Tag Archives: Yiddish Summer Weimar

Hi Khosidl and 7.40 goodbye! (part 2)

Where the ̶D̶r̶e̶a̶m̶ Popularization Can Lead.

(By Nata Holava, Part 2)

The first part of this longread began with a recent example of “traditional small-town dances of Belarusian Jews”, which, as noted in the article, “were obsessively danced for several hours” by about fifty Gomel dwellers.

I have already found fault with the “Jewishness” of those dances and, to be honest, the whole first quote is nonsense. But the number of people interested in the topic is honorable. They are not afraid to dance it.

I remember very well how two years ago at the end of the party in the Upper Town in Minsk the same musicians, when almost all the dancers left, modestly striked up the Hora Jewish dance (at that time, the only one that succeeded to be promoted into the traditional dance community after the Barysaw party “On a Jewish note”). My partner and I began to dance, and some other dancers joined us in a chain. And then madam Minsk musician, who has learned this very Hora herself, suddenly roared: “Barysaw Jews, take your Jewish dances back to Barysaw and dance them there! Guys, play your own dances! Why are you playing these!” Then she said something about the fact that not all the Jews have been burned in furnaces. And no one was able to say anything. We finished the dance, I thanked this lady for the enchanting demonstration of mind and talent, and we “dumped” Minsk and got back to Barysaw.

We dance the Bulgar in the Upper Town during one of the Belarusian dances, nobody shouts at us, 2019. Photo by N. Batilova.

I wouldn’t remember this incident, since a long time ago we discussed everything with that lady, and everyone forgave everyone. If that situation did not concern our topic directly.

I already recalled the pantomime that happens when someone tries to dance “like a Jew”. I believe you know these movements, and your elbows have already bent, fingers reached out for your waistcoat, and the knees began to spring a little bit. You can also go all together to the center of the circle and lift your hands with your palms up, and then go back and lower them. We know, we have danced it too. And even if, at that moment, the accordionist tears the bellows, playing not the done to death “Seven-forty” freilakhs, but an interesting, incendiary freilakhs (in Belarus it was called a redl). Even if it is not an accordionist, but a violinist, and, according to your and his passports, you are both the “genuine” Jews, it will still not be a Yiddish dance. (Yiddish Dance is probably the most accurate name that I picked up in Weimar.)

Two chic ladies from our Club dance the Couple Bulgar we brought from Weimar. 2019, party near Barysaw, photo by V. Tsvirko.

The Yiddish dance is associated with the speech gesture, and this makes it very different from the Slavic dance. The first thing I heard at the Khosidl workshops in Weimar is that you have to dance your perception of the world and speak up with your body.

You can recognize a Jew by expressive gestures. And dance is a continuation of the conversation. It is impossible to peep and repeat the unique gesture, which is the most important element of this dance, for twenty minutes at the “fair” master class in the crowd, as Madam Popularization offers us. Like any other language, it needs to be learnt from childhood. Or you should look for a community and explore yourself and your gesture there. Words, seemingly, are accessible to everyone equally. But not the accent, the vocabulary, your own thoughts, your temperament and personal experience of interacting with the World. Now I am specifically talking about the mystical Khosidl, in which, as I feel it, the essence of the Yiddish dance tradition is revealed. The Khosidl is a dance of mature people. Not every musician will be able to play it now, and not every dancer will order it from a musician. Because there is a sheerly fair question: what are we going to dance about?

I will add that the Khosidl had different functions and forms, and it was a wedding dance, a “dance of dignity”. It was danced in honor of the bride and a sa matchmakers’ dance. There are references to the Khosidl as the rabbi dance at the end of the Sabbath. More details can be found in the book of my esteemed Dance Master, ethnomusicologist and researcher of the Klezmer tradition Zev Feldman (Walter Zev Feldman, “Klezmer: Music, History, and Memory”).

Alexey Rozov (Moscow), who plays superbly both from the stage and for dancers. Party near Barysaw, 2019, photo by V. Tsvirko.

Of course, Yiddish Dance comprises chains like a Hora, Zhock, or Bulgar, and funny circular dances where such a deep statement and such an elegant body language are not required. But you cannot hide the manner of movement, facial expressions. And this is what betrays you and your Jewish nature.

Now imagine what it was like to dance “like a Jew” during the twentieth century, when because of this you could say goodbye to your life. Zev Feldman talked about situations where, many years after the Second World War, young people’s hands were beaten by the elderly because they gestured “in a Jewish way”. Well, so in which underground did they have to hide their identity in order to stay alive? And is it possible now to extract all this into the light of God?

And one thing is the Holocaust, the other is our Soviet reality. I felt this when I started explaining to other people about the Yiddish Dance and saw how hard it is to “let one’s body go free”. In what relationship are we with our bodies?

I was born, like most of us here, in Soviet society. In a provincial town environment, where everything was complicated with the body. Mine was forced to be dressed in a school uniform and to walk in a marching column on Soviet holidays. To watch how the bodies like mine perform something in identical costumes on the stage and call it a dance. This dance was somewhere between aerobics of various forms and a military parade. The only place where you could see a free gesture was when fellow adults danced at family feasts after having several drinks. Their movements were free and most real. But this marginal dance has never been explored, and anything like it was associatively ignored. (I do not compare the Khosidl and “drunken” dances, however, both of these phenomena mean for me going beyond the boundaries of the usual existence.) And I still haven’t touched the gender aspects of the cultural background, where a man generally prohibits himself from dancing, as an “unmanly” manifestation. (Here it should be noted that, according to Zev Feldman, male Yiddish Dance never had obvious markers of masculinity, unlike the Slavic ones – “Barynya”, “Kozachok”, “Shamil’s dance …”)

We are in our bodies like in prison. The key that opened its door for me was the Yiddish Dance. Now I’m sure that all my life I have intuitively searched in a dance for exactly this plastic existence for my body – a feeling of unconstrained freedom and dignity. And now, finally, I can afford it. It doesn’t matter whether I lead the chain of Freilekhs, Zhock or Bulgar, will it be a quadrille, or I decide to order a Khosidl (when, finally, Belarusian musicians will be able to play it).

When Aleksey Rozov played a Skochne at a party near Barysaw and invited people to dance, only three ladies dared to go out – maybe that’s what they call the “bold Jews”, 2019.

The skills gained through communicating with the coolest Weimar dance masters and musicians are not related to the “professionalism” of my choreography. On the other hand, the task of “making friends with one’s body” requires a long and thoughtful “homework”. Often associated with reflection, very gloomy thoughts and finding one’s own path. Therefore, it’s impossible to sell in a “quick-and-savory” manner such a trip to another dimension of the soul and body.

But sometimes it’s also impossible to do it slowly.

“Give me the steps and figures, I will learn them! Then I will be able to improvise and weave together my figures to your Khosidl!” – says a dancer in weekly dance classes. Unfortunately, the dance master will not give out ready-made puzzles from which you will put the picture together, they do not exist. There is only your desire to communicate something along with the music. “But I do not want to communicate anything, I want to move and look beautiful at the same time. I do not know what I should do alone!” Because we, with our Slavic identity, interpret functional dance as a priori couple dance. And there is a lot of sex in it. Besides the fact that we are afraid to express ourselves through movement and to be open, we are scared by the possibility of looking unattractive for those who can assess our body… I can’t say that there is no flirting at all in Yiddish dance (even in such a mystical and philosophical one as the Khosidl). But above all, it is the dignity.

Weimar Ball 2019, Jewish wedding. Not sure if it is a mitzvah dance (ritual dance in honor of the bride), but everyone is dancing! And this is the very Khosidl that finally returns to the Jewish community.

Further about klezmers. There can be no dancing without them. And they, too, have now become a fashionable topic. I propose to google, at least in order to begin to distinguish what is klezmer music and who is a klezmer. So far, here in Belarus, no one is. The same question again: when you call a festival (the one that was held in Minsk in the fall) a klezmer festival, do you want to say that there will be klezmers? Or is it still a concert where musicians will professionally and glamorously-perform the music that klezmers once played?

The first function of the Jewish musician was to accompany holidays and ritual moments, which often included dance. Yes, time passed, holidays and customs changed, the role of musicians also changed. The dances disappeared, festive concerts took their place, where the space is divided into a stage and a spectators seating. The visitor is no longer fully involved in the common act, and the musicians have become stage artists and “perform” in front of the public. They must not develop their ability to be in dialogue with the dancers, but performance qualities and technicality, so that the audience would be interested to sit and listen.

A certain local klezmer recently invited me to a party. “No, I said, I won’t dance to your playing.” – “Oh, what a whim. We will learn all that you will tell us to!” It will not work, I said. For years, you have played by note, for the audience, from the stage. But to understand the dancers, it would be useful to dance it yourself, delve into the meaning of these dances. Otherwise, how can you understand how to play it? No, replies our respected klezmer (who has never danced and hardly hung out at weddings next to klezmers from childhood), I do not agree.

Well what shall we do! What, what… Dance with those who can play for dancers. And communicate with musicians who are ready to get off the stage and join us.

Freilekhs. Alexey Rozov plays for dancers at a party near Barysaw after his concert solo program. Together with Zhydovachka. December 2019.

So many difficulties. There are no musicians, and the dancers are rebelling, and popularization is storming, bringing ashore nothing but “seven-forties” instead of amber… And when someone asks: “So, why do you need Yiddish dances? Are there no others?” The fact of the matter is that there are others. But I want these to be as well.

And now the promised fairy tale.

A guy came to a small town to sell plums. He stood at the market square and shouted: “I change plums for garbage! More of your garbage, more plums!”What a fool, said the housewives, and dragged to him garbage in bags, swept it out of the huts and sheds, and even borrowed it from each other. One modest girl brought a tiny bundle, because she couldn’t pick up more in her house. “Sorry,” she said, “I have no more. Can I have at least two plums?” And the guy looked at her, fell in love, put her on his cart and drove to his tower house. This is a so-so metaphor, of course, promoting patriarchal female thriftiness. But my message here is: free plums are just plums, and in order to find something valuable, it happens that you need to sort heaps of garbage.

I hope that the time of aggressive popularization will pass, because any hype seems to be from the evil one. And the eternal Khosidl in its purest form will remain with us.

Lake Sevan, along with the Khosidl, became my second value found last year. 2019, photo by Julia B.

Life-affirming Postscript.

For those who are interested in joining our small, so far, community of Yiddish Dance fans, I summarize my main observations:

1. Jewish and Slavic dances are very different in their essence, manner and performance, despite the similarity of forms, rhythms and melodies. Although, Jewish dances can be finely danced to some Belarusian melodies, and vice versa.

2. Traditionally, Jews did not dance couple dances like polkas and waltzes, this type does not exist in their dance practice and appears in the Jewish environment somewhere during the twentieth century, at different times – depending on the region of Eastern Europe.

3. “Together or solo, Freilekhs or Khosidl” is the main principle of performance of the Yiddish dance. Now we see three main types: collective fun dance (Freilekhs, or Redlin the Belarusian version), set dance or country-dance (Sher, Patch Tanz and others), and solo dance (Khosidl). The Freilekhs is for all people of different ages. The Sher is mainly for young people. And Khosidl can be decently danced at the age past forty or fifty… if you have something to dance about. It may seem that the Jews dance the Khosidl in couples, but no, everyone dances their own dance.

4. I do not know what is more difficult here – to maintain asynchronous movements with total harmony and expressiveness of the dance (which is the specific character of the Yiddish Dance) or to fill each gesture with meaning. I believe these are sides of the same moon and they are being improved in parallel.

5. In short, if you are dancing in a Jewish manner, this is obvious at once, and the gesture that makes it the Yiddish dance is impossible to learn by adopting (copying) the movements of the dance masters. It will turn out to be only a pantomime. Jewish body language comes with personal experience and the study of one’s own body, preferably, in a native environment.

6. To play klezmer tunes for dancers, you need to dance them yourself. Otherwise, how will you play if you don’t understand what “this song” is about? By the way, klezmer is never a song. This is a non-verbal speech, a combination of rhythm, melody and movement. And this is always improvisation.

7. You can support the workshops with Zev Feldman, which we planned with our Barysaw Historical Dance Club for the fall of 2020, here.

8. For those who are attracted by energetic circular dances with typical “Jewish movements” to the fun Jewish songs, there are Israeli dance events. This lot is learned in half an hour and brings joy to masses. And, in principle, as said in a Hasidic parable, whoever danced together, will never kill each other.

Nata Holava, Barysaw

The idea of the text arose thanks to workshops in Weimar, where we were able to get with the support of the MOST Program, research & materials by Zev Feldman © and personal conversations with him.

Translated from the original by Igor Shustin

Corrected by Tanya Karneika

From the site’s founder and administrator:

Do not forget about the importance of supporting the site and especially to the author of the material, Nata Holava (Anna Avota)

Published May 06/2020 15:09

Hi Khosidl and 7.40 goodbye! (part 1)

Where the ̶D̶r̶e̶a̶m̶ Popularization Can Lead.

(by Nata Holava)

I already wanted to get off from the preparation of this material, since, after looking at my almost ready longread, I burst out sobbing. No text can convey all my feelings as they spark with electricity from the photos and spring with living water from the video streams of Weimar. But then another shtick caught my eye.

Let’s omit details such as traditional Jewish “kokoshniks” from the Gomel region worn by funny aunties, this is a matter of personal taste (maybe not entirely personal, but it would be another longread of sobbing…). Let’s omit dramaturgical miracles like “we were playing Belarusian dances and suddenly decided to switch to Jewish” in an interview, because once we gave ourselves a handle to such miracles…

…in 2017, when a Barisawclub asked Minsk musicians to learn several Jewish dances for a master class, “conditionally” Jewish dances from the traditional Belarusian repertoire were added to them (photo by V.Tsvirko)

And yet, if something is called a “Jewish dance party”, then I want to clarify: comrades, did you mean a party in a Jewish community? Or that people will dance Jewish dances? I beg your pardon, but are you sure that what you are dancing at this party are actually Jewish dances?

I’m not.

Let’s start ab ovo. In the fall of 2019, an article about the performance of a Belarusian ethno-choreographer at a cultural event in Minsk saw the light. The honorable Sir Dancing Master offered a certain Jewish dance from his village, which no longer exists as a folklore pattern, but the “old-timers remember” because they “spied it on local Jews.” At the same time, he demonstrated textbook movements of a stage parody of Jewish folk (Soviet!) choreography. Elderly rural musicians played the 7.40, the dancers repeated the steps, the audience watched, and the national edition highlighted (and added video proofs).

Alena Liaszkiewicz Youtube channel video

“Maybe you could repost it?” – asked the author of the material.

Or maybe we won’t try to get from our grandmother’s wardrobe what we have never put there? Because, in the wake of hype regarding the revival of everything Jewish, the Seven-Forty, and the Shabbat Shalom on Sunday, and Israeli cuisine at the Litvak festival (the realities of Belarusian promoters of Jewish heritage) will come into play. Nothing Jewish, as they say, is alien to us. In the same way, “Belarusian vyshyvanka” was being recently sold. Who stamped it first, is the one with the profits.

There is a good fairy tale about it, but I will save it for the finale. And now, let’s talk about dancing.

No, I’m not a professional dancer and not an expert in ethnography, thank God. I am an event organizer and filmmaker. And it’s not so much a folklore pattern in itself that is attractive to me, as a situation in which there an interest of different people in this phenomenon arises and uncontrollable branding and creation of myths begin.

But my personal, deeply internal resonance with this subject excites me even more. As one of my friends recently said, “what is one’s own, resonates”. Let’s take me at the moment when I already began to consciously ask about the Jewish dances Minsk musicians who have been playing at parties for ten years. These are parties where people come not just once (because of master class or animation), but constantly, because it is part of their life and a favorite leisure. The same as disco, just a little older.

Such parties are organized by the Sita Club, in the Upper Town in Minskon Sundays in summer, and in Mikhanovichi (Minsk District)in winter.

Why did I ask them specifically? Because everything Jewish that I managed to find in actual Jewish sources was either catastrophically scenic or Israeli flash mob, based on the new Jewish mass choreography. I mean the Israeli dances and work of Mr. Baruch Agadati (Kaushansky) who created a new dance genre in the nineteen-thirties. Perhaps, only wild Ukrainian and Jewish dances of modern American weddings stand out by their “authenticity” and traditional origin. Google Kolomiyka, Hora, Perenitsa – you will see for yourself.

So, our Belarusian musicians play real! not invented by a stage director! …but village dances. Because these dances were the ones that they collected in expeditions and reconstructed from ethnographic records. But it turns out that no one has explored the city dances, since amateur ethnographic communities, which have recently become very popular, are looking for their Belarusian identity in the village. They do not seek Jewish identity in small towns. But we have neither townships in their true form where one could search, nor carriers of this identity. Therefore, when dances “remembered by old-timers” suddenly appear that strongly resemble the repertoire of a district folk song and dance ensemble, I intuitively want… to cross myself.

Video from the Dance Hayat YouTube channel

Well, so it goes. Our musicians told and showed everything that they knew about Subota, Nazhnichkі, Zhydok and Zhydovachka – Belarusian traditional dances that tell us about the good relations of two neighboring cultures. And then I had to go through… Moscow. Our Belarusian, Vitebsk dance master from a slightly different genre, contemporary dance, introduced me to the dance master Dana Lifanova. And Dana told me about the American researcher Walter Zev Feldman. I invite the respected public to get acquainted with his book Klezmer: Music, History, and Memory (you can by it, for example, on Amazon). This is a scientific and ethnographic book, which, in addition to specifics, historical data, curious details, surgically accurate analysis and references to other sources, helps to imagine the full power and space of the dance and musical tradition that we have lost.

Zev was the leader of the revival of the Klezmer movement in America in the 1970-80s; he is a charismatic dancer, an excellent musician and an incredibly interesting talk partner. Well, yes! Thanks to dozens of years of research, musical environment, expeditions, and dances. His father was also an excellent dancer. And the most curious thing for me is that Zev has Belarusian origins, his mother’s family is from the vicinity of Mogilev. But Zev himself has never been to Belarus.

Zev Feldman, Weimar, 2019

My Moscow friends said: “Write to him”. I thought: “Yeah, right. Some lady from the city of “B” will write “To America, to Mr. Professor.” Like he cares about the existential torment of this one lady. Nevertheless, a fascinating correspondence began. As it turned out, Belarus is a blank spot of klezmer and Yiddish dances not only for ourselves. In Weimar, for example, no one has ever seen any Belarusians, with the possible exception of Zisl Slepovich (as they call him, “the last Belarusian klezmer”), who went to America ten years ago. And it’s even worse for dancing.

Both Moscow friends and Zev recommended to go to the “Yiddish Summer Weimar” in Germany for information and to feel the atmosphere of a real Yiddish community. According to the stories, that is the most Jewish place in Europe, as far as one can imagine. With (un)klezmer girls from the Zhydovachka kapelye, we wrote an application for the MOST Program and unexpectedly received support… and in August 2019 we came there… where the Dreams lead. If, of course, you know exactly what you really want.

On a break between workshops in Weimar, 2019

Perhaps, now I’ll say the most important thing about Jewish dances and will get scared myself. They cannot be danced outside the Jewish community. Because when you simply repeat the movements after the dance master or other dancers, trying to copy and remember the steps, you get a pantomime. But Jewish dance is never a pantomime. And why am I scared? because no one dances it no win the Jewish Belarusian community. There are communities, there are holidays and weddings, but there is no Yiddish dance tradition. There are no dances that we still had here before the Second World War. And there is nobody with whom to dance them. And the saddest thing is there is no one to play them for the dancers. I’ll even say more, those klezmers that you heard at the “first free klezmerfest” are not really klezmers.

We returned from Weimar in tears, because it was clear that we no longer wanted to go to Zingeray and other mass venues that appeared in Belarus during 2019 (including due to aggressive promotion) and to be animators there. Because for us, as a kapelye, and for me personally, as a dancer, there is no sense in this crazy popularization. Fair crowd, which came to “receive Jewish communion” (to the vogue on which we ourselves accidentally had a hand), does not care a whit about dialogue and depth. People come to the festival and, quite right, they want fast food. Historical, dance, any of it. And in these conditions, only fast food can be given to them. But the Jewish dance, in order to be understood and felt, first of all needs silence, the ability to hear oneself and the musicians, the desire to speak out through the movement of one’s body. Alone or together with people like you.

Khosidl Workshop, Weimar, 2019: Zev Feldman, Alexey Rozov and Alan Bern

We talked in the summer of 2019 with a good friend who could support the dance workshops with Zev Feldman. The conditions were simple: “In Minsk, there will be the Israel Day, and it would be nice if Zev gave his master class in the square”. Not good, gentlemen, not good. I was somehow even ashamed to offer this option to our Dance Master. He did not refuse, he politely replied: “Of course, if possible, I would like to do without “square” master classes …”. Thank God, we rescheduled the workshops to the fall of 2020 and refused the “sponsors’” help.

But there is one more nuance of such support: “Natasha, no one needs someone to be imbued with the Jewish philosophy of dance and go dance at home. This is not interesting for the sponsor”. But I’m not, as for me, interested in multiplying the next in turn choreographic “masterpieces” àla Jewish on the stages of palaces of culture and 7.40 and havanagila chains during city holidays. Here it is, you know, as in the famous meme “quickly, efficiently, cheaply – select two criteria”. For Jewish dance, “quickly, efficiently, en masse”. Select two of them.

I will continue this topic a little later.

In the next part I’ll tell what is wrong with the “klezmers” that many of you have seen here, where to look for the lost Jewish dance gesture, and the tale that I promised you somewhere at the beginning.

Nata Holava, Barysaw

The idea of the text arose thanks to workshops in Weimar, where we were able to get with the support of the MOST Program, research & materials by Zev Feldman © and personal conversations with him.

Translated from the original by Igor Shustin

Corrected by Tanya Karneika

Published April 04/2020 12:06

Н. Голава пра яўрэйскія танцы (2)

Прывітанне, Хосідал, Сем-сорак – бывай, альбо Куды прыводзіць м̶я̶ч̶т̶а папулярызацыя

Другая частка

Першая частка гэтага лонгрыда пачалася з нядаўняга прыкладу «традыцыйных местачковых танцаў беларускіх яўрэяў», якія з паўсотні гамельчукоў, як пазначана ў артыкуле, «апантана танчылі некалькі гадзін».

Я ужо чаплялася да «яўрэйскасці» тых танцаў і, кажучы шчыра, уся першая цытата – лухта. А во колькасць людзей, зацікаўленых тэмай, выклікае павагу. Яны не баяцца гэта танчыць.

Добра помню, як гады два таму пад канец вечарынкі ў Верхнім горадзе ў Мінску тыя ж самыя музыкі, калі амаль усе танцоры ўжо разыйшліся, сціпленька зайгралі яўрэйскі танец Хору (на той момант – адзіны, які пасля барысаўскай вечарынкі «На жыдоўскай ноце» ўдалося «прасунуць» у суполку традыцыйных танцаў). Я і мая партнёрка пачалі танчыць, да нас далучыліся яшчэ некалькі танцораў у ланцужок. І тут пані мінская музыкантка, каторая сама і вучыла тую самую Хору, раптам зараўла: «Барысаўскія жыды, валіце ў свой Барысаў са сваімі жыдоўскімі танцамі і там іх танчыце! Хлопцы, грайце свае танцы! Навошта вы гэтыя граеце!». Далей там было пра тое, што не ўсіх жыдоў у печках спалілі. І ніхто не змог нічога сказаць. Датанчылі, я падзякавала пані за феерычную дэманстрацыю розуму і таленту і мы «звалілі» ў «свой Барысаў».

Танчым Булгар у Верхнім горадзе падчас нейкага беларускага танца, ніхто не крычыць на нас, 2019. Фотка Н. Бацілавай

Не стала б прыпамінаць гэты выпадак, бо даўно ўсё абмеркавалі з той пані, і ўсе ўсіх прабачылі. Каб не датычылася тая сітуацыя непасрэдна тэмы.

Я ўжо ўзгадвала пра пантаміму, што назіраецца, калі нехта спрабуе танчыць «па-яўрэйску». Мяркую, вы ведаеце гэтыя рухі, і рукі ўжо самі сагнуліся ў лакцях, пальчыкі пацягнуліся да камізэлькі, а калені трошачкі спружынілі. Яшчэ можна пайсці ўсім разам ў цэнтр кола і задраць рукі ўгару далонькамі наверх, потым пайсці назад і апусціць. Ведаем, танчылі. І нават калі ў той момант гарманіст будзе рваць мяхі, граючы не заюзаны фрэйлэхс Сем-сорак, а цікавы, запальны фрэйлэхс (у Беларусі ён зваўся рэдл). Нават калі гэта будзе не гарманіст, а скрыпач, і па пашпарце вы з ім «правільныя» яўрэі, усё роўна гэта ў вас не будзе яўрэйскі танец. (Yiddish Dance – напэўна, самая дакладная назва, падхопленая ў Ваймары.)

Сouple Bulgar, прывезены намі з Ваймара, танчаць две шыкоўныя пані з нашага Клуба. 2019, вечарынка пад Барысавам, фотка В. Цвірко.

Яўрэйскі танец звязаны з моўным жэстам. І гэта моцна адрознівае яго ад славянскага. Першае, што я пачула ў Ваймары на варкшопах па Хосідлу, – ты мусіш танчыць сваё адчуванне свету і выказвацца целам.

Пазнаць яўрэя можна па выразнай жэстыкуляцыі. А танец – гэта працяг размовы. І за дваццаць хвілін на «кірмашовым» майстар-класе ў натоўпе, які прапануе нам мадам папулярызацыя, немагчыма падгледзець і паўтарыць унікальны жэст, які з’яўляецца найважнейшым элементам танца. Ім трэба вучыцца размаўляць з дзяцінства, як і любой другой мовай, альбо шукаць асяродак і там даследваць сябе і свой жэст. Словы, быццам, даступныя ўсім аднолькава. Але акцэнт. Вакабуляр. Свае ўласныя думкі. Свой тэмперамент. Асабісты досвед сутыкнення з Сусветам. Я зараз дакладна пра містычны Хосідал, у якім, на маё адчуванне, раскрываецца сутнасць яўрэйскай танцавальнай традыцыі. Хосідал – гэта танец дарослых людзей. І не кожны музыкант зараз яго сыграе, і не кожны танцор яго замовіць музыканту. Бо тут справядлівае пытанне – аб чым будзем танчыць?

Дадам, што хосідал меў розныя функцыі і формы, з’яўляўся вясельным танцам, «танцам годнасці», яго танчылі ў гонар нявесты і як танец сватоў. Ёсць звесткі пра хосідал як танец рэбэ на заканчэнне Суботы. Больш падрабязна можна прачытаць у кнізе майго шаноўнага Танцмайстра, этнамузыколага і даследчыка клезмерскай традыцыі Вальтэра Зева Фельдмана (Walter Zev Feldman, «Klezmer: Music, History, and Memory»).

Аляксей Розаў (г. Масква), які выдатна грае і са сцэны, і для танцораў, вечарынка пад Барысавам, 2019, фоткі В. Цвірко

Канешне, Yiddish Dance – гэта і ланцужкі тыпу Хоры, Жока, Булгара, і вясёлыя кругавыя танцы, дзе не патрэбна такое глыбокае выказванне і настолькі выкшталцоны body language. Аднак не схаваеш жа манеру рухаў, міміку. І вось гэта і выдае цябе і тваю яўрэйскую натуру.

А зараз уявіце сабе, як было танчыць цягам дваццатага стагоддзя «па-яўрэйску», калі праз гэта можна было развітацца з жыццём. Зеў Фельдман узгадваў выпадкі, калі праз шмат год пасля вайны маладзейшыя атрымлівалі ад сталых людзей па руках, таму што жэстыкулявалі «як яўрэі». Дык у які андэграўнд трэба было схаваць сваю ідэнтычнасць, каб застацца жыць? І ці магчыма зараз выцягнуць гэта на свет Б-жы?

І адна справа – Халакост. Другая – наша савецкая рэальнасць. Адчула гэта, калі пачала тлумачыць іншым людзям пра яўрэйскі танец – і пабачыла, як цяжка бывае «адпусціць сваё цела». У якіх мы з ім стасунках?

Я нарадзілася, як і большасць тут, у савецкім грамадстве. У правінцыйным гарацкім асяродку, дзе з целам усё было складана. Маё – прымушалі апранаць у школьную форму і хадзіць маршавай калонай на савецкіх святах. Глядзець, як такія ж целы выконваюць нешта ў аднолькавых строях на сцэне і называюць гэта танцам. Танец – недзе паміж аэробікай розных формаў і ваенным парадам. Адзінае, дзе можна было падгледзець свабодны жэст – калі на сямейных святах танчылі дарослыя ў подпітку. Іхныя рухі былі вольныя і найбольш сапраўдныя. Але гэты маргінальны танец ніколі не даследваўся, і ўсё падобнае асацыятыўна ігнаруецца. (Я не параўноўваю Хосідал і «п’яныя» танцы, аднак для мяне абедзьве праявы азначаюць выхад за межы звыклага існавання.) І гэта яшчэ не кранаю гендарныя ўмоўнасці культурнага бэкграўнду, дзе мужчына, увогуле, часта забараняе сабе танец як «немужчынскую» праяву. (Тут трэба заўважыць, што, паводле Зева Фельдмана, мужчынскі яўрэйскі танец ніколі не меў рысаў выразнай маскуліннасці адрозна ад славянскіх – «Барыня», «Казачок», «танец Шаміля»…)

Мы ў сваім целе, як у турме. Тым ключыкам, што адмыкнуў мне з яе дзверы, быў яўрэйскі танец. Зараз я ўпэўненая, што ўсё жыццё інтуітыўна шукала ў танцы менавіта гэтага пластычнага існавання для свайго цела — адчування ні чым не стрыманай свабоды і годнасці. І сёння, нарэшце, магу сабе гэта дазволіць. Не важна, ці павяду ланцужок на Фрэйлэхс, Жок альбо Булгар, кадрыль гэта будзе ці адважуся замовіць Хосідал (калі, нарэшце, беларускія музыкі будуць здольныя яго граць).

Калі Аляксей Розаў зайграў Скочнэ на вечарынцы пад Барысавам і запрасіў танчыць, толькі тры пані адважыліся выйсці – можа, менавіта такіх і называюць «смелыя жыдоўкі», 2019

Атрыманыя цягам стасаванняў з найкруцейшымі ваймарскімі танцмайстрамі і музыкамі скілы не маюць дачынення да «прафесійнасці» маёй харэаграфіі. З аднаго боку, харошы яўрэйскі танцор гэта не той, хто выкідвае эфектныя каленцы, сядае на папярэчны шпагат ці круціць сорак восем фуэтэ (хаця можна і так, не супярэчыць жа). З другога – задача «падружыцца са сваім целам» патрабуе доўгай і маруднай «дамашняй работы». Часта – з рэфлексіяй і сумнымі думкамі. І пошукамі свайго асабістага шляху. Таму «хутка-смачна» прадаць падобны трып у іншае вымярэнне душы і цела не атрымаецца.

Але ж і павольна часам не атрымліваецца.

«Дайце мне крокі, фігуры, я вывучу! Змагу імправізаваць і складваць свае фігуры пад ваш хосідал!» – кажа танцорка на штотыднёвых танцавальных занятках. На жаль, танцмайстра не раздасць гатовыя пазлы, з якіх ты складзеш карцінку, іх тут няма. Тут ёсць толькі тваё жаданне нешта паведаміць разам з музыкай. «А я не хачу нічога паведамляць, я хачу рухацца і выглядаць пры гэтым прыгожай. Я не ведаю, што я мушу рабіць адна!» Таму што мы са сваёй славянскай ідэнтычнасцю трактуем бытавы танец як апрыёры парны. І ў гэтым шмат сэксуальнага. Акрамя таго, што мы баімся выказвацца праз рух і быць адкрытымі, нас яшчэ палохае магчымасць выглядаць непрывабна для тых, хто мусіць ацэньваць нашае цела… Не магу сказаць, што ў яўрэйскім танцы (нават у такім містычным і філасофскім, як Хосідал) саўсім няма флірту. Але найперш у ім – годнасць.

Ваймарскі баль 2019 г., яўрэйскае вяселле – не ўпэўненая, ці гэта міцве-танц (рытуальны танец у гонар нявесты), але – танцуюць усе! І гэта той самы Хосідал, які вяртаецца, нарэшце, у яўрэйскую супольнасць.

Далей пра клезмераў. Без іх танцаў быць не можа. І яны таксама зараз робяцца моднай тэмай. Прапаную пагугліць, хаця б для таго, каб адрозніваць, што тут клезмерская музыка і хто тут клезмер. Тут, у Беларусі – пакуль што ніхто. Ізноў тое ж пытанне: называючы фэст (каторы адбыўся ў Мінску восенню) клезмерскім, вы хочаце сказаць, што там будуць клезмеры? Ці гэта ўсё ж канцэрт, дзе музыканты прафесійна і эфектна выканаюць музыку, якую некалі гралі клезмеры?

Першасная функцыя яўрэйскага музыканта была – суправаджаць святы, рытуальныя моманты, якія часта і былі танцавальнымі. Так, час ішоў, святы і звычаі змяніліся, змянілася і роля музыкаў. Танцы зніклі, іх месца занялі святочныя канцэрты, дзе прастора падзяляецца на сцэну і глядацкую залю. Наведвальнік свята ўжо не ўдзельнічае ў агульным акце цалкам, а музыкі зрабіліся сцэнічнымі артыстамі і «выступаюць» перад публікай. Яны мусяць развіваць не свае здольнасці да дыялога з танцорамі, а перформерскія якасці і тэхнічнасць, каб гледачу было цікава сядзець і слухаць.

Адзін мясцовы клезмер нядаўна запрашаў на вечарынку. Не, кажу, я не буду пад вашае гранне нічога танчыць… «Ай, што за капрызы. Мы ўсё вывучым, што скажаш!» Не атрымаецца, кажу. Вы ж гадамі гралі па нотах, для гледачоў, са сцэны. А каб разумець танцораў, добра было б самому гэта патанчыць, паглыбіцца ў сэнс гэтых танцаў. Бо як інакш зразумець, як гэта граць? Не, кажа наш шаноўны клезмер (каторы ніколі не танчыў і наўрад ці тусіў на вяселлях побач з клезмерамі з маленства), я не згодны.

Ну, што будзеш рабіць! Што, што… Танчыць з тымі, хто ўмее граць для танцораў. І стасавацца з музыкамі, гатовымі злезці са сцэны і далучыцца.

Фрэйлэхс. Аляксей Розаў грае для танцораў на вечарынке пад Барысавам пасля сваёй канцэртнай сольнай праграмы. Разам з «Жыдовачкай», снежань 2019

Столькі складанага. І музыкаў няма, і танцоры бунтуюць. І папулярызацыя штарміць, выносячы на бераг замест бурштыноў сплашныя сем-соракі… І калі нехта запытвае: «Дык а нашто вам менавіта яўрэйскія танцы? Хіба іншых няма?». У тым і справа, што іншых ёсць. А я хачу, каб былі і гэтыя.

А зараз абяцаная казка.

Прыехаў у мястэчка хлопец таргаваць слівы. Стаў на кірмашовай плошчы і крычыць: «Мяняю слівы на смецце! Больш вашага смецця, больш сліў!» І гаспадынькі, во, кажуць, што за дурны мужык! Мяхамі папрыцягвалі яму, павымятаўшы з хат і хлявоў, нават адна ў адной пазычалі. А нейкая сціплая дзеўка прынясла невялічкі вузэльчык, бо больш па сваёй хаце не назбірала. «Прасціце, – кажа, – больш няма. Можна мне хаця б две штучкі?» А хлопец паглядзеў на яе, закахаўся, пасадзіў на цялегу і павёз з сабой у церамок. Такая сабе метафара, дый патрыярхатную жаночую гаспадарлівасць прасоўвае. Але мой сэнс тут – бясплатныя слівы гэта толькі слівы, а каб адшукаць нешта каштоўнае, бывае, прыходзіцца шмат смецця перабраць.

Спадзяюся, час агрэсіўнай папулярызацыі міне, бо любы хайп, падаецца, ад лукавага. І з намі застанецца вечны Хосідал у найчысцейшым выглядзе.

Возера Севан разам з Хосідлам стала другой маёй каштоўнасцю, знойдзенай мінулым годам. 2019, фотка Юлі Б.

Жыццесцвярджальны ПОСТСКРЫПТУМ

Для тых, каму цікава далучыцца да нашай, невялічкай пакуль што, суполкі аматараў Yiddish Dance, рэзюмірую асноўныя свае назіранні:

Яўрэйскія і славянскія танцы моцна адрозніваюцца па сваёй сутнасці, манеры і выкананні, нягледзячы на падабенства формаў, рытмаў і мелодый. Хаця пад некаторыя беларускія мелодыі выдатна атрымліваюцца яўрэйскія танцы і наадварот.
Яўрэі традыцыйна не танчылі парных танцаў тыпу полек і вальцаў, гэты тып адсутнічае ў іх танцавальнай практыцы і з’яўляецца ў яўрэйскім асяродку недзе цягам ХХ стагоддзя, у розны час – у залежнасці ад рэгіёна Ўсходняй Еўропы.
«Разам альбо сольна, фрэйлэхс альбо хосідал» – галоўны прынцып выканання яўрэйскага танца. Зараз мы бачым тры асноўныя тыпы: калектыўны вясёлы танец (фрэйлэхс, ці ў беларускім варыянце – рэдл), сэтавыя альбо кантрадансныя танцы (шэр, патч-танц і інш.), сольны танец (хосідал). Фрэйлэхс – для ўсіх людзей рознага ўзросту. Шэр – пераважна для маладых. А хосідал прыстойна танчыць пасля сарака-пяцідзесяці… калі ёсць пра што. Можа падацца, што яўрэі затанчылі хосідал у пары, але не. Кожны ўсё роўна танчыць свой асобны танец.
Не ведаю, што тут больш складана – захоўваць асінхроннасць рухаў пры татальнай арганічнасці і выразнасці танца (уласцівасць менавіта Yiddish Dance) ці напоўніць кожны свой жэст сэнсам. Падазраю, гэта бакі адной і той жа поўні і ўдасканальваюцца паралельна.
Карацей, калі вы танчыце па-яўрэйску, гэта адразу бачна, а жэсту, каторы робіць танец яўрэйскім, немагчыма навучыцца, пераняўшы (скапіраваўшы) рухі ад танцмайстраў. Атрымаецца хіба пантаміма. Яўрэйская мова цела прыходзіць праз асабісты досвед і вывучэнне ўласнага цела. Пажадана – у native асяродку.
Каб граць клезмерскія мелодыі для танцораў, трэба самому гэта танчыць. Бо як ты будзеш граць, калі не разумееш, пра што «тая песня»? Дарэчы, клезмер гэта ніколі не песня. Гэта невербальны спіч – спалучэнне рытму, мелодыі і руху. І гэта заўжды імправізацыя.
Падтрымаць варкшопы з Зевам Фельдманам, што запланаваныя нашым барысаўскім Клубам гістарычнага танца на восень 2020 года, можна тут.
Для тых, каго вабяць жвавыя колавыя танцы з тыповымі «яўрэйскімі рухамі» пад вясёлыя яўрэйскія песні, існуюць ізраільскія танцавальныя імпрэзы. Развучваецца гэтаe шчасце за паўгадзіны, нясе радасць у масы. І, у прынцыпе, як сказана ў адной хасідскай прытчы, хто разам танчыў, той адзін аднаго ніколі ўжо не заб’е.

Ната Голава, г. Барысаў

Ідэя тэксту ўзнікла дзякуючы варкшопам у Ваймары, куды мы патрапілі праз праграму МОСТ, даследчыцкім матэрыялам Зева Фельдмана © і прыватным размовам з ім.

Апублiкавана 24.01.2020 18:01

PS. от редактора belisrael.info

Несомненно, энтузиазм Наталии Головой заслуживает поддержки. Связаться с ней можно также через стр. в фейсбуке или написав на адрес сайта amigosh4@gmail.com 24.01.2020 20:05

Водгукі

Виктор Бардасов Дзякуй, змястоўна і глыбока (з фб, 25.01.2020)

* * *

Пра «час агрэсіўнай папулярызацыі», які мусіць «мінуць». Менавіта з «папулярызацыі» (не ведаю, наколькі агрэсіўнай) я пачаў справаздачу пра мінскі клезмерфэст (і, як потым пазначыў у сваім ЖЖ, на сёе-тое забыўся): першым буйным папулярызатарам яўрэйскай музыкі ў Сінявокай (не першым выканаўцам, вядома; былі і да яго) стаў Аляксандр Памідораў, які спеў «Ломір зіх ібэрбэтн» у «Народным альбоме» (1997)... Потым былі розныя яўрэйскія «міжсабойчыкі», потым усё той жа Зісл Сляповіч граў па вяселлях і кавярнях, пакуль не паспрабаваў арганізаваць «КлезмерШОК» (2005). З якога выйшаў у перакананні, што яўрэйская культура тут нікому не цікавая, але свае «Жыдовішчы», удзелы ў «Вольным паветры» і г. д. працягваў, пакуль не жаніўся і не з’ехаў. Паралельна ладзіліся іншыя «яўрэйскія» і «каляяўрэйскія» імпрэзы (на беларускім «бязрыб’і» не да кашрута!), пакуль усё той жа фэст не пазначыў пераход на новы якасны ўзровень (пра які казала і аўтарка матэрыялу «Навошта і чаму ў Беларусі праводзяцца яўрэйскія фестывалі?»). Цяпер і тэлевізар рэкламуе Іну Афанасьеву як спявачку, у чыім рэпертуары песні на рускай, беларускай, не-памятаю-яшчэ-на-якіх мовах – і на ідышы.

Гэты ўспамін кажа пра тое, што я, як карыстальнік, зусім не супраць папулярызацыі і зусім не ўпэўнены, што яна «агрэсіўная»!.. Наадварот, я спадзяюся, што дасягнуты ўзровень будзе замацаваны (адзін фэст – выпадковасць, два – збег выпадковасцей, і толькі тры і больш – ужо звычка (с)), і за ім будуць узятыя новыя вяршыні!..

Пра клезмераў. Упершыню яўрэйскімі песнямі я зацікавіўся, калі (чамусьці ўжо ў 1990-я) упершыню прачытаў усе кнігі Рыгора Рэлеса, што ён надарыў маёй бабулі (яна з ім працавала ў адной школе працоўнай моладзі), і ў нейкім апавяданні згадваўся чалавек, які збіраў песні супраціву ў Другую сусветную. Гэта я да таго, што ў вузкае азначэнне клезмера не трапяць ні «гебіртыгі з мангерамі», ні нават «Папіросн»... Так што я за пашыранае тлумачэнне гэтага тэрміну (хаця ў гэтым родзе мусіць існаваць безліч відаў і падвідаў!) 😉

Пётр Рэзванаў, г. Мінск, 27.01.2020 13:20

Н. Голава пра яўрэйскія танцы (1)

* * *

Прывітанне, Хосідал, Сем-сорак – бывай, альбо Куды прыводзіць м̶я̶ч̶т̶а папулярызацыя

Першая частка

Я ўжо была хацела адмазацца ад падрыхтоўкі гэтага матэрыялу, бо, паглядзеўшы на свой амаль гатовы лонгрыд, зарыдала. Ніводны тэкст не здольны перадаць усе мае пачуцці, што электрычаскімі разрадамі пстрыкаюць з фотачак і б’юць ключамі жывой вады з відосікаў Ваймара. І тут на вочы трапіла чарговая «цыганачка з выхадам».

Апусцім дэталі кшталту традыцыйных яўрэйскіх какошнікаў з гомeльскага рэгіёнa на вясёлых кабетках, бо гэта справа асабістага густу (мо і не зусім асабістага, але тут яшчэ на адзін лонгрыд рыданняў…). Апусцім нават драматургічныя дзівосы ў інтэрвію кшталту «а мы чота гралі беларускія танцы і раптам вырашылі граць яўрэйскія», бо аднойчы самі далі повад для такіх дзівосаў.

У 2017 годзе, калі барысаўскі клуб папрасіў мінскіх музыкаў вывучыць для майстар-класа колькі яўрэйскіх танцаў, да іх былі дададзены «умоўна» яўрэйскія з беларускага традыцыйнага рэпертуару (фотка В. Цвірко)

Аднак, калі нешта называецца «яўрэйская танцавальная вечарына», то хочацца ўдакладніць: таварышы, вы мелі на ўвазе вечарынку ў яўрэйскім асяродку? Альбо тое, што людзі будуць танчыць яўрэйскія танцы? Даруйце, вы пэўныя, што тое, што вы на той вечарыне танчыце, на самай справе з’яўляецца яўрэйскімі танцамі?

Я – не.

Пачнем з-за печкі. Восенню 2019-га пабачыў свет артыкул пра выступ беларускага этнахарэографа на культурным свяце ў Мінску. Паважаны пан Танцмайстра ўпэўнена прапанаваў нейкі яўрэйскі танец з яго вёскі – танец, які не існуе ўжо як фальклорны ўзор, але «старажылы помняць», бо «падгледзелі ў мясцовых жыдоў». Ён паказваў хрэстаматыйныя рухі сцэнічнай пародыі на яўрэйскую народную (савецкую!) харэаграфію. Сталыя вясковыя музыкі гралі «Сем-сорак», танцоры паўтаралі крокі, гледачы глядзелі, нацыянальнае выданне напісала (і дадало відэапруфы).

Відэа з youtube-канала Alena Liaszkiewicz

«А можа, ты зарэпосціш?» – спыталася аўтарка матэрыялу.

А можа, не будзем спрабаваць дастаць з бабінай шафы тое, што туды ніколі не клалі? А то ж на хвалі ажыятажу да адраджэння ўсяго яўрэйскага ў ход ідзе і сем-сорак, і шабат-шалом у нядзелю, і ізраільская кухня на літвацкім фэсце (рэаліі беларускіх прамоўтараў яўрэйскай спадчыны). Нішто яўрэйскае, как гаварыцца, нам не чужда. Такім жа чынам, здаецца, нядаўна прадавалася «беларуская вышыванка». Хто першы наштампаваў — той пры барышах.

Пра гэта ёсць харошая казка, але пакіну на фінал. Зараз будзе пра танцы.

Не, я не прафесійная танцорка, не экспертка ў этнаграфіі, дый дзякуй Б-гу. Я арганізатарка івэнтаў і кінематаграфістка. І мяне прыцягвае не столькі фальклорны ўзор сам па сабе, як сітуацыя, пры якой да гэтай з’явы ўзнікае цікавасць з боку розных людзей і пачынаецца нястрымны брэндзінг+стварэнне міфаў.

Але яшчэ больш вабіць мой асабісты, глыбока ўнутраны рэзананс з тым узорам. Як нядаўна сказаў адзін знаёмы, «сваё – рэзануе». Возьмем мяне адразу ў тым моманце, дзе я пачала ўжо асэнсавана запытваць пра яўрэйскія танцы мінскіх музыкаў, што дзесяць год іграюць вечарынкі. Такія вечарынкі, куды людзі прыходзяць не на адзін раз (бо майстар-клас ці анімацыя), а рэгулярна, бо гэта частка іхнага жыцця і любімы адпачынак. Тая ж дыскатэка, толькі як даўней.

Такія вечарынкі робіць клуб Сіта, па нядзелях летам – у Верхнім горадзе ў Мінску, зімой – у Міханавічах (Мінскі раён)

Чаму менавіта іх запытвала? Бо ўсё яўрэйскае, што я знаходзіла з яўрэйскіх крыніц, было альбо катастрафічна сцэнічнае, альбо флэшмобна-ізраільскае, пабудаванае на новай яўрэйскай масавай харэаграфіі. Маю на ўвазе ізраільскія танцы і працы спадара Баруха Агадаці (Каўшанскага), які і стварыў у трыццатых гадах мінулага стагоддзя новы танцавальны жанр. Сваёй «настаяшчасцю» і дачыненнем да традыцыі вылучаюцца, бадай, толькі дзікія ўкраінскія і яўрэйскія танцы з амерыканскіх вяселляў. Пашукайце гуглам Каламыйку, Хору, Перэніцу – і самі ўбачыце.

Дык вось нашыя беларускія музыкі граюць сапраўдныя! не прыдуманыя пастаноўшчыкам какіе-нібудзь! але вясковыя танцы. Бо іх яны назбіралі ў экспедыцыях і рэканструявалі па этнаграфічных запісах. А гарацкія, аказваецца, ніхто і не даследваў. Бо аматарскія этнаграфічныя суполкі, што зрабіліся папулярныя апошнім часам, шукаюць сваю беларускую ідэнтычнасць па вёсках. Яўрэйскую ідэнтычнасць па мястэчках яны не шукаюць. Дый ні мястэчак у тым выглядзе, дзе можна было б пашукаць, ні носьбітаў той ідэнтычнасці не засталося. Таму, калі раптам з’яўляюцца «узгаданыя старажыламі» танцы, якія дужа напамінаюць рэпертуар раённага народнага ансамбеля песні і пляскі, мне інтуітыўна хочацца… перахрысціцца.

Відэа з youtube-канала Dance Hayat

Ну, што было рабіць. Нашыя музыкі расказалі і паказалі ўсё, што ведалі пра «Суботу», «Нажнічкі», «Жыдка» і «Жыдовачку» – беларускія традыцыйныя танцы, якія сведчаць пра добрасуседскія стасункі дзвюх культур. А далей я пайшла праз… Маскву. З танцмайстаркай Данай Ліфанавай мяне пазнаёміла наша беларуская, віцебская танцмайстарка з іншага накірунку, contemporary. А ўжо Дана расказала пра амерыканскага даследчыка, Вальтэра Зева Фельдмана (Walter Zev Feldman). Прапаную шаноўнаму паньству пазнаёміцца з ягонай кніжкай «Klezmer: Music, History, and Memory» (можна, напрыклад, набыць праз Аmazon). Гэты этнаграфічна-навуковы твор, акрамя канкрэтыкі, гістарычных дадзеных, цікавых звестак, хірургічнага аналізу і спасылак на іншыя крыніцы, дапамагае ўявіць усю моц і шыр танцавальнай і музычнай традыцыі, каторую мы страцілі.

Зеў быў лідарам адраджэння клезмерскага руху ў Амерыцы 1970-80-х гадоў, ён харызматычны танцор, выдатны музыкант і найцікавейшы суразмоўца. А то ж! Дзесяцігоддзі даследванняў, музыканцкі асяродак, экспедыцыі, танцы. Ягоны бацька таксама быў выдатным танцорам. І самае для мяне цікавае – у Зева ёсць беларускія карані, сям’я ягонай маці з-пад Магілёва. Але сам Зеў не быў тут ніколі.

Вальтэр Зеў Фельдман, Ваймар, 2019

Маскоўскія сябры кажуць: «Напішы яму». Я думаю: «Ну, здрасце». Нейкая баба з горада Бэ будзе зараз пісаць «да Амерыкі, пану прафесару». Во яму дзялоў да экзістэнцыяльных пытанняў асобна ўзятай пані. Але пачалося цікавае ліставанне. Аказваецца, Беларусь — белая пляма клезмера і ідыш-танцаў не толькі для нас саміх. У тым жа Ваймары ніхто на ўласныя вочы не бачыў нікакіх беларусаў, за выняткам, можа быць, Зісла Слеповіча (як кажуць, «апошняга беларускага клезмера»), які з’ехаў у Амерыку звыш 10 год таму. З танцамі ўсё яшчэ горш.

І маскоўскія сябры, і Зеў рэкамендавалі па веды і адчуванне сапраўднай ідыш-суполкі накіравацца ў Нямеччыну на Yiddish Summer Weimar – маўляў, там самае яўрэйскае, якое сабе толькі можна ўявіць, месца Еўропы. Мы з (ня)клезмер-дзевушкамі з капэлы Zhydovachka сачынілі заяўку на Праграму МОСТ і нечакана атрымалі падтрымку, апынуўшыся ў жніўні 2019 года там… куды прыводзіць Мячта, калі добра разумееш, чаго насамрэч хочаш.

У перапынку паміж варкшопамі ў Ваймары, 2019

Напэўна, зараз скажу самае важнае пра яўрэйскія танцы – і сама спужаюся. Іх немагчыма танчыць па-за межамі яўрэйскага асяродку. Бо, калі проста паўтараеш рухі за танцмайстрам ці іншымі танцорамі, спрабуючы скапіраваць і запомніць, атрымаецца пантаміма. А яўрэйскі танец – ніякая не пантаміма. І чаму мне страшна? Таму што, у яўрэйскім беларускім асяродку гэта зараз ніхто не танчыць. Ёсць абшчыны, ёсць святы, вяселлі, але няма танцавальнай ідыш-традыцыі. Няма тых танцаў, што існавалі тут недзе яшчэ да Другой сусветнай. І няма з кім іх танчыць. І, што самае сумнае, няма каму іх зайграць для танцораў. Я вам болей скажу, тыя клезмеры, якіх вы чулі на «першым бясплатным клезмерфэсце», гэта не саўсім клезмеры.

Мы прыехалі з Ваймара са слязьмі, бо зразумелі, што больш не хочацца выходзіць на Зінгерай ды іншыя масавыя пляцоўкі, што з’явіліся ў краіне цягам 2019 года (у тым ліку дзякуючы агрэсіўнаму прадзюсіраванню) і быць там аніматаркамі. Бо для нас, як для капэлы, і для мяне асабіста, як для танцоркі, у гэтай апантанай папулярызацыі няма сэнсу. Кірмашоваму натоўпу, які прыйшоў «прычасціцца яўрэйскага» (да моды на якое мы самі неспадзявана прыклалі руку) «да звязды» дыялог і глыбіня. Людзі прыходзяць на фэст і, цалкам справядліва, хочуць фастфуду. Гістарычнага, танцавальнага, любога. І ў гэтых умовах толькі фастфуд даць ім і магчыма. А яўрэйскаму танцу, каб яго зразумець і адчуць, перш-наперш патрабуецца цішыня, уменне слухаць сябе і музыкаў, жаданне выказвацца праз рух свайго цела. Асобна альбо разам з іншымі – такімі самымі, як ты.

Варкшоп па Хосідлу, Ваймар, 2019: Зеў Фельдман, Аляксей Розаў, Алан Берн

Мы размаўлялі летам 2019 года з сябрам, які мог бы падтрымаць танцавальныя варкшопы з Зевам Фельдманам. Умовы былі простыя: «У Мінску будзе дзень Ізраіля, і было б няблага, каб Зеў даў майстар-клас на плошчы». Блага, панове, блага. Мне было нават сорамна прапанаваць гэта нашаму Танцмайстру. Але ён не адмовіў, ён ветліва адказаў: «Канешне, калі магчыма, хацелася б абыйсціся без “плошчавых” майстар-класаў…». Дзякуй Б-гу, мы перанеслі варкшопы на восень 2020 года і адмовіліся ад «спонсараў”.

Аднак ёсць яшчэ адзін нюанс падобнай падтрымкі – «Наташа, нікому не патрэбна, каб нейкі там чалавек пранікся яўрэйскай філасофіяй танцу і пайшоў танчыць дахаты. Гэта спонсару не цікава». А мне не цікава множыць чарговыя а-ля яўрэйскія харэаграфічныя «шэдэўры» на сцэнах палацаў культуры, ды ланцужкі семсоракаў і хаванагіл на гарацкіх святах. Тут, ведаеце, як у вядомым меме «хутка, якасна, танна – выберыце два крытэры». Яўрэйскі танец – хутка, якасна, масава. Выберыце два.

А я працягну гэтую тэму трошкі пазней.

У наступнай частцы — што не так з «клезмерамі», якіх многія з вас тут бачылі, дзе шукаць страчаны яўрэйскі танцавальны жэст, і казка, каторую я вам недзе там напачатку абяцала.

Ната Голава, г. Барысаў

***

Ад belisrael.info. Нагадваем, што погляды аўтараў рэдакцыя не заўсёды падзяляе. Запрашаем тых, хто «ў тэме», выказацца наконт узнятых Н. Голавай праблем.

Апублiкавана 22.01.2020 21:07

Водгукі

Цяжка сказаць, ці варта сыходзіць выключна ў глыбокае этна, мусіць быць і лягчэйшы папсовы варыянт, лепш, каб дзве плыні існавалі паралельна… Для Беларусі ва ўсіх галінах папса – праблема, бо нават якаснай папсы вобмаль (Алег Дашкевіч, з абмеркавання на facebook.com/aar.sh.7503)

***

Танчыць не ўмею, і нават да харошкаўскіх “Бабруйскіх (яны ж местачковыя) карцінак” у мяне былі музычныя, а не харэаграфічныя прэтэнзіі… Тое, што згаданы ў артыкуле Н. Голавай клезмерфэст у Мінску быў не толькі клезмерскі, я адзначаў у сваёй справаздачы О «первом» клезмерфесте в Минске

Праўда, я паспрабаваў знайсці ў гэтым і нешта станоўчае. Што да “Bаreznburger kapelye”, яны мне спадабаліся як музыкі. Самі яны не танчаць, а як танчылі пад іх – яны не вінаватыя! (Пётр Рэзванаў, г. Мінск) 23.01.2020 13:58

Яўрэйская скрыпка з Масквы зайграе пад Барысавам (бел./рус.)

(перевод на русский язык см. ниже)

Піша Наталля Голава

Вечар пранізлівай клезмерскай музыкі і местачковых танцаў адбудзецца ў сядзібе «Бівак» у нядзелю, 8 снежня 2019 г. Афішу і кантакты глядзіце ніжэй, у канцы тэксту.

На фота by Yulia Kabakova – скрыпач Аляксей Розаў / На фото Ю. Кабаковой – скрипач А. Розов

Адразу скажу, арганізатары не спрабуюць гуляцца ў дабрачыннасць, хаця імпрэза і не прынясе ім ніякай матэрыяльнай выгоды. І, выбачайце за нядаўна падораны калегамі мем, «бясплатнага яўрэйскага фестывалю» тут не будзе. Кагосьці, напэўна, расчарую, але мы пакуль што не гатовыя дарыць людзям свята за свае грошы, грантаў не атрымлівалі, спонсараў не маем, дык лагічна, што ўкладзеныя ў івэнт асабістыя сродкі мусяць быць кампенсаваныя, пра што даводзіцца паклапаціцца загадзя. Таму ўваход на вечарыну, дзе будуць канцэрт, танцы пад жывое музычнае суправаджэнне і элегантны фуршэт, трошкі каштуе, і яно таго вартае.

Мы, барысаўскі Клуб гістарычнага танца, запрасілі госця з Масквы Аляксея Розава – скрыпача, які выдатна адчувае розніцу паміж музыкай для танцораў і музыкай для сцэны. Але і ў тым, і ў другім выпадку гэта скрыпка, што не толькі «робіць танцорам кач» альбо паказвае свой тэхнічны ўзровень слухачам, а і расказвае гісторыю, звяртаючы да вас свой асабісты месадж. Як вы ведаеце, для яўрэйскага tentser’а (асабліва таго, каму трошкі за сорак) гэта, бадай, самае важнае. Як не сільна ведаеце (што не сорамна, бо мы ў Барысаве таксама не нарадзіліся з гэтымі ведамі), то зараз патлумачу.

Цікавасць да традыцыйных яўрэйскіх танцаў (не блытаць з ізраільскімі флэшмобамі!), пра якія ў Беларусі нават самі яўрэі не надта ведаюць, у мяне з’явілася гадоў з трох таму. Дзякуючы тэорыі гэтых самых не-ўспомню-колькі-рукапоціскаў я даведалася пра лідара адраджэння клезмерскага руху Амерыкі 1970-х Зева Фельдмана – даследчыка, музыканта і харызматычнага танцора. На хвіліначку, Зеў мае беларускія карані, але дагэтуль ніколі не завітваў у Беларусь. Была радая, калі ён адказаў мне на асабісты ліст. Ліст лёсу, так бы мовіць. Бо праз дыялогі з панам Фельдманам, ягоныя навуковыя тэксты і відэалекцыі ў мяне пачалося няспыннае і бясконцае падарожжа ў к̶о̶с̶м̶а̶с̶ Хосідал. Маю на ўвазе яўрэйскі сольны танец для тых, каму, як ужо вышэй казала, за…, але пра гэта збіраюся напісаць асобны тэкст.

Фота з Facebook, аўтарка Yulia Kabakova – Хосідал Зева Фельдмана на фінальным балі YSW / Фото Ю. Кабаковой – Хосидл Зева Фельдмана на финальном балу YSW

І так здарылася (незапланаваны цуд, як у жыдоўскіх казках!), што наша капэла «Жыдовачка» (дасьвіданне тым, хто толькі што плюнуў на свой манітор і закрыў старонку) патрапіла летам 2019 года ў нямецкі горад Ваймар на самы атмасферны ідыш-фестываль Еўропы – Yiddish Summer Weimar. Там мы і пазнаёміліся з Аляксеем Розавым – у Ваймары ён у час заняткаў акампаніраваў нашаму, да той пары віртуальнаму, кансультанту Зеву Фельдману, з якім таксама адбылася доўгачаканая сустрэча.

Фота з Facebook аўтарства Shendl Kopitman-Kovnatskiy – Аляксей Розаў з Зевам Фельдманам на варкшопе / Фото Шендл Копитман-Ковнацки – Алексей Розов на воркшопе

Калі вы хочаце нешта глыбокае і сапраўднае ведаць пра ідыш-культуру, нешта апрача «шабат шалом» у нядзелю і «пакажыце нам клезмерскія танцы» (не жартую, рэальная лексіка некаторых беларускіх прамоўтараў яўрэйскай спадчыны), збірайце грошы, таварышчы, плануйце летні адпачынак і адпраўляйцеся ў месца ідыш-любові – Ваймар. Але ёсць адзін нюанс. Маю смутнае падазрэнне, што вам не захочацца адтуль вяртацца ў вашую Сінявокую, быццам бы талерантную і ўсю-такую-сіянізм-фрэндлі.

Уявіце сабе карцінку. Сотня, а мо і болей людзей з усёй Еўропы, постсавецкіх краін, Амерыкі, Японіі (!) шмат тыдняў разам і ў цалкам дэмакратычнай абстановачцы вывучае ідыш, займаецца музыкай, спевамі, тэатрам, грае вялікім аркестрам і танчыць цесным, рознамоўным колам. У памяшканнях і проста на вуліцах старога горада. Без пафасу і экзальтацыі (прасціця, але мы дома трошкі этым усё яшчэ грашым). Тут няма мяжы паміж т’ютарамі і вучнямі, прафесіяналамі і аматарамі. Можна паспрабаваць усё, і, як кажа Зеў Фельдман, «Ідыш Самар Ваймар» дае вам столькі, колькі вы здольныя даць яму.

Фота з Facebook, аўтарка Yulia Kabakova – фінальны баль YSW / Фото Ю. Кабаковой – финальный бал YSW

У нас з «Жыдовачкай» на танцавальны аркестр і танцы быў цэлы тыдзень. І кожны дзень у невялікай утульнай залі, у маленькай інтэрнацыянальнай групе мы вывучалі Хосідал з Зевам Фельдманам. Слухаючы акардэон Алана Берна (гэта дырэктар фестывалю і Other Music Academy, каторая ладзіць YSW) і скрыпку Аляксея Розава, я, напэўна, упершыню зразумела, як мяняецца сутнасць руху і жэсту, калі музыкант насамрэч разумее танцораў. І, падаецца, на метафізічным узроўні адчувае танцавальную прыроду яўрэйскіх мелодый.

Да Ваймара мы планавалі зрабіць гэтай восенню ў Беларусі двухдзённыя варкшопы па клезмеру і ашкеназскіх танцах з Зевам Фельдманам, нават пачалі збіраць грошы на інтэрнэт-платформе, але стала ясна, што паспяшаліся. Так бывае, калі раптам думаеш, што ты такі прасунуты і ўсё ведаеш. Дзякуючы YSW нашае з zhydovachka-ladies бачанне моцна змянілася. Варкшопы мы вырашылі перанесці на наступны год, таму грошы працягваем збіраць. А ў гэтым годзе ладзім нешта кшталту intro, у тым ліку да нашага праекту #shtetlfolkfest, пра які ўпершыню афіцыйна паведамім акурат на вечарыне 8 снежня. Увогуле, гэтую камерную сустрэчу ў падбарысаўскім лесе прыдумалі зладзіць, каб пазнаёміць з танцавальнай яўрэйскай музыкай у выкананні выдатнага скрыпача тых, з кім сябруем і хто патэнцыйна можа зрабіцца наведвальнікам варкшопаў наступнага года.

Трэба адзначыць, што ідэя імпрэзы хутка знайшла партнёраў. «Бівак» прапанаваў пляцоўку і фуршэт. Адкрыецца ж вечар выступам стыпендыятаў Фонду Юрыя Розума, юных талентаў з Жодзіна.

P.S. Магчыма, кагосьці цікавіць, якім чынам бедныя яўрэйскія дзевушкі з правінцыі патрапілі на нятанны івэнт у Нямеччыну. А вось такі патрапілі – дзякуючы праграме МОСТ. Пішыце заяўкі, ваша мара мусіць быць падтрыманая.

Ната Голава, г. Барысаў

Ад belisrael

Вы можаце падтрымаць Нату Голаву і яе танцавальную групу, звязаўшыся з ёй ч-з старонку ў фэйсбуку (Anna Avota) – або напішыце на сайт, пасля чаго атрымаеце яе эл. адрас.

* * *

Еврейская скрипка из Москвы заиграет под Борисовом

Пишет Наталия Голова

Вечер пронзительной клезмерской музыки и местечковых танцев состоится в усадьбе «Бивак» в воскресенье, 8 декабря 2019 г. Афишу и контакты см. ниже выше, в конце белорусскоязычного текста.

Сразу скажу, организаторы не пытаются играть в благотворительность, хотя мероприятие и не принесёт им никакой материальной выгоды. И, простите за недавно подаренный коллегами мем, «бесплатного еврейского фестиваля» здесь не будет. Кого-то, наверное, разочарую, но мы пока не готовы дарить людям праздник за свои деньги, грантов не получали, спонсоров не имеем. Итак, логично, что вложенные в ивент личные средства должны быть компенсированы, о чём приходится позаботиться заранее. Поэтому вход на вечер, где будут концерт, танцы под живое музыкальное сопровождение и элегантный фуршет, платный, но оно того стоит.

Мы, борисовский Клуб исторического танца, пригласили гостя из Москвы Алексея Розова – скрипача, который отлично чувствует разницу между музыкой для танцоров и музыкой для сцены. Но и в том, и в другом случае это скрипка, которая не только «делает танцорам кач» или показывает свой технический уровень слушателям, а и рассказывает историю, обращая к вам свой собственный мессидж. Как вы знаете, для еврейского tentser’а (особенно того, кому немного за сорок) это, пожалуй, самое важное. Если не сильно знаете (что не стыдно, поскольку мы в Борисове тоже не родились с этими знаниями), то сейчас объясню.

Интерес к традиционным еврейским танцам (не путать с израильскими флешмобами!), о которых в Беларуси даже сами евреи не очень знают, у меня появился года три назад. Благодаря теории этих самых не-вспомню-скольких рукопожатий я узнала о лидере возрождения клезмерского движения Америки 1970-х Зеве Фельдмане – исследователе, музыканте и харизматичном танцоре. На минуточку, Зев имеет белорусские корни, но до сих пор ни разу не посещал Беларусь. Была рада, когда он ответил мне на личное письмо – письмо судьбы, если можно так сказать. Ведь путём диалогов с г-ном Фельдманом, его научных текстов и видеолекций у меня началось безостановочное и бесконечное путешествие в к̶о̶с̶м̶ос̶ Хосидл. Имею в виду еврейский сольный танец для тех, кому, как уже выше говорила, за…, но об этом собираюсь написать отдельный текст.

И так случилось (незапланированное чудо, как в еврейских сказках!), что наша капелла «Жыдовачка» (досвиданье тем, кто только что плюнул на свой монитор и закрыл страницу) попала летом 2019 года в немецкий город Веймар на самый атмосферный идиш-фестиваль Европы – Yiddish Summer Weimar. Там мы и познакомились с Алексеем Розовым – в Веймаре он во время занятий аккомпанировал нашему, до той поры виртуальному, консультанту Зеву Фельдману, с которым тоже состоялась долгожданная встреча.

Если вы хотите что-то глубокое и настоящее знать об идиш-культуре, что-то помимо «шабат шалом» в воскресенье и «покажите нам клезмерские танцы» (не шучу, реальная лексика некоторых белорусских промоутеров еврейского наследия), собирайте деньги, товарищи, планируйте летний отпуск и отправляйтесь в место идиш-любви – Веймар. Но есть один нюанс. Смутно подозреваю, что вам не захочется оттуда возвращаться в вашу Синеокую, якобы толерантную и всю-такую-сионизм-френдли.

Представьте себе картинку. Сотня, а может и больше людей изо всей Европы, постсоветских стран, Америки, Японии (!) много недель вместе и в очень демократичной обстановочке изучает идиш, занимается музыкой, пением, театром, играет большим оркестром и танцует в тесном, разноязычном кругу. В помещениях и просто на улицах старого города. Без пафоса и экзальтации (простите, но мы дома немножко этим всё ещё грешим). Здесь нет границы между тьюторами и учениками, профессионалами и любителями. Можно попробовать всё, и, как говорит Зев Фельдман, «Идиш Саммар Ваймар» даёт вам столько, сколько вы способны дать ему.

У нас з «Жыдовачкай» на танцевальный оркестр и танцы была целая неделя. И каждый день в небольшом уютном зале, в маленькой интернациональной группе мы изучали Хосидл с Зевом Фельдманом. Слушая аккордеон Алана Берна (это директор фестиваля и Other Music Academy, которая устраивает YSW) и скрипку Алексея Розова, я, наверное, впервые поняла, как меняется сущность движения и жеста, когда музыкант действительно понимает танцоров. И, кажется, на метафизическом уровне чувствует танцевальную природу еврейских мелодий.

До Веймара мы планировали устроить этой осенью в Беларуси двухдневные воркшопы по клезмеру и ашкеназским танцам с Зевом Фельдманом, даже начали собирать деньги на интернет-платформе, но стало ясно, что поспешили. Так бывает, когда вдруг думаешь, что ты такой продвинутый и всё знаешь. Благодаря YSW наше с zhydovachka-ladies видение сильно изменилось. Воркшопы мы решили перенести на следующий год, поэтому деньги продолжаем собирать. А в этом году устраиваем что-то вроде intro, в том числе к нашему проекту #shtetlfolkfest, о котором впервые официально сообщим именно на вечере 8 декабря. Вообще, эту камерную встречу в подборисовском лесу придумали сделать, чтобы познакомить с танцевальной еврейской музыкой в исполнении отличного скрипача тех, с кем дружим и кто потенциально может сделаться посетителем воркшопов следующего года.

Нужно отметить, что идея мероприятия быстро нашла партнёров. «Бивак» предложил площадку и фуршет. Откроется же вечер выступлением стипендиатов Фонда Юрия Розума, юных талантов из Жодино.

P.S. Возможно, кого-то интересует, каким образом бедные еврейские девушки из провинции попали на недешёвый ивент в Германию. А вот попали-таки – благодаря программе МОСТ. Пишите заявки, ваша мечта должна быть поддержана.

Ната Голова, г. Борисов

От belisrael

Вы можете поддержать Нату Голову и ее танцевальную группу, связавшись с ней ч-з стр. в фейсбуке (Anna Avota) или напишите на сайт, после чего получите ее эл. адрес.

Опубликовано 21.11.2019 14:34