Tag Archives: Софья Рохкинд

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (27)

Апошнія тыдні ў Беларусі прайшлі пад знакам сінема. Абсурдны закон пра абавязковую маркіроўку прадукцыі («6+», «12+» і г. д.), дарма што не ўступіў яшчэ ў сілу, выклікае істэрыкі ў затуканых супрацоўніц сферы адукацыі. Асобныя з іх спалохаліся бацькоўскага (чынавенскага?) гневу і сарвалі паказ стужкі «14+» сваім выхаванцам-пяцікласнікам – а заадно і пабочным гледачам – у мінскім кінатэатры «Піянер». Скандальчык з «цэрберамі» выбухнуў 11.11.2016.

Аўтарытэтны рэжысёр Андрэй Кудзіненка, альманах якога фактычна забаранілі на «Бульбамуві» і на «круцейшым» мінкультаўскім кінафэсце «Лістапад» (у інтэрнэце круціцца дакумент, датычны адной з навел альманаха – «Яечня па-беларуску» – падпісаны цэнзаркамі, доктаркай навук Фральцовай і нейкай Гурынай), выказаўся пра Беларусь як пра «дысцыплінарны санаторый». Праўда, ён ці то забыўся, ці то наўмысна не згадаў, адкуль узяты выраз. «Дысцыплінарны санаторый» завецца кніга Эдуарда Лімонава пачатку 1990-х – «самая чорная кніга стагоддзя», якую я прачытаў надоечы. Трэба прызнаць, што «Эдзічка» сказаў нямала трапнага, і некаторыя ягоныя думкі дапамагаюць, між іншага, зразумець, чаму выбары ў ЗША і Беларусі адбываліся так, як адбываліся. Наўскідку:

Каб яны не забыліся, што жывуць у найлепшым з грамадстваў, уціхаміраным масам дэманструюць з вялікім задавальненнем дыстрафічных афрыканскіх дзяцей, аблепленых мухамі. Або шкілеты Аўшвіца… Мараль гэтых дэманстрацый такая: марна спрабаваць наладзіць нейкае іншае грамадства. Паглядзіце, да чаго прыводзяць спробы. Што нарабіў марксізм у Эфіопіі і гітлераўскі фашызм… І напалоханыя масы сядзяць ціха. Тыя, хто ўзбуджаецца, вымушана падаўляюцца ў санаторыі – і гэта надзвычай небяспечна для яго.

Мяркую, быў бы сэнс перакласці на беларускую не толькі «поўны збор твораў» набелянткі-філантропкі (дужа сумняюся, што ён будзе насамрэч поўны, што ў яго ўвойдуць кампілятыўна-апалагетычны артыкул пра Дзяржынскага 1977 г., раннія вершы…), а і колькі твораў Лімонава. З ім можна не згаджацца, але ён пісаў і піша са смакам. І слушна ацэньваў шансы Трампа, вось хаця б тут. Дый што хаваць, пры ўсёй рознасці маіх поглядаў з лімонаўскімі, я таксама люблю «вывальваць праўды так, як яны ёсць, а не займацца візантызмам…» Спадзяюся, чытачы «Катлет…» за 15 месяцаў звярнулі ўвагу.

У гэтым месяцы – нешта накшталт юбілею, 110 гадоў газеце «Наша Ніва». Вядома, яна не «першая» (да яе па-беларуску выдаваліся «Наша доля», «Мужыцкая праўда»…), але ў свой час нарабіла шуму-тлуму. Маю на ўвазе перадусім перыяд 1906-1915 гг.: многія з нумароў «гістарычнай» «НН» я чытаў, гэта і ў ХХІ стагоддзі памысна. Там друкаваліся ўсе «зоркі» беларускай літаратуры…

Кандыдатка гістарычных навук Іна Соркіна з Гродна падрыхтавала артыкул пра адносіны «НН» і яўрэяў. Варыянт на англійскай з’явіўся сёлета ў амбівалентным «яўрэйскім выпуску» навукова-забаўляльнага часопіса «Belarusian Review». Зараз да юбілею дамо колькі ўрыўкаў (дзякуй І. С. за тое, што прыслала белмоўную версію – не прыйшлося вазюкацца з адваротным перакладам).

На фота з be.wikipedia.org i lit-bel.org: І. Соркіна і С. Дубавец.

Працэсу фармавання нацыянальнай самаідэнтыфікацыі сярод беларусаў садзейнічала суседства з «іншымі» – габрэямі, якія былі супольнасцю з ярка выражанай нацыянальнай сутнасцю, з усведамленнем уласных інтарэсаў і мэтанакіраваным іх адстойваннем… уплыў габрэяў на развіццё беларускага нацыянальнага Адраджэння не выклікае сумнення.

На працягу ўсяго перыяду выхаду «Нашай Нівы» на яе старонках прысутнічалі матэрыялы, звязаныя са становішчам габрэяў, іх узаемаадносінамі з беларусамі. Аналітычныя публікацыі «Нашай Нівы», спецыяльна прысвечаныя габрэйскай тэме, – гэта чатыры вялікія артыкулы «Аб жыдох», «Абмежаванні ў законах для жыдоў», «Валасное земства і жыды», «”Нацыянальная” палітыка і гандаль», а таксама невялікі артыкул «Жыды і рэкрутчына». Усе гэтыя матэрыялы патрэбна разглядаць, як выступленні ў абарону габрэяў у перыяд узмацнення антысемітызму і ўзвядзення яго ў ранг афіцыйнай дзяржаўнай палітыкі.

З Радашковічаў Вілейскага павета карэспандэнт пад псеўданімам «Вецер» [у 1908 г.] паведаміў, што «на рынку нейкі чалавек заклікаў біць жыдоў, але Радашкоўскія мужыкі, не маючы на тое ніякага жадання, не падтрымалі. У нас, у Беларусі, пагромаў не было, як на Кіеўшчыне, у Кішынёве. Беларус лічыць жыда такім жа бедным чалавекам, як і ён сам, да таго ж і правоў жыд мае меньш за хрысціяніна».

Непрыемны эпізод, які негатыўна характарызуе адносіны хрысціянаў да іудзеяў адбыўся ў м. Краснае Вілейскага павета: «У мястэчку хрысціяне такія, што за іх сорамна. Каля Школы бралі шлюб маладыя жыды. Навокал сабралося шмат католікаў і праваслаўных, і пачалі яны здзеквацца з жыдоўскага шлюбу, перашкаджаць шумам чытаць рабіну малітвы. Кожны чалавек паважае сваю веру і хоча, каб яе паважалі іншыя… І чаму яны лічаць сябе хрысціянамі?» («Наша Ніва», № 17, 1908).

Як правіла, негатыўныя паведамленні, якія друкаваліся ў «Нашай Ніве», падсумоўваліся мараллю, г.зн. былі накіраваны на тое, каб «навучыць» паводзінам у адносінах з габрэямі і паказаць адэкватныя прыклады для пераймання. Газета не пазбягала апісання непрыемных эпізодаў у адносінах паміж хрысціянамі і іудзеямі, але пры гэтым старалася расстаўляць маральныя акцэнты…

Сёе-тое было ў маім жыцці звязана і з адноўленай «Нашай Нівай» (з 1991 г. дбаннем мазыраніна Сяргея Дубаўца яна выходзіла ў Вільні, потым – у Мінску). Бачыў я гэтую газету, калі вучыўся ў школе і ў ЕГУ, даволі рэдка, С. Дубаўца дык увогуле ніколі не сустракаў. Тое, што ён чалавек не без гумару, даказвае гісторыя, уключаная ім у кнігу «Як?» (2009):

У 1995 годзе, калі «Наша Ніва» пераяжджала ў Менск, нехта параіў мне знайсьці «круцяля», які б дапамог газэце разьвівацца. Газэта мелася з элітарнага месячніка ператварыцца ў папулярны тыднёвік. І таму быў патрэбны таленавіты прадусар-выдавец, які б, дзякуючы прыроднай інтуіцыі й сувязям, прывёў наша прадпрыемства да посьпеху. «Круцяля» я знайшоў. Патомны менскі габрэй узяўся за справу і… зьнік. Выйшла так, як часта выходзіць у Менску — стандартныя ўяўленьні не спрацоўваюць, а стэрэатыпы аказваюцца падманлівымі. Мой габрэй аказаўся запойным п’яніцам і адправіўся ў нірвану свайго менскага шчасьця. Спачатку, здавалася, ненадоўга, але выйшла — назаўжды.

У канцы 1999 г. даволі моцнае ўражанне пакінуў у мяне «жыдоўскі выпуск» «НН», а ў пачатку 2000 г. я ўпершыню выступіў у часопісе «Аrche» – з водгукам «Яўрэйскі погляд на “жыдоўскі нумар”». Артыкул, здаецца, трапіў у «струмень» – маладыя журналісты мелі патрэбу ў розгаласе і ў тым, каб паказаць фундатарам сваю прыязнасць да яўрэяў. У тым жа годзе дырэктар «Аrche» Андрэй Дынько зрабіўся фактычным гаспадаром «Нашай Нівы» і застаецца ім дагэтуль. Як ён тлумачыў мне пазней, «у “Нашай Ніве” ёсць грошы, у “Аrche” – свабода мыслення».

Мая супраца з «НН» прыпала на 2001-2007 гг. (у маі 2000 г. напісаў туды толькі некалькі радкоў – некралог па Соф’і Рохкінд) і выяўлялася ў актуальных заметках (нячаста), у кароткіх допісах на яўрэйскія тэмы. Яшчэ былі рубрыкі «Каіса» ды «Нашы шашкі», крыжаванкі, эпізадычна – агляды кніг і пераклады з англійскай. У 2006 г., калі газету выкінулі з дзяржаўнай сістэмы распаўсюду, пабываў і кур’ерам – развозіў па розных раёнах г. Мінска да 90 асобнікаў за дзень.

У першыя гады рэдактар час ад часу раіўся са мною, а ў 2001 г. нават прасіў помачы ў пошуку аўтараў… Прыпамінаю, падказаў яму карыкатурыста Яўгена Царкова (у «НН» фігураваў пад псеўданімамі «Яцар», «Зуеў»), які, аднак, скора з’ехаў з сям’ёй у ЗША. Калі Я. Ц. друкаваўся ў «НН», то не быў нездаволены.

За вышэйназваныя рубрыкі я адказваў у 2004-2007 гг.: удалося апублікаваць пад сотню матэрыялаў пра шахматы і шахматыстаў, каля двух тузінаў – пра шашыстаў. Не ўсё ішло гладка, але ў цэлым мае ініцыятывы прымаліся… Нейкі час «Каіса» была адзінай у краіне шахматнай рубрыкай, якая выходзіла рэгулярна – штотыдзень.

Цаню тое, што «Наша Ніва» пісала і пра мае «прыгоды»: сядзенне на Акрэсціна з маладафронтаўцамі (кастрычнік 2001 г.), змаганне за часопіс «Шахматы» (2003-2004 гг.). А допіс пра разбурэнне сінагогі на Дзімітрава, 3 у канцы 2001 г. адкаментаваў «сам» Зянон Пазняк. У 2002 г. «НН» адгукнулася на выхад пілотнага нумару незалежнай яўрэйскай газеты і колькі разоў брала матэрыялы з самвыдатаўскай «Анахну кан» (напрыклад, тут), а калі я вырашыў спыніць выхад «АК», А. Дынько ласкава прапанаваў прадоўжыць праект на старонках «НН». Але 14 год таму галоўным мне здавалася захаваць незалежнасць.

К сярэдзіне 2000-х я ў значнай ступені расчараваўся ў рэдакцыйнай палітыцы «НН». Газета выйграла ў аб’ёме, але прайграла ў якасці: усё менш было аналітыкі, усё больш занудства ды палітычна ангажаваных матэрыялаў. Прыкладна ў тую пару паступалі іншыя «спакуслівыя» прапановы: напрыклад, узяць на сябе міжнародны аддзел. Адмовіўся, і думаю, што меў рацыю.

Афіша 2005 г. – пакуль разам… Сеанс паабяцалі без майго ведама, давялося неяк выкручвацца.

У канцы 2005 г. інтэлектуальныя рубрыкі былі закрыты (праз пару тыдняў адноўлены), а ў студзені 2007 г. я аказаўся лішнім у «дружным калектыве», які к таму часу ўжо раскалоўся па прынцыповых пытаннях. Увогуле кур’ёзна атрымалася: пасля таго, як «НН» ачоліў Андрэй Дынько, аўтар юдафільскіх тэкстаў, у газету паступова перасталі пісаць яўрэі: Сымон Глазштэйн, Ганна Штэйнман… Сышла і безліч іншых аўтараў. Як выявілася, розум і вынаходлівасць кіраўнікоў мелі адваротныя бакі: інтрыганства, празмерную (на мой одум) любоў да грошай.

Пару гадоў зусім не чытаў «НН». У 2009-2011 г., бывала, праглядаў раніцамі, калі рыхтаваўся ісці ў дастаўку, а потым зволіўся з пошты… З сярэдзіны 2010-х зноў пачытваю – трэба ж, працуючы над серыялам, быць у курсе. На жаль, «Наша Ніва» ператварылася ў нешта сярэдняе паміж «Звяздой» і «Комсомольской правдой». Адзін прыклад: цяперашнюю «НН» займае той факт, што экс-дэпутатка Віцебскага гарсавета Вольга Карач «пахуліганіла» – змяніла колер валасоў… Таму і стаўлюся да газеты 2016 г., па вялікім рахунку, абыякава: існуе – няхай сабе. Часам цытую, аднак я і шчучынскую «раёнку» цытую…

І свежы анекдот. Выкладчык геаграфіі Рыгор Іофе, які прэзентуе сябе як адзін з галоўных спецыялістаў па нашай краіне ў Амерыцы, упершыню прыехаў у Рэспубліку Беларусь больш чым на 10 дзён для выкладання ў БДУ. Атабарыўся ў студэнцкім інтэрнаце, і нарэшце да яго, аўтара «аб’ектыўных» кніг пра Лукашэнку, штосьці пачало даходзіць: «Я здзіўлены, наколькі тут нізкая аплата працы!» Думаю, трэба і іншых аматараў беларускай стабільнасці (некаторых мы згадвалі год таму; яшчэ адзін, імем Майк, выявіўся ўлетку, другі, з гандлёвай палаты «Ізраіль-Беларусь», толькі што) запускаць сюды для працы на аднолькавых умовах з «сярэднімі» грамадзянамі Беларусі… Іх (нас) зноў кормяць абяцанкамі пра зарплату «папіццот»; калі хто забыўся, ужо к канцу 2015 г. яна павінна была дасягнуць 1000$ у эквіваленце… Кур’ёзная дыяграма паказана тутака: ні разу ў 2016 г. сярэдні заробак па краіне – калі паказчык «у сярэднім» наагул мае сэнс – не дасягаў 400$.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

16.11.2016.

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 17.11.2016 06:46

***

ВОДГУК

Анатоль Сідарэвіч прачытаў публікацыю і задаўся пытаннем: «хто быў той “круцель”, які спіўся?». Прыпомніў: «І мне змоладу даводзілі, што сярод жыдоў п’яніц не бывае…». А яшчэ паважаны даследчык прыслаў нам гісторыю з жыцця:

На вуліцы 14 партызанаў на пачатку 1960-х жыло нямала габрэяў, у тым ліку, калі не памыляюся, і сям’я мастака Цэслера. Калі сайт наведваюць тыя, хто памятае 1960-я, ім будзе прыемна згадаць стары Слуцак.

Так здарылася, што я колькі год (мо шэсць) не быў у Слуцку. І вось недзе на пачатку 1980-х прыехаў у горад. З галоўнай вуліцы, якая і сёння носіць імя Леніна, іду да свайго дзядзькі, які жыве на Мінскай. Іду па вуліцы 14 партызанаў. Каб скараціць шлях, іду праз старыя гарадскія могілкі: спачатку праваслаўныя, потым каталіцкія, за імі (участак асвойвалі пазней, бо ў лагчыне) савецкія (і праваслаўныя, і каталікі разам), а ўжо за савецкімі – на грудку – справа запушчаныя кальвінскія, а злева – новыя іудзейскія (старыя закансервавалі, а потым, як і ў Пінску, забудавалі). Іду я і дзіўлюся: на магілах іудзеяў кветкі, стограмоўкі… У мяне вочы на лоб. Прыходжу ў дзядзькаў дом. Дома цётка, дзядзіна, старая і непахісная пратэстантка, якая Стары Запавет (Танах) ведала лепш за якога іудзея. Пытаюся: што гэта робіцца? На магілах іудзеяў стограмоўкі… Цётка з адчаем кажа: «А цяпер і жыды язычнікамі парабіліся». І ледзь не плача. Каго-каго, а габрэяў яна лічыла цвёрдымі ў веры, у адмаўленні паганства, у непакланенні кумірам (ідалам). А тут такое…

Стандартныя ўяўленні не спрацоўваюць.

Дабаўлена 21.11.2016 21:11

КАТЛЕТЫ & МУХІ (3)

Вольф Рубінчык

Шалом, бай усім прыхільнікам серыяла! У трэцім выпуску мы пагаворым пра дзівацтвы і дзівакоў. Серыя пабудавана перадусім на маіх уласных назіраннях, але не сумняюся, што ў загашніках чытачоў захоўваюцца яшчэ больш цікавыя гісторыі і эпізоды. Дзяліцеся імі – дзівакі ўпрыгожваюць свет…

Яўрэі – звычайныя людзі, проста ў два разы больш звычайныя, чым іншыя ( (С) аднекуль)

1. Даніна памяці

Некалькі гадоў, з восені 1993 да вясны 2001 г., давялося працаваць поруч з Дзінай Звулаўнай Харык, удавой знакамітага паэта. Сустракаўся з ёй і па закрыцці бібліятэкі Мінскага аб’яднання яўрэйскай культуры, якой Д. З. загадвала звыш 10 гадоў. Хацеў бы яшчэ раз абвергнуць міф, у свой час пашыраны борзапісцам Л. на newswe.com: «Мы вельмі прасілі расказаць пра Паэта, але яна толькі пыталася: “Навошта? Каму гэта трэба? Каго гэта можа цікавіць?”… Памяць пра вялікага яўрэйскага паэта належала толькі ёй… І мы не маглі папракнуць гэтую жанчыну, якая хадзіла па нашым горадзе адлучаная ад усяго, але з высока ўзнятай галавой, як цень страшнага мінулага». У найлепшым выпадку амерыканскі карэспандэнт «Народнай волі» Дзіну Харык з кімсьці паблытаў, у найгоршым – проста зманіў пра сваё з ёй знаёмства. Не хадзіла яна па горадзе, як цень мінулага – такое больш дарэчна сказаць пра якіх-небудзь катаў сталінскай эпохі. Заўсёды жыва цікавілася падзеямі наўкол і распавядала ўсім больш ці менш блізкім людзям пра мінулае. «Сколько я перЕжила!» – словы гэтыя дагэтуль гучаць у маёй галаве.

Каліўца праўды ў пісаніне Л. усё ж мелася – Дзіна Звулаўна не была пазбаўлена некаторых мілых дзівацтваў. Частавала ці не ўсіх наведвальнікаў бібліятэкі яблыкамі ці булачкамі, а калі нехта адмаўляўся, настойвала: «Бярыце, сёння дзень нараджэння майго маленькага…» (пасля арышту 1937 г. дваіх сыноў у яе забраў НКУС; яны, хутчэй за ўсё, загінулі ў дзіцячым доме ў вайну). Тых, хто паднімаўся з ёй па лесвіцы, вучыла, як трэба хадзіць: спачатку паставіць на прыступку адну нагу, потым на тую ж прыступку – другую, перадыхнуць… Не раз паведамляла мне нешчаслівыя даты месяца – 3-е, 13-е і 20-е. Часам гаварыла і пра тое, як у казахстанскай ссылцы 50-х гадоў яе вадзілі да старой гадалкі, якая напрарочыла Дзіне, што тая перад смерцю выйдзе замуж за вялікага чалавека… У канцы 90-х Дзіна Звулаўна з наіўным гонарам распавядала пра гэта перад тэлевізійнай камерай (тады ёй было ўжо добра за 80). І праз 40 гадоў пасля вызвалення яна пабойвалася віжоў – ірвала на драбнюткія кавалачкі свае чарнавікі і канверты, што прыходзілі ёй з-за мяжы. Яшчэ запомніўся яе водгук пра класіка яўрэйскай літаратуры Мойшэ Кульбака, які ў 1930-х жыў у Менску: «Добры пісьменнік, але не хацеў займацца грамадскай работай» (відаць, са слоў Ізі Харыка).

Адзін з апошніх здымкаў Дзіны Харык (лістапад 2001 г., у яе дома на вул. Гарадскі Вал).

Усім ахвотным і малаахвотным, нават дзяжурнаму міліцыянеру, удава паэта прапаноўвала чытаць свае ўспаміны пра Харыка «Его светлый образ», дзеля чаго бясконца множыла іх на ксераксе. Купляла на сваю пенсію кнігі для бібліятэкі – абы людзі прыходзілі. Зрэшты, апошняе ўжо не зусім дзівацтва.

Цяпер ужо нялёгка прыпомніць дзівацтвы паэта Гірша Рэлеса, з якім пазнаёміўся ў тым жа аб’яднанні яўрэйскай культуры (у 1994 г.) і сустракаўся дзясяткі разоў. Паводзіў сябе ён заўсёды разважліва, стараўся не сказаць лішняга – пэўна, настаўніцкі досвед не быў для яго пустым гукам. Але ж аднойчы на кухні прызнаўся, што за ім сачылі і па выхадзе на пенсію, «дый цяпер»… і паказаў на двор праз акно. Мы з жонкай абмяняліся поглядамі: вядома, спрачацца не сталі. Пра свае мітрэнгі ў беларускіх мястэчках і падазрэнні паэт напісаў у мемуарах, выдадзеных у 2004 г. незадоўга да яго смерці: у рускамоўным перакладзе 2005-2006 гг. многія кавалкі пра сачэнне выкінуты. Цікавы запіс паўгадзіннай гутаркі з Рэлесам зрабіў Гірш-Довід Кац улетку 1998 г., паслухаць гэтую гутарку на ідышы раю тут: http://blogs.yiddish.forward.com/oyneg-shabes/186495// Між іншага, лінгвіст Кац адзначыў пэўныя асаблівасці Рэлесавага «дыялекта».

Аўтар на кухні ў Гірша Рэлеса (канец 2001 г. або пачатак 2002 г.). Фота С. Казловай.

Зусім не характэрныя былі дзівацтвы для старэйшай з маіх суразмоўніц канца 90-х – Соф’і Львоўны Рохкінд (1903-2000), сааўтаркі Герша Шкляра па легендарным, доўгі час адзіным ідыш-рускім слоўніку (Мінск, 1940). Яна ўжо зусім слаба чула, не вельмі добра бачыла, аднак, калі разумела пытанні, то адказвала на іх падрабязна і разумна. Расказвала мне сёе-тое і па сваёй ініцыятыве: так я дазнаўся пра «справу нацыяналістаў» у мінскім педінстытуце канца 1940-х. Запіс ад 13.05.1997 пра дэкана матэматычнага факультэта Элькона (Мікалая Іосіфавіча) Пікуса – па ягонай справе не раз дапытвалі ў мінскім міністэрстве дзяржбяспекі і саму Рохкінд.

Э. Пікуса пасадзілі ў 1948 г. на 10 гадоў, рэабілітавалі ў 1956 г. Як расказвала С. Рохкінд, у інстытуце замежных моў працаваў адзін выкладчык, што паклёпнічаў на асуджанага: «Пасля вызвалення Пікус, які хадзіў з палкай, пайшоў яго біць. Не заспеў яго дома, дык пабіў палкай яго жонку…» І смех, і грэх – праўдзівае дзівацтва.

Пазней Пікус, 1905 г. нар., эміграваў у Амерыку. Што з ім было далей, Рохкінд не ведала, але вось яе ўдумлівае прызнанне пра савецкі лад: «Пасля 1917 г. не помню ніводнага дня, калі б не было страшна…». Між тым яе дзяцінства, якое прайшло ў Талачыне «за царскім рэжымам», было збольшага мірным. Пра гэта можна меркаваць па яе ўспамінах (апублікаваны тут: www.souz.co.il/clubs/read.html?article=2270&Club_ID=1).

…У другі свой прыезд у Ізраіль, у жніўні 1998 г. звярнуў увагу на вулічнага музыку, які граў на мандаліне ў цэнтры Іерусаліма. Пазней, калі я ехаў да дзядзькавага жытла па вуліцы Яфа, гэты пажылы чалавек спяваў у аўтобусе – так выявілася, што музыка для яго не спосаб заробку, а нешта большае. Пазнаёміліся. Звалі яго Аўраам, прыехаў у Палестыну з Польшчы да вайны, у канцы 30-х, працаваў на будоўлі (так і сказаў «будоўля» – па-беларуску ці польску). Відаць, ён быў самотны, бо выглядаў не зусім самавіта… Парадавала, што газета «Наш Иерусалим» выбрала яго адным з сімвалаў горада і 9 верасня 1998 г. змясціла фота на 1-й старонцы. Перад вяртаннем я паспеў яшчэ падысці да Аўраама на вуліцы і прэзентаваць яму гэты нумар… Што з ім было далей, не ведаю: улетку 2000 г. не сустракаў ужо гэтага дзіўнага старога ў Іерусаліме.

Аўраам з мандалінай у цэнтры Іерусаліма: «А я табе кажу, што гэта Брамс!»

2. Ці фокуснікі, ці то проста комікі…

Аднойчы гадоў …ццаць таму ў «галоўнай яўрэйскай газеце» з’явіўся артыкул на паўпаласы пад гаваркой назвай «Дух образования и образование Духа». Напісаў яго Раман Р-н, паводле рэдакцыі – «ініцыятар і адзін з кіраўнікоў фундаментальнага Міжнароднага гуманітарнага праекта стварэння адзінай шматузроўневай сістэмы адукацыі нашых дзяцей». Яго рэалізацыю газета звязала «з будаўніцтвам у г. Мінску Адукацыйнага і Культурнага міні-поліса “Міжнародны яўрэйскі адукацыйны цэнтр”». І бач ты, «Раман ласкава згадзіўся расказаць пра гэты праект у нашай новай рубрыцы “ХХІ стагоддзе: Тэхналогіі Быцця”».

Далей нават не бяруся перакладаць: даю ўрыўкі ў арыгінале, яны таго вартыя.

З газеты 2001 г.

Друкавалася трындзелава ў духу васюкінскай лекцыі «гросмайстра» не на правах рэкламы: лёгка ўяўляю сабе чытачоў, якія паверылі і нават выслалі ў рэдакцыю грошыкі на «Нью-Васюкі». Праз год ці два Р-на, кіраўніка фірмы і памочніка дэпутата палаты прадстаўнікоў, арыштавалі за выманьванне валютных крэдытаў… Здаецца, пасля адседкі гэтая рэінкарнацыя Астапа Бендэра апынулася ў Ізраілі.

Пакідаю чытачам самім вырашыць, хто тут большы дзівак: Р-н або тагачасны рэдактар газеты Г-н, які цяпер выступае ад імя бел. яўрэйства.

А вось мой колішні знаёмец Э-х, з якім зрэдчас перасякаемся ў родным горадзе. Дзеля сваёй утопіі – «яўрэйскага мястэчка пад Мінскам» – гадоў з пяць таму заснаваў ажно цэлае грамадскае аб’яднанне. На афіцыйным сайце, адкрытым на narod.ru (!), расказаў, што для арганізацыі «яўрэйскай аграсядзібы пад цэнтр настальгічнага турызму» з кашэрнымі прадуктамі і іншымі радасцямі яму патрэбна ад 1,5 да 2,5 мільёнаў долараў. Ніхто, вядома, такіх грошай не даў, тым болей што старонка «Ахвяраваць» на сайце ўвесь час «знаходзіцца ў стадыі распрацоўкі». Увесь праект скончыўся тым, што старшыня аб’яднання пабудаваў для сваёй сям’і хату пад Фаніпалем, кіламетраў за 30 ад Мінска. Якое дачыненне гэтая будоўля мае да лёсу яўрэяў Беларусі (спачатку ініцыятар збіраўся забяспечыць для іх «захаванне яўрэйскіх традыцый шляхам кампактнага пражывання»), так адразу і не адкажаш. Эх, Э-х… Але ж, наколькі я ведаю, чалавек ён шчыры, і напэўна, верыў у тое, што рабіў.

Назаву яшчэ аднаго дзівака, мітусню якога цяжка ўспрымаць без іроніі. Блогер Л-ч не раз ужо дэманстрававаў тутэйшаму грамадству слушнасць чатырохрадкоўя І. Губермана: «Всегда еврей легко везде заметен, / Еврея слышно сразу от порога, / Евреев очень мало на планете, / Но каждого еврея – очень много». На яго рахунку – і добрыя справы (змаганне за наяўнасць у крамах абястлушчанага кефіру, за Севастопальскі парк у Мінску…), і пустыя, і, верагодна, шкодныя. Пагалоскай зрабілася публічнае спальванне ў названым парку кніг літаратара, які не дагадзіў Л-чу. Перформанс выклікаў у адукаваных назіральнікаў асацыяцыі з Нямеччынай 1933 г. і, без сумневаў, не дадаў аўтарытэту беларускім яўрэям.

«Майстар слова і клінка» Л-ч (трэба прызнаць, што некаторыя яго допісы а-ля Шандаровіч пачытаць сапраўды карысна і цікава) мацюкаецца ў інтэрнэтах з нагоды і без, зацыкліваецца на сваім канфлікціку з парталам tut.by, нападае на «зісероідаў»… Можа быць, справа і ў эпосе, якая высоўвае на першы план людзей з недысцыплінаваным, кліпавым мысленнем.

І напрыканцы – пра другога свайго былога знаёмага. Музыка й літаратар З-ў пад канец 80-х эміграваў у ЗША, але час ад часу «свеціцца» ў Мінску (і на гэтым сайце) ды абяцае больш, ніж робіць. Уступіў у Саюз беларускіх пісьменнікаў і ўвесну 2014 г. ганарліва заявіў у рунэце: «Я – адзіны член апазіцыйнага Саюза пісьменнікаў, каго друкуе галоўная газета прэзідэнта Лукашэнкі». Па-першае, чаму раптам СБП «апазіцыйны», па-другое – каго «Советская Б.» толькі не друкуе пры патрэбе (Адам Глобус, Уладзімір Сцяпан)… Мая суседка па старонцы www.lit-bel.org/by/friends/360.html?start=8 Людміла Рублеўская наогул здаўна служыць у «галоўнай газеце» літаратурнай аглядальніцай.

Пазалетась З-ў актыўна штурхаў рэдактара «СБ» у кіраўніцтва Саюза беларускіх яўрэйскіх грамадскіх аб’яднанняў і абшчын. Цяпер П. Якубовіч – ажно намеснік старшыні гэтай арганізацыі, якая шмат гадоў падпірае існы рэжым (некаторыя падрабязнасці: О Левине и левинщине

Калі ўлетку 2015 г. З-ў быў затрыманы за «празмерную» цікавасць да пікетаў Аб’яднанай грамадзянскай партыі ў цэнтры Мінска, я паспачуваў чалавеку, якому на восьмым дзясятку круцілі рукі амапаўцы (нікому б гэтага не пажадаў), але ўспомніў класічную фразу: «Tu l’as voulu, Georges Dandin». Перакладаецца яна прыкладна так: «Бачили очі, що купували».

Грамадзяніна ЗША амаль адразу адпусцілі з пастарунка, і ён уляцеў за акіян. Ну, а нам жыць тутака… з «добраахвотна-прымусовай» макулатурай і чыноўнікамі ад яўрэйства.

rubinczyk[at]yahoo.com

Мінск, 10.10.2015