысуду…

Нейкі пісьменнік: Якога прысуду? Пра што вы кажаце?

Мойша: Якога? А вось якога. (паказвае пальцам у неба, Нейкі пісьменнік таксама глядзіць угару) Памятаеце, як было ў нябёсах? Шчупак плыў срэбны. А зараз?

Нейкі пісьменнік: Там жа няма нічога.

Мойша: Менавіта.

Паўза.

Мойша: (пляскаючы па плячы абцяжаранага думкамі Нейкага пісьменніка) Ды хопіць вам! Весялей! Ведаеце, як паміралі падчас блукання па пустэльні?

Нейкі пісьменнік: ???

Мойша: Штогод у адзін вызначаны дзень. Капалі сабе магілы і клаліся ў іх спаць. Памёр — дык памёр, а не памёр — раніцай прачынайся і шыбуй далей!

Нейкі пісьменнік: Так! Вы ж збіраліся, як я памятаю, наведаць кавярню, паласавацца пячонкай.

Мойша: (бадзёра) Сапраўды! Дзякуй, што нагадалі. Усяго найлепшага! (аддаляецца бягом)

Нейкі пісьменнік: (наўздагон) Таварыш! (застаўшыся адзін, уздыхае засмучана) Ах, таварыш… Вядома, я не магу вінаваціць яго ў тым, што ён не схацеў слухаць мае вершы… (цікаўная козачка падыходзіць да яго) А козачка паслухае!

Ах таварыш! Ах таварыш!

Ці з табой на ўздыме лёсу

гмахі бачылі ў нябёсах?

Раздзіралася шматкамі

цвердзь зямная па-над намі,

А святы часцей вучыў

сузіраць вышынь разрыў.

Ах таварыш! Ах таварыш!

З тых часін гляджу туды —

а наскрозь слупы й драты.

Сто нябёсаў, скруткаў сто —

тэлеграфнае лато.

Ды баўтаецца з драта

тушка здохлага ката.

Ах таварыш! Ах таварыш!

Разгайдалася фігурка —

ад дажджу аблезла скурка.

Жылка кволая трымае —

вока з дзюркі выпадае.

А з падранае утробы

хутка пацякуць вантробы.

Ах таварыш! Ах таварыш!

Што загаду не прымаюць,

падлу прэч не прыбіраюць?

Капае зь нябёсаў гной —

кот з прабітай галавой.

Шлюць сігнал туды-сюды

тэлеграфныя драты.

Ах таварыш! Ах таварыш!

Я ў руцэ трымаю нож,

ты таксама басанож.

Любіш ты, раўную я —

пралетарская сям’я.

Я хачу з табою долі —

барацьбы за класаў волю.

Ах таварыш! Ах таварыш!

Меле, меле кулямёт —

чырвань пырскае ля сот.

Раздзіраецца зямля,

людзі душацца, што тля.

Іх кідаюць там ляжаць,

гмахі неба сузіраць.

Кот там — лета ці зіма.

І нічога больш няма.

Хадзем, мая козачка, плакаць на руінах белага свету…

12. Клуб аматараў пячоначкі

Маленькая габрэйская кавярня. Мойша з двума сябрамі, утульна ўладкаваўшыся ў куточку, ласуюцца пячоначкай, запіваючы віном.

Мойша: Ду-ду-ду, ду-ду-ду, ду-ду-ду…

Харык: Мойша, ужо дваццаць хвілін, як мы тут слухаем гэта з цябе…

Мойша: Ду-ду-ду-ду-ду…

Харык: Мо ты лічыш, што мы павінны былі такім шляхам дасягнуць весялосці…

Зэлік: Мойша, душу якога рэбэ мы апяваем? Ду-ду-ду-ду…

Мойша: Ду-ду-ду-ду, ду-ду-ду-ду…

Харык: Мойша, мы ўсе перыядычна перажываем наяўнасць Бога ў сусвеце, але…

Зэлік: Не, падобна, Мойша прадракае заняпад. Мойша, ты нават не дакрануўся! А я-такі клапаціўся, каб да гэтага разу нам прыправілі малінавым воцатам!

Мойша: Ду-ду-ду-ду…

Харык: Ды распавядзеш ты, што нарабілася, у рэшце рэшт, ці мы так і будзем слухаць гэты хасідскі нігун?!

Мойша: Ду-ду-ду-ду-ду… (паўза, усміхаецца) Калі краіна не хоча, каб пра гэта ведалі, які сэнс распавядаць?

Зэлік: О, зараз я разумею, Мойша. Цяпер я таксама так: напішу — і закрэслю, напішу — і закрэслю…

Харык: Зэлік, ты проста старэйшы за сябе самога!

Зэлік: Дык і што я магу?! І што забаронена…

Харык: Забаронена адставаць. Кроку наддай сабе — і ўсё.

Зэлік: Я лепей праспяваю з Мойшам. Нам трэба дасягнуць разумення. Ду-ду-ду-ду…

Мойша: Ты нібы не адчуваеш метал. Пануры метал і людзей, што завіхаюцца ў дыме. Ад чаго крок робіцца запаволена-цяжкі… Ду-ду-ду-ду-ду-ду-ду…

Харык: Я супраць, мне не трэба такога наслання! Я дужы і здаровы чалавек!

Зэлік: Ду-ду-ду-ду… І ўсё ж такі, не.

Харык: Думаеш, не?!

Зэлік: Не — не мы тут ідзем!

Харык: Зэлік, ты кудысьці сабраўся?

Зэлік: Гэта іншае… Вось дождж — ён ідзе.

Мойша: Ду-ду-ду-ду…

Харык: Ох, бачу, цягнецца за вашым “ду-ду-ду” фурка, што вязе знаёмы даўгі труп… Таварышы, кідайце вы гэта! Толькі малітвы за Сіён нам зараз не хапала!

Зэлік: (напявае) Ў сінагозе віленскай, псальмы вёўшы спеў, мой стары дзядуля раптам адурнеў… (выдыхае, урачыста) Усё! Мне адкрылася ўсё! Што раней было — у тым сумневу няма — і ў тым, што будзе, можна не сумнявацца. (з апетытам бярэцца за ежу) Ізі, ты мядовую цыбулю не любіш? Я дужа люблю, аддавай мне.

Мойша: Ду-ду-ду-ду-ду-ду…

Харык: (адсыпае цыбульку) А з гэтым што рабіць будзем?

Зэлік: Пачакаем, яшчэ даходзіць. (спахапіўшыся) Мойша, я ўчора сустрэў Міхоэлса! Ён казаў, ваш спектакль закрылі?!

Мойша: (замаўкае, паўза) Ведаю.

Доўгая трывожная паўза. Мойша паступова бярэцца за ежу.

Зэлік: Вось яно што…

Харык: (збялеўшы) Як? Чаму? То ж была выдатная п’еса, габрэйскі Робін Гуд, барацьба супраць прыгнятальнікаў…

Мойша: (з набітым ротам) Ты правільна сказаў — габрэйскі!

Харык: Дык жа для габрэйскага тэатра!

Мойша: Баюся, што мы рухаемся да таго, каб тэатр быў савецкі.

Харык: Прычым тут?.. Што замінае габрэйскаму тэатру быць савецкім?

Мойша: Як што? Савецкі Робін Гуд адназначна змагаецца з царызмам, а габрэйскі Робін Гуд, магчыма, заклікае да нейкай іншай барацьбы? За нейкія іншыя, магчыма, нават габрэйскія правы?.. Тэатр жа мастацтва асацыятыўнае!

Харык: Але ж гэта гісторыя!

Мойша: Гісторыя… Мы засталіся з вядром, якім нельга чэрпаць, ля вады, якую нельга перайсці. Кепская, скажу табе, гісторыя!

Зэлік: Я таму і кажу — не мы тут ідзем. А калі ідзем — адно каб заставацца на сваім месцы.

Харык: Не хвалюйся, Мойша, тут нейкае непаразуменне. Насамрэч добры і правільны спектакль, энергічны такі, песень шмат…

Мойша: Ну, бачу, запалоханыя габрэйчыкі з-за рысы аселасці не могуць быць энергічныя. Не могуць быць нязгодныя са сваім прыгнечаным становішчам. Савецкаму тэатру патрэбны рахманыя габрэйчыкі, што выклікаюць спачуванне. Так савецкім Робін Гудам раўней выконваць свае месіянскія задачы.

Харык: Ты гэта кінь, Мойша, я гэтага не чуў.

Мойша: А ты падскоч крыху вышэй, чым апяванне будаўніцтва Беламорканалу — пачуеш і не такое. А то, глядзі, і не скачучы. Я ж не скакаў.

Харык: Нешта ты перабольшваеш.

Мойша: Хто тут перабольшвае — то гэта Лазар Майсеевіч Кагановіч. Каб ты бачыў, як ён надзімаў шчокі, седзячы ў ложы. Калі галоўнаму габрэю краіны саветаў спектакль пра габрэйскага Робін Гуда падаецца антысавецкім — што ты тут паробіш?..

Зэлік: Сябры, а давайце крыху смяяцца! Ха-ха-ха… Не, не будзем?

Харык: А як з прароцтвам пра дом усіх народаў? Уз’яднайцеся, як адзін чалавек з адзіным сэрцам!

Мойша, Зэлік: (разам) …Ці тут будзе месца вашага пахавання!

Харык: Ду-ду-ду-ду-ду-ду-ду…

Мойша, Зэлік: Ду-ду-ду-ду…

У кавярню ўваходзіць той самы Нейкі пісьменнік. Пастрэльвае вачыма па баках, з яўным жаданнем заўважыць Мойшу. Трое аматараў пячоначкі, не згаворваючыся, звяртаюць увагу на новага наведніка, у маўклівым напружанні назіраюць за ім, пакуль той іх нe бачыць.

Мойша: Як мяркуеце, конь пра што-небудзь думае?

Зэлік: Пра сваё, конь думае пра сваё.

Мойша: Конь яшчэ можа думаць пра тое, чым быў заняты да таго, як пачаў думаць.

Харык: Гэта завецца “нездаровая цікаўнасць да мінулага”.

Зэлік: Ідучы з вадапою, думаць пра вадапой?

Мойша: Заганны сыход ад бурлівай рэчаіснасці.

Нейкі пісьменнік знаходзіць вачыма іх столік і з непадробнай радасцю на твары кіруецца туды.

Нейкі пісьменнік: Якая сустрэча, якая ўдача! Рэдакцыя часопіса “Штэрн” у поўным складзе!

Мойша: Вітаю. Сябры, гэта мой знаёмы, паэт ээ… Птушка! Так-так, вы добра пачулі. Сёння мы разам чакалі, пакуль скончыцца непагадзь і паэт Птушка, перапрашаю, не памятаю вашага…

Зэлік: Сядайце, таварыш, праўда, мы ўжо хутка сыходзім. Мы тут абмяркоўвалі знакавы твор эпохі, у стварэнні якога меў шчасце браць удзел наш калега-рэдактар…

Харык: (падымаецца, цісне руку Нейкаму пісьменніку) Ізі Харык.

Нейкі пісьменнік: Я вас ведаю! Вялікі гонар!

Мойша: Так, мы абмяркоўвалі “Пісьмо беларускага народа вялікаму Сталіну ў вершах”.

Нейкі пісьменнік: Вышытае шоўкам!

Мойша: Менавіта. 70 работніц і калгасніц з вялікай любоўю вышывалі гэты ліст!

Зэлік: Родимая партия волей едина! А знамя у ней — это Ленин и ты! И наша болотно-лесная краина сегодня чудесной полна красоты!

Харык: Ты, мудрый учитель, средь гениев гений! Ты солнце рабочих! Ты солнце крестьян! Твоя Конституция — стяг поколений, надежда и свет угнетённых всех стран!

Нейкі пісьменнік: (апладзіруе, у захапленні) Гэта ўражвае! А вялікі правадыр адказаў?

Мойша: Думаю, адказам можна лічыць вось гэты пераклад ліста на рускую мову.

Нейкі пісьменнік: Віншую!

Мойша: Віншую ўсіх нас. А зараз нам давядзецца вас пакінуць, бо мы сьпяшаемся ў рэдакцыю.

Нейкі пісьменнік: У рэдакцыю? О, я акурат збіраўся занесці вам свае вершы!

Мойша: Давайце сюды, мы іх самі занясем.

Усе падымаюцца, кіруюцца да выхаду. Нейкі пісьменнік застаецца сядзець на шляху, няўклюдна шапаціць паперамі.

Нейкі пісьменнік: Але тут не ўсё…

Мойша: Вядома, не! Наперадзе ў вас вялікі творчы шлях! Усяго найлепшага!

Сябры праціскаюцца паўз крэсла з Нейкім пісьменнікам і сыходзяць. Нейкі пісьменнік застаецца сядзець некалькі секунд абсалютна шчаслівы, потым вывучае змесціва збана і склад рэшткаў ежы. Пасля чаго замаўляе гаспадару, які падышоў.

Нейкі пісьменнік: Пячонкі з цыбуляй і такой падлівай… Тут толькі што сядзелі мае калегі, то мне, калі ласка, таго самага, што замаўлялі яны.

13. Яма

— Што ён там поўзае каля ямы, паглядзі!

— Можа, ты яму залішне па кумпалу ляснуў?

— Дык стаяў жа.

— Ну, зараз поўзае. Рыдлёўку кінуў.

— Гэй, таварыш? Ты як? Рыдлёўку вазьмі!

Сцэна са спектаклю, пастаўленага Уладзімірам Шчэрбанем (кастрычнік 2020 г.)

Выканаўцы схіляюцца над расстрэльнай ямай. Побач поўзае мужчына, босы, у заплямленай крывёй кашулі, вые няўцямна:

– Іеаіеууіізз… Аргррргрррыыыыввмм…

– Гэй, ды ты ж яе згубіў. Не дурніся, таварыш, у цябе адказнае даручэнне!

– Ааампррродіііассссс… 

– Устаць! (хапае арыштанта за каўнер, трасе)

Выснажаны твар, пазначаны пячаткай катастрофы, з тагасветным страшным позіркам, твар Нейкага пісьменніка звяртаецца да выканаўцаў:

– Што ты робіш… Што ты робіш…

– Гэта ты што робіш! Бяры рыдлёўку, закідвай, табе кажуць!

– Дабівай ты яго, нe бачыш, гатовы ўжо…

– Тады зноў самім давядзецца… А так добра прыдумалі…

– Так, варта справу да канца давесці. Ну ты яго дармо, вядома, так моцна…

– Дык ён упарціўся! На выгляд — згодны мужык, здавалася, рахманы. А капаць — не і ўсё!

– Чаго ўжо ўпарціцца, і так зразумела, што канец. Дык хоць справу карысную зрабіць напрыканцы — сваіх жа пахаваць. Я б на яго месцы… (перапыняецца) Цьху!

Адзін з выканаўцаў заскоквае ў яму, падымае рыдлёўку і, слізгаючыся на целах, выбіраецца назад.

– Ды яму зараз лепш павінна быць, што здурнеў. Папрацуе спакойна! (устаўляе рыдлёўку ў рукі Нейкага пісьменніка) Ты давай, родненькі, падмажы савецкай уладзе. Нестае сілы ўжо. Цяжкі дзень.

– Давай, давай, мы табе нават чарку дамо напрыканцы, як асабліва заслужанаму!

– Дай ты яму зараз.

– Дык зваліцца зусім, і так хістаецца, як гнілы плот.

– Працуем, працуем! (клапатліва абхапіўшы асуджанага і падтрымліваючы рыдлёўку яго рукой, нагадвае яму рухі капача) Вось так, вось так… Зараз сам, сам давай, актыўней!

Выканаўцы адступаюцца на пару крокаў, пакінуўшы вар’ята рытмічна закопваць трупы. Нейкі пісьменнік з адчужаным позіркам і шкляным ад ліхаманкі позіркам, рытмічна закідвае яму з забітымі, бясконца мармычучы:

– Што ж не гасне зямля ні ўдзень, ні ўночы — дым і смурод з яе падымаецца? Няўжо палаючыя чэрві, што сцелюцца пада мной — гэта і ёсць пакровы нябёсаў?

– Фух, здаецца, пайшло.

– Так, нешта мы з ім пралічыліся…

– Я ж кажу — нармалёвы з выгляду мужык быў, моцны, рахманы, падыходзячы…

– А хто ён наогул, не ведаеш?

– Як хто? Вораг партыі і савецкай улады! Ты кідай такія пытанні!

– Ды не, раней, у жыцці.

– Нашто мне ведаць! Я просты баец, шараговы. Партыя сказала выкараняць — я выкараняю. А табе што?

– Проста, цікава. Спісы ў цябе.

– То што спісы — мне іх нанач чытаць, ці што?

– Так, я таксама чытаць не люблю. Доўга і не ўмеў. А навошта яно ў вёсцы? Добра, быў сябрук у НКВД — перацягнуў у горад. Я яшчэ, дурань, адмаўляўся, а ён усё — давай да нас, давай да нас! Ну зараз хоць газеты пагартаю. Хочаш не хочаш, а ў горадзе прагрэс, асвета масавая. Але з дужа адукаванымі я ўсё адно, ведаеце, з недаверам… Яно неяк у меру ўсё патрэбна, у меру!

– Так, меру трэба ведаць, гэта праўда.

Закурваюць. Увесь час, пакуль выканаўцы гутараць убаку, чутно мернае мармытанне капача:

— Мяса раскідана па гарах і лагчыны ўгноены трупамі, трупамі ўгноены лагчыны і мяса раскідана па гарах… Пакліканы на свята жахі мае і калдобіны запоўнены мною, запоўнены мною калдобіны і жахі мае пакліканы на свята! Рэжуць з правага боку — застаюцца галодныя, галодныя — з левага боку застаюцца рэзаць! Як мора дыхае — рык многіх, і многіх подых — як рык моцных водаў… Пільнуюць птушкаловы пасткі і зяпа разяўлена без меры, без меры разяўлены пасткі і птушкаловы зяпу пільнуюць…

— Нешта ў гэтым лесе птушкі не спяваюць, заўважылі?

— Ну ты сказаў! Восень ужо, увечары не спяваюць.

— Не, я даўно заўважыў, яшчэ ўлетку — таксама не спявалі ніколі. Я ўвогуле люблю птушак паслухаць. Маладыя дразды мне падабаюцца напрыканцы жніўня — так бурчаць смешна, так шапоркаюцца… Потым ужо, як пер’е мяняецца, па-іншаму пачынаюць спяваць, чыста, як у дуду, аж з мелодыямі, з паўзамі — ну, рыхтык салаўі. Але мне вось гэта буркатанне падабаецца: “чок-чок-чок”.

— Так, я таксама люблю. Але я больш з раніцы люблю паслухаць. Жаўрука звычайнага, яны хуткія такія, імпэтныя — “цю-цю-цю” наогул несупынна. Такая маленькая птушка — як ёй подыху хапае? І берасцянкі прыемныя, мажорныя, гучныя! Напачатку спяшаюць, а потым сцішваюцца: “ф’ю-ф’ю, чыў-чыў”. Вось мне іх ранішняя нязмушанасць так на душу кладзецца!

— А хто вось так цыркае, ведаеце — “цырр цырр цырр”? Таксама з ранішніх нехта.

— Да аўсянкі падобна. Але яны ёсць такія жаласныя… Ды можа, пішчуха проста.

— Шпак!

— Не-е, шпака я ведаю.

— Ды як ты яго ведаеш — ён табе як любая птушка заспявае, нават як салавей!

— Ну ў яго песні заўсёды такое трапляецца… рыпучае ці што. Як боты новыя рыпяць. Пазнаць можна!

— А мне дык пашэнціла нядаўна — бралі аднаго жыдка, прыехалі арыштоўваць, а ў яго дома — цэлы птушыны двор! Процьма клетак, у кожнай птушачка нейкая. Ну я так зразумеў — навошта яны яму ўжо? — ды ўзяў сабе клетку з пявучым драздом. Ох, і люблю гэтых драздоў! Цяпер штораніцы такі пошчак, што дух займае! Во гэткі мне падарунак выйшаў…

Нейкі пісьменнік спыняе працу, кідае рыдлёўку, пачынае рагатаць, заходзіцца ад вар’яцкага рогату — перагінаецца напалам, трасецца, матляе рукамі…

— Зірні, таварыш наш, здаецца, скончыў.

— Добра. То і мы скончым.

Адзін з выканаўцаў спакойна дастае наган, страляе. Нейкі пісьменнік валіцца побач з рыдлёўкай. Да яго, падскокваючы, бяжыць, прыляцеўшы немаведама адкуль, вялізны крумкач.

— Вось птушка табе, ты пытаўся, чаму птушак няма.

— Не, гэтых я не люблю, страхавіта мне ад іх чамусьці… Акыш! Акыш! Пайшоў! (адганяе птушку, Крумкач адлятае).

Канец

Прусак Вольга, вясна 2020

Пераклад з рускай Людмілы Сіманёнак

* * *

Чытайце таксама: Новая сенсация: премьера спектакля о поэте Мойше Кульбаке

Апублiкавана 27.11.2020  15:02