Tag Archives: портал onliner.by

15-дневный тур по тюрьмам Беларуси

15-дневный тур по тюрьмам Беларуси: личный опыт, условия и инструкция родственникам задержанных

Пишет Евгения Штейн, иллюстрации Валерии Седлюковской. Публикуется с разрешения onliner.by

 

Е. Штейн. Фото отсюда

Я сидела не за работу, в пятницу у меня вообще был выходной. На скамейке в парке возле дома я ждала подругу, втыкала в телефон и слушала музыку. Несколько девушек в 10 метрах от меня негромко о чем-то разговаривали. Подруга опаздывала, ОМОН приехал раньше. Парк возле дома почернел от униформы. Я встала со скамейки, достала наушники, и человек в балаклаве сказал мне пройти в бус.

Как и большинству белорусов, 2020 год подарил мне определенную прививку от страха. В момент, когда я зашла в бус, через административный арест прошло около 20000 моих соотечественников, среди которых — многие друзья и знакомые. Я примерно понимала, что меня ждет. Поэтому в момент задержания мне было страшно на 7 баллов из 10. Если бы мне сказали, что домой я вернусь через полмесяца, уровень стресса мог бы подняться до восьмёрки.

РУВД

Возле РУВД нас построили лицом к стене, переписали имена, фамилии, места работы. Матерям читали нотации: зачем шла на пикет, если дома дети? Доводы о том, что пикета не было, здесь и далее не принимались.

Вместе с женщинами привезли парня, снимавшего задержания на смартфон. Он сказал, что в бусе его ударили по затылку. Через некоторое время поник, будто засыпая. Сотрудники РУВД вызвали ему скорую.

Нас опросили, описали вещи, забрали шнурки, откатали пальцы, рассказали, как выразить свое несогласие с протоколом. Напряжение понемногу рассасывалось: мои будущие сокамерницы сеяли безудержное веселье и взаимодействовали с представителями системы просто так, for fun. Мужчина в синем костюме, похожий на начальника отдела, пожаловал на огонек и начал с такой заходной:

С августа работаю без выходных. Семью не вижу. Знаете, как достало?

Может быть, пора сменить работу? — подкинула я мысль.

А мне нравится моя работа! — парировал он. — Мы работаем в рамках правового поля, закон не нарушаем. А то вы привыкли всю милицию под одну гребенку: для вас что ОМОН, что участковый — без разницы. Видите, к парню скорая не едет? Так каждый раз, когда мы вызываем врачей в РУВД. Не хотят лечить милиционеров.

Скорая действительно ехала долго: по ощущениям — около часа. Осмотрев юношу, медики решили отвезти его в больницу. Эта новость не на шутку взволновала мужчину в синем костюме: он строго напутствовал конвоиров, чтобы в случае чего парня привезли обратно.

Когда скорая уехала, мужчина в синем костюме немного подобрел.

Сегодня всех отпустят, — сказал он лично мне, будто по секрету.

Но я решила не радоваться раньше времени, ведь вместо того чтобы отпустить, нас продолжали мариновать в актовом зале. Где-то через час выяснилось, что мы всё же поедем на Окрестина. Я знала, что родственники задержанных приезжают к РУВД с передачами, и попросила сотрудника спуститься за ними. Парень неожиданно согласился и через минуту принес нам три пакета. Мы понимали, что эти пакеты попали к нам скорее вопреки инструкции, нежели в соответствии с ней, и аккуратно спросили сотрудников, что они забыли в системе и почему не хотят ничего менять.

Всё, что мы можем изменить, — это своё местоположение, — грустно сказал один из них. — Из РУВД в СИЗО на Володарке.

Вскоре в актовый зал вернулся мужчина в синем костюме и сменил тему нашей дискуссии.

Вы просто молодые и не помните, как было в 90-е. А я помню! Пустые прилавки, разруха.. — лечил он.

Причем тут 90-е? — возразила я.

...нищета, бандитизм…

В 1937-м было лучше?

…воровство, гиперинфляция…

Ваша мама ела лебеду?

— Нищая была страна! Нищая! И я не хочу, чтобы это повторилось.

Все стороны были охочи до разговоров, но диалог совершенно не клеился. Однако по мере общения с милиционерами, а позже — с надзирателями, я всё четче осознавала, что нахожусь с правильной стороны решетки. Что мне чертовски повезло оказаться здесь, а не там.

С этим ощущением невероятного везения и двумя пакетами передач от друзей, родных и коллег я села в милицейский «бобик» и, абсолютно счастливая, отправилась на Окрестина.

Окрестина

На Окрестина мы приехали затемно. В здании было тихо, будто кроме нас там вовсе никого не было. Всех обыскали, выдали постельные принадлежности и завели в камеру.

Камера выглядела прилично: четыре койки, просторная, достаточно чистая, запах от туалета некритичный. Через 10 минут к нам подселили пятую девушку, а через 15 раздался крик: «Собирайтесь, сейчас поведем вас в нормальную хату». Самое тревожное в тюрьме — вот такие моменты.

Камера на пятерых была хуже: душная, грязная, туалет ощутимо вонял, а слив едва работал. Но мы понимали, что это просто вонь, просто грязь, просто духота и дискомфорт, который легко пережить. Уровень ожиданий от Окрестина был настолько низок, что реальность показалась настоящим подарком судьбы.

Это же просто хреновый пионерский лагерь! — обрадовались мы и долго не могли уснуть от счастья и своего поразительного открытия.

Дискомфорт

Горячая вода в камерах на Окрестина чертовски облегчала жизнь: верхнюю часть тела мы мыли над раковиной, нижнюю — из бутылки над унитазом. В Жодино, где горячая вода технически не предусмотрена, мылись холодной или клали бутылки на ночь на батарею. Ко всему этому было довольно легко привыкнуть.

Но к чему я так и не привыкла за 15 суток, так это к туалету открытого типа. Если на Окрестина туалет был отгорожен невысокими простенками, то в Жодино одна из перегородок отсутствовала, а другая заслоняла человека едва выше пояса. Чтобы создать иллюзию приватности, мы завешивали туалет простыней. А еще отворачивали вентиль слива, чтобы замаскировать неподобающие звуки. Но сложнее всего было в Могилёве, где слив в нашей камере вообще не работал и смывать приходилось из пластиковой бутылки.

Все это, впрочем, не так страшно. Моя сокамерница Яна (имя изменено), фотомодель по роду занятий, не жаловалась ни на что, кроме отсутствия зеркала. Лишь слегка взгрустнула, когда в передаче не оказалось ни патчей для глаз, ни масок для лица.

В общем, вам понравится на «сутках», если вы:

  • экстраверт;
  • наслаждаетесь, путешествуя плацкартом;
  • в детстве любили отдыхать в лагерях и лежать в больницах;
  • обожаете походы;
  • не чувствуете потребности в движениях и часто забываете поесть;
  • цените впечатления выше комфорта.

Правда, это сработает, только если вас не будут бить и психологически насиловать.

Новенькие

В субботу вечером, готовясь к воскресному маршу, камеры ИВС начали освобождать от маргиналов.

Синяк, собирай вещи и на выход, донеслось из коридора уже после отбоя. Синяк скорее растерялся, чем обрадовался: судя по всему, ему было некуда идти на ночь глядя.

В воскресенье в камеру напротив привезли парней. Мы решили написать в тетрадке несколько лозунгов крупными буквами и показать их через кормушку. Потом перешли к вопросам, на которые можно ответить жестами. Так мы узнали, что парням досталось при задержании.

Суды

В ночь и наутро перед судом мы не находили себе места: на репите обсуждали, что, скорее всего, нам дадут штраф.

Зачем нас сажать, если пикет не состоялся? И куда они посадят настоящих протестующих, если займут камеры такими, как мы? — сказала я вслух семь или десять раз.

Первую на суд повели Яну. Вернулась она с конфетой в руках и с очень хреновыми новостями.

Только не паникуйте: мне дали 15 суток. Но свидетель, участковый по фамилии Хомич, сказал, что это из-за неуважения к суду. Я просто очень громко смеялась.

А над чем ты смеялась?

Над показаниями свидетеля. Он меня, кстати, угостил конфеткой перед судом. Хотите?

Следом на суд повели остальных. Стоя у стены, я слышала, как по скайпу судили сокамерницу. Она прилежно отвечала на вопросы и старалась ничем не оскорбить священность судебного действа. Процесс занял, кажется, минут семь. Сокамернице дали 15 суток и поставили к стенке.

Весь коридор был заполнен людьми с воскресного марша, и вскоре мы узнали, что в этот день задержали больше 1200 человек. Сокамерницы плакали у стены, свидетель Хомич лез к ним не то с утешениями, не то с назиданиями. Друг Хомича буравил меня взглядом, а я буравила его в ответ. Судья Дедкова отклоняла ходатайство за ходатайством.

Затем свидетель рассказал суду, как я в составе организованной группы лиц выкрикивала провокационные лозунги. Правда, срезался на дополнительных вопросах.

Я точно не помню, в какой куртке она была. Это было два дня назад, а я участковый, у меня много таких… Я успел забыть, во что она была одета.

Какие лозунги она выкрикивала? — задал вопрос мой адвокат.

Точно не скажу.

Может, она выкрикивала «За Батьку»?

Нет, точно не «За Батьку».

Кажется, суду этого было достаточно.

Странно, но по возвращении в камеру мы снова были абсолютно счастливы. Три моих сокамерницы, получившие по 15 суток, громко праздновали это на всю тюрьму. Четвертая получила 10 суток и была чуть-чуть сдержанней на эмоции.

Этап в Жодино

Путь до Жодино был неблизкий. Мне повезло: я ехала с сокамерницей в двойном «стакане», а две наши соседки ютились в одинарном. Когда «стакан» открылся, на улице уже смеркалось. С руками за спиной мы вошли в помещение без окон и выстроились вдоль стены. Тюремщик ходил мимо и покрикивал, будто погружая нас в новую реальность:

Смотреть в пол! Молчать! Руки за спину!

Во время переклички я услышала имя своей коллеги с Onliner и поразилась невозможности даже повернуть голову в её сторону. Страшно не было, но было странно, словно на меня надели шлем виртуальной реальности и запустили аттракцион «Тюрьма. Полное погружение».

Часа через два нам наконец нашли камеру. В ней было 8 коек, а нас — 16 человек. Измерив плитку на полу с помощью тетрадных листов в клеточку, мы насчитали в камере 18 с половиной квадратных метров. Койки стояли по бокам, а в центре — длинный стол с лавками. Стены обшарпаны, окно забрано решеткой, потолок весь в жёлтых разводах от сигаретного дыма, туалет, по сути, открыт, если не считать низкой перегородки, которая заслоняет человека несколько выше пояса.

Со временем мы увидели плюсы: в камере было гораздо чище, чем на Окрестина. По наследству от предыдущих сидельцев нам достался рулон туалетной бумаги, ⅔ бутылки жидкого мыла, губки для мытья посуды, тряпка для мытья пола, пара журналов со сканвордами, миска с тушеной капустой, а позже в тайнике мы обнаружили конверт первого класса и поняли, что жизнь удалась.

Начали знакомиться. Четыре сокамерницы были практикующими врачами: две работали в скорой, еще две — в онкологии. Хирурги считали пациентов, которые останутся без операций, шокировали нас своей зарплатой (около $400 на 1,5 ставки) и читали лекцию о профилактике рака щитовидной железы.

Я всегда думала, что онкохирургия приносит много денег в Беларуси, поразилась я.

Так она приносит, просто не врачам, — остроумно ответила доктор.

В первую ночь нам выдали восемь матрасов и схожее количество одеял. Я и три моих сокамерницы легли на пол, остальные распределились по шконкам.

Следующие четыре дня я в прямом смысле не могла найти себе места. Но это была довольно скромная плата за такой жизненный опыт. Меня одолевало смешанное чувство дискомфорта и абсолютного счастья от значимости момента, от того, какие поразительные люди меня окружают и как много нас набито в тесной камере. Среди всех мест, куда я попала за эти 15 суток, условия в Жодино были наименее выносимые. Но именно там арест напоминал вечеринку, где тусят 17 часов в сутки, а оставшиеся 7 спят вповалку друг на друге.

Правда, многим из нас пришлось расплатиться здоровьем за это безудержное веселье: у четырех, включая меня, подтвердилась «корона», другие даже тест не делали — и так всё было ясно. Впрочем, все переболели достаточно легко и, кажется, без последствий.

«Поймите, от нас ничего не зависит»

В системе очень мало злодеев. Я это знала и до тюрьмы, но не представляла себе масштабы. Создаётся впечатление, что одни хорошие люди взяли других хороших людей в заложники, потому что от них ничего не зависит.

«От меня ничего не зависит» — это мантра, которую в органах, кажется, читают по утрам вместо молитвы. Эту фразу говорил почти каждый из тех, кого мы встречали по ту сторону решетки. По другую сторону находились мы, убеждённые в том, что от нас зависит вообще всё на свете. Хирурги-онкологи считали больных, которые останутся без операций, директор фирмы сокрушалась о неоплаченных налогах, волонтёрка «Фауны города» — о собаках и кошках, которых не удастся спасти, и все вместе они были уверены, что без них протест обречен.

15+15?

В среду мы пели песни. Начали с безобидных — «Купалiнка», «Батарейка», «Мой рок-н-рол», продолжили песнями покрепче — «Грай», «Перемен», «Воины света», а в финале окончательно осмелели и перешли на репертуар «Вороваек». В какой-то момент на коридоре прозвучала фамилия одной из нас, будто надзиратели перепутали камеры. Мы ждали передач, поэтому радостно крикнули через дверь, что человек с такой фамилией находится у нас. Но вместо передачи девушку огорошили новостью:

Ты сидишь 15 суток? Будешь 30 сидеть, сказал самый неприятный надзиратель.

Песни мы больше не пели и не смеялись. Настроение у каждой капитально испортилось. Как только нам удалось слегка раскачать друг друга на позитив, в камеру принесли постановление. Яну нашли на фото в прессе и осудили на 15 суток за женский марш двухмесячной давности. Никто из надзирателей не мог объяснить, что происходит и сколько времени Яне предстоит просидеть в тюрьме. Эта интрига мучила девушку до последнего дня заключения.

Яна была не единственной, кому на моих глазах принесли новое решение суда или новый протокол за старое фото в прессе. В такие моменты все начинали сомневаться в том, что когда-либо выйдут на свободу. Ведь уровень непритязательности наших судов по части доказывания вины позволял клепать протокол за протоколом, решение за решением.

К счастью, все девушки, с которыми я сидела, по истечении срока были освобождены. Правда, некоторым пришлось почти сразу покинуть страну.

Этап в Могилёв

Через пять дней нам снова сказали собираться. Надзиратель рассказал, что мы едем в Могилёв, что там специально для нас «разморозили» неэксплуатируемый корпус. Мы решили, раз такое дело, узнать у него последние новости. Он рассказал о смерти Романа Бондаренко.

В Могилёв нас везли молодые «вэвэшники». Сначала вежливо попросили ехать в тишине. А потом сами стали расспрашивать. Завязался диалог на остросоциальные темы.

Нас было 30 человек в камере на 10 коек, — рассказали мужчины, которых этапировали вместе с нами. — Спали мы по очереди. Первые два дня вообще ничего не ели. На третий нам дали хлеб.

Военные слушали и понимающе кивали. Один из них негромко поделился своими страхами.

В прошлый раз мы везли девушку. Её в автозаке поставили на колени. Сказали, что пальцы отрежут. Если бы так с моей женой поступили, я бы, конечно, молчать не стал. Я бы тогда… — здесь он крепко задумался. — Пошёл бы судиться.

На мои возражения о правовом дефолте и о том, что суды сейчас борются исключительно с протестующими, а не за их права, парень ничего не ответил. Слушал и понимающе кивал.

В Могилёве нас встретили вежливо. Корпус был маленький, если не сказать камерный, в нем чувствовался какой-то уют. Мы попали в красивую светлую камеру с новыми весёлыми девчонками. Камера на десять человек казалась пансионатом, пока мы не заметили чёрную плесень на стенах.

Из-за плесени нас перевели в другую камеру, с другими неприятными изъянами: неработающим сливом и клопами в матрасах. Когда мы жаловались надзирателям на клопов, они ловко парировали:

Это не наши!

Сокамерницы говорили, что в помещении воняет мочой, но лично я уже ничего не чувствовала. Ни запаха мочи, ни аромата дезодоранта или спиртового антисептика, ни запахов хлорки и сигарет. В последнюю неделю меня накрыли «корона» и депрессия. Безудержное веселье сменилось томным ожиданием дня свободы. Но чем ближе к финалу, тем страшнее было выходить. Казалось, что проблемы, накопленные за полмесяца, выльются мне на голову как из ведра, стоит мне только попасть на свободу.

О «сутках» в целом

Это яркий опыт, о котором я буду долго вспоминать и рассказывать. Это риск подорвать здоровье и довольно высокий уровень дискомфорта. Но уровень стресса был даже ниже, чем на свободе в дни нашего отсутствия. Мы понимали это, когда по капле узнавали новости с воли. В отличие от людей на улицах, за решеткой мы чувствовали себя в безопасности, будто воплотилась в жизнь страшная шутка о милиции, которая сначала посадит, а потом стережёт.

Источник (onliner.by, 01.12.2020)

Опубликовано 01.12.2020  18:28

Андрэй Горват. «Я не хачу быць знакамітым беларускім пісьменнікам»

«Я не хачу быць знакамітым беларускім пісьменнікам». Як Горват жыве пасля хайпу, ваюе з чыноўнікамі за палац і займаецца самазнішчэннем

3 октября 2019  08:00  Источник: Аляксандр Чарнуха. Фото: Максім Маліноўскі

Аднойчы Андрэй убачыў палац. Гэта было ў 2006 годзе ў Нароўлі — паблізу ад Чарнобыльскай зоны, на беразе буйной ракі, стаяла былая сядзіба Горватаў і вабіла сваёй містычнай постаццю. З тых часоў шмат чаго змянілася — Андрэй пасталеў, папрацаваў дворнікам у Купалаўскім, з’ехаў з Мінска ў палескую вёску і стаў знакамітым беларускім пісьменнікам (прабач, Андрэй). Адно засталося нязменным: палац разбураецца, а разам з тынкоўкай, цэглай і абяцаннямі паступова губляецца вера ў тое, што чалавек можа спыніць час. Ці хаця б адваяваць яго ў прыроды і іншых людзей. Мы паехалі разам з Андрэем Горватам у Нароўлю, каб пагаварыць пра ўсё на свеце — пра «Радзіва Прудок» і жыццё пасля хайпу, бацьку-палкоўніка і яго прынцыповасць, самазнішчэнне і адказнасць.

Частка 1. Нароўля. Будучыня і мінулае

Восеньская Нароўля — не самае аптымістычнае месца на карце краіны. Ідзе паскудны дробны дождж, шэрае неба цісне на свядомасць і пакідае ў ім адбітак асэнсавання: сонца вернецца не хутка. Андрэй хаваецца пад капялюш і ідзе праз вялікі парк да палаца — месца, якое гэты чалавек называе сваім домам і лічыць гэтую сувязь паміж пабудовай сярэдзіны пазамінулага стагоддзя і сабой містычнай з’явай.

«Палац выглядваў з-за галін, і было адчуванне, што ён жывы і дыхае»

— Я даўно ведаў, што ў Нароўлі ёсць палац Горватаў, а паколькі я Горват, мне было цікава, ці маю я да гэтага нейкае дачыненне. У 2006 годзе я ўбачыў у інтэрнэце артыкул пра Нараўлянскі палац, загарэўся гэтым і прыехаў сюды ў першы раз. Гэта было вельмі містычна: я трапіў сюды вечарам, ужо цямнела… Я ішоў па парку, у якім тады было больш дрэваў, і палац выглядваў з-за галін — было адчуванне, што ён жывы і дыхае, — мы падыходзім да палаца, і Андрэй робіць паўзу. Ён разглядвае двухпавярховы будынак, які зараз перажывае далёка не лепшыя часы, і глядзіць на свой «дом», быццам нешта згадвае. — Я не з першага раза змог да яго падысці, таму што гэта быў вялікі згустак энергіі, якую цяжка было вытрымаць. Унутр я патрапіў толькі падчас другой ці трэцяй паездкі: мяне проста разрывала на часткі, і я дагэтуль не магу патлумачыць гэтую з’яву. Як я наважыўся? Хацелася вельмі…

Аўтар кніг «Радзіва Прудок» і «Прэм’ера» зараз цалкам засяродзіўся на тым, каб выратаваць палац, які разбураецца ад часу, вады і іншых фактараў, якія прынята называць чалавечымі. Яшчэ трынаццаць гадоў таму па палацы можна было спакойна хадзіць — так кажа Андрэй. Але час ішоў, нічога не мянялася — будынак проста парахнеў на вачах.

— З таго часу як я ўпершыню ўбачыў палац, тут шмат чаго змянілася. Знік дах, а раней ён быў амаль цэлы і пачаў разбурацца толькі ў адным месцы — можна было ўкласці якую $1000 і яго адрамантаваць. Фасад быў увесь патынкаваны, белы, а зараз тынкоўка шмат дзе адвалілася, — гаворыць Андрэй.

Гэты чалавек стаў знакамітым пасля таго, як пачаў публікаваць у Facebook допісы пра жыццё ў палескай вёсцы Прудок: пра яе жыхароў, пра дзедаву хату, пра асабісты космас і, зразумела, казу, якая зрабілася адным з галоўных персанажаў гэтых гісторый. Потым Андрэй выдаў кнігу «Радзіва Прудок», у якой былі сабраны ўсе гэтыя гісторыі і шмат чаго яшчэ, і ператварыўся ў самага хайпавага беларускага пісьменніка, хоць ён і не любіць, калі яго так называюць. Потым была яшчэ адна кніга — «Прэм’ера», у якой Горват быў зусім іншы, нашмат больш сур’ёзны. Цяпер Андрэй па-ранейшаму жыве ў Прудку, але максімальна абмежаваў свае стасункі са знешнім светам і канчаткова сышоў у так званы апшыфтынг — гэта Горват так жартуе: «Даўншыфтынг — гэта паніжэнне сацыяльнай актыўнасці, а ў мяне, наадварот, атрымалася павышэнне».

Адзін з пунктаў гэтага павышэння — спроба выратаваць палац. Ёсць план, ёсць рэсурсы, ёсць падтрымка, няма толькі аднаго: дазволу мясцовага чынавенства.

— Гэта месца, дзе застаўся нейкі след майго прозвішча. Мне было цікава вывучыць яго з гэтага пункту гледжання… — Андрэй спрабуе распавесці гісторыю сваіх стасункаў з гэтым месцам, але гэта вельмі інтымны момант. Ён шмат разоў прыпыняецца, каб падабраць трапныя словы, разглядае сцены сядзібы і нібыта пракручвае ў галаве нейкія ўспаміны. — Але я палюбіў гэты палац не таму, што ён належаў Горватам. Абсалютна. Напэўна, у той момант мне не хапала пачуцця дому, і я шукаў такое месца на планеце. Можа быць, тады штосьці сышлося, і я захацеў, каб гэты будынак быў маім домам. Дзяцінства…

Гэта такія рэчы, якім не надаеш увагі. Калі я з’ехаў з бацькоўскага дому вучыцца ў Мінск, шмат гадоў жыў у здымных кватэрах і інтэрнатах, з’явілася патрэба назваць нейкае месца сваім. Менавіта тады я прыехаў у Нароўлю, і гэтае жаданне мець дом і наведванне палаца супалі.

У першы год маіх падарожжаў у Нароўлю я бываў тут літаральна кожны тыдзень і аднойчы доўга блукаў па гэтых мясцінах днём. Мне захацелася адчуць нейкую еднасць з гэтым домам, аб’яднацца з ім, і я здзейсніў вось такі наіўны акт: у мяне з сабой быў кішэнны нож, я зрабіў надрэз на руцэ і прыклаў яе да сцяны… Але гэтага не трэба было нават рабіць, таму што я і так адчуваю сябе часткай палаца. Гэта для мяне не пытанне захавання, а пытанне самазахавання. Адмеціны на руцэ ў мяне не засталося: я ж не рабіў там нейкі брутальны надрэз. Гэта быў акт наіўнасці і рамантызму.

«Бацька ніколі не браў хабар: гэта быў для яго вельмі прынцыповы момант»

Нараўлянцы не ведаюць пра сядзібу Горватаў. У іх ля ракі за паркам ёсць «панскі дом» — так яны называюць гэтае месца і распавядаюць пра яго легенду, нібыта тут праз няшчаснае каханне скончыла жыццё самагубствам прынцэса. Адна са шматлікіх прыгожых гісторый, якія пачынаюць круціцца вакол няведання сапраўдных падзей.

Горват робіць абход вакол сядзібы і прыгадвае гісторыю сапраўдную.

— Тут не трэба нічога выдумваць, таму што цікавага і без таго было шмат. Аднойчы ў гэтым палацы праводзілі спірытычны сеанс, падчас якога ў паветра падняўся стол і пачаў лятаць па ўсіх пакоях, а потым разбіўся аб сцяну. Было шмат сведкаў, і яны апісвалі гэты выпадак у сваіх успамінах.

Зараз Андрэй дасканала ведае ўсё, што адбывалася ў гэтым месцы. Можа расказаць пра гаспадароў, іх характар, інтарэсы, лёс…

— Я сядзеў у бібліятэках, архівах, інтэрнэце, вывучаў, перакладаў шмат рознай літаратуры. А потым пераключыўся непасрэдна на сваіх продкаў, пачаў вывучаць свой радавод і дайшоў да чатырнаццатага калена…

— Ты размаўляў пра гэта з бацькам?

— Не больш, чым гэта адбываецца ў іншых сем’ях. Так, з бацькам у мяне былі пэўныя складанасці, але гэта не перашкаджала размаўляць з ім на розныя тэмы. Складанасці… Магчыма, яны былі ў тым, што я недастаткова адчуваў прысутнасць бацькі ў маім жыцці. Ён быў палкоўнікам і працаваў начальнікам міліцыі — быў увесь час заняты. Я рэдка яго бачыў, таму што ён рана сыходзіў, позна прыходзіў, часта быў у камандзіроўках. Гэта быў голад, дэфіцыт з майго боку.

Бацька быў чалавекам з моцнай воляй, але адначасова даволі добрым. Ён мог падабраць на вуліцы кацяня і прынесці дамоў. Пры гэтым ён быў прынцыповы і бескампрамісны ў сваіх рашэннях. Напрыклад, у нас не было прынята браць хабар. Бацька займаў высокую пасаду, і людзі спрабавалі як-небудзь яго падкупіць, Памятаю, аднойчы нейкая жанчына прынесла нам чайны сервіз… Бацька абедаў на кухні, а маці ўзяла гэты сервіз. Жанчына спусцілася, выйшла з пад’езда і ўбачыла, як усё гэтае багацце ляціць уніз ёй пад ногі. Для бацькі гэта быў прынцыповы момант…

Сын у палкоўніка міліцыі вырас таксама прынцыповы. Яго перапіска з нараўлянскімі чыноўнікамі працягваецца ўжо дзясяты год і, падаецца, не скончыцца ніколі. Упершыню Горват пабачыў нейкія словы пра будучыню палаца ў 2006-м: тады быў прадстаўлены план, па якім у 2007 годзе павінна была пачацца рэканструкцыя, а да 2010-га гэтае месца ўвайшло б у «залатое кальцо Гомельшчыны».

— Да 2010 года я нічога не рабіў, каб паўплываць на гэты будынак. Тады сапраўды выдзяляліся бюджэтныя сродкі, рабілася праектна-сметная дакументацыя. А ў 2010-м я ўпершыню напісаў заяву ў Нараўлянскі выканкам з просьбай перадаць гэты палац мне ва ўласнасць, таму што нічога з абяцанага зроблена не было, — Андрэй пераказвае гісторыю, якую распавядаў ужо шмат разоў, — на гэтую і іншыя спробы выратаваць палац ён зараз накіраваў усю сваю энергію. — Тады якраз выйшла пастанова Савета Міністраў аб перадачы сядзіб, якія не выкарыстоўваюцца, пад аграэкатурызм — у спісе аб’ектаў знаходзіўся і Нараўлянскі палац. У выканкаме мне адказалі, што ў іх саміх ёсць план наконт гэтага будынка, што яны не губляюць надзеі на ўзнаўленне фінансавання і будуць рэалізоўваць тут сваю праграму. На той момант у мяне ўжо не было асаблівага даверу да гэтых адказаў, таму я вырашыў спраўдзіць інфармацыю і напісаў заяву на імя прэм’ер-міністра і ў Мінкульт. З Мінкульта мне адказалі, што не маюць нічога супраць перадачы мне ва ўласнасць гэтага палаца, але гэтае пытанне не ўваходзіць у іх кампетэнцыю. Савет Міністраў пераслаў маю заяву ў Мінаблвыканкам, а адтуль яна трапіла ў Гомельскі аблвыканкам. З Гомеля прыйшоў адказ, што нічога перадаваць мне не будуць, таму што яны хочуць дачакацца фінансавання і рэалізаваць сваю задуму — зрабіць тут «центр досуга» для нараўлянцаў. Было заяўлена, што да 2015 года тут ужо дакладна наступіць шчаслівы час.

«Калі не я, то ніхто»

Вярнуўся Горват да гэтай тэмы ў 2016 годзе — у фармаце асабістых размоў з нараўлянскім ідэолагам. Той сказаў, што выканкам не супраць перадачы палаца ва ўласнасць Андрэю. Пачаліся спробы гэта аформіць, але працэс быў вельмі марудны. Горват аформіў юрыдычную асобу, звяртаўся да чыноўнікаў праз СМІ — яго запэўнівалі, што ўсё будзе добра. А потым нараўлянскі ідэолаг скончыў жыццё самагубствам, на яго месца прыйшоў іншы чалавек. Працэс спыніўся, і з таго часу палац выстаўляецца на аўкцыён.

— …па высокім кошце, — кажа Андрэй. — Паступова ён зніжаўся, але ўсё адно заставаўся дастаткова высокім: гэта непрымальныя ўмовы, хаця мы дамаўляліся, што зможам знізіць гэтую лічбу да адной базавай велічыні. Я напісаў цяперашняму ідэолагу, стварыў петыцыю ў інтэрнэце, якая за чатыры дні сабрала больш за тысячу подпісаў. З выканкама адказалі нешта кшталту «мы не губляем надзеі знайсці інвестара, мы збіраемся і надалей выстаўляць палац на аўкцыён». Фактычна чыноўнікі проста хочуць зарабіць грошы для дзяржаўнага бюджэту і не разглядаюць варыянт продажу за адну базавую велічыню.

Інвестар пакуль не знаходзіцца. У прынцыпе, гэтую міфічную істоту зразумець можна: тут малапрывабнае месца для бізнесу, Чарнобыльская зона, няма ніякіх вялікіх турыстычных маршрутаў, а сіл і грошай трэба ўкласці вельмі шмат.

— Калі не я, то ніхто, — Андрэй дрыжыць ад халоднага восеньскага дажджу і мусіць скончыць свой стандартны абход сядзібы. — Гэта не танны папулізм, а проста факт. Трэба быць вар’ятам ці мець нейкі сантымент, каб пагадзіцца на гэта.

Містычны палац застаецца за нашымі спінамі. Наперадзе шлях у Мазыр і складаная размова пра асабістае — тое, пра што размаўляць інтраверту Горвату даволі складана.

Частка 2. Асабістае

Наш суразмовец ужо пяць гадоў жыве ў палескім Прудку — звычайнай вёсцы са звычайнымі жыхарамі, якіх Андрэй паступова пераўтварыў у незвычайных. Зараз ён абмежаваў свае стасункі з навакольным светам і даводзіць да ладу другую хату (паблізу той, дзе нарадзіўся ягоны бацька) — Дэдалеву. Горват амаль не дае інтэрв’ю і толькі зрэдку з’яўляецца ў публічнай прасторы. Мы сядзім з ім у мазырскай кавярні-баржы і глядзім на Прыпяць. Андрэй замовіў піва і падрыхтаваны да размовы.

«Я абсалютна спакойна ўспрымаю любую крытыку і кпіны»

— У цябе ёсць адчуванне, што Прудок нейкім чынам змяніўся з таго часу, як ты пра яго напісаў?

— Напэўна, не. Палессе — гэта тэрыторыя, якую цяжка змяніць. Калі адбываецца штосьці новае, яно хутка знікае. Звыклае жыццё, якое было да майго пераезду, у Прудку засталося. Яно мяне пераварыла і выплюнула.

— Але ў мясцовых з’явілася свая легенда — пісьменнік, які жыве ў іх вёсцы, да якога прыязджаюць нейкія дзіўныя людзі.

— Гэта не большы статус, чым мясцовы алкаголік, які нешта зрабіў. То-бок гэта падзея, якая нічога не мяняе. Вось у той хаце жыве пісьменнік, а ў гэтай — алкаголік. Аднолькавай важнасці падзея.

— Табе ніколі не было страшна, што зараз ландшафт зменіцца? Што зараз сюды прыедуць хіпстары, даўншыфтары…

— У мяне такі страх толькі адносна сябе. Што для мяне зменіцца Прудок. Што я прыцягваю ўвагу і тут будзе прахадны двор, у якім мне будзе некамфортна. Што Прудок перастане быць для мяне домам і стане публічнай прасторай.

Такі час быў адразу пасля выхаду першай кнігі: першыя паўгода-год Прудок ператварыўся ў сапраўдны прахадны двор. Я рабіў вёску публічнай прасторай не толькі праз кнігу, але і праз свае допісы ў Facebook, і тое, што адбывалася са мной, адбывалася ўсюды. Плюс увага журналістаў, іншых людзей. З аднаго боку, я ж сам гэтых людзей запрашаю часта, а з іншага — ёсць пытанне перадозу: калі ўжо зашмат наведнікаў, мне некамфортна. Я люблю людзей, цікавых, новых, але калі іх становіцца шмат, гэта ўжо пакута для мяне-інтраверта.

— Ты адчуваеш, што зрабіўся закладнікам вобраза, які стварыў праз «Радзіва Прудок»?

— Гэтыя праблемы былі ўжо так даўно, што я і не памятаю па праўдзе. Так, напачатку я вельмі часта чуў ад людзей, з якімі знаёміўся, што мяне ўяўлялі неяк інакш. Для мяне гэта было праблемнае пытанне: людзі ўспрымалі мяне не такім, які я ёсць, а толькі праз вобраз, якім я ў нейкі момант перастаў карыстацца. Вобраз стаў архіўным, а людзі працягвалі мець зносіны не са мной, а з ім.

— Табе было крыўдна?

— Не. Проста гэта не з разраду псіхалагічных праблем. Гэта тое, што перашкаджае зносінам, надакучвае калі-небудзь. Хочацца трошкі закрыцца ад такіх стасункаў. А зрабіць гэта абсалютна няцяжка: я часта сыходзіў з публічнай прасторы, з Facebook і абсалютна нармальна існаваў у гэтыя перыяды.

— Табе не было смешна, калі ўсё гэта ўспрымалася як нейкая піяр-акцыя?

— Праблема ў тым, што людзі мяркуюць па сабе. Праз свой досвед, праз свае ідэалы яны ацэньваюць учынкі іншых людзей. Настолькі шмат было такіх скажоных уяўленняў пра мае паводзіны, што я ўжо не звяртаю ўвагу на гэта. Я проста бачу, што чалавек піша пра сябе, а не пра мяне, пра свой светапогляд.

— Былі рэчы, якія цябе па-сапраўднаму зачапілі?

— Гэта пытанне часу. На самым пачатку мяне ўсё чапляла: у мяне быў свой мэсыдж, і калі яго не разумелі, мяне гэта напружвала і расстройвала часта. Але на дадзены момант я абсалютна спакойна ўспрымаю любую крытыку, любыя кпіны. Мне гэта можа быць смешна ці проста пофігу.

Я не магу змяніць тое, што людзі пішуць пра мяне няпраўду. То-бок нейкі час я спрабаваў апраўдвацца, расказваць, як гэта на самой справе. А потым зразумеў, што гэта бессэнсоўна. Я не магу кантраляваць такія рэчы, гэта трэба проста адпусціць і не звяртаць увагу.

— Ёсць зараз рэчы, за якія ты перажываеш?

— Гэта тое, што тычыцца Нараўлянскага палаца. На гэтым зараз засяроджана ўся мая ўвага. Наогул, мне ў любы прамежак часу клёва. Гэта адно з маіх правілаў — атрымліваць асалоду ад жыцця. Я ніколі не бяру на сябе ролю пакутніка, таму што мне гэта непрыемна. Я стараюся атрымліваць асалоду ад таго, што раблю. А калі штосьці гэтаму перашкаджае, мяняю правілы.

«У Мінску я люблю толькі Купалаўскі»

— Можна сказаць, што Прудок — гэта ўвасабленне беларускай вёскі?

— Той Прудок, што ў маіх тэкстах? Ці сапраўдны?

— Сапраўдны Прудок.

— Я думаю, што сімвалам беларускай вёскі быў літаратурны Прудок, які стварыў я. А той, які ёсць, ён — сімвал Прудка ў Калінкавіцкім раёне. Вёскі розныя вельмі. Я б нават не сказаў, што гэта ўзор палескай вёскі… Гэта проста вёска, у ёй жывуць людзі, якія ходзяць на працу ў калгас, купляюць прадукты ў краме, увечары прыходзяць дадому і глядзяць тэлевізар, дояць карову. Вось і ўсё. Усе працэсы цыклічныя і паўтараюцца ў залежнасці ад сезону. Гэта такі спальны раён — месца, дзе жыццё ідзе ціха і спакойна.

— Мне падаецца, што ты апісваеш і жыццё значнай часткі сталічных жыхароў.

— Мінск розны. То-бок у Мінску магчымае такое ж жыццё, як і ў Прудку. Але там магчымае і іншае жыццё. А вось у Прудку няма выбару: тут ёсць свае правілы, свой набор магчымасцей — вельмі сціплы, мінімальны. Гэта не дрэнна, проста факт.

— У цябе часта бывае патрэба быць у Мінску?

— Апошнім часам не. Пупавіна, якая звязвала мяне з Мінскам, ужо даўно адарвалася. Адзінае там месца, якое я люблю, гэта Купалаўскі тэатр. Калі ў мяне да цягніка тры-чатыры гадзіны, няма ніякіх запланаваных сустрэч і я не ведаю, што рабіць, то проста іду ў Купалаўскі. Гэта адзінае месца, дзе я адчуваю сябе камфортна, дома. Астатні Мінск у прынцыпе не патрэбны для майго жыцця. Я не адразу гэта зразумеў, усведамленне прыходзіла паступова. Я жыву ў Прудку амаль пяць гадоў, і ў першы, другі год я не ўяўляў сябе без Мінска.

— Табе складана жыць пад шыльдай «знакаміты беларускі пісьменнік»?

— Я не звяртаю ўвагу на гэтую шыльду.

— Але цябе намагаюцца прыцягнуць у беларускі літаратурны свет.

— Першапачаткова я сам сябе туды зацягнуў. То-бок я выдаў кнігу, падаў яе на конкурс «Дэбют», даў некалькі інтэрв’ю і не супраціўляўся таму, каб прысутнічаць у літаратурных працэсах. У нейкі момант мне гэта стала непатрэбна: гэта не той дыялог, які я хачу весці. Калі на мяне чапляюць шыльду «знакаміты беларускі пісьменнік»… Няхай. Мне гэта не перашкаджае, я проста ў гэтым не ўдзельнічаю.

Часта, калі, напрыклад, я прымаю ўдзел у нейкім мерапрыемстве і мне дасылаюць тэкст з інфармацыяй пра мяне, якую трэба павесіць на сайце, словы «знакаміты беларускі пісьменнік» я прашу выкінуць. Проста гэта не мая асноўная роля і не тое, што характарызуе мяне цалкам, Я лічу, што гэта мяне вельмі звужае.

Традыцыйна слова «пісьменнік» у нас абавязвае да нейкіх паводзінаў, да нейкага прафесійнага этыкету, да тэм, якія мусяць хваляваць, да адказнасці… Мяне гэта не цікавіць. Я не хачу звязваць сябе абавязкамі, ды і ўвогуле роля пісьменніцкай прафесіі мне нецікавая.

Так, напэўна, пакуль я пішу кнігу, я пісьменнік. Гэта такі Present Continuous — працэс, які адбываецца ў дадзены момант. Але калі напісаў — я ўжо не пісьменнік.

— Але менавіта гэтая роля зараз робіць цябе ўплывовым. Ты адчуваеш сябе чалавекам, які мае ўплыў на іншых?

— Па шчырасці, не адчуваю. Ну які ўплыў?

— Ты можаш зрабіць допіс у Facebook, і табе патэлефануюць з МЗС…

— Гэта проста публічнасць. Не больш за тое.

— Якія, дарэчы, стасункі ў цябе складваюцца з мясцовымі, калінкавіцкімі, чыноўнікамі?

— У мяне не было ніякіх праблем ці пытанняў, якія я б вырашаў праз чыноўнікаў. Пры мясцовай уладзе ёсць некалькі людзей, з якімі мне прыемна мець зносіны. Яны чыталі мае кнігі, і ў мяне з імі склаліся сяброўскія адносіны. Ніякіх прэтэнзій да калінкавіцкіх чыноўнікаў я ў прынцыпе не маю.

— А як выглядаюць сяброўскія адносіны?

— Я маю на ўвазе «фрэндоўскія», «фэйсбучныя» адносіны. Ёсць, напрыклад, у выканкаме адна жанчына-начальніца, якая прачытала маю кнігу, потым схадзіла на спектакль, калі ён прыязджаў у Калінкавічы, і папрасіла пазнаёміць яе са мной пасля прагляду. Мы паразмаўлялі, яна выказала падзяку. Гэта прыемна — вось такім чынам сутыкацца з чыноўнікамі, таму што для мяне гэта новы досвед. Я ўжо прывучаны да войнаў з райвыканкамамі, а тут проста прыязныя адносіны.

З іншага боку, у нас з калінкавіцкім чынавенствам не было сутыкнення інтарэсаў. Яны мяне не чапаюць, а я — іх. Пакуль што так.

— Ты ніколі не хацеў выкарыстаць свой статус уплывовага чалавека і заняцца актывізмам?

— Я не бяру на сябе ніякіх глабальных роляў і місій. Калі з’яўляецца штосьці, што я хачу і магу вырашыць, я выкарыстоўваю ўсе свае рэсурсы і сацыяльны капітал, але спецыяльна рабіць з гэтага праект мне ніколі не прыходзіла ў галаву.

«Я хадзіў на магілу Дэдаля і прасіў прабачэння за тое, што фіговы гаспадар»

— У цябе ёсць расклад, па якім ты жывеш?

— Няма.

— Усё адбываецца стыхійна?

— Усё залежыць ад таго, над чым я ў дадзены момант працую. У мяне заўсёды ёсць праект, які дамінуе і якому я, максімаліст, адразу ўсяго сябе аддаю, падпарадкоўваю яму ўсё сваё жыццё. Гэта і праўда даходзіць да дзікага максімалізму — я так уцягваюся, што забываю паесці.

— Гэта нагадвае самазнішчэнне.

— Так, абсалютна. Гэтак было з «Прэм’ерай». Калі я працаваў над кнігай, то цалкам растварыўся ў ёй і ўсё змяшалася. Усё, што адбывалася вакол мяне ў рэальным жыцці, у кнізе — усё гэта перамяшалася ў кашу.

— Табе праз гэта бывае дрэнна фізічна?

— Так, на этапе «Прэм’еры» я рэальна разбураў сябе па ўсіх магчымых параметрах, таму што мне ўсю сваю энергію, усе рэсурсы трэба было аддаць гэтай кнізе. Мне было шкада аддаваць нешта ў нейкіх іншых кірунках, то-бок я разумеў, што калі дазволю сабе адпачынак і проста расслаблюся, то потым спатрэбіцца шмат часу, каб трапіць унутр тэксту. Калі ты не знаходзішся ўнутры і не пачынаеш там жыць, то нічога не атрымліваецца. Гэта складана патлумачыць, але калі туды трапляеш, гэта вельмі каштоўна і трэба паспець зрабіць усё магчымае, каб там усё пабудаваць.

— Паспець да чаго?

— Паспець зрабіць твор, таму што калі выкіне адтуль… Можна перарасці гэта ці згубіць цікаўнасць. Можна не скончыць. А калі знаходзішся ўнутры, трэба зрабіць максімум. Калі я пісаў, у мяне сыходзіла па тры-чатыры пачкі цыгарэт на дзень — гэта мяне самога пужала, таму што натуральна балелі лёгкія, галава. Я мала еў, таму што не хацеў губляць на гэта час, у мяне не было ніякага графіка. Паспаў, адпачыў некалькі гадзін — і зноў за працу. Я пасварыўся з усімі блізкімі людзьмі, з якімі толькі можна было, таму што не мог эмацыйна прысутнічаць у якіх-небудзь адносінах… Так, гэта самазнішчэнне.

— Мне падаецца, пасля такога цяжка пачынаць нешта новае.

— Таму зараз я нічога не пішу.

— А плануеш?

— У мяне зараз няма такой патрэбы. Гэта немагчыма запланаваць. Спачатку з’яўляецца нейкі паралельны свет: я жыву, хаджу, займаюся нейкімі справамі, знаёмлюся з людзьмі, а паралельна ў мяне выбудоўваецца іншы свет з зусім іншымі законамі гравітацыі, зусім іншым тэмпам, зусім іншымі гукамі. Спачатку гэта проста эскізы і рысы, а потым адтуль пачынае проста вывальвацца. Гэты свет пачынае ўплываць на падзеі ў рэальным жыцці, і тады з’яўляецца патрэба ўсё гэта сфармуляваць, выбухнуць гэтым. То-бок гаворка пра натуральную і незапланаваную патрэбу, таму я не магу спецыяльна вырашыць, што зараз напішу кнігу. Маўляў, у мяне скончыліся грошы і трэба зараз напісаць. У мяне была такая думка, але я сеў, падумаў і праз пяць хвілін зразумеў, што гэта не працуе. Тое, што я пішу і выдаю, таксама многія назавуць фігнёй, але для мяне гэта важна. Штучнае і ненатуральнае не прынясе мне кайфу.

— Але што рабіць, калі грошы сапраўды скончацца?

— Не ведаю. Атрымліваць кайф… Яны не сканчаюцца, аднекуль увесь час бяруцца, хоць я апошнія тры гады нідзе не працаваў і не пісаў ніякіх платных тэкстаў. Атрымаў толькі 50 долараў за ўдзел у роліку для «Агульнай дыктоўкі». Гэта мой адзіны заробак за тры гады, які не звязаны з кнігамі. Кнігі і спектаклі — ад іх мне таксама ідзе працэнт.

— Гэта вялікія грошы?

— Гледзячы чым мерыць.

— Сярэднім заробкам па краіне.

— Тады не.

— Ты зараз дабудоўваеш другую хату. Табе на гэта хапае рэсурсаў?

— Я не магу зрабіць усё адразу, але ў мяне і мэты такой няма. Працэс — гэта таксама жыццё. Калі я прыехаў сюды, у мяне была адна карціна, як я хачу гэтую хату аднавіць, але праз пяць гадоў гэтая карціна ўжо ні ў адным месцы не супадае з тым, што атрымліваецца. Таму мне патрэбны час, каб трошкі прызвычаіцца. Калі я прыехаў у Прудок, у мяне не было ідэі, што ў мяне будзе туалет, вадаправод — я хацеў ладу жыцця дзядоў. Але год пагуляўся з гэтым ладам і зразумеў, што я іншы і што ў мяне іншыя патрэбы. У мяне зараз адбываецца такая эклектыка, калі я сумяшчаю тое, што магу захаваць, з нечым новым, да чаго я прызвычаіўся. Цяпер я не баюся сябе ў гэтай прасторы і рэдка кажу «дзедава хата» Я кажу «мой дом» — для мяне гэта стала важна.

— Цяжка рабіць усё самому?

— Гэта нешта новае. Я ніколі раней не пракладваў электраправодку, не тынкаваў сцены, не займаўся разьбой па дрэве, а вучыцца гэтаму і рабіць пасля— гэта прыемна і цікава. Я люблю займацца інтэр’ернымі справамі, люблю шукаць якія-небудзь рэчы на барахолках. Я доўга шукаю, пакуль не знайду тое, што мне рэальна патрэбна. Я не буду пагаджацца на кампрамісы.

— Дзве хаты для аднаго чалавека зашмат?

— Другая хата не для мяне, а для маіх гасцей. Але так — адказнасці зашмат. У другой хаце быў гаспадар, мой дзед па мянушцы Дэдаль, і я называю гэта месца Дэдалева хата. Я доўга не мог распачаць там што-небудзь, і мяне мучыла сумленне. Калі я быў на могілках, то хадзіў на магілу Дэдаля і прасіў прабачэння за тое, што я такі фіговы гаспадар у дадзены момант. Таму для мяне пытанне ўласнасці — гэта пытанне адказнасці перш за ўсё.

— Але ты гэтую адказнасць зараз ні з кім дзяліць не гатовы?

— Гатовы абсалютна. Проста побач са мной цяпер няма чалавека, з якім я гатовы дзяліць гэтую прастору. Але для мяне гэтае пытанне не стаіць востра. Гэта як дзвярныя ручкі — пакуль я не знайду тое, што мне патрэбна, я не хачу абы-якую ўстаўляць у дзверы.

— А што табе патрэбна?

— Не ведаю. Гэта трэба ўбачыць адзін раз, каб зразумець.

Арыгiнал

Апублiкавана 04.10.2019  15:28