Tag Archives: Виталий Четвериков

Обращение жителей Дисны министру культуры Беларуси

Міністру культуры Рэспублікі Беларусь

Бондару Юрыю Паўлавічу

Мы, жыхары наймалейшага ў краіне горада Дзісны Віцебскай вобласці звяртаемся да Вас з прапановай, ці дакладней, цяпер ужо – шчырай настойлівай просьбай аб наданні статусу гісторыка-культурнай каштоўнасці будынкам нашага места, якія існуюць ужо другое стагоддзе. Гэту прапанову са спісам такіх пабудоў мы ўжо накіроўвалі ў Віцебскі абласны выканаўчы камітэт у 2016г. і ў той жа год атрымалі адказ, падпісаны Анатолем Гуцуляком. Цытуем:

Хочу сообщить о работе, которая проведена по включению объектов г.Дисны в Государственный список историко-культурных ценностей Республики Беларусь.

            Проведено изучение исторических объектов г.Дисны специалистом главного управления идеологической работы, культуры и по делам молодежи облисполкома, кандидатом исторических наук Юрчаком Д.В. с участием заведующего кафедрой истории Беларуси ВГУ им. П.М.Машерова Дуловым А.Н. и заведующим кафедрой историко-культурного наследия Беларуси Шимуковичем С.Ф.

            По результатам изучения с выездом на место направлено предложение в Министерство культуры Республики Беларусь о включении в Государственный список историко-культурных ценностей Республики Беларусь ”Историко-культурного центра г.Дисны“ и ”Замка Стефана Батория“.

            Вопрос о других памятниках г.Дисны будет вынесен на рассмотрение областного Совета по историко-культурному наследию после его утверждения и вступления в силу Кодекса о культуре.

Па нашаму разуменню “Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры” №413-3 быў прыняты Палатай прадстаўнікоў 24 чэрвеня 2016г., адобраны Саветам Рэспублікі 13 чэрвеня 2016г. і з 20 ліпеня 2016г. ўжо дзейнічае. Але і сёння мы не маем ніякай зваротнай сувязі. Магчыма сп. Гуцуляк кажа аб нейкай удасканаласці Кодэкса, можа нашыя навукоўцы скончылі сваю работу, можа прыпынілі?  Але ж, час ідзе, і чакаць яшчэ колькі год жывыя помнікі Дзісны, не можам іх па-другому назваць, не маюць магчымасці!  І з той простай нагоды, што Мёрскі раённы выканкам збіраецца зносіць шэсць старых дзісненскіх дамоў ужо ў студні 2019г. Таму заклікаем кіраўніцтва дзяржавы прыняць меры, каб захаваць гістарычную спадчыну краіны.

У першую чаргу настойваем звярнуць увагу на два асабліва важных будынка, знаходзячыхся проста ў крытычнай сітуацыі. Гэта двухпавярховыя дамы павятовых лякарні і так званага казначэйства.

Дзісненская павятовая лякарня – візітная картка самага маленькага гораду Беларусі. Медыцынская ўстанова на сто коек з’явілася ў Дзісне на беразе Заходняй Дзвіны ў 1903г. Будынак заўсёды выкарыстоўваўся як лякарня. Пры ўсіх уладах: пры царскай, пры савецкай, пры нямецкай, і ў Першую і ў Другую сусветныя войны. Таксама і пры Польшчы. У 1918г. на пляцоўцы перад установай трымаў слова камандзір чырвонай дывізіі Гай. У дваццатыя гады чытаў свае вершы пралятарскі паэт Дземьян Бедны, пазней выступаў беларускі пісменнік Міхась Машара. У Другую сусветную вайну немцы, заняўшы горад, абсталявалі тут афіцэрскі шпіталь. Побач з лякарней з’явіліся могілкі, дзе хавалі памершых ваяроў.

Падчас вызвалення горада ў 1944г. ад артабстрэлу ў будынку пачаўся пажар. Драўляны дах і перакрыцці выгарэлі цалкам. У 1958г. мясцовая ўлада, нарэшце, узялася за адбудову шпіталя. Але тут Дзісненскі раён ліквідавалі, і будаўнічыя работы былі спынены. У 1977г. вядомы режысёр В.Чацверыкоў пачаў здымать фільм  “Чоная бяроза” пра пасляваенную Беларусь. Лепшай натурнай пляцоўкі чым у Дзісне ён не знайшоў ва ўсёй краіне, і наша лякарня колькі разоў рабілася галоўнай дэкарацыяй фільма. Пасля яго выхаду на экраны ў 1979г. Віталь Паўлавіч атрымаў ганаровае званне Народны артыст БССР і так закахаўся ў Дзісну, што набыў сабе тут дом і захацеў, як кажуць, правесці ў нас увесь астатак жыцця. З яго лёгкай рукі з тых часоў у Дзісне амаль кожны год сталі здымацца фільмы.

У пачатку 1990-х захаваўшыеся цагляныя сцены лякарні на старадаўніх скляпеннях вырашылі аддаць духоўнаму ведамству, якое збіралась адчыняць завод па вырабу свечак. Потым мясцовыя кааператары спрабавалі пачаць тут выраб драцяных платоў. Але нешта не атрымалась і будынак застаўся закінутым.

 

 

На сёняшні дзень візітная картка горада знаходзіцца, безумоўна, у самым горшым стане адносна другіх рарытэтаў места. Амаль цалкам захавалася толькі фасадная самая прыгожая частка, вырабленая з цэглы, налічваючай да дзесятку розных формаў, дазволіўшых старадаўнім майстрам, па-за сумненнем, стварыць самы прыгожы будынак горада.  На крыжы над уваходам, як і на ўсіх сценах, бачны характэрныя адзнакі ад куль. Тыльны бок практычна разбураны мясцовымі вандаламі ўжо літаральна ў апошнія гады, але красамоўныя скляпенні пакуль амаль захаваліся. У нейкай сотне метраў ад будынку знаходзіцца існуюшчая паромная пераправа праз раку Заходняя Дзвіна.

Будынак павятовага казначэйства, які ў народзе завуць “Белы дом” ці “Бялы гмах” па-польску, збудаваны ў 1901 годзе. Ён сапраўды заўсёды дамінаваў на дзісненскім ландшафце. Пры царскай уладзе ў ім размяшчалася казначэйства. Пры Польскай рэспубліцы ў ім кватаравала адміністрацыя дзісненскага павятовага КАМ (Корпусу аховы мяжы), таксама тут знаходзілася і актавая зала Дзісненскай гімназіі імя ксяндза Пірамовіча.

Пры савецкай уладзе ў будынку знаходзіўся Дзісненскі райкам партыі, а ў яго скляпеннях – Дзісненская раённая тыпаграфія. Пасля скасавання Дзісненскага раёна будынак выкарыстоўваўся як клуб, універмаг. Пазней – як вучэбны корпус Дзісненскай школы-інтерната, а на прыканцы – проста як жылы корпус.

Гадоў сем таму велізарная таполя сваім суком прабіла дах будынку. Ліста бляхі каб залаціць прабоіну не знайшлося ва ўсім раёне, і мясцовыя улады не змаглі ні да чога лепшага дадумацца, як забараніць пражыванне ў будынку. У 2014г. яго спрабавала выкупіць прадпрымальнік з Наваполацку, каб зрабіць там гасцініцу для паломнікаў (У Дзісне знаходзяцца цудатворная ікона Божай маці – Адзігітрыі Дзісненскай і нятленныя мошчы св. Канстанціна Жданава). Аднак дакументацыю ў райцэнтры афармлялі больш за год, пакуль у жанчыны скончыліся і цярпенне, і грошы на рамонт. У бягучы момант паміж прадаўцамі і пакупніком ідзе судовы разгляд. А дэкаратыўны франтон Бялага гмаху тым часам абваліўся ў сярэдзіну будынка праламіўшы ўжо мусіць чвэрць даху. Аб магчымасці такога развіцця падзей мясцовыя жыхары і папярэджвалі мэрыю, і ў прэвентыўных мэтах прапаноўвалі выкарыстаць пажарную частку, якая знаходзіцца літаральна ў 50-ці метрах ад Гмаху. Ды дзе там…

Можна было б яшчэ доўга пералічваць храналогію фактаў. А згодна з Законам РБ № 98-З “Аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны” і ужо памянутым “Кодэксам аб культуры” прыводзіць неабходнасць надання статусу гісторыка-культурнай какштоўнасці нашым, пацярпелым ад мірнага часу, збудаванням. Але ж, мяркуем, яны заслужылі таго ўжо адным сваім “тэрмінам службы” на карысць беларускага народа. Дастаткова сказаць, што нашыя будынкі перажылі ШЭСЦЬ небеларускіх уладаў! Дык няўжо ж не перажывуць менавіта ў год “малой радзімы” СЁМУЮ – самую дэмакратычную, самую народную, самую нацыянальную, САМУЮ БЕЛАРУСКУЮ?!

У рэшце рэшт, чым яны горшыя за падобныя дамы ў тым самым Віцебску? Толькі тым, што там бываюць госці на “Славянскім базары” і перад імі мы павінны красамоўна хлусіць, падавая, што ва ўсёй краіне гэдак жа трапятліва-пяшчотна адносяцца да сваёй спадчыны?!..

Ну, а наконт мастацкай каштоўнасці дык і казаць няма пра што: няўжо саўдэпаўскі “соцрэалізм” сярэдзіны мінулага стагоддзя без усялякіх “архітектурных ізлішэств” можа быць, тым больш – выглядаць эстэтычней?! А вось статус гістарычнай каштоўнасці яму, тым не менш, прысвоены даўно!

                              

Таму, шчыра просім Вас і другіх дарагіх братоў-беларусаў, тых, хто, у адрозненне ад нашых цемрашалаў, “академіев оканчівалі,” неадкладваючы прымаць меры! “Навуковая апрацоўка”, “мастацкая ацэнка”, “абгрунтаванне неабходнасці“– гэта па вашай частцы, спадары! Інакш будзе “як і тады” – з тым самым Дзісненскім масласырзаводам, сыры якога яшчэ пры цары цаніліся у Англіі даражэй за галандскія!

Вось якім быў масласырзавод у 1977г.:

А такім стаў у 2014г… Быў завод і няма: вырылі яму і закапалі!!

…Ва Украіне – хоць вайна! А беларускі “мір” нашмат лепей?

Так як і карпусоў свайго не адзінага завода Дзісна сёння беззваротна пазбавілася і такіх гістарычных прыгажуноў, як будынак па вуліцы Арджанікідзе. Яно і зразумела: нашто товарішчу Сярго (ды й каму б не было з грузінаў) абараняць пабудовы ў горадзе, нават – краіне, дзе ён ніколі не быў?! …А тады якая карысць Дзісне з таго, што яе вуліцы носяць чужыя імёны, калі іх уласнікі і ведаць не ведаюць пра нейкую Беларусь?!  Няўжо яшчэ нехта ў тым не пераканаўся?  Паспрабавалі б бандыты мясцовага гатунку знесці будынак на вуліцы, скажам, імя А.Г.Лукашэнкі… Дык калі ўжо нашыя вуліцы вярнуць свае сапраўдныя гістарычныя імёны, ці хаця б зменяць іх на больш падыходзячыя? Не надыйшоў яшчэ крытычны момант? Нехта чакае калі саміх вуліц не застанецца?!

А пакуль Дзісна, а з ёй і Беларусь, беззваротна пазбаўляюцца сваіх скарбаў, сваіх рарытэтаў! Вунь у Мюнхене пасля Другой сусветнай з яе дывановымі бамбаваннямі  кожны кавалачак кожнага ацалеўшага дома захавалі і адбудавалі не зноўку, а менавіта з захаваннем таго што ацалела!

Вы былі у Еўропе?.. А Беларусь не еўрапейская дзяржава?..

…Такі ж лёс, як і папярэдняму, быў наканаваны ў Дзісне і аднаму з самых прыгажэйшых будынкаў – так званаму Дому Калмановіча, па вуліцы Кірава. Яго таксама можна пабачыць на папярэдняй панараме перад касцёлам. Але пабачыць цяпер ужо толькі на здымках. А некалі, у 1987г. ў карціне “Нецярпенньне душы” тут здымаліся сусветна вядомыя артысты В.Ціханаў і У.Конкін…

Не, не абараніў ад дзікунскага гвалту дом на “сваёй” вуліцы товарішч Сяргей, як і товарішч Сярго! Ды ён, мусіць, таксама проста не ведаў пра нейкую Дзісну…

І ўсё – няма больш дома!

…Не, даражэнькія, сёння ўсім сумленным беларусам, проста неяк больш спаць у аглоблях! Ці не “на ваенным палажэнні”, па словах прэзідэнта, й сапраўды сёння мы з вамі знаходзімся? Мы пачынаем ужо казаць пра наданне “ускоренного развітія” гарадам з насельніцтвам больш за 80 тысяч жыхароў. А паказалі б прыклад няхай не “ускоренного” – гэта мы ўжо праходзілі – простага развіцця, спачатку хаця б на гарадах малых!..

І не кажыце, што міністэрства культуры, як і пры саўдэпіі, самае беднае ў краіне, што фінансуецца “по остаточному прінціпу” і гэдак далей. Гэта мы таксама праходзілі!.. Падказаць вам дзе ўзяць грошы – забярыце іх хаця б у мясцовых вылюдкаў! Калі яны, амаль, жыўцом хавалі ў зямлю наш гонар, наш завод адзін трактарыст прагаварыўся, што яго за гэта злачынства узнагародзілі 10 000 000 б.р. (зразумела ж, у 2014 годзе). Дык ці не хапіла б гэтай сумы на шыльду “Абараняецца дзяржавай”?! А большага ад нас, тыя хто прыйдуць за намі і патрабаваць не будуць: што ўзяць з недарэчных! Галоўнае захаваць спадчыну – душу Беларусі. А потым, калі-небудзь, калі людзі зразумеюць, што не бывае адраджэння краіны без адраджэння яе духоўнай і матэрыяльнай гістарычнай спадчыны, грошы знойдуцца самі!

І, калі ў нас атрымалася б цяпер захаваць да таго часу хаця б нашу Дзісну-прыгажуню – самы маленькі гарадок у краіне, можа з’явілася б надзея захаваць і другія большыя гарады, і саму Беларусь!

І можа тады у нашых нашчадкаў было б меньш падстаў пакручваць пальцамі ля скронь, успамінуючы нашых сучаснікаў?

 

Па даручэнню дзісненцаў –

Пракалушчанка Жана Мікалаеўна,

пенсіянерка

Дзісна, пер.Чапаева д.6, кв.3

6.11.2018

 

Дадаткі:

https://people.onliner.by/2017/12/15/disna

https://news.tut.by/society/605383.html

Апублiкавана 09.12.2018  10:29