Tag Archives: Валентина Аксак

Это осень… (ІV)

Шалом! Продолжаю по мере сил зубоскалить и ехидничать. То было прошёлся по мелиорационной риторике «первых лиц», а теперь захотелось поговорить… о посевах сои в Беларуси.

Появился повод вспомнить Михаила Гончарика (1899–1986) – знаменитого ботаника, доктора биологических наук, с 1969 г. – члена-корреспондента АН БССР. По новом стилю он родился 24 ноября (в 2019 г. как-то выпустил я из виду 120-летний юбилей М. Г.). Учёный интересен и тем, что был большим любителем литературы, вдохновлённым поэзией Якуба Коласа; в 14 (!) лет он печатался в «Нашай Ніве», а в 1920-х возглавлял оршанскую ячейку литорганизации «Маладняк». Оставил после себя мемуары «Шлях ад пачатку стагоддзя» («Путь от начала века»), ценные даже в незаконченном виде; они изданы отдельной книгой в Минске-2003 благодаря кандидату исторических наук Николаю Токареву (составитель). Там и о жизни Гончарика в родной деревне, и о созидательном хаосе конца 1910-х – начала 1920-х годов в Минске и Горках… С разных сторон показаны многие крутые писатели, напр. Михась Чарот.

М. Гончарик и его книги

Но я вот о чём: в начале 1930-х М. Гончарик, будучи замдиректора института биологии Академии наук БССР, пропагандировал сою. Написал очерк «Аб культуры соі ў БССР». Под его редакцией вышла солидная книга «Соя ў БССР = The soy plant in W-RSSR: Вынікі навукова-даследчай работы за 1932 год» (Менск, 1933; 218 с., 1500 экз.) В том же году Гончарика арестовало ГПУ; в 1934 г. совдеповские каратели выслали учёного в Сибирь. Вышеуказанные книги исчезли из библиотек.

В постсоветской Беларуси за расширение посевов сои ратовал другой видный биолог – Олег Давыденко, тоже доктор наук и членкор (c 2000 г.). Из интервью 2018 г.:

Наша страна с развитым индустриальным животноводством ежегодно тратит полмиллиарда долларов на приобретение шрота. И таким образом мы кормим американских, аргентинских, украинских и других фермеров, поддерживаем чужую экономику. Если хотя бы 10 процентов этих денег было бы использовано на то, чтобы стимулировать выращивание сои в Беларуси, мы бы не только не приобретали на полмиллиарда, а еще бы экспортировали на такую сумму…

У нас 80 процентов площадей занято зерновыми культурами. Колхозы борются за вал. Какое хозяйство хочет собрать меньший по количеству урожай? Чтобы вырастить сою, нужно не посеять что-то другое. Например, с тысячи гектаров можно собрать две тысячи тонн сои, а с зерновых той же площади — четыре тысячи тонн. Цифры в отчете существенные. Но… Соя стоит 500 долларов, а зерно — 100 (ячмень, рожь — 60).

И что вы думаете? Осенью 2022 г. потащили «силовики» на цугундер – конкретно, в минскую тюрьму на пер. Окрестина – 71-летнего Давыденко, вместе с женой Натальей. Не за хвалу сое, разумеется – за то, что два года назад где-то «засветился» на протестах.

О. Давыденко и его опус 1995 г. (Минск, «Ураджай»). Отсюда

Стрёмное совпадение, верно? Может, дело в том, что выращивание сои в Беларуси всегда было «хлопотным дельцем» (С), и ратовали за него прежде всего вольнодумцы. Научное же вольнодумство плюс тяга к реформам в аграрной сфере влекли за собой и неудобность в сфере политической…

А взглянем заодно на властную риторику вокруг да около сои. Опять-таки, по мотивам president.gov.by:

Александр Лукашенко особо подчеркнул, что в Беларуси уже удалось определить оптимальные площади посевов и объемы получения хлебов. Сейчас необходимо определиться с такими достаточно новыми для нашей республики сельхозкультурами, как подсолнечник, рапс и соя. «Возделывание этих новых культур на данном этапе нужно поддержать, при необходимости применить административный подход, просчитав с учеными, где, что и сколько сеять», – добавил он (24.07.2008).

«Мы еще мало думаем о том, что нам надо балансировать наши корма по белку. И ученые уже требуют, чтобы мы немедленно этим занялись. А ведь это ежегодно $500 млн.: полмиллиарда мы тратим для того, чтобы закупить такие корма. Кстати, если взять сою, она активно применяется и в пищевой промышленности. Мы разве не можем возделывать сою, люпин, что, мы много высевали этих культур, которые, кстати, хорошо обогащают почву. В общем, есть много вопросов, над которыми надо работать. И эта работа несложная. Учиться здесь нечего, потому что мы делали это и знаем, как это делать сегодня. Но делаем это очень медленно» (30.09.2011).

«Слушайте, чем отличается климат у вас [в южных регионах Беларуси] от Украины? Ну, давайте пробовать. Я буду это пробовать на своем экспериментальном поле. Я Леониду Константиновичу (вице-премьер Леонид Заяц. – Прим.) уже поручил: люпин, горох, соя (посмотрим в Сенненском районе, Бешенковичах эти поля – это еще севернее), подсолнечник, рапс и так далее. Будем смотреть, что там севернее у нас получится» (09.08.2022).

Еще одна кормовая культура – люцерна. Главе государства также подробно доложили о ее выращивании и использовании. А вот соя в Беларуси практически не возделывается, но и ее аграрии не сбрасывают со счетов. Александр Лукашенко внимательно выслушал доклады о преимуществах этих и других культур, поручив на президентских экспериментальных полях в будущем году опробовать на практике озвученные подходы. «Надо пробовать. Надо посмотреть. Если мы увидим, что этому быть, мы быстрее это реализуем» (16.08.2022).

То в 2008 г. «нужно поддержать», то 14 лет спустя «будем смотреть», «надо пробовать». Неубедительная какая-то поддержка… 🙁

Мнение Р. Корпанова и С. Сороки, учёных из Института защиты растений, опубликованное на сайте минсельхозпрода РБ: «Соя является одной из бобовых культур, способных решить проблему дефицита кормового белка в животноводстве. Растущее производство рапсового белка и масла в Беларуси не может сократить импорт соевого белка, так как рапсовый жмых и шрот пригодны для кормления не всех групп животных. Кроме того, рапсовый белок используется не вместо соевого, а вместе с ним». Летом 2018 г. агентство «АПК-Информ» сообщало: «В 2017 г. в Беларуси на фоне увеличения перерабатывающих мощностей импорт соевых бобов возрос более чем на 67%. При этом ввиду высокой потребности животноводческой отрасли в кормовой базе объемы импорта соевого шрота также показали значительный прирост (+26%)…» Но при немалом спросе на протеиновую продукцию «урожай белорусской сои остается крайне низким и не имеет четкой тенденции роста». Тот самый О. Давыденко видел две опции стимулирования:

1) сменить систему хозяйствования и во главу угла поставить прибыль, а не вал. В этом случае соя сама пробьет себе дорогу как высокорентабельная культура. Так происходит в России и Украине – площади под соей и урожайность неуклонно растут.

2) создать специальную государственную программу по соеводству, авансировать хозяйства средствами защиты, бактериальными удобрениями и семенами, поощрять руководителей хозяйств и агрономов, добившихся лучших результатов по урожаю и белку у сои. Целенаправленно финансировать селекционно-генетическую работу по сое.

Прошло четыре года, но не был принят ни один из этих вариантов. Это, в принципе, всё, что нужно знать о том, как власть имущие прислушиваются к учёным в Синеокой (рассказ о юристах-международниках, чьи мнения также были проигнорированы, см. здесь).

Фигура Контролёра в наших краях давно возвышается над теми, кто реально что-то создаёт (о чём, по сути, и стих Виктора Жибуля, положенный на музыку). Странно ли, что «контроль» вошёл в лукашенский новояз: на почте «особые» госиздания, план по подписке на которые выбивается во всю мощь, зовутся (во всяком случае, звались в 2009-2011 гг.) «контролируемыми». Задержанных по политическим мотивам в милиции и суде ныне именуют «контрольными». До зевоты не ново… Александр Солженицын в «Архипелаге» (т. 1) писал о 1937-38 гг.: «Истинный посадочный закон тех лет был — заданность цифры, разнарядки, развёрстки. Каждый город, район, каждая воинская часть получали контрольную цифру и должны были выполнить её в срок».

Стержнем конструкции в оруэлловском «1984» также является тотальный контроль… Между прочим, площадь Джорджа Оруэлла есть в Барселоне – Виталий Анисько, шашист из Беларуси, который там побывал, не даст соврать.

Фото В. А., ноябрь 2022 г. Когда-нибудь и в Минске заведём, вместо пл. Калинина 🙂

11 ноября пошла (бы) вторая сотня другому большому писателю – Курту Воннегуту (1922–2007), которого Павел Костюкевич переводил на белорусский язык ещё в лохматых двухтысячных… Книга «Бойня № 5» в его переводе вышла в 2010 г., тогда же Павел сказал о Воннегуте в интервью Валентине Аксак: «Он привлёк меня злободневностью своей проблематики для Беларуси, в которой Вторая мировая война по-прежнему является краеугольным камнем в истории. Хотели бы мы этого или не хотели, но оно так. И поэтому голос человека, пережившего эту войну, имеющего сказать нечто отличное от официального, очень притягивает. Здесь в чём-то можно сравнить Воннегута с [Василём] Быковым – приватный голос человека о войне» (с бел.). Перевод «Бойні» был переиздан в 2019 г.

К. Воннегут; мурал с его изображением в Индианаполисе, США

Позавчера получил я ещё один ответ из «главного еврейского союза» (от дивчины-пресс-секретаря) насчёт «Авива»: «С Чернушевичем [редактор с 2013 г.] всё в порядке, просто в данный момент не осуществляется деятельность». Не так всё это «просто», если учесть, что в январе 2022 г. новое руководство союза в рамках программы «Малые общины» обещало: «издание газеты “Авив”, журнала “МИШПОХА”, поддержка сайта СБЕООО и сайта газеты “Авив”».

Кто-то из приближённых к председателю в сентябре с. г. распрягал мне о светлом будущем организации: «Раньше, до 2021 г., был беспорядок, зато уж теперь…» Пока не вижу существенных изменений к лучшему при О. Рогатникове, даром что в октябре он слетал к президенту Израиля. При В. Черницком (рулил в 2017-2021 гг.) хотя бы сайт «Авива» худо-бедно обновлялся.

Вольф Рубинчик, г. Минск

17.11.2022

w2rubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 18.11.2022  07:58

Выстава пра Курапаты адкрыта зноў!

Учора, 13 лістапада, як бы ў процівагу (а хутчэй, у пандан) Міжнароднаму дню сляпых, у цэнтры Мінска распачала працу трэцяя, пашыраная выстава «Праўда пра Курапаты». У якасці саарганізатараў выступілі Беларускі саюз мастакоў – уласна, усё адбываецца на яго пляцоўцы, у Палацы мастацтва – творчая суполка БСМ «Пагоня» і грамадская ініцыятыва «Эксперты ў абарону Курапатаў».

З каардынатарам названай ініцыятывы Маратам Гаравым знаёмы даўно – ён аўтарытэтны журналіст, яго тэксты часам публікаваліся і на belisrael.info. Перад адкрыццём атрымаў ад яго кнігу, урыўкі з якой будуць прадстаўлены крыху ніжэй…

М. Г. выступаў з прамовай – паслухаць ягоны голас можна тут. Акцэнтаваў тое, што архівы зараз не даюць поўнай карціны падзей, варта браць пад увагу народную памяць. Радаваўся, што выстава пашырылася, i цяпер у ёй ужо каля 50 мастацкіх твораў. Да жывапісцаў далучаюцца скульптары, мастакі-графікі.

Выступіў таксама Уладзімір Арлоў – чытаў нарыс пра Міхася Зарэцкага (1901–1937) са сваёй кнігі «Імёны Свабоды». Казалі свае словы мастакі Алесь Марачкін і яго сын Ігар, іншыя людзі, якія дапамагаюць захаванню памяці пра месца расстрэлу тысяч людзей. Гралі ды спявалі лірнікі. Архітэктарка Юлія Сабалеўская – беларуска, якая атабарылася ў Польшчы – коратка прэзентавала свой праект трохпавярховага Цэнтра нацыянальнай памяці ў Курапатах. Тым, хто заслужыў, былі ўручаны дыпломы.

Ул. Арлоў (справа) паказвае М. Гаравому сваю кнігу. Злева – паэтэса Валянціна Аксак, жонка Арлова. На сценах – творы нябожчыка Арлена Кашкурэвіча (у Палацы мастацтва ладзіцца адначасова некалькі экспазіцый).

Сярод слухачоў гайсаў Павел Севярынец, і нават вёў стрым (!) З палітыкаў, дзейных і адстаўных, прыйшлі на адкрыццё таксама Алесь Бяляцкі, Вінцук Вячорка, Вячаслаў Сіўчык…

Злева – гледачы цікавяцца трыпцiхам Андрэя Дубініна; справа – праца Алеся Марачкіна «Навала-2», прысвечаная абароне Курапатаў ад «рэстарацыі Зайдэса» (на карціне можна адшукаць і П. Севярынца са сцягам)

А. Дубінін – не толькі мастак, а і дасведчаны педагог-мастацтвазнавец. Ён даў паясненні да свайго трыпціха:

«Левая частка завецца «Ноч паэтаў, або Клуб Дзяржынскага» (2017, памер 150х275 см). Цэнтральная – «Курапацкі крыж» (2019, 200х150 см). Мастацкі вобраз знайшоўся падчас работы над карцінай, калі плягі-раны на целе пакутніка – у форме абласцей Беларусі – раптам люстрана пачалі зерыць на небе, і неба Беларусі сталася плашчаніцай, на якой адбіліся смяротныя знакі. Цэнтральны вобраз ранаў пачаў дыктаваць метад пісьма – плямісты, гэта вельмі ёмісты вобраз-метафара. Невядомы твар – як невядомыя імёны закатаваных, завецца «судар» (ад лац. sudorium, пакроў). Правая частка –«Курапаты: “Рахунак!”» (2019, 150х275 см). Рытмічны рад перагукаецца з карцінай Брэйгеля «Сляпыя», дзе тыя валяцца ў яму, тут такі ж дыяганальны рух долу, дзе ванітуе крывёй апошні жаўнер, трымаюць сурвэткі, як лакеі, паслугачы-забойцы. Але дагэтуль цаляюць у нас, як крайні злева. Ззяе горад справа ўверсе…»

Але экспазіцыя складаецца не толькі з карцін і макетаў. На стэндах наведнікам даступныя звесткі пра Курапаты, што, безумоўна, падвышае адукацыйную вартасць праекта.

Карацей, ёсць сэнс наведаць, калі хто яшчэ не бачыў. Чакаецца, што дакументальна-мастацкая выстава на сталічнай вуліцы Казлова, 3 будзе працаваць па 22 лістапада г. г., з 11-й да 19-й гадзіны штодня, апрача панядзелка. Уваход вольны. Ахвотныя мець кнігу М. Гаравога, падыходзьце заўтра – 15.11.2019 з 18.00 плануецца «афіцыйная прэзентацыя».

В. Р. 

Як было ў Вілейцы-2017, глядзіце тут.

* * *

З кнігі «НКВД забіваў у Курапатах…» (Мінск: Зьміцер Колас, 2019; рэцэнзенты – кандыдаты гістарычных навук Валянціна Вяргей, Алег Іоў, Мікола Крывальцэвіч)

Адкрыцьцё таямніцы старога бору

Яшчэ напачатку 1970-х гадоў Зянон Пазьняк і Яўген Шмыгалёў дазналіся ад старажылаў вёсак Зялёны Луг, Цна-Ёдкава і Дроздава пра даваенныя расстрэлы на адгор’і Менскага ўзвышша – у старым бары Брод на поўдзень ад шашы Заслаўе – Калодзішчы.

Тады пра гэта публічна казаць было рызыкоўна. Але як толькі камуністычная ўлада захісталася і вымушана была дапусьціць пэўную свабоду слова – «галоснасьць», Пазьняк і Шмыгалёў агучылі жудасную гісторыю ляснога ўрочышча.

Дапамог выпадак. Увесну 1988 году васьміклясьнікі менскай сярэдняй школы № 171 Алесь Макрушын і Віктар Пятровіч ды іхны старэйшы сябра муляр Iгар Бага часьцяком бавілі час у глухім Бродзе. Бывала, і з заняткаў зьбягалі ў гэты бор, цішыню якога парушаў толькі далёкі гул кальцавой, сьпевы птушак і гоман ветру ў шатах старых ялін…

Узгадвае Алесь Макрушын (1973 г. н.):

«Першага траўня вырашылі зрабіць сабе сапраўдную партызанскую зямлянку, каб хавацца ад непагадзі. На паўночна-ўсходнім баку найвышэйшага пункту лесу пад дзвьма старымі ялінамі знайшлі прыдатную западзіну глыбінёй з паўмэтра, высланую хваёвым і яловым шыльнікам, парослую рэдкімі сьцяблінамі малінаў. Працы было шмат, таму пятага траўня зьбеглі ў лес з уроку фізкультуры. Хутка выкапалі заглыбленьне, аднак яно ня ўсім пасавала, бо ростам мы розьніліся. Вырашылі заглыбіцца яшчэ на штык і… адразу пайшлі чалавечыя парэшткі, у тым ліку чарапы з аднолькавымі адтулінамі ў патыліцы. Спачатку разгубіліся, бо ня ведалі, што рабіць зь нечаканымі знаходкамі. Троху супакоіліся і вырашылі выклікаць міліцыю. На “Волзе” прыехаў палкоўнік міліцыі разам зь Зянонам Пазьняком і Міхасём Чарняўскім – археолягамі з акадэмічнага Інстытуту гісторыі. Нас адвезлі ў родную школу, дзе перапужаную дырэктарку супакоіў Зянон Пазьняк. Перад шыхтамі вучняў і настаўнікаў археоляг выказаў нам падзяку за ўнёсак у адкрыцьцё таямніцы старога бору».

Гэтае месца лякалізавана, спадзяюся, з гадамі там зьявіцца адпаведны мэмарыяльны знак.

Трэцяга чэрвеня 1988 году галоўны рэдактар штотыднёвіка Саюзу пісьменьнікаў Беларусі «Літаратура і мастацтва» («ЛіМ») Анатоль Вярцінскі зьмясьціў у газэце артыкул Зянона Пазьняка і Яўгена Шмыгалёва «Курапаты – дарога сьмерці» з прадмовай народнага пісьменьніка Беларусі Васіля Быкава.

Артыкул пераконваў, што ў лясным урочышчы на паўночна-ўсходнім ускрайку Менску ў даваенныя гады савецкія органы бясьпекі расстралялі тысячы ні ў чым не вінаватых людзей – нашых з вамі продкаў і суайчыньнікаў.

Была створана ўрадавая камісія, узбуджана крымінальная справа. У сьледчую групу пад кіраўніцтвам сьледчага ў асабліва важных справах Пракуратуры БССР Язэпа Бролішса ўвайшлі экспэрты, у тым ліку археолягі Акадэміі навук. Упершыню на тэрыторыі СССР дасьледавалася месца расстрэлаў і могільнік ахвяраў палітычных рэпрэсіяў з выкарыстаньнем спэцыяльных археалягічных мэтодык. Больш за 50 сьведкаў пацьвердзілі, што бачылі і чулі расстрэлы. Летам 1988 году экспэрты адшукалі 510 захаваных западзін – як мяркуецца, расстрэльных ямаў, зрабілі эксгумацыю некаторых, знайшлі парэшткі шматлікіх ахвяраў.

Аналіз парэшткаў і рэчаў (гумовы абутак, грабяні, зубныя шчоткі, гаманцы для грошай і гільзы) паказаў, што людзі забітыя ў 1937–1941 гадах. Стралялі ў галаву – як правіла, у патыліцу, а таксама ў скроню і цемя. Большасьць стрэлаў з савецкага рэвальвэра «Наган» – табельнай зброі НКВД. Усе ахвяры – цывільныя людзі з Усходняй і Заходняй Беларусі, магчыма, з краін Балтыі, у асноўным 40-50-гадовага ўзросту. У тым ліку жанчыны. Гэтыя і пазьнейшыя раскопкі пацьвердзілі высновы сьледзтва, што ў перадваенныя гады супрацоўнікі НКВД вывозілі ў Курапаты людзей і там іх расстрэльвалі.

Падчас раскопак 1997–1998 гадоў упершыню былі ідэнтыфікаваныя парэшткі трох ахвяраў – Мардыхая Шулькеса, Мойшы Крамера і Штама (імя невядомае), забітых летам – раньняй восеньню 1940 году. З найбольшай у Курапатах магільнай западзіны памерам 7,5 Х 5,3 м паднялі парэшткі ня менш як 373 чалавек са зьвязанымі рукамі (у тым ліку 19 жанчын) – жыхароў усходняй Беларусі, забітых позьняй восеньню 1938 – зімой 1939 году. Пад пластом жвіру таўшчынёй каля 1 м у раскопе выяўленая вялікая пляма попелу – рэшткі спаленай ручной паклажы ахвяраў з асабістымі рэчамі.

Думаю, што і гэтыя месцы трэба ўшанаваць адпаведнымі памятнымі знакамі.

Звычайна ахвяраў прывозілі сюды са зьвязанымі рукамі. Выводзілі з машынаў, ставілі на край яміны, выкапанай загадзя, і стралялі ў патыліцу. Часта каты нагамі ўтоптвалі целы, затым прысыпалі іх, прывозілі новых ахвяраў, расстрэльвалі і складалі штабэлямі паверх раней забітых. Пасьля расстрэлаў яміны закідвалі пяском і ўтыкалі ў зямлю галінкі ці маладыя дрэвы «для маскіроўкі».

Як я прыйшоў у Курапаты

Зь дзяцінства я цікавіўся лёсам свайго любага дзядзькі Ізраіля Мадорскага – нашчадка старадаўняга рабінскага роду, які стагодзьдзямі жыў на беларускай зямлі. Выхаваны ў павазе да гісторыі, традыцыяў і мовы свайго народу, хлопец не прыняў Кастрычніцкі пераварот 1917 году ў Расеі, што вёў да асыміляцыі габрэйства, і 13-гадовым падлеткам далучыўся да маладзёвага сіянісцкага руху ў губэранскім Гомлі, а праз два гады стаў адным зь яго кіраўнікоў пад мянушкай «Воля».

Згодна з правіламі кансьпірацыі сябры арганізацыі скаўтаў «Хашомэр хацаір» (з іўрыту – «Малады абаронца») сустракаліся ў лесе за Сажом, дзе пад сваім бел-чырвона-блакітным сьцягам вучылі іўрыт, займаліся спортам, чыталі нелегальныя ўлёткі і газэты, асвойвалі гісторыю і традыцыі габрэйства.

У канцы 1925 году кіраўніцтва гомельскага «Хашомэру» было арыштаванае супрацоўнікамі ОГПУ і абвінавачанае ў прыналежнасьці да антысавецкай нелегальнай арганізацыі і злачыннай контрарэвалюцыйнай дзейнасьці.

21 студзеня 1926 году падчас салюту ў гадавіну сьмерці Ўладзіміра Леніна загула трэцяя, так званая палітычная, камэра Гомельскага выпраўленчага дому з закратаванымі кіраўнікамі «Хашомэру». Яны скандавалі: «Прэч савецкіх катаў!» і «Далоў савецкіх дурняў, якія адзначаюць такія даты!» Скандаваньне было настолькі гучным, што прыпыняліся мінакі. Толькі пасьля таго як дзяжурны Скобараў папярэдзіў, што пачне страляць па камэры, скандаваньне патроху сьціхла.

Юныя вязьні двойчы галадавалі, патрабуючы ад начальства палепшыць умовы турэмнага жыцьця. Іх падтрымлівалі маладосьць, сяброўства і вера ў будучыню.

Каб засудзіць Ізраіля Мадорскага, яму дадалі ўзросту – запісалі старэйшым на 1 год і 3 месяцы. Галоснага суду не было. Асобнай нарадай пры калегіі ОГПУ юнакоў і дзяўчат пакаралі ссылкай на тры гады ў Кіргіскі край.

А чацьвертай раніцы арыштантаў пабудзілі. Каб бацькі не пратэставалі, вырашылі вывезьці вязьняў з Гомля давідна. Асуджаныя аказалі супраціў. Кожнага «ўціхамірвалі» па чатыры «гэпэушнікі». Яны выцягвалі паўразьдзетых юнакоў і дзяўчат на ледзяны турэмны двор і запіхвалі ў машыну. Увесь гэты час скаўты сьпявалі свой гімн: «Бадзёры духам, душой і целам, / ты горды шомэр – народу сын…».

Пасьля першай ссылкі была другая – на год у Сьвярдлоўск. У канцы 1929-га пры падтрымцы жонкі Максіма Горкага Кацярыны Пешкавай, якая ўзначальвала адзіную дазволеную ў СССР праваабарончую арганізацыю «Дапамога палітычным вязьням», усім ссыльным сіяністам дазволілі выехаць у Палестыну бяз права вяртаньня.

Так мой дзядзька 20-гадовым юнаком апынуўся на Сьвятой Зямлі. Разам зь сябрамі яны абжылі, адбудавалі і абаранілі зямлю сваіх продкаў, стварылі на ёй вольную, дэмакратычную і квітуючую Дзяржаву Ізраіль. Разам зь сябрамі Ізраіль Мадорскі будаваў ГЭС на Ярдане, засноўваў кібуц Афікім у Ярданскай даліне, а таксама ствараў гонар краіны – найлепшы ў сьвеце статак кароў высокапрадукцыйнай малочнай пароды.

Ганаруся сваім дзядзькам і ягонымі паплечнікамі, якія ў далёкія 1920-я гады ў юнацкім узросьце духоўна перамаглі, здаваліся б, усемагутную савецкую дзяржаву. Урэшце ад яе засталіся руіны, а мары тых хлопчыкаў і дзяўчат сталі явай. Мяркую, што Ізраіль Мадорскі неаднойчы ўзгадваў словы біблейскага Эклезіяста: няма нічога лепшага, як мець чалавеку асалоду ад справаў сваіх, бо гэта – ягоныя справы; бо хто прывядзе яго паглядзець на тое, што будзе пасьля яго?

У цяжкую хвіліну заўжды адчуваю плячо дзядзькі, шмат чаго ведаю пра яго празь ліставаньне, сустрэчы, праз матэрыялы крымінальнай справы на кіраўніцтва гомельскага «Хашомэру» і архіву ўпраўленьня КДБ Гомельскай вобласьці. Менавіта дзякуючы архіўнай справе, зь якой пашэнціла пазнаёміцца шмат гадоў таму, упершыню ўбачыў здымкі закратаванага дзядзькі і ягоных сяброў, аўтограф свайго дзеда Цодзіка, адчуў атмасфэру часу і даведаўся, што на допытах Ізраіль Мадорскі «катэгарычна адмовіўся адказваць на пытаньні…»

*

На жаль, сёньня архівы КДБ зноў закрытыя і грамадзтву вядомыя лічаныя імёны забітых у Курапатах. І калі бываю ў гэтым знакавым для кожнага беларуса месцы, нібыта чую настойлівыя галасы тысячаў усё яшчэ невядомых ахвяраў – адкрыйце архівы назавіце нашыя імёны, аднавіце нашыя лёсы, узнавіце нашыя вобразы, распавядзіце пра нас жывым!

Марат Гаравы

Апублiкавана 14.11.2019  20:10

ТаНаХ па-касцюкевіцку (new!)

Касцюкевіч, П. Бульба ў райскім садзе. Беларускі праваднік па Старым Запавеце (ТаНаХу). Вільня: «Логвінаў», 2018. 130 cтаронак, 85 грамаў разам з мяккай вокладкай.

Дызайнер вокладкі – Сяргей Шаматульскі

Ці расла ў Эдэме бульба? Хто плаціў за камунальныя паслугі Адама і Евы? Як сталася, што цар Давід зрабіўся першым партызанам і рэкецірам у гісторыі чалавецтва? Чаму грамадзянін БНР, паэт Хаім-Нахман Бялік, так і не адрадзіў біблійны іўрыт? Што агульнага ў «Песні песняў» з «Песняй пра зубра»?

500 гадоў пасля выхаду скарынаўскага выдання пісьменнік, перакладчык ізраільскай літаратуры і асірыёлаг-аматар Павал Касцюкевіч (апрача ўсяго іншага, лаўрэат літаратурнай прэміі Гедройца + удзельнік шахматных турніраў Саюза беларускіх пісьменнікаў) узяўся ўважліва перачытаць біблійныя аповеды, каб пашукаць у іх жывыя паралелі з беларускай, габрэйскай і блізкаўсходняй культурай, гісторыяй і палітыкай.

Аўтар дзякуе Валянціне Аксак, а таксама «Беларускаму Калегіюму» за магчымасць прачытаць у 2017 г. курс лекцый «Біблія як палітычны тэкст» і «выпрабаваць» на студэнтах пададзеныя ў кнізе тэзы.

Студэнты ўжо запусцілі кампанію ў адказ

Набыць кнігу можна ў кнігарні «Ў» (IRL – Мінск, прасп. Незалежнасці 37а, каля плошчы Перамогі, з 10.00 да 22.00). А мы прапануем адно эсэ Паўла С. Касцюкевіча з той пятнаццаткі, пра якую гаворыцца тут.

* * *

ЗЯМЛЯ КАЛЮЧКІ І ВАСІЛЬКА

  1. Там добра, дзе нас няма

Дзесяць гадоў назад я настала вярнуўся ў Беларусь. З ізраільскім пашпартам у кішэні я выйшаў на беларускае паветра. За рассоўнымі дзвярыма аэрапорту «Менск-2» рассцілалася па шчырасці дык невядомая мне краіна. Усё дарослае жыццё я прабавіў за мяжой.

Праўда, я нарадзіўся тут, хадзіў тут у школу. Але за гэтыя гады патрапляў сюды прыхапкам, раз на два-тры гады, на тыдзень-два, і шмат аб якіх з’явах і зменах не быў начуты. І самае галоўнае – цяпер я не ведаў з чаго жыць, куды ісці працаваць. З карысных знаёмстваў у мяне меўся толькі лейтэнант Эпалетаў з Першамайскага РАУС, які мусіў узяць для картатэкі адбіткі пальцаў. Я быў не толькі ўсхваляваны сустрэчай з бацькаўшчынай, але і ўстурбаваны сутыкненнем з пачужэлай рэчаіснасцю.

Мая трывога толькі вырасла, калі ля самага ўваходу ў аэрапорт я ўбачыў велічэзны білборд. На білбордзе, прарэзліва скрыгочучы, змяняліся два плакаты. На першым красаваўся стылізаваны васілёк і надпіс «Welcome to Belarus!» На другім плакаце, што праступаў праз некалькі секунд, суворы чалавек у будаўнічай касцы папярэджваў: «Праца за мяжой можа стаць рабствам».

Я зусім заняпаў духам. Я глянуў на край зубчаты бору, на статую драўлянага зубра, якая тулілася ля бензакалонкі (музею самалётаў уздоўж шашы тады яшчэ не было). Тут усё было горш, чым я меркаваў.

Мусіць, гэтаксама пачуваўся Адам, калі, выгнаны Госпадам з камфартабельнага раю, упершыню ўбачыў сваё новае месца жыхарства і працы.

Як мы памятаем, перад выгнаннем Вялікі Садаўнічы ўсіх фігурантаў справы аб несанкцыянаванай дэгустацыі як след пракляў. Памагатаму людзей, Змею, цяпер давядзецца поўзаць на пузе і глытаць зямны пыл. Еве згэтуль давядзецца нараджаць у пакутах. Бэсцячы ж Адама, Госпад Бог праклінае яго новай зямлёй. У прыватнасці кажа такое: «у высілку будзеш карміцца з зямлі ва ўсе дні твайго жыцця, калючку і васілёк узгадуе яна табе». Вось так, нароўні з цернямі і адвечнай сельскагаспадарчай тугой, «цьвяток радзімы васілька» паўстаў для першага чалавека (і для мяне таксама ў той момант у аэрапорце) элементам праклёну, зычэннем нядолі і прыгону.

Адкуль жа мне было тады ведаць, што плакат з чалавекам у касцы прызначаны ўвогуле не мне?! Што гэта тыповы прыклад беларускай сацыяльнай рэкламы, пры дапамозе якой міністэрства ўнутраных спраў РБ эмацыйна папераджала суграмадзян, што выязджалі за межы дзяржавы?

  1. Майсей, правадыр гастарбайтараў

Другі раз сваю неабазнанасць у беларускіх рэаліях я выказаў у сваё самае першае пасля вяртання Дзявятае мая. Ля касцёла Святога Роха, у самым цэнтры Менску, а сёмай ранку я ўбачыў гіганцкі чырвоны сцяг з савецкай сімволікай, які лунаў па-над старой рэтрансляцыйнай вежай. Згледзеўшы сярпасты-малаткасты, як той гіпнатычна трапечацца ў цёплым менскім паветры, я адразу ж стаў назвоньваць знаёмай фотакарэспандэнтцы. Я сказаў ёй, калі яна хоча атрымаць Пулітцэраўскую прэмію – ці што там у фатографаў прынята атрымліваць – дык хай неадкладна прыязджае ў цэнтр. Маўляў, нейкі псіх уначы ўскараскаўся на самую вершаліну тэлевежы і павесіў там кумача.

У гэты ранак фотакарэспандэнтка сядзела ў вёсцы пад Горадняй. Яе бацька разбіраў і смажыў вепручка, а яна рабіла з гэтага свяшчэннадзейства фотасесію, відаць, спрабуючы атрымаць прэмію «Прэс-Фота». Выявілася, што сцяг ужо амаль дзесяць гадоў вешаецца на Дзень Перамогі. І вешае яго не начны псіх, а камунальныя службы. Псіхам яна назвала якраз мяне. Бо калі мне не падабаюцца савецкія сімвалы, я ж мог яшчэ ўчора проста з’ехаць з гораду, а не бадзяцца па цэнтральных вуліцах, дурачы зрання галаву нармальным людзям, якія ў дадатак занятыя важнай справай.

Відаць, гэтаксама загіпнатызавалі недасведчаных габрэяў матлянні гіганцкай гронкі вінаграду, якую з Абяцанай Зямлі паводле загаду Майсея прывалаклі на жардзіне ажно двое выведнікаў. Бадзячы народ тады стаяў-торкаўся на парозе бацькаўшчыны ля Сінайскіх гор.

Міністэрства ўнутраных спраў РБ мае рацыю – масавы выезд грамадзян за мяжу на заробкі сапраўды можа ператварыцца ў рабства, як гэта адбылося са старажытнымі габрэямі. Тады Егіпет яшчэ не быў краінай трэцяга свету – якраз зусім наадварот. Аднак у адрозненне ад сучасных гастарбайтарскіх саг з пагонямі на паліцэйскіх калясніцах і шпурляннем гуманітарнай манны, кніга «Выхад» апісвае рух у адваротным кірунку. Кінуўшы-рынуўшы катлы з мясам, не выканаўшы дзённую норму па цаглінах і расчараваўшы фараонавых упраўцаў (якія, як вядома, не толькі каралі пугай, але таксама рэгулярна выплачвалі заробак), габрэйскія заработнікі даюць шчырага дзерака, упрочкі ад наладжанага дабрабыту.

Дык вось, падчас саракагадовай дарогі дадому народ вельмі дэмаралізаваны і не надта верыць у здубавецці пра краіну, якая нібыта сцякае малаком і мёдам. Майсей вырашае паслаць у межы Ханаанскай зямлі выведнікаў-шпіёнаў для агляду, загадваючы ім: «Мацуйцеся і вазьміце ад пладоў зямлі» (Лікі 13:21).

Учынак Майсея з выведнікамі і вінаградам выдае на замыльванне вачэй – бо калі гэта зямля абяцаная Богам, дык навошта яе правяраць? І нашто ў якасці рэчдоку кантрабандай цягнуць праз увесь край цяжэзную гронку (і яшчэ мех гранатавых яблык і смокваў у даважак), калі ўсё можна патлумачыць на словах?

Гордыя сабой, на прэс-канферэнцыі дванаццаць сяброў Майсея дэманстравалі рэчдок усяму зачараванаму народу, – маўляў, Ханаан сцякае малаком і мёдам. Усё гэта тхнула прапаганднай акцыяй, якая не толькі адраджала дух народу, пераконваючы яго, што іх будучая радзіма «вельмі, вельмі добрая», але i адцягвала ўвагу ад рэальнай расстаноўкі сіл. Шпіёнская выправа дванаццаці менш за ўсё нагадвала сакрэтную аперацыю. Добры гандаль – імёны агентаў ведае шырокая грамадскасць! На 13-ы раздзел кнігі «Лікі», у якім пададзеныя звесткі пра ўсю дванаццатку, яўна просіцца грыф «абсалютна сакрэтна».

Cпадкаемцы тых віжоў (№ 1 і № 2 паводле версіі незалежнага ізраільскага сайта)

Рэчаіснасць выявілася складанейшай і стракацейшай. Як напраўду, дык берагі Ханаану не сцякалі малаком і мёдам. Наступнік Майсея, Егошуа Бен-Нун (Ісус Навін) хутка прывёў габрэяў не толькі да абяцанай зямлі, але таксама да прытомнасці. Пры дапамозе яшчэ адной опер-групы шпіёнаў на пальцах патлумачыў, што Ханаан поўніцца не толькі пладамі зямлі, але і шматлікімі іншымі плямёнамі, «людзьмі моцнымі і рослымі». У адсутнасць гаспадароў, што запрацаваліся былі за мяжой, плямёны паспелі выгодна рассяліцца па ўсёй тэрыторыі. І з тымі плямёнамі, як высветлілі габрэі, трэба змагацца ці дамаўляцца, або – як потым мудра пастанавілі старэйшыны – ужываць абедзве тактыкі адначасова.

Наступная разведвальная выправа ўжо была арганізаваная як мае быць. Вось жа, пра сакрэтную місію двух шпіёнаў, якіх паслаў у варожы Ерыхон наступнік Майсея, Егошуа Бен-Нун, шараговаму чытачу Бібліі ўжо невядома абсалютна нічога (апрача іхняй колькасці, натуральна).

  1. На заканчэнне

На зямлі калючкі і васілька ў Адама адкрылася другое дыханне. Не зараюеш, канечне, але жыць можна. У яго нарадзіліся сыны і ўнукі, наладзілася свая гаспадарка. Калі Каін забіў Авэля, дык Госпад на сто трыццатым годзе жыцця спагадліва даў Адаму наўзамен яшчэ аднаго сына, Сіфа, які цешыў састарэлага бацьку сваёй падобнасцю да сябе. Мы дакладна ведаем, што нават пасля ўсіх пэртурбацый і сямейных трагедый, Ева спакушала Адама яшчэ не раз – бо «спарадзіў ён сыноў і дачок» (Роду 5:4). Памёр Адам на дзевяцьсот трыццаць першым годзе жыцця. Трэба меркаваць, дома, у сваёй пасцелі.

Апублiкавана 03.10.2018  23:03

* * *

 

Paval Kasciukievič запрашае!

8 кастрычніка (панядзелак) – прэзентацыя пазначанай кнігі ў вышэйпазначанай кнігарні па мышэйпазначаным адрасе. Пачатак:19.00. Госці: Валянціна Аксак, Ірына Дубянецкая. Чакаюцца таксама Аўраам, Іцхак, Якаў ды інш. Уваход такі вольны.  (05.10.2018  14:43)