Tag Archives: Змитрок Бядуля (Самуил Плавник)

ВАЖНА НЕ ЗАБЫЦЦА

Шалом! Не пішу пра важнае, дык папісваю… Сёння трыгерам сталася заява Зянона П. ад 15.10.2022: «Стварайма хутчэй і разбудоўваем шырока наш Нацыянальна-Вызвольны Рух Вольная Беларусь, каб зьнесьці ўсю нечысьць, каб духу ад яе не засталося». Нешта мне здалося знаёмым… Узгадалася, што ў 2020 г., на фоне масавых пратэстаў у Беларусі, чытаў:

Беларускі Нацыянальны Сакратарыят «Вольная Беларусь» заклікае ствараць суполкі руху «Вольная Беларусь». На сёньняшні дзень лёзунгі руху такія:

 Лукашэнка, прэч! (Гэта значыць – ліквідацыя ўлады Лукашэнкі);

 Новыя выбары (Гэта значыць – выбары парляманта і прэзыдэнта згодна з Канстытуцыяй 1994 года).

Характар узаемаадносін – салідарнасьць.

Стварэньне суполак адзіна правільны мэтад у сёньняшніх умовах. Рух разьвіваецца гарызантальна. Стварайце суполкі па месцы жыхарства, ва ўніверсытэтах, прадпрыемствах, установах. Аб’ядноўвайцеся і салідарызуйцеся.

Потым (пры зьмене ўмоў) – устаноўчая канфэрэнцыя і структурная арганізацыя. Для суполкі на пачатак дастаткова трох чалавек.

Беларусы, гуртуймася ў рух пад нацыянальным сьцягам!.. Будучыня – наша!

Я-то не супраць салідарнасці, наадварот… Але ж за гэтыя два гады, жывучы ў Мінску, згойсаўшы ў Барысаў і Слуцк, анідзе не чуў пра суполкі «Вольнай Беларусі», апрача як у інтэрнэце. Тым не менш летась у верасні сакратарыят «ВБ» гукнуў з Варшавы пра задачу «падрыхтаваць і стварыць Часовы Нацыянальны Урад Рэспублікі Беларусь, які павінен узяць на сябе функцыю надзвычайнай улады ў час ліквідацыі рэжыму Лукашэнкі, у пэрыяд рэформаў і перамен». Звычайная справа – разбудаванай інфраструктуры няма, прэтэндэнты на кіраўнічыя пасады ёсць.

Некалі, мо ў 1990-х, чытаў пра летуценнікаў з НТС (праўласаўскага «Народна-працоўнага саюза»). Гэта яны кіраваліся «тэорыяй малекулярнай рэвалюцыі» ды закідвалі ў СССР сваю літаратуру, заклікаючы прыхільнікаў арганізоўвацца ў мікрасупольнасці, каб у дзень Х выскачыць, як Піліп з канапель. (Між іншага, «малекулярную рэвалюцыю» прыдумалі не самі, а «пазычылі» ў Антоніа Грамшы.) Выглядае, пазнякоўцы крочаць даўно працярэбленым шляхам… у палітычны нябыт. Не спрацавала схема ў НТС, не працуе і ў БНС (расшыфроўваецца як «Беларускі нацыянальны сакратарыят», хаця ў час Другой сусветнай на Беларусі была іншая БНС, калабаранцкая).

Аднак не збіраюся моцна крытыкаваць замежных «паліттэхнолагаў». Ад Народна-працоўнага саюза была карысць хаця б у тым сэнсе, што яны падтрымлівалі дзеячаў культуры. Вікіпедыя: «У выданнях НТС “Посев” і “Грани” публікаваліся, у прыватнасці, А. Салжаніцын, А. Галіч, Б. Акуджава, Г. Уладзімаў». КХП-БНФ з «філіяламі» таксама неабыякавыя да культуркі… Зянон Пазняк і сам піша кнігі, і аглядае творчасць іншых. «Вольная Беларусь» мае, сярод іншага, сваю візію будучыні, выкладзеную ў аднайменнай праграме 2017 г. (якую я паддаў сцісламу аналізу – тут і тут). Збольшага ўтапічная візія… ды патрэбны і такія.

Як бы ні было, праграма «Вольная Беларусь» натхніла на ўчынкі прынамсі некалькі чалавек у Сінявокай. Так, на працэсе па «справе Аўтуховіча» абвінавачаны Уладзімір Гундар (1960 г. нар., з Баранавічаў) звярнуўся да суддзі з просьбай зачытаць праграму або ўрыўкі з яе. Што было далей, распавяла прапагандыстка, якая прысутнічала на пасяджэнні… (фрагменты з sb.by, 12.07.2022; моўныя выкрунтасы – на сумленні рэдакцыі, ачоленай «хвілолагам»):

— Программу «вольнай Беларусi» можно зачитать?.. Многие здесь хотели бы… Многие не слышали.

Зачем? Заявитель помялся, ответил:

— Все хотят знать, в чем нас… э-э-э… обвиняют.

На помощь Гундарю пришла, точнее подскочила в клетке, Майорова:

— Падтрымлiваю. Лiчу вельмi важным…

Соблюдая порядок хода процесса, судебная коллегия удалилась в совещательную комнату. Необходимости в прочтении «программы» нет…

Состряпали ее, к слову, еще в 2017 году в Штатах и Польше, ну и белорусским шатателям режима спустили. Мол, к исполнению, к выборам 2020 года готовились. Пишут, что проект авторства всяких мутных филёлягаў, палятолягаў, филёсафаў и прочих странных персонажей. Если коротко, то там про «перамены», начало которых белорусы нормально так прочувствовали, начиная с 2020‑го. Оттуда же, из «программы»: «Наша новая вольная Беларусь — гэта частка агульнай дэмакратычнай Эўропы, дзяржава новай Усходнеэўрапейскай цывілізацыі, сяброўскімі партнёрамі якой зьяўляюцца вольная Украіна, дэмакратычная Польшча, краіны Прыбалтыкі».

Што кепскага ў тым, каб быць часткай дэмакратычнай Еўропы, аўтарка «СБ» патлумачыць не дала рады, толькі пакпіла з «дзярмакратыі» ў нашых суседзяў. Не зразумеў я і таго, нашто было падчас пасяджэння трымаць у клетцы Вольгу Маёраву, 1966 г. нар., ніякую не рэцыдывістку, – хіба з мэтай запалохвання… Цяпер мне скажуць, што зоаабаронцу Маёраву гродзенскі суд прыгаварыў да 20 гадоў калоніі, інваліда Гундара – да 18 гадоў, іх «правадыра» Міколу Аўтуховіча – ажно да 25 гадоў (першыя 5 у турме). А я запярэчу, што гэтыя людзі нікога не забілі, дый наагул, прысуды яшчэ не ўступілі ў законную сілу.

Ул. Гундар, В. Маёрава, М. Аўтуховіч. Фота з адкрытых крыніц

А праграма як праграма – зараз перачытваю ды зноў, як увесну 2017 г., бачу ў ёй і памысныя месцы, і менш памысныя. Напрыклад, на с. 7 збянтэжыў «дыягназ», пастаўлены Пазняком, які на той час два дзесяцігоддзі адсутнічаў у Беларусі, нашаму грамадству:

Прыкметы агульнага ўпадку: а) Пануе палітычная бязграматнасьць і палітычная непісьменнасьць насельніцтва (якім лёгка маніпуляваць); б) Панаваньне несправядлівасьці паралізуе ў людзей волю да супраціўленьня. Задушаныя надзеі і ідэалы; в) Не зьяўляюцца больш у грамадзтве нацыянальныя мудрацы і аўтарытэты, вялікія паэты і пісьменьнікі – сумленьне і розум нацыі, якія былі нават за савецкай акупацыяй. Вялікія людзі 60-х адышлі, і засталася пустка. Няма больш такіх асобаў. Не запатрабаваныя. Не вырастаюць.

Нагнаў дзядзька песімізму… Калі з першым пунктам неяк можна згадзіцца (насамрэч у ХХІ ст. і лукашысты, і антылукашысты нямала клапаціліся, каб у галовах «электарату» была каша), то два астатніх – надта спрэчныя. Ага, так ужо была спаралізавана «воля да супраціўлення», што акурат у пачатку 2017 г. многія тысячы людзей выходзілі на вуліцы буйных і малых гарадоў! Фармальна пратэст накіроўваўся супраць «дэкрэта № 3», паводле якога ледзь не паўмільёна грамадзян мусілі былі плаціць «падатак на дармаедства», але гучалі патрабаванні шырэйшага плану, агульнапалітычныя…

Нараканні на «пустку», што з’явілася замест «сумлення і розуму нацыі», – апошняе, што патрабавалася пратэстоўцам таго перыяду. І калі параўноўваць 2022 г. з 2017-м, то відавочна, што цяпер мы значна бліжэйшыя да ўяўнай «пусткі». Пяць гадоў таму яшчэ жылі ў Беларусі такія знакамітыя асобы, як:

Пятро Васючэнка (1959-2019);

Васіль Сёмуха (1936-2019);

Юрка Голуб (1947-2020);

Алена Васілевіч (1922-2021);

Анатоль Клышка (1935-2021);

Алесь Разанаў (1947-2021);

Кастусь Севярынец (1952-2021);

Юрый Станкевіч (1949-2021);

Яўген Бяласін (1954-2022);

Анатоль Вярцінскі (1931-2022);

Адам Мальдзіс (1932-2022);

Эрнэст Ялугін (1936-2022).

Тут пералічаны не ўсё літаратары, якія адышлі ў лепшы свет на рубяжы 2010-2020-х гг., але тыя, хто пералічаны, аб’ектыўна маглі прэтэндаваць на званне «мудрацоў». А былі ж у 2017-м побач з намі таксама іншыя «аўтарытэты»… Зноў жа, спіс далёка не поўны:

Міхал Анемпадыстаў (1964-2018), Леанід Шчамялёў (1923-2021), Уладзімір Крукоўскі (1937-2022) – мастакі;

Эдуард Зарыцкі (1946-2018) – кампазітар;

Генадзь Гарбук (1934-2018) – артыст; Ілья Курган (1926-2019), Аўгуст Мілаванаў (1937-2019) – артысты, педагогі;

Георгій Штыхаў (1927-2018), Міхаіл Касцюк (1940-2019), Вольга Сабалеўская (1974-2019), Яўген Анішчанка (1955-2021), Марыя Бяспалая (1948-2021), Алег Іоў (1957-2021), Уладзімір Ляхоўскі (1964-2021), Анатоль Цітоў (1947-2021) – гісторыкі;

Фёдар Клімчук (1935-2018), Валянціна Лемцюгова (1935-2018), Арсень Ліс (1934-2018), Міхась Мушынскі (1931-2018), Павел Сцяцко (1930-2020)– філолагі;

Міхаіл Дрынеўскі (1941-2020), Міхаіл Казінец (1938-2021) – дырыжоры;

Вальмен Аладаў (1930-2021), Сяргей Багласаў (1949-2021)  – архітэктары;

Арнольд Смеяновіч (1938-2021) – нейрахірург;

Алег Хадыка (1942-2021) – мастак-рэстаўратар;

Антон Фурс (1927-2021) – актывіст паваеннага «Саюза беларускіх патрыётаў», вязень ГУЛАГу;

Эрнэст Сабіла (1932-2022) – рэлігійны дзеяч, вязень ГУЛАГу;

Вера Кунцэвіч (1954-2022) – заснавальніца хору беларускай духоўнай музыкі «Бацькаўшчына»;

Андрэй Каляда (1940-2022) – перакладчык, педагог, майстар выразнага чытання…

Карацей кажучы, не з таго боку зайшоў галоўны аўтар «народнай праграмы». Між тым у 2017-м годзе прыхільнікі перамен «знізу» дапраўды мелі рэсурсы, каб запачаткаваць шырокі рух і станоўча паўплываць на далейшую хаду падзей (для памяркоўных ва ўрадзе паваротным пунктам быў, па-мойму, 2010-ы год). На жаль, палітыкам і чыноўнікам у Беларусі ўласціва ўпускаць шанцы… Потым аматарам аналітыкі – такім выскалякам, як я, ці больш сур’ёзным – застаецца разбіраць кепска згуляныя «шахматныя партыі» ды паціскаць плячыма.

Нават цяпер, пасля пагромаў 2020-2021 гг., не ўсё страчана, перадусім у культуры. Ведаю, што працуюць у Беларусі добрыя літаратары, якія прымудраюцца публікаваць свае новыя творы (у «Дзеяслове», «Літаратурнай Беларусі»…). Амаль ніхто з чатырох соцень членаў Саюза беларускіх пісьменнікаў за год, што мінуў ад ліквідацыі СБП, не перайшоў у казённа-марадзёрскі СПБ. Хтосьці з’ехаў, многія засталіся; гэтую «грыбніцу» ў прынцыпе немагчыма вытаптаць.

Сёмага кастрычніка г. г. культурныя колы Беларусі атрымалі яшчэ адно прызнанне – Нобелеўскі камітэт, падзяліўшы прэмію міру «на траіх», адзначыў ёй праваабаронцу і літаратара Алеся Бяляцкага. Прыводзіў ліст ягоны з бабруйскае калоніі, зараз працытую другі:

02.12.2013

Добры дзень, шаноўны Вольф!

Дзякуй за арыгінальныя канвэрты (з партрэтам шахматнага кампазітара Вацлава Гебельта; як выглядаў той самаробны канверт, можна ўбачыць па спасылцы. – В. Р.). Я мяркую, што такога роду праекты можна было б паспрабаваць рабіць праз міністэрства сувязі. Так прынамсі зь імі працуе ТБМ. Але самому, вядома, зрабіць прасьцей і ўпэўненей. З сумам прачытаў у “Н. Ніве” пра стан магілы Зьмітрака Бядулі ў Расіі (дакладней, у казахстанскім Уральску. – В. Р.). Зьвярніцеся, калі ласка, у мін. культуры з прапановаю перанесьці ягоныя парэшткі ў Менск. Я пра тое ж папрашу Трусава, каб ТБМ зьвярнулася. З. Бядуля – вельмі файны празаік… У мяне ўсё збольшага нармальна.

Да сустрэчы, Алесь Бяляцкі.

Парэшткі Змітрака Бядулі (ён жа Самуіл Плаўнік, 1886-1941) былі перанесены ў Мінск два гады таму, хоць і не без мітрэнгаў. Бядулева магіла – недалёка ад галоўнага ўваходу на Ўсходнія могілкі (злева ад цэнтральнай алеі).

І во зусім нядаўна з’явіўся помнік на магіле палітвязня Вітольда Ашурка (загінуў Вітольд у калоніі, пахаваны на радзіме ў Лідскім раёне). Думаю, пільнае расследаванне смерці актывіста БНФ і руху «За свабоду» яшчэ наперадзе.

Зварот рава Шмуэля Камінецкага з украінскага Дняпра – расповед пра свята Сімхэс-Тойрэ (адсюль). Хаг самэах!

Вольф Рубінчык, г. Мінск

18.10.2022

w2rubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 18.10.2022  13:49

Не было никогда, и вот опять!

Перефразированная «черномырдинка» – по поводу того, что официальные издания вновь решили порадовать свою аудиторию байками рассказами о годовщине известного писателя. О том, как БелТА и «СБ» в ноябре обзирали 90-летний юбилей Владимира Короткевича, упоминал тут, а чуток и здесь. В апреле пришёл черёд Змитрока Бядули – «досье» к 135-летию во многом повторило то, что было собрано пятью годами ранее. Правда, в этом году «вувузелы режима» поведали: «3 ноября 2020 года в Минске прошла торжественная церемония перезахоронения праха Змитрока Бядули» (проигнорировав скандал, связанный с посмертной «христианизацией» еврея Самуила Плавника).

Странное послевкусие от этих «досье» на каждого «месье». Вроде бы и уважили знаменитостей, напомнив об их основных достижениях, но всё как-то поверхностно, да и не без ошибок… Вот стрёмный абзац о Бядуле:

В 1915 году Змитрок Бядуля возвратился в родной Посадец, а через некоторое время переехал в Минск, где участвовал в работе Минского отдела Белорусского общества помощи потерпевшим от войны. Жил на одной квартире с Максимом Богдановичем. Они оба очень любили родную Беларусь и не только мечтали о ее светлом будущем, но и боролись за него. Змитрок Бядуля работал в газете «Савецкая Беларусь», редактировал детский журнал «Зоркі» и краеведческий журнал «Наш край».

Ладно, «возвратился» («бежал» было бы точнее, да и в Посадце костлявая рука войны, судя по поэме «Жыды», чуть не настигла писателя осенью 1915 г.), но из биографии Плавника-Бядули «чисто случайно» выпали несколько лет… На одной квартире с М. Богдановичем он жил в конце 1916 – начале 1917 гг., а в «Савецкай Беларусі» начал работать в августе 1920 г. За три с половиной года Бядуля успел пережить две революции, немецкую и польскую оккупации, поприветствовать Первый Всебелорусский съезд в декабре 1917 г., активно поддержать БНР в 1918 г., посотрудничать в изданиях несоветских – и даже, о ужас, в антисоветских! Умолчали об этом «знатоки» из БелТА в 2016 г., решили умолчать и в 2021 г. (предсказуемо).

Во многом прав был Владимир Казберук – составитель «Выбраных твораў» Бядули, куда попали многие «крамольные» стихи и статьи писателя (Минск: «Кнігазбор», 2006). Переведу пару фраз из вступительной статьи В. Казберука:

В истории белорусской литературы начала ХХ века период 1917–1920 годов сыграл особую роль. Здесь мы видим завершение нашанивских идейных и эстетических поисков, небывало интенсивные усилия, чтобы выработать белорусскую национальную идею и предопределить новые пути развития Беларуси как независимого государства.

Впрочем, что официозу до идейных и эстетических поисков – его анонимным авторам справиться бы с задачами попроще… Название новеллы Бядули «Малыя дравасекі» перевели как «Молодые дровосеки»; повесть «Набліжэнне» отнесли к концу 1930-х годов, хотя она вышла отдельной книгой в 1935-м (а написана была, как легко убедиться, в 1934-м). Курьёзна фраза о «Соловье» Бядули: «По мотивам этой повести Михаилом Крошнером под руководством дирижера Ильи Гитгарца был поставлен балет “Соловей”». Вообще-то М. Крошнер – композитор, написавший музыку, а балеты ставят хореографы/балетмейстеры, или я не прав? 🙂 «Имя Змитрока Бядули присвоено школе на его родине – в деревне Посадец». Да, в 2006 г. в этой школе ещё отмечалось 120-летие Бядули (эх, не смог поехать), но в 2010-м её закрыли как неперспективную, детей и учителей перевели в деревню Крайск. Татьяна Ускова писала о Посадце в 2016 г.: «Сегодня тут живёт около 200 человек, большинство из них пенсионеры. Из объектов социальной инфраструктуры в деревне, процветавшей в советское время, в живых остался только магазин. Учитывая это, с трудом верится и в то, что в конце ХIХ — начале ХХ века Посадец был местечком». Прости, Ефимыч, мы всё про…

Отличился и tut.by, опубликовавший утром 23.04.2021 статью Дениса Мартиновича «Жена была выше на две головы. На улице старались идти порознь. Неизвестные факты о классике беллита».

Первая же иллюстрация была мимо; купилась и «Наша Ніва», перепечатавшая статью. Тутбай к вечеру 23-го исправился, «НН» – как-то не очень… На фото не Змитрок Бядуля, а его младший брат Израиль Плавник (1905–1941), неплохой шахматист и литератор, в частности, переводивший с идиша на белорусский язык стихи Изи Харика. Кто прочтёт статью Виктора Жибуля «Брат Бядулі, паслядоўнік Багдановіча» (журнал «Роднае слова», № 10, 2005), немало полезного узнает об И. Плавнике.

Так на самом деле выглядел молодой Самуил Плавник – он же Ясакар, он же Бядуля

Бедность гуманитарных знаний ведёт и к провалам в политике… Скажу не без претенциозности, любезно диагностированной испанской слависткой Анхелой в феврале с. г.: Бядуля умер почти 80 лет назад, ему уже (почти) всё равно. Нам же тут жить, и волнует сейчас не столько освещение событий начала ХХ века, сколько то, что намечается в 2021-м. А намечается очередное «закручивание гаек» в сочетании с выкручиванием рук.

Депутатики одобрили поправки в разные статьи Уголовного кодекса, согласно коим неимоверно раздувается понятие «экстремизм». Так, «статью 130 УК “Разжигание расовой, национальной, религиозной либо иной социальной вражды или розни” дополняют важным примечанием — “под иной социальной принадлежностью в настоящей статье понимается принадлежность лица к определенной социальной группе по признаку пола, возраста, профессии, рода занятий, места жительства и иной социально-групповой идентификации».

Похоже, что теперь под «разжигание розни» можно (якобы легально) подогнать любую критику, а уж если она претендует на хоть какие-то обобщения – и подавно. Кажется, Н. В. Гоголь говаривал: «Россия такая уж страна – стоит высмеять одного околоточного надзирателя, как вся полиция обидится». Что бы он сказал о современной Беларуси, где «надзиратели», позволяющие себе калечить людей (во всяком случае, открыто оправдывающие рукоприкладство), всерьёз обижаются на мало кем читаемые выплески эмоций в интернете?

Вообще, интересно, на сколько «присел» бы Николай Васильевич по новому «закону»: в «Ревизоре»-то он, пожалуй, провоцировал вражду к чиновникам, в «Мёртвых душах» – к помещикам? А уж Салтыков-Щедрин зело обидел социальную группу высших офицеров, написав «Повесть о том, как один мужик двух генералов прокормил»!

Читаю дальше:

В предложенном УК существенно меняется статья 369−1 «Дискредитация Республики Беларусь». Если сейчас преступлением считается предоставление иностранному государству, иностранной или международной организации заведомо ложных сведений о политическом, экономическом, социальном, военном или международном положении Республики Беларусь, правовом положении граждан в Республике Беларусь, дискредитирующих Республику Беларусь или ее органы власти, то в новом УК уточнение про иностранное государство и иностранные организации исчезло, используется максимально широкая формулировка:

«Распространение заведомо ложных сведений о политическом, экономическом, социальном, военном или международном положении Республики Беларусь, правовом положении граждан в Республике Беларусь, деятельности государственных органов, дискредитирующих Республику Беларусь, совершенное в публичном выступлении, либо в печатном или публично демонстрирующемся произведении, либо в СМИ, либо в информации, размещенной в интернете, направленное на причинение существенного вреда государственным или общественным интересам».

«Существенный вред» казённые «эксперты» доказывают на раз-два, а признание в «заведомой лжи» у многих авторов – как показывают милицейские видеоролики с арестантами – выбивается по отработанной схеме. «Крайними» окажутся – да и оказываются – блогеры, не защищённые даже хлипким статусом профессионального журналиста, правозащитники с их обзорами и, конечно, политические сатирики. То-то [в «Салідарнасці» – см. отклик ниже перестали публиковаться едкие стишки Дмитрия Растаева, а смехач Лёлик Ушкин переквалифицировался в «международника» Олега Новикова

Законопроект ещё не прошёл через «совет республики». Определённые шансы на просветление умов сохраняются, вместе с тем иллюзий не питаю. Как там писал Мартемьян Рютин о СССР 1932 г.: «На всю страну надет намордник…» Конституция с её статьёй 33 («Каждому гарантируется свобода мнений, убеждений и их свободное выражение. Никто не может быть принужден к выражению своих убеждений или отказу от них. Монополизация средств массовой информации государством, общественными объединениями или отдельными гражданами, а также цензура не допускаются») давно попрана «коллективным Лукашенко». Так называемые депутаты, разумеется, тоже руководствуются не «главным законом» – о котором большинство вспоминает лишь 15 марта – а «политической целесообразностью».

Ещё два года что-то можно было сдвинуть с мёртвой точки, если бы жители Синеокой массово поднялись не за конкретный «депутатский корпус», а за парламентаризм, за своё право решать основополагающие вопросы, пусть и через посредников. Увы… В 2019 г. срок работы палаты представителей по «указу президента» был сокращён почти на год, а события 2020-го оказались во многом следствием того антиконституционного самоуправства.

Вероятнее всего, драконовские поправки в Уголовный кодекс будут вскоре утверждены «парламентом», а затем «и. о. царя». В таком случае придётся уповать на то, что строгость законов у нас (отчасти) компенсируется необязательностью их исполнения.

Тем временем официальная Франция, как и предсказывалось, отлично «ведётся» на предложения увековечить память Шарля де Голля в Щучине, словно и не было августа 2020 г.: «Этот проект для нас невероятно важен, – подчеркнул Николя де Лакост. – Его реализация внесет весомый вклад в развитие белорусско-французских отношений в сфере туризма и культуры и станет дополнительной ниточкой, связавшей наши страны».

Г-на посла вряд ли смущает, что в той же Гродненской области на днях постановили отменить «палаточный фестиваль»:

Белорусы планировали провести под Щучином палаточный фестиваль «Раса», который организаторы называют белорусским аналогом известного американского фестиваля в пустыне Невады. Фест задумывали шестидневным, даты значились такие: с 29 июня по 4 июля…

Однако, по словам организаторов, власти Щучина «отказались от своего согласования и считают невозможным проведение такого типа проекта на своей территории в данное время». Сейчас создатели проекта ищут для фестиваля новое место и новые даты.

Вот тебе, бабушка, и «Шчучыншчына» 🙁

Дарья и Катерина в день приговора, 18.02.2021. Фото: TUT.BY

Cегодня поступило сообщение, что медиаработницам Катерине Бахваловой (Андреевой) и Дарье Чульцовой, якобы подстрекавшим толпу к активным действиям у «Площади перемен» 15.11.2020, Мингорсуд не скостил срок (2 года колонии) в результате апелляции. Но и не накинул – видимо, следует благодарить за это?

Вольф Рубинчик, г. Минск

23.04.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 23.04.2021 22:57

Отклик

Добрый день, Вольф. В своём тексте вы справедливо указали на то, что новые поправки в законы, одобренные «народными избранниками», не что иное, как завуалированное наступление на свободу слова и борьба с инакомыслием. Но при этом в статье вы упомянули и моё имя – «то-то перестали публиковаться едкие стишки Дмитрия Растаева» – что прозвучало несколько странно, поскольку «едкие стишки» не переставали публиковаться никогда. Вот лишь недавний пример: https://charter97.org/ru/news/2021/4/22/419525/. Возможно, некоторые ресурсы и впрямь стали реже их перепечатывать – не все же такие убеждённые как «Хартия» 🙂 – но это уже зависит не от меня. Я же, со своей стороны, хочу сказать, что никакие рогатки режима не заставят замолчать мою музу – стихи писал, пишу и буду писать, несмотря ни на что.

С уважением, Дмитрий Растаев,

г. Бобруйск

* * *

От В. Р. Признаюсь, дал я маху… Редко читаю «Хартию», чаще – «Салідарнасць», а там в последнее время стихов Д. Растаева не было видно, хотя пару лет назад они появлялись почти каждую неделю. Надеюсь, автор и читатели простят мой недосмотр, тем более что теперь, благодаря уточняющему письму, стало известно, где искать новые творения на злобу дня 😉  26.04.2021  21:21

В. Рубинчик. Чем дальше в лес…

Кончается год. «Старуха с косой» забрала многих достойных… а может, и не только достойных, но тех, кто мог бы ещё исправиться.

Обратите внимание на изображеньице в самом низу круга. Это часть фрески болгарского художника Захарии Зографа, прожившего не 70, а всего 42 года (1810–1853)

В последнее время рубрика «Кругозор» тутбая, висящего на волоске после «наездов» мининформации, выглядит своеобразно. Даже чуток готишно:

И ведь тут далеко не все, кого не стало в конце 2020 г. Жалею, например, что не успел познакомиться с гомельчанином, кандидатом технических наук Юрием Ивановичем Воронежцевым (23.12.1955 – 20.10.2020), которого в 1989 г. земляки выбирали народным депутатом СССР. Возможно, он рассказал бы много интересного о политтехнологиях на постсоветском пространстве.

Недавно скончались двое деятелей, так или иначе повлиявших на жизнь евреев Беларуси: Семён Львович Лиокумович (1932–2020) и Вячеслав Францевич Кебич (1936–2020). Немудрёные статьи и книги первого, в основном о спортсменах-евреях, я иногда читал… Одно время их автор активничал в Минском объединении еврейской культуры им. Изи Харика, входил даже в правление МОЕКа.

Ю. Воронежцев, С. Лиокумович, В. Кебич

В. Кебич в начале 1990-х совершил кое-что полезное в Воложине, в частности, для обустройства еврейского кладбища, за что его уважал ушедший в июле с. г. Яков Гутман. Правда, бывший политзэк Нехемия Маккаби (1914–2007) воспринимал высокого чиновника иначе… Но надо отдать должное: именно при Кебиче Беларусь установила дипломатические отношения с Израилем (1992). Более подробно об этом человеке пусть расскажут те, кто знал его лично и/или сталкивался с его распоряжениями… Ясно одно: при Кебиче, каким бы «советским» он ни был, в 1991–1994 гг. закладывались основы государственности Республики Беларусь.

О перезахоронении в Минске Змитрока Бядули, иначе говоря, Самуила Ефимовича Плавника (23.04.1886 – 03.11.1941) в начале ноября с. г. не высказался, наверное, только ленивый – ну, или ленивая, если уж блюсти «гендерную корректность» во всём. Церемония на Восточном кладбище г. Минска спровоцировала разные мнения… Историк Александр Белый написал ещё накануне, 02.11.2020 (пер. с бел.):

1 ноября в Свято-Ильинской церкви в Бобруйске прошло отпевание Змитрока Бядули, но почему!!!??? Он же, кажется, не был православным! Учился в хедере и даже в иешиве, откуда его исключили за «эпикурейство». А затем он подался в революцию. И что, потом тайно крестился в православие? Ну, неправда же. Так что это за фальшивый ритуал такой… Выглядит чрезвычайно некрасиво, с элементами посмертного военного кантонизма.

Над могилой водрузили (временно?) православный крест, и тогда уж заговорили культурологи:

Инесса Ганкина: Да, это полное безразличие к духу творчества, к ценностям покойного! Я тоже в шоке.

Юлия Чернявская: Еврея-атеиста – под крестом.

Но ехиднее всех высказался, пожалуй, израильский журналист Шимон Бриман:

Вот жил себе Шмуэль-Нохим, сын Хаима Плавника, в местечке нынешней Минской области, учился в хейдере и в двух йешивах, переводил Шолом-Алейхема с идиша на белорусский, написал поэму «Жыды» (1915) – о погроме местечка русскими казаками, печатал на белорусском языке стихи и сказки для детей, и умер в ноябре 1941-го в эвакуации. И он даже в страшном сне не мог представить, что его кости вытащит из земли Казахстана католический фонд Марии Магдалены Радзивилл, передаст останки в православную церковь в Бобруйске, где гроб этого еврея будут отпевать с иконами и священниками, и в финале над могилой «великого поэта Беларуси Змитрока Бядули» водрузят православный крест. И что всё это осквернение традиций иудаизма будет пышно названо «особой беларуской толерантностью и дружбой народов». И что ни один раввин Беларуси не скажет слов протеста – ибо не приучены раввины в РБ говорить такие смелые слова. И крупнейшее информагентство БЕЛТА опубликует огромный материал о перезахоронении Шмуэля Хаимовича Плавника – не упомянув НИ СЛОВА о его настоящем имени и о его еврействе. А священник, отпевавший некрещёного, ваапще должен положить партбилет крест на стол! Стыд, кошмар, печаль и надругательство над душой и памятью еврея, который не менял веры и не изменял своему народу. Но таковы реалии Беларуси сегодня.

Критика вышла и за пределы «мордокниги»: см. мнение Бримана здесь и здесь.

«Самый прогрессивный иудей Синеокой» попытался смягчить удар: «Никого из лидеров еврейской общины не опросили и ни с кем ничего не обсуждалось… Католический фонд передаёт останки православному приходу. Сын в здравом уме принимает решение о перезахоронении по православному обычаю. Если сын хочет похоронить отца по православному обычаю, то никакие раввины и лидеры в этом не остановят. Об этом мы уже лет 15 говорим. Деревянный крест – временно… На сегодняшний день будет конкурс на памятник и стоит учесть тот факт, что Плавник был евреем… За протесты у нас наказывают».

Видимо, не в ту сторону прогрессирует иудаизм Беларуси, если лет 15 «главный раввин» Гриша А. что-то говорит, а его не слушают… Анекдотическое «вы все правы, друзья» действительно не катит. Что помогает? Полагаю, то, за что «наказывают». Помогает не всегда и не сразу, но история Хануки & Маккавеев как бы намекает 🙂

Насчёт гипотетического «тайного крещения» Бядули процитирую, опять же в переводе с белорусского, фрагменты из статьи д-ра Миколы Иванова (сб. «Беларусіка», вып. 4, Минск, 1995):

Змитрок Бядуля, который находился в первых рядах белорусского национального возрождения, никогда, однако, не забывал о своём семитском происхождении, не отмежёвывался от еврейства. Есть свидетельства, что некоторые «нашанивцы» стремились крестить Бядулю. Это, по их мнению, должно было облегчить писателю его творческий путь в белорусской литературе, сделать его «совершенно своим»… Бядуля, однако, отбросил подобное предложение. Он твёрдо стоял на позициях своеобразного представителя еврейства в белорусском движении.

В общем, странная история, а дальше – всё страньше… Я о выступлении знаменитого «Вольного хора» в «Яме». Выступление состоялось на позапрошлой неделе, а приурочили его к 9 декабря. Это признанная ООН дата с длинным названием: «Международный день памяти жертв преступления геноцида, чествования их достоинства и предупреждения этого преступления». Хористы не только пропели «Магутны Божа» (слова Н. Арсеньевой, музыка Н. Равенского), но и растянули плакат с надписью: «Уголовный Кодекс Республики Беларусь. Статья 127. Геноцид».

Вроде бы и цели вполне благородные – напомнить о недопущении геноцида в любых формах – но что-то меня смутило. Мнения белорусских евреев об уместности исполнения именно этой песни разделились, и реакция вроде «Оставьте Яму в покое» не была нетипичной. Не исключено, что дело даже не в личности автора (Наталья Арсеньева в годы войны активно сотрудничала с прогитлеровской и юдофобской «Беларускай газэтай»… но, может, уклонялась от особо одиозных заданий, глубоко не копал), а в том, что «Магутны Божа» воспринимается как религиозный (читай, христианский) гимн, своего рода «Отче Наш» по-белорусски.

Напомню, «Яма» в Минске – место смерти около пяти тысяч узников гетто. Можно с превеликой долей уверенности утверждать, что среди них не было христиан, да и большинство потомков, ежегодно собирающихся здесь, при всём уважении к христианству, эту религию не исповедуют… Конечно, приходят на угол Заславской-Мельникайте и люди, далёкие от иудаизма/еврейства, однако в первую очередь это место еврейской истории… На нём/для него можно было выбрать иную песню. Впрочем, я вообще против пафосных церемоний на местах массовых захоронений, и справедливо указал Пётр Резванов, что на «Яме» даже израильский гимн вряд ли уместен (хоть он иной раз и исполняется).

Немало жителей Беларуси ратуют за «абсолютную толерантность», т. е. за полное стирание межконфессиональных/межэтнических границ (ну, как там мечтал Джон Леннон или его лирический герой в «Imagine» полвека назад: «And no religion, too»). Возможно, мы ещё сподобимся узреть нечто подобное после прихода Машиаха, но пока границы существуют, не (всегда) следует нарушать их. Во всяком случае, миноритарные этнические группы – к которым в Беларуси относятся и евреи, будь нас 13 тысяч или три раза по 13 – без ethnic boundaries не сохранятся: не верите мне, почитайте Фредрика Барта… Тем, кто ценит живую, а не мумифицированную еврейскую культуру, следовало бы знать об этом. А лучше – чувствовать…

Кстати, если кому-то охота порассуждать на обозначенные темы, «у вас есть шанс убить медведя» (С). Организаторы «еврейской конференции», которую планировалось провести в Минске в июне 2020 г., напомнили о себе. Извиняются за долгое молчание и пишут:

Конференция пройдет 28-30 июня 2021 года в гибридном формате. Участники и слушатели смогут посетить конференцию лично или онлайн. Мы организуем площадку для участников в Минске (в случае возможности приезда), и онлайн-платформу… Учитывая разные часовые пояса, мы будем работать только с 13:00 до 20:00 по минскому времени.

Последние политические события в Беларуси повлияли на переосмысление белорусским обществом своей национальной идентичности и истории, в публичной сфере постоянными стали отсылки к событиям, связанным с историей евреев в Беларуси. В связи с этим к списку ранее предложенных панелей мы добавляем политические науки и приглашаем присылать заявки, касающиеся современности: положение и идентичность евреев в Беларуси, еврейское наследие, а также исследования еврейской идентичности как части современной белорусской идентичности. Мы принимаем новые предложения только по данной теме. Если вы хотите, чтобы вас рассматривали в этом разделе, сообщите нам об этом и отправьте нам предложение.

Лучшие доклады будут опубликованы в специальных выпусках тематических журналов.

Подтвердите, пожалуйста, свое намерение участвовать до 18 декабря 2020 года.

Все вопросы адресуйте оргкомитету: jewsbelarus2020@gmail.com Я же готов обсуждать предложения о презентации в Минске моего сборника «Іудзейнасць» (2020)… а также теорию и практику зубризма 🙂

Фото: wildlife.by

Тем временем в Беларуси не спадает вторая волна COVID-19. По официальным данным, и в декабре каждый день заражались почти 2000 человек… Видимо, (нестрогий) масочный режим, введённый в стране месяц назад, не дал желаемых результатов. Дурацкие шуточки «первого лица» о «намордниках» и «вирусе, которого не видно» давно прекратились, и вот уже министр здравоохранения говорит, что «волна» спадёт, вероятно, лишь к лету 2021 г. Нужно ли при таком раскладе «Всебелорусское народное собрание», намеченное на январь или февраль? Очень сомневаюсь! Да и, как пишет Олег Новиков, «пример Кыргызстана свидетельствует, что результатом конституционной реформы может быть не либерализация, а, скорее, закручивание гаек».

Вольф Рубинчик, г. Минск

14.12.2020

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 14.12.2020  18:04

Зачем и почему в Беларуси проводятся еврейские фестивали

У яблонь груди наливались медом,

Боярышник алеет на аллее.

Сентябрьская прищурена погода,

Кипа и талес старого еврея.

Над Йом Кипуром небо голубеет,

Суди нас Бог, мы из того же теста.

Что Авраамы, Сарры и Мойсеи,

Синайским возвышайся Эверестом.

А впрочем, нет, мы стали бесприютней,

Аукаемся, кто нас окликает?

Бредет поэт, которого не знают.

У яблонь груди молоком набрякли,

Но не хватает силы у младенца.

Даруй нам, Боже, пониманья капли,

Укутай талесом, как полотенцем.

 

Инесса Ганкина, культоролог

 

В последнее время в Беларуси было проведено много ярких и незабываемых еврейских фестивалей. Некоторые из них были организованы впервые. И это не только День еврейской культуры в Верхнем городе Минска, проводимый ежегодно, нет – все было гораздо интереснее!

В ноябре, взамен бывшим «октябрьским праздникам», состоялся первый  Litvak Кlezmer Fest. Почему взамен? Да потому, что у людей все равно были выходные и они нуждались в отдыхе. А тут – впервые в Минске целых два дня еврейской музыки, песен, еды, да и вообще, погружения в культуру и традиции.

Я, принимавшая скромное участие в этом фэсте (в качестве волонтерки), была искренне удивлена количеству заинтересованных людей. Чувствовалось, что люди шли семьями, начиная с открытия, а главный наплыв происходил ближе к вечеру. Культурное пространство было выбрано очень удачно – ОК 16, бывшие заводские цеха, поэтому все прошло на «ура». И очень приятно, что организаторы позаботились о том, чтобы «привезти» к нам музыкантов из-за рубежа. Мы действительно с ними зажгли! А потом (некоторые впервые!) попробовали фалафель и хумус, рассмотрели выставку работ Алеся Сурова, посвященную утраченным еврейским местечкам (штетлам), познакомились с книжными новинками, сфотографировались на память, удачно развлекли  детей в детской зоне (организаторы позаботились и об этом!), и вообще, неплохо провели эти два дня. Вот здесь можно прочитать и посмотреть о том, как это было.

А потом, 17 ноября, в десятый раз состоялся День еврейских знаний. Мероприятие охватило два города – Минск и Гомель. День еврейских знаний-2019 прошел под тематической вывеской «В мире слов, речей и смыслов». Всего этого было в избытке, т.к. задачами проекта являлись  укрепление знаний, предоставление возможности учиться и обмениваться опытом, духовный рост и расширение индивидуальных знаний. В программе мероприятия были мастер-классы, лекции, квизы, детская программа и многое другое.

Интересно, что накануне мероприятия организаторы провели опрос в группе о том, какой же формат наиболее привлекателен, поэтому были выбраны лучшие и наиболее приемлемые. Я не первый раз присутствовала на подобном мероприятии, и поэтому хотелось, как всегда присутствовать везде: и на мастер-классе по приготовлению блюд, и на интересных лекциях, и поучаствовать в интерактивных играх. Но на этот раз судьба распорядилась так, что мы сами были в качестве выступающих и рассказывали всем присутствующим о нашей скромной, но продуктивной инициативе –  интерпретации еврейском наследии Гомельщины через призму визуального контента

Я с Викторией Кирильцевой на Дне еврейских знаний. Фото Орли Новосельской

Если проще, поехали втроем с друзьями –  Викторией Кирильцевой и Давидом Курковским на Гомельщину и сняли мини-видео-фильм о еврейском наследии!

24 ноября в Минске состоялся первый фестиваль иврита, организованный Израильским культурным центром «Натив».  Тоже впервые, и на фестивале не было отбоя от участников, т.к. всем захотелось прикоснуться к такому непонятному и древнему языку. Организаторы попались креативные – весь путь к фестивалю увешали  табличками с фразами на иврите. Ведь подняться на пятый этаж – это не шутки, и фразы-подсказки помогали очень

Фото Натальи Огорелышевой

Конечно же, и на этом фестивале было много тематических зон: с танцами, едой, первыми словами на иврите, своими именами на иврите, с фотозоной и с тематическими играми. Так с шутками, с идеями, со смешными подсказками все как-то умудрялись получать подарки. Не думайте, что люди у нас не владеют ивритом – слова «шалом» и «халав» отгадали быстро! И опять же, унести домой свои фото на фоне иерусалимских достопримечательностей хотели многие. Поэтому первый праздник иврита прошел очень живо и весело. Под конец даже не хотели расходиться не хотели, потому что организаторы включили зажигательные израильские песни

Фото «Натив»

В середине декабря Еврейским агентством в Беларуси была организовано культурное мероприятие «Мосты Израиля». Мероприятие охватило три города: 15 декабря было состоялось в Мозыре, 16-го – в Минске и 17-го – в Гомеле.

Фото Натальи Огорелышевой

На протяжении трех дней два интересных лектора, Яков Файтельсон и Авишай (Николай) Демьянов учили нас тому, что знали сами и очевидцами чего им довелось побывать. Авишай Демьянов прочитал лекцию «Иврит. Зубрить нельзя осмысливать», в которой рассказал о связях между различными языками и проанализировал фонетические соответствия в разных индоевропейских языках.  Конечно, становлению иврита как языка был посвящена отдельная часть лекции, где мы вспомнили то, что знали сами и узнали некоторые подробности того, о чем даже не догадывались.

Фото Натальи Огорелышевой

Особенно интересно было изучить древние надписи на иврите и прочитать слова, которые перешли в современный иврит из древнееврейского языка.

Яков Файтельсон, сын известного лидера восстания Алекса Файтельсона, совершившего побег с единомышленниками из 9 форта Каунаса, рассказал об опыте своего отца. Тема Холокоста очень непроста, а лектор дополнил ее «языком цифр», придя к выводу, что это не только трагедия евреев, а трагедия общемирового контекста, последствия которой актуальны и для Беларуси.

Фото Натальи Огорелышевой

В конце своего выступления Яков Файтельсон презентовал книги своего отца. «И вообще, – закончил он свою мысль, «история Холокоста – это история не только жертв, но и побед, тем более, что 25 декабря 2019 года исполнилось 76 лет со дня легендарного побега 64 заключенных из Каунасского 9 форта. Видимо, не зря мероприятие назвали «Мосты Израиля» – это мосты для культурного диалога и переосмысления, переброшенные из Израиля в Беларусь.

Фото Натальи Огорелышевой

А в конце года, когда евреи всего мира праздновали Хануку, впервые в Минске прошел фестиваль Hanukice. И не на закрытой, а на открытой площадке, в «Песочнице» на ул. Куйбышева. Для людей опять же, была возможность прикоснуться на этот раз к праздничной традиции, а также поучаствовать в раскрашивании  деревянной Ханукии, отгадать загадки (особенно старались дети!), сделать короны из пончиков и попробовать различные закуски. Периодически в разных частях «Песочницы» возникал веселый еврейский повар со стилизированными пейсами и вилкой, как бы намекая то, что еще не все съедено! И народ веселился как мог, несмотря на сырую предновогоднюю погоду.

Фото Натальи Огорелышевой

И дело тут не столько в пончиках, сколько в объединении и познании чего-то нового.

Теперь давайте разбираться: неужели еврейские культурные традиции для Беларуси – это что-то новое и неизведанное? Официально евреи поселились на белорусских землях в 1388 г. (тогдашней территории ВКЛ), согласно привилея князя Витовта.

А неофициально – и еще раньше. Теперь попробуем посчитать, сколько веков прошло с тех пор? Вот-вот. Поэтому и нет ничего удивительного в том, что мы откуда-то (может, подсознательно!) знаем и эти непонятные слова, и танцы, и песни, и с удовольствием едим и пончес, и латкес.

В 1897 году на территории Беларуси, входящей в состав уже Российской империи,  проживало около 900 000 евреев. И на тот момент их было больше, чем поляков. Кандидат исторических наук, руководитель проекта «История евреев в Беларуси» при Тель-Авивском университете Л. Смиловицкий пишет о том, что «у евреев черты оседлости не было чувства чужбины. Наряду с белорусами, они ощущали себя коренными жителями белорусских губерний…» [цит. 4, с. 51]. В июне 1901 года в Минске была создана Еврейская независимая рабочая партия, а через год состоялся Всероссийский съезд сионистов. Для сравнения: I съезд РСДРП собрал в Минске всего девять делегатов, а съезд сионистов – около шестисот! Я очень люблю рассматривать фото Минска 1920-х годов, особенно вывески и стенды на административных учреждениях, ведь на них четко видно, что государственных языков в БССР тогда было целых четыре!

Интересный момент и с культурными заимствованиями, хорошо описанный в  отрывке о местечке Крынки: «Крынкаўцы густа перакідваліся ў гутарцы жыдоўскімі словамі з ідыш. Юрлівага кавалера, шчыпайлу дзяўчат празывалі «маладым шванцам». Сварлівы тып – гэта «фэкі чалавек». Ненадзейны тавар – «шайс». Камбінатар – «шанцоўнік». Асобы з легкім языком – «мэхляр» або «фукс». Байкі гарадзіць наіўным – гэта «дурыць майсамі». Вось прыкладныя фразы: – Чаго гэты фукс ад цябе хоча, га? Які гэта шайс ен табе прынес? Ой, фэкі чалавек! Майсамі дурыць галаву. Хай пільнуе лепей свайго маладога шванца, якому салодкая Фэля зробіць гевалт, гешэфт поткаю… І будзе кіндрык на пацеху (кіндар кучаравы)» [цит. по 2, с. 913]. А Змитрок Бядуля (Самуил Плавник), белорусский поэт еврейского происхождения, отмечал, что «суседства гэтых двух нацый (габрэяў і беларусаў – аўт.) стварала такія жыццёвыя ўмовы і эканамічныя сувязі, у якіх адна нацыя без іншай не магла абыйсціся» [цит. по 3].

Поэтоту, когда в следующий раз вас будут посещать мысли типа: «зачем нам столько еврейских фестивалей» или «чье это все-таки наследие», то вспомните,  как бы странно это ни звучало, что мы все являемся наследниками этого наследия. Той самой Беларуси, где рождались президенты, медики, поэты, писатели и многие другие выдающиеся люди, внесшие свой вклад в мировую экономику, науку и культуру. И пускай вас не смущает то, что они были евреями. Времена Холокоста и забвений сделали свое черное дело и заставили изменить мнение о людях, живущих уже около  около 700 лет на нашей земле и обогативших ее, насколько это было возможно.

А ведь они были нашими земляками – и Хаим Вейцман, первый президент Израиля, и последующие за ним другие президенты, и Элиэзер Бен-Иегуда, «отец возрожденного иврита», и Моисей Кульбак, труды которого переведены с идиша и который покоится в Куропатах, и многие другие известные личности.

Совсем недавно при содействии посольства Израиля были установлены мемориальные таблички в местах рождения этих людей, да и некоторые памятники жертвам Холокоста  перестали быть безликими.

Все это говорит о том, что настало время переосмысления нашей общей истории, которую мы пережили вместе. На сегодняшний день в Беларуси нет академических центров по изучению еврейства и иудаики (Jewish studies), как в соседних Польше, Литве, Украине и России. Поэтому стоит съездить на летние и зимние школы и программы в соседние страны, послушать он-лайн курсы по еврейской тематике от образовательных центров «Сэфер»,  «Эшколот» и «Арзамас», чтобы проанализировать то, как это происходит у коллег. А Беларусь в плане образовательных еврейских мероприятий пока может похвастаться фестивалями, культурными проектами, проводимыми еврейскими организациями и некоторыми частными инициативами, на которые, при желании, могут попасть все. Ведь их цель  – не столько в просвещении, сколько в напоминании и включении.

Также пример неплохого образовательной центра – музей истории и культуры евреев Беларуси (Jewish Museum in Minsk), деятельность которого связана не только с мемориализацией, каталогизацией и просвещение в более широком смысле – это площадка для проведения некоторых еврейских фестивалей и собственная инициатива в плане проведения лекции и встреч на еврейскую тематику.

И в завершении – новый белорусский мультик о нашем славном земляке Элиэзере Бене-Иегуде –, появившийся перед Новым годом на «Радые Свабода».

А вот, собственно, само поздравление и с Ханукой, и с Новым годом, выпавшими на конец декабря и иллюстрирующее одну простую идею: познавая другую культуры, мы сами становимся только богаче. А не только культурнее.

Список использованных источников:

  1. Атамукас, С. Евреи в Литве ХIV-ХХ века. / http://jhistory.nfurman.com/lessons8/ashkenaz017_02.htm
  2. Астравух, А. Ідыш-беларускі слоўнік. Мінск: 2008 – 934 с.
  3. Бядуля, З. Жыды на Беларусі. ARCHE, 2000, №3 (8), 24.
  4. Смиловицкий, Л. Евреи в Турове. История местечка Мозырского Полесья. Иерусалим: 2008 – 800 с.
  5. Первый съезд сионистов России в Минске. / https://bolshoi.by/lifeshot/sjezd-sionistov-minsk/

Наталья Огорелышева

Опубликовано 04.01.2020  10:42

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (128)

Шалом! Ну, паехалі… Як ні круці, а зноў даводзіцца разграбаць бруд, бо «калі не я, то хто»? 🙂

Спыніўшы выданне бюлетэня «Мы яшчэ тут!» (2009), у пачатку 2010-х амаль не прыглядаўся да суплётаў у «яўрэйскай абшчыне»: раз на год хадзіў да «Ямы», а так займаўся перакладамі, выпускаў кніжкі, удзельнічаў у навуковых сходах, etc. Пасля выправы на ідышны семінар у Кіеў (верасень 2014 г.) зноў пачаў прыглядацца – мо і дарэмна, бо многія карцінкі наганялі сум, а важкай альтэрнатывы «левіншчыне» не вырысавалася.

Не хачу казаць, што з яўрэямі Беларусі нічога не будзе – хутчэй, будзе нічога, як у «Дні апрычніка» Уладзіміра Сарокіна. Гэта, па вялікім рахунку, і шлях Сінявокай – таптанне на месцы, вечнае захапленне міражамі. Аднак ва ўладных колах Беларусі ўсё ж часам заўважнаe разуменне таго, што варта спадзявацца перадусім на сваіх суайчыннікаў, прыслухоўвацца ў тым ліку і да «дысідэнцкіх» думак… На «яўрэйскай вуліцы» такое разуменне практычна адсутнічае – як адсутнічае самастойная ды самавітая супольнасць беларускіх яўрэяў, пра якую летуценіў у пачатку 2000-х гг. Cурагатная ж «абшчына» часцяком паводзіла сябе, бы той сабака на сене, таму пайшлі ў глум і мае мары 2016 г.: няма ні беларускай іудаікі як грамадска-запатрабаванай з’явы, ні «прасунутых» курсаў мовы ідыш. У верасні пайшоў у лепшы свет прафесар псіхалогіі, заслужаны дзеяч навукі Якаў Каламінскі (1934–2019), аўтар звыш 30 кніг. Днямі памерла адна з найбуйнейшых спецыялістак у гісторыі беларускіх яўрэяў, кандыдатка культуралогіі Вольга Сабалеўская (1974–2019), колькі год таму выціснутая з Гродзенскага дзяржуніверсітэта… Цяпер шанцаў на развой іудаікі будзе яшчэ меней.

 

Св. памяці В. A. Сабалеўская (фота з ok.ru) і Я. Л. Каламінскі (фота з koob.ru)

Яўрэйскі «афіцыёз» не падтрымаў (прынамсі пра чынную падтрымку ніц не ведаю) і сціплыя прапановы 2017–2019 гг.: усталяванне дошкі ў памяць пра часопіс «Штэрн» на вул. Рэвалюцыйнай, 2 у Мінску; выпуск канверта з выявай Мойшэ Кульбака да 125-гадовага юбілею пісьменніка ў 2021 г. Дзякуй асобным актывістам, такім як мінчукі Інэса Ганкіна і Алекс Фурс – хоць яны й не выходзілі са мной на сувязь у гэтых справах, але пашыралі згаданыя ідэі ў публічнай прасторы.

Затое ў «лідараў» сёлета хапіла імпэту на вэрхал вакол барысаўскага гурта «Жыдовачка»… Зрэшты, на гэтую тэму выйшла пара іранічных матэрыялаў, праз якія дастаў новую жменю цэтлікаў ад людзей з паралельнай рэальнасці (напрыклад, выхваляюцца сваім веданнем белгісторыі – і тут жа пішуць аб працы ў 1926 г. Беларускай акадэміі навук, утворанай на 2 гады пазней). Акей, хлопцы-дзеўкі; калі б вы мяне хвалілі, я б насцярожыўся і падумаў, што нешта рабіў не так.

Верасень 2019 г., fb-старонка галоўнага рабіна Іудзейскага рэлігійнага аб’яднання ў РБ. На месцы нашчадкаў Самуіла Плаўніка (Змітрака Бядулі) запхаў бы армяна-яўрэйскаму маргіналу абразу ў глотку…

В. А., знаны таксама цэнзураваннем «вікіпедыі», што зачапіла Алеся Астравуха, – дагэтуль не абы-хто, а трэцяя асоба ў «Саюзе бел. яўр. абшчын» (як мінімум, лічыцца такім на сайце арганізацыі).

 

Цікава, што ў сярэдзіне 2000-х «Саюз» падтрымаў выданне зборніка твораў Бядулі, дзе быў і «нехарошы» нарыс «Жыды на Беларусі» (гл. фотку справа). Дэлегацыя «чэсных яўрэяў» у 2006 г. ездзіла святкаваць 120-годдзе пісьменніка на яго радзіму ў Пасадзец.

Усё-такі ў часы кіравання Леаніда Левіна рабілася нешта карыснае – вунь у 2004 г. дапамаглі выдаць кнігу Гірша Рэлеса ў арыгінале, аф ідыш. Офісы на В. Харужай, 28 – агмень адмоўнага адбору? 🙁

Дарэчы, у верасні 2019 г. у музеі гісторыі беларускай літаратуры была адкрыта выстава, прысвечаная Л. М. Левіну, – даведаўся пра яе з той самай fb-старонкі рава Мардэхая Райхінштэйна.

Чаму на выстаўцы паказалі зборнік 2011 г. Рыгора Барадуліна з чыімсьці надпісам, не саўсім ясна. У народнага паэта Беларусі почырк быў крыху іншы (гл. справа).

Але пару слоў пра Змітрака Бядулю, які цяпер успрымаецца як адзін з першых пасярэднікаў паміж беларускай і яўрэйскай культурамі (без яго, магчыма, не было б і мінскага музея, каторым у 2012–2019 гг. кіраваў «удзячны» абаронца «рускага свету»). У 1918 г. Бядуля насамрэч пісаў у сваім нарысе: «Наш народ нічога кепскага не рабіў жыдом», як бы аддзяляючы сябе ад яўрэяў (гэта, відаць, тлумачыцца яго палітычнай пазіцыяй – падтрымкай нованароджанай БНР, якая абапіралася найперш на беларусаў – і жаданнем прадухіліць пагромы, магчыма, неўсвядомленым). Тым не меней Бядуля не выракаўся яўрэйства, не хрысціўся, дарма што ў рэдакцыі «Нашай Нівы» 1910-х гг. яму паступалі прапановы.

Наведаўшы ў Іерусаліме паэтку Рахіль Баўмволь (1914-2000; яна ведала Бядулю, калі жыла ў Менску да вайны), у верасні 1998 г. я чуў ад яе такія словы: «Он был очень добрый, еврейственный…» Сябравалі з Бядулем ідышныя пісьменнікі, той жа Ізі Харык. Самуіл Плаўнік паўдзельнічаў у складанні першага ідыш-беларускага слоўніка (1932), перакладаў Шолам-Алейхема ды шмат каго яшчэ.

Так, Бядуля/Плаўнік (1886–1941) з 80-90-гадовай адлегласці можа выглядаць як слабы і грэшны чалавек: паддаўся бальшавікам, у 1930-х падпісваў звароты супраць ахвяраў сталінскага тэрору… Аднак ён пакінуў пасля сябе выдатныя творы, з якіх можна даведацца пра быт беларуска-яўрэйскіх мястэчак на рубяжы ХIХ-ХX cт. («У дрымучых лясах»), становішча яўрэяў на пачатку Першай сусветнай вайны («Жыды», «Набліжэнне») і ў Беларусі 1920-х гадоў («Язэп Крушынскі», т. 1). Што застанецца ад яго цяперашніх «крыўдзіцеляў»? Пытанне рытарычнае.

Няйначай у выніку працы такіх «адукатараў», як пан Акапян і яго калегі па «Саюзу», Жанна-«Авіталь», яшчэ не старая жыхарка другога па памерах горада Беларусі, пасля 20-гадовага наведвання «абшчыны» і паездак на розныя «Лімуды» не здольная прачытаць элементарны тэкст на ідышы (дый увогуле паблытала ідыш з іўрытам). Затое ў ліпені 2019 г. гомельская медсястра была ўпэўнена, што ў славян «генетычна закладзена нянавісць да яўрэйскага народу». Пасмешышча і фэйспалмішча.

Не ўсе тут падобныя да Ж. П., але такіх шмат, і яны «выносяць мозг» цягам усіх 30 гадоў «адраджэння яўрэйскага жыцця» ў краіне. Дзіва што няма абяцанай у 1998 г. мемарыяльнай пазнакі на «Рускім тэатры», а пахаванні на зараўнаваных яўрэйскіх могілках у раёне мінскай вул. Калектарнай рэгулярна ўскрываюцца з 2000-х гг. Штораз рэакцыя «прафесійных яўрэяў» рэзюмуецца словамі: «Ніколі не было, і вось ізноў». Цяпер во пасла Алона Шогама падцягнулі; у прынцыпе, яго слова магло б нешта значыць, але не на фоне дыпламатычнага канфлікту ў сувязі з масавым нядопускам беларусаў у Ізраіль.

Планы 2000 г., ад якіх застаўся толькі буклет. І Шыцік (aka Данькоў), і Дорн потым сядзелі за кратамі.

Больш-менш эфектыўна тутака працуе хіба служба дагляду старых і нямоглых – «Хэсэды» & «Рахамімы». Настолькі эфектыўна, што адна сацыяльная работніца з Бабруйска, беспартыйная Таццяна Гутарава, 1965 г. нар., сёлета пажадала стаць дэпутаткай «парламента» – і, што цікава, яе зарэгістравалі ў акрузе № 78 (разам з васьмю іншымі кандыдатамі).

Але, на РБ няўхільна падаюць імклівым дамкратам «парламенцкія выбары» 17.11.2019. Алену Анісім і Ганну Канапацкую 17.10.2019 не зарэгістравалі ў якасці кандыдатак у «палатку»: быццам бы подпісы выбарцаў «не тыя». Без аніякай злараднасці заўважу: лепей бы шаноўныя дамы ў свой час паслухалі мяне і паспрабавалі скасаваць указ аб прызначэнні «выбараў» на лістапад 2019 г. (замест жніўня-верасня 2020 г.). Нагадаю, што ўвосень 2002 г. Якаву Гутману за колькі тыдняў удалося сабраць подпісы канстытуцыйнай большасці дэпутатаў (75) пад петыцыяй у абарону гісторыка-культурнай спадчыны. Як выяўляецца, ад тактыкі «гучныя словы, мінімум рэальных крокаў», прынятай працягнутай увесну-улетку 2019 г., «альтэрнатыўныя» дэпутаткі мала што выйгралі.

Можа, у Мінгарвыканкаме прыслухаліся акурат да мяне, дый ліквідавалі «даўгабуд» на вуліцы Прытыцкага, а мо проста прыемнае супадзенне… Так ці іначай, гектар зямлі вярнуўся мінчукам.

Было ў красавіку 2018 г. і стала ў кастрычніку 2019 г.

Нейкія палавінчатыя крокі ў слушны бок зрабіла таксама міністэрства спорту і турызму РБ. У жніўні 2018 г. Уладзіслаў Каташук – вопытны трэнер з Брэста, 30.07.2018 па надуманых прычынах выключаны з Беларускай федэрацыі шахмат – атрымаў права на вышэйшую катэгорыю (бо яго вучаніца Аляксандра Тарасенка заняла 3-е месца на чэмпіянаце Еўропы). БФШ тармазіла працэс прысваення, што, безумоўна, біла па кішэні педагога… Але праз год (!) Каташук усё ж зрабіўся трэнерам вышэйшай катэгорыі.

Праўда, вельмі па-казённаму піша той намміністра – ні «дабрыдзень», ні «паважаны». І так, рашэнне было прынятае 02.09.2019, паведаміць пра яго кваліфікаванаму шахтрэнеру (якіх у Беларусі адзінкі) расчухаліся толькі 04.10.2019, а ў абласное ўпраўленне спорту і турызму загад паступіць пазней… Маўляў, цярпеў год, пацярпі яшчэ месяц-паўтара? Не ведаю, як у вас, шаноўныя, а ў мяне пасля гэтай гісторыі не пабольшала жадання звязвацца з тутэйшым мінспорту. Зрэшты, маё нежаданне многіх тутэйшых дзяржаўных (дый недзяржаўных) устаноў датычыцца. Найперш тых, якія, нібыта робячы вялікую ласку, аддаюць табе тваё ж.

Жэстачайшэ жартаваў сайт адміністрацыі Кастрычніцкага раёна г. Мінска яшчэ 10 дзён таму (цяпер гэтая старонка выдалена, што нагадала гісторыю з «Авивам»):

Загаловак пра «лішкі свабоды» – 2013 года, але ж і сёлета мог бы служыць цынічненькім дэвізам для ўсёй дзяржавы. Нават і для адной суседняй.

Збольшага парадавала новая кніга Алеся Карлюкевіча, якога лічу нягеглым чыноўнікам (як міністр інфармацыі РБ ён «вагаецца з лініяй партыі», дый карысць ад існавання яго міністэрства ўвогуле невідавочная), але неблагім краязнаўцам. У сваёй новай кнізе («Роднымі сцяжынкамі», 2019) піша і пра яўрэяў, у тым ліку пра вялікага акцёра. Цытуе майго старога знаёмца Іллю Рэзніка: «На мінскай маставой… паміраў кароль Лір – Міхоэлс».

Ды з якога перапуду Мацвей Гейзер са сваёй «шчымлівай кнігай пра Міхоэлса» стаў у Карлюкевіча «Глейзерам»? 🙂

Здаецца, дзяржава ўсё ж істотна абмяжуе распаўсюд рэкламных улётак па паштовых скрынях у пад’ездах (намер, з якога я кпіў год таму). «Наверсе» – свавольствы аж да сістэматычных парушэнняў Канстытуцыі, «унізе» – навязванне тупых дробязных правілаў, рэгламенцёж… Усё заканамерна.

Мінабароны РБ вучыцца піярыць сябе… Пры дапамозе бландзінкі-маёра, праз «незалежныя» СМІ.

Фота з nn.by

Можа, і чаго іншага міністэрыя навучыцца – каб не здаралася такіх трагедый, як крывавы салют 03.07.2019 і cмерць салдата 2 гады таму. Праўда, меў тады рацыю Мікола Дзядок: «змяніць войска як інстытуцыю немагчыма, не змяніўшы ўсё грамадства, яго маральныя ўстаноўкі і схемы функцыянавання».

Мінскія навіны. 23.10.2019 ахвотныя пойдуць у «Jewish Museum» на дыскусію «Якая яўрэйская кніга патрэбна Беларусі?» (мяне там не будзе; анансую толькі дзеля сябра, каторы мае выступіць). 27 кастрычніка – вечарына ў кафэ «Грай», прысвечаная забітым у 1930-я гады беларускім літаратарам, у тым ліку і яўрэям. 11 лістапада ў Палацы мастацтва (17:00) адчыніцца ІІІ выстава «Праўда пра Курапаты». Адзін з арганізатараў, Марат Гаравы, паведамляе, што выстава будзе працаваць да 22.11.2019.

(27.10.2019 М. Гаравы ўдакладніў, што адкрыццё выставы “Праўда пра Курапаты” перанесена на 13 лістапада 2019 г., 17:00. Адрас той жа: Мінск, вул. Казлова, 3. – belisrael)

Уваход паўсюль больш-менш вольны.

Гэта апошняя серыя «Катлет & мух» – серыяла, які існаваў больш за 4 гады, з лета 2015 г. Дзякуй усім, хто быў побач.

Цытатнік

«Позна стукаць па стале, калі ты ўжо з’яўляешся толькі стравай»; «Трэба мець вялікую цярплівасць, каб ёй навучыцца»; «Я трапіў не ў мішэнь? Менавіта туды і цэліўся» (з «Непрычасаных думак» Станіслава Ежы Леца ў перакладзе Міхася Мірановіча, «Дзеяслоў», № 101).

«Свет, верагодна, выратаваць ужо не ўдасца, але асобнага чалавека — заўсёды можна» (Іосіф Бродскі, 1987)

«Ультраправыя погляды многіх выхадцаў з былога СССР у Ізраілі, ЗША і Германіі – не вынік абставінаў або цяжкасцей інтэграцыі ў новае грамадства, а яўны вынік постсавецкага канцэптуальнага і культурнага багажа, які яны прывозяць з сабой і які працягвае вызначаць іх стаўленне да грамадзянскіх і нацыянальных пытанняў» (Дзмітрый Шумскі, кастрычнік 2019)

«Бадай, не будзе залішнім прызнаць, што, як усе людзі падзяляюцца на мужчын і жанчын, гэтак яны падзяляюцца ў адносінах да свабоды: на людзей свабоды і людзей несвабоды. Першыя адрозніваюцца ад другіх тым, што для іх існуе само паняцце свабоды. Для другіх не: для іх гэта абстрактная, мутная, збыткоўная ідэя». (Алег Дорман, 17.10.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.10.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

 

Апублiкавана 21.10.2019  13:55

От редактора belisrael

Не со всем, о чем  писал в длиннющей авторской серии В. Рубинчик, можно соглашаться, но каждый материал затрагивал важные темы и  был интересен.

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (119)

Усім халаднаватага шалому! Не дае спакою падзея, што здарылася месяц таму ў Брэсце-Літоўскім. Там – фактычна ў цэнтры горада – пры будоўлі знайшлі парэшткі яўрэяў, забітых нацыстамі. Гарадскія ўлады, не без уплыву сталічнай адміністрацыі, прынялі рашэнне 22.05.2019 пахаваць косткі за межамі Брэста ў агульных магілах, па 10 шкілетаў у труне. Асобныя брэсцкія (і, натуральна, мінскія) яўрэі пагадзіліся, але вось як адрэагаваў ізраільскі журналіст Шымон Брыман: «Дзеля прыбытку забудоўшчыкаў улады вырашылі забраць усе парэшткі з месца, дзе яны спачывалі амаль 77 гадоў. Не ведаю, як удалось намовіць мясцовага рабіна на такое грубае парушэнне яўрэйскіх традыцый. Можа, яму сказалі: Мы ўсё роўна будзем будаваць, а табе, грамадзяніну Ізраіля, яшчэ выпадзе працягваць візу для знаходжання ў РБ. Дарэчы, пасол Ізраіля таксама ўхваліў перанос парэшткаў».

Далей была вострая дыскусія Брымана з РБ-шным «дыпламатам» Андрэем С-кім, аўтарам мема «Брэст пакуль не ўключылі ў склад Ізраіля», і рознымі цікавымі асобамі кшталту мясцовага «галоўнага прагрэсіўнага рабіна» («Усё тут на костках, не толькі Брэст»). Прадказальна, усе засталіся пры сваіх. Cпытаўся ў Якава Гутмана – прэзідэнта Сусветнай асацыяцыі беларускіх яўрэяў – чыя пазіцыя яму тут бліжэй. 27 мая атрымаў адказ:

«Мне бліжэй за ўсё пазіцыя яўрэйскага закона, які забараняе перанос парэшткаў, за выняткам іх перамяшчэння ў Ізраіль. Брацкая магіла ахвяр Халакоста паводле заканадаўства Беларусі – гісторыка-культурная каштоўнасць, якая можа быць перанесена толькі ў выніку стыхійных бедстваў. Пра гэта пісаў у лісце да Лукашэнкі раў Адольф Шаевіч, калі я патрабаваў спынення будаўніцтва дамоў на яўрэйскіх могілках у Гомелі і Мазыры».

А вось «калега» Я. Гутмана з Сусветнага яўрэйскага кангрэса, багатыр Рональд Лаўдэр – той ухваліў зробленае беларускімі ўладамі ў Брэсце, нават паставіў іх у прыклад чыноўнікам з іншых краін…

Не ведаю, наколькі абгрунтаваныя закіды сп. Брымана, ці з аўтарытэтнымі духоўнымі лідэрамі ён размаўляў («Усе рабіны ў Ізраілі, з якімі я раіўся, казалі: патурбаваць парэшткі і перанесці іх можна толькі ў выпадку, калі ёсць “ліхадзейская ўлада”, якая хоча знішчыць яўрэйскае пахаванне і глухая да просьбаў яўрэяў не рабіць гэтага»). Так ці іначай, з яго высновай – «Мэрыя [г. зн. Брэсцкі гарвыканкам – В. Р.] магла паказаць сапраўдны гуманізм і разуменне, адмовіўшыся ад будоўлi ўсутыч з расстрэльнай ямай. Але бізнэс-інтарэсы забудоўшчыкаў аказаліся важнейшымі» – я схільны пагадзіцца. Па шчырасці, цяганне трупаў туды-сюды, няхай і ў трунах з шасцікутнымі зоркамі, не даспадобы мне. І не хацеў бы такога ні для сябе, ні для сваіх блізкіх.

Улетку 2017 г. прамільгнула вестка пра тое, што рыхтуецца перанос парэшткаў Змітрака Бядулі (1886–1941) з Уральска ў Мінск – для гэтага, маўляў, патрэбная супраца з консулам РБ у Казахстане, збор сродкаў і г. д. Планавалася, што ўсё будзе здзейснена к восені 2018 г. Ідэя гучала і раней – яе выказваў у перапісцы са мной адзін вядомы вязень «злачыннага рэжыму» яшчэ ў 2013 г. Тады я, пры ўсёй пашане да свайго карэспандэнта, паставіўся да такой прапановы скептычна – і пазалетась не памяняў сваёй пазіцыі. Але хто я такі, каб нешта раіць раскручаным блогерам? Зважаючы на тое, што «цела» Самуіла Плаўніка (Хаімава сына) не вярнулася ў Беларусь і к чэрвеню 2019 г., ідэя заглухла сама па сабе. Упарадкаваць магілу пісьменніка ў казахстанскім Уральску – іншая справа, яе б я падтрымаў.

Нямала цікавага «з яўрэйскім акцэнтам» адбудзецца неўзабаве на тутэйшых прасторах. Людзі іншага паходжання/веравызнання ўсё часцей займаюцца «нашымі праблемамі»: напрыклад, 17.07.2019 прадбачыцца «велапакатуха» «Мінск яўрэйскі: экскурсія з пэйсамі» (можа, і сам бы не пашкадаваў 10 рублёў, каб меў тут ровар).

А Сяргей Доўгушаў з гурта «Vuraj» даводзіць, што «Гісторыя Беларусі непарыўна звязаная з габрэйскім народам, які здаўна жыў на нашых землях… Хочацца, каб зноў у беларускіх гарадах і мястэчках загучалі габрэйскія мелодыі і песні на ідыш». І, мяркуючы па тым, што на краўдфандынгавай платформе цягам пары дзён было сабрана 1415 руб. з 1600 запрошаных, яму тое ўдасца.

Вядома, ёсць ва ўсім гэтым прысмак культурнай апрапрыяцыі… На абвестку пра велаэкскурсію «з пэйсамі» пару год таму крыўдавалі афіцыйныя яўрэі. Але ў цэлым, што б ні рабілася, усё да лепшага. Хочуць беларусы на манер чэхаў, палякаў або літоўцаў «папулярызаваць» нашу спадчыну – няма прычын ім замінаць. Пацяруха з цягам часу адсеецца, культурка як спосаб удасканалення жыцця застанецца, а як яна будзе звацца – беларуска-яўрэйская, яўрэйска-беларуская – не так ужо істотна.

У рэшце рэшт, многае – калі не ўсё – залежыць ад нас. Другі раз я звярнуўся ў міністэрства сувязі і інфарматызацыі наконт адзначэння юбілею Майсея Кульбака (упершыню звяртаўся ў 2016 г., і адказ не здаволіў) – атрымаў пісульку ад той жа намесніцы міністра, спадарыні Гардзеенка. Цяпер – дакладней, 14.06.2019 – яна дорыць больш спадзеваў: «Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь разгледзела Ваш электронны зварот аб выпуску ў 2021 годзе паштовай маркі і/ці канверта да 125-годдзя пісьменніка Мойшы Кульбака і паведамляе, што дадзена тэма будзе ўключана ў праекты тэматычных планаў выдання дзяржаўных знакаў паштовай аплаты Рэспублікі Беларусь на 2021 год для разгляду ў наступным годзе на пасяджэнні мастацкага савета пры Міністэрстве сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь». Цытуецца з захаваннем арфаграфіі арыгіналу.

Сярод маіх калегаў па Саюзе беларускіх пісьменнікаў і «суседзяў» з ПЭН-цэнтра цяпер багата кульбакафілаў (ужо хіба кожны трэці ;)) Будзе ахвота – падтрымайце… Яшчэ 50 зваротаў – і канверт з выявай Кульбака амаль гарантаваны, яшчэ 100 – і «Белпошта» налепiць марку на тую «капэрту», яшчэ 120 – і будзе нам усім суцэльнае спецгашэнне.

З чэрвеньскіх навінаў (або падзеяў, не разабраўся яшчэ) – адстаўка міністра ўнутраных спраў Шуневіча, пра памыснасць якой публікаваліся развагі ў «Катлетах…» месяц таму. Драбяза, але прыемна. На фоне адстаўніка новы міністр – былы начальнік унутраных войскаў, «ваяка да мозгу касцей» з характэрным прозвішчам Караеў – здаецца некаторым ледзь не лібералам. I як жа ж: напярэдадні Еўрапейскіх гульняў у Мінску (не блытаць з Еўрагульнямі, што ладзяцца сярод геяў і лесбіянак; а многія ж блытаюць, нават і наўмысна) параіў падначаленым усміхацца, быць ветлівымі і малапрыкметнымі. Што выклікала проста-такі крык душы народнага барда і драматурга Змітра Дзядзенкі:

Мне роспачна, самотна і няўтульна,

Нібыта Рагнар’ёк усё бліжэй:

Мне падалося, што на Еўрагульнях

Мая міліцыя мяне не беражэ!

Забаранілі ім цягацца строем,

І я мянтоў заўважыць не магу:

У нашым чыстым горадзе-героі

Іх толькі два.

На кожным на рагу.

*

Інтэрв’ю Святланы Алексіевіч я чытаю праз адно, а мо і праз два-тры, бо наперад ведаю, у якім рэчышчы пойдзе гаворка з лаяльнымі журналістамі. Апошняя вакханалія нелаяльнасці мела месца пару год таму – цяпер нязручных пытанняў лаўрэатцы (напрыклад, ці перапрасіла яна Зянона Пазняка за…) ніхто не задае. Што да выказванняў на актуальныя тэмы – ну, мабыць, трэба ў сучасным свеце пэўныя рэчы даводзіць да абсурду, каб цябе пачулі, але ж гэта «не наш метад». «Я б нават сказала, што забіваць трэба камунізм, камуністычнае мысленне» – дзякуй, што не саміх камуністаў, але нейкай лабатаміяй ды «Завадным апельсінам» ад гэтага тхне. І як падобныя заклікі стасуюцца з візітам у КНР (жнівень 2016 г.), атрыманнем літаратурных прэмій ад камуністычнага ўраду? Прычым – на фоне маўчання пра лёс таварыша па Нобелеўскай прэміі Лю Сяабо (на той час знаходзіўся ў кітайскай турме за дысідэнцтва; памёр у ліпені 2017 г.)?

Яшчэ з сёлетняй прамовы «нашага ўсяго»: «У Чэслава Мілаша, польскага паэта, таксама лаўрэата Нобелеўскай прэміі, ёсць словы: “Фашызм – гэта такая кароткая безгустоўная аперэтка, а самая страшная пагроза для свету – гэта камунізм”». Буду ўдзячны знаўцам творчасці Мілаша (1911–2004), калі яны пацвердзяць або абвергнуць наяўнасць у яго спадчыне такіх слоў, бо нешта не верыцца… Антыфашыст, які перажыў Другую сусветную вайну і на свае вочы бачыў яе жахі, пазней, што вынікае з «яго» цытаты, трактаваў фашызм як меншае ліха? Вой, наўрад ці.

Ну і да кучы: «Нядаўна ў Маскве мяне прывёў у поўны жах магазін дзіцячага вайсковага адзення. Я падумала: «Божа мой, як хутка ўсё адбылося, як імгненна!» Гэтак сама як у нас у Беларусі, калі моладзь выйшла на вуліцу і ўсіх адразу пасадзілі, у нас імгненна запрацавала сталінская машына».

Сувязь паміж крамай з дзіцячай вопраткай у стылі «мілітары» і мілітарызацыяй грамадства, а пагатоў «сталінскай машынай», яна такая… невідавочная. Пачаць з таго, што падобных гандлёвых устаноў не бракуе і ў краінах «першага свету» (гл., напрыклад, тут і тут). Мяркую, найперш гэта звычайныя камерцыйныя праекты, а не сродак татальнай уніфармізацыі юнага пакалення… Так ці іначай, не помню, каб у Маскве-2016 дзеці масава хадзілі ў ваеннай форме ды махалі аўтаматамі, няхай цацачнымі. Падобнага не бачыў і ў Пскове-2019, горадзе, які, здавалася б, мусіць быць яшчэ больш ваяўнічым за сталіцу.

Карацей, некаторым апалагет(к)ам пацыфізму не зашкодзіла б успомніць старую савецкую прыказку: «Вайны-то не будзе, але будзе такая барацьба за мір, што каменя на камені не застанецца».

Яшчэ адна «ціхамірная» дама, прызнаная на Захадзе, дабілася таго, што на канферэнцыі Беларускай федэрацыі шахмат 1 чэрвеня за працяг яе паўнамоцтваў да 2023 г. прагаласавалі ўсе 24 дэлегаты – нягледзячы на мноства «касякоў», дапушчаных за апошнія 2 гады. Найвялікшым факапам было, бадай, выгнанне з федэрацыі брэсцкага трэнера Уладзіслава Каташука. Ну, гэта больш праблема тых, хто галасаваў за «ранейшы курс» – як прынята казаць, «ім з гэтым жыць».

Што ў чэрвені пацешыла? Поспех таго самага Каташука разам з яго вучаніцай Аляксандрай Тарасенка. Дзяўчынка, якой яшчэ не споўнілася 13, выйграла першыя сем партый дарослага чэмпіянату краіны (перад гэтым зрабіўшыся чэмпіёнкай РБ ва ўзросце да 20 год). Звёўшы восьмую партыю ўнічыю, Тарасенка датэрмінова заваявала першае месца. Трапна зазначыў нейкі Se8astianpereira тутака (04.06.2019): «Уладзіславу Віктаравічу проста адплацілася. За час і сілы, аддадзеныя вучням. За тое, што ён не баяўся выказваць сваё меркаванне, заступаючыся за іх (няхай часам і крыху перагінаючы палку, але заўсёды шчыра), з-за чаго атрымаў у выніку абсалютна несправядлівае выключэнне з федэрацыі». Магу толькі дадаць – ганаруся тым, што ў 2004 г. друкаваў у сваім часопісе «Шахматы-плюс» матэрыялы сп. Каташука.

Шлях чэмпіёнкі. Фота з brestchess.ucoz.ru

*

Cёння ў Ізраілі на 74-м годзе памёр рэдактар і грамадскі дзеяч Леанід Школьнік, з якім аднойчы выпала перасякацца па справах (21 год таму). Чалавек быў… няпросты, і не ўсе яго погляды/праекты ўва мне адгукаліся. Тым не меней ён зрабіў многа добрага для нашага культурнага поля, заслужыўшы добрую памяць.

Цытатнік

«Калі завяршаецца фаза актыўных пратэстаў на свежым паветры і надыходзіць фаза перамоў, то неарганізаванасць з перавагі ператвараецца ў недахоп. Тут, вядома, куды лепей мець структуру, якая можа дэлегаваць сваіх членаў на перамовы, прадстаўнікі якой могуць сказаць: “За маёй спінай стаіць столькі-та людзей. Я прадстаўляю не толькі сам сябе, а яшчэ многіх і многіх нашых прыхільнікаў”» (Кацярына Шульман, 28.05.2019)

«Тора, якую мы атрымалі ў свята Шавуот, – не пуга і не пернік. І дакладна не сцяг, пад якім чарговыя харызматычныя правадыры павядуць захопленыя натоўпы напрасткі ў рай» (Меір Антопальскі , 07.06.2019)

«Мы не зможам паправіць культуру, яна нас паправіць сама» (Мікалай Фаменка, 21.06.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.06.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 21.06.2019  22:57

Водгук
Пра перанос костак у Брэсце чытаў і ў “Звяздзе”. Слоў няма. 
Дарэчы, быў мінулагодняй восенню ў Слуцку на могілках. Відовішча яшчэ тое. Кальвінскія могілкі як разбомбленыя. Насупраць, цераз сцежку, недагледжаныя іудзейскія. Гэта нейк не па-габрэйску. Раней яны былі вельмі чыстыя. Ці габрэяў у Слуцку ўжо адзінкі і тыя старыя?” (Анатоль Сідарэвіч, 11.07.2019)