Tag Archives: Татьяна Замировская

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (87)

Шалом! І папярэджанне: гэта не самая змястоўная серыя, тут будзе больш маіх асабістых мух (а можа, тараканаў…), чым катлет. Не спалохаліся? Тады – наперад.

У нашу бліскучую эпоху многія займаюцца калі не рэканструкцыяй, то рэцыклізацыяй мінулага; усё б ім «асвоіць і ператравіць» (як зухаватым рэстаўратарам ашмянскай сінагогі). Адной з галоўных рэцыклізатарак была – і застаецца – Адзіная Нобелеўская, якая дасціпна назвала сваю кнігу 2013 г. «Час сэканд хэнд».

Я не тое каб супраць самога працэсу; падабаліся, напрыклад, перадачы Леаніда Парфёнава пра падзеі і цікавосткі таго ці іншага года савецкай улады. Але ж калі кніга С. А. пачынаецца з заявы «Мы узнали историю, которую от нас скрывали…», потым агаломшвае скажонымi cловамі Леніна («Повесить (непременно повесить, дабы народ видел) не меньше 1000 завзятых кулаков», 1918 – слушны варыянт гл. тут) і цытатай з Троцкага, які быццам бы адказаў у Маскве праф. Кузняцову («Вот когда я заставлю ваших матерей есть своих детей, тогда вы можете прийти и сказать: “Мы голодаем”», 1919), гэта крышачку не сведчыць пра павагу да мінуўшчыны & гістарыяграфіі. Не абяляю Троцкага; за масавы голад у Расіі 100 гадоў таму, за «харчовую дыктатуру» ён нясе адказнасць, як і ўся верхавіна бальшавікоў. Ды крыніца «яго» звышцынічных слоў больш чым ненадзейная: газета «Донские ведомости» № 268, 1919. Выдавалася ў горадзе Новачаркаску, падкантрольным белай гвардыі; ясна, ва ўмовах грамадзянскай вайны выданне служыла і прапагандным рупарам. Намёкі на канібалізм «таго боку» – нярэдкі прыём у контрпрапагандзе пачатку ХХ ст.

Зручным аб’ектам для маніпуляцыі зрабілася ў 2010-х памяць не толькі пра падзеі стогадовай даўніны, але і пра адносна блізкі гістарычны перыяд. Паказальны ў гэтым плане «фільм-сенсацыя» амерыканскай рэжысёркі беларускага паходжання Дар’і Жук, які сёлета мае намінавацца на «Оскара» ад нашай краіны. Гаворка, зразумела, пра «Хрусталь» (Crystal Swan), анансаваны так: «90-я гады. Беларусь. Час застою, працы няма». Ужо чым-чым, а «застоем» вірлівыя 1990-я гады не патыхалі.

Паглядзеў фільм 5 верасня ў суседнім кінатэатры «Аўрора», заплаціўшы 5 рублёў. Што сказаць на карысць аўтараў – знята жвава, дынамічненька… Вітальнасць кідаецца ў вочы. Першая палова («мінская») выглядае няблага; адчуваецца, што рэжысёрцы вядомае жыццё сталічнай багемы, што ў дэманстрацыю бар’ераў, з якімі сутыкнулася галоўная гераіня, укладзена шмат асабістага. Але прыгоды гераіні ў пасёлку Хрустальным – проста ўзлом мозга, хоць і прыпраўлены эстэцтвам ды жарцікамі-шмарцікамі.

Дэталі тыпу дываноў на сценах, соннага вахцёра ў правінцыйным гатэлі або савецкіх кніг у постсавецкай кватэры («Честь» лаўрэата Сталінскай прэміі Мядынскага сапраўды некалі тырчэла з усіх кутоў) перададзены праўдападобна, у цэлым жа мастацкі свет фільма не пераканаўчы… Назаву толькі асобныя нацяжкі.

Героі расплачваюцца ў Беларусі ці то расійскімі рублямі, ці то савецкімі, але дакладна не «зайчыкамі» – значыць, час дзеяння, хутчэй за ўсё, красавік 1993 года (чаму красавік? – у фінале поўнай версіі фільма, якую ў «Аўроры» не паказалі, гераіня праз акно аўтобуса глядзіць на «Чарнобыльскі шлях»). На дакуменце, які дастае Веля, увогуле мільгае 1992 год. Тады якім бокам рэйв-вечарына ў музеі Заіра Азгура? Скульптар памёр у 1995 г., музей быў створаны пазней… «Асучасніванне» ж у Беларусі падобных устаноў з савецкай сімволікай – увогуле тэндэнцыя ХХІ стагоддзя.

Дыпламаваная юрыстка з падвешаным языком і веданнем англійскай у першай палове 1990-х мела ў Мінску ўсе шансы знайсці добрую працу – «перавытворчасці» асоб з вышэйшай адукацыяй яшчэ не было, новыя фірмы раслі як грыбы, дый старым патрабаваліся спецыялісты… Але, дапусцім, яна «адкасіла» ад размеркавання і настолькі захапілася заходняй музыкай, што забыла, дзе ляжыць яе дыплом; так ці іначай, у першыя постсавецкія гады не прынята было, каб здаровая дзяўчына пасля ВНУ многа месяцаў «сядзела на шыі» ў маці. Абсурдныя і паводзіны дзяўчыны пасля згвалтавання ў пасёлку – нехта на яе месцы пайшоў бы ў міліцыю, нехта адпомсціў бы гвалтаўніку самастойна… Гераіня выбрала неверагодны, інфантыльны «трэці шлях», які не стыкуецца з яе характарам і ранейшымі паводзінамі.

Карацей, Беларусь пачатку 1990-х паказаная прыкладна з той жа доляй праўдзівасці, як Германія пачатку 1945 г. у «17 імгненнях вясны».

Што яшчэ дратуе? Фільм зроблены так, каб усім спадабацца. Лукашыстам – бо дэманструе «хаос» (нехлямяжыя гандлёвыя кропкі, выдача зарплаты прадукцыяй…), нароблены, як той казаў, «дзермакратамі». Апазіцыянерчыкам, зацыкленым на антыкамунізме – бо ёсць кадры, дзе спадчына СССР пададзена з іроніяй. Аматарам прыроды – бо ўключае ў сябе антыбраканьерскую рыторыку. Гараджанам – бо перыферыя малюецца амаль выключна як прастора дэградацыі. Вяскоўцам – таму што створаны вобраз мясцовага шэрыфа, строгага, але спагадлівага, дый паводзіны галоўнай гераіні як бы намякаюць, што «гарадскія» яшчэ горшыя. Ну і, вядома, экспертам на Захадзе мусіць спадабацца самаедства самакрытыка 38-гадовай рэжысёркі, якая да 16 год жыла тутака ды пазіцыянуе сябе як беларуска. Заходняму абывацелю таксама гарантаваныя моцныя эмоцыі ад сузірання those White Russians, у якіх «ніколі нічога не зменіцца» (С).

«Хрусталь», як той Шалтай-Балтай, сядзіць на сцяне паміж мастацтвам і агітпропам; тым не менш ягоныя рэйтынгі перавышаюць 7 з 10 (я паставіў бы 5), дый паважаная мною Таццяна Заміроўская станоўча ацаніла кінатвор. Журналістка-літаратарка слушна заўважыла, што «адстароненасць, бадай, галоўная эмоцыя Хрусталя», адзначыла сярод плюсоў рэжысёркі свайго пакалення яе «заходнюю, глабальную адукацыю». Аднак з наступным ужо ніяк не магу згадзіцца: «Дар’я, у адрозненне ад нас, не расла на рускім кіно, і таму змагла зняць добры, дакладны і сумленны беларускі фільм». «Маленькая Вера», «Аварыя – дачка мянта», «Брат», «Стылягі», «Левіяфан» – не сумняюся, што мінімум тры з пяці гэтых фільмаў Д. Жук бачыла. Прынамсі адсылкі да «перабудовачнага» і постсавецкага расійскага кіно раз-пораз свіцяцца скрозь «Хрусталь».

Афішкі фільмаў «Хрусталь» і «Лета»

А вось яшчэ адзін сёлетні фільм з аналагічным рэйтынгам – «Лета» Кірыла Сярэбранікава. Час дзеяння – 1981–82 гг., месца дзеяння – ленінградскі рок-клуб і наваколле. Таксама, на першы погляд, маніпуляцыя гістарычнай памяццю, бо «ўсё было не так» (С) – і Цой на сябе не падобны, і лідар «Заапарка» Майк Навуменка… Але – чапляе. Просценькі трохкутнік, дзе Майк увасабляе мінулае (мо нездарма яго, 26-27-гадовага, грае 40-гадовы Рома Звер), Віктар – будучыню, а Майкава жонка Наталля, увасабленне жаноцкасці, разрываецца паміж імі, пакуль Віктара не бярэ ў палон Марыяна. Love story аздобленa выдатнай музыкай; так, ва ўмовах, калі мала што дазволена, «музыка – усё», музыка па-над усім. Героі жывуць і рухаюцца, нібы ў зачараваным сне, што, магчыма, нават лепей ілюструе час «застою», чым спробы кіраўніцтва рок-клуба цэнзураваць тэксты Цоя. Цэнзуру, як выяўляецца, лёгка абысці, і неўзабаве пільная цётачка сама «тапырыцца» ад гурта «Кіно».

У цэлым атрымаўся мілы, палётны аповед пра «барацьбу добрага з лепшым», дзе верыш і ў вылазку Віктара на дах тралейбуса, каб спыніць яго для Наталлі, і ў боль мужа, які, стоячы пад дажджом, залівае перажыванні партвейнам, і ва ўменне эксцэнтрычнага панка праходзіць праз сцяну… І ў старую з «кватэрніка» (Лія Ахеджакава), якая схіляецца перад творчасцю маладых.

Сюжэт някідкі, дый развіваецца даволі марудна – але без лішніх слоў і жэстаў, на «японскі» манер. Назіраць за падзеямі цікава, адчування «цягучай безнадзёгі» або кан’юнктурнасці (вобраз і мелодыі Цоя пасля жніўня 1990 г. «юзаюць» усе, каму хочацца) у мяне не засталося. Пэўна, мая ацэнка сягала б 8-9 балаў з 10. Чаму не 10? Заўсёды ёсць да чаго імкнуцца.

Рэзюмуючы: і «Хрусталь», і «Лета» – фантазіі пра мінулае. Аднак «Хрусталь» – злая казка, «Лета» – добрая. Якую б я выбраў для перагляду – пытанне рытарычнае.

Яшчэ гадоў 8-12 таму я «наступаў на горла ўласнай песні» і часам падтрымліваў тых, каго не варта было – з той простай прычыны, што «свае». З узростам маю ўсё менш спадзеваў на тое, што тутэйшыя «гарбатыя» выправяцца самі. Усё больш ахвоты ацэньваць творы (ды іншыя ўчынкі) па «гамбургскім рахунку».

Меркаваў у верасні паглядзець яшчэ адзін нашумелы мастацкі фільм «Заўтра» (Next Day), зняты беларускай Юліяй Шатун за вельмі сціплыя грошы, але высока ацэнены экспертамі на кінафестывалях. Паехаў у кінатэатр «Піянер» на адзін з сеансаў (17:10), дык у 17:05 у касе ўжо не было квіткоў… Ну, хоць парадаваўся за маладую рэжысёрку, што ейны твор выклікаў такі ажыятаж 🙂 Цікава, што першую караткаметражку Ю. Шатун зняла для фестывалю яўрэйскага кіно ў 2011 г., ледзь навучыўшыся трымаць у руках камеру… Дзяўчына заінтрыгавала, дый тэма распаўсюджвання рэкламы па паштовых скрынях, закранутая ў «Заўтра», не чужая мне. Дальбог, пры першай магчымасці ліквідую прабел у сваёй кінаадукацыі.

І пра яўрэяў: яны (мы) паўсюль 🙂 50 год таму быў Іосіф Кабзон, пясняр камсамольцаў-дабравольцаў (1937–2018, хай спіць спакойна), але быў і Грынберг, інжынер па тэхніцы бяспекі перасоўнай механізаванай калоны № 1 Галоўнага ўпраўлення энергетыкі і электрыфікацыі пры Саўміне БССР, які з нагоды ўварвання ў Чэхаславакію выказаўся так: «Прыдумалі Леніна і моляцца на яго, як на д’ябла. Лезем, куды не трэба, а самі як жывем?» Смелае выказванне прыведзена ў артыкуле беларускага гісторыка Аляксандра Кур’яновіча – чытайце тут.

А вось як даказваецца на tut.by тэзіс аб тым, што ўтрыманне бардэляў – прыбытковая справа: «У 1904 г. утрымальніцы дома цярпімасці ў Гродна, Сара і Рэйза Глаз, нават здолелі за кошт уласных сродкаў пабудаваць для бардэля новую двухпавярховую камяніцу» (Таццяна Вароніч, 21.08.2018)…

Дарэчы, пра шахматную алімпіяду ў Батумі і маючы адбыцца 03.10.2018 кангрэс ФІДЭ. Мой прагноз – мужчынская зборная Беларусі апынецца ў другой дзясятцы (каля 14-га месца), жаночая стане крыху ніжэй. Права на правядзенне алімпіяды 2022 г. Мінск даб’ецца – на (сама)рэкламу беларусы не скупіліся, i нават пацярпелы ад БФШ Уладзіслаў Каташук у верасні падтрымаў амбітны праект федэрацыі. На выбарах прэзідэнта ФІДЭ пераможа «Макро», бо Аркадзь Дварковіч позна ўступіў у гульню, а пуцінская прамоцыя хутчэй яму шкодзіць, чым дапамагае. Дый не захочуць многія з дэлегатаў «трэцяга свету», асабліва мусульманскага, падпарадкоўвацца яўрэю, няхай і расійскаму… Хочаце – спрачайцеся.

І без алімпіяды Мінск – даволі шахматны горад 🙂 Здымкі са Старажоўскай і Нямігі, 2017-2018 (справа – рэклама з вітрыны)

«Вольфаў цытатнік»

«Рана ў сваім жыцці я заўважыў, што ніводная падзея ніколі ў газетах карэктна не асвятляецца, але ў Іспаніі [у час грамадзянскай вайны] я ўпершыню ўбачыў, што газетныя справаздачы не маюць аніякага дачынення да фактаў. Калі б яны проста хлусілі, то захоўвалася б прынамсі нейкая сувязь з фактамі…» (Джордж Оруэл, «Азіраючыся на вайну ў Іспаніі», 1943)

«Каму трэба дапамагаць? Дапамагаць трэба тым, хто ўносіць у публічную прастору разнастайнасць. Калі максімальна сцісла сфармуляваць тое, што ведае наша палітычная навука, яна ведае наступнае: канкурэнцыя – гэта жыццё і развіццё, манаполія – гэта інсульт і смерць» (Кацярына Шульман, 25.09.2018)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

28.09.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 28.09.2018  17:09

«НН» о романе Павла Костюкевича

Антон Лявіцкі (29.01.2018 / 13:14)

(Внизу перевод на русский)

План Б. Беларуская безвыходнасць у рамане Паўла Касцюкевіча «План Бабарозы»

Раман «План Бабарозы», як трапна заўважыў Вольф Рубінчык, дакументуе беларускі «дух часу». У дзвюх рэцэнзіях на яго — Ганны Янкуты і Лідзіі Міхеевай — абмяркоўваліся відавочныя рэчы пра нацыю, сям’ю і ўладу мінуўшчыны.

Між тым ключавое пытанне рамана, якое (з волі аўтара ці дзеля аўтаноміі матэрыялу) кіруе сюжэтам, палягае ў іншым. Яно размяшчаецца ў той сістэме каардынат, дзе знаходзіў сябе Тамаш Грыб у 1926-м, пішучы Паўліне Мядзёлцы з Прагі: лепш «памерці тут галоднай смерцю, але ратаваць сваю чалавечую годнасць, чым быць у Менску самазадаволенай свіннёй».

Мінуўшчына, безумоўна, прысутнічае ў кнізе. «Танец непрыняцця вакол Беларусі», кплівае назіранне за «шурпатай тутэйшчынай», ейнай «густой цішынёй», прадухіленая раманам Шамякіна «інтэграцыя ў беларускае грамадства і культуру». Разам з гісторыямі аб выбуху мадэрновага гвалту («будучы нямецкі калабарант») і адсутнай суб’ектнасцю тутэйшых утвараюць асяродак каланіяльнай культуры па-беларуску. Яна, дарэчы, вельмі плённая і багатая ў рамане; і для таго, каб яе апісаць, Касцюкевіч стварае разгалінаваны слоўнік, які стала рэагуе на новыя з’явы і выклікі. Як, напрыклад, у шыкоўным проціпастаўленні: Галівуд vs «“Беларусьфільм” перыяду яго росквіту». За дынамікай гэтага слоўніка цікава сачыць.

Сцісла кажучы, з гэтага кантэксту паўстаюць «вечныя містэрыі», няхітры механізм з «ценяў-выцінанак», якія ўтвараюць «пастку для аднаго чалавека». Пастка грае сваю ролю — аднак гэтая роля здаецца другараднай.

А цэнтральнае месца ў кампазіцыйнай структуры апавядання пераймае сюжэт аб Еўропе. Той прадмет памкнення, на які скіраваныя высілкі грамадзянскай супольнасці — «творчай Беларусі», экалагічнай сістэмы з незалежных медыя, выдавецтваў, праваабарончых цэнтраў. Яны функцыянуюць дзякуючы палітыцы Еўропы, апантанай асветніцкай місіяй у дачыненні да «цывілізацыйных абібокаў» з перыферыі.

Паміж Еўропай і «творчай Беларуссю» існуюць складаныя дачыненні. Першая вагаецца паміж адукацыйным імпэтам і досведным расчараваннем у сваёй місіі (сёння, калі ў нямецкіх медыя рэгулярныя загалоўкі накшталт «Польшча. Прававая дзяржава неўзабаве падзе», гэта выглядае вельмі надзённа). Беларускі бок, у сваю чаргу, творча адмініструе свае мэтавызначэнні. У іх роспачная адвага (займацца адукацыяй і культурай — як «страляць са звычайнага лука ў бетонны шчыт») суседнічае з матэрыялістычным эгаізмам. Уласна пра апошняе — уся гісторыя кахання ў «Плане».

І тут высвятляецца вельмі цікавая і важная рэч. Яна, у прынцыпе, даўно вядомая (пра гэта вычарпальна напісала Таццяна Заміроўская). Яна звязаная з рэжымам доступу ў сусветную сучаснасць. Той далягляд, які матывуе транзіт, натхняе высілкі, апраўдвае паражэнні (ключавое слова — «Македонскі»), папраўдзе ставіць вельмі каварную мэту.

Вось жа, каўтуніяна — праца галоўнага героя, у якой сапраўдны беларускі каланіялізм (Някрасаў і «петраградскія веды пра беларусаў» узнікаюць зусім дарэчна) скрыжоўваецца з тактыкамі падкаланіяльнага супраціўлення, еўрапейскай усходняй палітыкай і мэтавызначэннямі тутэйшых актараў тут і цяпер. У гэтым вязьме з адсылак і фальсіфікацый, стэндаў і фінансавых механізмаў, асабістых і калектыўных мэт акрэсліваецца рэжым уваходу ў еўрапейскую мадэрнасць.

«Нікога ў Еўропе не цікавяць вашыя дасягненні і вашая адукаванасць», — гучыць у адной з гутарак трывожная праўда. У расцярушаных разважаннях пра «экспартны варыянт тваёй краіны» абвастраецца перыферыйны Zeitgeist; «паветра веку» краіны без перспектыў на буржуазную рэвалюцыю.

У нейкі момант высвятляецца, што адзіны гарантаваны спосаб быць там, дзе «university debates and chancery discussions in Paris, Washington, London, and Berlin formed a world of common referents», можна толькі ў індывідуальным парадку. Галоўная гераіня, Роні, — узорная эмігрантка, якая «выйшла» безапеляцыйна, упэўнена мінаючы пункт невяртання. Гэтая магчымасць прапануецца галоўнаму герою, сутыкаючы нацыянальны план пераходу, сямейны план (які, праўда, мае некалькі ўзроўняў, якія супярэчаць адзін аднаму), эміграцыю і дыскурсіўную ўладу мінуўшчыны.

У водгуку Лідзіі Міхеевай можна знайсці звесткі аб тым, чым кончыцца гэтая рафінаваная канструкцыя з прэтэнзіяй на сюжэтную вастрыню (здалося, яна сапраўды вострая). Тут выпадае толькі заўважыць, што сярод іншага раман расказвае пра поспех. Не толькі асабісты поспех асобна ўзятага інтэлектуала (параўн. з фіналам «Breakfast Club», дзе пра дыскурс і спароўванне расказана іначай, больш рэалістычна), але і поспех ва ўдзеле. Пэўны адцінак часу галоўны герой і ягоная «каўтуніяна» — з вяселлем Цярэшкі і астатнім этнаграфічным рыззём, — перажываюць папулярнасць і запатрабаванасць у Еўропе.

Гэтыя іранічныя фантазіі аб суверэнным кантролі над каланіяльнай спадчынай, паспяховым удзеле ў мадэрнасці і эміграцыі як эфекце дыскурсу вяртаюць. Да процьмы самых розных беларускіх сюжэтаў: да Скарыны (да іншае, такое балеснае, фантазіі пра яго), да БНР, да верша Янкі Купалы «Перад будучыняй». Народны паэт, магчыма, рэагуючы на ліст Грыба, у бяссільным адхланні нэпа занатаваў патаемную мэту: «каб выйсці ў свет».

Праз 90 гадоў нічога не змянілася. Тыя ж гісторыі вызначаюць беларускія дачыненні: усё яшчэ не існуюць John Midsummer i Jacob Spike. Тая ж метафара рупіць; усё было дзеля адной мэты — «ужо з’ехаў».

У канчатковым выніку ўсё зводзіцца да скептычнага абяцання аб суверэнітэце над гісторыяй і гісторыямі. «Хто вам сказаў, што ў жыцці заўсёды ёсць выйсце», — двойчы пытае «План Бабарозы».

Крыніца

***

Перевод на русский язык (ред. belisrael.info):

План Б. Белорусская безысходность в романе Павла Костюкевича «План Бабарозы»

Роман «План Бабарозы», как метко заметил Вольф Рубинчик, документирует белорусский «дух времени». В двух рецензиях на него – Анны Янкуты и Лидии Михеевой – обсуждались очевидные вещи, касающиеся нации, семьи и власти прошлого.

Между тем ключевой вопрос романа, который (по воле автора или по причине автономии материала) управляет сюжетом, заключается в другом. Он располагается в той же системе координат, где находил себя Томаш Гриб в 1926-м, писавший Павлине Медёлке из Праги: лучше «умереть здесь голодной смертью, спасая свое человеческое достоинство, чем быть в Минске самодовольной свиньей».

Прошлое, безусловно, присутствует в книге. «Танец непринятия вокруг Беларуси», насмешливое наблюдение за «корявой тутэйшестью», ее «густой тишиной», предотвращенная романом [Ивана] Шамякина «интеграция в белорусское общество и культуру». Вместе с историями о взрыве cвовременного насилия («будущий немецкий коллаборант») и отсутствующей субъектностью «тутэйших» они образуют сердцевину колониальной культуры по-белорусски. Она, кстати, очень плодотворная и богатая в романе; для того, чтобы ее описать, Костюкевич создает разветвленный словарь, который постоянно реагирует на новые явления и вызовы. Как, например, в шикарном противопоставлении: Голливуд vs «“Беларусьфильм” периода его расцвета». За динамикой этого словаря интересно следить.

Коротко говоря, из этого контекста возникают «вечные мистерии», нехитрый механизм из «теней-вытинанок», которые образуют «ловушку для одного человека». Ловушка играет свою роль – однако эта роль кажется второстепенной.

А центральное место в композиционной структуре повествования занимает сюжет о Европе. Тот предмет устремления, на который направлены усилия гражданского общества – «творческой Беларуси», экосистемы из независимых медиа, издательств, правозащитных центров. Они функционируют благодаря политике Европы, захваченной просветительской миссией в отношении «цивилизационных лоботрясов» с периферии.

 

Слева – П. Костюкевич и В. Рубинчик (Минск, август 2017)

Между Европой и «творческой Беларусью» существуют сложные отношения. Первая колеблется между образовательным энтузиазмом и основанным на опыте разочарованием в своей миссии (сегодня, когда в немецких медиа регулярно появляются заголовки вроде «Польша. Правовое государство вскоре падет», это выглядит очень злободневно). Белорусская сторона, в свою очередь, творчески администрирует свои целеполагания. В них отчаянная отвага (заниматься образованием и культурой – как «стрелять из обычного лука в бетонный щит») соседствует с материалистическим эгоизмом. Собственно, о последнем – вся история любви в «Плане…».

И тут выясняется очень интересная и важная вещь, в принципе, давно известная (об этом исчерпывающе написала Татьяна Замировская). Она связана с режимом доступа во всемирную современность. Тот горизонт, который мотивирует транзит, вдохновляет усилия, оправдывает поражения (ключевое слово – «Македонский»), на самом деле ставит очень коварную цель.

И вот колтуниана – работа главного героя, в которой настоящий белорусский колониализм (Некрасов и «петроградские знания о белорусах» всплывают вполне уместно) скрещивается с тактикой подколониального сопротивления, европейской восточной политикой и целеполаганиями местных деятелей здесь и сейчас. В этом переплетении отсылок и фальсификаций, стендов и финансовых механизмов, личных и коллективных целей очерчивается режим входа в европейскую модерность.

«Никого в Европе не интересуют ваши достижения и ваша образованность», – звучит в одной из бесед тревожная правда. В раздробленных размышлениях об «экспортном варианте твоей страны» обостряется периферийный Zeitgeist; «воздух века» страны без видов на буржуазную революцию.

В какой-то момент выясняется, что единственный гарантированный способ быть там, где «university debates and chancery discussions in Paris, Washington, London, and Berlin formed a world of common referents», можно только в индивидуальном порядке. Главная героиня, Рони, – образцовая эмигрантка, которая «ушла» безапелляционно, уверенно пройдя точку невозврата. Эта возможность предлагается главному герою; сталкиваются национальный план перехода, семейный план (который, правда, имеет несколько уровней, противоречащих друг другу), эмиграцию и дискурсивную власть прошлого.

В отзыве Лидии Михеевой можно найти сведения о том, чем кончится эта рафинированная конструкция с претензией на сюжетную остроту (кажется, она действительно острая). Здесь приходится лишь заметить, что среди прочего роман рассказывает об успехе. Не только о личном успехе отдельно взятого интеллектуала (ср. с финалом «Breakfast Club», где о дискурсе и спаривании рассказано иначе, более реалистично), но и об успехе в участии. На определенном отрезке времени главный герой и его «колтуниана» – с женитьбой Терешки и прочей этнографической ветошью, – переживают популярность и востребованность в Европе.

Иронические фантазии о суверенном контроле над колониальным наследием, успешном участии в модерности и об эмиграции как эффекте дискурса возвращают к сонму самых разных белорусских сюжетов: к Скорине (и к иной, такой болезненной, фантазии о нем), к БНР, к стихотворению Янки Купалы «Перад будучыняй». Народный поэт, возможно, реагируя на письмо Гриба, во время бессильной передышки НЭПа записал сокровенную цель: «чтобы выйти в мир».

Через 90 лет ничего не изменилось. Те же истории определяют белорусские отношения: все еще не существуют John Midsummer и Jacob Spike. Напрашивается та же метафора; всё было ради одной цели – «уже уехал».

В конечном счёте всё сводится к скептическому обещанию суверенитета над историей и историями. «Кто вам сказал, что в жизни всегда есть выход», – дважды спрашивает «План Бабарозы».

Антон Левицкий

Опубликовано 30.01.2018  18:51