Tag Archives: Наровля

Как живёт Наровля…/ Як жыве Нароўля…

“Те, кто остался, — патриоты”. Как живёт Наровля в 80 км от Чернобыльской АЭС

АНАСТАСИЯ БОЙКО  25/04/2018  20:26

Самый высокий уровень, который мы зафиксировали в Наровлянском районе,  —  0,46 мкЗв/ч.

Мы въезжаем в Наровлю около десяти утра. Город встречает нас серыми заборами вдоль улиц и березками, усыпанными “ведьмиными метлами” — наростами грибов-паразитов. Редкие прохожие прячутся в воротники от ветра, пронизывающего до костей. Погода не удивительная для речного города в начале апреля.

Мы в самом южном райцентре Гомельского региона — всего в 80 км от Чернобыльской АЭС.

На главной улице Наровли — Октябрьской — вперемешку с частными домиками стоят здания школы и больницы. По другую сторону — старый парк с дворцом Горватов. С дороги видно, как школьники наводят  в парке порядок.

Наровля — райцентр в Гомельской области. До Чернобыльской АЭС — 80 км. После взрыва на ЧАЭС в Наровлянском районе отселили 36 деревень. 5 из них в 1987 году были захоронены. Несмотря на радиационную опасность, спустя время в отселенные Гридни и Белый Берег вернулись местные жители.

Наровлянский историко-этнографический музей стоит на берегу Припяти.

Наровля — типичный белорусский райцентр с памятником Ленину на главной площади возле исполкома. Самые высокие дома — пятиэтажки, а градообразующие предприятия — кондитерская фабрика “Красный Мозырянин” и “Наровлянский завод гидроаппаратуры”. Раньше в городе был свой хлебозавод и предприятие по деревообработке. Но, по словам местных, из-за нерентабельности они закрылись. Работы в городе мало, реальная зарплата — 200-300 рублей.

В апреле 2018 года сотрудники Полесского радиационно-экологического заповедника зафиксировали в Наровлянском районе один из самых высоких уровней радиации в регионе. Но жители Наровли говорить о радиации не хотят. Они считают, что здесь их дом.

В этом году Припять разлилась очень сильно.

Дорога на Киев делит район на две части

С одной стороны продолжают жить люди, а с другой расположен радиационный заповедник. Весной здесь разливается Припять: с обжитого берега реки открывается вид на отселенные территории.

Сразу за парком размещается наровлянский историко-этнографическом музей. В нем Чернобыльской катастрофе посвящена отдельная экспозиция. Названия отселенных деревень, дерево с красными и черными ленточками, карта района и костюм ликвидатора аварии на ЧАЭС Ивана Шаврея — изучаем экспонаты в небольшой прохладной комнате музея на берегу Припяти.

Иван Шаврей стал настоящей легендой не только в родной Наровле, но и в истории чернобыльской катастрофы. Со своими братьями Петром и Леонидом он среди первых пожарных начал ликвидировать аварию.

“В чужой школе, среди чужих людей нам выдали аттестаты”

В этнографическом музее работает Инесса Соцкая, которая в 1986-ом году готовилась к важному событию — выпускному из школы.

“Это тяжело вспоминать. Были планы, жизненные перспективы. Так получилось, что они просто не реализовались. Когда случилась авария, я заканчивала 10 класс. Мы ждали выпускной, ждали аттестат, который выдается взрослому человеку. Выпускные проходили красиво — вчерашние школьники нарядные шли по центральной улице. На них выходили посмотреть все жители. Этого события мы ждали больше всего.

26 апреля мы не знали, что случилось. С первых чисел мая началось отселение, но и тогда мы не понимали, насколько все серьезно. Наша школа уехала 8 мая. Мои родители никуда выехать не могли, потому что моя мама была ответственным человеком на конфетной фабрике “Красный Мозырянин”. На ней фактически держалась вся лаборатория. Она никак не могла позволить себе оторваться от производства.

Инесса Соцкая

Мы уехали на целый май. Сначала мы были в Паричах (Светлогорский район), а потом нас увезли в Гродненскую область. Там, в чужой школе, среди чужих людей нам выдали аттестаты.

Это был наш выпускной, но не тот. Это было больно.

В Мозыре я отучилась на педагога младших классов и после попала в поток добровольного отселения. Те люди, которые хотели уехать, уехали. Те, кто хотел остаться, остались. Тех, кто остался, я могу назвать патриотами”.

Инесса с маленьким ребенком на руках на 15 лет уехала в Слоним, а вернулась домой в 2005 году. На вопрос: “Почему?” — отвечает: “Сколько бы ты там ни жил, все равно понимаешь: ты там чужой”.

За Лукашенко в Наровлянским районе проголосовало 98,4% избирателей

Каждый год жители Наровли проходят обследование на СИЧ — спектрометрию излучения человека. В санстанции местные могут бесплатно проверить на уровень радиации, например, грибы, золу от дров или землю с огорода.

После Чернобыля в городе сняли несколько слоев земли, перезаливали асфальт, меняли крыши. Мария Калита получила удостоверение ликвидатора как медсестра, а спустя 32 года на Радуницу продает искусственные цветы недалеко от музея. Полтора месяца назад умер её отец, известный в Наровле историк Евгений Калита. Год назад самой Марии Евгеньевне поставили диагноз — рак.

Люди здесь коров держат, пьют молоко, грибы собирают, выращивают овощи на огороде, — говорит Мария Калита. — Я как-то нехорошо к этому отношусь. Всегда здоровый образ жизни вела, не пила, не курила, а тут такое. Считаю, что каждому, кто тут живёт, нужно проверяться у врачей”.

Мария Калита в белой куртке. Женщина продает искусственные цветы к Радунице.

По сведениям Центризбиркома, в 2015 году на президентских выборах за Александра Лукашенко в Наровлянским районе проголосовало 98,4% избирателей. Это самый высокий показатель в Беларуси. Во время досрочного голосования на участки пришло больше людей, чем в день выборов. Похожая статистика в соседнем Хойникском районе. Мария Калита признается — сама голосовала за Лукашенко, и вся её семья, и знакомые тоже.

Памятник отселённым деревням.

“Сейчас, куда бы я ни поехала, везде не то”

Мария Калита родилась в деревне Ломыш Хойникского района. Напрямую через Припять 5 километров, но теперь моста через реку нет, поэтому приходится делать крюк в 140 километров. На родине Мария Евгеньевна бывает только на Радуницу, но в последний раз недавно ездила на кладбище — хоронить отца.

В Наровлю она вернулась 11 лет назад из Кобрина, где получила квартиру, чтобы ухаживать за родителями. Теперь её здесь ничто не держит, но уезжать или нет — женщина пока не решила.

У нас на Радуницу все собираются в деревне. Машинами приезжают. И с России, и с Украины люди едут. Туда приезжаешь, и душа болит, потому что там прошло детство. Сейчас, куда бы я ни поехала, везде не то. В Европе была — и мне там не очень понравилось. Чтобы попасть теперь в родную деревню, нам нужно получать пропуска.

Хорошо там, где нас нет”.

Дети играют на площадке возле Припяти.

***

“Тыя, хто застаўся, — патрыёты”. Як жыве Нароўля ў 80 км ад Чарнобыльскай АЭС

Опубликовано 25.04.2018  23:23

Синагоги белорусских местечек

Чужыя «рускаму жыццю»

14-03-2017 Ігар Іваноў

Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай разам з беларускімі тэрыторыямі імперскаму ўраду дасталіся ў спадчыну адметнасці былога права. Новай з’явай для расійскага заканадаўства стала мястэчка — не вядомы да таго тып паселішча, які лічыўся чужым «рускаму жыццю».

Давыд-Гарадок. Сінагога

Мястэчка

За стагоддзі гісторыі большасць мястэчак увабралі ў сябе рысы мінулых эпох, занатаваных у абліччы культавай архітэктуры, планіроўцы гандлёвай плошчы, шараговай грамадскай забудове. Яны арганічна злучылі элементы гарадскога і сельскага асяроддзя, што праяўлялася ў планіроўцы ды забудове паселішча і гаспадарчых занятках насельніцтва.

У часы ВКЛ многія мястэчкі былі прыватнаўласніцкімі. Яны ўтвараліся яшчэ з XV–XVI стагоддзяў як месцы правядзення таргоў. Каб садзейнічаць эканамічнаму росту на сваіх землях, уладары запрашалі на іх яўрэяў, ведаючы пра іх досвед у гандлі і грашовых аперацыях. Яўрэі са старажытных часоў насялялі беларускія, літоўскія, украінскія мястэчкі, яўрэйская культура і традыцыі з’яўляюцца адметнай старонкай гарадской гісторыі, што на стагоддзі прадвызначыла знешні выгляд паселішчаў і местачковы каларыт.

Мястэчкі з’яўляліся і рэлігійнымі цэнтрамі акругі. У іх структуры абавязкова існавалі культавыя пабудовы: царква, касцёл, мячэць, сінагога, якія адыгрывалі важную ролю ў фарміраванні прасторы паселішча. Найбольш распаўсюджаным для беларускіх мястэчак быў «трохкутнік»: царква — касцёл — сінагога. І сёння, калі набліжаешся да мястэчка, здалёк можна пабачыць сілуэты шпіляў касцёла і царквы, зрэдку — рэшткі сінагогі, апошняга напаміну пра выкраслены з гісторыі народ, чужы і адначасова блізкі нашым продкам.

Сінагога ў Волпе

Сінагога: дом сустрэч

Сінагога была важным будынкам для яўрэйскай грамады, выкарыстоўвалася не толькі для адпраўлення культу, але і ў якасці месца збору і абмеркавання важных пытанняў, што стаялі на парадку дня, навін і проста чутак. У залежнасці ад колькасці яўрэяў, сінагог у мястэчку магло налічвацца да дзясятка і больш.

І цяпер на тэрыторыі Беларусі захавалася каля сотні будынкаў сінагог, з якіх толькі шостая частка мае статус гісторыка-культурнай каштоўнасці. Амаль усе захаваныя сінагогі каменныя. Але яшчэ да Другой сусветнай вайны ў Беларусі існавалі драўляныя сінагогі — унікальныя архітэктурныя аб’екты, што былі распаўсюджаныя ва Усходняй Еўропе.

Драўляныя сінагогі будаваліся па ўсёй тэрыторыі Рэчы Паспалітай, а пасля далучэння да Расійскай імперыі — у раёнах мяжы яўрэйскай аселасці. У XIX стагоддзя яўрэі ўжо заходніх губерняў Расійскай імперыі выступалі за выкарыстанне на патрэбы будаўніцтва дрэва як больш таннага і даступнага ў параўнанні з цэглай матэрыялу. Варыятыўнасць архітэктуры сінагог была досыць вялікай: яны вылучаліся сярод іншых пабудоў формай дахаў, масіўнасцю, якая вынікала з вялікага аб’ёму галоўнай залі, складанасцю дахавай сістэмы. Многія з іх былі сапраўднымі творамі мастацтва.

Сінагога ў Азёрах

Ваенныя разбурэнні, шматлікія пажары прывялі да таго, што найбольш раннія з вядомых драўляных сінагог датуюцца XVII стагоддзем. Галоўныя залі ў іх мелі квадратную форму, часцей за ўсё абмяжоўваліся памерамі 10–12 метраў (без уліку сенцаў і знешніх прыбудоў). Адметнай рысай у будаўніцтве драўляных сінагог было аб’яднанне залі і дахавай сістэмы ў адзіны канструкцыйны ўклад. Шмат’ярусныя, ламаныя дахі драўляных сінагог XVII–XVIII стагоддзяў нагадвалі сваім знешнім выглядам старазапаветную Скінію.

Раннія драўляныя сінагогі, найчасцей, мелі адну залю, якая аддзялялася ад галоўнага ўваходу невялікім пакойчыкам — накшталт сенцаў — з-за патрабаванняў Талмуда, які сцвярджаў, што ўваход у сінагогу ажыццяўляўся праз двое дзвярэй. Жаночыя галерэі і іншыя элементы, неабходныя яўрэйскай абшчыне, з’явіліся пазней, на мяжы XVII–XVIII стагоддзяў. Галоўная вось будынка праходзіла ў кірунку «ўсход-захад». Усходняя сцяна, дзе знаходзіўся Каўчэг Запавету (арон-кадэш), не абцяжарвалася ніякімі прыбудовамі, а ўваход у сінагогу быў з заходняга боку.

Сінагога ў Сапоцкіне

Архітэктура сінагог XVII–XVIII стагоддзя развівалася пад уплывам барока, што праглядалася, у асноўным, у пластыцы формаў (крывалінейныя франтоны, пілястры, карнізы). Найбольш яскравым прыкладам з’яўлялася сінагога ў мястэчку Воўпа. Для сінагог таго часу было характэрна дамінаванне галоўнай залі, пакрытай шматузроўневай ламанай страхой, над іншымі прыбудовамі. На тэрыторыі Беларусі гэта сінагогі ў мястэчку Нароўля, Кажан-Гарадок, Мсціслаў, Пінск. У гэтых будынках вылучаўся галоўны фасад, жаночыя галерэі працягваліся ўздоўж паўднёвай і паўночнай сцен, у іх можна было патрапіць праз маленькія дзверы. Сенцы і бабінец прыкрывалі шэрагі невялікіх двухсхільных або аднасхільных дахаў. Заходнія куты ў найбольш архітэктурна развітых сінагогах былі аддзелены ў двухпавярховыя алькежы разнастайных формаў. Хутчэй за ўсё, з’яўленне алькежаў у сінагогах — гэта запазычанне з архітэктуры шляхецкіх маёнткаў, дзе, у сваю чаргу, яны з’явіліся пад уплывам барока.

Сінагога ў Жлобіне

Уплыў імперыі на архітэктуру

Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай яўрэйскае насельніцтва далучаных да Расійскай імперыі тэрыторый апынулася пад новай уладай, дзе панавалі іншыя падыходы ў будаўніцтве. У адносінах да грамадскіх будынкаў адной з дамінуючых умоў станавілася пажарная бяспека, як вынік — павялічваецца колькасць мураваных сінагог. Для новых будынкаў складаўся шэраг правілаў, замацаваных у Будаўнічым і Пажарным статутах Расійскай імперыі. Сінагогу дазвалялася будаваць на адлегласці не менш за 50 сажняў ад хрысціянскай царквы, калі будынкі знаходзіліся на розных вуліцах, і 100 сажняў — калі на адной. План сінагогі замаўлялі ў архітэктара, пасля ён зацвярджаўся будаўнічай камісіяй.

Сінагогі мусілі адпавядаць і агульным патрабаванням, якіятычыліся грамадскай і прыватнай забудовы: будаўніцтва не менш чым у 4 сажнях ад суседняга будынка, пакрыццё страхі дазволеным матэрыялам — дранка, гонта, дахоўка. Увага надавалася пажарнай бяспецы і пры складанні печы, заўвагі на гэты конт можна сустрэць у дакументах губернскіх праўленняў.

Сінагога ў Баранавічах

У перыяд Расійскай імперыі адміністрацыяй здзяйсняліся захады па абмежаванні свабодаў у адносінах да яўрэяў — гэта адбілася на матэрыяльным узроўні абшчыны. Перавага ў архітэктуры сінагог пачала аддавацца больш танным, тыповым рашэнням. Панаванне складаных барочных формаў саступае класічным простакутным залам з сенцамі і бабінцам над імі, дахі пазбаўляюцца зводаў, іх будаўніцтва пераходзіць на звычайную кроквенную сістэму з двухсхільнай, вальмавай, або мансарднай, страхой. Вялікія ламаныя аб’ёмы замяняюцца простымі аднаўзроўневымі. Зала, сенцы і бабінец будаваліся на аднолькавай вышыні ў адным аб’ёме, перакрытым агульным дахам. Найбольш бедныя сінагогі ўвогуле архітэктурна не выдзяляліся з шараговай местачковай забудовы.

Архітэктура сінагог ХІХ — пачатку ХХ стагоддзяў звычайна мае шэраг вызначальных рысаў: будынак простакутны або квадратны ў плане, з добра прагляданай з заходняга боку жаночай часткай і з асобным уваходам у яе. Калі жаночая частка месцілася над мужчынскім пярэднім пакоем, у яе вяла асобная лесвіца, якая, у сваю чаргу, магла быць адкрытай з вуліцы ці размяшчацца ўнутры будынка. У абодвух выпадках уваходы ў мужчынскую і жаночую часткі падзяляліся.

Сінагога ў Вілейцы

Сінагога = школа

У справаводстве Расійскай імперыі тэрміны «школа» і «сінагога» часта былі сінанімічныя. Невялікі малітоўны дом з двухсхільнай страхой называлі «малітоўная школа», ці проста «школа». Такая назва магла паходзіць ад «shul» — так на ідыш называлі сінагогу. Адсюль і назва сінагальнага двара — «школьны», і «школьных» вуліц у мястэчках.

У архіўных дакументах будаўнічых аддзяленняў губернскіх камісій можна сустрэць прашэнні мяшчан аб арганізацыі малітоўных школ у сваіх прыватных будынках. Цікавасць прадстаўляе прашэнне гарадоцкага мешчаніна Хазанава аб уладкаванні ў сваім доме малітоўнай школы ў 1879 годзе. Падобны зварот мешчаніна Гінзбурга меў месца ў Віцебску ў 1885-м. У Полацку мешчанін Давід Вігдэргаўз прасіў аб аднаўленні старой і будаўніцтве новай малітоўнай школы на тэрыторыі, што належала Богаяўленскаму манастыру і здавалася ў арэнду. Прычым, адну школу меркавалася адкрыць у доме, гаспадаром якога быў протаіерэй Юркевіч.

Сінагога ў Гродна

Не вайна, дык час…

Падзеі Другой сусветнай вайны прадвызначылі лёс драўляных сінагог — яны былі знішчаны падчас акупацыі. Тыя, што перажылі вайну, трапілі пад бульдозеры ў часы інтэнсіўнай перабудовы паселішчаў гарадскога тыпу. Некалькі драўляных будынкаў выратавала перадача ў жылы фонд ці выкарыстанне ў грамадскай сферы.

У Лепелі напачатку XX стагоддзя існавала некалькі сінагог. Той будынак, што захаваўся да нашага часу, быў узведзены, па розных дадзеных, у 1918 годзе (па інфармацыі Лепельскага гарвыканкама) ці ў 1924-м (згодна з артыкулам Аркадзя Шульмана). Архітэктура сінагогі тыповая для XIX — пачатку XX стагоддзяў: падобныя рашэнні можна ўбачыць на фотаздымках сінагог у Бярозе, Докшыцах, Магілёве, Жлобіне.

Сінагога ў Івянцы

У Любані яшчэ да 2009 года стаялі побач дзве драўляныя былыя сінагогі. З адной з іх звязана імя рабіна Мошэ Файнштэйна — вядомага даследчыка іудзейскага права. У 1996 годзе на сцяне адной з іх з’явілася мемарыяльная дошка, якая прысвечана жыццю і дзейнасці гэтага чалавека, але ў 2009-м сінагога была знішчана, а дошка перанесена на суседні будынак, у якім зараз знаходзіцца музычная школа.

Сінагога ў Лепелі. Фота Андрэя Дыбоўскага, 2005 г.

Ніводны з гэтых будынкаў не ахоўваецца дзяржавай. Таму лёс іх, напэўна, залежыць ад зацікаўленасці патэнцыйнага інвестара ці зменаў у новым горадабудаўнічым праекце мясцовага гарвыканкама.

Сінагога ў Любані. Фота Аляксея Друпава, 2015 г

Арыгiнал

Апублiкавана  14.03.2017  10:25