Tag Archives: Вячеслав Рагойша

В. Рубінчык. Выкрыццё за выкрыццём

Аніяк не адпускае 2020-ы. Данеслася рэха ажно з лета: ініцыятыва BYPOL 13.02.2021 прэзентавала публіцы відэаролік пра тое, як на рагу сталічных вуліц Веры Харужай і Крапоткіна затрымлівалі «дыджэяў перамен» Кірыла Галанава і Уладзіслава Сакалоўскага. Запіс, ажыццёўлены ўвечары 06.08.2020, – чарговы доказ таго, што хлопцы не супраціўляліся ды не перашкаджалі мінакам, а значыць, сведчанне АМАПаўца, агучанае ў судзе 7 жніўня, было хлуслівым.

Сімвалічная перамога, як і ў сітуацыі з медычнымі даведкамі пра стан жорстка збітага 11.11.2020 Рамана Бандарэнкі (у якога не знайшлі алкаголю ў крыві). Зразумела, што ў бліжэйшы час за лжэсведчанні ды вынесеныя на іх грунце судовыя рашэнні не прыцягнуць да адказнасці ні «сілавікоў», ні «суддзяў», бо рыба псуецца з галавы, а хлусня ў нашых умовах заахвочваецца зверху. У канцы вясны 2020 г. тым апанентам рэжыму, якія не паслухалі перасцярогі ад Яўгена Прэйгермана, была фактычна абвешчана вайна… праўда, не ўсе яе нават адразу заўважылі. Некаторыя дагэтуль вельмі селектыўна ўспрымаюць падзеі апошніх дзевяці месяцаў; мажліва, рэч у гібрыднасці гэтай вайны, а можа, на падсвядомасць уздзейнічае гімн краіны, дзе пяецца пра «беларусаў, мірных людзей».

У пачатку кастрычніка 2020 г. я крыху парадаваўся, дазнаўшыся, што віцебскага чыноўніка, які намаўляў падначаленых фальшаваць вынікі выбараў (гэта пацвердзіў, у прыватнасці, старшыня выбарчай камісіі – дырэктар школы), пазбавілі пасады. Рана я радаваўся… Па-першае, міліцыя «не выявіла» парушэнняў на ўчастку. Па-другое, Сярожу з Віцебска папросту перавялі ў Мінск, дзе ён не (ра)згубіўся: заняў пасаду намесніка начальніка Беларускага гідраметэацэнтра. Ну, у тым, што гэткае дабро не патоне, сумнявацца не выпадала. Вунь обер-чыноўніцу Лілю, якая ў 2000-х прагнула стаць валадаркай морскай аўтаркай кніжнай, а ў 2016 г. раздзьмувала пагрозу ад пісаніны траіх публіцыстаў-«рэгнумаўцаў» (іх надоўга закрылі), не выправілі на пенсію, а зрабілі «дэпутаткай»… Цяпер і начальніцай у «камісіі па экстрэмізму».

Як там у актуальнай казцы Яўгена Шварца трактаваў сваіх служак Дракон: «Дзіравыя душы, прадажныя душы, прапаленыя душы, мёртвыя душы». У нашым выпадку лекаванне мае зацягнуцца, бо «пан народ», вядома, паціху дае адпор, але канкрэтнага Ланцэлота на даляглядзе не відаць. Не лічыць жа супергероем Пал-Палыча… (пра яго крыху ніжэй).

Тут мушу перапрасіць за тое, што два месяцы таму мог увесці ў зман асобных чытачоў. Пісаў 10.12.2020: «Дабралася да мяне інфа і пра даведнік “Уладзімір Караткевіч”, які выйшаў да 90-гадовага юбілею пісьменніка ў дзяржаўным жа выдавецтве “Беларуская энцыклапедыя”»… Cпасылка вядзе да матэрыялу з sb.by ад 28.11.2020 («Энциклопедический справочник «Уладзімір Караткевіч» вышел к юбилею писателя») аўтарства нейкай Ірыны Васільевай. Я падумаў, што, раз кніга ёсць на фота, яна рэальна выйшла…

Але ж недаацаніў каварства тутэйшых «баявых лісткоў» – яны почасту маняць нават у «маргінальных» для іх пытаннях (успомніў, што падобнае здаралася ў снежні 2016 г., калі філія «СБ», газета «Голас Радзімы», пісала пра канферэнцыю, прысвечаную Максіму Багдановічу). Не выйшаў даведнік «Уладзімір Караткевіч» станам на 28 лістапада, а на фота ў той дзень паказалі макет або муляж. Тыдзень таму пагартаў даведнік у Нацыянальнай бібліятэцы – кніга, выдадзеная на замову міністэрства інфармацыі РБ, была падпісана да друку на месяц пазней, 28.12.2020…

Тут у выходных звестках няма апіскі: напрыклад, у энцыклапедыі паспелі пазначыць год смерці акцёра Барыса Плотнікава, якога не стала 02.12.2020.

У снежні зрабіў агаворку: «Хваліць гэтыя кнігі, не чытаўшы, не бяруся, але сам па сабе факт [іх выхаду] уцешны». Цяпер, у лютым, я ўжо не настолькі гатовы бараніць думку, што лепей такая кніга пра Караткевіча, чым ніякай. Шэраг недахопаў адзначыў на тутбаі 28.01.2021 кандыдат гістарычных навук Дзяніс Марціновіч, але… Як член Саюза пісьменнікаў Беларусі (СПБ), ён, пэўна, пасаромеўся крытыкаваць артыкул пра суполку, да якой належыць. Між тым названы артыкул – бадай, самы абуральны ў даведніку.

За такое варта натаўчы ў каршэнь – паясню, чаму. Пераемнікам Саюза пісьменнікаў БССР, куды Уладзімір Караткевіч быў прыняты ў 1957 г., з’яўляецца Саюз беларускіх пісьменнікаў (СБП), які не знікаў і не мяняў назву. У лістападзе 2005 г. невялікая група літаратараў на чале з Міколам Чаргінцом пакінула СБП і пры падтрымцы адміністрацыі прэзідэнта заснавала сваю, афіцыёзную суполку. Найбольш вядомыя пісьменнікі, у тым ліку таварышы Уладзіміра Караткевіча Рыгор Барадулін, Янка Брыль, Адам Мальдзіс, Сяргей Панізнік, Вячаслаў Рагойша, Васіль Сёмуха, засталіся ў Саюзе беларускіх пісьменнікаў, які, згодна з рыторыкай «чаргінцоўцаў», ішоў шляхам палітызацыі і барацьбы з уладай.

Няма ні маральных, ні юрыдычных падстаў лічыць новаўтвораны «Саюз пісьменнікаў Беларусі» пераемнікам таго, у які ўваходзіў Караткевіч. Піярыць СПБ з яго сервільным кіраўніцтвам («У Доме літаратара прайшоў збор подпісаў у падтрымку дзеючага Прэзідэнта Беларусі, вылучанага на наступны тэрмін у якасці кандыдата. На карысць пераабрання Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнкі сведчыць многае…», 16.06.2020) пры дапамозе пісьменніка-вальналюба, памерлага ў 1984 г., – сапраўдныя «скокі на костках». Калі б «чаргінцоўцы» гэта рабілі на ўласным сайце – такой бяды, але энцыклапедыя, па ідэі, мусіла б кіравацца такімі прынцыпамі, як узважанасць, грунтоўнасць… Узважаны падыход характэрны для шэрагу іншых артыкулаў, аднак «лыжка дзёгцю» псуе ўвесь «мёд».

Да напісанага Дз. Марціновічам дадаў бы, што мне не хапае артыкулаў «Шахматы» (граюць найважнейшую ролю ў «Ладдзі Роспачы») і «Яўрэі» (пры тым, што «Цыганы» ў энцыклапедыю заслужана трапілі). Тое, што для Уладзіміра Караткевіча яўрэі былі не проста адной з «нацыянальнасцей CCCР», па-мойму, хутчэй аксіёма, чым тэарэма. Але дзеля-мадзеля: ён разумеў ідыш і ў Оршы хадзіў з сястрой на гастрольныя пастаноўкі яўрэйскага тэатра, цікавіўся іўрытам, меў багата сяброў-яўрэяў. Некаторыя з іх згаданы ў энцыклапедыі: Л. Крыгман, Д. Сімановіч…

Паводле Барыса Казанава, Караткевіч казаў яму ў сярэдзіне 1960-х гадоў, што «задумаў раман з яўрэямі, што гэта раманная тэма». Не зусім ясна, што мелася на ўвазе, але персанажы-яўрэі насамрэч фігуруюць ледзь не ў кожным буйным творы пісьменніка, а адзін з вершаў Караткевіча завецца «Яўрэйцы» (1957 г.). І назоў, і акрэсленая сімпатыя да яўрэйскага народу былі рэдкай з’явай у пасляваеннай савецкай літаратуры.

Выдавецтва «Беларуская энцыклапедыя», улічыце пры перавыданні.

Цяпер – чым «не дагадзіў» П. П. Латушка… Ну, тое, што ў жніўні 2020 г. і пазней ён выказваўся супраць гвалту ў краіне, можна толькі вітаць (лепей позна, чым ніколі), але насцярожвае, што ладная частка яго кар’еры прайшла ў парадыгме «падзяляй і пануй». У сярэдзіне 2000-х малады пасол РБ у Польшчы спрычыніўся да расколу Саюза палякаў у Беларусі, у канцы 2000-х, калі П. Латушка стаў міністрам культуры, узнялася новая хваля «наездаў» на Саюз беларускіх пісьменнікаў («звышмэтай» было яго поўнае падпарадкаванне вышэйзгаданаму СПБ). Членам СБП, якія працавалі ў дзяржустановах, ставілі ўльтыматумы; так зволілі з бальніцы хірурга, паэта Фелікса Баторына (Хаймовіча), пра што ў сакавіку 2010 г. распавядаў мне сам Фелікс Барысавіч.

Існавалі ў пачатку 2010-х і «чорныя спісы» для артыстаў, недастаткова лаяльных з пункту гледжання ўраду. У кастрычніцкім інтэрв’ю з Сяргеем Будкіным Латушка прызнаў іх існаванне, але перакінуў адказнасць на Ірыну Дрыгу, якая ў той час курыравала культуру ў адміністрацыі прэзідэнта, і на аднаго з тагачасных бонзаў адміністрацыі Аляксандра Радзькова. Аналагічна, віну за цкаванне «нелаяльных» пісьменнікаў ён мог бы перакінуць на Чаргінца… але ў такім разе Пал-Палыча давялося б уважаць за чалавека, які на пасадзе міністра выявіўся «пустым месцам». Куды яму ў прэзідэнты, як жадае праект NEXTA (відаць, не без маўклівай згоды самога кіраўніка «Народнага антыкрызіснага ўпраўлення»)?

Недзе – хіба ў кнізе савецкага дысідэнта Якава Сусленскага – бачыў радкі, якія даю ў перакладзе з рускай: «Гэта што – стаяць за праўду, / Ты за праўду пасядзі». Калі зараз і варажыць, хто будзе наступным кіраўніком Беларусі (па-мойму, не час), то выбіраць трэба з тых, каторыя сядзелі або дагэтуль сядзяць за кратамі. Няма чаго ўвішным уцекачам перацягваць медыйна-рэсурсную «коўдру» на сябе!

Збольшага спадабалася, прынамсі кранула спроба дэпутаткі Мінгарсавета 1995 г. нар. «расплюшчыць вочы» удзельнікам «Усебеларускага народнага сходу» 11-12 лютага. Паведамляе «Еўрарадыё» (12.02.2021):

Выступіць у Вольгі Цесаковай так і не атрымалася. Дэлегатка разлічвала падняць тры пытанні. Першае — чаму няма падрабязнай справаздачы Мінэканомікі аб тым, па якіх прычынах не выкананая праграма сацыяльна-эканамічнага развіцця на мінулую пяцігодку.

— Другое пытанне — па змяненні ў Канстытуцыю. Калі ўсё так добра, калі людзі, якія сядзяць там [ва ўладзе. — Еўрарадыё], уяўляюць сабой сілу, за імі праўда, то чаго ім баяцца? Я хацела прапанаваць правесці новыя выбары сумленна і адкрыта з дзеючай Канстытуцыяй.

Трэці не агучаны тэзіс тычыцца вызвалення палітвязняў. Акрамя таго, па некаторых пытаннях Вольга Цесакова галасавала супраць, але аказалася, што рашэнні па іх на УНС прынятыя аднагалосна.

В. Цесакова

Карацей, улады «паблыталі берагі»: нахабна ўтылізуюць што мёртвых (змагары з нацызмам, якія нібыта падтрымалі б Лукашэнку; Уладзімір Караткевіч…), што жывых (Уладзіслаў Каташук, Вольга Цесакова…) І па-ранейшаму баяцца творчых людзей: увечары 13.02.2021 сарвалі канцэрт на турбазе пад Смалявічамі. Цяпер у палоне, сярод іншых, выдатныя рабяты з гурта «Разбітае сэрца пацана», якія ў кастрычніку 2020 г. зайгралі з Бенькай у «Шахматным дворыку» для жыхароў нашага квартала.

Павел Гарадніцкі і Дзяніс Тарасенка

Адносна добрая навіна – змена шыльды на будынку гімназіі, побач з «караткевіцкім» домам.

Было ў траўні 2020 г. і стала ў лютым 2021 г.

Не выключаю, што мясцовым уладам захацелася штось зрабіць «у гонар Караткевіча» – хаця б перакласці шыльду з адрасам на беларускую мову, калі ўжо не знайшлі сродкаў на муралы і пад. Ну, рэжым з белмовай пераносіцца неяк лепей, чым рэжым без яе, аняж лепей бы рэжым сышоў, мова засталася. Мяркую, гэтак скора і будзе: усюдыісная хлусня дадзявае прыблізна ўсім «пластам насельніцтва».

Вольф Рубінчык, г. Мінск

14.02.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 14.02.2021  19:01

Две (полу)задушенные идейки

1. Высшие курсы идиша & Институт белорусской иудаики

Вернувшись из Киева осенью 2014 г., наслушавшись харизматичных педагогов, я некоторое время «носился» с планами развития идиш-культуры в Беларуси. В конце 2014 – начале 2015 гг. пытался заинтересовать идишным колоритом «Берега» – тогда ещё ежемесячно выходившую в Минске газету Иудейского религиозного объединения… Однако у редакции не оказалось желания отжалеть на «ды шварце пинтэлах» (ну, иначе говоря, на квадратный шрифт) и десятой части газетной полосы.

Весной 2016 г. с помощью добрых людей выпустил самиздатовский двуязычный сборник Мойше Кульбака «Эйбик/Вечна». Кому-то стихи Кульбака, в том числе и в новых переводах на белорусский, пришлись по душе, но другие «чудесные люди» сделали вид, что такого издания не было, хотя его презентация не без успеха прошла в самом центре столицы.

Приятно вспомнить…

И вот ровно четыре года назад на belisrael появился мой текстик относительно возможного появления в Беларуси Высших курсов идиша… Ниже – перевод ряда фрагментов с белорусского:

*

Беларусь – несвободная страна, где число разных препятствий для самоорганизации граждан только растёт. Либерализация, о которой много вещали пропагандисты в начале 2010-х годов, оказалась пустым звуком. Характерно высказывание творческой личности, ранее не замеченной в «оппозиционности» (принимала участие в «Славянском базаре», избегала «чёрных списков»…). Светлана Бень сказала так:

Ситуация в Беларуси как-то подкосилась… Для меня всегда было загадкой, почему стал возможен Холокост? Как целый народ, обладающий сильными и мудрыми представителями, смогли в столь краткий срок взять в кольцо? Должно же было быть сопротивление! Так вот, разрабатывалась целая технология, по которой свобода отбиралась крошечными кусочками, порой непостижимыми и абсурдными. Например, появляется объявление: «Евреям запрещено покупать лук в магазине». Почему лук? Непонятно. И люди рассуждают: «Нам же не сказали идти в газовую камеру. Нам просто запретили покупать лук. Должны ли мы подняться с оружием в руках? Вроде бы не должны. У нас же семьи, дети… Ладно, купим лук в другом месте». Через неделю запрещают еще что-то. А у человека уже подрезаны перышки. Когда надо подняться с оружием в руках, у него уже нет этого оружия. Он уже не тот, кто способен сказать: «Да что вы, с ума сошли?!» Так вот, мне кажется, в Беларуси нам все время запрещают покупать какой-то лук.

Возможности для самоорганизации/осуществления амбициозных проектов таки есть, но требуют значительных ресурсов и несут в себе существенную долю риска. Нужно делать допуск на распространённый правовой нигилизм и периодические перемены настроений «наверху», из которых следуют перемены правил игры. Короче, Беларусь, как и Израиль – это край, где каждый может стать долларовым миллионером… если приедет миллиардером.

Что до белорусской иудаики, самый болезненный вопрос – «кто будет за неё платить?» Я не пророк и однозначного ответа не имею. Но на ближейшие годы следует отбросить мысль, что платить/помогать будет государство. Эта мысль имела право на жизнь в 1990-х и даже в начале 2000-х гадоў. Например, во вступительном слове к легендарной уже международной научной конференции «Еврейская культура Беларуси и её взаимодействие с белорусской и иными культурами» (Минск, май 1994) профессор филологии, зав. кафедры БГУ Вячеслав Рагойша предлагал «восстановление в Белорусском государственном университете еврейского отделения и кафедры еврейской культуры, а в Национальном научно-просветительном центре имени Ф. Скорины – еврейского сектора». Нет уже того центра им. Скорины, а опыт сотрудничества еврейских организаций с БГУ имел в ХХІ в. сомнительные последствия…

Мало чем в плане качественной подготовки прославились государственные «еврейские классы» при минской средней школе № 132, которые существуют с 1993 г. Ещё осенью 1994 г. Яков Гутман в Верховном Совете сравнивал их с «потёмкинской деревней».

На месте гипотетических заказчиков проекта «Белорусская иудаика» я бы полагал, что еврейские исследования нужны всё-таки не государству – и даже не белорусскому обществу – а самим евреям. Чтобы образованные мои соплеменники приобрели внятное представление о прошлом и будущем, а затем обновили местную «этноэлиту».

Первым шагом должно было бы стать масштабное (без «экономии на спичках») социологическое исследование еврейства Беларуси путём опроса: а) посетителей еврейских организаций; б) известных и авторитетных евреев в разных городах Беларуси. Важно выяснить спрос евреев на иудаику и делать дальнейшие шаги лишь при том условии, что этот спрос будет превышать статистическую погрешность. Иначе новый проект будет ждать судьба таких знатных «мыльных пузырей» начала ХХІ в., как «научно-просветительский центр имени Семёна Дубнова» и «академия еврейской культуры и искусства» [инициаторы – И. Герасимова, Л. Левин, Г. Левина…].

Второй шаг – учреждение частного Центра (или Высших курсов) идиша и идиш-культуры в одном из белорусских городов. Аксиома: без знания идиша невозможно никакое серьёзное изучение истории и культуры восточноевропейских (в частности, белорусских) евреев. Условие это необходимое, но само по себе недостаточное.

Курсы должны устраиваться для двух категорий учащихся:

– для молодых людей – с погружением в предмет (1-2 года интенсивного обучения языку и культуре).

– для более взрослых энерджайзеров – в виде периодических семинаров, летних школ (3-4 недели).

Понятно, преподавать будут профессионалы из разных стран (в идеале – единомышленники, которые создали бы «свивэ», т. е. свой круг), а студенты должны получать достойную стипендию – в обмен на жёсткие требования к их знаниям. Дело в том, что престиж идиша – языка, которым пренебрегали десятилетиями, в т. ч. сами евреи, – придётся поднимать почти с нуля.

Цeнтр мог бы эффективно работать в городе с довольно развитой «еврейской инфраструктурой», но не в Минске, где у студентов будут посторонние интересы, а у властей – слишком много соблазнов для вмешательства в процесс. Лучше всего для Центра подошёл бы, по-моему, Пинск с его синагогой, частной школой и активностью евреев на локальном уровне (к тому же карлин-столинский хасидизм авторитетен в мире). Не исключён и вариант с Бобруйском…

Третий шаг – некоторым слушателям и выпускникам курсов рано или поздно захочется применить свои знания. Тогда-то и придёт время для создания научно-исследовательского учреждения – условно говоря, «Института белорусской иудаики». Это мультидисциплинарное учреждение могло бы предлагать лекции, ещё лучшие, чем эта, устраивать научные конференции и экспедиции по бывшим местечкам, выпускать журнал каждые 2 или 3 месяца, а не «в годы-ряды»…

Да, указанные шаги – каждый по отдельности и все вместе – похожи на утопию, но, как говорится, «если захотите, это не будет сказкой».

*

Я указал e-mail для связи (как обычно делаю), надеясь хоть на какие-то отзывы «ответственных лиц», будь то из ИРО, «Джойнта», музея истории и культуры евреев Беларуси, или, на худой конец, от «реформистов». Какое там! Не помогло и включение текста в книгу «Выбраныя катлеты і мухі» (Минск: Шах-плюс, 2018).

Зато в том же июне 2016 г. откликнулся белорусский художник Андрей Дубинин, известный в кругах, близких к мастерской «Басталия» (а не «Бастилия», как здесь) под ником «Абрам». Здесь тоже перевод с белорусского:

Разделяю ваши мысли. Сам я белорус, но изучал язык идиш, знаю песни и стихи на нём, разговаривал раньше, сейчас нет практики, поэтому язык скукоживается. Учился вместе с реставраторами на виленских летних курсах иудаики (идиш) в 1998 и 1999 годах… Мне 53 года, свободно владею итальянским, много бываю в Италии на работах. В 90-е бывал очень часто в синагоге на ул. Кропоткина, и отъезжающие евреи оставляли мне всё, моментом ставшее ненужным – собрание сочинений Шолом-Алейхема на идише, много разных книжек, молитвенников (есть интересные женские – на идише! – мужчины молились на лошн-койдэш), пластинки с песнями Александровича и других, тфилины, талесы… Работал камерой хранения)))), это всё сейчас у меня. Спасибо! А гройсн данк! (литвацкий идиш)))

Лет семь назад один известный поэт говаривал мне: «Идиш в Беларуси умер…» Если бы не Андрей и ещё несколько человек, то сейчас я бы, наверно, с этим уже и согласился. Но почему-то хочется верить, что в той или иной форме моя идейка-2016 ещё будет реализована. Держится, а местами даже активизируется интерес к песенной идиш-культуре (что показали «Litvak Klezmer Fest» 2019 г. и отдельные записи борисовской «Жыдовачкі» 2020 г.).

2. Суд присяжных

Я не сторонник возвращения к Конституции Беларуси образца 1994 г., а вот нереализованной концепции судебно-правовой реформы, принятой Верховным Советом 1992 г., мне жаль. Её выполнение поспособствовало бы реальной демократизации судебной системы.

На днях председатель Верховного суда РБ (Валентин Сукало) высмеял ту концепцию: «Она была интересной, но во многом опережала свое время и являлась трудновыполнимой». Да, я уже в курсе, что слово «интересный» для бюрократов – почти ругательное…

Сукало-2020: «Или предлагавшийся концепцией суд присяжных. Каково обеспечить судебную коллегию присяжных из 7 — 9 человек, когда мы не могли обеспечить явку даже 2 народных заседателей? Люди не рвались выполнять эту функцию. Да и сам суд присяжных — не самая удачная и качественная форма правосудия». По-моему, «голимая отмазка». Никто же не заставлял созывать жюри присяжных ради каждого мелкого дела! Если «мы» (в смысле, не «мы», а «вы») не могли обеспечить явку и подготовку 7-9 человек, то не грош ли вам цена, «главсудья», бывший замминистра юстиции? Почему-то в США удавалось и по «12 разгневанных мужчин» собирать.

Кстати, моя тёща – библиотекарша из славного города Щучина – в своё время выполняла обязанности народного заседателя, и ей нравилось.

В какой-то момент даже А. Лукашенко склонился к реформированию суда в Беларуси. Уже не раз цитировалось обещание из предвыборной программы 2010 г.: «Будет обеспечен полноценный состязательный судебный процесс, сформирован суд присяжных…» (летом 2015 г. А. Л. признался, что «не помнит» о своём обещании). В мае 2020 г. я констатировал, что 9,5 лет не хватило для выполнения «высочайшего» обещания: «Видимо, не три года следует ждать обещанного Рыгорычем, а тридцать три».

Удивительно (на самом деле нет), что в июне 2011 г. тот же Сукало призывал соблюсти принцип народовластия путём трансформации института народных заседателей в суд присяжных: «Правда, по очень ограниченному количеству дел и только в вышестоящих судах». Видимо, тогда юрист с более чем 40-летним стажем не понимал, что суд присяжных – «не самая удачная и качественная форма». А может, некоторые просто «колеблются с линией партии»? Почему нет: особенно это характерно для бывших сотрудников ЦК КПБ…

Как бы ни было, идея, судя по недавнему интервью 78-летнего чиновника «главной газете», находится в (полу)задушенном состоянии. Реализовывать её придётся при другой власти и с другими кадрами. А сейчас у нас в столице очень душно – в прямом и переносном смыслах.

Вольф Рубинчик, г. Минск

wrubinchyk[at]gmail.com

12.06.2020

Шишкин И. И. «Перед грозой», 1884. Холст, масло 

Ещё немного о цене заявлений В. Сукало. В том же интервью он сказал, что «по последнему мировому рейтингу верховенства права белорусская система правосудия занимает лидирующее положение на постсоветском пространстве». Но заглянем в отчёт 2020 г. «World Justice Project» – инициативы, не один год публикующей мировые рейтинги. В «общем зачёте» Беларусь – на 68-м месте в мире из 128 (почему-то не все государства охвачены рейтингом). Нас опережают Эстония (10-е место), Грузия (42-е) и Казахстан (62-е). По соблюдению фундаментальных прав Синеокая вообще в хвосте… Увы, не нашёл ни одной номинации, в которой РБ занимала бы «лидирующее положение» среди постсоветских стран.

Похоже, заявление «главсудьи» – из того же разряда, что слова одного претендента на президентский пост о коронавирусной инфекции (04.06.2020): «Сегодня весь мир подтверждает, что Лукашенко оказался прав». По странному совпадению, произнёс эти слова скромный деятель с той же фамилией ¯\_(ツ)_/¯

Опубликовано 12.06.2020  22:50

Отклик (пер. с бел.)

Дорогой Вольф, спасибо Вам за тексты-размышления. Как и Вы, уже несколько лет думал о Еврейском Историческом Университете/Институте. Возможно, во многом такого же типа, как Еврейский Исторический Институт в Варшаве. Вопрос «Где?» (в Пинске или Бобруйске…), безусловно, важен. Но, думаю, следует начать с вопроса «С кем?» в разных измерениях.

То же касается и Еврейского Исторического Музея в Минске – я за Музей в здании бывшей Хоральной синагоги (кажется, и сегодня там нет соответствующего мемориального знака…) И такой же вопрос: «С кем?»

Почему так происходит, Вы понимаете-знаете не хуже меня.

Д-р Юрий Гарбинский (г. Люблин, Польша)

Добавлено 29.06.2020  21:33

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (15)

Непрыхавана слабы артыкул «Беларуская юдаіка: праблемы станаўлення і перспектывы развіцця» ад двух «цудоўных людзей» з навуковымі ступенямі даў нагоду паразважаць пра стан гэтай самай іудаікі, а ў нейкай меры – і беларускай навукі ўвогуле. Варта, вядома, акрэсліць і сцэнарыі, якія маглі б выправіць сітуацыю ва ўмовах сучаснай Беларусі.

Па-мойму, грунтавацца трэба на трох пастулатах:

  1. Энтузіясты, якія жадаюць вывучаць «яўрэйскія дысцыпліны» і пашыраць веды пра яўрэйства, у краіне пакуль ёсць, што даказваюць і публікацыі на нашым сайце (напрыклад, тут і тут).
  2. Беларусь – несвабодная краіна, дзе колькасць розных перашкод для самаарганізацыі грамадзян толькі расце. Лібералізацыя, пра якую так шмат вяшчалі прапагандысты на пачатку 2010-х гадоў, выявілася пустым гукам. Характэрна сёлетняе выказванне творчай асобы – спявачкі, паэткі, артысткі – якая раней не была заўважана ў «апазіцыйнасці» (брала ўдзел у «Славянскім базары», унікала «чорных спісаў»…). Святлана Бень выказалася так:

Сітуацыя ў Беларусі неяк пакрывілася… Для мяне заўсёды было загадкай, чаму стаў магчымы халакост? Як цэлы народ, што меў моцных і мудрых прадстаўнікоў, быў гэтак хутка ўзяты ў кальцо? Мусіў жа быць супраціў! Дык вось, распрацоўвалася тэхналогія, паводле якой свабода адбіралася малюсенькімі порцыямі, часам неспацігальнымі і абсурднымі. Напрыклад, з’яўляецца афішка: «Яўрэям забаронена купляць цыбулю ў краме». Чаму цыбулю? Незразумела. І людзі разважаюць: «Нам жа не сказалі ісці ў газавую камеру. Нам проста забаранілі купляць цыбулю. Ці павінны мы паўстаць са зброяй у руках? Быццам бы не. У нас жа сем’і, дзеці… Ладна, купім цыбулю ў іншым месцы». Праз тыдзень забараняюць яшчэ нешта. А ў чалавека ўжо падрэзаны крыльцы. Калі трэба ўзняцца са зброяй у руках, у яго ўжо няма гэтай зброі. Ён ужо не той, хто здольны сказаць: «Вы што, з глузду з’ехалі?!» Дык вось, мне здаецца, у Беларусі нам увесь час забараняюць купляць тую ці іншую цыбулю.

Уразіла, што Бенька спакваля параўноўвае лёс беларусаў з лёсам яўрэяў пры нацызме…

  1. Мажлівасці для самаарганізацыі/ажыццяўлення амбітных праектаў усё ж існуюць, але патрабуюць значных рэсурсаў і спалучаны з істотнай доляй рызыкі. Трэба рабіць допуск на пашыраны прававы нігілізм і перыядычныя змены настрояў «уверсе», з якіх вынікаюць перамены правілаў гульні. Карацей, Беларусь, як і Ізраіль – гэта край, дзе кожны можа стаць доларавым мільянерам… калі прыедзе мільярдэрам.

Калі вярнуцца да беларускай іудаікі, то найбольш балючае пытанне – «хто будзе за яе плаціць?» Я не прарок і адназначнага адказу не маю. Але ж на бліжэйшыя гады варта адкінуць думку, што плаціць/дапамагаць будзе дзяржава. Гэтая думка мела права на жыццё ў 1990-х і нават пачатку 2000-х гадоў. Напрыклад, ва ўступным слове да легендарнай ужо міжнароднай навуковай канферэнцыі «Яўрэйская культура Беларусі і яе ўзаемадзеянне з беларускай і іншымі культурамі» (Мінск, май 1994) прафесар філалогіі, загадчык кафедры БДУ Вячаслаў Рагойша прапаноўваў «аднаўленне ў Беларускім дзяржаўным універсітэце яўрэйскага аддзялення і кафедры яўрэйскай культуры, а ў Нацыянальным навукова-асветным цэнтры імя Ф. Скарыны – яўрэйскага сектара». Няма ўжо таго цэнтра імя Скарыны, а досвед супрацы яўрэйскіх суполак з БДУ меў у ХХІ ст. сумнеўныя наступствы. Міжнародны гуманітарны інстытут «імя Шагала» як адкрыўся (у 1999 г.), так і закрыўся (у 2003-2004 гг.). Засталася, праўда, кафедра з падрыхтоўкай «культуролагаў-гебраістаў», але ж і яе вага паступова зніжалася. Як прагназуе выкладчыца факультэта сацыякультурных камунікацый Ліза Кобрына ў тым жа № 4 «Маладосці», «у перспектыве не будзе размежавання на германістаў, амерыканістаў і гебраістаў… І, наколькі я разумею, дысцыпліна іўрыт будзе вывучацца толькі факультатыўна». Асабісты мой досвед зносін з нешматлікімі студэнткамі-гебраісткамі ўвосень 2007 г. (падчас семінару, які я вёў разам з перакладчыка-выкладчыкам Паўлам К.), пакінуў дзіўнае ўражанне: здалося, да нашага з Алесем Астравухам расповеду яны і не чулі пра мову ідыш. Выкладаць жа яе на факультэце, зразумела, ніхто не збіраўся і не збіраецца.

Мала чым у плане якаснай падрыхтоўкі праславіліся дзяржаўныя «яўрэйскія класы» пры мінскай сярэдняй школе № 132, якія існуюць з 1993 г. Яшчэ ўвосень 1994 г. Якаў Гутман у Вярхоўным Савеце параўноўваў іх з «пацёмкінскай вёскай». Тая самая Л. Кобрына кажа: «ведаў выпускнікоў гэтай школы хапала звычайна на адзін семестр, потым жа яны займаліся на тым узроўні, што і астатнія».

Гаваркі той факт, што міністру адукацыі днямі даручылі курыраваць… пабудову гандлёва-забаўляльнага комплекса ў Мінску. Дый цяперашняя «афіцыйная» беларуская навука – у цэлым жалю вартае відовішча. Біёлаг Валерый Верасаў нагадаў, што «ў Расіі на навуку траціцца каля 0,54% ВУП, у Беларусі каля 0,1%, у Сінгапуры — 2,15%, у Карэі — 4,15%, у Эстоніі — 2%». Ён жа перасцярог: «Спачатку нізкі ўзровень адукацыі ў краіне стане відавочным для ўсіх, а наступны этап – тэхнагенныя катастрофы». Для мяне і маіх сяброў гэты ўзровень відавочны даўно, таму я заўжды выступаў супраць будаўніцтва ў Беларусі АЭС.

Ад мізэрнага бюджэтнага «пірага» адкусваюць кавалкі пераважна адміністратары, нацэленыя на развіццё кан’юнктурных тэм. Зразумела, што сур’ёзнае даследаванне «яўрэйскіх дысцыплін» не ўпісваецца ў гэтую, з дазволу сказаць, парадыгму. Урад гатовы фінансаваць хіба што дэма-імпрэзы накшталт «Рэспубліканскага фестывалю нацыянальных культур» у Гародні. ХІ такі фэст прайшоў 4-5 чэрвеня – па завядзёнцы з удзелам яўрэйскіх суполак. Ясна, і ў такой прапагандзе «дружбы народаў» ёсць рацыянальнае зерне, аднак да навукі і адукацыі масавыя мерапрыемствы з песнямі, скокамі і раздачай мацы маюць дужа ўскоснае дачыненне.

На месцы гіпатэтычных замоўцаў праекта «Беларуская іудаіка» я б меркаваў, што яўрэйскія штудыі патрэбны ўсё ж не дзяржаве – і нават не беларускаму грамадству – а самім яўрэям. Каб адукаваныя мае супляменнікі набылі акрэсленае ўяўленне пра мінулае і будучыню, а потым абнавілі мясцовую «этнаэліту».

Першым крокам мусіла б стаць маштабнае (без «эканоміі на запалках») сацыялагічнае даследаванне яўрэйства Беларусі шляхам апытання: а) наведвальнікаў яўрэйскіх суполак; б) вядомых і аўтарытэтных яўрэяў у розных гарадах Беларусі. Важна высветліць попыт яўрэяў краіны на іудаіку і рабіць далейшыя крокі толькі пры той умове, што гэты попыт будзе перавышаць статыстычную пагрэшнасць. Іначай новы праект будзе чакаць лёс такіх вядомых бурбалак пачатку ХХІ ст., як «навукова-асветны цэнтр імя Сямёна Дубнава» ды «акадэмія яўрэйскай культуры і мастацтва».

Другі крок – заснаванне прыватнага Цэнтра (або Вышэйшых курсаў) ідыша ды ідыш-культуры ў адным з беларускіх гарадоў. Аксіёма: без ведання ідыша немагчыма ніякае сур’ёзнае вывучэнне гісторыі і культуры ўсходнееўрапейскіх (у прыватнасці, беларускіх) яўрэяў. Умова гэтая неабходная, але сама па сабе недастатковая.

Курсы маюць ладзіцца для двух катэгорый навучэнцаў:

– для маладых людзей – з пагружэннем у прадмет (1-2 гады інтэнсіўнага навучання мове і культуры).

– для энэрджайзераў больш сталага веку – у выглядзе перыядычных семінараў, летніх школ (3-4 тыдні).

Зразумела, выкладаць мусяць прафесіяналы з розных краін (у ідэале – аднадумцы, якія ўтварылі б «свівэ»), а студэнты маюць атрымліваць годную стыпендыю – у абмен на жорсткія патрабаванні да іхніх ведаў. Справа ў тым, што прэстыж ідыша – мовы, якую зневажалі дзесяцігоддзямі, у тым ліку самі яўрэі, – давядзецца ўздымаць амаль з нуля.

Цэнтр мог бы эфектыўна працаваць у горадзе з даволі развітай «яўрэйскай інфраструктурай», але не ў Мінску, дзе ў студэнтаў будуць пабочныя інтарэсы, а ва ўладаў – замнога спакусаў для ўмяшання ў працэс. Найлепш Цэнтру пасаваў бы, па-мойму, Пінск з яго сінагогай, даволі паспяховай прыватнай школай і актыўнасцю яўрэяў на лакальным узроўні (да таго ж карлін-столінскі хасідызм аўтарытэтны ў свеце). Не выключан і варыянт з Бабруйскам…

Трэці крок – некаторым слухачам і выпускнікам курсаў рана ці позна захочацца прымяніць свае веды. Тады-та і надыдзе час стварэння навукова-даследчай установы – умоўна кажучы, «Інстытута беларускай іудаікі». Гэтая шматдысцыплінарная ўстанова магла б прапаноўваць лекцыі, яшчэ лепшыя за гэтую, ладзіць навуковыя канферэнцыі і экспедыцыі па былых мястэчках, выпускаць часопіс кожныя 2 ці 3 месяцы, а не «раз на ўказ»…

Так, названыя крокі – кожны паасобку і ўсе разам – падобныя да ўтопіі, але, як той казаў, «калі захочаце, гэта не будзе казкай». У любым выпадку праект не менш рэалістычны, чым прапахлая нафталінам 30-х ідэя аднавіць у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі «асобны аддзел беларускай юдаікі і сабраць там усе выданні пра яўрэяў Беларусі, у тым ліку кнігі, часопісы, газеты на ідыш» («Маладосць», № 4, 2016, с. 109). Нацбібліятэка чацвёрты год не можа дамаляваць патрэбную рысачку на французскім надпісе ля ўвахода (з ліста першай намесніцы дырэктара ад 31.01.2013: «адміністрацыя бібліятэкі паспрабуе вырашыць гэтае пытанне з Мінскім скульптурным камбінатам»). Дый нашто «асобны аддзел», калі праз камп’ютар зараз можна заказаць па ключавых словах любое выданне, прысутнае ў каталогу?

Пакуль мае ідэі не рэалізаваны, у тутэйшых даследчыкаў, яўрэяў і неяўрэяў, вядома, ёсць шансы праявіць сябе ў супрацы з расійскім «Сэферам», украінскім Цэнтрам даследаванняў гісторыі і культуры ўсходнееўрапейскага яўрэйства (пры Кіева-Магілянскай акадэміі, якая нядаўна дэлегавала ідышыстку Наталію Рындзюк у Стоўбцы), Музеем гісторыі польскіх яўрэяў у Варшаве, ізраільскім інстытутам «Яд ва-Шэм» і г. д. Пэўную цікавасць да яўрэйскай тэматыкі выяўляе Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт харчавання, дзе многае, выглядае, трымаецца на соплях на асабістых кантактах супрацоўнікаў кафедры гуманітарных дысцыплін. Тым не менш канферэнцыя «Этнічная, моўная і культурная разнастайнасць у сучасным грамадстве» у маі 2014 г. прайшла годна. Між іншага, арганізатары (Ігар Пушкін, Юрый Бубнаў) у прадстаўленым імі дакладзе слушна заўважылі пра Беларусь: «Грамадскія арганізацыі не змаглі цалкам пазбавіцца ад жорсткай апекі з боку дзяржаўных органаў».

Як трудна мець справу з бюракратамі, паказвае і наступны штрых. У сакавіку 2016 г. падчас традыцыйнага шахматнага турніру Саюза беларускіх пісьменнікаў некаторыя яго ўдзельнікі ўхвалілі ідэю: звярнуцца ў міністэрства сувязі і інфарматызацыі, каб тое выпусціла да 120-годдзя Мойшэ Кульбака памятны канверт (не марку!). Электронны зварот адбыўся, і 31 мая намесніца міністра Наталля Гардзеенка дала папяровы (!) адказ:

У адпаведнасці з пунктам 10 Інструкцыі аб парадку вырабу і распаўсюджвання дзяржаўных і іншых знакаў паштовай аплаты Рэспублікі Беларусь, зацверджанай пастановай Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь ад 16 верасня 2008 г. № 38, выдатныя дзяржаўныя і палітычныя дзеячы, дзеячы навукі, культуры і мастацтва могуць быць адлюстраваны на дзяржаўных знаках паштовай аплаты не раней, чым праз 5 гадоў пасля смерці і да юбілеяў з дня нараджэння, якія кратны 25. Улічваючы вышэйназванае, у 2016 годзе выпусціць мастацкі канверт, прысвечаны 120-годдзю з дня нараджэння беларуска-яўрэйскага пісьменніка Кульбака Майсея Саламонавіча, не прадстаўляецца магчымым.

Малюнак на канверце не адносіцца да знакаў паштовай аплаты… Дый нават канверт з маркай да 120-годдзя Кандрата Крапівы мінсувязі выпусціла ў лютым 2016 г. Чым Кульбак горшы за Крапіву – незразумела. Творчасць Уладзіміра Караткевіча таксама зацікавіла ведамства (пад дату – у лістападзе 2015 г.), хоць на тым канверце і не пазначана, што ён выйшаў к 85-годдзю пісьменніка.

Прасцей за ўсё было б закінуць адказным работнікам міністэрства антысемітызм або «этнацэнтрызм», але ж не выпадае: сёлета яны ўспомнілі Натана Воранава, летась – Восіпа Цадкіна, Хаіма Суціна і інш. мастакоў, яшчэ раней – нацлідэраў Ізраіля… Можа – разанем лязом Окама – проста тупізм? 🙂

Вольф Рубінчык, г. Мінск

12.06.2016

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 12 чэрвеня 2016 18:57

Водгук мастака Андрэя Дубініна (13.06.2016)

Падзяляю думкі, прачытаныя ў лісьце “Катлеты & мухі”. Сам я беларус, але вучыў мову йідыш, ведаю сьпевы і вершы на ёй, размаўляў раней, зараз німа практыкі, таму мова скукожваецца. Вучыўся разам з рэстаўратарамі на летніках іудаікі (йідыш) у Вільні ў 1998 і 1999 гадах, курсы ўзначальвалі Довід Кац і Ёйсэф Берлэр. Мне 53 гады, свабодна валодаю італьянскай, шмат часу бываю ў Італіі на працы. У 90-ыя бываў вельмі часта ў сінагозе на Крапоткіна, і ад’язжаючыя габрэі пакідалі мне ўсё, стаўшае ў момант непатрэбным – збор твораў Шолэм-Алэйхэма на йідыш, багата розных кніжак, слоўнікаў і малітоўнікаў (ёсьць цікавыя жаночыя – на йідыш! – мужчыны маліліся на лошн-койдэш), плыткі са сьпевамі Александровіча і іншых, тфіліны, талесы… Працаваў камерай захоўваньня)))), гэта ўсё зараз у мяне. Дзякуй! А гройсн данк! (літвацкі йідыш)))

13.06.2016 18:45