Верхний ряд – Миллеры, уехавшие из Беларуси. Нижний ряд – Миллеры, оставшиеся в Беларуси

Ривка (Ребекка) Миллер была еврейской эмигранткой – одной из многих тысяч, добравшихся до Великобритании в начале 1900-х годов из Российской империи. Она поехала в Йоркшир в 1907 году, прибыв сюда с маленькой суммой денег, но с мечтами о лучшем будущем. Как и многих еврейских иммигрантов, её привлекали перспективы работы в быстро развивавшейся швейной промышленности Лидса.

Ривка отправилась вслед за двумя своими братьями, которые эмигрировали ранее, спасаясь от бедности, погромов и антисемитизма на своей родине.

Их путешествие в Лидс из Российской империи было долгим и трудным – оно заняло 10 дней. Миллеры были вынуждены оставить в России половину своих родственников, в том числе родителей и кузенов.

Ривке и её братьям больше не суждено было увидеть свою семью… а когда началась Вторая мировая война, поступление писем с их родины резко прервалось.

Исход

Удостоверение личности Ребекки Миллер после её замужества

Около 2,5 миллионов еврейских мигрантов покинули западную часть Российской империи между 1880 и 1920 годами. Порты Халл и Гримсби были основными пунктами назначения для сотен тысяч евреев.

Ребекка Миллер была одной из этих эмигрантов. Она отправилась в путь одна, ей было 18 лет, и она не владела английским языком, а только идишем. Правнук Ребекки Миллер Саймон Гласс ныне живет в Лондоне, он кинорежиссёр. Впервые в истории своей семьи он проследил путь Ребекки в документальном фильме BBC под названием «Очень британская история. Евреи Лидса» (показывался по 4-му каналу Би-би-си 25 февраля 2019 г. с 21:00).

Маршруты кораблей, выходивших из портов Балтийского моря в Халл. Источники: Центр истории Халла и Дэвид Льюис

Такое путешествие совершали тысячи иных еврейских мигрантов со всей Европы – из Литвы, Латвии, Беларуси, Польши, России и Украины. В то время указанные земли составляли большую часть «черты оседлости» Российской империи, где евреям разрешалось жить.

Саймон обнаружил, что Ребекка выехала по железной дороге из небольшого местечка под названием Василишки, которое сейчас находится в Беларуси. Она шесть часов ехала сначала в Вильно (Литва), а затем в Либаву (Латвия), на побережье Балтийского моря. В Либаве она вместе с другими еврейскими мигрантами села на пароход до Халла, и путешествие длилось 5-7 дней. Условия на борту были ужасающими.

Еврейские мигранты на пути в Йоркшир, приблизительно 1900 г. Источник: Центр истории Халла

Переход через пролив Каттегат и Северное море нередко часто был тяжёлым, и многие еврейские мигранты страдали от морской болезни.

Практически не cоблюдались санитарные нормы. Людей часто перевозили вместе с лошадьми, направлявшимися на угольные шахты Йоркшира. Экскременты животных нередко просачивались на нижние палубы, где мигранты вязли в грязи.

Жизнь вряд ли казалась много лучшей по прибытии мигрантов в Великобританию – ведь они были измучены путешествием и без гроша в кармане.

Прибытие на новую землю

Конец путешествия. Зал ожидания для еврейских иммигрантов и док Виктории в нынешнем Халле

Прибытие в оживленные и шумные доки Халла, должно быть, походило на попадание в странный новый мир. Некоторые мигранты ошибочно полагали, что они в Нью-Йорке, так как многие из них предварительно покупали трансатлантические билеты в США.

Поскольку еженедельно в Халл «вливались» тысячи людей, были построены специальные помещения для их «обработки», в том числе зал ожидания для иммигрантов рядом с железнодорожной станцией.

Ребекка Миллер высадилась в доке Виктории и была подвергнута проверке со стороны властей, а затем села на поезд с мигрантами, отправлявшийся в Лидс от станции Халл-Парагон.

Среди иммигрантов, прибывавших в Йоркшир, многие знали по-английски только одно слово – «Лидс». Город воспринимался как современный Эльдорадо.

Самая известная история иммигранта, поднявшегося «из грязи в князи», связана с именем Майкла Маркса. Он приехал из Беларуси без гроша в кармане, но со временем вместе с йоркширцем Томом Спенсером основал в Лидсе розничную империю M&S.

К сожалению, мы не получили право перепечатать этот снимок, но вы можете найти его на странице BBC. – belisrael.info

Дешёвый базар («всё за пенни») Майкла Маркса в Лидсе. Источники: Ван Джонс, Маркс энд Спенсер Лтд.

Еще одна история успеха принадлежит Монтегю Бартона (Моше Осинскому), приехавшему из Литвы. Он основал ателье по пошиву одежды, а позже его фабрика в Лидсе стала крупнейшей в мире по производству готовых костюмов (откуда родилась фраза «полный Монти»).

Но жизнь других мигрантов была тяжелее, перед ними стояло множество вызовов.

Жизнь в Лейландсе

Братья Ребекки Миллер, Израиль и Генри Миллер, а также их дядя Авраам, поселились в печально известных трущобах под названием Лейландс. Это было место, куда направлялись многие еврейские мигранты по прибытии в Англию, и Ребекка не была исключением.

Жилищные условия оставляли желать много лучшего, да и антисемитизм в этой местности не был редкостью. Так, в 1917 году в Лейландсе произошли антиеврейские бунты и волнения.

Первое жильё Миллеров находилось на Копенгаген-стрит в Лейландсе. Фото репродуцируется с любезного согласия библиотечно-информационной службы г. Лидса (www.leodis.net)

Вскоре Ребекка начала работать отделочницей у портного – это была одна из немногих работ, доступных евреям, которые почти (или совсем) не разговаривали по-английски.

Несколько лет спустя Ребекка вышла замуж за товарища по иммигрантской доле Барнета Гольдберга, прибывшего в Лидс из Латвии примерно в 1897 г. У них было семеро детей – в конце концов, они перебрались в лучший район Лидса под названием Шипскар. Cегодня это один из самых разнообразных в этническом плане районов, популярный у мигрантов и беженцев.

Барнет Голдберг – муж Ребекки Миллер

Но у Ребекки всегда оставался один важный вопрос. Что случилось с её отцом и двоюродными братьями, оставшимися в Российской империи?

Приходили письма и открытки, но всё оборвалось в 1940 году, когда началась Вторая мировая война.

В одном из последних сообщений из Беларуси говорилось: «Нам повезло, что мы выжили, все живы. Будьте всегда здоровы и счастливы».

Последняя открытка

Беларусь. Путешествие, полное открытий

Летом 2018 года Саймон Гласс стал первым из членов своей семьи, поехавшим на территорию бывшей Российской империи, чтобы узнать, что случилось с Миллерами.

Его первым «причалом» стал Вильнюс в Литве – город, когда-то известный как «Северный Иерусалим» благодаря большой общине, насчитывавшей около 110 000 евреев.

Этот город, кроме прочего, упоминался в британском удостоверении личности Ребекки Миллер наряду с еврейским штетлом под названием Oschnarshok (возможно, так британский чиновник передал топоним «Ошнаровичи» – перев.).

Поиск исторических записей оказался безрезультатным… cведений о Миллерах не удалось найти. Но поездка в Литовский государственный архив в Вильнюсе завершилась удивительной находкой – картой Василишек, маленького местечка, связанного с семьей Миллеров.

Семья Саймона упоминала Василишки на протяжении многих лет как место, где Миллеры жили до войны. Сегодня этот населённый пункт находится в Республике Беларусь недалеко от границы с Литвой. Это был один из многих еврейских штетлов (местечек) в Российской империи, где жили и работали евреи.

Семейные корни. Саймон Гласс и историк Регина Копилевич с картой Василишек

Карта Василишек была очень важным ключом к разгадке того, что случилось с Миллерами. На ней был указан точный участок земли, где Миллеры жили в 1941 году. Сегодня это все ещё тихий сельский закуток. Здесь растут всё те же фруктовые деревья, яблоки и сливы, как в ту пору, когда здесь жили Миллеры.

Но изменилось одно. В селе больше нет евреев. Единственное напоминание о еврейской жизни – бывшая синагога, которая до сих пор стоит в глубине деревни.

Здесь вы можете посмотреть видео на полторы минуты (тема: С. Гласс ищет своих предков в Беларуси)

Тайны Холокоста

Что же случилось с семьей Миллеров в Василишках? Тёмная сторона семейной истории Миллера проявилась, когда Саймон встретил пожилую женщину, живущую в деревне. Эта женщина, Тереса Гинель-Гульбацкая, помнила Вторую мировую войну и рассказала ему, как нацистские войска вторглись в Василишки в 1941 году. Они заняли местечко и взяли под контроль повседневную жизнь, а затем занялись разгромом еврейской общины.

Старая еврейская синагога в Василишках

Евреев загнали в гетто местечка, где они прожили следующий год. Среди тех, кто оказался в ловушке, была семья Миллер. Их жизнь изменилась навсегда.

10 мая 1942 года нацистский офицер отдал приказ об аресте евреев в Василишках. Их отвели в парк недалеко от центра местечка.

Тереза Гинель-Гульбацки жила напротив и была очевидицей. Она видела происходившее из дома своих родителей. Ей было всего 10 лет.

К сожалению, мы не получили право перепечатать этот снимок, но вы можете найти его на странице BBC. – belisrael.info

Вступление гитлеровцев в местечко Василишки,1941 г. Источник: агентство «Алами»

Она рассказала Саймону Глассу, как евреев отбирали и небольшими группами отводили в парк.

Более 2000 мужчин, женщин и детей были застрелены на виду у деревни.

Ее самое сильное воспоминание – это девочка её возраста с заплетенными волосами, которую оставили лежать в телеге.

«Я помню эту красивую девочку, и она была на одном из этих возов. И ее длинный “конский хвост” свешивался с этого воза. Это врезалось мне в память, это было так ужасно», – говорит Тереса Гинель.

Тереса Гинель-Гульбацкая

Трупы отвозили и складывали в одном из домов местечка. Позже их закопали в ямах на окраине Василишек.

Тереса вспоминает тот день как худший в своей жизни.

«Помню, в тот день всех евреев вывезли из гетто. Их заставили лечь в ряд, все легли на землю… и мы услышали выстрелы. Это было так горько – все они были нашими соседями. Они всегда мирно жили с нами».

Выжил тогда только один человек, Шейл (Шауль) Кушнер. Месяцами он прятался по хатам, а позже добрался до США, где и рассказал о своей судьбе.

Очевидица бойни Тереса Гинель-Гульбацкая на своём католическом причастии

Саймон Гласс узнал, что среди погибших была дюжина членов семьи Миллера, включая кузенов Ребекки. Так, Борис Миллер, плотник, был партизаном-евреем, сражавшимся против нацистов. Ему было 27 лет. Также была убита молодая пара – Беньямин Миллер и его жена Хая.

Среди жертв Холокоста был ещё один двоюродный брат, Шмуэль Миллер, которого отправили на принудительные работы в лагерь «Шталаг 1А» близ Кёнигсберга.

Избежали смерти лишь двое из кузенов Ривки Миллер, Эстер и Шлойме, потому что они уехали в Палестину до войны.

Теперь Миллеры, оставшиеся в Беларуси, похоронены в братской могиле на окраине Василишек. Их бывшие соседи-католики в 1990-х годах установили памятник, чтобы увековечить своих еврейских друзей.

Памятник евреям Василишек

Для Саймона Гласса эта поездка стала очень волнующей: «Увидеть массовую могилу, в которой похоронены генетически близкие мне люди, – поистине самое ужасное из того, что я когда-либо испытывал. Я посещал места Холокоста и бывшие концлагеря по всей Европе, но поездка в Василишки потрясла меня. Когда знаешь, что здесь лежат твои родственники, это ощущается по-другому».

Что до потомков семьи Миллер, живущих в Лидсе, они, по крайней мере, чувствуют себя в безопасности: «По крайней мере, некоторые из Миллеров выбрались из Российской империи и приехали в Лидс. Нас бы не было здесь сегодня, если бы Ребекка Миллер и её братья остались там. Мы счастливчики».

Автор текста – Сью Уилкинсон (Sue Wilkinson), ассистент продюсера сериала «Очень британская история». Впервые статья была опубликована на сайте ВВС.

От России до Лидса: потомки Ребекки Миллер сегодня

О проекте

Кинорежиссер Саймон Гласс (на фото ниже) исследует «затерянный мир» евреев Йоркшира в начале ХХ века.

Сотни тысяч еврейских мигрантов и беженцев отправлялись из балтийских портов Российской империи в британские порты между 1880 и 1920 гг. Многие спасались от бедности и преследований; некоторые поселились в Лидсе и работали там. Они приезжали с небольшими деньгами, но надеялись на большее и мечтали о лучшем будущем.

И вот Саймон едет в Литву и Беларусь, чтобы больше узнать о своих семейных корнях, а также о том, что случилось с теми, кто не приехал в Лидс. Во время волнующего путешествия он узнаёт подробности ужасов Второй мировой войны, делает для себя шокирующие открытия.

Познакомьтесь с фильмом «Евреи Лидса» из цикла «Очень британская история» по этой ссылке

Перевод с английского: belisrael.info

Источник

Опубликовано 26.10.2020  19:33

Верхні шэраг – Мілеры, якія эмігравалі, пакінуўшы Беларусь. Ніжні шэраг – Мілеры, якія засталіся ў Беларусі

Рыўка Мілер была яўрэйкай-імігранткай – адной з многіх тысяч, якія прыбылі ў Брытанію з Расіі на пачатку 1900-х гадоў. Яна паехала ў Ёркшыр у 1907 г. з маленькай сумай грошай, але з марамі пра лепшую будучыню. Як і многіх мігрантаў-яўрэяў, яе спакусілі спадзевы на працу ў галіне пашыву адзення, якая актыўна развівалася ў Лідсе.

Рыўка пайшла шляхам двух сваіх братоў, якія эмігравалі раней, уцякаючы ад галечы, пагромаў і антысемітызму на радзіме.

Іхняе падарожжа ў Лідс з Расіі было доўгім і цяжкім, яно заняло 10 дзён. Ім выпала пакінуць у Расійскай імперыі палову сваіх родзічаў, у тым ліку бацькоў і кузэнаў.

Рыўцы і яе братам больш ніколі не давялося ўбачыць сваіх родзічаў… а калі пачалася Другая сусветная вайна, то і лісты з іх радзімы раптоўна перасталі прыходзіць.

Выхад

Пасведчанне асобы Рыўкі Мілер, запоўненае пасля яе шлюбу

Каля 2,5 мільёнаў яўрэяў-мігрантаў пакінулі заходнюю частку Расіі паміж 1880 і 1920 гг. Для соцень тысяч яўрэяў пунктамі прыбыцця был порты Хал і Грымсбі. Рыўка Мілер стала часткай гэтай іміграцыйнай плыні – яна ехала адна, ёй было 18 гадоў. Яна не ведала англійскай мовы, толькі ідыш.

Цяпер у Лондане жыве прапраўнук Рыўкі Сайман Глас, ён кінарэжысёр. Упершыню ў гісторыі сваёй сям’і ён прасачыў падарожжа Рыўкі ў дакументальным фільме, названым “Вельмі брытанская гісторыя. Яўрэі Лідса”. Фільм дэманстраваўся на канале BBC-4 увечары 25 лютага 2019 г.

Маршруты караблёў, якія выходзілі з Балтыйскага мора ў Хал (крыніцы: цэнтр гісторыі Хала і Дэвід Льюіс)

Такое падарожжа здзяйснялі тысячы іншых мігрантаў-яўрэяў з Еўропы – з Літвы, Латвіі, Беларусі, Польшчы, Расіі і Украіны. У той час названыя землі складалі большую частку расійскай «рысы аселасці», дзе яўрэям дазвалялася жыць.

Сайман выявіў, што Рыўка спярша ехала на цягніку з маленькага мястэчка пад назвай Васілішкі, якое цяпер знаходзіцца на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь. Шэсць гадзін яна дабіралася да Вільні (цяпер Вільнюс у Літве), а потым – да Лібавы на беразе Балтыкі. У Лібаве (цяпер – Ліепая ў Латвіі) яна села на параход, які выпраўляўся ў Хал. На ім плылі і іншыя мігранты-яўрэі, падарожжа доўжылася 5-7 дзён. Умовы на борце былі жахлівыя.

Яўрэйскія мігранты, якія плывуць у Ёркшыр прыкладна ў 1900 г. (крыніца: цэнтр гісторыі Хала)

Асабліва цяжка пераносіўся пераход цераз праліў Катэгат і Паўночнае мора. Многія мігранты цярпелі ад морскай хваробы.

Практычна не выконваліся санітарныя нормы. Мігрантаў часцяком везлі разам з коньмі, якія перапраўляліся на шахтныя палі ў Ёркшыры. Экскрэменты жывёлаў нярэдка праточваліся на палубы, дзе плылі людзі, і апошнія грузлі ў адкідах.

Жыццё не выглядала значна лепшым тады, калі мігранты, нарэшце, прыбывалі ў Брытанію – змораныя, без грошай.

Прыбыццё ў новы край

Канец падарожжа. Зала чакання для яўрэйскіх імігрантаў і док Вікторыі ў сучасным Хале

Прыбыццё ў мітуслівыя, тлумныя докі Хала ўспрымалася як з’яўленне ў новым дзіўным свеце.

Некаторыя мігранты памылкова лічылі, што апынуліся ў Нью-Ёрку, бо многія перад гэтым набывалі квіткі на трансатлантычнае падарожжа ў Злучаныя штаты.

Паколькі тысячы мігрантаў траплялі ў Хал кожны тыдзень, былі ўзведзены адмысловыя пабудовы, каб іх “апрацоўваць”, у тым ліку Зала чакання для імігрантаў побач з чыгуначнай станцыяй.

Рыўка Мілер сышла з карабля ў доку Вікторыі. Перш чым яна села на “мігранцкі” цягнік да Лідса, які выпраўляўся са станцыі “Хал Параган”, яе дапыталі прадстаўнікі ўлады.

Многія з мігрантаў, якія прыбывалі ў Ёркшыр, ведалі па-англійску толькі адно слова – “Лідс”. Горад бачыўся імі як сучаснае Эльдарада.

Найбольш вядомы прыклад таго, як бедны імігрант зрабіўся багатыром, – гісторыя Майкла Маркса. Ён прыбыў з Беларусі без грошай, але здолеў заснаваць у Лідсе гандлёвую імперыю “M&S” з жыхаром Ёркшыра Томам Спэнсерам.

(здымак, які забаронена перадрукоўваць – belisrael.info)

Распродаж-базар, які Майкл Маркс наладзіў неўзабаве па прыездзе (кожная рэч – за грош). Крыніца: Marks and Spencer Limited

Яшчэ адзін прыклад поспеху – гісторыя Мантэгю Бартана (Машэ Асінскага) з Літвы. Ён заснаваў кравецкае прадпрыемства, а ў выніку яго фабрыка ў Лідсе, якая вырабляла гатовыя касцюмы, зрабілася буйнейшай у свеце (дзякуючы ёй пашырыўся выраз «поўны Монці»).

Аднак у іншых імігрантаў жыццё было цяжэйшае, перад імі стаяла многа няпростых задач.

Жыццё ў Лейландсе

Браты Рыўкі Мілер, Ізраіль і Генры Мілеры, а таксама іх дзядзька Аўрам, пасяліліся ў сумнавядомых трушчобах, якія зваліся Лейландс. Гэта было месца, куды накіроўваліся яўрэйскія мігранты па іх прыбыцці ў Англію. Рыўка не была выняткам.

Умовы пражывання былі кепскія, дый сустракаліся выпадкі антысемітызму. Так, у Лейландсе адбываліся антыяўрэйскія бунты і хваляванні ў 1917 г.

Першае жытло Мілераў было на Капенгаген-стрыт у Лейландсе. Фота перадрукоўваецца з ласкавай згоды бібліятэчна-інфармацыйнай службы Лідса (www.leodis.net)

Неўзабаве Рыўка пачала працаваць аддзелачніцай у краўца – гэта была адна з нямногіх работ, даступных яўрэям, якія амаль не размаўлялі па-англійску (або зусім не размаўлялі).

Праз некалькі гадоў Рыўка выйшла замуж за таварыша па імігранцкай долі Барнета Гольдберга, які прыбыў у Лідс з Латвіі прыкладна ў 1897 г. У іх было сем дзяцей – у рэшце рэшт яны перабраліся ў лепшы раён Лідса, званы Шыпскар. Сёння гэта адзін з найбольш разнастайных у этнічным плане раёнаў, папулярны ў мігрантаў і бежанцаў.

Барнет Гольдберг – муж Рыўкі Мілер

Але адно важнае пытанне заўсёды турбавала Рыўку. Што здарылася з яе бацькам і кузэнамі, пакінутымі ў Расійскай імперыі? Ад іх прыходзілі лісты і паштоўкі, але перапіска спынілася ў 1940 г., калі распачалася Другая сусветная вайна.

У адным з апошніх пасланняў з Беларусі гаварылася: «Мы рады, што перажылі гэты час, мы ўсе жывыя. Будзьце заўсёды здаровыя і шчаслівыя».

Апошняя паштоўка, адпраўленая з Астрыны (цяпер – Шчучынскі раён Беларусі)

Беларусь – падарожжа, поўнае адкрыццяў

Улетку 2018 г. Сайман Глас стаў першым у сваёй сям’і, хто выправіўся на тэрыторыю былой Расійскай імперыі, каб даведацца, што здарылася з Мілерамі.

Яго першай кропкай прыцягнення быў Вільнюс, некалі вядомы як “Паўночны Іерусалім” праз тое, што там жыла вялізная абшчына – каля 110 тыс. яўрэяў. Таксама гэта было месца, згаданае на брытанскім пасведчанні асобы Рыўкі Мілер, разам з назвай яўрэйскага мястэчка Oschnarshok (магчыма, так чыноўнік перадаў тапонім “Ашнаровічы” – перакл.)

Пошук гістарычных дакументаў не даў поспеху… нікога з Мілераў не ўдалося выявіць. Але наведванне Літоўскага гістарычнага архіва дазволіла здзейсніць адкрыцце – знайсці карту Васілішак, мястэчка, звязанага з лёсам сям’і Мілераў.

Васілішкі згадваліся ў сям’і Саймана шмат гадоў як месца, дзе Мілеры жылі да вайны. Зараз гэта вёска ў Рэспубліцы Беларусь недалёка ад мяжы з Літвой. Васілішкі былі адным з многіх яўрэйскіх мястэчак Расійскай імперыі, дзе жылі і працавалі яўрэі.

Сямейныя карані – Сайман Глас і гісторык Рэгіна Капілевіч з картай Васілішак

Карта Васілішак была важным ключом для раскрыцця таямніцу таго, што здарылая з Мілерамі. На карце дакладна паказаны ўчастак зямлі, дзе Мілеры жылі ў 1941 г.

Цяпер на гэтым месцы ціхі вясковы закутак. Там растуць тыя ж яблыкі ды слівы, як у часы Мілераў. Але ёсць і важная змена: у вёсцы больш няма яўрэяў. Адзінае сведчанне пра колішнюю іх прысутнасць – былая сінагога, якая дагэтуль стаіць у глыбіні вёсцы.

Тут можна паглядзець ролік на паўтары мінуты (тэма: С. Глас шукае сваіх продкаў у Беларусі)

Таямніцы Халакоста

Але заставаліся пытанні без адказу. Што здарылася з сям’ёй Мілераў у Васілішках?

Змрочны бок гісторыі выйшаў вонкі, калі Сайман сустрэў у вёсцы пажылую жанчыну, якая помніла Другую сусветную.

Тарэса Гінель-Гульбацкая распавяла яму, як нацысцкія войскі ўвайшлі ў Васілішкі ў 1941 г. Яны занялі мястэчка і пачалі кантраляваць жыццё жыхароў, а потым заняліся знішчэннем яўрэйскай супольнасці.

Старая сінагога ў Васілішках

Яўрэяў загналі ў гета, дзе яны жылі наступны год. Сярод тых, хто трапіў у пастку, была і сям’я Мілераў. Іх жыццё непапраўна і назаўжды змяніла сваю хаду.

10 мая 1942 г. нейкі нацысцкі афіцэр аддаў загад сабраць васілішкаўскіх яўрэяў. Іх сагналі ў парк недалёка ад цэнтра вёскі.

Тарэса Гінель-Гульбацкая жыла насупраць і бачыла тое, што адбывалася ў той дзень, з дома сваіх бацькоў. Ёй было тады толькі 10 гадоў.

(здымак, які забаронена перадрукоўваць – belisrael.info)

Уступленне нацыстаў у Васілішкі, 1941 г. Крыніца: агенцтва Аламі (Alamy)

Яна распавяла Сайману Гласу, як яўрэяў выцягвалі і выводзілі маленькімі групамі ў парк.

Больш за 2000 мужчын, жанчын і дзяцей былі расстраляны на вачах у вёскі.

Больш за ўсё Тарэза запомніла, як дзяўчынку з косамі (яе аднагодку) паклалі на воз.

“Я помню гэтую прыгожую дзяўчынку, і яна ляжала на адным з тых вазоў, і яе доўгія косы звісалі адтуль. Гэта настолькі ўрэзалася мне ў памяць, гэта было настолькі жахліва”, – кажа Тарэса Гінель.

Тарэса Гінель-Гульбацкая

Трупы вывозілі ў адзін з местачковых будынкаў, дзе іх складвалі. Пазней іх закапалі ў ямах на ўскрайку вёскі.

Тарэса ўспамінае той дзень як найгоршы ў сваім жыцці.

“Я помню, як у той дзень усіх яўрэяў звезлі з гета. Іх прымусілі легчы на зямлю радам, усіх… і мы чулі стрэлы. Гэта было так горка – гэта ўсё былі нашы суседзі. Яны заўсёды мірна жылі побач з намі”.

Выжыў толькі адзін чалавек, Шэйл (Шауль) Кушнер, які хаваўся па хатах месяцамі, а потым з’ехаў у ЗША і распавёў там пра свой лёс.

Відавочца забойстваў Тарэса Гінель-Гульбацкая ў час каталіцкай камуніі

Сайман даведаўся, што тузін членаў сям’і Мілераў быў сярод забітых – у тым ліку і кузэны Рыўкі.

Барыс Мілер, цясляр, быў яўрэйскім партызанам і змагаўся супраць нацыстаў. Яму было 27 гадоў.

Таксама забітыя былі маладыя сужэнцы – Беньямін Мілер і яго жонка Хая.

Сярод ахвяраў Халакоста быў яшчэ адзін стрыечны брат Рыўкі – Шмуэль Мілер, якога адправілі на прымусовыя працы ў лагер “Шталаг 1А” недалёка ад Кёнігсберга.

Толькі двое кузэнаў Рыўкі Мілер, Эстэр і Шлойме, уніклі смерці, бо яны з’ехалі ў Палестыну да вайны.

Цяпер Мілеры, якія засталіся ў Беларусі, ляжаць пахаваныя ў брацкай магіле на канцы вёскі. Іх былыя суседзі-каталікі пабудавалі ў 1990-х гадах помнік, каб увекавечыць сваіх яўрэйскіх сяброў.

Помнік яўрэям Васілішак

Саймана Гласа гэтае падарожжа вельмі ўсхвалявала:

“Убачыць калектыўную магілу, дзе ляжаць мае продкі – пэўна, самае жахлівае, што са мною здаралася. Я быў у многіх еўрапейскіх месцах, звязаных з Халакостам, і ў канцэнтрацыйных лагерах, але падарожжа ў Васілішкі скаланула мяне. Калі ідзецца пра тваіх родзічаў, адчуваеш зусім іншае”.

Што тычыць нашчадкаў сям’і Мілераў у Лідсе, яны, прынамсі, маюць адчуванне спакойнага жыцця.

“Ну, хоць некаторыя з Мілераў пакінулі свой край і прыбылі ў Лідс. Нас бы тут не было сёння, калі б Рыўка Мілер і яе браты засталіся ў Расійскай імперыі. Нам пашанцавала”.

Аўтарка матэрыяла – С’ю Вілкінсан (Sue Wilkinson), асістэнтка прадзюсера ў серыяле “Вельмі брытанская гісторыя”. Упершыню артыкул быў апублікаваны на сайце BBC.

З Расійскай імперыі ў Лідс. Нашчадкі Рыўкі Мілер у наш час

Аб праекце

Кінарэжысёр Сайман Глас (на фота ніжэй) даследуе “страчаны свет” яўрэяў Ёркшыра пачатку ХХ стагоддзя. Тысячы яўрэйскіх мігрантаў і бежанцаў выпраўляліся з балтыйскіх портаў Расіі ў брытанскія порты паміж 1880 і 1920 гг. Многія ўцякалі ад галечы і цкавання; некаторыя працавалі і пасяліліся ў Лідсе. Калі яны прыязджалі, у іх было мала грошай, але яны спадзяваліся і марылі пра лепшую будучыню.

Сайман едзе ў Літву і Беларусь, каб даведацца больш пра свае сямейныя карані, пра лёс тых, хто не выправіўся ў Лідс. У час хвалюючага падарожжа ён высвятляе падрабязнасці жахаў Другой сусветнай вайны, робячы для сябе шакуючыя адкрыцці.

Шукайце фільм “Яўрэі Лідса” з цыкла “Вельмі брытанская гісторыя” па гэтай спасылцы

Пераклаў з англійскай В. Р.

Крыніца

Апублiкавана 20.10.2020  20:34