Tag Archives: Александр Орешин

В. Рубінчык. GAUDEAMUS?

Ізноў здароў! Другі свой тэкст у гэтым годзе пастараюся зрабіць як мага больш аптымістычным – таму і загаловак, які, паводле пэўных звестак, заклікае радавацца. Анягож: кнігі пішуцца, друкуюцца, некаторыя нават даходзяць да публікі (маю на ўвазе «Іудзейнасць» i не толькі). З асобнымі тэкстамі пазнаёміліся ў «цэлай Амерыцы» 😉

Урывак з матэрыяла М. Бароўскага, апублікаванага ў часопісе «Sovа» (май-чэрвень 2020), што выдаецца на Атлантшчыне, у штаце Джорджыя

Падобна, мы з Міхаілам Бароўскім разыходзімся ў поглядах на асобу паэта і рэдактара Арона Вяргеліса (1918–1999). Асабіста мне Арон Алтэравіч нічога кепскага не зрабіў, а наадварот, у 1995 г. стараўся дапамагчы, дый з Дзінай Харык шляхетна абыходзіўся… Ну, і я да яго стаўлюся больш спагадліва, чым «таямнічы незнаёмец» (які, безумоўна, мае права на ўласныя ацэнкі, пагатоў падмацаваныя аўтарытэтам ідышыста Гірша-Довіда Каца).

Чаму пан Бароўскі вылучыў слова «идишист», я не здукрыў: звыклая лексема, якая гучыць і ў рускай мове, і ў самім ідышы. У Шолам-Алейхема было сатырычнае апавяданнечка «Yidishistn un hebraistn», г. зн. «Ідышысты і гебраісты». Але, мабыць, аўтару кнігі «Адшчапенцы» (з выкрыццём не аднаго Вяргеліса, а і многіх іншых членаў «Антысіянісцкага камітэта савецкай грамадскасці», што дзейнічаў у 1980-х гг.), пачулася нешта дзіўнае… Пра зрухі ва ўспрыманні элементаў мовы сёння шчэ пойдзе гаворка.

Мінулым разам прагназаваў змену твараў на самым версе ў 2023 г. або нават у другой палове 2022 г. Прыемна было ўбачыць, што блогер Сяргей Лаўрыненка (мала пра яго ведаю, але, відаць, чалавек аўтарытэтны, раз цэлая «Салідарнасць» бярэ ў яго інтэрв’ю) 06.01.2021 выказаўся ў падобным ключы: 2021-ы – для адстаўкі ранавата, аднак і ўсю пяцігодку выседзець у «прэзідэнта» наўрад ці атрымаецца.

Між тым д-р Станіслаў Багданкевіч, былы старшыня Нацбанка і Аб’яднанай грамадзянскай партыі, чакае, што Лукашэнка сёлета ўцячэ з Беларусі (гл. udf.by, 01.01.2021). Па-мойму, заслужаны прафесар акунуўся ў бяскрайнее мора wishful thinking… А, напрыклад, «адзіны» кандыдат на выбарах-2001, партыйна-прафсаюзны дзеяч Уладзімір Ганчарык даўно ў тым моры плавае (29.10.2020 казаў «К Новаму году з’явяцца перадумовы, каб Лукашэнка пакінуў уладу»; ну, «Белсат» ведае, каго запрашаць :))

Калумніст «Новага часу» Сяргей Нікалюк – пра «пытанне пытанняў» (05.01.2021):

Што гэта было? Аптымісты сцвярджаюць, што ўсе мы сталі сведкамі, а многія і ўдзельнікамі, РЭ-ВА-ЛЮ-ЦЫІ. Для аптымістаў жа ў квадраце мінулы час у пытанні недарэчны. Чаму было? Рэвалюцыя працягваецца, бо яна — не падзея, а працэс, старт якому быў дадзены летам 2020 года.

Прыемна, канешне, звычайнаму грамадзяніну адчуць сябе сведкам (а месцамі нават удзельнікам :)) чагосьці вялікага і светлага. «Дойліды перабудовы і галоснасці» ў сярэдзіне 1980-х таксама гэта ведалі, таму на 70-годдзе кастрычніцкага перавароту 1917 г. запускалі ў інфапрастору жвавыя лозунгі кшталту «Перабудова: рэвалюцыя працягваецца!» Але застаюся пры сваіх думках: ні ў СССР-1987/88, ні ў Беларусі-2020 рэвалюцыі не адбылося.

У тым жа артыкуле С. Нікалюк суцяшае чытачоў (і сябе?):

Беларуская рэвалюцыя… не стала інструментам барацьбы за ўладу ў рэжыме «тут і цяпер». Аднак, у поўнай адпаведнасці з Вікіпедыяй, яе можна лічыць радыкальным, карэнным, глыбокім, якасным змяненнем, скачком у развіцці грамадства.

І тут жа фактычна абвяргае свой тэзіс:

Працэс пайшоў — працэс змены грамадства. Але не трэба цешыць сябе. Так званая «большасць», па замове якой вось ужо 26 гадоў будуецца беларуская мадэль, нікуды не знікла. Яна стаілася, яна сцішылася, але не больш за тое… Ні летам, ні восенню, ні ў пачатку зімы сур’ёзнай дэфармацыі беларускай дзяржавы не назіралася. Яна яшчэ не выпрацавала свой рэсурс — і таму выстаяла.

Дзе ж «радыкальнае, карэннае» і г. д. змяненне? Дзяржава (дакладней, адміністрацыя, што выступае ад яе імя) выстаяла, грамадства ўзбудзілася, але не ўсталявала новыя «правілы гульні», прынамсі ў жыццёва важных сферах. І не дало рады з абаронай сваіх заступнікаў… 🙁

Ну, хоць адвакатка Наталля Мацкевіч днямі прабілася да палітвязня Міколы Дзядка – упершыню з 18.12.2020. Кажа: «Стан здароўя ў яго нармальны, настрой бадзёры. За апошні тыдзень яму аддалі больш за 100 лістоў» (tut.by, 04.01.2021).

Адно з уразлівых месцаў «рэвалюцыі» намацаў Мікалай Халезін: «Калі ў бліжэйшы час вядучыя гульцы і іх структуры не пяройдуць у рэжым пошуку кансалідуючых крокаў і максімальнай прафесіяналізацыі дзейнасці, нас чакае радыкальны адток прафесіяналаў з пратэстнага руху, якіх у ім і так скрайне мала» (udf.by, 06.01.2021).

Кур’ёзны прыклад таго, як наватвор, што ўлетку здаваўся лозунгам бунтарак і бунтароў («У сацсетках беларусы запусцілі новы флэшмоб – пад эгідай хэштэга #евалюция. Так карыстальнікі выказваюць нездаволенасць тым, што адбываецца вакол Белгазпрамбанка і тым, як людзі ў пагонах пазбаўляюць нас мастацтва», kyky.org, 16.06.2020), «страціў імпэт» і ператварыўся ў нешта бяскрыўднае…

Рэкламу гэткай «Евалюцыі» бачыў і ў пераходзе пад пл. Прытыцкага – на самым пачатку 2021 г.

Семантычныя зрухі – паступовыя або раптоўныя змены значэння слоў – заўжды мяне інтрыгавалі. Да прыкладу, цяпер пра нейкае дасягненне почасту кажуць «прарыў», а 90 год таму ў беларускай мове «прарыў» значыў зусім адваротнае – няпоспех, правал (асабліва ў вытворчай ці навуковай сферах)… Дасягненні ж менаваліся «пераломамі» 😉

Выглядае, што мова ўсё болей становіцца інструментам улады; моўныя спрэчкі ўсё часцей набываюць палітычны характар… Ва ўмовах дыктатуры або гіпертрафаванай паліткарэктнасці «не так» вымаўленае/напісанае слова можа цягнуць за сабой сур’ёзныя санкцыі. Во прачытаў на «Трыбуне» (01.01.2021):

Нападаючы «Манчэстар Юнайтэд» Эдынсан Кавані адрэагаваў на рашэнне Футбольнай асацыяцыі (FA) дыскваліфікаваць і аштрафаваць яго за выкарыстанне слова «негрыта» ў працэсе зносін у інстаграме: «Усім прывітанне… Хачу данесці да вас, што я прымаю да ведама дысцыплінарныя захады, усведамляючы, што я чужы ў пытаннях размоўнай англійскай мовы, але не падзяляю такога пункту гледжання», – напісаў форвард зборнай Уругвая.

Слова «негрыта» ўжываецца ў іспанамоўных краінах Амерыкі ў значэнні «сябрук, прыяцель, дарагі чалавек».

Э. Кавані

Бадай што гісторыя з барысаўскай «Жыдовачкай»… Быў і працяг. Асацыяцыя футбола Уругвая падтрымала гульца, якога за «негрыта» дыскваліфікавалі на тры матчы. Уругвайцы, сярод іншага, заявілі наступнае:

У нашай іспанскай мове, што моцна адрозніваецца ад іспанскай, якой гавораць у іншых рэгіёнах свету, мянушкі negro/a або negrito/a («чорны») рэгулярна выкарыстоўваюцца як праява дружбы, сімпатыі, блізіні й даверу і не маюць ніякага дачынення да ўніжальнага або дыскрымінацыйнага ўспрымання расы або колеру скуры таго, пра каго вядзецца гаворка.

У тым жа духу мовіла Канфедэрацыя футбола Паўднёвай Амерыкі. Дапаможа гэта або не, не ведаю, і не абяцаю, што буду сачыць за ўсімі акалічнасцямі справы… Але ўразіла, што брытанская футбольная асацыяцыя пайшла тым самым шляхам «абароны меншасці без уліку меркавання меншасці», якім 70 год таму заклікаў ісці савецкі шахматны кампазітар Аляксандр Арэшын (1913–1978). У часопісе «Шахматы в СССР» № 8, 1951 таварыш з Рузаеўкі пісаў:

Варта спыніцца на тэрміне «піканіні» (негрыцяня). Так амерыканец Ф. Джэнет мянуе камбінацыю, у якой чорная пешка, што стаіць на сёмай гарызанталі, гуляе ў чатырох варыянтах на ўсе даступныя ёй палі.

Калі для праславутага амерыканскага ладу жыцця выкарыстанне гэтага тэрміна асвячона расісцкімі законамі, то для савецкіх шахматыстаў гэты тэрмін з’яўляецца абразай народу, які жорстка эксплуатуецца так званай «цывілізаванай» нацыяй.

«Pickaninny theme» дагэтуль існуе ў шахматнай кампазіцыі, аднак у нейкім сэнсе Арэшын апярэдзіў сваю эпоху. На гэта паказвае і папярэдні прыклад з negrito, і той факт, што нейкі англамоўны аматар шахаў гадоў 5 таму задаўся пытаннем: «Як можна замяніць “пікеніні”?» Падкрэсліўшы: «У сучасным свеце важна быць адчувальным да людзей, якіх можа абразіць гэткі тэрмін». Пільнаму чытачу шахматнага форуму параілі звярнуцца апеляваць да 59-га Сусветнага кангрэса шахматнай кампазіцыі (прайшоў улетку 2016 г.). Пакуль што высокі арэапаг з удзелам прадстаўнікоў трох дзясяткаў краін не адмовіўся ад «крамольнага» тэрміна, які Фрэнк Джэнет увёў ажно ў 1914 г., але як будзе далей?.. Пры цяперашніх трэндах-брэндах усё можа здарыцца. ¯\_(ツ)_/¯

* * *

Калі верыць тутэйшым СМІ, будынак старажытнай сінагогі ў Слоніме нарэшце прададзены (цана за паўгода знізілася ў некалькі разоў, і ў канцы снежня ледзь перавысіла 10 тыс. USD). Гаспадыняй масіўнай спаруды мае зрабіцца Ілона Караваева, мінчанка, якая піша казкі пад псеўданімам Іаана Рыўз.

І. Караваева, фота адсюль

З аднаго боку – добрая навіна; з другога – ёсць пэўныя сумневы, што малавядомая (будзьма шчырымі) пісьменніца «арганізуе» мільёны долараў, патрэбныя для паўнавартаснай рэстаўрацыі. Куды, між іншага, падзеўся лонданскі фонд яўрэйскай спадчыны, які доўгі час прэтэндаваў на будынак?.. Мажліва, Ілона будзе працаваць поруч з Фондам, а мо’ стане другім Сяргеем М-кам (той у 2008 г. выкупіў «дом Хаіма Вейцмана» на Піншчыне, як пазней выявілася, пераважна для ўласнага піяру). Паглядзім, сказаў сляпы…

Адназначны пазітыўчык: мастачка-блогерка Ніка Сандрас намалявала, а кампанія мабільнай сувязі выдала і распаўсюдзіла каляровыя паштоўкі з цытатамі ад Уладзіміра Караткевіча (1930–1984).

Узоры «караткевіцкіх» паштовак. Крыніца

Як убачыў, нарадзілася ідэйка: чаму б не выпусціць аналагічны набор да 125-годдзя Мойшэ Кульбака (1896–1937)? Юбілей слыннага яўрэйскага пісьменніка, ураджэнца Смаргоні, будзе адзначацца ў другой палове сакавіка 2021 г. – час яшчэ ёсць. І малюнкі-ілюстрацыі да «Зельманцаў», зробленыя Андрэем Дубініным, існуюць ужо даўно…

«Афіцыйна» пакуль што нічога не прапаную, бо крыху стаміўся ад прадонняў абыякавасці. Напрыклад, мінсувязі РБ праігнаравала прапановы 2019 г. ды не ўключыла канверт або марку з партрэтам Кульбака ў план выпуску паштовай прадукцыі гэтага года 🙁

Так, завяршыць тэкст выпадае на сумных нотах. Памёр адзін з тутэйшых «магікан» ідыш-культуры, ураджэнец Рагачова Анатоль Наліваеў, крыху не дажыўшы да 90… Апошнім часам ён любіў менаваць сябе Абрам Налівай. Цікавіўся незалежнай газетай «Анахну кан», і ў № 11, 2002 з’явіўся яго допіс, на які тут жа адрэагаваў «Авив», закінуўшы артысту несамастойнасць, удзел у «чорным піяры», etc. Ну, Б-г суддзя тым «разумнікам», а Наліваеву – светлая памяць. Тут (артыкул 2018 г.) ён распавёў пра сваё складанае, поўнае дзівосаў і парадоксаў жыццё…

Вольф Рубінчык, г. Мінск

07.01.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 07.01.2021  16:42