Tag Archives: Вольф Рубинчик.

В. Рубинчик. АНАТОМИЯ ФЕЙКОВ-II

Предыдущий мой текст о фейках собрал в «империи Цукерберга», куда меня упорно тянут доброжелатели, cемь лайков и удостоился одного перепоста – это, несомненно, успех 🙂 А если чуть серьёзнее, то тема сейчас не самая востребованная. Многие наши сограждане не видят связи между фальсификациями в гуманитарной сфере и полнотой своего кошелька (или балансом кредитной карточки). Я – вижу, потому предлагаю ещё один выпуск.

1. И снова «троцкие» цитаты…

Так совпало, что первая часть моих заметок, где был упомянут Лев Троцкий, вышла в годовщину смерти этого революционера. На постсоветском пространстве он время от времени «попадает под молотки» – на «Иудушку» Троцкого валят всё, что под рукой (как будто мало было у Льва собственных блох грехов, и как будто он не покинул Советский Союз в 1929 г., за 7 лет до «большого террора» и за 11 лет до смерти).

Вот есть в РФ интернет-телеканал «Царьград ТВ», которые каталогизировал «русофобов» на основе неизвестно откуда взятых цитат, зачастую даже не касавшихся «национальных проблем». В принципе, это всё, что нужно о нём знать, но!..

Живёт в Минске обладатель степени доктора философских наук Лев Криштапович, заведующий сайтом «Телескоп». Нередко ссылается на «Царьград», и всё бы ничего, но материал 23.08.2019 – как-то «ниже плинтуса». Перепечатав его без комментариев, Криштапович взял на себя ответственность, например, за это:

Для Троцкого человеческие массы представлялись лишь как «злые бесхвостые обезьяны, именуемые людьми» (Троцкий. Моя жизнь. Берлин, 1930). Относясь столь «любовно» к подавляющему большинству населения России, он с помощью террора старался заставить покорённое население выполнять революционную волю… Можно ли поверить, что когда-то в будущем он перевёл бы крестьян из разряда «злых бесхвостых обезьян» в разряд полновесных граждан?

Подтасовка в стиле В. Бегуна – слова Троцкого реальные, но значат иное… Обратимся к оригиналу «Моей жизни» – в главе ХХХIV «Поезд» найдём такое рассуждение:

До тех пор, пока гордые своей техникой, злые бесхвостые обезьяны, именуемые людьми, будут строить армии и воевать, командование будет ставить солдат между возможной смертью впереди и неизбежной смертью позади.

Очевидно же, что «массы», тем более крестьянские, по своей инициативе не строят армию: она строится из них. Со «злыми обезьянами» сравнивалась воинственная верхушка государств, за которыми наблюдал Троцкий в 1910-х гг. Та верхушка, что была готова отправить (и отправляла) миллионы зависевших от них людей на смерть.

Далее автор «Царьграда» утверждает:

Троцкий очень переживал, что Германия навалилась в 1914 году на Францию, а не на Российскую Империю. «Нынешняя война, — с искренней печалью пишет Троцкий, — в первую голову означала разгром Бельгии; что главные силы Германии обрушились не на царизм, а на республиканскую Францию».

Вот как было в оригинале («Война и Интернационал», 1914):

Но самая аналогия между нынешней войной и войною 1870-го года является до последней степени плоской и фальшивой. Оставим в стороне все международные условия. Забудем, что нынешняя война в первую голову означала разгром Бельгии; что главные силы Германии обрушились не на царизм, а на республиканскую Францию; забудем, что исходным пунктом войны было стремление раздавить Сербию, а одной из целей войны является упрочение самого реакционного в Европе государственного образования, Австро-Венгрии.

Не заметил я здесь никакой «искренней печали», тем более – желания руками Германии уничтожить Российскую империю. И в этом случае цитата сама по себе не фейковая (хотя и обрезано «Забудем, что…», ввиду чего смысл меняется), однако вывод сфальсифицирован.

Пожалуй, приведенного достаточно, чтобы понять, какую «качественную общественно-политическую аналитику» предлагает «астрономический» портал под руководством 70-летнего профессора, «сотрудника кафедры политологии» в БГУ. Из той же «оперы» – заголовок на «Телескопе»: «Как белорусская газета «Новы Час» оправдывает нацизм» (04.09.2019). Спойлер: не оправдывает.

2. И снова тот же клан…

Я не то чтобы против «трудовых династий», но изучение разнообразного наследия И. П. Шамякина его дочерью Алесей в стенах Академии наук приводило к неожиданным – мягко говоря, неакадемическим результатам. Старшая дочь, Татьяна Ивановна, – не кандидат филологических наук, а целый доктор. Много лет служит в Белгосуниверситете, чем немало гордится; была и заведующей кафедрой на филологическом факультете. В 2010-х годах Т. Шамякина выпустила воспоминания «Как жила элита при социализме». Остановлюсь тут на эпизоде 2-й их части, вышедшей с кокетливым подзаголовком «Более чем субъективные мемуары» (журнал «Нёман», № 11/2018). Понятно, что это не научная работа, но и в ней прослеживаются своеобразные приёмы автора, разбор которых небесполезен. По-белорусски они разбирались в июле 2019 г.

Т. Шамякина пишет: «Период “борьбы с космополитизмом” можно считать нарушением баланса, реваншем за “дело Ганина” (да и убийства С. Есенина, как сейчас уже доказано) и “дело славистов”. Впрочем, пострадавшие отделались легким испугом — “никого ведь из критиков-космополитов не расстреляли и в лагеря не сослали. Даже из Союза писателей никого не исключили” (Ст. Куняев)». А перед этим cотрудница БГУ дала и «политологическое» объяснение: «В то время сложился такой политический момент, когда антипатриотические силы осмелели и решили провести “разведку боем” по разрушению основ социализма. Да только руководители Союза писателей их переиграли» (с. 158).

Итак, если я правильно понял мысль Т. Шамякиной – а понять её немудрено – ничего особенного после января 1949 г. не произошло: патриоты дали отпор театральным критикам, рецензии которых «поражали злобностью и непримиримостью» (собственно, лексика мемуаристки недалеко ушла от той самой «правдинской» статьи 28.01.1949: «Шипя и злобствуя, пытаясь создать некое литературное подполье, они охаивали все лучшее, что появлялось в советской драматургии»). Отпор был в целом корректный, а если и произошло некое «нарушение баланса», то пострадавшие сами виноваты: нечего было в 1925 г. Есенина убивать! (Чуть утрирую.)

В результате кампаний против «космополитов» и «буржуазных националистов» в СССР конца 1940-х – начала 1950-х литературных работников не просто лишали должностей и членства в творческих союзах, но и отправляли за решётку. Даже отец Т. Ш., член ЦК КПБ, не отличавшийся чрезмерным гуманизмом, заметил в своём дневнике (25.10.1990): «Не посадили никого, кроме человек пятерых еврейских писателей во время борьбы с космополитизмом, кстати, тех, кто меньше всего критиковал наши недостатки» (Шамякін І. П., «Роздум на апошнім перагоне», Минск, 1998). Из очерков Григория Релеса «Праз скрыжаваны агонь» (журнал «Полымя», № 8, 1995) и «Судьба когорты» (книга Релеса «В краю светлых берёз», Минск, 1997) можно узнать, о ком речь: о Гирше Каменецком, Айзике Платнере и некоторых других. Тюрьма и лагерь подорвали здоровье Каменецкого, арестованного в июне 1949 г., и вскоре после освобождения он умер. Это было в апреле 1957 г., на 62-м году. Не думаю, что долгие годы заключения продлили жизнь А. Платнеру (1895–1961), М. Тейфу (1904–1966)… О судьбе этих литераторов кратко рассказано и в справочниках, том же биобиблиографическом словаре «Беларускія пісьменнікі».

 

Г. Каменецкий, А. Платнер, М. Тейф. Фото с rosenbloom.info и из википедии.

Допустим – я всё пытаюсь отыскать «смягчающие обстоятельства» – Татьяна Шамякина рассуждала о жителях РСФСР, а не БССР, имея в виду лишь первые месяцы гонений на «космополитов». Но и в этом случае цинизм утверждения «пострадавшие отделались легким испугом» зашкаливает: так, заместитель худрука московского еврейского театра (ГОСЕТа) Иоганн Альтман в 1949 г. «был обвинён в антипатриотической деятельности и по требованию А. А. Фадеева отстранён от работы, исключён из Союза писателей СССР и из партии, и в конце концов арестован» (википедия). Подобно Г. Каменецкому, И. Альтман умер почти сразу после освобождения: в феврале 1955 г., не дожив и до 55.

А теперь – барабанная дробь: у С. Куняева, на которого Т. Шамякина ссылается, сказано было так: «Даже из Союза писателей никого не исключили, кроме старого партидеолога Альтмана». Т. е. доктор наук сфальсифицировала тезис своего же тенденциозного «авторитета», поставив точку после «никого не исключили».

3. А так было можно?…

Для разнообразия сошлюсь и на российский пример. Речь пойдёт о распространении фейка в интернете – на первый взгляд, рядовой случай, но он чем-то зацепил меня. Возможно, тем, что распространитель, по идее, является одним из ключевых популяризаторов исторических знаний не только в России, но и на постсоветском пространстве… Сей популяризатор – главный редактор журнала «Дилетант» Виталий Дымарский.

Вот такой был у него пост 23.08.2019 – в духе «А власти скрывали…»:

Читатели затребовали доказательств того, что продемонстрированный плакат действительно выпускался в 1940 году (ни о планах СССР вместе с немецкими лётчиками бомбить Британию в том году, ни тем более о реальных совместных бомбардировках науке не известно). Почти сразу же заподозрили, что В. Дымарский разместил на своей странице переделку плаката Кукрыниксов 1941 г., переработанного в 1944 г. и в том же году дополненного рифмованными строками авторства Самуила Маршака…

Правильно заподозрили: переделка, где вместо Берлина фигурирует «Лондон», а вместо «фашистской Германии» – «имперская Британия», уже несколько лет гуляет по сети.

У Виталия Дымарского была возможность признать свою ошибку, как это сделал Виктор Шендерович, перепечатавший пост с «имперской Британией», но вскоре удаливший его. Увы, В. Дымарский занял иную позицию: «Итак, плакат. Фейк, говорите? Но фейк — это информационный продукт, в котором отсутствует правдивая информация. Авторы же помещенного плаката перерисовали (спародировали) Кукрыниксов, поместив в их форму содержание, ПОЛНОСТЬЮ соответствующее тогдашней внешней политике СССР» (24.08.2019).

От договора о ненападении между Германией и Советским Союзом, заключённого в августе 1939 г., и от его секретного протокола я не в восторге. Но следует признать, что подписанные документы не сгладили всех противоречий между Гитлером и Сталиным, и последний не шёл в фарватере первого. Сталин был кем угодно, но не идиотом, готовым отправить лётчиков за моря на помощь условному «союзнику» в то время, когда у СССР были большие проблемы с пограничными территориями (антибританская риторика в прессе и помощь самолётами – «две большие разницы»). Т. е. «пародия» не соответствует и «внешней политике СССР» образца 1940 года.

Как ни печально, вынужден согласиться с незнакомым мне Павлом Трубаевым: «Проблема поста и его автора не в том, что выложен фейк. Со всеми такое бывает. Проблема в неумении признать свою дурость и удалить пост, чтобы не позориться. Ещё печальней, что это главред “исторического” журнала. В общем, хорошо продемонстрирована степень критического мышления и объективности» (25.08.2019).

«Знатные фейкоробы» нашего времени

* * *

В прошлый раз я упомянул три приёма, употребляемых при создании «наукообразных» фейков. Сейчас – ещё три:

4) Вырывание цитаты из контекста с навязчивым домысливанием того, что хотел сказать автор (Резюмируя, «дедушка старый…» – а лучше слегка перефразирую: «Троцкий в могиле, ему всё равно»).

5) «Обрезание» цитат «на самом интересном месте». Этим грешила, конечно же, не только Т. И. Шамякина; в книге «Многоликая Каисса» (Москва, 1989) Г. Александрович и Е. Столяр привели анекдот о шахматной федерации ФРГ, которая много лет пыталась добиться от министерства финансов признания шахмат «полезным видом спорта, имеющим воспитательное значение». Наконец, в 1982 году признание было получено, и решающим аргументом явилась цитата из письма прусского короля Фридриха II: «шахматы воспитывают склонность к самостоятельному мышлению». Но конец фразы федерация опустила, а он гласил: «…посему не следует их поощрять». 🙂

6) Распускание слухов о «тайном источнике знаний» – например, об архиве, где находится «чудо-документ». Ежели мыльный пузырь лопнет (поскольку документ или не находится, или оказывается не таким уж чудесным), можно сделать вид, что всё так и было задумано, пригласив аудиторию полюбоваться красотой игры 😉

Вольф Рубинчик

г. Минск, 06.09.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 06.09.2019  18:17

Гутарка з Паўлам Касцюкевічам (2)

(канцоўка; пачатак тут)

– У Мінску праз тваё грамадзянства бываюць турботы?

– Пакуль што не было, але… Калі ў гасцініцах іншых гарадоў дастаеш ізраільскі пашпарт, то адразу нахлынае. Думаеш, што трэба неяк не так сябе паводзіць, трэба качаць правы, патрабаваць сабе найлепшы нумар 🙂

– Не абеларусіўся ты як след – відаць, мала вышыванак знасіў… А тутэйшай палітыкай цікавішся?

– Тут ёсць адзін палітык – палітыкі няма.

– Ну, можа, за апошнія 10 гадоў нейкае новае пакаленне падрасло?

– Я вось думаў нядаўна пра мясцовую моладзь – яна апалітычная зусім.

Катэгарычны ты… Не бярэм далёкі 2010 год, але ў 2017 г. на «недармаедскія пратэсты» шмат моладзі выходзіла, сам бачыў.

– Мабыць, набліжаецца старасць. Здаецца, раней усё было больш яскрава, усе выходзілі 🙂

– Табе ж толькі 40 гадоў споўнілася. Якога чысла, дарэчы?

– 24 траўня, у дзень нараджэння кірыліцы. Востра адчуваю гэтую дату – так, паводле яўрэйскіх традыцый, яшчэ далёка да паловы жыццёвага тэрміну, але мы жывем не ў эпоху прарокаў, арыентуемся на рэальнае жыццё. У 40 год трэба ўжо неяк інакш ставіць ступак, каб на спуск ісці. Іншае адчуванне жыцця – «няма таго, што раньш было».

– Па-мойму, за 11 год у Беларусі ты нямалага дабіўся. Свае найбольшыя дасягненні назавеш?

– Здаецца, што мала чаго дабіўся, хочацца большага.

ОК, спытаюся іначай. Колькі ты кніжак выпусціў?

– Штук 10 – сваіх і з перакладамі. Сваіх чатыры: «Зборная РБ па негалоўных відах спорту», «План Бабарозы», «Бульба ў райскім садзе», «Душпастарскія спатканні для дачнікаў». Ага, і «Блог Усяслава Чарадзея» – пяць. Пераклады: «Аўтаспынам па Галактыцы», «Бойня № 5», дзве керэтаўскія кніжкі, Вайля кніжка… Зараз у Логвінава выходзіць пераклад «Трое ў чоўне» Джэрома К. Джэрома. І перакладаю з іўрыта «Беньяміна Трэцяга» Мендэле Мойхер-Сфорыма.

«Рэчавыя доказы» ад П. К.

– Што з названага для цябе самае дарагое?

– «Бабароза», канешне. Вельмі важная кніжка, у ёй я скокнуў вышэй за пупок – баюся, што гэткага скачка не паўтару. Пісаў чатыры гады.

Сапраўды, адчуваецца, што ў яе многа ўкладзена, асабліва спадабаліся развагі пра каўтун. У Кульбака была зельманіяда, у цябе – каўтуніяда… Я нават паспрабаваў наведаць kautun.by 🙂

– Каўтун ратаваў кнігу ў апошні момант. Усё пісалася доўга, марудна, але не было «цэнтральнага цвіка». За некалькі дзён дапісаў фрагмент – абсалютную пародыю на «Горад Сонца» і «партызанаў» Артура Клінава. Да «Горада Сонца» прэтэнзій не маю, але хацелася спарадзіраваць той дыскурс і «канцэпцыю партызана».

– Не згаджаешся з тым, што беларусы – культурныя партызаны?

– Адкажу словамі з купалаўскіх «Тутэйшых»: «усё гэта як бы так і як бы не так». «Партызанская» канцэпцыя трохі смешная, камедная. Час прайшоў, трэба новыя канцэпцыі нараджаць – больш сур’ёзныя 😉

– А на чым можа (ці мусіць) грунтавацца новая канцэпцыя беларускасці?

– Пераходзячы да «Беньяміна Трэцяга», якога зараз перакладаю, – з гэтага твора вынікае канцэпцыя гета, якое было тут у ХІХ стагоддзі. Было вялікае гета, але не на адзін народ, а на два: на габрэяў і беларусаў. Рэзервацыя памерам у цэлую краіну – мабыць, адна з самых вялікіх у Еўропе. Тут і трэба ўсё шукаць, усе карані…

– Дапусцім, Беларусь была калоніяй, і што далей? Ідэя дэкаланізацыі? Дык яна не новая. І як бы ты люду паспалітаму патлумачыў, што рабіць? Проста выйсці з гета, стаць свабоднымі людзьмі?

– Так, свабоднымі, але я не ведаю, як гэта можна патлумачыць людзям, якія лічаць сябе пераможцамі ў Другой Сусветнай. Беларусь перамагла? Яна была ахвярай той вайны, а выпінаецца пастаянна пераможніцтва.

Кідаешся ў другую крайнасць. Ясна, што была ахвярай, але ясна і тое, што перамагла (разам з іншымі). Прапануеш перасунуць акцэнт на тое, што мы былі ахвярамі? Але ж гэта «вечны плач», з якога наўрад ці што канструктыўнае выйдзе.

– Прынамсі трэба прызнаць, што ў гета «адбівалі галаву», то бок не дазвалялі сваёй адукацыі. Абмяжоўвалася мабільнасць: ты мог пераехаць у горад, толькі памяняўшы сябе. Вядома, «адсяканне галавы» адбывалася па-рознаму ў габрэяў і беларусаў.

У любым разе тое, пра што ты кажаш, мела месца 150-200 гадоў таму. Няўжо ў мінулым cтагоддзі ўсё засталося, як у пазамінулым?

– Палову савецкага часу гета ў розных формах існавала – «не забалуеш». Першы кіраўнік Беларусі з мясцовых быў Мазураў (з 1950-х гадоў), усе ранейшыя кіраўнікі былі сюды прысланыя…

– З даваенных кіраўнікоў згадваецца беларус Шаранговіч, але гэта не так істотна. Былі тутэйшыя, мо нават горшыя за прысланых…

– Дык і пра Кубэ хтосьці кажа, што ён думаў пра Беларусь! А калі сур’ёзна, то Беларусь падпарадкоўвалася імперыі: гэтыя тэрыторыі максімальна выкарыстоўваліся. «Як зручна, так і зробім» – ва ўсім, і ў культурніцкім будаўніцтве, і ў эканамічным…

– Добра, не будзем замахвацца на глабальныя абагульненні. Вакол чаго можа зараз будавацца ідэнтычнасць беларускіх яўрэяў?

– Уявім сабе сучаснага беларускага габрэя. Яго ўнукі ў Амерыцы, дзеці ў Ізраілі, сам ён на чамаданах. Нават калі ён вырашыў жыць тут, ён глядзіць RTVI («рускае міжнароднае тэлебачанне»). Часу на беларускую культуру ў яго няма…

– Ты скептычна пазіраеш на мясцовыя яўрэйскія суполкі?

– Так, і гэта адно з вялікіх расчараванняў апошніх дзесяці гадоў – габрэйская супольнасць вельмі скіраваная на… Ну, па-першае, на дабрачыннасць. Гэта добра, але дапамога ідзе з замежжа (хаця і з Беларусі таксама). Па-другое, на апрацоўку тэмаў, якія важныя, але да сённяшняга дня не маюць дачынення. Канкрэтна, хопіць апяваць мястэчка. Жыццё ў мястэчку было вельмі цяжкім, дэпрэсіўным жыццём у рэзервацыі – давайце пра гэта пагаворым!

– Хіба нехта гэтак ужо апявае? Хаця, вядома, ёсць пэўная апалагетыка… пра што я пісаў яшчэ ў пачатку 2000-х гг.

– Апяваюць. Апрача таго, назіраю, як канцэпт ідэальнага жыцця ў мястэчку пераносіцца на БССР, дзе ўсё нібыта было гарманічна… Гісторыя беларускіх габрэяў цікавая і размаітая, але ў Беларусі ўсё зводзіцца да канцэптаў штэтла і Галакосту.

Зараз беларусы пачалі даведвацца пра сваю габрэйскую спадчыну, столькі з’явілася даследаванняў – той жа Іны Соркінай… Істэрыя (у добрым сэнсе), звязаная з Кульбакам, – гэта ж выдатна! А габрэйскія суполкі дыхаюць роўна.

– Усё ж на Кульбака звяртае ўвагу і тутэйшы яўрэйскі афіцыёз – газета «Авив», часопіс «Мишпоха» (праўда, рэдактар «Мишпохи» па-дурному паблытаў парадак літар у ідышных словах, і Юлій Марголін у яго «Юрий»)… Не забываюць і Мендэле – калі год таму адкрывалі дошку ў Капылі, была там і дэлегацыя «афіцыйных яўрэяў». Можа, ты крыўдуеш на тое, што беларускія яўрэі не чытаюць твае кнігі?

– Можа быць… Але я бачу, што «лыжы» навостраны на пераезд: «Не я пераеду, дык мае дзеці або ўнукі пераедуць». Такі чамаданны настрой. З іншага боку, беларускія яўрэі бачаць свет разгорнута – няма атэістычнага ўспрымання, маўляў, на мне ўсё сканчаецца. Прыглядаюцца да Трампа, да Ізраіля… Насуперак усім тэорыям, паводле якіх людзі схільныя жыць «тут і цяпер».

– Але многія беларускія яўрэі цешацца жыццём і не зацыклены на мінуўшчыне (дый будучыні). Узяць тыя ж «Дні яўрэйскай культуры» ў Мінску…

– Ну, магчыма, гэта мой асабісты плач па кніжнай культуры. Ад беларускай публікі мне ўвага перападае – кніжкі чытаюцца, глядзяцца… Ад габрэйскай – амаль не перападае.

– Якія літаратурныя прэміі ты атрымаў?

– У 2012 годзе – прэмію Ежы Гедройца за «Зборную РБ па негалоўных відах спорту», а сёлета – «Празрыстага Эола» за пераклады Узі Вайля.

– Падзеі 2012 г. шмат абмяркоўвалі, у тым ліку і ў сувязі са скандальчыкам вакол прысуджэння. А сёлета былі мітрэнгі?

– Макс Шчур, заснавальнік «Эола», у прынцыпе, чалавек скандальны, але гэтым разам ён чамусьці быў сама лагоднасць. Выдаў прэмію пятнаццаці літаратарам, і для скандалаў проста глебы не было.

Эолы самыя настаяшчыя

Пазюкаем пра «Беньяміна Трэцяга». Чаму ты ўзяўся перакладаць Мендэле, і чаму менавіта гэты твор?

– Я думаю, гэтае перастварэнне ўваходзіць у мае абавязкі. Твор даўно ўжо напрошваўся, з Баршчэўскім пра яго гаварылі…

– Няўжо з Янам? 🙂

– Твор такі патрапляе ў раздзел «Беларуская літаратура не па-беларуску», дзе фігуруе імя Яна Баршчэўскага, але размаўляў з Лявонам. Ён, бадай, апошні адраджэнец, які лічыць, што трэба ўсе асноўныя прабелы закрыць. Я так не лічу, але неперакладзены Мендэле – з тых прабелаў, якія закрыць неабходна. Гэта частка беларускай літаратуры, напісаная на ідышы і іўрыце.

– Я даўно ў курсе тваёй пазіцыі: «Літаратура, якая не ўзбагачаецца перакладамі, паступова робіцца правінцыйнай і вымірае» (2011 г.). А да цябе Мендэле Мойхер-Сфорыма перакладалі на беларускую?

– Пошукі ў сеціве паказалі, што ніхто толкам не перакладаў… На ўкраінскую пераклад ёсць, выйшаў у час «справы ўрачоў», і там усе ізраільцы ў тэксце заменены на «чырвонатворых габрэяў». Гэта асобная цікавая тэма – як былі прыбраны ўсе мудрасці біблійныя, зроблены з іх местачковыя мудрасці.

– Ты ставіш сабе за мэту зрабіць поўны, найбольш адэкватны пераклад?

– У мяне складаная задача, таму што Мендэле сам гуляўся з іўрыцкай версіяй – фактычна, перапісваў сам сябе… Выбраў быў спярша ідыш, зарабіў сабе славу, а іўрыт – гэта была для яго такая забаўка.

– Па-мойму, наадварот: ён пачаў пісаць на старажытнаяўрэйскай, потым ужо перайшоў на ідыш

– Ён эксперыментаваў, але калі зразумеў, што патрэбны нейкі «выхлап», выбраў ідыш, каб кніжкі пайшлі ў народ. Але ўсе літаратары ў той час адчувалі «непаўнавартаснасць» ідыша, і ў прадмове да «Беньяміна Трэцяга» сказана прыкладна так: «Добра было б, вядома, выдаць кнігу на іўрыце, але напісаў я на ідышы». І вось праз 30 гадоў ён спраўдзіў мару, выдаў іўрыцкую версію. Яе чыталі людзі, якія ўжо прачыталі кнігу на ідышы, г. зн. аўтар гуляўся і са сваім чытачом. У гэтым выданні шмат павыразана, зроблена больш універсалісцкіх высноваў пра яўрэйскую душу, менш местачковасці (дарэчы, думаю, што некаторыя жарты дарэмна выкінуты)…

– Аёй, няўжо ты параўноўваў іўрыцкі варыянт з ідышным?

– Ідышам, на жаль, не валодаю. Глядзеў даволі дакладны (так, прынамсі, я чытаў у навуковай літаратуры) польскі пераклад з ідыша, таму што ўкраінская і руская версіі – вельмі спецыфічныя. Ды насамрэч і выданняў на ідышы было тры, і яны розніліся даволі моцна… Карацей, я вывучаў пытанне. А наконт адэкватнасці – не ведаю, можа, ён і не адэкватны. Мяркую, што гэта мусіць быць антыкаланіяльны пераклад, з гэтага ўсё вынікае. Таму што ў Мендэле – падарожжа людзей, якія ідуць у Святую Зямлю, а патрапляюць у каменны мех казармы.

Мендэле любіў Танах, і насуперак тагачаснай модзе аддаваў яму перавагу перад Талмудам. Праблема ў тым, што многіх слоў у Танаху не было, і пісьменнік быў вымушаны даваць апісанне замест паняцця. Напрыклад, там, дзе гаворыцца пра раску або цвіль на вадзе, ён ужывае спалучэнне «штосьці зялёнае».

– І ты перакананы, што пераклад класіка яўрэйскай літаратуры варта асучасніць, даўшы волю перакладчыку? У тваім перакладзе гаворыцца пра Беньямінаву «фрустрацыю», а ці ёсць гэтае слова  ў арыгінале?

– Няма, канешне… Але пасля «няволі», доўгага падпарадкавання іўрыцкім аўтарам (што б ні казалі, там не мой стыль, а стыль Этгара Керэта, Узі Вайля і інш.), лічу магчымым паэксперыментаваць. Ну, слухай, Танах жа таксама перакладалі па-рознаму!

Часам, канешне, «прачынаешся» і ўсведамляеш, што італьянская прымаўка «перакладчык – хлус» мае пад сабой грунт. Тады я пачынаю нешта адкручваць назад.

Пераклаў ужо ўсю кнігу?

– Збольшага… Спадзяюся, выйдзе налета. Бачыш, па ўсіх паказніках гэта твор беларускі, хаця яго спрабуюць паказаць, што ён больш украінскі… І аўтар падае свайго героя («Мендэле-кнігар» – гэта ж не ён сам, гэта яго апавядальнік!) хутчэй як хасіда, чым як міснагеда, а хасідызм быў больш пашыраны сярод украінскіх габрэяў. Мне здаецца, аўтар хацеў спадабацца шырэйшай публіцы: не толькі беларускай і ўкраінскай, а і расійскай.

– Хасідскія матывы лёгка вытлумачыць, бо ў юнацтве Мендэле (тады яшчэ Шолем-Якаў) меў стасункі з хасідамі. Пра гэта сведчыць яго аўтабіяграфічная аповесць «Шлойме, сын рэба Хаіма» (герой выпраўляецца з «міснагедскага» Капыля ў Цімкавічы, дзе знаёміцца з хасідскім светам, пераймае пэўныя яго звычкі)…

– У той жа час аўтар выступае і супраць тых, і супраць гэтых – ён хутчэй займае пазіцыю маскіля, яўрэйскага асветніка (і нечым нагадвае нямецкага габрэя). Апавядальнік жа, яго альтэр эга – не зусім маскіль; адбываецца гэткае раздваенне ў аповедзе.

Я здагадаўся, чаму ты выбраў Мендэле – не толькі таму, што зямляк, а і таму, што ён блізкі да Гаскалы, асветніцтва. У цябе таксама ёсць гэтая жылка – прасвятляць тутэйшы люд. Нездарма ж ты чытаў лекцыі пра ізраільскую літаратуру ў БДУ і ў Беларускім калегіуме…

– Дык у многіх яна ёсць, а разам з тым… Чытаю зараз Алеся Бяляцкага пра адраджэнцаў 1980-х. Гэта выдатныя людзі, але, па-мойму, усё ўжо скончылася ў 1960-х – увесь нацыянальны рух. Потым было нейкае культурнае кола, сябраў якога не выпускалі на шырокі разлог і туды асабліва нікога не пускалі. Прыйшлі адраджэнцы, і як яны сябе паводзілі? Быццам бы дваццатага стагоддзя і не было. Сказалі, што народ трошкі русіфікаваны, але ў прынцыпе, нічога не забыў. Насамрэч жа ўсё было скончана, і ў габрэяў таксама (ну, у 1970-х дакладна).

– Зноў незразумелы песімізм…

– А можа, размаўляючы з табою, абкатваю прадмову да Мендэле Мойхер-Сфорыма 🙂

– Давай лепш да тваёй біяграфіі звернемся. Ну, прыехаў ты сюды ў 2008 г., паставіў сабе звышзадачу (умоўна – абнавіць беларускую літаратуру пры дапамозе ізраільскіх аўтараў)… Ці не ставіў?

– Такая звышзадача была, аднак, калі я абзавёўся сям’ёй (ажаніўся з Марыйкай Мартысевіч у 2011 г., потым нарадзіліся Сымон і Лявон), то стаў больш меркантыльным. Больш думаю пра сваё, менш – пра Гаскалу 🙂

Павел і яго жонка, Марыя Мартысевіч, у вобразах міжваенных беларускіх кантрабандыстаў. Фота адсюль

– Мяркуеш, Джэром К. Джэром і Мендэле па-беларуску будуць прадавацца? Адна наша былая суайчынніца, выпускніца журфака БДУ 1964 г., мяркуе: няма чаго перакладаць на беларускую тое, што ўжо выходзіла па-руску. Экзатычнае меркаванне, але тым не меней…

– Ну, паціху ўсё прадаецца. «Аўтаспынам па галактыцы» Дугласа Адамса – паспяховая кніжка, недзе 1000 асобнікаў прадалася. А самы паспяховы быў першы Керэт («Кіроўца аўтобуса, які хацеў стаць Богам»). Тады, у канцы 2000-х, і час быў іншы, і дапамога пасольства Ізраіля… Другая кніжка, выдадзеная ў Мінску гады 4 таму («Раптам стук у дзверы»), пайшла не так добра, хоць Керэт застаўся Керэтам.

Пасольства ўжо не ладзіла прэзентацыю гэтага зборніка ў Ізраільскім цэнтры?

– Разумееш, зараз жа фактычна няма пасольства Ізраіля, ёсць толькі адзін дыпламат. Мусіць быць аташэ па культуры, куча іншых людзей. Калі ёсць аташэ, ён хоцькі-няхоцькі адказвае за літаратуру. А калі адзін чалавек за ўсіх працуе, што гэта за работа?

– Таму, відаць, сёлета не дужа атрымалася выстава ізраільскіх дасягненняў на мінскім кніжным кірмашы

– Так, там быў проста правал. Кнігі павінны неяк цыркуляваць між чытачамі, пераходзіць ва ўласнасць чытачоў. Мусяць адбывацца сустрэчы… усё-такі 50 тысяч адукаваных беларусаў наведваюць гэты кірмаш.

– Можа, зноў-такі ўсё прасцей: цябе не запрасілі, таму і кляймуеш выставу?

– Усё можа быць 🙂 У мяне мама так і лічыць: усё зводзіцца да асабістага…

Я так не лічу, але думка пашыраная… А скажы, што табе перашкодзіла выпусціць іўрыт-беларускі слоўнік, анансаваны гадоў 12 таму?

– Ён напалову гатовы, ды час папяровых слоўнікаў мінуў… Паглядзеў на Алеся Астравуха з яго працай – і зразумеў, што папяровы я не агораю. Зараз думаю выдаць іўрыт-беларускі слоўнік у электронным выглядзе – не проста на нейкім сайце (ужо і час сайтаў прайшоў), а мабыць, на адмысловым, хіба на slounik.org. Але наконт затрымкі маеш рацыю – няма мне апраўданняў!

– Лічу, што якраз слоўнікі варта выдаваць на паперы, няхай абмежаваным накладам. Нават дзіўна, што ты прадстаўляеш кнігарню, куды людзі заходзяць, нешта купляюць (у тым ліку і Астравухаў ідыш-беларускі слоўнік), і будзеш казаць, што час паперы мінуў.

– Як бы ні было, іўрыт-беларускі слоўнік я дараблю. Гэта мой абавязак, як і пераклад Мендэле.

– Зараз мы павольна крочым ад дома-музея РСДРП да дома Касцюкевічаў, што на вуліцы Чарнышэўскага (завітаўшы да бронзавага Макса Горкага). Сам як мяркуеш: добра ты папрацаваў у гэтыя 11 гадоў? Якую адзнаку паставіў бы сабе?

– У прынцыпе, станоўчую. Па вычарпанасці – 100, я ўжо вычарпаў сябе (у сэнсе думак, ідэй), з калена выламаў усё, што можна. Па выніковасці – 60-70…

– А калі б застаўся ў Ізраілі?

– Хутчэй за ўсё, зацягнула б стыхія грошай. Хто б нам дазволіў жыць багемна ў Ізраілі? Карацей, не шкадую, што вярнуўся.

– Часта бываеш там?

– Пасля 2008-га ні разу не быў.

– Хацеў бы?

– Так, але няхай дзеці падрастуць. Старэйшаму няма чатырох, малодшаму цяпер год. Баюся, яны шмат чаго не зразумеюць, калі зараз ехаць. Хочацца, каб быў нейкі плён ад вандроўкі. Во ездзілі з Сымонам на экскурсію ў Лідскі замак, там паказаныя прылады для катавання – дык казалі малому, што яны служаць, каб масажык рабіць 🙂

– Між іншага, якое тваё ўлюбёнае месца ў Мінску?

– Лошыца. Лошыцкі парк.

– І вось мы ўжо набліжаемся да плошчы Перамогі, яна ж Круглая. Сама састаўная частка горада-героя падказвае, што пара закругляцца. Чытачам сайта штось пажадаеш?

– Пасля сарака ўсё становіцца зразумела. Маладзейшым жадаю дажыць да 40, а тым, хто дажыў – паспрабаваць гэта перажыць 🙂

Мо ў тваёй левай кішэні заваляліся парады для маладых літаратараў?

– Думаю, што трэба спрабаваць рассмяшыць альбо засмуціць чытачоў у кожным сказе. Альбо забіваць каго-небудзь у кожным сказе, і рабіць гэта ў КОЖНЫМ сказе. З гэтага трэба пачынаць. Потым ужо разгарнецца сітуацыя.

– А калі не?

– Трэба працягваць у тым жа духу – альбо ў кожным сказе смяшыць, альбо ў кожным сказе забіваць.

– Гэтак і персанажаў не застанецца…

– Тады забіваць трэба не персанажаў, a нейкі канцэпт. Каб кожны сказ уяўляў з сябе змаганне, удар па мазгах.

– Гм, наводзіць на думкі пра апавяданне «Бунін». Але ж у творах Паўла Касцюкевіча не заўжды прысутнічае тое, што ты раіш! Узяць той самы «План Бабарозы», дзе лірыка ўплятаецца ў сатырыку…

– Я ўжо выпрацаваў свой стыль, мне можна. Увогуле, ведаеш што? Апавяданне – гэта пра тое, як забіць існую светабудову. А ў рамане наадварот: мусіш стварыць сваю планету, сваю галактыку.

Распытваў Вольф Рубінчык

Ад belisrael.info: фрагменты «Падарожжаў Беньяміна Трэцяга» ў перакладзе П. Касцюкевіча скора пачнем выстаўляць на сайце.

Апублiкавана 01.09.2019  13:57

Водгук на дзве часткі

Усе арабы супраць Ірана? Няўжо?

50 тысяч адукаваных беларусаў наведваюць кніжны кірмаш. Я не трапіў у лік 50 тыс., бо аніразу тамака не быў.

Пра інструменты для масажыку ў Лідскім замку – дасціпна. Парагатаў.

Анатоль Сідарэвіч, г. Мінск    07.09.2019  22:22

Гутарка з Паўлам Касцюкевічам (1)

Сустрэча адбылася напрыканцы лета, каля дома-музея І з’езда РСДРП – таго самага, дзе некалі атабарыліся іншапланетнікі (наша «зона 51»!). Дзень быў задушлівы, навокал блукалі здані. Мы доўга сядзелі на лавачцы з відам на Свіслач, і я чакаў, што з паветра сатчэцца празрыстая постаць, а потым да нас падыйдзе чалавек з крывым ротам… Не падышоў – затое і пад трамвай ніхто не папаў. Аднак аднаго нашага таварыша з Саюза беларускіх пісьменнікаў у той спякотны дзень усё ж не стала: менавіта, казачніка Пятра Васільевіча Васючэнкі, светлая яму памяць.

Тут адна з лекцый Васючэнкі-літаратуразнаўцы

Непасрэднай нагодай для інтэрв’ю сталася нядаўняе 40-годдзе П. С. Касцюкевіча. Я настройваўся «проста» пагаварыць з Паўлам, ды не пацэліў: чалавек ён няпросты, шматвымерны. Біяграфія майго суразмоўцы ў нечым характэрная для нашага пакалення ластавак у стрэсе», як казаў сам П. К. у 2007 г.), але мае свае адметнасці. Погляды творчага чалавека й бацькі дваіх сыноў як мінімум заслугоўваюць увагі, хоць почасту карцела спрачацца з імі… Зрэшты, мяркуйце самі, да чаго мы дагуляліся.

Злева направа: Вольф Рубінчык і Павел Касцюкевіч (сакавік 2015 г.; фота В. Трэнас з lit-bel.org)

В. Р.

* * *

– Паша, як цябе прадставіць?

– Пісьменнік, перакладчык, з 2011 г. – арт-дырэктар кнігарні «Ў».

– Да кнігарні ты працаваў журналістам у Мінску, яшчэ раней – 11 гадоў жыў у Ізраілі… А ў якіх гарадах?

– Калі прыехаў у 1997 г., то жыў у Кфар-Сабе, потым у Тэль-Авіве (дакладней, у Рамат-Авіве, дзе ўсе інтэрнаты студэнцкія), потым пераехаў у Іерусалім на 5 гадоў, потым у Рамат-Ган…

– Пералічы свае заняткі ў Ізраілі – хаця б «для гісторыі».

– Афіцыянт, гандляр, ахоўнік, штрэйкбрэхер…

– ?

– Фактычна гэта была ахова штрэйкбрэхераў. Калі ўсе прыбіральшчыкі смецця страйкавалі, то нас нанялі абараняць тых, якія ўсё-ткі выйшлі на працу. Гэта прыкладна 1998 год. Мы ездзілі за гэтымі смецярамі на машынах, чакалі, пакуль яны разгрузяцца-выгрузяцца. І вось я сядзеў з кніжкай на заднім сядзенні, вучыў іўрыт. На нейкім этапе прачытаў словы «авада шхура» («чорная работа») і спытаў нашага ахоўніка-ізраільцяніна, што яны азначаюць. Ён адказаў: «Чорная работа – тое, чым мы займаемся зараз».

– Наколькі ведаю, у Ізраілі ты хацеў наведаць хворага дзеда, думаў вярнуцца, але вярнуўся далёка не адразу. Была ж істотная прычына для невяртання?

– Тады, у канцы 1990-х, былі зусім танныя кватэры ў Мінску. Меркаваў зарабіць грошай, купіць кватэру. Здавалася рэальным зарабіць на яе, год працуючы. Потым вырашыў павучыцца… Прычым не было адчування, што адукацыя – гэта важна. Недзе ў 1998-м паступіў у тэль-авіўскі акадэмічны каледж (фактычна ўніверсітэт).

– Пэўна, не без цяжкасцей? Іўрытам валодаў яшчэ не дасканала?

– Так, ён цяжка даваўся. Ва ўніверсітэце яшчэ вучыў год-паўтара… Сумяшчаў з ангельскай, мовай усіх нашых падручнікаў. Ангельская ў мяне была, можа быць, найлепшая ў школе, але найгоршая ў нашай універсітэцкай групе. За год-два неяк асвоіўся. Усяго вучыўся пяць гадоў, а цягам года (2003-2004 гг.) праходзіў курс капірайтынгу. Гэта ўжо больш прыкладная, не акадэмічная вучоба.

– Але ж асноўная твая спецыяльнасць – псіхолаг?

– «Паводзінскія навукі»: антрапалогія, псіхалогія і сацыялогія. Па-ангельску называецца «behavioral science», і мне здаецца, што гэта была прыдумка каледжа, дзе я вучыўся (насамрэч тэрмін паходзіць з Паўночнай Амерыкі 1950-х гг. – В. Р.). Я такога больш не сустракаў, і калі пачынаю тлумачыць, нешта пісаць пра сябе, то ўсе кажуць: «А-а, ты біхевіярыст!», хоць гэта іншае.

Ты ж яшчэ апекаваўся малымі з няпростых сем’яў?

– Так, у межах праграмы «Пэрах» («Кветка»): калі хочаш атрымаць плату за вучобу на паўгода, то два разы на тыдзень наведваеш дзяцей з цяжкіх сем’яў. Два хлопчыкі было: адзін – узбек-узбек, не габрэй… Ёсць такая школа – гімназія «Бялік», некалі вельмі важная для сіянісцкага руху, а цяпер, паколькі яна знаходзіцца каля цэнтральнай аўтастанцыі («тахана мерказіт») Тэль-Авіва, там вучацца пераважна дзеці гастарбайтараў. Там, думаю, палова дзетак-негабрэяў, якія не атрымаюць грамадзянства. Тым не менш дзяржава пра іх дбае, вучыць, а «цяжкіх» дзяцей падцягвае, што мне вельмі спадабалася. Дык вось, бацька гэтага хлопца-узбека прадаваў на суседняй вуліцы «Чырвоных ліхтароў» скрадзеныя джынсы, або нейкія лахманы, я часта яго там бачыў. Імя хлопчыка Цімур, але ўсе яго называлі «Цімор», на іўрыцкі манер. Яму было цяжка: у бацькі яго родная мова руская, у маці ўзбецкая. Іўрыт ведаў слаба, вучыўся кепска, і вось яго ўзялі «на баланс»… Сям’я была такая… ну, стрэмная; бацька ўсё рабіў свой плоў, потым казаў мне: «Хадзем вып’ем! Дзеці – не так важна, як наша размова». Але Цімур быў кемлівы, і з ім было цікава.

А потым у Яфа быў хлопчык з «мараканцаў», інтэграваны, ізраільскі. З ім ужо было прасцей. Мы з ім гулялі ў футбол, а праз некалькі месяцаў яго мама мне кажа: «Мы цябе ўзялі, каб ты яго падцягнуў па вучобе! У футбол ён і так добра гуляе…» Але вучыцца мы з ім не сталі: я вырашыў, што мы з ім будзем гуляць ва ўсялякія гульні. Навучыў яго гуляць у «пстрычкі» (ён старанна вымаўляў гэтае слова) і ў «дамкес», то бок шашкі. А ў нарды ён сам мяне вучыў.

Праграмай апякуецца міністэрства адукацыі, раз на два месяцы ім трэба прыносіць справаздачу…

– І што ты ў яе запісваў?

– Пісаў праўду. Задача ставілася такая: каб у хлопчыка (ці дзяўчынкі) з’явіўся нейкі сябар. Ёсць градацыя: выкладчыкі, бацькі, аднагодкі… а тут з’яўляецца чалавек, які трохі карэктуе твае паводзіны, чацвёртая сіла нейкая. Мне гэта вельмі падабалася, адчуваць сябе «чацвёртай сілай». Праўда, ніхто не хаваў, што мы працуем за грошы, дзеля вучобы. Гэта ўсё шчыра гаварылася хлопчыкам.

Цікавая праграма «Пэрах» – яна з таго, што стварае розніцу паміж трэцім светам і развітай краінай. Не зашкодзіла б мець падобную праграму і ў Беларусі.

Быў у мяне яшчэ адзін хлопчык з цэрэбральным паралічам. Я ўбачыў, як жывуць у Ізраілі людзі з абмежаванымі магчымасцямі, якія ў іх ёсць досыць неабмежаваныя магчымасці рэабілітацыі. Канешне, шмат ад бацькоў залежыць… Разумею, чаму Ганна Хітрык з дзіцёнкам з’ехала ў Ізраіль.

– Але ж у яе дзіцёнка не ДЦП, а аўтызм…

– Усё адно, дзяцей падцягваюць.

Дзе жыў той хлопчык з паралічам?

– У Тэль-Авіве, раён Яд-Эліягу. Таксама спрабавалі з ім у футбол гуляць… Але ён паваліўся, раскроіў падбароддзе. Не моцна, але крыві было шмат. Нічога, загаілася.

Успамінаю праграму з удзячнасцю, яна дала мне нейкі стрыжань, даросласць. Таму што боўтаўся, не ведаў, куды ісці (студэнт-недамерак…), а так – маеш адказнасць за дзяцей.

– Няўжо праца ахоўнікам не гартавала характар?

– Ну, нам казалі, што на гэтай працы небяспека вялікая (праз інтыфаду). Але да працы ахоўніка я больш іранічна стаўлюся. Раздавалі зброю амаль што ўсім, яна не была прыкметай «мужчынскасці».

Ты ж і кілімамі гандляваў…

– Так, у гандлёвым цэнтры, і даволі цяжкая была публіка – узбекі, арабы… Самыя пераборлівыя пакупнікі. Якраз зайшлі пластыкавыя дываны бельгійскія, якія цяпер у нас у кожнай кватэры, і трэба было расказаць, патлумачыць, што час натуральных кілімоў адышоў, а ёсць у 10 разоў таннейшыя. Балазе ў той час іўрыт у мяне быў ужо нармальны.

У гандлёвым цэнтры было адчуванне ўсходняга рынку, калі стаіш сярод дываноў, да цябе падыходзяць смуглыя людзі, яшчэ і апранутыя трошкі арыентальна…

–  Па-мойму, ты чалавек адаптыўны, хутка прыстасоўваешся да любой сітуацыі.

– Цягне беларускі якар… Беларусы адаптуюцца лепей, чым расіяне, але значна павольней, чым украінцы, а тым больш італьянцы.

– І вось гэты якар цябе цягнуў-цягнуў, ды выцягнуў назад, у Беларусь?

– У Ізраілі я адаптаваўся, проста былі іншыя невырашальныя пытанні, якія не мог у сваёй галаве закрыць. Падумаў, што паспрабаваць можна ў Беларусі, не адсякаючы для сябе і Ізраіль.

– А калі цябе пацягнула ў Беларусь?

– Думаю, што тады, калі адвучыўся. Убачыў, што зноў уваходзіш у кола аховы, няякаснай працы, Дыплом мой універсітэцкі палавінчаты, толькі B. A., на M. A. (магістра) ісці не хапала балаў.

– І прыкладна тады ты пачаў пісаць для «Нашай Нівы». Помню тваю летнюю гумарэску 2004 г. «Адпачынак – гэта…» (яўная пародыя на эсэ 1990 г. «Незалежнасьць – гэта…» Уладзіміра Арлова). «Добры гумар… Не ведаем, адкуль гэты аўтар узяўся», – казаў мне ў рэдакцыі «НН» Андрэй Дынько.

– Гэта першы мой твор па-беларуску. Я быў уражаны Эфраімам Кішонам, і хацелася, каб кожны-кожны сказ быў смешны. Можа быць, зараз гэта ўспрымаецца як «жванеччына».

Ці «кішоншчына»?

– Няхай так. Дзякуючы Кішону я пачаў знаёмства з ізраільскай літаратурай. Да знаёмства на мяне ўплываў стэрэатып, што ўсё цікавае знаходзіцца ў англасаксаў, і калі перакладаць, то нешта амерыканскае, або ў крайнім выпадку нямецкае, французскае. Тое, што пад рукой, вельмі часта не заўважаецца. У Беларусі тое ж самае: мала хто цікавіцца чэшскай, польскай літаратурай: «Ай, што нам могуць сказаць палякі?»

Я адчуваў, што іўрыт ужо ведаю лепш за ангельскую, жыў ім. І вось даволі выпадкова пераклаў адно апавяданне, другое… Можа быць, і таму, што надта было з ангельскай перакладаць цяжка.

– І што першае ты пераклаў з Кішона?

– «Ну, а сам ты як?», «А ключы ў Рудога». Потым пазнаёміўся з хлопцам – выкладчыкам на курсах, дзе вывучаў рэкламу. Мы з ім разгаварыліся (добра ў працы ахоўнікам тое, што ў цябе ёсць час на доўгія размовы), і ён мне сказаў: «Вось, новае слова, аўтар сусветнага ўзроўню – не ведаю, як ты яго не заўважаеш… Этгар Керэт». І пачалося… Перакладзеш апавяданне – хочацца яшчэ (бясконцая радасць кароткіх апавяданняў). Пераклаў, даслаў у «Нашу Ніву» – проста не ведаў, куды яшчэ дасылаць. Газету я чытаў у інтэрнэце, ведаў гэты брэнд з 1990-х. Сайт «Радыё Свабода» яшчэ чытаў. А «НН» раздрукоўваў, марнаваў каледжныя старонкі (тады быў бясплатны раздрук, гэта раннія гады інтэрнэта). Мог раздрукаваць цэлую газету і ехаць з Тэль-Авіва ў Іерусалім. Якраз гадзіну ехаць – усю газету прачытаеш…

– Друкаваўся толькі тэкст?

– Было патрабаванне каледжа, каб раздрукоўваць без карцінак, бо іначай атраманту шмат сыходзіла. Гэта былі якраз апошнія гады дубаўцоўскай «НН» – 1999-ы, 2000-ы. Файнае было чытво для аўтобуса…

– Ужо тады чытаў Кішона на іўрыце?

– Не, тады яшчэ, разам з ладнай часткай выхадцаў з СНД, быў падвержаны захворванню: не заўважаць ізраільскай культуры.

– Колькі табе гадоў спатрэбілася, каб увайсці ў гэтую культуру?

– Думаю, 4-5.

А з беларускіх пісьменнікаў хто на цябе ўплываў?

– Пакаленне, якое прыйшло ў 1980-х: Уладзімір Арлоў, Ігар Бабкоў, Валянцін Акудовіч. Са старэйшых паважаў Уладзіміра Караткевіча, Вячаслава Адамчыка, Кузьму Чорнага. Асабліва Чорнага: прачытаеш абзац яго прозы, і настолькі захапляешся стылем, што робіцца ўжо і няважна, пра што там напісана…

– На беларускую хацелася перакладаць з іўрыта, бо гэтага да цябе ніхто не рабіў?

– Напэўна. Ну, гэта звязана з маім нацыянальным пачуццём: адчуваў сябе беларусам, трэба было даказаць…

– А кім пачуваешся НЕ ў Ізраілі?

– У залежнасці ад сітуацыі. Больш я схільны да таго, пра што Адам Глобус кажа: у кожнай краіне адчуваеш сябе па-рознаму. Часам, калі бываюць на цябе нападкі антысеміцкія, ясна, што адчуваеш сябе габрэем. Іх шмат, тоеснасцяў, якія ўва мне змагаюцца… У Ізраілі адчуваў сябе не тое што рускім, але рускамоўным. Асабліва калі заўвагі рабілі, што ты няправільна гаворыш на іўрыце, або казалі: «Гаварыце на іўрыце», калі ты з сябрам або кімсьці па-руску размаўляеш. Гэткія заўвагі выклікалі адваротную рэакцыю.

Прафесар Мальдзіс, калі пісаў пра прэзентацыю зборніка тваіх перакладаў у газеце «Голас Радзімы», адмыслова падкрэсліў, што Павел Касцюкевіч – усяго на чвэрць яўрэй, а ўвогуле «наш чалавек»…

– Відаць, гэта важна для беларусаў, каб былі «нашы габрэі», «нашы прэм’ер-міністры ў Ізраілі». Ідзе працэс нацыябудавання… Чым патлумачыць поспех Кульбака ў Беларусі? Тым, што ён «наш». Побач з ім багата было выдатных пісьменнікаў, той жа Іцхак-Лейбуш Перац.

– Можа, справа ў тым, што Мойшэ Кульбак больш сучасны, а не толькі ў тым, што «наш»?

– Паходжанне таксама важнае. І мне здаецца, што Кульбак проста бег за сваёй культурай: дзе яна пульсуе, туды ён ехаў: у Берлін, Вільню… Даведаўся пра Менск – бах, паехаў туды. Дастаткова быў безразважлівы, не без ідэалізму.

– А ты сябе ідэалістам або рамантыкам лічыш?

– Стараюся быць рэалістам.

– 11 год дарослага жыцця ты пражыў у Ізраілі, 11 – у Беларусі. Дзе плануеш быць наступныя 11?

– Тут не ўсё залежыць ад чалавека. Я не атэіст, веру ў Вышэйшую сілу.

– Што ж, давай пра беларускі перыяд творчасці вялікага пісьменніка… Вярнуўся ты ў Мінск-2008 – ведаў, чым будзеш займацца?

– Не ведаў. Было адчуванне, што вяртаешся ў краіну з ніжэйшым эканамічным узроўнем (той жа «Пэрах» цяжка сабе ўявіць у Беларусі). Канешне, гэта па галаве б’е, уплывае на самаацэнку – як быццам ты робіш крок назад. Шмат хто з гэтай прычыны і не вяртаецца… Нехта едзе ў Беларусь, бо завязаны на бізнэсе. Дзіўныя людзі – вяртанцы з Ізраіля. У Мінску няма іх «зямляцтва» (або я пра яго не ведаю).

– Мо вярнуўся таму, што тут пачалі выходзіць твае кнігі? Спадзяваўся зрабіць сабе імя?

– Ну так, спадзяваўся…

Ты ж меў намер займацца яшчэ і рэкламай? Пайшло?

– Можна сказаць, што пайшло. Проста гэта былі сацыяльныя праекты…

– Калі ласка, трохі падрабязней. Як пісьменніка цябе ўсё ж ведаюць, а як рэкламіста – не ўсе.

– І дзякуй Богу! Гэта не тая рэч, якую трэба падпісваць пастаянна… Мяне здзіўляе, калі на цэслераўскай майцы («Не смяротнаму пакаранню!») падпісана, што лагатып належыць Цэслеру. Па-мойму, гэта няправільна, трошкі неадэкватна. Ну, ходзяць людзі ў маіх майках са слоганам «Не хачу жаніцца, а хачу вучыцца» з Еўфрасінняй Полацкай… Мульцік «Будзьмы» пра «шалёны народ» (2011) стаў часткай кампаніі, з’явіліся адпаведныя маечкі. Да cтварэння мульціка я не маю дачынення, але мая ідэя была расцягнуць яго на цытаты. І зараз бываюць розныя замовы…

– Значыць, кнігарня не дае дастатковага даходу? Або так: хочацца большага?

Уваход у кнігарню «Ў» (вул. Караля, 22); Павел на новым працоўным месцы. «Вось гэта фрукт, яго ядуць»… Пачатак жніўня 2019 г.

– Гэта ж гуманітарная сфера, тут ніхто асабліва не разлічвае на высокія заробкі. Ужо ва ўніверсітэце, калі мы ішлі на «біхевіярысцкія навукі», у першы год прыйшоў прафесар, які нам сказаў: «Я прафесар, доктар сацыялогіі. У мяне нізкі заробак. Ніколі не ідзіце на сацыялогію або псіхалогію, калі вы гэта не любіце! Кідайце ўсё, ідзіце на менеджмент!» Бачылі вочы, што куплялі… Гуманітарная сфера адрэзана ад рэсурсаў, і трэба з гэтым змірыцца, трэба прыстасавацца.

Але спачатку ты пайшоў у «Нашу Ніву». Там былі грошы (не блытаць са свабодай)…

– Так, Дынько ўхапіўся за мяне: «Хадземце, Павел, да нас!» Я к таму часу жыў толькі месяц у Беларусі, меў выбар з двух варыянтаў працы, выбраў «НН». Два гады адрабіў, потым неяк рассталіся. У іх завядзёнка – карэспандэнтаў мяняць.

– А колькі тады, калі цябе нанялі (увосень 2008 года), было журналістаў у «Ніве»? Два?

– Помню, што было два фатографы, а журналістаў… Пяць або шэсць.

– Цяпер іх сайт чытаеш?

– Даўно не адкрываў, і не ад нянавісці, а наадварот, ад любові. Усё падабаецца, проста апошнія 15 гадоў – адны і тыя ж каментарыі. Гэта і па беларускай службе «Свабоды» відаць. Іх матэрыялы маюць нейкае такое ўздзеянне… тэрапеўтычнае, асабліва прагнозы, якія паўтараюцца з года на год. І я вырашыў – навошта? Гэта трошкі замінае мне быць рэалістам, жыць у рэальным свеце.

– Якое ж выданне з беларускіх (ці беларускамоўных) бліжэйшае да рэальнасці?

– Няма такіх. Ну, гэта выкрыўленне з-за рэжыму: які рэжым, такая прэса – або праўладная, або апазіцыйная. Ясна, што і там, і там ёсць добрыя матэрыялы, добрыя журналісты, але ўсё зліваецца ў паток прапаганды… Расчараваўся я ў СМІ; хацелася б, каб была нейкая культурніцкая газета. Так, быў сайт «Будзьма»: гадоў 5 таму было модна такія культурніцкія парталы рабіць. І ўсё ж такі ў Беларусі дынамікі не стае. Павінна быць і палітыка, і культура, і кухня – штосьці ўсё адразу, комплексна. Напрыклад, ізраільскае выданне «Едзіёт Ахранот» чытаю з задавальненнем, таму што ты прачытаў навіну з палітыкі, плёткі, рэцэнзію на новую кнігу – і ўсё гэта пад адным знакам… Дадаткі культурныя вельмі люблю.

– Пільна сочыш за ізраільскімі навінамі?

– Так, сачу. Выбары бясконцыя – гэта мой любімы спорт, алімпіяда габрэйскага народу… Вельмі спадабаўся гэты ход – што ўвесну прызначылі другія парламенцкія выбары за год. Такі «погляд збоку» ў мяне з’явіўся тутака – прыемна стала глядзець на Ізраіль, ізраільскую культуру. Думаю, што такую ж асалоду маюць еўрапейскія прафесары, якія вывучаюць беларускую культуру. З адлегласці ўсё ў Беларусі выглядае вельмі цікава. Вось так і Ізраіль: калі ты на адлегласці, калі цябе не рэжуць арабы ножычкамі на вуліцы Яфа, то набываеш паблажлівасць, алімпійскі спакой.

– А ў цябе здараліся сутыкненні з арабамі?

– Канешне – з так званымі ізраільскімі арабамі. Між іншага, успомніў адзін выпадак. Мы працавалі ў «Макдональдсе», начальніца была ізраільцянка і сказала арабам: «Гаварыце на іўрыце!» (Яна не любіла і размовы па-руску.) А там якраз была змена арабская. Яны ўсе прабілі карткі рабочыя, вылагініліся, выйшлі з працы – салідарна, як адна змена. Гэта мне спадабалася, мы б, рускамоўныя, на такое не адважыліся.

Я хадзіў па тых вуліцах, дзе былі тэракты ў Іерусаліме. Што, вядома, пакідала свае ўражанні.

– Але ж тыя тэракты ладзілі не ізраільскія арабы?

– Не бачу розніцы. Наўрад ці які араб у Ізраілі называе сябе «ізраільскім». Іх ідэнтычнасць звычайна такая: араб, палестынец, і можа быць, на трэцім месцы – грамадзянін дзяржавы Ізраіль. Асіміляцыя ёсць, але лінія разлому існуе, няма сэнсу гэта адмаўляць. З Палестынай трэба нешта рабіць, таму што разлом вельмі адчуваецца…

– І што ты, як неабыякавы грамадзянін Ізраіля, прапанаваў бы?

Аддзяляцца трэба. Ды ўжо ўсё і падзелена, усе жывуць сваім жыццём.

– Хіба твой гуманітарны бэкграўнд не падказвае, што трэба вучыцца жыць разам, дамаўляцца?

– З арабамі гэта проста немагчыма. Найперш кажу пра сектар Газа і Заходні бераг ракі Іярдан. З Газы ўжо вывелі ўсіх габрэяў, а на Заходнім беразе ёсць габрэйскія паселішчы пасярод арабскіх, і няясна, што з гэтым рабіць.

– Што, калі будзе так: аддзелішся ад тых арабаў, а жыхары Галілеі або Яфа запатрабуюць анклавы ўнутры Ізраіля?

– Ну, трэба нейкую канчатковую дамову заключыць!

– А на Блізкім Усходзе такія бываюць?

– Цяжка сказаць, але, па-мойму, зараз самыя спрыяльныя ўмовы: усе арабы аб’ядналіся супраць Ірана, «ліха № 1»…

(заканчэнне будзе)

Апублiкавана 29.08.2019  22:00

«Чудовищный эксперимент» в Минске

После событий 2016–2018 гг. иногда захожу на сайт российского информагентства «Regnum», рассуждая так: раз его авторов арестовывали и подвергали суду, значит, этого ресурса кое-кто опасается, и он чего-то да стоит. Действительно, бывают на нём познавательные материалы, а встречается – увы, отнюдь не редко – и голимая пропаганда. Но вот примитивного вранья, замешанного на конспирологии, от регнумовцев не ожидал… Судите сами.

Постоянный автор «R» С. Артёменко (видимо, кто-то из моих сограждан, т. к. его статьи местами обнаруживают знакомство с белорусскими реалиями) 22.08.2019 запустил мульку: «Белорусизация: противопоставление русского языка родному». Лейтмотив такой: власти РБ и «оппозиция», несмотря на взаимные пикировки, «спелись» и выдавливают из обихода великий и могучий русский язык, навязывая… неизвестно что. Белорусский язык, по мнению автора, столь же несостоятелен, как некий «австралийский» или «швейцарский». Подобная точка зрения, хоть и ложная (скорее можно говорить о «кочке зрения»), имеет право на существование, но как она обосновывается в статье? Известно как, подгонкой фактов под «теорию»:

В Минске осуществлён чудовищный эксперимент по уничтожению русского языка в городской топонимике. Лишь на окраинах двухмиллионного города, где 99,9% жителей говорят на русском языке, можно встретить уличный указатель на русском языке. Можно видеть указания улиц на китайском, английском и странной абракадабре на никому не известной «латинке», но не на родном языке белорусов — том, но котором они думают и говорят ежедневно.

Ну, во-первых, более чем сомнительно, что в 2019 г. «99,9% жителей говорят на русском». Выходит, лишь 0,1% жителей Минска – т. е. 2000 человек – постоянно пользуются белорусским языком? Да, примерно столько в столице насчитывается членов «Таварыства беларускай мовы» (общества белорусского языка). Но ведь «стихийных» белорусскоязычных куда больше, и «мову» теперь чаще услышишь из уст пассажиров общественного транспорта (к примеру), чем это было (опять же к примеру) 20 лет назад. Насколько таких людей больше, чем 0,1%? Предполагаю, на порядок, а то и на два. Точные цифры здесь и сейчас вряд ли кто-то назовёт.

По данным общенациональной переписи 2009 г., в Минске жило около 1456 тыс. белорусов, и более 102 тыс. из них назвали белорусский тем языком, на котором разговаривают дома. Среди 184 тыс. русских общались дома по-белорусски свыше 1 тыс., среди 13,4 тыс. поляков – более 1,6 тыс., и т. д. Кстати, обнаружилось в Минске-2009 и 65 шлимазлов евреев-общавшихся-дома-по-белорусски. В итоге из 1836808 жителей столицы за белорусский во время переписи «проголосовали» около 6%.

Разговор дома предполагает активное владение языком. Разумеется, было в Минске и множество обитателей, владевших белорусским на «школьном» уровне (т. е. почти всё понимали, но актуализировать свои знания не решались). Допускаю, что популяризация белорусского языка не прошла даром, и некоторые из указанного множества заговорили в 2010-х годах… Эффектный пример из недавних – 23-летняя сотрудница казино, даже записавшая рэп по-белорусски. В общем, может оказаться, что «русскоязычное большинство», к которому апеллирует С. Артёменко, не такое уж и подавляющее.

Во-вторых, всю жизнь, 40 лет с гаком, живу в Минске, а «чудовищного эксперимента по уничтожению русского языка в городской топонимике» почему-то не заметил. Что со мной не так? Решил прогуляться по столичным улицам и проверить свою адекватность…

Фрунзенский район; не самый центр города, но отнюдь не окраина

Центральный район. Опять-таки, не окраина – эти дома ближе к центру, чем «Дворец независимости» (кстати, на фасаде «резиденции Президента Республики Беларусь» со стороны ул. Орловской надписи выполнены лишь на русском языке)

«Цэнтральны дзіцячы парк» – и тот зазывает к себе по-русски…

…как и дом-музей I съезда РСДРП (но на двери виднеется и афишка на белорусском)

На одной из главных магистралей (проспект Пушкина) не первый месяц висит русскоязычная социальная реклама, заказанная госорганами

Кое-где в последнее время появилась и соцреклама с использованием белорусского языка – на мой взгляд, менее качественная и убедительная (фото: molib.by, belta.by)

Советский район, ул. Сурганова, недалеко от центральной площади Якуба Коласа. Типичный вид автобусно-троллейбусной остановки. «Ценные указания» пассажирам даны как на белорусском, так и на русском. Видимо, чтобы никому не было обидно – или чтобы «обижались» все 🙂

«Языковой плюрализм» наблюдается и внутри автобуса (№38Т). Хорошо это сделано или не очень, можно спорить, однако об «уничтожении русского языка» нет и речи.

На одном столбе – три языка; белорусский, английский, русский.

Действительно, в туристической пешеходной зоне на нескольких улочках развесили чисто белорусскоязычные указатели с дубляжом «латинкой», но кому это реально помешало?

Каким же… недорослем должен оказаться «руссо-туристо», чтобы не суметь прочесть «вул. Інтэрнацыянальная» и не понять, что речь идёт об улице Интернациональной?!

Немало белорусскоязычных указателей и в других местах города – правда, они «тонут» среди преимущественно русскоязычных вывесок и прочих элементов визуального оформления (даже на фото с «Інтэрнацыянальнай» слева видна русскоязычная реклама). Дабы как-то приблизиться к паритету, я бы перевёл на белорусский язык ВСЕ таблички с названиями улиц. Смею думать, что большинство местных способно прочесть такие названия, как «вуліца Матусевіча», «вуліца Арлоўская», «Сморгаўскі тракт», «вуліца Чарвякова», «вуліца Кахоўская», да и у иностранцев звучание «ў» («у краткого»), как правило, не вызывает трудностей. Речь не о вытеснении русского языка из города – речь о восстановлении и удержании языкового баланса. К тому же новые таблички можно вешать не сразу, а по мере износа старых. Если такие взгляды – «вандализм», то я согласен считаться «русофобствующим вандалом» 🙂

И всё бы ничего, как-то бы договорились, но «Регнум» нагнетает:

Проводимая Александром Лукашенко «белорусизация», стимулируемая воплями русофобов из ТБМ, БНФ и десятков других подобных организаций, принципиально не отличается от «украинизации».

И через предложение:

Рядящиеся в «белорусскость» местечковые «спадары» не щадят польских, британских, немецких, американских и прочих налогоплательщиков ради скорейшего наслаждения заревом белорусского аналога «Одесской Хатыни».

В общем, сегодня ты вешаешь таблички…

Фото и подпись от ИА Regnum: «Дерусификация топонимики Минска в польском стиле». Непонятно, правда, что польского в этой надписи, выполненной целиком на белорусском языке. И даже в позднесоветское время проспект, как я помню, именовался по-белорусски (справа – доказательство; фото с minsk-old-new.com).

…а завтра Родину продашь и «мыжебратьев» сожжёшь. Всё это звучало бы смешно, если б не звучало грустно. Да и хороша «белорусизация» от Лукашенко: шаг вперёд, два на месте, три назад! Притчей во языцех стало его заявление в апреле 2019 г. о дорожном табло с надписью «Выконвайце хуткасны рэжым»: «Мне как белорусу понятно, что хотел сказать автор. Едет русский человек или русскоязычный белорус. Выконвай? Хуткасны? Но понял, что рэжым. Неужели опять диктатура Лукашенко? Вот он тут едет, и “рэжым” написан». После чего «на трассе Минск — Витебск на придорожном информационном табло надпись о соблюдении скорости перевели с белорусского на русский язык» (tut.by, 01.05.2019). А число учащихся в школах с белорусским языком обучения – неужели оно выросло благодаря пресловутой «мягкой белорусизации»? Что-то не похоже… В столице Беларуси в 2014 г. было 11 таких школ. До сих пор в нашем городе не насчитывается и дюжины учреждений среднего образования с изучением основных предметов по-белорусски, а белорусскоязычный университет (частный!) лишь готовится к открытию в 2020 г.

Автор «R» ещё приводит мнение «президентского информационно-аналитического центра»: «В повседневной жизни белорусы чаще всего выбирают русский язык — от 49 до 78% граждан». И делает алогичный, провокационный вывод: «Выходит, что активным и последовательным белорусизаторам никак не обойтись без тоталитаризма, массовых репрессий и тому подобного, опробованного на Украине, в раздробленной Югославии, в Кампучии и много где ещё. Кровь польётся в интересах торжества белорусской нации и патриотизма в понимании тех, кто абсолютно уверен, что лучше белорусов знает, что для них правильно и хорошо».

Среди белорусскоязычных, к сожалению, попадаются люди с тоталитарным мышлением, вечно вставляющие шпильки «москалям», но – к счастью – не они задают тон. Ничего общего с федеративной Югославией, а тем более с Кампучией (режимом Пол Пота?) в Беларуси нет и не предвидится. Уверен, что провокаторам оч-ч-чень долго придётся ждать «тоталитаризма и массовых репрессий» в центре Европы. И, надеюсь, они всё-таки смирятся с тем, что у нас тут не российская провинция… ну, не они, так их дети.

Вольф Рубинчик, г. Минск

26.08.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Все фото принадлежат автору (сделаны 25-26 августа 2019 г.), кроме четырёх обозначенных в тексте.

Опубликовано 26.08.2019  21:27

Отклик
Насколько я знаю, в Вильнюсе названия исторических улиц, где селились представители разных народов, пишутся не только на литовском, но и на языках этих народов. Неплохо бы сделать нечто подобное в Минске. Например, на улице Коллекторной (до 1934 г. – Еврейской), раз уж ей не вернули прежнее имя, имело бы смысл писать рядом с “вуліца Калектарная” название на идише: “Идише гас”.
Юрий Тепер, г. Минск  30.08.2019  18:57

Насыщенный 1988-й год

Вольф Рубинчик. Ты долго собирался рассказать о гексашахматных событиях конца 1980-х годов. Почему так долго? Может, из-за того, что у тебя наступил спад в игре?

«Говорящие головы» в августе 2019 г.

Юрий Тепер. Слишком много материала, особенно если говорить о 1989-м. В 1988 году событий было меньше, хотя тоже хватало. Нет, дело не в спортивных показателях – я не ставлю себе целью что-то приукрашивать.

В. Р. Хорошо, продолжим «живую историю». И первый вопрос лобовой: почему ты перестал занимать высокие места в гексатурнирах?

Ю. Т. Действительно, в Минске и Ульяновске я остался в «минусе», в отборочном турнире к чемпионату мира набрал всего 50%. О причинах я тогда не задумывался, сейчас тоже затрудняюсь их определить. Скорее всего, мало работал над собой (точнее, не готовился вообще). К турнирам по переписке относился тогда как к обузе, партии анализировал редко.

В. Р. Появились другие интересы? Это как-то связано с перестройкой? Захватила политика?

Ю. Т. Пожалуй. Период 1988–1991 гг. – самый для меня «политизированный». С весны 1988 г. я ходил на «философские четверги» моего ровесника, кандидата философских наук Александра Грицанова (умер в 2011 г. – ему было всего 52) во Дворец Белсовпрофа, посещал заседания политического клуба «Современник», которым руководил Лев Кривицкий. В Минск приезжало множество интересных людей – политиков, журналистов, писателей, артистов. Я бывал на разных лекциях и встречах. Подробности помню плохо; главное – было интересно.

В. Р. Конечно, тут уж не до шахматишек… Но, может, всё-таки расскажешь что-то конкретное?

Ю. Т. Вспомню о «Что? Где? Когда?» в Минске. Клуб «Современник» числился при горкоме комсомола, и комсомольцы просили нас оказать помощь. В конце мая во Дворце пионеров и школьников состоялась игра «ЧГК». Приезжали известные знатоки – А. Бялко, А. Друзь и другие. Участвовала минчанка В. Голубева. Горком просил помочь в организации игры – просмотреть вопросы, отобрать подходящие, отредактировать. Многие члены клуба, и я в том числе, с удовольствием занимались этой работой. Вопросы были почти все интересные. На один из них я знал ответ, а знатоки не ответили…

В. Р. Похвались эрудицией!

Ю. Т. Перечислялось несколько героев Конан Дойла, и среди них бригадир Жерар, а вопрос был такой: «Кто из этих героев имеет отношение к нашему городу?» За много лет до того я слушал по белорусскому радио инсценировку рассказа о бригадире Жераре «Засада в Минске», так что сразу дал ответ. Знатоки же той передачи не слышали и назвали профессора Маракота – «погружаемся в Маракотову бездну».

Фрагмент из публикации А. Стуловой, газета «Вечерний Минск», 16.06.1988

В. Р. Любопытные, однако, были у них ассоциации в связи с Минском…

Ю. Т. Автор вопроса получил приз. Нам дали пропуска, и я присутствовал на той игре. Знатоки победили 6:4.

Кстати, я надеялся, что игру покажут по телевизору; взял с собой гексагональную доску, специально выданную Павловичем. Надеялся и на то, что получится задать вопрос о ГШ, но организаторы его «зарубили».

В. Р. Надеюсь, когда-нибудь появится отдельный материал об участии в «ЧГК» белорусов – как зрителей, так и знатоков (случайно, что ли, я смотрел почти все передачи в 1980-90-х годах? ;)) Фигура шахматного композитора Владимира Лебедева из Пинска, в 2002 г. – обладателя «Бриллиантовой совы», думаю, заняла бы в таком материале не последнее место…

В. Лебедев в 2014 г. Скриншот из репортажа ТРК «Варяг»

Впрочем, и тема общественно-политической жизни БССР на рубеже 1980–90-х гг. не очень-то раскрыта. У некоторых авторов эта жизнь сводилась к становлению Белорусского народного фронта, а ведь активность проявлял не только БНФ… (Между прочим, в пылу борьбы с «партноменклатурой» его руководители прошляпили появление «третьей силы», которая поддержала А. Лукашенко.) Но вернёмся к «нашим баранам». Почему в апреле 1988 г. ты не отправился в Москву на турнир с участием Имре Ботко, одного из сильнейших гексашахматистов мира?

Ю. Т. В середине апреля в Минске проходил турнир среди вузов БССР, надо было готовить и выставлять команду пединститута.

В. Р. И как сыграли на «универсиаде»?

Ю. Т. Это был не всебелорусский, а зональный турнир среди 8 команд. Играли в РДШШ, заняли 5-е место, а в финал выходили 4 команды. У нас практически не было шансов попасть в эту четвёрку: две команды института физкультуры и «нархоз» находились вне конкуренции. С могилёвским машиностроительным институтом и коллегами из Бреста ещё можно было бороться, но, как я уже говорил, ММИ был для нас очень трудным соперником… В общем, мы проиграли могилевчанам 2:4 и Бресту 2,5:3,5. Обошли только мозырский «пед», БТИ (технологов) и БИМСХ. У нас играли перворазрядники, а для выхода в финал всё-таки требовались кандидаты в мастера.

О московском ГШ-турнире, как и о последующих, написано в нашем самиздатовском сборнике… По итогам турнира Александр Павлович и Юрий Бакулин ездили в Венгрию – об этом уже шла речь.

В. Р. В мае ты сыграл в турнире, посвящённом открытию в Минске клуба «Три слона» (при школе, в которой работал Павлович)…

Ю. Т. Разбивка на группы привела к тому, что уже на старте пришлось играть с Яненко и Вашкевичем. Я им проиграл, и проигрыши пошли в зачёт финала. В оставшихся партиях финала сыграл неплохо – набрал 3 очка из 6. Записи не велось – играли с контролем 0,5 часа на партию. Такая плотность в таблице бывала редко: Павлович с 4 очками занял 3-е место, я с тремя поделил 7-8-е… Вообще, во всех турнирах 1988 г. качество игры у меня было выше, чем результаты.

В. Р. Среди призёров 1988 г. – В. Вашкевич и Ю. Бакулин…

Ю. Т. Вашкевич был учеником В. Некрасова. Дебютировав в Москве, быстро выдвинулся в ведущие гексашахматисты. Некрасов так характеризовал игру своего ученика: «Играет по-хорошему нагло» (или «нахально»). Вашкевич смело шёл в борьбу, никого не боялся, хорошо понимал позицию и точно считал варианты. В обычных шахматах имел І разряд, т. е. особых успехов не добился. Одно время работал ГШ-тренером, но собрать группу ему не удалось. Лучший результат Вашкевича – 2-е место на международном турнире в Субботице (Сербия, тогда ещё в составе федеративной Югославии) с очень сильным составом.

В. Р. А вот Бакулин, твой тёзка, наверх поднимался долго.

Ю. Т. Юра не просто мой тёзка, но ещё и ученик. Валерий Буяк в начале 1985 г. дал статью о ГШ в газете «Советская торговля», а Бакулин, перворазрядник по шахматам, работал в магазине и выписывал эту газету. Заинтересовался новой игрой, написал Буяку. Тот дал ему мой адрес. Мы жили рядом и часто играли между собой. В конце августа 1985 г. Юра выступил в Москве в турнире на приз газеты «Московский комсомолец», где занял 6-е место. Пик его успехов – 1988–1991 годы. Играл он тогда много по переписке и прошёл хорошую школу анализа.

С Бакулиным у нас сохранились хорошие отношения. Играл он позиционно, «от обороны», с упором на технику, но при необходимости мог и «подкрутить».

В. Р. В Москве отличился Андрей Батуро…

Ю. Т. Это единственный ученик Александра Павловича, добившийся в ГШ высоких результатов. Андрей играл аккуратно, хорошо считал варианты, можно сказать, был игроком универсального стиля. Успехам в ГШ способствовало то, что он занимался обычными шахматами. Ты сам говорил, что помнишь его игру в «классике»…

В. Р. Партии Андрея, сыгранные в Минске и на выезде, cтёрлись из памяти, а запомнился он мне как весёлый, доброжелательный товарищ. Где-то он сейчас?

Пинск, осень 1991 г. У корабля-памятника, что стоит на набережной (А. Батуро – второй справа)

Ю. Т. Ещё в Москве играла сильная ульяновская четвёрка – А. Жупко, С. Лапко, В. Кабанов и Е. Свистунов – а также московское трио, С. Соколов, С. Цыганков и Б. Ланин. Не забудем о четырёх венграх… Остальные игроки были слабее, но могли преподнести сюрприз. Так, Гончаров однажды дал вечный шах Бодору.

В. Р. О Ланине раньше мы не говорили.

Ю. Т. Он дебютировал в апреле в Москве, и тогда Павлович говорил мне, что у него с Ланиным был конфликт. Я спросил у Бориса, что случилось, он ответил: «Павлович потерял фигуру и бросил записывать партию. Я сказал ему, что по положению запись обязательна и потребовал вести запись, вот и весь конфликт».

В. Р. Кто-то и не стал бы обращать внимания на такие «мелочи», как положение… Но у тебя с Ланиным конфликтов не было?

Ю. Т. Наоборот, мы подружились, хоть я и проиграл ему в первом туре (тоже поспешил и потерял фигуру). Кстати, на Всесоюзных Молодёжных играх 1977 г. Ланин играл в одной команде с Г. Каспаровым за сборную Азербайджана – понятно, не в гексашахматы. Он сам из Баку, окончил филфак Бакинского университета. Ожидалось, что сыграет в Ульяновске-1987, но тогда не приехал.

В Москве Ланин поселился примерно в начале 1988 г. Он известный филолог, автор книг (одна из них – о русских писателях-эмигрантах – есть в библиотеке нашего педуниверситета), ныне – доктор наук и профессор. Мы с ним много беседовали на еврейские темы, также на литературные и исторические. Он приезжал в Минск на ГШ-турнир 1990 года, встречались мы и в Калинине/Твери в мае того же года (останавливались тогда в одном номере гостиницы). Его брат Роман, у которого я выиграл в минском турнире 1990 года, жил тогда в Баку, сейчас – в Израиле. Ещё добавлю, что в 1990 г. Борис вёл ГШ-отдел в журнале «Народное образование». Сейчас связь с ним прервалась, но как-то видел Ланина по телевизору, на канале «Культура» в программе А. Архангельского. Обсуждались школьные вопросы.

В. Р. Да, по всей видимости, человек незаурядный. Ну, а что скажешь о своей игре в 1988 г.?

Ю. Т. Сам знаешь, бывает, что выкладываешься – а результата нет. Если бы я искал оправдания, то мог бы сослаться на то, что перед ульяновским соревнованием мы переезжали на новую квартиру (с ул. Платонова 19-20 на ул. Короля 26-10). 23 июля был «главный переезд» на грузовиках, а вечером я уже ехал в новый минский аэропорт, чтобы лететь в Ульяновск. Прилетели около 2 часов ночи. Ульяновцы звонили мне в Минск (уже на новую квартиру) и сказали, куда ехать в гостиницу. Я добрался туда на такси. Утром встал – и сам удивился: самочувствие прекрасное, ничего не болит. Позавтракал и пошёл в знакомое место, где мы играли в 1987 г. Так что ссылаться на усталость не могу. Особого желания играть после перелёта не чувствовал, но постепенно входил в тонус.

Ю. Тепер в Ульяновске-1988

В. Р. Как обстояли дела после упомянутого поражения Ланину?

Ю. Т. Во втором туре проиграл Ш. Бодору (об этой партии тоже уже упоминалось – в материале о Венгрии). В третьем туре победил Дорохова, в четвёртом – Рутковского (или Рутковски). Дальше всё пошло наперекосяк. В партии с Лапко имел лишнюю фигуру, но потерял качество – и ладья оказалась сильнее двух лёгких фигур, хоть король соперника и был в опасности. С Жупко в 6-м туре в ничейной позиции просрочил время.

В. Р. Кстати, какой был контроль?

Ю. Т. 2 часа на 40 ходов и 1 час до конца партии.

В. Р. «Классика»… Как же можно было просрочить время? Ты же не тугодум!

Ю. Т. Я почему-то решил, что второй контроль – час на 20 ходов, как практиковалось в гроссмейстерских турнирах по обычным шахматам. Спокойно дал флажку упасть. Из-за этой партии поссорился с Жупко, не пожал ему руку. На следующий день разобрался и извинился. Ситуация была – глупее не придумаешь. А в 7-м туре в позиции с лишней ладьёй (ферзь и 2 ладьи против ферзя и ладьи) пропустил угрозу и получил мат. Моим «обидчиком» был Русанов – дебютант из Украины, который после пяти поражений подряд одержал 4 победы.

В двух последних турах я одолел Гончарова и Соколова, но это уже мало что решало.

В. Р. И настроение было «никакое»?

Ю. Т. Да в целом нормальное, хотя проигрыши, конечно, расстраивали. Я жил в номере с Соколовым, Ланин – с Цыганковым. Почти всё свободное время проводили вместе. В «чисто московском» номере был телевизор – помню множество интересных передач об истории. Смотрели мы их и обсуждали. Ещё показывали баскетбольный матч – сборная СССР под руководством Александра Гомельского готовилась к Олимпиаде и играла с клубом НБА. Один матч из трёх наши выиграли. Запомнилась зажигательная мелодия в решающий момент матча: «Красная армия всех сильней!»

«Выбил» нам Лапко талоны на питание – такое приключилось впервые. Всё было бы прекрасно, если бы лучше выступил…

В. Р. Так, о Венгрии мы говорили в июле… Что скажешь за отборочный турнир?

Ю. Т. Ездили мы с Бакулиным; почему не поехали остальные, не помню. Результат опять не блестящий: 4,5 из 9. Неудачно стартовал (1,5 из 6), на финише победил Волкова, Рощина и Кабанова, вышел на 50%. Получил звание мастера ГШ; надеялся, что этого хватит, чтобы попасть «на Европу». Не получилось.

В. Р. А сколько тогда было мастеров по гексашахматам?

Ю. Т. Сложный вопрос. Давай лучше о Бакулине: он боролся за победу в турнире, но на финише уступил Лапко и Цыганкову, занял 3-е место.

Запомнился перестроечный Арбат, который мы с Бакулиным прошли из конца в конец (просто смотрели на картины, самиздат, шашлычников). Ещё помню, что в поезде на обратном пути было очень холодно – ноябрь выдался морозным. Я не ложился, всю ночь просидел в пальто. В 1989 г. результаты были получше, но об этом в другой раз.

Вот припомнил, что своё тридцатилетие в июле 1988 г. отметил хорошей победой над перворазрядником Рачицким. Тот турнир среди перворазрядников по обычным шахматам я провёл хорошо, но он мне ничего не дал. До «титула» кандидата в мастера оставалось ещё 13 лет.

В. Р. Что ж, спасибо… Жду повествования о более удачном 1989-м годе.

Опубликовано 23.08.2019  15:33

В. Рубинчик. АНАТОМИЯ ФЕЙКОВ

В. Рубинчик. АНАТОМИЯ ФЕЙКОВ

(наброски к будущему исследованию)

И даже я порою уверен, что вижу, где ложь.

БГ, «Железнодорожная вода»

Несколько необязательных для прочтения вступительных фраз

Во-первых, фрагменты с подчёркиванием, которые встретятся ниже, означают, что подчеркнутые слова/предложения переведены с белорусского языка. Во-вторых… Двадцать лет назад, а точнее, в июле 1999 г., я получил из рук проректора ЕГУ Владимира Дунаева диплом № 0125757 (он виден здесь) и стал меньше стесняться своих незрелых мыслишек. В-третьих, аккурат четыре года назад, 13 августа 2015 г., при поддержке редактора belisrael.info Арона Шустина я запустил на этом сайте сериал «Котлеты & мухи», благодаря которому совсем распоясался (кажется, в популярной психологии это называется «убрать барьеры из головы»). Написал более 130 текстов, и почти в каждом под раздачу попадал какой-нибудь важный дядя – или важная тётя. А то, бывало, и важное учреждение.

То, что я делал, допустимо cчитать политологическими скороговорками или, если угодно, фельетонами. Почтенный кобринец Марат Горевой охарактеризовал мою деятельность так: «Даёшь ты прикурить негодяям и дуракам» (12.03.2019). С 1999 г., а особенно с 2015 г., в моём архиве накопилась масса случаев чужого «так называемого вранья» (С), в той или иной степени вредного для общества. Не все эти случаи были подробно освещены в упомянутом сериале, там-таки свой формат. И вот я решил кое-что развернуть, заодно предложив свою, пусть пока ещё наивную, классификацию приёмов, к которым прибегают фальсификаторы. Вдруг молодому поколению пригодятся фактура и методология.

Здесь и сейчас меня мало интересуют эфемерные телевизионные фейки (это, пожалуй, отдельная тема, к тому же не хочу отнимать хлеб у авторов kasparov.ru и газеты «Народная воля»), хитрости политиков и рядовых чиновников. Понятно, многие из политиков и чиновников «врут, как дышат», но их враньё частично нейтрализуется тем, что они по роду службы общаются с «электоратом» и порой вынуждены проговариваться… Лучше рассмотрю ряд примеров из источников, которые представляются на первый взгляд более авторитетными: именно, из трудов «научных работников» и влиятельных писателей, «инженеров человеческих душ».

1. Давний, но не устаревший казус

В 1970–80-х годах числился в институте философии Академии наук БССР «кандидат философских наук» Владимир Бегун (1929–1989) – специалист по разоблачению «козней сионизма», один из самых известных в своей категории. Его книжки издавались многотысячными тиражами, и читали их не только партийные работники, ответственные за идеологию (как можно было бы предположить), но и те, кто в позднесоветское время не принадлежал к «верхушке». Не брезговали ими и представители «контрэлиты».

Владимир Баранич, 1966 г. р., активист неформальной организации «Талака», действовавшей в Минске второй половины 1980-х, утверждает, что «Вторжение без оружия» тов. Бегуна было настольной книгой «каждого сознательного белоруса тех времён» (запись от 01.06.2018). Насчёт каждого г-н Баранич преувеличил, но дальше он говорит о конкретных людях: «После его [Бегуна – В. Р.] книжек мы отыскивали сионизм где только можно. Винцук [Вечёрко] обратил внимание на отлитые в бетоне меноры на его доме, я – на заклёпки в виде звёзд Давида на моих белорусского производства «штроксах», Сержук Витушко [лидер «Талаки» – В. Р.] – на парикмахерскую «Я сионина» [имелось в виду заведение под названием «Ясь і Яніна» в центре Минска – В. Р.]…)))»

В 1990-х годах, волонтёрствуя в библиотеке Минского объединения еврейской культуры имени Изи Харика, брал я в руки книжку «Вторжение без оружия» – просмотрел «по диагонали», пожал плечами. А после свидетельства г-на Баранича решил перечитать; нашёл 3-е, исправленное издание 1980 г. (тираж – 100 тыс. экз.)…

Не собираюсь выпивать всё море, чтобы рассуждать о вкусе морской воды. Вот лишь одна фраза:

В. Бегун: ««Дикарями», «чернью», «огромным брюхом без головы» называл русских историк С. Дубнов» (Дубнов С. Книга жизни, т. 2. Рига, 1935, с. 217, 240, 253).

Эту цитату можно найти и здесь, в электронном варианте опуса Бегуна.

Не поленившись, я заказал именно рижское издание «Книги жизни» за 1935 г. (в 1980 г. оно было труднодоступным в Минске, а сейчас билет читателя Национальной библиотеки и роспись в журнале зала редкой книги решают все вопросы). Прочёл:

С. 217-218. Запись Семёна Дубнова от 26.02.1917: «Надвигается какая-то революция, но впереди идёт брюхо, голодное, вопиющее, а головы не видно». Казалось бы, при чём тут русофобия?

С. 240. Запись от 27.10.1917: «Новое правительство [России] обратилось ко всем народам и правительствам с предложением о немедленном перемирии, но кто будет считаться с узурпаторами, опирающимися на чернь?..» И опять у Дубнова речь не о русских, а, вернее всего, о люмпен-пролетариате, который (к ужасу, например, Максима Горького и Ивана Бунина) воспользовался плодами октябрьского переворота.

С. 253. (Дубнов рассказывает о петроградском лете 1918 г.): «В то же лето я выступил в собрании для чествования Германа Когена, состоявшемся в зале Городской Думы при участии русского писателя Куприна, проф. Сперанского и других. Я говорил о российских дикарях, пляшущих вокруг идола Маркса, и меня не наказали за богохульство».

По-моему, ясно: Дубнов разграничивал понятия «русский» и «российский». Впрочем, даже если бы историк говорил о «русских дикарях», это ещё не означало бы, что всех русских он считал дикарями. Когда говорят о немецких нацистах или итальянских фашистах, обычно не имеют же в виду, что все немцы – нацисты, а все итальянцы – поклонники Муссолини.

Итак, фальсифицировал Бегун смысл всех трёх выдержек из книги Дубнова, нашего земляка с трагической судьбой (1860, Мстиславль – 1941, Рижское гетто).

2. Чуть ближе к нашим дням

Многие из нас «проходили» в школе произведения Ивана Петровича Шамякина (1921–2004). Кому-то они нравились больше, кому-то меньше… Оказывается, народный писатель БССР вёл дневник, в котором делился суждениями о близких и далёких людях (иногда этот дневник перетекал в мемуары). Записи 1975–1994 гг. были собраны в книге «Раздумье на последнем перегоне», вышедшей в госиздательстве «Мастацкая літаратура» (Минск, 1998).

В этой книге много странного; остановлюсь на периоде «ранней независимости». Так, 26.01.1992 И. Шамякин приводит выдержку из «их Катехизиса»:

«Больше шума и словесной мишуры, больше непонятного и наукообразного. Создавайте теории, гипотезы, направления, школы, методы реальные и нереальные. Пусть не смущает вас, что о них завтра забудут. Придет новый день, придут новые идеи. В этом выражается могущество нашего духа, в этом наше самоутверждение, в этом наше превосходство. Пусть русские ломают голову в поисках рациональных зерен в наших идеях, пусть ищут и находят в них то, чего там нет. Завтра мы дадим новую пищу их примитивным мозгам».

И добавил: «Вот так. Разве не так действуют яковлевы, собчаки, поповы?»

Было переиздание дневников Шамякина в т. 22 его «Собрания сочинений» (Минск, 2014). К записи от 26.01.1992 был дан прелюбопытный комментарий:

Из их Катехизиса: «Больше шума и словесной мишуры, больше ~ пищу их примитивным мозгам». – Цитата из «Катехизиса еврея в СССР» (1958) (правила поведения евреев за пределами еврейского окружения)

Первая достоверно установленная публикация «Катехизиса…», якобы заимствованного из книги, изданной в Тель-Авиве в 1958 г., относится к марту 1991 г. (газета «Русские ведомости»). Собственно, это перелицованные «Протоколы сионских мудрецов», и как-то даже противно доказывать, что их содержание не имеет отношения к «правилам поведения евреев». Во время судебного процесса над издателем «Катехизиса…» в Москве выяснилось следующее: «Авторство “Катехизиса”, по заключению экспертов, не принадлежит ни сионистским, ни другим еврейским объединениям, поскольку высказанные в нем идеи “противоречат принципам сионизма и иудаистской религии”. А специалисты РГБ [Российской государственной библиотеки – В. Р.], изучив каталоги крупнейших библиотек мира, пришли к выводу о том, что по крайней мере в период с 1953 по 1963 год “Катехизис” в Израиле не публиковался».

Итак, комментатор академического cобрания сочинений И. Шамякина не только доверился провокационной фальшивке, но и отправил читателей «в никуда», к несуществующему изданию 1958 г. Запомним этот приёмчик. Имя комментатора – Алеся Ивановна Шамякина, 1961 г. р., кандидат филологических наук (на минутку, специализируется в области текстологии).

29.01.1992 И. Шамякин сослался на А. Симановича, якобы сославшегося на Л. Троцкого, и сделал на основании этой цитаты далеко идущие выводы:

Арон Симанович дописался до большой искренности. Вот что написал:

«Лейба Давидович Троцкий, который стремился к развалу величайшей в мире державы – России, по этому поводу говорил:

– Мы должны превратить ее в пустыню, населенную белыми неграми, которым мы дадим такую тиранию, которая не снилась никогда самым страшным деспотам Востока…»

На иллюстрации – более полный фрагмент из шамякинских дневников, скопированный здесь.

Далее Шамякин, «подкрепляя» вышеизложенное, рассуждает: «Не надо сейчас уничтожать нас руками «своих юношей», слишком очевидно будет. Да и зачем подставлять своих, если можно сделать это руками, кровью «наших юношей» – натравить украинцев на русских или наоборот. Репетиция проделана – в Югославии». И т. д.

Что на деле? Цитата «из Троцкого» – который, конечно, не мой герой – была сфальсифицирована. В материале из серии «Мифы истории СССР» убедительно доказывается, что А. Симанович ничего похожего на рассуждения о «белых неграх» не записывал. Скорее всего, И. Шамякин позаимствовал материал из такого «суперавторитетного» источника, как журнал «Молодая гвардия», № 8, 1991 (статья В. Хатюшина, где фейковая «цитата» приведена, как правильно указано на wiki.istmat.info, без библиографической ссылки):

Тем не менее при переиздании дневников Шамякина в т. 22 его «Собрания сочинений» (Минск, 2014) к записи от 29.01.1992 был дан такой комментарий:

Арон Симанович дописался до большой искренности. Вот что написал:

«Лейба Давидович Троцкий, ~ говорил:Мы должны превратить ее в пустыню, населенную белыми неграми, ~ генералов, агрономов, академиков, писателей!..» – Цитата из книги Арона Симановича «Распутин и евреи: Воспоминания личного секретаря Григория Распутина» (Рига, 1991)

На всякий случай я пересмотрел рижское издание мемуаров Симановича…

Натурально, «слов Троцкого», приписанных ему фальсификаторами, не обнаружил – т. е. и в этот раз А. И. Шамякина отправила читателей на хутор бабочек ловить «в никуда».

Василь Яковенко в романе «Надлом» (Минск, 2003) тоже «купился» на цитату о «белых неграх»

В общем, интересная цепочка получается: Хатюшин доверился русским эмигрантам шовинистского толка, приписавшим Троцкому гитлеровские замашки в сочетании с симпатией к сионизму, член-корреспондент Академии наук Беларуси Шамякин (с 1980 г.; в 1994 г. он стал академиком) доверился Хатюшину, кандидат наук Шамякина доверилась (?) своему отцу, редакторы т. 22 собрания сочинений доверились Шамякиной. А в результате – распространение ложных сведений на грани разжигания межнациональной розни (в ситуации с «Катехизисом…», возможно, граница перейдена, т. к. в комментарии говорится даже не о сионистах, а напрямую о евреях). Всё это тиражом более 1000 экз., под грифом института литературы НАН Беларуси и за деньги, выделенные министерством информации РБ.

Как бы лично я прокомментировал провальные заметки писателя? Осторожно и опираясь на факты: 1. «Цитата из так называемого Катехизиса еврея в СССР (дата написания и авторство не установлены), используемого радикальными националистами в сомнительных целях. В апреле 1995 года судебная коллегия по уголовным делам Московского городского суда признала Катехизис… содержащим открытое изложение идей национальной вражды и унижающего национальную честь и достоинство русских и евреев с целью распространения в обществе идей, подрывающих уважение к русским и одновременно возбуждающих чувство вражды и неприязни к евреям». 2. «Цитаты, приведенные И. П. Шамякиным, не находят своего подтверждения в авторитетных источниках». Sapienti sat.

Итак, некоторые приёмы, употребляемые при производстве «наукообразных» фейков:

1) Отсылка к реальной публикации с искажением смысла того, что в ней написано. Очевидно, сей приём встречается чаще всего, согласно классической поговорке кардинала Ришельё: «Дайте мне шесть строк, написанных рукой самого честного человека, и я отыщу в них повод отправить автора на виселицу». Хорошо, что у В. Бегуна не имелось кардинальских полномочий 🙂

2) Отсылка к реальной публикации, где, однако, нет того содержания, на которое указывает отсылающий. Это случай с «Распутиным и евреями» А. Симановича.

3) Отсылка к несуществующей публикации. Может быть элементом игры; если верить Иосифу Шкловскому, то такую игру позволил себе в математической монографии Юрий Гастев, включивший в список источников «J.Cheyne and J.Stokes «The breath of the death marks the rebirth of spirit» 2 Mind, March 1953» (намёк на то, что ему помогло выжить дыхание Чейна-Стокса, наблюдавшееся у И. Сталина в начале марта 1953 г.). Но у старшего научного сотрудника А. И. Шамякиной, увы, всё серьёзно.

(продолжение последует, но при условии, что читатели действительно будут заинтересованы)

Вольф Рубинчик

г. Минск, 20.08.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 20.08.2019  22:38

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (125)

Кажуць, жаданне – крыніца пакут, але пры наяўнасці жадання – шалом! Кур’ёзнаватыя падзеі адбыліся з моманту выхаду 124-й серыі «Катлет…»: 20-гадовая студэнтка-феміністка Лізавета падала скаргу на дзеянні А. Лукашэнкі, які дачасна распускае парламент. Матывіроўка скаргі дасціпная: праз «выбары» ў лістападзе 2019 г. Ліза не зможа ажыццявіць сваё права кандыдаваць у парламентарыі (21 год ёй споўніцца толькі ў студзені 2020 г.).

Суд Ленінскага раёна г. Мінска прадказальна адмовіў нашай «Тэруань дэ Мірэкур»: маўляў, прэтэнзіі не па адрасе… Выглядае, што ўказы прэзідэнта «простым смяротным», насупор Канстытуцыі, Грамадзянскаму і Грамадзянска-працэсуальнаму кодэксам, аспрэчыць увогуле нерэальна: суддзі памятаюць, хто іх прызначае і звальняе.

Канстытуцыйны суд у Беларусі фармальна крыху менш залежны ад «галоўнага палітыка» (непасрэдных прэзідэнцкіх прызначэнцаў згодна з арт. 116 Канстытуцыі там толькі палова – праўда, старшыня суда ўваходзіць у іх лік), але да яго яшчэ паспрабуй дагрукайся… Грамадзянам не дадзена права ініцыяваць справу ў КС, а палата прадстаўнікоў, якую жэстачайшэ пазбаўляюць дзесяці месяцаў канстытуцыйных паўнамоцтваў, не шманае.

Меркаванні некаторых дэпутацікаў (даруйце, але дэпутатамі яны стануць толькі тады, калі пачнуць бараніць… калі не выбарцаў, дык хоць сваіх калег і сваё месца працы) ужо цытаваліся. Пасля той публікацыі зноў выступіла Алена Анісім, паразважаўшы: «у прынцыпе зрабіць гэта можна, даць запыт у Канстытуцыйны суд… Калі цалкам парламент, то яно не пройдзе. Можна паспрабаваць склікаць паседжанне палаты прадстаўнікоў, але гэта толькі гіпатэтычна». І спаслалася на ўласны досвед, як у пачатку 2017 г. хадзіла да старшыні ПП з прапановай склікаць адмысловае пасяджэнне, а ён адмовіў.

Мінула два з паловай гады, за гэты час нешта магло змяніцца ў галовах шараговых членаў ПП. Закон аб Нацыянальным сходзе Рэспублікі Беларусь (арт. 76) прадугледжвае шанс на скліканне пазачарговай сесіі па ініцыятыве дзвюх трацін поўнага складу палаты – г. зн. трэба 74 подпісы. Рэальна іх сабраць? З такім настроем, як у А. Анісім, вядома, наўрад ці. Не асуджаю спадарыню, ды нагадаю: прэцэдэнт збору 67% подпісаў такі здарыўся 17 год таму. Было гэта ў рамках грамадскай ініцыятывы «Няміга-1570», створанай у ліпені 2002 г., пра якую каліва пісаў тут.

У канцы лета 2002 г. каардынатар «Нямігі-1570» Якаў Гутман даволі хутка сабраў 10 або 15 подпісаў дэпутатаў ПП, але пасля нашых пасядзелак на Даўмана і Старажоўскай (бралі ўдзел Вольга Вечар, Уладзімір Дзянісаў, Алесь Марачкін, я) і прэс-канферэнцыі на сядзібе БНФ у верасні 2002 г. вырашыў не спыняцца на дасягнутым…

Справаздачы газет «Вечерний Минск», 30.09.2002, і «Народная газета», 20.11.2002

У выніку да лістапада 2002 г. Я. Гутман сустрэўся з 105 дэпутатамі ПП НС (са 109 магчымых) і дастаў 75 подпісаў пад зваротам да А. Лукашэнкі ў абарону гісторыка-культурнай спадчыны. Сёлета я спытаўся ў Гутмана, які зараз курсіруе паміж ЗША і Расіяй, як ён трапляў у Дом ураду. Атрымаў адказ: «Часам праходзіў з гордым відам міма паставога… Часам пропуск заказваў Уладзімір Парфяновіч, нябожчык Фралоў або яшчэ хтосьці. Пасля таго як трапляў у будынак, па кабінетах можна было хадзіць бясконца. Дапамагаў статус прэзідэнта Сусветнага згуртавання беларускіх габрэяў» (14.08.2019).

Як успамінае сп. Гутман, на гутарку з адным дэпутатам ён траціў ад 15 да 45 мінут. (З некаторымі гутарылі і іншыя людзі, намякаючы на тое, што дэпутатам яшчэ трэба будзе перавыбірацца.) Амаль усе суразмоўцы Гутмана гаварылі пра тое, што з варварскім знішчэннем спадчыны пара канчаць. Некаторыя распавядалі пра сітуацыю на «яўрэйскай вуліцы» ў сваіх акругах.

У снежні 2002 г. Лукашэнка «адфутболіў» калектыўны зварот на адрас Тозіка (тагачасны старшыня камітэта дзяржкантролю) і Шэймана (генпракурор), але яўрэйскі актывіст не шкадуе пра затрачаны час: «Па-першае, я зрабіў усё, што мог. Маё сумленне чыстае. Па-другое, кантактаваў з выдатнымі людзьмі. Асабістае знаёмства са 105 дэпутатамі парламента было б моцным фундаментам для далейшай працы, калі б гэта было ў іншай дзяржаве».

Адозва Н. Цыркун да калегаў; пікіроўка А. Тозіка з Ул. Парфяновічам

Дадам, што чын 2002 г. усё ж меў і рэальныя вынікі. Сінагогі на Дзімітрава, 3 і на Нямізе, 3 не аднавілі, але праверка з дзяржкантролю выявіла, што чыноўнікі Мінгарвыканкама мелі намер знесці будынак абласнога ваенкамата – помнік архітэктуры. Ён быў захаваны, і цяпер там філіял гарадскога музея – «мастацкая галерэя Савіцкага». Дзякуючы актывізацыі дэпутатаў удалося не дапусціць будоўлі жытла на месцы могілак часу Першай сусветнай вайны (вул. Чарвякова; цяпер там мемарыял).

Не ведаю, хто б зараз узяўся сабраць 74 подпісы, але і 54 сталі б файнай аплявухай для лукашэнскай адміністрацыі. Ды што 54 – нават 24… Як ёсць жаданне, то з’яўляюцца і магчымасці.

Цвяроза ацэньваючы стан дэпутацкага корпусу (у 2002 г. дзеяла ў ПП «напаўапазіцыйная» група «Рэспубліка», куды ўваходзілі вышэйзгаданыя Парфяновіч, Фралоў…), мяркую, што «выбары» 17.11.2019 усё ж адбудуцца. Дыбаць на ўчастак або не, пакуль што не вырашыў. З аднаго боку, няма ахвоты ўдзельнічаць у мерапрыемстве, якое глуміць Канстытуцыю, але, кіруючыся такой логікай, не варта браць удзел ні ў воднай дзяржаўнай імпрэзе пасля 24.11.1996… Гэта амаль немагчыма, і ёсць доля ісціны ў словах аўтара belisrael Анатоля Сідарэвіча: «Адсутны не мае рацыі». Хаця… я б не надта сумаваў, калі б кандыдаты «альтэрнатыўных сіл» дружна адмовіліся ад удзелу ў «выбарах», як тое прапаноўваў у мінулым месяцы і сам сп. Анатоль 🙂

*

Вычытаў у Івана Шамякіна ў дзённіках, якія харошыя аповесці ён пісаў у пачатку 1990-х. «Зямны рай» («Paradies auf Erden») я сяк-так асіліў, другую потым чытаць не захацелася. Вырашыў спытацца ў Андрэя Федарэнкі, ці сапраўды ён хваліў шамякінскія творы, і вось які быў адказ (13.08.2019):

Тое, што напісаў пра мяне Шамякін – гэта яго літаратурныя фантазіі. Вось вер пасля гэтага дзённікам. Я ўспомніў размову з ім, першы і апошні раз адзін на адзін, у рэдакцыйным кабінеце часопіса «Полымя». Ён друкаваў тады ці то гэты самы «Зямны рай», ці то быў у яго такі раман – «Злая зорка», пра Чарнобыль. Я тады на прозе не працаваў, але чуў, як наракалі людзі ў рэдакцыі на яго слабізну і на пазіцыю аўтара. Шамякін спытаў, як мне яго твор, я пачырванеў і сказаў, што чарнобыльскія рэаліі ён слаба ўяўляе, што ж да яго грамадзянскай пазіцыі, яна мне катэгарычна не падабаецца. Ён нічога не адказаў, але больш мы ніколі ў жыцці не сустрэліся і не перазваніліся.

Мо я пакінуў бы гэты ліст у сваім архіве, аднак… Запісы Шамякіна 1990-х гадоў увайшлі ў збор яго твораў, выдадзены ўжо ў нашым стагоддзі пад грыфам Нацыянальнай акадэміі навук. Выдаўцы і каментатары некрытычна ўспрынялі запіс народнага пісьменніка ад 19.04.1993, гэтаксама як многія іншыя, мякка кажучы, небясспрэчныя заявы Шамякіна (больш падрабязна гл. тут). От такая гістарыяграфія, гэткае літаратуразнаўства… Мо даспею да асобнага артыкула пра фэйкі ў акадэмічным выданні, падрыхтаваным з удзелам кандыдата філалагічных навук Алесі Іванаўны Шамякінай і доктара філалагічных навук Міхася Іосіфавіча Мушынскага (1931–2018, хай ён спіць спакойна).

Фрагменты з т. 22 і 23 збору твораў І. Шамякіна (Мінск: Мастацкая літаратура, 2014)

Але ж ёсць больш уцешныя моманты ў жыцці. Прыйшоў ліст ад небезвядомага актывіста «Народнай грамады» Сяргея Спарыша (у «Катлетах…» была зацемка пра піва «Спарыш» :)) Сяргей не застаўся абыякавым да ідэі «Шахматнага» напою. Чамусьці ён мяркуе, што шахматная дошка звычайна пахне хвояй, а таму прапануе зварыць хваёвае піва… Тым не менш, якой бы ні была матывіроўка, цікава азнаёміцца з разгорнутым пажаданнем ад сацыял-дэмакрата: «Піва на маладых парастках сасны або елкі, можна дадаць трохі ядлоўца. І які-небудзь адпаведны сорт хмелю – каб адчуваўся, нягледзячы на хваёвы пах, але пры гэтым гарманіраваў і дапаўняў. Можа быць, нешта з цытрусавым водарам?» Прыслухайся, о «Аліварыя»! 🙂

С. Спарыш з улюбёным напоем

Пастаянны чытач-глядач серыяла, Пётр Рэзванаў з Мінска, таксама не супраць таго, каб у Беларусі было піва «Шахматнае», але малюе яго іначай: «гэта мусіць быць кактэйль з цёмнага і светлага гатункаў».

У Нацыянальным мастацкім музеі даступныя для агляду карціны юбіляра 2019 г. Якава Кругера, а тутака можна пачытаць падрабязны нарыс пра мастака. Дэманструюць у музеі і работы Льва Дамінскага, Ісака Мільчына, Лейзера Рана.

Андрэй Дубінін наведаў выставу і сфоткаў палатно Л. Рана «Звесткі з Петраграда. 1917 год» (1957). Рэвалюцыя ў чалавечым вымярэнні…

Апрача таго, даўні аўтар belisrael.info распрацаваў лагатып для кніжнай серыі «Гебраістыка Беларусі», задуманай мінскім выдаўцом Раманам Цымберавым. Бусел у ярмолцы і талесе – адсылка да славутага рамана Майсея Кульбака пра зельманскі двор: «Дзядзькі тыя – чатыры стаўпы двара… як калгаснікі, не паснедаўшы, у разлёце белых талесаў, бы старыя буслы, беглі ўдому».

Эскізы А. Дубініна да лагатыпа серыі

Агулам платформа парталу tut.by не цешыць, але сярод інфармацыйнага фастфуду і злёгку прыхаванай прапаганды трапляюцца і годныя матэрыялы. Дзякуючы гэтаму рэсурсу я, напрыклад, даведаўся пра мастачку Яўгенію Магарыл з Віцебска (1902–1987), якая ў 1920-х гадах перабралася ў Петраград…

Вяртаючыся да размовы пра выкладанне літаратуры ў школе: ці ведалі вы, што ў Беларусі міністэрствам адукацыі яшчэ ў 2010 г. зацверджана цэлая вучэбная праграма па яўрэйскай літаратуры «для класаў з вывучэннем мовы нацыянальнай меншасці»? Аўтары – М. Журына, І. Грузман. Добра, што праграма ёсць, і да таго ж не пазбаўленая логікі, але… Штосьці заўсёды будзе лішняе, а чагосьці будзе не хапаць. Асабіста мне не хапае таго ж Кульбака, Эфраіма Севелы… І неяк дратуе сказ «Народный, разговорный язык произведений Сфорима» (гэта пра ўраджэнца беларускага Капыля Мендэле Мойхер-Сфорыма, aka Мендэле-кніганошу, aka проста Мендэле; асобнае слова «Сфорым» знача «кнігі» :)).

Загрузіць вордаўскі файл з праграмай можна тут. Я б не быў супраць атрымаць уражанні пра дакумент ад чытачоў, дасведчаных у літаратуры і педагогіцы. Раптам агульныя намаганні спародзяць нешта лепшае?

Цытатнік

«У Беларусі попыт на здаровых, паслухмяных выканаўцаў з комплексам вывучанай бездапаможнасці, у большай частцы свету на здаровых, разумных стваральнікаў з высокай гатоўнасцю да самарэалізацыі. Добра, што мы супадаем з сусветным запытам прынамсі ў адным пункце: здароўе» (Віктар Бабарыка, 2019)

«Тэорыі змоў не проста прывабныя… Іх распаўсюд падточвае дэмакратыю і ўмацоўвае таталітарныя рэжымы» (Хемі Шалеў, жнівень 2019)

«Ніводзін новы ідэалагічны прадукт, у тым ліку і той, што прыходзіць да нас з геаграфічнага Захаду, няможна ўспрымаць некрытычна: трэба разабрацца ў тым, што іменна, як і чаму прапаноўвае той ці іншы аўтар» (Андрэй Іларыёнаў, 06.08.2019)

«Мізантропія – добры інструмент для мастака, але яна не можа быць асновай яго светапогляду» (Дзмітрый Быкаў, 09.08.2019)

«Калі доўга весяліцца, гледзячы, як навокал нелянівыя людзі будуюць антыўтопію, то апынешся акурат унутры антыўтопіі» (Іван Давыдаў, 14.08.2019)

«Калі ў вас пастаянна крадуць фігуры з дошкі і мяняюць правілы гульні, то даволі дзіўна марнаваць час на “разумныя хады”, – больш лагічна змахнуць дошку са стала» (Аляксандр Хоц, 15.08.2019)

Вольф Рубінчык

Мінск, 16.08.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 16.08.2019  22:10

Водгукi

“Калі пафантазіраваць, то “Шахматнае” піва магло б быць у двух варыянтах — светлае і цёмнае. Наконт усялякіх дабавак у напой гаварыць не буду — як аматар нямецкіх законаў піўной чысціні стаўлюся да ўсялякіх дадаткаў падазрона )))” (Зміцер Дзядзенка, г. Мінск)  19.08.2019  01:17

“Успомніў свае першыя куплёныя шахматы, 3 р. 60 кап., пачуў непаўторны стук адна аб адну драўляных фігурак, успомніў, чым яны пахлі: лакам і… хвояй. Менавіта так  хвоя  называлі ў нас сасну. Так што Спарыш не памыліўся. Поспехаў Вам!” (Андрэй Федарэнка, г. Мінск) 21.08.2019  09:07

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (124)

Шалом!.. Блi кішалон? Забаўна, што іўрыцкае слова «kishalon» («няўдача») увайшло ў гарадскі слэнг англамоўных. А яшчэ больш забаўна, што, калі ўводзіш у пошукавік urbandictionary.com «Lukashenko», то выскоквае такі во мэсыдж, не без намёку…

На месцы Рыгорыча я б загадаў заблакаваць гэты ўрэдны рэсурс у Сінявокай. Або ўзнагародзіць яго стваральнікаў медалём за развіццё звышкаштоўнай думкі «лепей быць дыктатарам, чым блакітным», або так: узнагародзіць і потым заблакаваць. Амаль як у «Прыгодах Чыпаліна» незабыўнага Джані Радары – фашыста, які 75 год таму перакаваўся ў камуніста… Праўда, дзе-нідзе даводзяць, што ў фашысцкую партыю на пачатку 1940-х ён запісаўся, каб ямчэй змагацца з ворагам (рыхтык той Штырліц).

Не ўсё шаноўнае чытацтва было ў курсах, што сёлета ў мінскага піўзавода – юбілей, ажно 155 гадоў… Першую піваварню ў 1864 г. пабудавала на месцы сучаснага завода мяшчанка з характэрнымі імем і прозвішчам: Рохл(я) Фрумкіна. У гонар «круглай» даты быў звараны гатунак «Багемскае паравое».

Раней іншы вытворца шпурнуў быў на рынак піва «Спарыш» – няйначай у гонар былога генеральнага сакратара БСДП(НГ), ньюсмэйкера, які нават у «Катлетах & мухах» засвяціўся 🙂

Раз «пайшла такая п’янка», бадзёра падкідваю маркетолагам ідэйку да сусветнай шахалімпіяды 2022 года – піва «Шахматнае»! Кандытары ўжо даўно расшалопаліся…

Але чаму раптам «Шахматный слодыч»? Слодыч у беларускай мове – жаночага роду.

Дарэчы, «Аліварыі» варта было б выпусціць «інтэлектуальнае» піва яшчэ з адной прычыны. Перад алімпіядай у Мінску лёгка прадбачыць «набегі» на спонсараў з боку адміністрацыі, як тое было перад Еўрапейскімі гульнямі. Выпуск «шахматнага» піва можа залічыцца як уклад у падрыхтоўку спартыўнай імпрэзы (ну, піяр жа, шахмат жа!), і фірме не прыйдзецца пускаць на вецер у ход жывыя грошы 😉

*

Пазаўчора з’явіліся-такі ўказы аб прызначэнні выбараў у Нацыянальны сход на лістапад 2019 г. Калі гэтыя кепскія паперы не будуць аспрэчаны ў Канстытуцыйным судзе (да разбору справы па сутнасці, хутчэй за ўсё, не дойдзе, але хто ведае…), то дэпутаты страцяць 10 месяцаў з перыяду сваіх канстытуцыйных паўнамоцтваў, г. зн. амаль 20%. Паводле рэдакцыі партала tut.by, нічога страшнага не адбудзецца – «тэрмін працы цяперашняга парламента будзе крыху скарочаны». Відаць, магутна кагосьці «нармалізавалі» год таму, у час «справы БелТА» 🙁

У «Народнай волі» 02.08.2019 паказана рэакцыя кіраўнікоў камісій палаты прадстаўнікоў на пытанне пра дачасныя выбары – «стакгольмскі сіндром» самы настаяшчы. Уладзімір Б.: «Хто будзе абурацца рашэннем прэзідэнта?» Дзмітрый Ш.: «Няма ніякіх парушэнняў закона ў тым, што тэрмін паўнамоцтваў дэпутатаў скарочаны», etc. На гэтым шэрым фоне арыгінальнасцю вылучыліся «філасофскія» развагі старшыні камісіі па міжнародных справах: «Любое грамадства мае тое, што заслугоўвае, і дабіваецца таго, на што здольнае. Калі пытанне тэрміну паўнамоцтваў не хвалюе грамадства, то ці павінна гэта хваляваць тых, хто абавязаны выконваць іх волю?» Усё ж гэта сафістыка, каб не сказаць «дэмагогія». Па-першае, не абавязаны канкрэтны дэпутат слепа выконваць волю выбарцаў сваёй акругі (іншымі словамі, няма ў яго імператыўнага мандату). Па-другое, я ўпэўнены, што пытанне хвалюе значную частку грамадства, асабліва ў сталіцы, дзе няхілая доля юрыдычна падкутых людзей, знаёмых з арт. 93 Канстытуцыі. Дарэчы, пан Варанецкі ў 2016 г. балатаваўся менавіта ў Мінску.

Тутэйшыя «незалежныя» СМІ цягам трох месяцаў не знайшлі часу, каб паведаміць пра бяскрыўдную ініцыятыву – звароты грамадзян да дэпутатаў «сваіх» акругаў у падтрымку Канстытуцыі ды парламентарызму (накшталт ліста, які мастак А. Дубінін адправіў спявачцы І. Дарафеевай яшчэ ў канцы красавіка). Вось і здаецца некаторым, што беларусам усё роўна, топча «галоўны» Канстытуцыю, або не, што на «грамадства» можна перакінуць адказнасць… Думаю, зусім скора гэтых «некаторых» накрые расчараванне.

А цяпер загадка. Якая сувязь паміж ярмошынскай заявай аб правядзенні прэзідэнцкіх выбараў 30 жніўня 2020 г. і выстаўленнем на торг будынка сінагогі ў гарпасёлку Поразава Свіслацкага раёна Гродзенскай вобласці (тым самым Поразаве, адкуль родам знаная акцёрка Эстэр-Рохл Камінская)? Адказ: у абодвух выпадках службовыя асобы бясклопатна распараджаюцца чужымі аб’ектамі…

Паводле Канстытуцыі (арт. 81), дату прэзідэнцкіх выбараў вызначае ніжняя палата парламента, а не чыноўніца са сваёй камісіяй – «тэхнічным органам», як Ярмошына сама яго накрэслівала ўвесну. Цікава, што ніхто з будучых «канкурэнтаў» Лукашэнкі 05.08.2019 не звярнуў увагі на гэтую акалічнасць (а мо хітрамудрае «Радыё С.» і не дало гэтага зрабіць?) Тут запярэчаць, што чыноўніца – якая трапіла ў пастку з утрыманнем уласнага маёнтка ды баіцца жыць на адну пенсію – проста выказала сваё падхалімскае меркаванне пра аптымальную дату, але ў такім разе публіцы лепей бы яго проста праігнараваць. І я праігнараваў бы, калі б раскручваць навіну не пачаў нацыянальны прававы (!) рэсурс. Не кажучы пра розныя тутбаі & «Беларуси сегодня».

Вядома, задача лукашэнскай адміністрацыі – атрымаць у канцы 2019 г. паслухмяны парламент, пазбаўлены нават той кволай «апазіцыі», што ёсць там цяперака. Вядома, сіл у «выканаўцаў» куды болей, чым у «народных абраннікаў», ды раз на год і палка страляе… Во будзе смешна, калі парламентарыі збяруцца на сваю першую сесію – і раптам прызначаць выбары прэзідэнта не на дзень народзінаў Лукашэнкі, а на вясну 2020 г., як бы ў знак помсты за скарачэнне тэрміну паўнамоцтваў сваіх папярэднікаў 😉

Паводле сусветных норм, часткова засвоеных і ў Беларусі, маёмасць належыць нашчадкам тых, у каго была незаконна канфіскавана. Духоўнымі нашчадкамі тых яўрэяў, што ў канцы ХІХ ст. пабудавалі сінагогу пад Ваўкавыскам, варта лічыць членаў іудзейскай абшчыны, найбліжэйшай да Поразава. Напэўна, гэта будуць іудзеі, адказныя за сінагогу ў Гродне… Што ім рабіць з напаўразбураным – але яшчэ трывалым – будынкам у Поразаве, гэта ўжо іх справа.

Дзейная гродзенская сінагога (hrodna.life); тое, што засталося ад сінагогі ў Поразаве, у 1964 г. ператворанай у склад (fotobel.by).

*

Усё прагрэсіўнае чалавецтва на Свіслачы, Дзвіне і Нёмане хвалюе, «што там у расіян». Аляксандр Л-к з Полацка, экс-шахматыст, а цяпер квазіпалітык, тыдзень таму заявіў: «Россиюшка поднимается с колен» (і нам, маўляў, з ёй па дарозе). Між тым у суседзяў назіраецца прымітывізацыя; іх улады працуюць тымі ж брутальнымі метадамі, што ў Беларусі ўжываліся прыкладна ў 1996-м годзе… Тады ў Расіі таксама было шмат нездаволеных, але іх нейтралізоўвалі больш хітра, чымся ў нас. Цяпер, бач, наадварот: у нас «касманаўты» неяк выйшлі з моды, у Маскве – увайшлі.

Арт-каментар Алега Мініча з racyja.com

Cёння я не па-мізантропску лагодны – пішу пра ўсіх-усіх… Ну, дзейнічае такі «Цэнтр новых ідэй» пад камандзёрствам адстаўных маладафронтаўцаў. На сайце ideaby.org то «ўздымаюць» рэгіёны Беларусі, то «выганяюць» міністра адукацыі (не дакляруючы альтэрнатывы), а цяпер во школьную праграму па літаратуры «перарабляюць». Апошні план – ад культуролага Вадзіма Мажэйкі, выхадца з «Ліберальнага клуба». Падзівіцеся

Ёсць, безумоўна, ў мажэйкавым артыкуле тэзісы здаровыя, хоць і банальныя. Пра настаўнікаў: «Заробкі неабходна павысіць, а не звязаныя з навучаннем абавязкі – скасаваць». Далей сам аўтар прызнае: «Гэта гучыць як кніжная ісціна, якую шмат разоў паўтаралі нават на самым высокім узроўні, але заганная сістэма працягвае існаваць». І што маем?.. Апошняе, 777-е кітайскае папярэджанне?

Дапушчэнне «бадай, асноўны забойца цікаўнасці да літаратуры – гэта сучасная школьная праграма», як мінімум, спрэчнае. Успамінаю сябе і сваіх аднакласнікаў у канцы 1980-х – пачатку 1990-х: тагачасная праграма па літаратуры была не менш «патрыярхальнай» ды ідэалагізаванай, чым цяпер, але ж чыталі нямала, абменьваліся кнігамі… Асабліва каціраваліся замежныя фантасты кшталту Гарысана, Катнера, Хайнлайна, Шэклі (была б «крутая» белфантастыка, юзалі б і яе). Зрэшты, пасля Талстога ды Тургенева добра заходзілі і Міх. Булгакаў, і Д. Хармс.

Артыкул В. М. – не без метадычных парадаў: «Школьны курс дагэтуль грунтуецца на кансерватыўным падыходзе да разгляду твораў. Каб рэфлексаваць над прозай ды лірыкай, дзецям прапануецца засвоіць “асновы светаўспрымання аўтара”, вывучыць яго біяграфію, а потым зразумець, што аўтар хацеў сказаць. Дзіўна засяроджвацца на гэтым у век постмадэрну, калі Ралан Барт ужо 50 гадоў таму напісаў “Смерць аўтара» Пэўна, француз Барт афігеў бы, дазнаўшыся, што яго кароткае і суб’ектыўнае эсэ ў 2019 г. прапануюць прыняць за догму ў Беларусі.

«Немагчыма развіць мысленне, калі проста завучваць тлумачэнні са старой крытыкі» – дык у сучасных навучальных установах і не абмяжоўваюцца «простым завучваннем». Нават у познім СССР лічылася, што вучням трэба ведаць факты плюс умець выказаць уласнае стаўленне да твораў ды персанажаў. (Згадваю, зноў жа, сваю сярэднюю школу, а таксама апавяданні Ільі Зверава кшталту «Другое красавіка».) Агулам, добрай школцы ўласцівы баланс паміж аўтарытарнасцю і разняволенасцю.

Сама ідэя адчужэння літаратурнага твора ад аўтара не дужа мне падабаецца, хоць у 1960-х яна, магчыма, гучала рэвалюцыйна. Зараз насаджэнне гэткага падыходу ў школе здольнае прывесці хіба да дэвальвацыі аўтарытэтаў – за выняткам тых, каторыя «тут і цяпер». Да большай залежнасці школьных курсаў ад моды і палітычнай кан’юнктуры.

Думка выпускніка філфака БДУ, пісьменніка Змітра Дзядзенкі: «Біяграфія ўсё ж уплывае на творчасць. Як уплывае на яе эпоха. Не ўяўляю, як тлумачыць паэзію Маякоўскага ці творы Купалы без сумленнай біяграфіі. Часам біяграфія можа стацца той фішкай, якая зацікавіць, прывабіць будучага чытача». А калега Павел Касцюкевіч на запыт, ці варта вывучаць жыццяпісы літаратараў у школе, прыгадаў выказванне Сяргея Жадана: «Біяграфіі ва ўкраінскіх пісьменнікаў звычайна цікавейшыя, чым творы».

Ці памысна ў РБ адмовіцца ад асобнага курса рускай літаратуры, перавёўшы яе творы ў курс літаратуры сусветнай? Мо і памысна (няхай скажуць адукатары-метадысты), аднак у любым разе гэта зусім не першачарговая задача. Дый лозунг Мажэйкі «доля рускай літаратуры ў беларускай школьнай праграме мусіць адпавядаць адсотку, які складаюць творы рускіх пісьменнікаў у сусветнай літаратурнай спадчыне» – нейкі дэмагагічна-статыстычны… Прадаўжаючы ў тым жа духу, не дайсці б да высновы, што і аб’ём беларускай літаратуры ў агульнай праграме дапушчальна скараціць да 1% (прадстаўнікоў Беларусі сярод лаўрэатаў Нобелеўскай прэміі – 1/107, нават менш за адсотак, а сярод жыхароў зямной кулі беларусаў усяго-та блізу 0,12%). У гуманітарных сферах статыстыка працуе з перабоямі: пра гэта здагадваюцца нават заўзятыя хунвэйбіны лібертарыянцы 🙂

Цытатнік

«У мяне адчуванне, што цяперашні этап расійскай гісторыі, расійскага грамадства – гэта зацяглая хвароба. Пагатоў што ўрачоў гоняць з парога і спрабуюць іх неяк абезруховіць» (Дзмітрый Быкаў, 02.08.2019) Аналагічныя адчуванні з’яўляюцца ў мяне пры поглядзе на асобныя сегменты беларускага грамадства… Толькі не прыпісвайце мне думак кшталту «беларусы ўсе хворыя» 🙂

«Дзяржава спярша фарміруе кепскія законы, потым ужо гэтыя кепскія перастаюць яе задавальняць… Таму што нават у рамках гэтага вельмі кепскага, нязручнага для грамадзян, але зручнага для ўлады заканадаўства яно не можа ўтрымаць сітуацыю пад кантролем. І тады гэтай уладзе даводзіцца свае ж законы парушаць» (Алена Лук’янава, 02.08.2019)

«Планы барацьбы з алкагалізмам ажыццяўляюцца праз паўмеры. Відаць, алкагалізацыя насельніцтва камусьці вельмі патрэбная. Разам з тым пры дапамозе рупараў прапаганды нас хочуць пераканаць, што вайна з алкагалізмам ідзе, і часам паспяхова» (Міхалена Немагай, 03.08.2019)

Вольф Рубінчык

Мінск, 07.08.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 07.08.2019  11:37

Год Чернобыля сквозь призму шахмат

Вольф Рубинчик. Мы говорили о 1984-м и 1985-м годах, о 1987-м, немного – о 1988-м и 1989-м… О событиях 1986 года ты не хотел говорить. Что подвигло изменить решение?

Юрий Тепер. Одна встреча в феврале этого года. Сильно простудился, сидел в поликлинике в очереди на анализ крови. Мужчина передо мной оказался очень словоохотливым: рассказывал о себе, расспрашивал о моих целях. Когда он сказал, что его тесть – известный психолог Яков Коломинский, а фамилия его самого – Каганов, меня осенило: «А мы с Вами в шахматы не играли?» «Наверно, играли», – ответил Александр. И я вспомнил, что было это как раз в 1986-м. Тут впору процитировать тургеневский романс «Утро туманное, утро седое»: «Нехотя вспомнишь и время былое, / Вспомнишь и лица, давно позабытые».

В. Р. У меня 1986 год ассоциируется не с русским классиком, а с Чернобыльской катастрофой. Думаю, для многих жителей Беларуси 1980-е делятся на «до» и «после»… Сам я в начале мая попал в больницу, пролежал там несколько дней. Впрочем, шахматы никуда не делись. Сразу после выписки участвовал в сеансе, который Виктор Купрейчик дал на открытом воздухе. Собралось человек 25-30. Со своим тогдашним третьим разрядом я, конечно, вскоре проиграл, но получил сувенир – книгу с автографом гроссмейстера.

Ю. Т. Наташа Гараева (гексашахматистка – о ней упоминалось, например, здесь), работавшая в Речице Гомельской области учительницей, вспоминала, как в 1986-м вывозила школьников на оздоровление куда-то в Россию. Ей было очень тяжело, прежде всего морально. Никто не знал, сколько «это» продлится, будет ли вообще возвращение в Беларусь… Как будто вернулся 1941 год.

Но начался 1986-й неплохо. В январе шахматная команда сотрудников пединститута им. М. Горького принимала участие в первенстве города среди преподавателей и сотрудников вузов – иначе это называлось спартакиада «Здоровье». Проводилась спартакиада к тому времени лет 20. Состав команды – 4 мужских доски плюс 1 женская. У нас сильны были 3 доски: на 1-й преподаватель математики Вадим Кузьмич Пономаренко, на 2-й – физик Олег Алексеевич Новицкий. Я сидел за 3-й.

Фото из московского журнала «64-ШО», № 8, 1986

В. Р. Почему ты так «низко пал»? Или то была тактическая хитрость?

Ю. Т. Уже не помню, как мы распределяли между собой доски. По силе игроки были примерно равны, к тому же мы выступали вместе много лет, сохраняли хорошие личные отношения. В общем, обид я не таил.

Небольшое отступление. Канун 1980 года, рабочий день. В кабинете у Новицкого мы втроём играли «на высадку».

В. Р. Может, и горячительными напитками запивали сбитые пешки?

Ю. Т. Конечно… нет. Как только мы зашли, Олег нам что-то налил и сказал: «Я уже сегодня пил. Для уравнения шансов предлагаю и вам нарушить режим». Мы с удовольствием подчинились.

В. Р. И не боялись начальства?

Ю. Т. В период «застоя» умеренное употребление (иногда и неумеренное) воспринималось спокойно, антиалкогольная кампания началась позже.

В. Р. Вернёмся к турниру 1986 г. Итак, на первых досках у вас проблем не было? А на других?

Ю. Т. Об остальных не будем; кое-что получалось и там, но основные очки брали мы втроём. Итак – первый тур, победа над командой института народного хозяйства (3:2). Второй тур – играем с моей альма-матер, институтом культуры. Тогда и встретился я с упомянутым Александром Кагановым, пережив неприятный конфуз.

В. Р. Ой, шо такое?

Ю. Т. Когда я учился в институте, сильных соперников у меня там не было. О спартакиаде 1986 г. я ничего не знал, а неприятности начались ещё до старта. Пришёл О. Новицкий и сказал: «У меня распух глаз, надо идти к врачу». Как-то нашли замену. Начало игры. Соперник высокий, черноволосый. Его однофамилец был в Гомеле одним из сильнейших шахматистов конца 1970-х (один раз даже стал чемпионом города). Начал мой визави Каганов партию ходом 1.Кf3, я получил отвратительную позицию – дёргался, изображая активность, создал себе слабости. Потом потерял фигуру и в позиции, где пора было сдаваться, тянул безнадёжное сопротивление. Типичный случай недооценки соперника. Всё это я напомнил своему собеседнику, когда сидел в поликлинике в феврале 2019 г. Он удивился: «Ну и память у Вас. Я ничего не помню».

Тот матч мы с трудом свели вничью (2,5:2,5). Пономаренко выиграл у Василия Глубоченко – В. Г. выступал в 1970-х гг. за консерваторию, ныне он известный композитор. Выиграла женская доска, а на 4-й свели вничью.

В. Р. Как пережили малоудачный матч?

Ю. Т. Отлично. Следующий тур был с лидерами, командой БГУ. Новицкий свой глаз вылечил. Собрались мы и сотворили мини-сенсацию: победили будущих чемпионов 4:1.

В. Р. Что же у них был за состав?

Ю. Т. На 1-й доске – сильный кмс Георгий Крылов, я победил перворазрядника Баканова. На 2-й доске нам повезло, Л. Левита забрали на военные сборы. Заменял его какой-то перворазрядник, которого Новицкий победил в тяжелой борьбе.

В. Р. Тот самый Леонид Левит – известный психолог…

Ю. Т. Да, теперь он большой человек, доктор наук, и рассказывает нам, простым смертным, что и как вспоминать. В ту пору он не считал вузовские соревнования «первенствами бани» – во всяком случае, не подавал виду 🙂

В. Р. Ладно, не стоит отвлекаться. Как продолжался турнир?

Ю. Т. Учитывая проблемы с нижними досками, вполне пристойно прошёл 4-й тур. Мы добились ничьей с БПИ (я победил перворазрядника Ковалёва). В 5-м туре выиграли 3:2 у ИФК (я одолел Петрова). В 6-м – тот же счёт с медиками (у меня получилась хорошая партия с сильным перворазрядником Сергеем Ясюковичем, с которым не раз встречался в школьные годы на городских соревнованиях). 7-й тур – 3:2 в матче с БИМСХ, институтом механизации сельского хозяйства (в партии с Довбней я упустил победу).

В. Р. Да, встреча с Кагановым явно тебя подстегнула. А как вы шли в таблице?

Ю. Т. Вот таблица-то у меня и не сохранилась. БГУ после «конфуза» с нами собрался и вырвался вперёд, мы боролись с политехом за 2-е место. Недалеко были медики, ещё кто-то…

В 8-м туре предстоял матч с МГПИИЯ – «инязом». Меня в тот момент больше всего волновал вопрос выступления команды студентов в первенстве республики – оно выпало аккурат на каникулы. Спартакиада «Здоровье» начальство не сильно интересовала, мы играли больше «для себя».

Как собрать студентов на турнир в зимние каникулы? Тот, кто занимался такими сборами, меня поймёт.

Итак, в воскресенье несу документы на студенческую мандатную комиссию, в понедельник играем последний тур «Здоровья», во вторник – начало студенческого первенства. На мандатной комиссии – сюрприз; мне говорят, что есть разрешение выступать за команду студентов и сотрудникам (уже в 1987 г. такое право у сотрудников будет отнято). Звоню товарищам по команде сотрудников – они не прочь продолжить «шахматный марафон». В понедельник заново оформляем заявку. Но вечером совпадают время последнего тура спартакиады и жеребьевка студенческого турнира. Отправил я на жеребьёвку Сашу Павловича, который учился тогда на выпускном курсе, а сам пошёл играть с лингвистом.

Последняя партия у меня не сложилась. Соперник по фамилии Козлов, в военной форме, долго мучил себя и меня, пытаясь поставить мат слоном и конём в окончании. В конце концов это ему удалось… Но матч мы выиграли (3:2), грамоту за 2-е место получили.

В. Р. Ну, хоть порадовался?

Ю. Т. Некогда было радоваться. На следующий день началась игра в турнире куда более высокого уровня. Павлович сообщил мне итоги жеребьёвки – настоящая «группа смерти» (тогда я этого выражения ещё не знал, но мои ощущения ему соответствовали).

В. Р. И кто же входил в «группу смерти»?

Ю. Т. Чемпионы предыдущего года технологи, нархоз – неоднократный призёр вузовских соревнований, и ММИ – «могилёвская “машинка”, все четыре колеса». Очень трудный для нас соперник; сколько помню, всё время им проигрывали. Сейчас это не институт, а университет (Белорусско-российский, БРУ), и шахматный уровень у них значительно упал.

В. Р. Да, весёлая кампания… И на что же ты рассчитывал?

Ю. Т. Надеялся на нас троих (на спартакиаде «Здоровье» мы неплохо размялись), ну и на женские доски. Наташа Шапиро училась тогда на 1-м курсе факультета естествознания, Ольга Чугуева – 2-й курс физфака. Обе – сильные перворазрядницы.

В. Р. Про Наташу мы говорили. Что скажешь про Олю?

Ю. Т. Перед турниром она вдруг позвонила мне: мол, завалила экзамен по психологии, и пока не сдаст, играть не будет. Вины за собой не чувствовала. Я постарался сдержать себя и говорю: «Надо договориться о переэкзаменовке. Зайди ко мне в библиотеку, пойдём по инстанциям, будем просить о досрочной пересдаче».

На следующий день пошли в спортклуб. Председатель А. А. Стех ничего не хочет делать – «от нас ничего не зависит, как деканат решит, так и будет». Чуть не кричу на него: «Вам трудно поговорить в деканате, попросить? Как Оля может играть, если её лишат стипендии?» Подействовало. Пошли в деканат, договорились с замдекана. На следующий день Оля позвонила мне: «Всё нормально, пересдала на четвёрку. Могу играть». Отблагодарила меня отличным результатом: 5,5 в 6 партиях на 2-й женской доске.

В. Р. А часто ты попадал в подобные истории?

Ю. Т. Именно таких больше не было, а вообще не раз приходилось вмешиваться в дела членов сборной. Не люблю ходить и что-то просить для себя, но в общественных интересах приходилось действовать «через не люблю».

В. Р. Прямо-таки десантник Стёпочкин! (Отдадим должное тому, что сегодня день ВДВ :)) Как же складывалась «универсиада-1986»?

Ю. Т. В первом туре пединститут проиграл нархозу 2,5:3,5. Могилевчане нам устроили разгром 5,5:0,5 (единственной ничьей добилась Чугуева). И вот в последнем туре играем с технологами, отставание от них – 1 очко, остальные команды ушли в большой отрыв. Если победим хотя бы с минимальным преимуществом, то попадем в 3-й финал (9-12-е места).

В. Р. Победили?

Ю. Т. Да, 3,5:2,5. Это был памятный матч. Выиграли я, Новицкий и Чугуева, вничью на 4-й доске свёл Олег Акашкин. Очень сожалею, что не сохранилась партия с Хамицевичем – я поставил красивый мат в 4 хода (не детский!) с жертвой ферзя. Отправили мы команду Стругача (чемпион Минска 1958 г., известный кмс в 1960-70-х гг.) в 4-й финал бороться за 13-16-е места…

В финале нам игралось легче – победили иняз 4:2, БИМСХ 4,5:1,5, сыграли вничью 3:3 с витебскими технологами и уверенно вышли на 9-е место.

В. Р. Как в вузе восприняли ваши выступления?

Ю. Т. Равнодушно. Грамоту за 2-е место хотел отдать в спортклуб, мне сказали «оставь себе». Похоже, там рассчитывали на большее, но «как есть, так есть».

Почти сразу последовало выступление студенческой команды в первенстве города среди вузов. Там уже отличилась Наташа Шапиро – 6,5 из 8. Главное, мы заняли 1-е место в нашей группе.

В. Р. И в городе были какие-то группы?!

Ю. Т. Вузы делились по величине. Более крупные – БГУ, БПИ, БГИНХ, РТИ – относились к 1-й группе. Там было больше людей и легче было собрать команду. Мы, БГПИ, относились ко 2-й группе – малых вузов.

В. Р. «Толстые и тонкие»…

Ю. Т. Точно, многие о вузах так и говорили. В том турнире состоялась известная партия Эдуарда Колесника с Александром Павловичем… Перед матчем с БГУ мы обсуждали разные темы. Кто-то сказал: «БГУ очень тяжёлый соперник». Чувствую, время поднять настроение, и говорю студентам: «Да, соперник тяжёлый. А наша команда недавно играла в первенстве сотрудников с БГУ и победила 4:1. Всех остальных они победили. Посмотрим, на что вы способны». Не знаю, подействовал ли на Павловича этот разговор, или просто повезло (Колесник взял «отравленную» пешку), но больше я у Саши таких шедевров не встречал.

В. Р. Лучше раз увидеть… Давай уже увидим эту суперпартию.

Эдуард КолесникАлександр Павлович. Командное первенство вузов г. Минска, 21.02.1986.

(Комментарии мм Александра Корнеевца, взятые из газеты «Спортивная панорама», 05.01.2011)

1.е4 е5 2.Кf3 Кс6 3.Сс4 Сс5 4.с3 Кf6 5.d3 а5?! 6.0-0 00 7.Кbd2 d5 8.ed К:d5 9.Ле1 Кf4 (диагр. 1) 10.К:e5? Пешку брать было нельзя, после 10.Ке4 белые сохраняли небольшое, но длительное давление. 10…Фg5. Двойной удар: висит конь на е5 и грозит мат на g2. 11.g3. Не спасает и 11. Фf3 из-за 11…К:е5 (можно и 11…Кh3+) 12.Л:е5 Ф:е5 13.d4 C:d4 14.cd Ф:d4 c решающим перевесом у чёрных. 11…Кh3+ 12.Крg2 К:f2 13.h4 Ch3+ 14.Крh2 (диагр. 2) 14…Ф:е5! 15.Л:е5 К:е5! Чёрные играют на атаку короля противника. После 15…К:d1? 16.Л:с5 белые отбиваются. 16.Фh5 Кеg4+ 17.Крg1 К:d3+! На 17…Ке4+ последовало бы 18. d4. 18. Крh1 Кdf2+. Белые сдались ввиду варианта 19.Крg1 Ке4+ 20.Ф:с5 (20.Крh1 К:g3Х) 20…К:с5 с лишней ладьёй.

Ю. Т. Кстати, матч с БГУ окончился вничью 2,5:2,5.

В. Р. Начало года оказалось насыщенным. Что было дальше?

Ю. Т. Длительное затишье. В апреле – Чернобыль…

В. Р. А гексашахматные турниры проводились?

Ю. Т. Один, в конце августа, – «Кубок Москвы». Не самый для меня удачный – тот случай, когда игра лучше результатов.

В. Р. Прочёл о нём статейку в самиздатовском сборнике «История ГШ 1982-1992». Почему ты со своим тёзкой Бакулиным опоздал на турнир?

Ю. Т. Не было точного адреса. Телефон, который нам дали, не сработал (не туда попали). Милиция Зеленограда адреса клуба не знала, направляли нас туда-сюда. Наконец я догадался позвонить на квартиру Рощина. Он был на турнире, и его жена сообщила нам телефон клуба. Позвонили в клуб, Рощин нам объяснил, как добраться.

Игра шла с переменным успехом. В партии с Некрасовым я захватил инициативу и в эндшпиле провёл ферзя. У соперника пешка стояла за одно поле от поля превращения. Рядом был вражеский король. У меня уже повис флажок, пытался я пешку обезвредить, давал шахи – ничего не получалось. Кончилось тем, что подставил ферзя под бой.

После турнира я встретился с А. В. Белоусенко, председателем городской федерации по обычным шахматам. Он сам в ГШ не играл, но нашими делами интересовался. Белоусенко пошутил: «Слышал, что у вас пешка сильнее ферзя». Я объяснил случившееся, и он заметил: «Не обижайся, я по-доброму».

Ещё история с Михаилом Рощиным испортила мне настроение. Хотя я сам виноват… У меня было преимущество, Рощин просчитался. Я побил его ферзя своим, он собирался бить ферзя королём, но мой слон защищал ферзя (всё как в обычных шахматах). Сразу получился мат. М. Ю. спросил: «Как же так получилось?» Я показал ему порядок ходов, указал на его ошибку: мол, если бы он отдал фигуру, то мог бы продолжать игру. Мы поставили эту позицию, и он, как ни в чём ни бывало, продолжил игру без фигуры. Любой игрок зафиксировал бы результат, а потом анализировал, а я согласился продолжить партию, проявив «джентльменство». Такие вещи наказываются – у Рощина нашлась серия шахов ферзём, оставленным в живых. У него был цейтнот (играли по 0,5 часа на партию), он позвал кого-то из участников – судьи не было – и пожаловался, что я в ничейной позиции играю «на время». Пришлось согласиться на ничью.

После партии я говорю: «Но ведь вы уже проиграли партию, когда потеряли ферзя». Он ответил: «Заиграно». Очень неприятная ситуация. Мы с Рощиным всегда уважали друг друга: для меня это был московский интеллигент, кандидат исторических наук… И вдруг такой неприятный поступок.

В. Р. Случай любопытный. А в твоём турнирном положении эта партия что-то изменила бы?

Ю. Т. Набери я на 1,5 очка больше – оказался бы на 4-м месте, на очко – обошёл бы Бакулина, на 0,5 очка – догнал бы его.

Других турниров по ГШ в том году не было. А по обычным шахматам в Минске устраивалась «большая» Спартакиада (народов СССР) и международный турнир «Минск-86», где впервые на международной арене проявил себя Борис Гельфанд. Об этом, видимо, следует говорить отдельно.

В. Р. Что же, спасибо за воспоминания. Выше показана брошюра на 44 страницы, которую твой знакомый издал в 2014 г. (тиражом 500 экз., почему-то в Смоленске). Авторский путеводитель по Израилю от А. Каганова продавался в сети «Белкніга». Вообще, книжек этот любитель шахмат выпустил немало – главным образом в жанре нон-фикшн.

Опубликовано 02.08.2019  18:55

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (123)

Яшчэ шалому! Вышэй кроквы, цесляры!

Ці не галоўнае, чым хваліцца Саюз беларускіх яўрэйскіх абшчын у апошнія месяцы, – выстава «Эмі Уайнхаус. Сямейны партрэт», што праходзіць у мінскай галерэі Міхаіла Савіцкага з 15 чэрвеня (скончыцца 31.08.2019). Дазнаўшыся пра месца правядзення, я ўсміхнуўся: больш зацятага змагара з «буржуазнай мас-культурай», чым той Савіцкі (які да таго ж не палюбляў «яўрэйскі дух» – ну, можа, паглядзеўшы на бедную, дачасна памерлую брытанку, зрабіў бы выключэнне), і ўявіць сабе цяжка. Ды лёс і не такія досціпы ўчыняе.

Саарганізатар «Сямейнага партрэта» – «Цэнтр беларуска-яўрэйскай культурнай спадчыны», нядаўна створаны ў Мінску (заснавальніца – арт-куратар Мая Кацнельсон). Я не разумеў, пры чым беларуска-яўрэйская спадчына да творчасці Уайнхаус, ды архівісты падказалі: прадзед спявачкі, Біньямін Вайнгауз, сын Яўсея, жыў у Астрашыцкім Гарадку, адтуль у канцы ХІХ ст. эміграваў… Сям’я апынулася ў Брытаніі. Здаецца, ніхто з нашчадкаў да Беларусі дачынення больш не меў, але сама па сабе знаходка цікавая. Ці дастаткова яе, каб запісваць Эмі Джэйд Уайнхаус (1983–2011), шматразовую лаўрэатку прэміі «Грэмі», у «нашы», – рашайце самі.

Выставу разрэкламавалі тутэйшыя фастфудныя СМІ – тутбаі і сіцідогі. Я нават паслухаў колькі песень «віноўніцы ўрачыстасці» (амаль не зачапілі; у катэгорыі надрыўных англамоўных спеваў аддаю перавагу Ціне Цёрнер або Барбры Стрэйзанд) і пазнаёміўся з жыццяпісам праўнучкі беларускага яўрэя. Калі коратка – дзяўчына рабіла ўсё, каб НЕ адпавядаць ідэалу «ідышэ мэйдл» 120-цігадовай даўніны (у якім, прызнайма, было нямала слушнага). У пяшчотным узросце Эмі падсела на наркотыкі; спярша лёгкія, потым цяжэйшыя. Жлукціла спіртное, дыміла як паравоз, памяняла мноства… гм… партнёраў. Ладна б нейкая адна загана – а там была д’ябальская сумесь. У выніку пяюха проста знішчыла сябе на радасць таму цынічнаму сектару шоў-бізнэса і медыяў, які вымагае «мёртвых герояў».

Цяпер у цэнтры Мінска з падачы лонданскага яўрэйскага музея паказваюць генеалагічнае дрэва Э. Уайнхаус, некаторыя яе дакументы, рэчы. Па-мойму, усё гэта для найвялікшых фанатаў, і сумняюся, што тысячы іх у горадзе. Кошт квітка – 10 руб.; калі б мне заплацілі тую самую дзясятку, то наведаў бы.

У згаданым беларуска-яўрэйскім цэнтры ведаюць, што робяць (прынамсі, хочацца ў гэта верыць), і ўсё ж. Я не супраць выставак, прысвечаных брытанскай поп-зорцы яўрэйскага паходжання ды іншым цікавым асобам. Аднак ісці б такім імпрэзам на дзясятым месцы… Найперш паказаць бы аўдыторыі таленты, якія насамрэч mit lajb un lebn звязаныя з Беларуссю, хай сабе яны не супервядомыя за мяжой.

Першае імя, што прыходзіць у голаў, – Якаў (Янкель) Кругер, жывапісец і вандроўнік, які нязменна вяртаўся ў родны горад. Пагатоў сёлета ў Кругера (14.05.1869 – 19.03.1940), заснавальніка першай у Мінску мастацкай школы (1906), быў 150-гадовы юбілей. Мастак пахаваны на Вайсковых могілках.

Так, выдаваліся ў Мінску альбом-каталог з біяграфічным нарысам і рэпрадукцыямі работ Кругера, кніга Надзеі Усавай (вышэй паказана вокладка), ды з 2000–2013 гг. шмат вады сцякло. Працы яго нячаста экспануюцца… Тое самае можна сказаць і пра карціны Натана Воранава, «другапланнага» мастака з Магілёва.

Калі верыць сайту «Саюза бел. яўр. абшчын», юбілей Кругера суполка ніяк не адзначыла.

Заслугоўваюць выстаў Міхл Рафальскі (1889–1937) – ідэолаг і першы кіраўнік Беларускага дзяржаўнага яўрэйскага тэатра, заслужаны кінадзеяч Майсей Бераў (1909–2003)… Апошні нарадзіўся ў снежні, так што 110-годдзе наперадзе, матайце на вус.

Што ў «галоўнага яўрэйскага саюза» своеасаблівы погляд на культурную спадчыну, ведаю даўно. А як з сучаснасцю і будучыняй? У красавіку 2017 г. я спадзяваўся на перамены да лепшага – пасля таго, як да стырна ў выніку канкурэнтных выбараў прыйшоў увішны бізнэсовец Уладзімір Чарніцкі… Надоечы ў арганізацыі змянілася і прэс-сакратарка; новай (Ангеліне Галкінай) – 20 год, яна студэнтка БДУ. І вось заснавальнік рэсурса, які вы зараз чытаеце, 26.07.2019 звярнуўся да яе:

Добры дзень, Ангеліна!

Будзьце ласкавы, адкажыце на пытанні, звязаныя з урочышчам Курапаты, пра якое не раз былі згадкі на нашым сайце.

  1. Ці нясе Ваш Саюз адказнасць за помнік у Курапатах, пастаўлены ахвярам сталінізму ад імя беларускіх яўрэяў? (Выяву гэтага помніка можна бачыць, напрыклад, тут: https://belisrael.info/?p=9919)
  2. Як вядома, у лістападзе 2018 г. у Курапатах быў узведзены “афіцыйны” помнік з надпісамі на чатырох мовах, у т. л. і на мове ідыш. Ці звярталіся стваральнікі гэтага помніка па дапамогу да Вашай арганізацыі?

З павагай,

Арон Шусцін,

галоўны рэдактар незалежнага ізраільскага сайта belisrael.info.

*

Неўзабаве з «афіцыйнага» адрасу быў атрыманы адказ: «Здравствуйте! У Вас не будет возможности отправить это же письмо на русском языке?» Крыху пазней – і сустрэчнае пытанне: «Могу ли я уточнить причину вашего обращения в Союз еврейских общин, чтобы понять суть вашего вопроса?».

А. Галкіна, інстаграмнае фота (2019)

Абодва сказы сведчаць, па-мойму, пра «жэстачайшы прафесіяналізм»… не столькі самой «лапулі» з крыжыкам, колькі тых, хто наняў яе. Так, сайт belisrael, у прынцыпе, можа пайсці насустрач і перафармуляваць запыт па-руску… Дапусцім, ад «Краязнаўчай газеты», што дыхае на ладан, ад «ЛіМ»а і «Нашага слова» яшчэ можна «адмахнуцца». Але як прэс-сакратар(-ка) без ведання абедзвюх дзяржаўных моў будзе сачыць за публікацыямі, пісаць прэс-рэлізы, дый паўнавартасна кантактаваць з такімі мастадонтамі тутэйшай прэсы, як «Звязда», «Настаўніцкая газета», «Наша Ніва», «Новы час»? І няўжо няздатнасць разумець пытанні белмоўных карэспандэнтаў тэле- і радыёпраграм (а іх нямала, найперш у культурніцкіх рэдакцыях) падвысіць аўтарытэт Саюза? ¯\_(ツ)_/¯

Або, напрыклад, 16.09.2018 ладзіўся чарговы «Дзень яўрэйскай культуры»… Афішку выдалі пераважна па-беларуску, хоць і з памылкамі:

Многія засумуюць, калі суполка зробіць крок назад, у бок «татальнага рускамоўя». Паводле перапісу 2009 г., блізу паловы ўсіх жыхароў (і амаль 10% яўрэяў) Беларусі ўважалі беларускую мову за родную, не хухры-мухры. Нават у Ізраілі зямляцтва кліча на «вечар беларускай песні і паэзіі» (15.08.2019, па папярэднім запісе).

Ну і наконт сустрэчных пытанняў… Адпачатку гэта было яўрэйскай «фішкай», якую перанялі кашчаніты і звычайныя сеціўныя тролі. Цяпер яе часцей выкарыстоўваюць чыноўнікі, каб «запусціць дурачку» або зусім ухіліцца ад адказу. Пытацца пра патаемную прычыну, з якой СМІ/сайт задае пытанне, крыху мавэтон, але для «чарніцкага» Саюза, можа, і норма… З цікавасцю чакаю, як дыялог пойдзе далей: перарасце ў «такідатую дуэль»? 😉

Дзейныя ў ліпені 2019 г. паблікі «самай прадстаўнічай» яўрэйскай арганізацыі. «Выходзіць, у вас два мужы старшыні?» O_о

Начальнікі мяняюцца, а сутнасць суполкі – наўрад ці… Ну, або дужа марудна. Дарэчы, дама, якая намагалася здаць мяне ў міліцыю на «Яме» ў сакавіку 2006 г., дагэтуль гендырэктар(-ка) Саюза. Пераседзела двух старшыняў, Л. Левіна й Б. Герстэна, – малойца! От толькі яўрэяў у Беларусі ўсё меней 🙁

*

У мінскім супермаркеце набыў пакунак з семкамі, made in Тамбоўская вобласць:

Маркетолагі файна абыгралі вобраз, які асацыюецца з Тамбоўшчынай 😉 Як можна было б раскруціць тутэйшыя семкі? Адзін сталы чытач прапанаваў намаляваць на абгортцы крэсла з цвіком, назваўшы прадукт «А можа, так і трэба» 😉

Яшчэ больш упадабаў бы я афармленне з гіганцкай семкай у вышыванцы. І каб яе «твар» нечым нагадваў аблічча міністра замежных спраў, які стараецца апранаць замежных дыпламатаў у кашулі з беларускім арнаментам. Гэта ж весела – абрагочашся!

Чэрвень 2019 г., Мінск

Злева – Уладзімір Макей, справа – немка Андрэа Віктарын, прадстаўніца ЕС у РБ (2015–2019), якая не раз абяшчала, што візы «ў Еўропу» звычайным грамадзянам Беларусі будзе прасцей атрымаць, што цана пытання знізіцца. Зараз яна вяртаецца на радзіму, і абяшчаць будуць іншыя. А вось пасол Ізраіля Іосіф Шагал (2012–2015), пры ўсіх закідонах, пакінуў нашу краіну, калі пагадненне пра «бязвіз» паміж Беларуссю і Ізраілем было падпісана (у лістападзе 2015 г. запрацавала).

Пакуль суд ды справа, паслухайце песеньку Змітра Дзядзенкі, якая пачынаецца так: «Сёння кожная засранка чула: ў модзе вышыванка».

*

У мінулай серыі гаварылася пра стаўленне Івана Шамякіна да яўрэяў, пра фальш у яго дзённіках. І пахаванне пісьменніка ў 2004 г. адбылося не без фальшу – «для масавасці» да Дома афіцэраў нагналі школьнікаў

Яшчэ адзін штрышок да біяграфіі Івана Пятровіча з мемуараў Валянціна Тараса: «Наконт 1987-га годуякраз тады разгарнулася шалёная з антысеміцкім прысмакам кампанія супраць творчасьці Марка Шагала: цкавалі супрацоўніцу рэдакцыі Беларускай Савецкай Энцыклапедыі Ірыну Шэлянкову, якая падрыхтавала для чарговага тому БСЭ артыкул пра Шагала, за што яе звольнілі з працы. Маўляў, як гэта ты, славянка, магла ўчыніць сіянісцкую дыверсію? Цягнуць на старонкі БСЭ гэтага зацятага сіяніста, незразумелага народу мадэрніста? Што з таго, што ён нарадзіўся ў Беларусі? Ён сам сябе ад яе адарваў, калі зьбег у эміграцыю, і даўно ўжо ня мае з нашай Бацькаўшчынай нічога агульнага. І ягонае гэтак званае мастацтва таксама!.. Сёньня дзіву даешся, што гэтыя інвектывы ў адрас Шэлянковай гучалі з вуснаў такіх паважаных асобаў, як тагачасны галоўны рэдактар БСЭ І.Шамякін і ягоны намесьнік А.Петрашкевіч».

Зачапіўся вокам за нядаўні тэкст дачкі пісьменніка, доктаркі філалагічных навук, прафесаркі БДУ Таццяны Шамякінай. Бывае, што дзеці каюцца за нягожыя ўчынкі бацькоў, але тут іншы выпадак. Якая паранаідальнасць у мысленні, з якім шэрым (не блытаць з чорным) гумарком распавядаецца пра цкаванне Барыса Пастарнака!.. 🙁

На думку Т. Ш., у час барацьбы з «касмапалітызмам» «пострадавшие отделались легким испугом — никого ведь из критиков-космополитов не расстреляли и в лагеря не сослали. Даже из Союза писателей никого не исключили (Ст. Куняев)». Гэта горш, чым мацюкі на адрас вучня шчучынскага ліцэя з вуснаў дырэктара і сацыяльнага педагога (якіх усё-такі зволілі) – тут падман чытачоў, а значыць, і сваіх студэнтаў-філолагаў, тут поўная маральная дэградацыя. Пачытайце хаця б пра лёсы Ёгана Альтмана (1900–1955) і Рыгора Гукоўскага (1902–1950). Нават стары дзівун Куняеў згадаў выключэнне Альтмана з Саюза пісьменнікаў (Шамякіна абарвала куняеўскую цытату). Дый бацька Т. Ш. пісаў пра той час: «Не пасадзілі нікога, акрамя чалавек пяцярых яўрэйскіх пісьменнікаў у час барацьбы з касмапалітызмам…» (25.10.1990). Для кагосьці, вядома, гэтыя людзі – «ніхто»…

Сведчыць Зміцер Дзядзенка, які ў 1990-х вучыўся на філфаку: «Таццяна Шамякіна – яскравы прадукт свайго асяроддзя, залатое дзіця бээсэсэраўскай эліты. У мяне ад яе лекцый заставалася дваістае ўражанне: яна даволі шмат чытала, была эрудзіраванай, давала ў лекцыях тое, чаго не было тады ў падручніках, але габрэйскі пункцік перыядычна атручваў усё» (30.07.2019).

Т. Шамякіна (1948 г. нар.) і Зм. Дзядзенка (1972 г. нар.)

Цытатнік

«Бі ў мінулым цяперашняе, і ў двайную сілу ўбярэцца тваё слова» (Мікалай Гогаль, 1844)

«Назіраючы за хворымі, ён [галоўны ўрач дома-інтэрната] заўважыў, што для большасці з іх “жартам” быў злосны і жорсткі здзек з бліжняга, са слабейшага – гэта выклікала ў іх неўтаймоўны смех. А ўласна гумару яны не разумелі і з бяскрыўднага анекдота маглі не зарагатаць, а накінуцца на расказчыка з кулакамі…» (Барыс Пятровіч, 2011)

«Людзі ва ўладзе занадта самазакаханыя і празмерна ўпіваюцца ўладай і грашыма. На жаль, інтэлігентныя і сумленныя людзі не жадаюць рабіцца палітыкамі… Я ж не магу дыктаваць іншым, што ім рабіць і як жыць. Мне застаецца верыць у свядомасць людзей, у тое, што яны, нарэшце, абразумяцца» (Джым Джармуш, ліпень 2019).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

31.07.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 31.07.2019  18:30

Наўздагон

“Пра пахаванне І.Шамякіна. Тое, што школьнікаў туды нагналі, было не самае прыкрае. Самае гідкае было, што для цырымоніі развітання нікога не пускалі ў Дом афіцэраў, пакуль не прывезлі школьнікаў. Невялічкая чарга, здаецца, хвілінаў 40 мерзла на вуліцы, пакуль тых школьнікаў не прывезлі, каб стварыць масавасць. Я тады акурат быў ад “Нашай Нівы” і натрапіў на Лявона Баршчэўскага, які прыйшоў развітацца з Шамякіным” (Зміцер Дзядзенка, 31.07.2019)  Дадана 31 ліпеня ў 22:44

Водгук

«…калі б мне заплацілі тую самую дзясятку, то наведаў бы...» – цаню. Такое ці прыблізна такое, шолам-алейхемаўскае, я чуў у Капылі ад Рыгора Навумавіча Швеца (па-нашаму, па-рэдакцыйнаму – Гірш Нохумавіч), вясёлага чалавека, бацькі ці не шасцёх дзяцей («што гадок, то жыдок»). Варты цэлага апавядання.

У Саюзе пісьменнікаў БССР была цэлая кагорта бытавых антысемітаў. Пра іх хораша напісаў Алесь Асташонак, якога яны таксама былі занеслі ў жыды. Алесь, трохі наіўнаваты, пытаўся ў мяне: няўжо, каб ведаць замежныя мовы і быць начытаным, трэба быць яўрэем? Вось за веданне моваў і за начытанасць, і за тое, што піша не пра даярак і жнеяў, а пра Дуніна-Марцінкевіча і іншых, яго і былі залічылі ў жыды. Пра гэта ён, памятаю, сам пісаў, але дзе тое друкавалася – не ўспомню.

Анатоль Сідарэвіч (02.08.2019)  – 12:08