Tag Archives: евреи Несвижа

В. Рубинчик. ЭХ, РАЗ, ЕЩЁ РАЗ…

Ужас как не люблю повторять пройденное, а иногда приходится. Вот живёт и трудится в Минске Пётр Резванов, «румяный критик мой», в своё время побывавший аж в Биробиджане… Как только я сравнил Беларусь и Израиль по доле затрат «на науку» в ВВП, он то ли шутя, то ли всерьёз выкатил претензию: мол, две страны – маловато для полноценного сравнения.

Никогда не отрицал то, что из почти двух сотен стран, входящих в ООН, меня интересуют прежде всего Беларусь и Израиль… Потому неоднократно сопоставлял их по ряду критериев – здесь, здесь и здеся. В прошлом июне добавлял к ним Буркина-Фасо (шутя или всерьёз, решайте сами). На мой вкус, «лучше меньше, да лучше», но, идя навстречу пожеланиям трудящихся, кое-что уточню.

Таблицы, приведенные 11.01.2021, во многом говорят сами за себя, и всё-таки: в Беларуси на R&D («Исследования и разработки», примерно то, что на постсоветском пространстве называется НИОКР) много лет выделяется менее 1% ВВП, в Израиле же с 2000 г. никогда не тратилось меньше 3,5%, а с 2012 г. – меньше 4% ВВП. Самые свежие данные относятся к 2018 г.: РБ – 0,61%, Израиль – 4,95%. Для полноты картины: средний показатель в мире превышает 2%; у стран с высоким доходом он равняется 2,59%, с «низко-средним» (Low & Middle; к этой группе, согласно данным Всемирного банка, относится и Беларусь) – 1,57%. Наши расходы на науку характерны для группы стран с «доходом ниже среднего» (Lower Middle), где обобщённый показатель равняется 0,58%. По уровню R&D Беларусь граничит с Алжиром, Египтом, Марокко, Сенегалом и Тунисом… Ох, не зря четверть века назад у нас образовалось творческое движение «Бум-бам-лiт», бившее в тазики, словно в тамтамы, и неравнодушное к «африканскому вектору»! 🙂

А как обстоят дела у географических соседей Беларуси – вернее, обстояли на 2018 г.? Польша – 1,21%, Литва – 0,94%, Латвия (неожиданно) – 0,63%, Россия – 0,99%, Украина – 0,47%.

Не утверждаю, что есть прямая зависимость между вложениями в НИОКР и зажиточностью государства: как справедливо замечено, «большие затраты на НИОКР не всегда гарантируют большую прибыль или большую долю на рынке». Тем не менее цифры, особенно взятые в динамике за несколько лет, во многом отражают отношение государства к инновациям… Его готовность вкладываться в будущее, а не проедать наследие прошлого.

Если в курултае, который администрация РБ планирует собрать через три недели, и есть какой-то смысл, то он заключается в безоговорочной поддержке делегатами: а) освобождения & реабилитации политзаключенных; б) законодательного (или даже конституционного) закрепления расходов на НИОКР не менее 1% от валового внутреннего продукта c направлением значительной части на теоретические исследования. Ибо нет ничего более практичного, чем хорошая теория… (С)

Без реализации пункта «б» можно сколько угодно разглагольствовать о том, что «сегодня белорусской науке отводится ключевая роль в построении экономики знаний», созывать съезды и объявлять «Годы Науки» – всё останется примерно так, как описано в материале 2019 г. Ещё необходимо (для начала) вернуть выборность главы национальной Академии наук, ликвидированную администрацией Лукашенко осенью 2001 г.

Крайне маловероятно, что племянник министра сельского хозяйства БССР, поставленный в 2013 г. руководить Академией и заявляющий на аппаратном совещании «Нужно… ни в коем случае не допускать никаких несанкционированных действий и проявлений. Роль науки – быть вместе с властью», способен представить на «всенародном собрании» программу реформ, даже если б захотел (его, похоже, всё устраивает: «Академия [в 2020 г.] показала свою устойчивость к неблагоприятным факторам и существенно продвинулась в своём развитии»). А голос настоящих учёных, выдавленных из АН за инакомыслие, c вероятностью 99,9…% не прозвучит на февральском курултае 🙁

После конспирологов я больше всего не люблю антиконспирологов. Не мешайте мне думать, что в правящих кругах одной восточноевропейской страны давно взят курс на оболванивание масс… Одни идеолухи пугают «планом Даллеса», другие (возможно, те же самые) советуют воспитывать детей «согласно знакам зодиака». И не в жёлтой газетке советуют, а в органе «администрации президента», где вообще весьма охотно тиражируются всякие неоязыческие бредни.

Скажете, безобидно и далеко от обыденной жизни? Ой, не уверен… Девальвация рационального мышления, как правило, приводит к авариям и техногенным катастрофам. Случайно ли за последний год целые кварталы Минска на продолжительное время оставались то без чистой воды, то без отопления? Из недавних новостей: «За прошедшую неделю по всей Беларуси неоднократно прорывало трубы теплоснабжения, из-за чего тысячи людей на время оставались с холодными батареями» (23.01.2021). Правда, Станислав Шаршуков, словно делая реверанс в адрес мининформа, оговаривается: «В Минске и всей Беларуси прорывы теплосетей не носят системного и массового характера». Да, в чём-то он прав – могло быть и хуже.

Любопытно, что официально Белорусская АЭС была запущена 07.11.2020, а приостановлена ради замены вспомогательного электротехнического оборудования… на следующий день. В начале декабря последовала вторая остановка из-за необходимости «дополнительной корректировки работы крышек шумопоглотителей пара». Очередная нештатная ситуация возникла в середине января: «из-за срабатывания системы защиты генератора отключили первый энергоблок».

Усилия одних инженеров и техников не обеспечивают стабильную работу АЭС? Очевидно, служителям культа, подписавшим в декабре 2020 г. призыв «к миру, прощению и примирению» от имени «четырёх самых крупных конфессий Беларуси» (православие, католицизм, ислам и иудаизм), следует съездить в Островец на подмогу, провести там молитву, а то и несколько… Полагаю, уважаемые староверы, буддисты и бахаи поддержат 🙂

Кстати, немало причудливого было в том призыве, особенно же в его презентации официозом. Почему-то от имени иудеев Синеокой выступил посланник хасидской организации ХаБаД (а как же ортодоксальное Иудейское религиозное объединение с равом Райхинштейном?) В любом случае, иудеев сейчас в Беларуси куда меньше, чем христиан-протестантов, но последних то ли не позвал новый уполномоченный по делам религий, то ли они сами уклонились. Да и «Дойч Шнеер Заламан» (правильнее Шнеур-Залман Дайч) – никакой не «иерарх», за пределами Израиля вообще нет иерархии раввинов… Впрочем, понимаю, что это слишком сложно для БелТА и «СБ» – если уж в «ведущей газете» не знают о существовании венного пульса и Мольера с Вольтером путают.

Забавно (на самом деле нет): после ввода в эксплуатацию Островецкой АЭС, вроде как предназначенной для снижения тарифов, электричество в Синеокой подорожало. Чего же ждать, когда появится «белорусский отечественный электромобиль», о необходимости создания которого так убедительно вещал на Новый год тов. Огурцов Гусаков? Здесь что-то вспомнились Ильф & Петров:

Один экземпляр телеги внутреннего сгорания даже построили. Телега была как телега. Только внутри ее что-то тихо и печально хрюкало. Или хрюндило, кто его знает! Одним словом, как говорится в изящной литературе, хардыбачило. Скорость была диво-дивная, семь километров в час. Стоит ли напоминать, что этот удивительный предмет был изобретен и построен в то самое время, когда мир уже располагал роллс-ройсами, паккардами и фордами?

Мне представляется, что «Народному антикризисному управлению», существующему около трёх месяцев, тоже не до проблем науки в Беларуси… Скриншотец:

С одной стороны, восемьсот с чем-то представителей научного сообщества, проявивших свою гражданскую позицию в ноябре-декабре 2020 г., «разминулись» с политоркестром под управлением г-на Латушко. С другой стороны, ребята и девушки из НАУ вроде как в оппозиции, поэтому формально с них «взятки гладки». С третьей стороны… лишний раз подтверждается, что необходимо появление мощной «четвёртой силы», преодолевающей шаманские потуги Лукашенко, Алексиевич и Позняка. Выходящей в иное измерение, если хотите.

Далеко ещё зубризму до овладения массами, и я сам уже сомневаюсь, что верно сформулировал задание. Может быть, нужен не зубризм, а посадизм (кроме шуток, есть и такое направление в мировой мысли). Или, по образцу марксизма-ленинизма, зубризм-посадизм? 🙂 Только у нас бы он отсылал не к фамилии основателя, Хуана Посадаса, а к намерению посадить под домашний арест определённое число негодяев, бросающих за решётку честных людей… Санкции Евросоюза в отношении белорусской «элиты», как признал его представитель Петер Стано 21.01.2021, не помогают; впрочем, было бы странно, если бы тактика ЕС типа «шаг вперёд, два назад», описанная в предыдущих моих текстах, шла нашим согражданам на пользу.

Небольшой экскурс в прошлое. Век назад в Беларуси не работал интернет и насчитывалось очень мало людей с высшим образованием – а жажда знаний и инноваций была. Растрогал меня эпизод, упомянутый в давней статье Александра Крюкова:

Интересное свидетельство о расширении словарного запаса иврита было обнаружено в архивах Комитета языка иврит. Речь идет об открытке, полученной Комитетом еще в 1913 году из городка Несвиж Минской губернии. Автор открытки, некто Шломо Йосеф Левин, направлял коллегам в Иерусалим целый список созданных им новых слов для возрождавшегося иврита. В списке гебраиста-любителя было немало интересных неологизмов, построенных на библейских корнях по классическим правилам ивритской грамматики.

Неспроста именно наш земляк Лазарь Перельман, aka Элиэзер Бен-Иегуда (1858–1922), полтораста лет назад взялся за «реанимацию» иврита… Да, основная часть работы была проделана в Палестине после 1881 г., однако встал юный Лейзер-Ицхок на путь исправления обновления древнееврейского языка, пожалуй, в 1871 г., когда учился в полоцкой иешиве.

Ещё примечательный факт. В конце 1920-х годов сотрудники Института белорусской культуры, преобразованного в Белорусскую академию наук (1929), готовили большой диалектический атлас языка идиш (сей труд Лазаря Виленкина был издан в Минске-1931). К брошюре-проекту прилагалась почтовая карточка; читатели могли её заполнить, ответив на вопросы исследователей, и бесплатно выслать в адрес научного учреждения. Cогласно постановлению целого Совета народных комиссаров СССР!

Отправил бы я кое-кому из этнографов, литературоведов и историков научно-популярный сборник «Іудзейнасць» (Минск: Шах-плюс, 2020), будь рассылка бесплатной. Но издавать книги без поддержки государства и затем ещё рассылать за свой счёт? Увольте.

А вот бесспорно хорошая новость. Магазинчик на столичном бульваре Шевченко, прикрытый властями в конце октября 2020 г. после «общенациональной забастовки» (см. здесь), в середине января возобновил свою работу. Итак, в этом сезоне цветоводы и овощеводы не останутся с носом… 😉

Вольф Рубинчик, г. Минск

24.01.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 24.01.2021  12:59

Яшчэ пра габрэяў Гарадзеі (1)

Ад belisrael 

Новыя звесткi, якiя даслала Наталля Апацкая. Працяг апублiкаванага 12 снежня 2018 г.

Нам пішуць (пра яўрэяў Гарадзеі)

Калі габрэі перабраліся ў сучасны цэнтр Гарадзеі, не вядома.  Аднак, 11 красавіка 1823 года выйшаў найвышэйшы ўказ, каб у беларускіх губернях, габрэі спынілі вінныя промыслы і змест аренд і пошт,  і да 1825 года перасяліліся ў гарады і мястэчкі.  Згодна з “Временные правіла” 1882 г. Гарадзея была адчынена для вольнага пасялення габрэяў з 1903 года. З цягам часу цэнтральная частка  Гарадзеі пачала буйна развівацца дзякуючы скрыжаванню пралягаючых  дарог: Навагрудак – Мір – Гарадзея – Нясвіж – Клецк і Стоўбцы – Гарадзея – Сноў – Баранавічы. Гэта асаблівасць давала вялікі прывілей Гарадзеі для абшырнай гандлярскай дзейнасці, менавіта таму, габрэі пакінулі ўрочышча Урвант і занялі тую частку Гарадзеі, якая бліжэй знаходзілася да скрыжавання галоўных дарог.
Прыкладна з 1923 года, габрэі  пачалі займацца гандлем альбо прапаноўвалі розныя паслугі ў мястэчку. Як вядома, гандаль быў асноўным людскім заробкам таго часу.  Габрэі будавалі сабе хаты ў якіх мясцілі свае маленькія крамы.  Адным з асноўных заняткаў габрэйскага насельніцтва як Нясвіжа, так і Гарадзеі  з’яўлялася гародніцтва. У пошуках магчымасцяў для збыту і пашырэнню вытворчасці, габрэі Гарадзеі трымалі вялізныя надзелы зямлі. Апрацоўваць гэтыя тэрыторыі ў адзінотку было вельмі складана, таму заможныя габрэі маглі сабе дазволіць наймаць простых мясцовых жыхароў.
З будаўніцтвам чыгуначных шляхоў Маскоўска-Брэсцкай чыгункі, якая пралегла праз Гарадзею, мястэчка атрымала моцны шторшок да свайго развіцця, бо мястэчка стала звязана з буйнымі прамысловымі цэнтрамі. Таму насельніцтва Гарадзеі хутка пачало расці.  У канцы XIX – пачатку ХХ стст., эканоміку мястэчка  кантралявалі амаль адны габрэі. У іх руках была і прамысловасць, і гандаль.  Асноўныя галіны гандлю Гародзейскіх габрэяў былі: ўтрыманне крамаў, продаж моцных напояў, вырошчавнне лёну, стварэнне ўласных прадпрыемстваў па вытворчасці марозіва і цукерак,  будаўніцтва мылаварняў і др.

Будынак кандытарскага цэха па вуліцы Шашэйная 2. Здымак Н.Апацкай. 2019г.

Што датычыцца штучных фабрык, якія знаходзіліся ў Гарадзеі, то амаль усе яны належалі габрэям, і размяшчаліся на перасячэнні вуліц Вакзальная, Стаўбцоўская і Шашэйная. У гэтых месцах знаходзілася прадпрыемства па вытворчасці цукерак, асобнае прадпрыемства марозіва, мылаварны завод, непадалёк працаваў анучнік, стаяла аптэка «Авінавіцкага», пажарная частка, а яшчэ далей за ўзгорак па вуліцы Шашэйнай к габрэйскім могілкам (на супраць ільнозавода), была размешчана бойня буйнай рагатай жывёлы.  Мясцовая жыхарка Алла Аляксандраўна Яцук  узгадвае, як яе маці працавала  на фабрыцы цукерак, а бацька — на фабрыцы па вытворчасці марозіва. Маці шмат ёй распавядала, як уладальнік фабрыкі дазваляў ім смакаваць столькі цукерак,  колькі захочацца, але з сабою браць не дазваляў, тое ж адбывалася і на фабрыцы па вытворчасці марозіва.  Як ужо было згадана, у канцы XIX – пачатку ХХ стст., эканоміку мястэчка кантралявалі амаль адны габрэі.  Так, Гарадзея вядома як мясцовасць па массавым вырошчванні лёну, тут можна ўзгадаць 1861 г. Пасля адмены прыгоннага права, калі значна выраслі валавыя зборы льновалакна і вялікая частка яго стала экспартавацца ў Заходнюю Беларусь, даходы па продажу лёну значна павысіліся, таму і частка насельніцтва якая займалася яго вырошчваннем, у тым ліку і габрэі, сталі  заможнымі.
Само па сабе, вырошчванне лёну было працай складанай, аднак, улічваючы той факт што Гародзейская чыгуначная станцыя была месцам канцэнтрацыі лёну прызначанага для экспарту ў Заходнюю Еўропу,  то гэтыя абставіны спрыялі развіццю прамысловасці па яго вырошчванні. Пасля  сартавання лёну на станцыі Гарадзея, ён накіроўваўся ў памежныя гарады і порты. Дадзеныя аб чыгуначных перавозках ў пачатку 20 ст. сведчаць аб тым, што Гарадзея была месцам з развітай таварнай льнопрамысловасцю, арыентаванай на экспарт. Мясцовыя жыхары Гарадзеі даволі часта прыпамінаюць тыя часы, калі іх бацькі, ды і яны самі ў маленстве, хадзілі працаваць да габрэяў. Так адбылося і з Верай Філіпаўнай Кудзін (Гунько), яна і яе сям’я працавалі ў габрэяў, трапалі лён.
Да нашага часу захавалася невялічкая пабудова/склад з надпісам “WILENKA”, яна знаходзіцца па выліцы Вакзальная д.2. У ёй загатоўваўся лён для польскага войска, які адпраўлялі ў Вільню.

Былы склад "WILENKA" па загатоўцы лёну ў г.п.Гарадзея, вул. Вакзальная 2. 2010 г.
Былы склад “WILENKA” па загатоўцы лёну ў г.п.Гарадзея, вул. Вакзальная 2. 2010 г.

Шмат якім дасдедчыкам кінулася ў вочы ляпніна самаго надпісу на старым будынку. Але гутарку па гэтай тэме мы будзем весці пазней.

Надпіс на будынку па вуліцы Вакзальная 2, г.п. Гарадзея. Здымак Н. Апацкай
Надпіс на будынку па вуліцы Вакзальная 2, г.п. Гарадзея. Здымак Н. Апацкай

Гэта пабудова з’явілася дзякуючы мясцоваму габрэю Гарадзеі.  У 1897 годзе, Наваградскі мяшчанін, Элья Беньямінавіч Зайчык, пражываючы пры ст. Гарадзея, намагаўся адчыніціць пры станцыі мылаварны завод. Згодна яго плану, мылаварня мела выгляд сарая даўжынёй 7 сажань (15 мэтраў), шырынёй 4 сажані (8,64 мэтра), у адной частцы якога узвышалася каранная цагляная труба, і да гэтай трубы была прыбудавана печ з катлом для мылаварні.

Былы цагляны склад “Зайчыка” па вул. Вакзальная д.2 у г.п. Гарадзея. Здымак Н. Апацкай. 2019 г.

Пасля ўз’яднання СССР з Заходняй Беларуссю (кастрычнік-лістапад 1939 года) ў Гарадзее адбылася нацыяналізацыя.  16 лістапада 1940 года, Пастановай Нясвіжскага раённага выканаўчага камітэта, уласнасць сям’і Зайчыка, была перададзена Нясвіжскай Канторы ЗагатЛЁН.
“Выпіска.
ПОСТАНОВИЛИ:
Передать Несвижской конторе ЗаготЛЁН кирпичный склад бывшего владельца Зайчикова в м-ке Городея, для использования под склад”.

Такім чынам, склад з надпісам WILENKA, першапачаткова належаў сям’і Зайчыка. Гэтаму будынку значна пашанцавала, ў 2018 годзе, у яго з’явіліся новыя гаспадары, якія змаглі яго адрамантаваць  і адчыніць у ім краму. А вось былой аптэцы «Авінавіцкага» непашчасціла, яна была зусім знесена.
Мабыць шмат жыхароў Гарадзеі яшчэ памятае невялічкі цагляны будынак на перасячэнні вуліц Вакзальная і Шашэйная. Гэты будынак, ні што іншае, як былая аптэка «Авінавіцкага».

Аптэка Ісаака Саламонавіча Авінавіцкага ў г.п.Гарадзея, 2008 г
Аптэка Ісаака Саламонавіча Авінавіцкага ў г.п.Гарадзея, 2008 г

Сям’я аптэкара Авінавіцкага пераехала жыць у Гарадзею з Нясвіжа. Упершыню было ўпамянута аб аптэцы Ісаака Саламонавіча Авінавіцкага ў мястэчку Гарадзея, як аб аптэцы  дапамогі, ў 1901 годзе . У 1913 годзе ў аптэцы з’явіўся упраўляючы справамі аптэкі, гэта месца займала Голда Нахманаўна Клячкіна. У 2010 годзе стары будынак аптэкі быў цалкам знесены, а на яго месцы была размешчана базарная плошча.

У 1919-1922 гадах беларускія габрэі сталі ахвярамі пагромаў з усіх бакоў: і польскіх войскаў, і банд Булак-Булаховича, і частак, што знаходзіліся пад ідэйным кіраўніцтвам Барыса Савінкава, і проста банд рабаўнікоў («зялёных»), і частак Чырвонай Арміі. На тэрыторыі Беларусі ў гэты перыяд было ўчынена 225 пагромаў.
Пад час габрэйскіх пагромаў, 9-15 жніўня 1920 года,  дзейнасць аптэкара Авінавіцкага ўзгадваецца ў “Кніга пагромаў. Пагромы на Украіне, у Беларусі і еўрапейскай частцы Расіі ў перыяд Грамадзянскай вайны 1918-1922 гг.”

Варта адзначыць, што пры Польшчы ў Гарадзеі існавала свая пажарная дружына. У 20-х гадах дружына насіла назву “Замірскае пажарнае таварыства”, месцам яго знаходжання быў сучасны  кандытарскі склад па вуліцы Шашэйная. Служылі і ўзначальвалі пажарнае таварыства, яго старшыня —  Ісаак Саламонавіч Авінавіцкі, намеснік – Самуіл Вольфавіч Ледерман.

Не раз згадваецца як Ісаак Авінавіцкі і яго падначалены Самуіл Вольфавіч Ледерман хавалі габрэяў ад здзекаў у амбары «Авінавіцкага»  і ў будынку старога сарая пажарнай часткі,  раілі ім сыходзіць і хавацца ў палі і лясы ад польскіх жаўнераў. Будучы самімі габрэямі, яны мужна заступаліся за простых людзей. “Толькі дзякуючы самаадданасці і сапраўнай наважнасці мясцовага пажарнага грамадства, «Гарадзея» абавязана выратаваннем таго, што было выратавана”. А ратаваць было што, бо польскія жаўнеры намагаліся спаліць гародзейскі вакзал, не кажучы ўжо пра астатнія мясцовыя пабудовы.
Пры самой аптэцы «Авінавіцкага» стаяла хата аптэкара, відавочна гэта і ёсць захаваны да нашага часу жылы дом па вуліцы Вакзальная д.1.

Вул. Вакзальная д.1. г.п. Гарадзея. Здымак Н.Апацкай, 2019 год.

Зусім побач,  з хатаю аптэкара стаяў амбар «Авінавіцкага», у якім пры пагромах польскіх жаўнераў хаваліся габрэі Гарадзеі.

Кандытарскі склад па вуліцы Шашэйная, г.п.Гарадзея. Здымак Ю.Левітана, 2018 г.
Кандытарскі склад па вуліцы Шашэйная, г.п.Гарадзея. Здымак Ю.Левітана, 2018 г.

Ісаак Саламонавіч Авінавіцкі, быў не толькі старшынёй Гарадзейскага вольнапажарнага таварыства, але і старшынёй Гарадзейскай габрэйскай грамады. З-за сваіх высокіх пасад і шматлікай дзейнасці ў Гарадзеі, ў 1939 годзе сям’я Авінавіцкіх была саслана ў Сібір. Нам атрымалася напасці на след Авінавіцкіх пражываючых у Велікабрытаніі. Унучка Ісаака Авінавіцкага —  Тусія Вернер зараз жыве ў г.Брайтане, Англія. Яе бацька быў генералам войска … Яна была перавезена рускімі напачатку 40-х гадоў да Сібіры, апраўдана, прыехала ў Вялікабрытанію, стала мясцовым суддзёй. Яна распавядала ў школах дзецям яе жудасныя часы ў Сібіры.

На здымку (зправа на лева): Джон Вернер - муж Тусіі Авінавіцкай, Тусія Вернер (Авінавіцкая), нявестка і сын сям'і Вернер. Здымак Джэймса Вернера, 2019 г.
На здымку (зправа на лева): Джон Вернер – муж Тусіі Авінавіцкай, Тусія Вернер (Авінавіцкая), нявестка і сын сям’і Вернер. Здымак Джэймса Вернера, 2019 г.

З самой Тусіяй нам не давялося паразмаўляць, аднак тыя цікавыя звесткі якія распавёў нам яе сваяк Джэймс Вернер (James Werner), даюць нам поўнае ўяўленне аб жыццёвым шлясе гэтай габрэйскай сям’і.

У кнізе пагромаў таксама ўзгадваюцца наступныя прозвішчы жыхароў Гарадзеі, якія былі падвергнуты нападу полькімі жаўнерамі: #Гаузе#Верман#Вассер (гандляр соллю), Веньямін Мовша #Млодок (вул. Шашэйная, № 120), Лейзер Мордухов #Надельсона (вул. Нясвіжская, №77), Міхаіл Мееровіч #Сейловіцкі, Лейб Іоселев #Берман (вул. Шашэйная ул.,№ 24), Ісаак #Менакер#Дамоновіцкі#Мальцер#Любеци, Фейт #Дёмін#Цурков (вул.Нясвіжская), #Зайчик (вул. Паштовая) (верагодна гэта і быў дом які стаяў побач са станцыяй). Пажарныя дружыннікі: #Іцковіч#Гершэновіч#Слуцкі.
Варта адзначыць што, ў карыстанні Гародзейскай пажарнай дружыны, пад час польскіх пагромаў 1920 г., былі тры пажарныя машыны. На момант 1930 года старшынёй пажарнай аховы быў Барыс Іванавіч #Авиновицкий (1893 г.н.). Ён быў арыштаваны саветамі ў 1940 годзе за тое, што служыў у польскай паліцыі. Атрымаў 8 год ППЛ.

Кандытарскі склад па вуліцы Шашэйная, г.п.Гарадзея. Здымак Ю.Левітана, 2018 г.
Кандытарскі склад па вуліцы Шашэйная, г.п.Гарадзея. Здымак Ю.Левітана, 2018 г.

Акрамя мясцовых жыхароў мястэчка якія наладжвалі свае гандлёвыя промыслы і прадпрымальніцкую дзейнасць, былі і тыя, чыя агентура мела сваё месца ў Гарадзеі. Мястэчка Гарадзея, як было ўзгадана вышэй, з’яўлялася  месцам перасячэнне галоўных жалезнай і паштовай дарог. Пры гэтых абставінах, Гарадзея атрымала асабістае гандлёвае значэнне,  бо праз яе  ў той час, быў накіраваны хлебны транспарт з абодзвюх хлебаўраджайных уездаў Мінскай губерні: Наваградскага і Слуцкага. З развіццём таваразвароту ў Гарадзеі пачала з’яўляцца Польская агентура. У 1927 годзе, у Гарадзеі ужо працавалі: «Каса Стэфчыка», «Браты Нобель», «Дэмбо & Каган», «Копельман».
Францішак Стэфчык быў заснавальнікам першых сельскіх ашчадна-крэдытных звязаў на польскіх землях. Ён стварыў іх па ўзоры нямецкіх ашчадна-крэдытных звязаў Фрыдрыха Вільгельма Райфайзена. У народзе такія ўстановы атрымалі назву «касы Стэфчыка».

Францішак Стэфчык
Францішак Стэфчык

Яшчэ больш цікавыя звесткі дайшлі да нас аб фірме “Дэмбо і Каган”, заснавальнікі якой А. Дембо  і “габрэйскі нафтавы кароль” Хаім Каган, былі піянерамі нафтавай прамысловасці ў Баку. Свая агентура фірмы “Дэмбо і Каган”  з’вілася ў Гарадзеі  яшчэ ў 1892 годзе. Купец Абрам Граеў, быў паверанным гандлёвага дома “Дэмбо і Каганъ”. Па законе 1859 года габрэі – купцы першай гільдыі атрымлівалі дазвол жыць і працаваць увесь час па-за мяжой аселасці ці Царства Польскага.  У 1892 годзе, пры намаганні Абрама Граева, пры ст. “Гарадзея” на Маскоўска-Брэсцкім чыгуначным шляху, быў пабудаваны  керасінавы склад  сярэдніх памераў, які змяшчаў  ў сабе болей чым 1200 пудоў керасіна. Потым, на момант 1920 г., гэты  ж склад выкарыстоўваўся як склад братоў Нобель, якія таксама пажадалі каб іх агентура мела свай склад у Гарадзеі.  Гэты склад належаў усё таму ж купцу Абраму Граеву. Як вядома, цыстэрны з палівам падвозілі па чыгуначнаму шляху.

Адзін з сучасных складоў у г.п.Гарадзея. Здымак Н.Апацкай, 2019 г.

Макет цыстэрны “Браты Нобель”.

Цікавыя звесткі жыцця габрэйскага насельніцтва Гарадзеі ўсе больш знаходзяць свой прытулак на старонках невялічкіх сайтаў. Так, давялося знайсці чалавека, продкі якога па 1907 год пражывалі ў нашай мясцовасці.  З яго аповяду, яго прадзед быў службоўцам у гандлёвай фірме Копельмана на станцыі Замір’е.
З артыкула ў вікіпедыі: Капельман – “…пецярбургскі купец першай гільдыі Ілля Навумавіч (Элю Нахімавіч) Копельман (1826, Васілішкі, Лідскі павет, Гарадзенская губерня — 1914, Варшава), літаратар і асветнік, аўтар кніг «Das Licht des Evangeliums» (1895) пра дачыненні хрысціянства да юдаізму і «אנן תושיה» з крытычным аналізам асобных галахічных і агадычных матэрыялаў; кіраваў гандлёвай фірмай «Э. Н. Копельман з сынамі», які займаўся гандлем ячменем і алеем; жыў з сям’ёй на Ізмайлаўскім праспекце, хата № 22”.  У Гарадзеі размяшчаўся склад па скупцы ячменю фірмы «Капельмана».

Калі звярнуцца да Польскай адраснай гандлёвай кнігі 1927 года, можна заўважыць, што амаль усе прадпрымальнікі былі габрэі. Пакуль жыццё габрэяў кіпела ў цэнтры Гародзея, па за яго межамі габрэі знаходзілі сябе ў якасці кіраўнікоў. Так было ў маёнтку Брахоцкіх. Габрэй Г.Б. Гавзе ўзяў на сябе адказнасць займацца гандлем сычужных сыроў сясцёр Брахоцкіх. Фірма па вытворчасці сычужных сыроў была адчынена яшчэ ў 1887 годзе ў Вялікім Двары (гістарычная частка Гарадзеі). Да нашага часу захаваўся дакумент 1915 г., які пераконвае нас аб поспехах прадпрымальніцкай дзейнасці Эміліі і Марыі.


Бланк для телеграммы Г.Б.Гавзы. 1915 г.

Пасля смерці  Адама Брахоцкага, гаспадаркай кіравалі яго дзве дачкі, якія славіліся тым, што кіравалі вытворчасцю сычужнага сыру. Гаспадарка ў руках сясцёр квітнела і далей. Галяндэр у пабудаванай сыраварні рабіў сыры галяндэрскія і вучыў гэтаму мясцовых хлопцаў. “Сыраварныя заводы літоўскіх, галладнскіх, швейцарскіх сыроў і рознага роду масла Г.Б. Гавзы, ліст Варшаўскаму аддзяленню Азоўска-Донскага камерцыйнага банка, Мінская губерня, 1 студзеня 1915 года. Адрас для тэлеграм Гарадзея, Гавзе.”  Сыраварня ў Вялікім Двары працавала да 1939 г.  Галяндэрскія сыры скупляў таксама і  гандляр Рэсэль зь Міру. Прадаваліся тыя сыры ў Вільні, Варшаве. Былі яны дужа дарагія і таму на месцы пакупнікоў не знаходзілі.(с)

Яшчэ адным адметным прадпрымальніцтвам ў мястэчку Гарадзея займсаўся габрэй Моўша Эйгес. У 1910 годзе, адна з нашчадкаў роду Марцінкевічаў, а менавіта дваранка Уладзіслава Іванаўна Жэліхоўская, была вымушана прадаць маёнтак “Гародзей-Зарэчча”, сваіх дзядзькоў Аляксандра і Казіміра Марцінкевіча, праз абавязкі. Маёнтак набыў ніхто іншы як, князь Міхаіл Мікалаявіч Святаполк-Мірскі. Аднак, да продажу усёй маёмасці, Жэліхоўская паспела прадаць лес на сруб прамыслоўцу Моўшы Абрамовічу Эйгесу.

Працяг будзе

Апублiкавана 16.11.2019 12:42