Tag Archives: Эхуд Барак

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (114)

Усім і кожнаму – шалому! Мадам, якую мы абсмяялі ў той серыі, ужо, здаецца, сцеле сабе прафілактычную саломку. Прызнала, што парламенцкія выбары ў лістападзе будуць (калі будуць…) датэрміновымі, але яна «ні пры чым»: «Я б, можа быць, і апасалася рэакцыі, калі б гэта было рашэнне ЦВК. У дадзены момант мы з’яўляемся выканаўцам, тэхнічным органам». Тут напрошваецца пытанне, ці не замнога ў такім разе брала на сябе прадстаўніца тэхнічнага органа, калі разважала, напрыклад, пра «выхаванне выбаршчыкаў» праз адміністратыўны рэсурс? Але пры цяперашнім раскладзе яно будзе рытарычным. Зрэшты, сістэма крышыцца на вачах: нават Павел Ізотавіч ад яе адгроб, прынамсі ў курапацкім разрэзе… Мо і Лідзія-як-яе-там скора дасць інтэрв’ю, у якім раскрытыкуе «генштаб»?

Калі затрымліваюцца па падазрэнні ў хабарніцтве экс-начальнік службы аховы прэзідэнта, ён жа – нам. старшыні Савета бяспекі, і гендырэктар «Белтэлекама», гэта значыць, што ключавыя пасады праз 24 гады пасля «вялікай перамогі Лукашэнкі» (і праз 16 гадоў пасля «канцэптуальнага павароту» – дэкларацый пра існаванне дзяржаўнай ідэалогіі) займаюць, мякка кажучы, не зусім тыя… На іх накінуліся несправядліва? Лішні доказ таго, што цвіль яшчэ вышэй. Чакаць паляпшэнняў пасля пятых «перавыбараў» палітыка, якому к таму часу грукне 66? Пазбаўце.

Міжволі тут задумаешся, хто прыйдзе на змену. Чытачы серыяла ведаюць, які я пераборлівы: звяртаў увагу на заганы як сацыял-дэмакратаў, так і правацэнтрыстаў (АГП, рух «За свабоду»). Зараз – колькі слоў пра яшчэ адзін элемент «правацэнтрысцкага блоку», Беларускую хрысціянскую дэмакратыю; дакладней, пра яе лідараў.

Паводзіны сустаршыні БХД Вольгі Кавальковай у сувязі з «Чарнобыльскім шляхам» (месяц таму разам з іншымі актывістамі падрыхтавала ў Мінгарвыканкам заяўку на шэсце 26 красавіка ў Мінску; калі «раптоўна» высветлілася, што трэба плаціць за паслугі міліцыі, еtc., аргкамітэт 25.04.2019 адклікаў заяўку, а Вольга распавяла: «Цяперашні фармат “Чарнобыльскага шляху” зжыў сябе») дужа нагадваюць пра лісу і вінаград з вядомай байкі Крылова. Але, можа быць, нейкі патаемны сэнс ва ўсіх гэтых кроках быў? Як той казаў: «Вайна – фігня, галоўнае – манёўры».

З Вольгай К. асабіста не знаёмы, а вось прэтэнзіі Паўла Севярынца – яшчэ аднаго сустаршыні БХД, якога цаню як пісьменніка – да Беларускага ПЭН-цэнтра, зачапілі болей. Нагадаю: нервовы эмацыйны пост П. С. з’явіўся ў фэйсбуку 22.04.2019 і ўзняў хвалю каментароў – і спачувальных, і не.

Я ніколі не імкнуўся далучыцца да ПЭН-цэнтра (хапае Саюза беларускіх пісьменнікаў). Тым не менш сёе-тое карыснае ў дзейнасці ПЭНа не мог не прыкмеціць: хаця б арганізацыю конкурсу «Кніга году». Летась на раздачу прэмій мы з жонкай завіталі, заспеўшы там і Паўла.

Як вынікае з вышэйзгаданага допісу П. Севярынца, з 2014 г. ён «прынцыпова» не плаціў узносы ў ПЭН-цэнтр «пасьля выставы камінг-аўтаў у офісе ПЭНу і мерапрыемстваў, зьвязаных з прапагандай гамасэксуальнага ладу жыцьця пад эгідай арганізацыі». Але ў Статуце ПЭНа (так, часам пачытваю статуты) чорным па белым сказана: «3.8. Кожны член РГА “Беларускі ПЭН-цэнтр” абавязаны: а) плаціць штогадовыя ўзносы ў памеры, які вызначаецца Радай, на фінансаванне дзейнасці РГА “Беларускі ПЭН-цэнтр”»

Ёсць у Радзе ПЭН-цэнтра «гей-лобі» ці не (4 чалавекі з 7, паводле П. С.), а калі ёсць, то хто ў яго ўваходзіць – гэтыя пытанні ніколі мяне не займалі. Пры вялікім жаданні «прапаганду» ЛГБТ-каштоўнасцей можна закінуць і СБП. Бачыў на сайце арганізацыі: «11 снежня 2018 г. інтэрнэт-часопіс ПрайдзіСвет і Саюз беларускіх пісьменнікаў зладзілі сумесны круглы стол, прысвечаны пытанню рэпрэзентацыі негетэранарматыўнай сексуальнасці…» Але – сэнс прыпадабняцца да персанажа барадатай показкі, які залазіў на шафу, каб убачыць голыя целы ў лазні насупраць і паскардзіцца на распусту? Я к таму, што на падобныя імпрэзы гвалтоўна не цягнуць: і ў СБП, і ў ПЭНе ёсць з чаго выбраць…

Не маралізую, але… Той, хто добраахвотна ўступіў у суполку, мусіць выконваць яе асноватворныя дакументы – pacta sunt servanda. Мне цяжка сабе ўявіць, што заставаўся б у суполцы, да якой дабраахвотна далучыўся (тым жа СБП), і цягам некалькіх гадоў не ўносіў бы грошы на яе дзейнасць. Агулам, каб у Беларусі існавала аўтаномія «трэцяга сектару», пажадана, каб асноўныя крыніцы фінансавання грамадскіх аб’яднанняў знаходзіліся ўнутры краіны, і членскія ўзносы маюць быць адной з найважнейшых крыніц. Не даспадобы мне залежнасць нізавых ініцыятыў ні ад дзяржавы, ні ад буйных карпарацый (фондаў).

Павел-палітык, на жаль, проста сячэ сук, на якім сядзіць, яшчэ да заваёвы ўлады пераймаючы несамавітую пазіцыю: «Усе роўныя, але некаторыя раўнейшыя». Наўрад ці з такім падыходам можна перамагчы «рэжым», дый нават скінуць кіраўніцтва ПЭН-цэнтра на чарговым Агульным сходзе ўвосень г. г. Лёгка спрагназаваць, што намер вызваліць «добрых людзей» (П. С.: «у ПЭНе ж большасць добрыя людзі. І гэта ня дзейнасьць ПЭНу, а дзейнасьць пэўнай групы, якая ўзяла на сябе права “караць і мілаваць”. Варта мяняць Раду. ПЭН не заслужыў такога кіраўніцтва») скончыцца пшыкам, бо: а) Павел ужо прысутнічаў на сходзе 2017 г., а змены Рады не дабіўся; б) мала шансаў, што пэнаўцы сёлета прыслухаюцца да бунтара, няхай аўтарытэтнага пісьменніка ды экс-палітвязня, які доўга і ўпарта ігнараваў статут.

За ўсімі мітрэнгамі апошніх тыдняў неяк у цень адышоў праект бізнэсоўца Пракапені & Co., а менавіта «міністэрства лічбавай эканомікі» (35-40 супрацоўнікаў, якія маюць курыраваць Акадэмію навук, дзяржаўны камітэт па навуцы і тэхналогіях, а нават і міністэрства транспарту). Паведамлялі, што «новае міністэрства прапануюць абараніць ад уздзеяння сілавых структур» – пэўна, ініцыятары ўлічваюць досвед ураджэнца Мінска Міхаіла Абызава, які даслужыўся ў Маскве да «міністра па каардынацыі дзейнасці “Адкрытага ўраду”» (2012-2018), але ў сакавіку 2019 г. быў арыштаваны па падазрэнні ў крадзяжы нейкіх дзікіх мільярдаў.

Гаворка пра новы ўрадавы орган – прычым фінансаваць яго плануюць за кошт ІТ-фірм, што адразу выклікае сумневы – вядзецца ўжо больш за год. У гэтым квартале рашэнне, відаць, будзе прынятае, і два супраць аднаго, што яно акажацца станоўчым… Але я не бачу патрэбы ў такім органе, з некалькіх прычын. Па-першае, дзяржаўны апарат і без яго перагружаны – 24 міністры, агулам чатыры дзясяткі членаў ураду (пяць намеснікаў прэм’ер-міністра, адзін з іх першы), а існуюць жа паралельна адміністрацыя прэзідэнта ды розныя саветы бяспекі, куды трапляюць яшчэ тыя прыгажуны (гл. вышэй). Па-другое, не формы зараз хвалююць найперш, а змест грамадска-палітычнага жыцця; між тым «электронны ўрад» – форма, якая прыхоўвае той факт, што рэальны ўрад падкантрольны вузкаму колу, блізкаму да сям’і «самі-ведаеце-каго». Па-трэцяе, як бы новае міністэрства не выявілася «траянскім канём», што надалей абмяжуе свабоды грамадзян.

Наіўна cпадзявацца, што ўсе рэзідэнты Парка высокіх тэхналогій маюць піетэт да правоў чалавека. Прынамсі частка з іх у спрыяльных для сябе ўмовах будзе паводзіцца так, як «Сфера» ў аднайменнай кнізе Дэйва Эгерса (рэкамендую). Уласна, той факт, што ў снежні 2018 г. фонд тав. Пракапені зрабіў «падарунак» школьнікам Аршанскага – планшэты з убудаванай праграмай, якая мнагавата фіксіруе вакол сябе (напрыклад, міміку карыстальнікаў), як бы намякае… Дзіва што некаторыя бацькі адмовіліся браць «данайскі дар».

Проста пакіну ўзор дакумента аб згодзе на апрацоўку асабовых звестак для цьмянай фірмы «Фэйсметрыкс» тут, бо такія паперкі, бывае, знікаюць з агульнага доступу:

Часам бачу, што «ў інтэрнэце хто-та няпраў»; і хацелася б прамаўчаць, але… Вось паважаны ізраільскі калумніст Пётр Межурыцкі на kasparov.ru праводзіць аналогіі паміж абраннем ва Украіне-2019 Уладзіміра Зяленскага і ў Ізраілі-1999 – Эгуда Барака: маўляў, абодва эпізоды – задавальненне народнага попыту на «добрага цара», але чароўная казка хутка развейваецца… Усё б нічога, ды П. М. занадта ўжо драматызуе: «Такога жаху, які неўзабаве пасля абрання Барака абрынуўся на Ізраіль, не чакаў ніхто. Літаральна дня не праходзіла, каб не адбылося тэракту са шматлікімі чалавечымі ахвярамі ў розных грамадскіх месцах: у кафэ, на дыскатэках, у крамах, у транспарце. Вуліцы ізраільскіх гарадоў апусцелі». Э. Барак быў прэм’ер-міністрам з сярэдзіны 1999 г. да пачатку 2001 г. Улетку 2000 г. я гасцяваў у Ізраілі 6 тыдняў (Іерусалім, Цфат, Нетанія…) – істотных адрозненняў у параўнанні з 1996 і 1998 гадамі не заўважыў, вуліцы не пусцелі. Табліца «Спіс тэрактаў супраць ізраільцаў і яўрэяў» таксама не пацвярджае, што пры новым кіраўніку ўрада яны адбываліся ў Ізраілі штодня і «са шматлікімі чалавечымі ахвярамі». Хвалі тэрактаў уздымаліся і да «летуценніка» Барака, і пасля яго 🙁

Калі каспараўцы хацелі кагосьці напужаць, параўнаўшы Зяленскага з ізраільскім «прэм’ер-міністрам для ўсі-і-іх», то не выйшла (рабяты, паспрабуйце яшчэ). Ну, а шоўмэну – «цёмнаму коніку» – можна толькі пазычыць поспеху на новым шляху, і каб яго 73% праз год не ператварыліся ў 7,3…

Кур’ёзнае супадзенне: варта было напісаць пра ІІ Еўрапейскія гульні (Мінск, чэрвень 2019), як мяне запрасілі на адкрыццё выставы «Спорт у жыцці пісьменніка» (29.04.2019) у музей гісторыі беларускай літаратуры. Сёе-тое распавёў прысутным – не пра ўвесь «спорт», дык пра шахматы ў жыццях Зэліка Аксельрода, Якуба Коласа, Кандрата Крапівы, Янкі Купалы і іншых. Выказаў спадзеў, што да традыцыйных турніраў, што ладзяцца ў СБП, далучацца і прадстаўнікі іншага пісьменніцкага саюза (СПБ). А прамова паэта Васіля Жуковіча будавалася вакол яго вершаў, прысвечаных спартсменам.

Шахматы-«матрошкі», якія належалі К. Крапіве; выступае ўнучка байкара Алена Атраховіч

*

Аліна Федарэнка пераслала прэс-рэліз. Што пішуць: «3 мая 2019 г. у 11.00 у Нацыянальным гістарычным музеі Рэспублікі Беларусь адбудзецца прэзентацыя выставы “Іцхак Шамір”, прысвечанай жыццю і дзейнасці сёмага прэм’ер-міністра Дзяржавы Ізраіль, ураджэнца Беларусі…» Выстава ладзіцца ў рамках «Міжнароднай канферэнцыі “Лімуд Беларусь 2019”, якая пройдзе ў Мінску з 3 па 5 мая 2019 года і збярэ звыш 500 удзельнікаў з 12 краін свету». І шо на гэта скажаш? «У полі трактар дыр-дыр-дыр, / Хай жыве Іцхак Шамір!» Але, бядак, памёр выхадзец з Ружан у чэрвені 2012 г. Усяго 23 гады і 3,5 месяцы не дажыў да 120.

*

Здаецца, я раскрыў таямніцу капелюша Кім Чэн Ына. Модны карэец проста нагледзеўся (а можа, абгледзеўся) нугманаўскага фільма «Ігла», і ў яго падсвядомасць увайшоў вобраз аднаго з негалоўных персанажаў.

Кадр з «Іглы» (1988); Кім у Расіі (2019)

«Вольфаў цытатнік»

«Можна сцвярджаць: пачатак 2000-х гадоў будзе адзначаны прыкметным паляпшэннем кліматычных умоў. Не выключана, што ўжо ў ХХІ стагоддзі Арктычны басейн упершыню з часоў вікінгаў вызваліцца з лядовага палону» (Леанід Булыгін, зб. «Фантастыка-77», 1977)

«Ромы жывуць у Беларусі. Але ў той жа час іх тут быццам бы няма. У нас афіцыйныя ўлады робяць выгляд, што няма такога народа» (Мікалай Калінін, газета «Згода», красавік 2005).

«Калі для кіруючага класа залежнае становішча краіны ў цэлым не з’яўляецца перашкодай у справе атрымання прыбытку, то шараговаму насельніцтву яно пагражае загранічна нізкім узроўнем жыцця і адсутнасцю перспектыў для развіцця» (Ціхан Закаменеў, 2019)

«Палітыка, якую зусім выгналі былі з рэальнасці, вяртаецца праз мастацтва… Цяпер зразумела, што галоўным пастаўшчыком новых палітычных фігур стане менавіта шоўбізнэс: не толькі таму, што людзям патрэбнае шоў, але найперш таму, што гэта справа адносна сумленная» (Дзмітрый Быкаў, 30.04.2019)

«Мясцовыя ідэнтычнасці надзвычай жывучыя. Яны могуць спаць доўга, і здаецца, што іх ужо зусім няма, але калі надыходзіць патрэбны палітычны момант, яны вельмі хутка і лёгка прачынаюцца і аб’ядноўваюць людзей» (Кацярына Шульман, 30.04.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

02.05.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 02.05.2019  14:21

Жизнь как чудо. Шимон Грингауз (1)

«Творческая бригада» нашего сайта встретилaсь с Шимоном Грингаузом и его женой в их уютной квартире, на улочке Билу в самом центре Петах-Тиквы. Это было в конце июня; прошёл уже месяц, но я до сих пор не могу вполне придти в себя от рассказанного собеседником. Об ужасах оккупации он говорил довольно спокойным тоном, о том, как много раз едва спасался от гибели – тоже.

Вот эта улица, вот этот дом…

Поразительно всё же, какие зигзаги выписывает жизнь. Мальчик, выбравшийся из-под трупов, чуть не умерший от холода, а затем от гангрены, так много вложил в свое образование и так прочно встал на ноги, что через 18 лет после переезда в Израиль был назначен директором одной из ведущих школ страны. Эхуд Барак, Биньямин Нетаньягу, Реувен Ривлин считали (и, я уверен, считают) почетным быть рядом с ним. И как здорово, что рядом с Шимоном оказалась верная спутница жизни, акушерка Ализа (Лиза), уроженка Литвы.

  

Они давно отпраздновали «золотую свадьбу». У них трое детей – сыновья Таль и Нир, дочь Нурит – и семеро внуков, все, судя по рассказам и фотографиям, прекрасно устроены. Ещё один сын, Гиль, умер в молодом возрасте, в память о нём супруги Грингаузы учредили фонд и награждают достойных людей. Школа «Амаль» тоже успешна, хотя за 20 лет директорства Шимона бывало всякое (родители трижды подавали на него в суд из-за несчастных случаев с учениками, но всё оканчивалось благополучно, иначе вряд ли бывший директор получил бы в 2017 г. награду-статуэтку от президента Израиля).

На рубеже веков о Шимоне Грингаузе подготовлен ивритский документальный фильм «Сёма, визит в Беларусь»; его делали как в Петах-Тикве, так и в Красном Молодечненского района, в тех местах на Вилейщине, где воевал партизанский отряд героя. По окончании съёмок отснятый материал пришлось показать белорусским властям – претензий вроде не было. Книга о Шимоне называется «Учитель на всю жизнь», она вышла в Израиле восемь лет назад небольшим тиражом, переиздавалась в 2012 г. Из неё взяты некоторые снимки для нашего материала.

 

В середине-конце 1940-х годов Шимон учился в белорусской школе, где русский изучался лишь как предмет. Израильский педагог до сих пор читает по-белорусски, кое-что помнит из творчества Якуба Коласа и Янки Купалы, вставляет в речь слова вроде «каваль» и «падлога». В отличие от многих ватиков (давно приехавших в Израиль), он говорит по-русски почти без акцента. Лишь изредка я или редактор belisrael.info подсказывали, как перевести на русский то или иное ивритское слово.

Здесь я умолкаю и даю слово уроженцу Красного с его КРАСНОречивой биографией.

В. Рубинчик

* * *

Меня зовут Шимон, при рождении записали как Шмарьягу, но в России, Беларуси меня называли Семён. Отец – Иекутиэль, российский вариант этого имени – Кушель, и меня называли Семён Кушелевич.

Родился я в 1930 году (хотя в свидетельстве о рождении записан 1932-й) в местечке Красное, тогда это была Польша. В местечке очень много было евреев, и среди них были очень богатые. Они владели магазинами, всякими предприятиями и заводами, которые обслуживали десятки тысяч людей. Мы были не самые богатые, не самая верхушка, но тоже в материальном смысле жили неплохо.

Наш дом находился в центре местечка, при нём имелось много земли, построек, разные усадьбы. Был большой погреб, куда зимой привозили метровые куски льда, и там, как в холодильнике, продукты хранились целый год. У отца, бывшего офицера польской армии, был большой магазин напитков, но так как в стране был антисемитизм, официально не давали ему заниматься бизнесом, и магазин был записан на польского офицера, его друга. Кроме того, отец покупал много гектаров леса, что стоял в болотах, и зимой по заказу отца рубили эти деревья, затем эшелонами перевозили в Западную Европу.

Отец был умеренно религиозный. У него были люди, которые привозили с болот и рек множество раков, и я до сих пор помню, как нужно их держать, чтобы они не укусили. Раков складывали в коробки с мохом – и перевозили тысячами, десятками тысяч в Западную Европу (обычно в Германию, Францию). Были раки обыкновенные – коричневые – а были синие, которые считались «аристократией» среди раков.

  

Родители Шимона Грингауза

Маму мою звали Роза. У меня были старшие брат и сестра, их звали Мендл и Геня. Они входили в еврейские молодежные организации. Некоторые активисты собирались в Палестину. Я помню, что отец всегда смеялся и говорил им: «Куда вы хотите ехать, на эти болота, пески. Здесь у нас в Польше хорошая жизнь».

Родственники матери

В нашем доме соблюдался кашрут, на каждую вещь у нас в доме читалась какая-нибудь молитва. «Ата бахартану миколь гаамим, Шма Исраэль, Адонай Элогейну, Адонай Эхад». И чувствовали мы себя уверенно, жизнь была хорошая. У нас работали нянька, повариха, много людей. Но в середине 1930-х годов (35-й или 36-й) премьер-министром Польши вместо Пилсудского стал Рыдз-Смиглы, человек, склонный к антисемитским взглядам. Уже чувствовалось влияние Германии, где Гитлер пришел к власти. И в Польше начали бросать камни в окна еврейских магазинов, выставлять лозунги «Не покупайте у евреев». Государство перестало заказывать у евреев, жизнь совершенно изменилась, стала много хуже. Я помню самое главное, из-за чего волновался отец: мои брат и сестра должны были начать учебу в университете, а туда почти перестали принимать евреев. К ним на экзаменах придирались, задавали более тяжелые, «наглые» вопросы. А кого все-таки принимали в университет, те должны были сидеть за особыми перегородками.

И вот 1939 год, пакт Риббентропа и Молотова, Советский Союз и Германия разделили Польшу. К нам пришел Советский Союз, и большинство людей приняли его очень хорошо. Правда, крупные предприятия все были конфискованы в пользу государства, но мой отец получил какую-то должность… Для молодежи открылось много перспектив в Советском Союзе. И я помню, что мой брат был в авиационном кружке, сделал какой-то проект крыла самолета, и послал его в институт Баумана в Москве. Там это очень хорошо восприняли, пригласили его учиться. Но он не успел, 22 июня 1941 года напала Германия.

Еще я помню, что брат мой был «левый», а сестра – «правая», принадлежала к Бейтару. Бейтаровцы ходили в черных рубашках с золотыми пуговицами, внешне чем-то напоминая гестаповцев. И вот мой брат, хотя и любил сестру, ночью вставал и срезал эти пуговицы. Утром отец должен был их мирить.

 

Брат Мендл и сестра Геня

Летом 1941 года десятки тысяч, а может и сотни тысяч русских солдат попали в плен. Красная Армия потеряла всякую координацию, и через пару дней германская армия овладела нашим местечком. Об этом грустно говорить, но я видел, что самые богатые евреи надели галстуки, особые праздничные одежды и почтительно встречали германскую армию. Они помнили Германию Первой мировой войны, когда фронт проходил недалеко от нас. Помнили, что немцы – люди культурные, у них договор – это договор, и евреи с ними торговали. В то время евреи продавали товары и русской армии, и немецкой, и некоторые очень разбогатели на этом.

Но в 1941 году через пару дней всё изменилось. Появились указы, распоряжения – «это нельзя», «то нельзя», и одно наказание за все нарушения – смерть. Нельзя было евреям ходить по тротуарам, только в группах, потому что евреев нацисты не считали за людей, мы для них были как животные, которые приносят только болезни и заразу.

В Красном был военный городок, еще от польской армии, и немцы сделали там большую базу, откуда выдавали оружие и обмундирование на фронт с Россией. Им нужны были рабочие руки, поэтому они взяли нас на работу. Мне было 11 лет, но взяли и меня. Каждый из нас получил бумажку, удостоверение «для жизни». Считалось, что, раз мы работаем, то нужны немцам, и они нас оставят в живых. И мы утром большой группой по шоссе ходили на работу под конвоем немецких полицейских, они нас били. И у нас был такой кузнец – большой, сильный человек, и все его боялись. Он не понимал, как это ему не разрешают идти, где он хочет, и упорно шел по тротуару. Сначала немцы тоже боялись его, но через пару дней они остановили нас, остановили его – где-то 10 полицаев, в том числе и местные… И начали стрелять в него – в ноги, в тело – пока не убили. Это была первая жертва в нашем местечке.

Вообще, жизнь евреев повисла на волоске. Расстрелы, убийства стали ежедневным событием. Я помню, что евреи утром шли молиться в талитах, и немцы их останавливали. Ставили на колени и говорили: «Молитесь Богу и просите прощение за те преступления, что вы сделали против немецкого народа». Один немец, в белых перчатках, вынул наган и убил еврея. Но кровь убитого забрызгала убийце сапоги, так он очень рассердился и покончил со всеми, всех расстрелял.

Нам рассказывали, что было здание полиции, а в нем большой зал. На стене полицейские всякий раз, когда убивали еврея, писали «V». Вскоре на стене уже не осталось места, где поставить этот знак. И они устраивали попойки – пили водку, курили полученные сигары, ели колбасу. Рассказывали нам, что там был один полицейский офицер, он утром вставал и входил в этот зал, говоря: «Я голодный, я сегодня еще не убил жида».

Через какое-то время вывели нас всех на площадь и разделили на две группы. Так немцы по-своему решили проблему, кто «левый», а кто «правый». В одну группу попали более здоровые мужчины и женщины, а в другую – больные, дети, которые выглядели не совсем здоровыми, старики… Я тоже с моей бабушкой Алтэ попал в эту группу. Бабушка поняла, что надвигается что-то плохое, и толкнула меня в другую группу, молодых и здоровых. Я больше не видел бабушку, не видел своих друзей… Нам рассказали потом, что их всех отвели в лес, и там была большая яма, длинный ров. Их даже не расстреливали, засыпали песком. Земля дышала много часов, пока все не умерли. Это было примерно в августе – сентябре 1941 года.

Началась осень, и нас отвели в гетто – конвоиры были с собаками, с оружием в руках, били евреев. Нас поселили в одном районе около речки, где 20-30 домов. В каждом из домов был «зал», так его разделили на четыре части, и в каждой части жила семья. Без туалетов, воды… Начались болезни, прежде всего тиф. Температура у больных доходила до 42-43 градусов, половина умирала. Прямо на улочках гетто лежало много жертв. Были группы евреев, которые собирали их и отвозили на кладбище. Нам нельзя было попросить привезти лекарства. Если бы немцы узнали, то они бы сразу уничтожили гетто.

Гетто было огорожено, но иногда можно было выйти. Если еврея ловили без нашивки, то его ждала смерть. Не помню точно, что мы носили, полоску или звезду (кажется, все-таки звезду), но каждый еврей должен был ходить с нашивкой.

Выбрали юденрат, и во главе его был человек довольно толковый. Каждую неделю должны были сдавать контрибуцию – собирали ценные вещи и сдавали немцам за «преступления», которые еврейский народ сделал против германского народа. И в одну неделю глава юденрата не успел собрать контрибуцию. Немцы – офицеры, в белых перчатках, с револьверами в руках – ворвались в гетто, согнали нас и требовали от него, чтобы он дал список 10 людей на расстрел. И он отказался дать им этот список. Его поставили на колени, и офицер в белых перчатках выстрелил сзади… Главу юденрата звали Шабтай Арлюк, он был часовым мастером.

Была в гетто и еврейская полиция, сначала в нее входили более-менее порядочные люди. Но, когда расстреляли Арлюка, то указали на 10 человек – и их тоже расстреляли. Всех в затылок, сзади… Тоже в белых перчатках, из револьверов. И ушли. И мы тоже ушли. Группа евреев, которые провожали погибших, взяли их на кладбище и похоронили. Через какое-то время в одном сарае, когда-то принадлежавшем евреям (не в гетто), где стояли немецкие лошади, одна лошадь упала в яму и сломала ноги. Немцы обвинили евреев, что это произошло из-за них, опять ворвались в гетто, собрали людей, и мой отец там был, и дядя. Немцы указали на 10 человек, чтобы те сделали по 10 шагов вперед, и опять расстреляли всех. Это было зимой, в феврале 1942 года, на морозе минус 30. Отец мой, когда упал, то потянул меня, и я тоже упал. Он лежал сверху, его кровь текла на меня. Мне показалось, что я уже убит; я только подумал, где я – в раю или в аду – и потерял сознание.

Когда немцы ушли, то группа евреев из похоронной команды положила тела на санки и повезла нас на кладбище. Наверное, я очухался и подвинул ногу. Тот еврей, который вез санки, обратил на это внимание и снял меня. Так я опять остался жив, иначе бы меня похоронили.

Я вернулся в гетто. Жил тогда с матерью, братом и сестрой. Не было продуктов. Мать взяла меня, мы вышли из гетто, хотя это было смертельно опасно. Мы пошли к нашей соседке, которую помнили, попросить еды. Она дала, но в это время вошел в двор немецкий офицер. Он увидел нас, поставил к стенке, вынул револьвер – я до сегодняшнего дня вижу этот револьвер, как он направлен к моему лбу – и хотел расстрелять. А эта женщина побежала домой, принесла ему много колбасы, водки. Упала на колени, стала целовать его сапоги, говорила, что просит его, чтобы он нас отпустил – она не хочет, чтобы на ее стене и на дворе была еврейская кровь. И он нас побил – очень крепко – и приказал вернуться в гетто. Так мы опять остались живы.

(записал В. Р.; продолжение следует)

Опубликовано 27.07.2017  22:08

***

Из комментов в фейсбуке:

Ala Sidarovič  

Захапляе настаўніцтва сп. Шымона па вайне ў вясковых школах на Маладзечаншчыне. Чула аб тым ад красненскай жанчыны.
Raisa Vald Трогательно

Сергей Харитон · 

Приезжал он к моему отцу в Красное лет 5 назад

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (32)

Набліжаецца да фіналу высакосны 2016-ы, і вось падкраўся ўжо чарговы народна-палітычны юбілей – чвэрць стагоддзя без СССР, затое з СНД. З гэтай нагоды 08.12.2016 мае быць арганізавана канферэнцыя, дзе мадэратарам – 30-гадовы ўраджэнец Віцебска Яўген Прэйгерман… Асабіста не знаёмы, але радуе, што трапляюцца яшчэ ў Беларусі яўрэі, якія не замыкаюцца на побыце ды чыста абшчынных справах, якіх цікавіць шырэйшы кантэкст.

Я ж дазволю сабе нагадаць чытачам, што 2017-ы – таксама юбілейны… Не ў тым сэнсе, што трэба з помпай адзначаць 100-годдзе Лютаўскай рэвалюцыі або Кастрычніцкага перавароту. Апошняя дата цікавіць мяне хіба таму, што ў савецкі час піянеры-камсамольцы мелі звычку закладваць у розных паселішчах капсулы з пасланнямі нашчадкам, і прасілі ўскрыць 7 лістапада 2017 г. (Слуп з адпаведным надпісам сам бачыў, напрыклад, у Вяліжы Смаленскай вобласці ў 1999-м, на цэнтральнай плошчы гарадка.) Дык вось кур’ёзна, што яны там панапісвалі для пакалення, якое «будзе жыць пры камунізме». Некаторыя ў 1960-х шчыра верылі Хрушчову…

Папраўдзе ж, куды больш цікавяць юбілеi выбітных яўрэяў, асабліва тутэйшых. Так, у 2017 г. споўніцца 250 год з дня народзінаў Менашэ Іліера (1767, Смаргонь – 1831, Ілья), 200 год было б Нафталі Берліну (1817, Мір – 1893, Варшава). Не збіраюся прысуседжвацца да заслуг настаўнікаў мінулага, іначай выйдзе, як у Ільфа і Пятрова ў «12 крэслах»:

Рэпарцёр Пярсіцкі дзейна рыхтаваўся да двухсотгадовага юбілею вялікага матэматыка Ісака Ньютана.

— Ньютана я бяру на сябе. Дайце толькі месца, — заявіў ён.

— Так вы, Пярсіцкі, глядзіце, — перасцерагаў сакратар, — абслужыце Ньютана па-чалавечы

— Як? Вы дагэтуль яшчэ не знялі Ньютана?! — накінуўся Пярсіцкі на фатографа. Фатограф дзеля мадзеля пачаў адбрэхвацца.

— Паспрабуйце вы яго злавіць, — ганарліва сказаў ён.

— Добры фатограф злавіў бы! — закрычаў Пярсіцкі.

Дык што ж, трэба здымаць ці не трэба?

— Вядома, трэба! Паспяшайце! Там, напэўна, сядзяць ужо з усіх рэдакцый!.. Ён зараз у «Дзяржшвеймашыне». Не забудзьцеся – Ньютан, Ісак, імя па бацьку не помню. Здыміце к юбілею. І калі ласка — не за работай. Усе ў вас сядзяць за сталом і чытаюць паперкі. На хаду здымайце. Або ў кругу сям’і.

Дарэчы, шкада, што гумарны дыялог з фатографам выпаў з канчатковай версіі рамана, ён такі актуальны! У памяці многіх-многіх беларускіх школьнікаў – а, бадай, і дарослых – жыве «та дэвушка Сцюшка» (калі хто не прасёк фішку, меўся на ўвазе Тадэвуш Касцюшка – ураджэнец Беларусі, герой паўстання 1794 г.). Ды што XVIII стагоддзе… Пяць год таму выпадкова зазірнуў у канспект аднаго студэнта БДУ. З лекцый па гісторыі ён даведаўся пра «Рузвельда», пра тое, што японцы ўварваліся ў «Монжурио», а Гітлер стаў «призедентом (фюрером)». А яшчэ хлопец запісаў: «В 1926 г. сторонники Гитлера напились в пивной и пошли штурмовать баварское правительство».

Стаміўся ўжо валтузіцца з прымаўкай «Рыба гніе з галавы», аднак нічога лепшага пра беладукацыю на розум не прыходзіць. Ясны перац, «адказныя» не выправілі памылкі на сайце міністэрства, пра якія мы пісалі 10 з лішнім дзён таму… На Украіне быў «проффесор», а ў нас, значыць, «Приглашенныйпрофессор»: што пнём аб саву, што савой аб пень. Украінскі хаця б не абвешваў сябе медалямі кшталту «70 лет победы в Великой Отечественной Войне 1941-1945 гг.»: мабыць, разумеў, што народжаным пасля вайны недарэчна трэсці такімі ўзнагародамі. Калі міністр Жураўкоў атрымаў яе замест бацькі або дзеда, то чаму на сайце гэта не пазначана?..

Але вярнуся да Іліера з Берліным: гэтыя рабіны, хоць не навучаліся ў беларускіх універах, здаровага глузду мелі даволі… Дзіва што Іліер стаўся ахвярай цэнзуры ў 1820-х гг.: «Калі ўладальнік друкарні, дзе друкавалася гэтая кніга («Алфэй Менашэ»), пазнаёміўся па першым аркушы з яе кірункам, ён кінуў у агонь надрукаванае разам з рукапісам, і Менашэ давялося аднаўляць знішчаны рукапіс»). Іліер, ідэаліст – ва ўзвышаным разуменні слова – разглядаў усё чалавецтва як «непадзельны арганізм»; кожны індывід мусіў усведамляць, што «яго нармальнае развіццё і дабрабыт цалкам залежаць ад дабрабыту ўсяго грамадства». Выходзіць, Ленін з яго зацяганай цытатай («няможна жыць у грамадстве і быць вольным ад грамадства») быў толькі эпігонам…

Нафталі ж Цві Егуда наш Берлін, мала таго, што ўзначальваў Валожынскую ешыву ў лепшыя яе часіны (з 1854 г. і да пачатку 1890-х; колькасць вучняў узрасла ў некалькі разоў), яшчэ і заклаў асновы капілефта. Так, ён пісаў у каментарыі да «Шээлот» Ахі з Шабхі: «Хто б ні пажадаў перадрукаваць гэтую кнігу («Га-амэк шэалах» – В. Р.) у гэтай або іншай краіне, атрымлівае мой дазвол без грашовага ўзнагароджання і прывітанне маё, таму што распаўсюд наказаў добраславенай памяці настаўніка нашага з’яўляецца шчырым маім жаданнем. Я толькі прашу выдаўца, які выпусціць гэтую кнігу пры маім жыцці або жыцці майго сына Хаіма, паведаміць камусьці з нас пра гэта, каб мы маглі зрабіць дапаўненні, праўкі…»

Яшчэ ў 2017 г. будуць юбілеі такіх знакавых для культуры дзеячаў, як скульптар Абрам Бразер (1892-1942), паэт Самуіл Галкін (1897-1960)… Спадзяюся, што шматлікім яўрэйскім суполкам захочацца-такі неяк на высокім ідэйна-мастацкім узроўні адзначыць гэтыя даты. Не ўсё ж выстаўляць на публіку розных гангстэраў у якасці «ўзорных» прадстаўнікоў нашага народа, як тое было сёлета на «Дні яўрэйскай культуры».

lansky

На правым стэндзе – партрэцік ураджэнца Гродна Меіра Ланскага (1-ы справа ў 3-м радзе).

Пра культ крымінальнікаў у масавай культуры і яго небяспеку для грамадства многа пісаў яшчэ Аляксандр Салжаніцын, лепей я ўсё адно не напішу. Агульнавядома, чаму (не) вучыць гісторыя…

А тым часам спалены труп Фідэля Кастра нарэшце перасталі цягаць па яго роднаму краю – сёння пахавалі. Многія кіраўнікі дзяржаў знайшлі, што сказаць на развітанне, сёй-той нават запісаў Фідэля ў «мысляры, замены якому няма». О так, каб дзесяцігоддзямі трымаць у аброці народ (няхай і на востраве, які цяжэй пакінуць), мазгамі варушыць неабходна… З іншага боку, рэвалюцыянер і чыноўнік – бясспрэчна адораны – не здолеў як след рэалізаваць сябе ні ў навуцы, ні ў філасофіі. Звыш мільёна суайчыннікаў уцяклі ад яго, тысячы людзей былі пакараны смерцю па палітычных матывах, сотні тысяч сядзелі ў турмах і лагерах (пры «жахлівым» дыктатары 1950-х гг. Батысце – каля 500 чалавек).

Крыху зачапіла мяне ацэнка, якую даў Фідэлю Якаў Кедмі: «выдатная фігура, ператварыў Кубу ў даволі развітую краіну» (агаварыўся, праўда, наконт «метадаў, уласцівых дыктатарскаму рэжыму»). Але не здзівіла. Даўно быў у курсе, што Кедмі – спараджэнне той плыні ізраільскага істэблішменту, дзе лічылі, што мэта апраўдвае сродкі, і ў 1970-80-х плённа супрацоўнічалі з Румыніяй Чаўшэску, адыёзным рэжымам Паўднёва-Афрыканскай рэспублікі… Адбілася на ладзе думак «дзядзі Яшы», напэўна, і служба ў «Натыве», а калі капнуць глыбей, то і захапленне «моцнымі асобамі», такое характэрнае для вялікай часткі дыяспарных – і не толькі – яўрэяў. Я. Кедмі (Казакоў) пакінуў СССР у 1969 г., аднак, падобна, тут акурат той выпадак, калі лягчэй было выдаліць сябе з галута, чым галут з сябе.

Значна менш кампліментарна, чым кубінскага харызматыка, Я. К. ацэньваў «свайго» прэм’ер-міністра 18 год таму. Цытую паводле кнігі Аляксандра Бовіна «Записки ненастоящего посла» (2001): «Павярхоўны, недасведчаны, схільны да паказухі, несумленны – такія эпітэты выкарыстоўваліся. “Я абавязаны папярэдзіць грамадскасць, – сказаў былы кіраўнік Бюро па сувязях, – што Біньямін Нетаньягу – небяспечны прэм’ер-міністр для Ізраіля. Небяспечны лад яго думак, небяспечны шлях прыняцця ім рашэнняў, і гэта можа прывесці да трагедыі”». Між тым «небяспечны» з 31.03.2009 зноў працуе галавой ураду, і нічога. У мінулым месяцы ён пабіў рэкорд Давіда Бен-Гурыёна па бесперапынным кіраванні (1955–1963 – 7 гадоў і 229 дзён). Карацей, спецслужбовец выявіўся банальным клікушам… Застаецца такім і на пенсіі.

Не адзін Кедмі трапіў пальцам у неба, ацэньваючы патэнцыял Нетаньягу; Давід Маркіш, напрыклад, таксама. Мяркую, «дыхтоўнаму літаратару» (характарыстыка Бовіна) няёмка зараз перачытваць свае радкі 1999 г.: «Бібі надакучыў і “сваім”, і “чужым”… Час Бібі Нетаньягу падыходзіць да канца. Прэм’ера, хутчэй за ўсё, чакае палітычнае небыццё – яго таварышы па партыі прад’явяць яму рахунак, і рахунак гэты будзе скрышальным».

Днямі спахапіўся, што за 20 гадоў мы недалёка прасунуліся: сышлі са сцэны Ельцын, Клінтан, Шырак, Асад-старэйшы, Арафат і нават «вечны» Фідэль, а ў Беларусі па-ранейшаму – Лукашэнка, у Ізраілі – Нетаньягу… Абое рабое? Аднак, калі параўнаць шэраг крытэрыяў за 1997 і 2015 г., то стане ясна, дзе перавага:

 

Колькасць жыхароў, мільёнаў ВУП на жыхара (па парытэту пакупн. здольнасці, $) Працягласць жыцця, гадоў Месца ў свеце паводле «індэксу шчасця»
Гады 1997 2015 1997 2015 1997 2015 2015
Беларусь 10,14 9,51 6087 16621 68,5 72,3 59-е
Ізраіль 5,84 8,35 23906 31671 78 82,5 11-е

Пасля лістапада 1996 г. кіраўнікі РБ, ужо не звязаныя «перашкодамі» з боку парламента і Канстытуцыйнага суда, адчайна кінуліся даганяць «развітыя краіны»… У некаторых сферах поспехі дасягаліся, але якім коштам? Канстытуцыю фармальна не скасавалі, а дэ-факта яе тапталі на кожным кроку – і выхоўвалі маладых цынікаў, штогод адзначаючы «Дзень Канстытуцыі» (15 сакавіка). «Па дарозе» страчаны кожны дваццаты жыхар, знешні доўг істотна вырас і ў абсалютным, і ў адносным вымярэнні (у 1997 г. ён складаў 15% ад ВУП, у сярэдзіне 2010-х стабільна перавышае 50%). Між тым яшчэ ў 2001 г. Лукашэнка дужа ганарыўся сваёй «незалежнасцю» ад крэдытораў. Напрыклад, у прамове на «Другім усебеларускім народным сходзе»: «Мы не нахапаліся замежных пазык, не ўлезлі ў даўгі, аддаваць якія прыйшлося б дзецям і ўнукам».

Што самае крыўднае, беларусы дагэтуль не маюць тых даходаў і працягласці жыцця, якія ізраільцы мелі 20 год таму…

Біньяміна Нетаньягу не ідэалізую, стаўлюся да яго як да жывога чалавека. «Бібіка» ў канцы 1990-х, калі жыў у Іерусаліме, ахоўваў сам Паша Касцюкевіч; упэўнены, поўнае г… ён бы ахоўваць не стаў. Вядома, Бібі – кручаны палітык, якому «палец у рот не кладзі». У першы свой тэрмін ён асабліва любіў хітраваць, маніпуляваць хаўруснікамі (адна «справа Бар-Он – Хеўрон» чаго вартая) ды цягнуць ката за хвост. Але, што ні кажыце, павагу ў мяне выклікае тое, што пасля паражэння ад Эгуда Барака ў маі 1999 г. Б. Н. адрадзіўся ў палітыцы, бы тая птушка Фенікс… І не збаяўся ўзяць былога праціўніка-«крыўдзіцеля» ва ўрад міністрам абароны (Барак служыў ім да 2013 г.), дый свайго «заклятага сябра» Лібермана Бібі выкарыстоўвае напоўніцу.

Напэўна, і Лукашэнку было б памысна зараз пацярпець паражэнне (дапусцім, на рэферэндуме, як было напісана тут), бо яго «перамогі» ўсё часцей стаюцца Піравымі. У прынцыпе, кожны чалавек можа за 22 гады адарвацца ад рэальнасці. Эх, баюся, мала чаго навучылася наша «эліта», назіраючы за лёсамі двух небезвядомых Леанідаў, Брэжнева (1905-1982) і Левіна (1936-2014), якія пад канец сваіх кадэнцый ледзь не ў маразм упалі…

Вольф Рубінчык, г. Мінск

04.12.2016

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 5.12.2016  9:06