Tag Archives: Татьяна Шамякина

Квартал Караткевіча, Мальдзіса

Выдатнага пісьменніка Уладзіміра Караткевіча высока цанілі, cярод іншых, Вольф (Месінг) і Рубінчык (Валер). Ну, і я не мог не залезці ў пачэсную кампанію 😉

Праўду кажучы, у ХХ ст. мала быў знаёмы з творчасцю Караткевіча, дый нават фільм «Дзікае паляванне караля Стаха» паглядзеў ужо ў дарослым веку. Чытаў у школе «Былі ў мяне мядзведзі»; апавяданне пакінула свой след, але…

Мы «праходзілі» і «Каласы…»; у той час, на пачатку 1990-х, я не агораў раман да канца. Галоўныя творы пісьменніка дайшлі да мяне толькі ў апошнія гады ХХ ст., а яго біяграфія заінтрыгавала ўжо ў новым стагоддзі, калі я жыў на перыферыі – наводдаль ад «Караткевічавых» месцаў.

Сёлета, праз 20 год блуканняў па горадзе, вярнуўся ў Цэнтральны раён, на вуліцу Кахоўскую. Раптам ажыў успамін: Караткевіч згадваў суседні бульвар Шаўчэнкі! Зазірнуў у т. 8 Збору твораў (кн. 2; Мінск: Мастацкая літаратура, 1991, с. 423) – і насамрэч:

Мне шкада, напрыклад, што будоўлі пагубілі найбольшую і найцікавейшую ў Мінску і наваколлі ферму тлей, заведзеную мурашкамі-«жывёлагадоўцамі» (трохі не даязджаючы да павароткі аўтобуса № 38 з вул. Веры Харужай на бульвар Шаўчэнкі, на беразе ручаіны – Канавы). Надта цікавае жыццё там кіпела.

Гэта радкі з адказу Караткевіча на анкету, складзеную Т. Шамякінай у канцы 1970-х. А цяпер – фоткі з чэрвеня 2020 г.:

Від з вул. В. Харужай на вул. Гая. «Канава» была дзесьці справа (паміж Гая і Крапоткіна)

Аўтобус № 38 усё гэтак жа паварочвае на бульвар, як і паўстагоддзя таму…

Тарас Шаўчэнка на бульвары (фота справа) – не толькі назоў

Прыпомніўшы адну рэч, зусім лёгка было высветліць для сябе, што Караткевіч жыў недалёка ад вул. Кахоўскай, на якую выходзіць бульвар. У тым жа зборы твораў (цяпер і ў вікіпедыі) названы дакладны адрас – вуліца Веры Харужай, д. 48, кв. 26. А таксама час, калі Уладзімір Сямёныч і яго маці Надзея Васілеўна мелі кватэру ў гэтым доме (вясна 1967 г. – вясна 1973 гг.).

Шлях ад бульвара Шаўчэнкі да «дома Караткевіча». Па гэтай вуліцы я хадзіў яшчэ ў пачатку 1980-х, калі быў дзіцём… Але з класікам, на жаль, «размінуўся»: ён у 1973 г. разам з маці і жонкай пераехаў у самы цэнтр Мінска, на вул. К. Маркса, 36.

Лазня па вул. В. Харужай, 44, пабудаваная, як і ўвесь квартал, у 1960-х гг. Таксама бачыла Караткевіча! 🙂

Вул. В. Харужай, 46/1. У 1980–90-х гг. (наконт 1960–70-х не ўпэўнены) тут была някепская букіністычная крамка, дзе я купляў кнігі, пераважна шахматныя

Гэты ўчастак дарогі ад вул. В. Харужай да вул. П. Асіпенка раней менаваўся «Вадаправодны завулак» (не блытаць з тым, што між вуліцамі Арлоўскай і Шчадрына). Цяпер будынкі на ўчастку «расцягнуты» трыма вуліцамі, але адна шыльдачка са старой назвай усё ж захавалася 🙂

Перабіраемся цераз «Вадаправодны» у адстаўцы, і – вуаля, пяціпавярховы «дом Караткевіча»!

Выгляд з розных бакоў

Другі пад’езд, у якім 15 кватэр. № 26 – на 2-м паверсе; відаць і лоджыю, на якую выходзіў Караткевіч (тады яна, здаецца, была балконам).

Калі пашанцуе, то патрапіце ў пад’езд. Дзверы мяняліся, але прыступкі помняць крокі пісьменніка 🙂

Там, дзе была апошняя кватэра Ўладзімір-Сямёныча, даўно вісіць мемарыяльная шыльда, а на вул. Чарнышэўскага, 7 (першае жытло Караткевіча ў Мінску – 1963–67 гг.) і тут, на Веры Харужай, ніц няма. Журналісты газеты «Прессбол» рабілі ў 2013 годзе прапазіцыю… у фэйсбуку, г. зн. «на деревню дедушке». Сяргей Южык: «Крыўдна, што на доме няма нават памятнай таблічкі, прысвечанай Караткевічу, не кажучы пра нешта большае». Барыс Тасман: «Даеш мемарыяльную дошку на доме вялікага беларускага пісьменніка!» О так, даеш…

Суседні дом па цяперашнім адрасе «вул. В. Харужай, 46/2», пабудаваны ў 1958 г. На першым паверсе быў прадуктовы магазін, куды, безумоўна, заходзілі Караткевіч і яго сябры… Цяпер тутака рамонт

Гэты дом відаць і на здымку 1968 г., дзе Караткевіч – 2-і злева. Крыніца – сайт БІНІМ (але чаму адрас напісаны як «вул. Веры Харужай, 7», адзін БІНІМ ведае)

Дзіцячая пляцоўка і цяпер перад домам на В. Харужай, 48 – толькі выглядае іначай

А «элітны» дом № 48а з’явіўся ў нашым стагоддзі. У мінулым тут быў пункт прыёму шклатары – здаля чуўся перазвон пляшачак 🙂

«Караткевічаў дом» і 50 год таму абслугоўвала, і зараз абслугоўвае 68-е паштовае аддзяленне – бул. Шаўчэнкі, 17

Ці добра пісьменніку жылося-працавалася ў раёне майго дзяцінства? Мяркую, няблага. Нябожчыка не запытаешся, але вось што засведчыў карэспандэнт газеты «Віцебскі рабочы» Б. Фірштэйн у 1972 г.:

Жаданне даведацца пра тое, над чым цяпер працуе Уладзімір Караткевіч, прывяло мяне на кватэру пісьменніка ў доме па вуліцы Веры Харужай у Мінску. На гэты раз, можна лічыць, пашанцавала — Уладзімір Сямёнавіч быў дома. Наогул жа застаць Караткевіча ў Мінску не проста. Зайздросны жыццёвы імпульс у гэтага чалавека — заўсёды ён у раз’ездах, у падарожжах: то цягне з рыбакамі сеткі на Дняпры, то едзе ў старажытны Вільнюс, сёння яго паклікала Украіна, заўтра — Далёкі Усход…

— Пасядзі, я зараз, — гаворыць Караткевіч, працягваючы нешта хутка пісаць. — Справа тэрміновая, а часу мала… Што ў рабоце і што задумана?.. Атрымаў сёння экземпляр «Чазеніі» на ўкраінскай мове. Выйшла яна ў Кіеўскім выдавецтве «Молодь». Праглядаў для аўтарызацыі рукапіс «Каласоў», які пераклала масквічка В. Н. Шчадрына — раман павінен выйсці ў выдавецтве «Советский писатель»… А вось гэта, — паказвае Уладзімір на незакончаны рукапіс, — новае апавяданне. Прысвечана яно дружбе народаў. Месца і час дзеяння — Кіеў, 1944 год…

Гаворка, відавочна, пра аповесць «Лісце каштанаў», завершаную ў кастрычніку 1972 г. Мо кварталы, прылеглыя да вул. В. Харужай, якраз і натхнілі майстра на гэтую аповесць? Бульвар Шаўчэнкі ёсць і ў Кіеве…

З таго, што казаў Адам Мальдзіс, таксама вынікае, што Караткевіч быў здаволены сваім новым жытлом, прынамсі на першым этапе:

У 1967 годзе Валодзю нарэшце выдзелілі двухпакаёвую кватэру на другім паверсе (з увагі на ўзрост маці) у пяціпавярховым панельным доме пад нумарам 48 на вуліцы Веры Харужай. Заехаўшы (усе мы дружна памагалі яму пакаваць і цягаць кнігі), ён цешыўся, што побач — Старажоўскі рынак, дзе па нядзелях чулася сакавітая вясковая гаворка, прадавалі пеўняў, сабак і нават коней, а за ім — Камсамольскае возера. Перажываў, што я застаюся ў інтэрнаце.

— Нічога, стары, — суцяшаў, выйшаўшы на балкон. І тыцнуў пальцам у недабудаваныя дамы насупраць: — Во добра было б, каб табе далі вось там.

Сваё прадбачанне ён разглядаў як рэальнасць і нават прапанаваў «за адным заходам» купіць аднолькавыя кніжныя стэлажы:

— Складзеш пакуль што ў мяне. А пераносіць будзе недалёка, пабачыш.

І якое было наша ўсеагульнае здзіўленне, калі восенню таго ж года мне сапраўды выдзелілі кватэру ў адным з дамоў насупраць. Мы сталі часцей бываць адзін у аднаго. Пакуль не было тэлефонаў, «пераміргваліся» настольнымі лямпамі.

Адам Іосіфавіч атрымаў кватэру па вул. Чарвякова, 18, на першым паверсе. Таксама ў год пабудовы дома – 1967.

У 2020 г. раён бульвара Шаўчэнкі шчыльна забудаваны з усіх бакоў, у т. л. «элітнымі» гмахамі. А ў канцы 1960-х – пачатку 1970-х гэта была ледзь не ўскраіна горада. Недалёка стаялі двухпавярховыя баракі і аднапавярховыя прыватныя дамкі.

Нават у 1990-х на вуліцы Кахоўскай паміж Смаргоўскім трактам і бульварам Шаўчэнкі (здымак 2020 г.) цокалі коні, запрэжаныя ў вазы

У кватэры на Веры Харужай гасцявалі ў Караткевіча розныя славутасці (напрыклад, паэты Рыгор Барадулін, Сяргей Панізнік, літаратуразнавец Генадзь Кісялёў…). Сюды ж пісьменнік у 1971 г. прывёў сваю жонку Валянціну. А. Мальдзіс:

Нарэшце 18 лютага 1971 года, роўна ў 110 гадавіну адмены прыгоннага права, адбыўся іх шлюб.

— Сялян вызвалілі, а мяне, стойкага ворага ўсялякага прыгону, звязалі путамі Гіменея, — жартаваў Валодзя, ідучы ў загс, размешчаны ў суседнім доме.

А дзе знаходзіўся той ЗАГС Цэнтральнага раёна? Дапамагла з інфой маці… якая ў 1977 г. паведамляла там пра маё нараджэнне 🙂 Адрас – вул. В. Харужай, 42, уваход з двара.

З 1980-х няма тут ЗАГСа, ён пераехаў у Траецкае прадмесце. І ўсё адно прыемна думаць пра супольныя з У. Караткевічам сцежкі 🙂

Дом і пад’езд А. Мальдзіса

Прафесару цяпер 88-ы год, яму цяжка пакідаць кватэру (фота адсюль)

Месца, дзе жыў Караткевіч, на сучаснай карце Мінска я пазначыў чырвонай птушачкай; меркаванае знаходжанне «фермы тлей» – пытальнікам; А. Мальдзіс жыве акурат там, дзе чытаецца слова «Такси»; былы ЗАГС пазначаны чырвоным кружком, лазня – гэта «Баня» 🙂

Cёлета, праз 5 месяцаў ужо, – 90 год з дня нараджэння У. С. Караткевіча. Ён не толькі мой, ён «усіхні». Ясна, многім зараз не да культурніцкіх ініцыятыў, але быў бы рады пачуць ад чытачоў, што варта зрабіць для памяці пра пісьменніка ў (ня)сціплым мінскім квартале недалёка ад Камароўкі – цягам гэтых месяцаў і ў лістападзе 2020 г. Перформанс?

(спадзяюся, што працяг будзе)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

26.06.2020

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 27.06.2020 14:53

В. Рубинчик. АНАТОМИЯ ФЕЙКОВ-II

Предыдущий мой текст о фейках собрал в «империи Цукерберга», куда меня упорно тянут доброжелатели, cемь лайков и удостоился одного перепоста – это, несомненно, успех 🙂 А если чуть серьёзнее, то тема сейчас не самая востребованная. Многие наши сограждане не видят связи между фальсификациями в гуманитарной сфере и полнотой своего кошелька (или балансом кредитной карточки). Я – вижу, потому предлагаю ещё один выпуск.

1. И снова «троцкие» цитаты…

Так совпало, что первая часть моих заметок, где был упомянут Лев Троцкий, вышла в годовщину смерти этого революционера. На постсоветском пространстве он время от времени «попадает под молотки» – на «Иудушку» Троцкого валят всё, что под рукой (как будто мало было у Льва собственных блох грехов, и как будто он не покинул Советский Союз в 1929 г., за 7 лет до «большого террора» и за 11 лет до смерти).

Вот есть в РФ интернет-телеканал «Царьград ТВ», которые каталогизировал «русофобов» на основе неизвестно откуда взятых цитат, зачастую даже не касавшихся «национальных проблем». В принципе, это всё, что нужно о нём знать, но!..

Живёт в Минске обладатель степени доктора философских наук Лев Криштапович, заведующий сайтом «Телескоп». Нередко ссылается на «Царьград», и всё бы ничего, но материал 23.08.2019 – как-то «ниже плинтуса». Перепечатав его без комментариев, Криштапович взял на себя ответственность, например, за это:

Для Троцкого человеческие массы представлялись лишь как «злые бесхвостые обезьяны, именуемые людьми» (Троцкий. Моя жизнь. Берлин, 1930). Относясь столь «любовно» к подавляющему большинству населения России, он с помощью террора старался заставить покорённое население выполнять революционную волю… Можно ли поверить, что когда-то в будущем он перевёл бы крестьян из разряда «злых бесхвостых обезьян» в разряд полновесных граждан?

Подтасовка в стиле В. Бегуна – слова Троцкого реальные, но значат иное… Обратимся к оригиналу «Моей жизни» – в главе ХХХIV «Поезд» найдём такое рассуждение:

До тех пор, пока гордые своей техникой, злые бесхвостые обезьяны, именуемые людьми, будут строить армии и воевать, командование будет ставить солдат между возможной смертью впереди и неизбежной смертью позади.

Очевидно же, что «массы», тем более крестьянские, по своей инициативе не строят армию: она строится из них. Со «злыми обезьянами» сравнивалась воинственная верхушка государств, за которыми наблюдал Троцкий в 1910-х гг. Та верхушка, что была готова отправить (и отправляла) миллионы зависевших от них людей на смерть.

Далее автор «Царьграда» утверждает:

Троцкий очень переживал, что Германия навалилась в 1914 году на Францию, а не на Российскую Империю. «Нынешняя война, — с искренней печалью пишет Троцкий, — в первую голову означала разгром Бельгии; что главные силы Германии обрушились не на царизм, а на республиканскую Францию».

Вот как было в оригинале («Война и Интернационал», 1914):

Но самая аналогия между нынешней войной и войною 1870-го года является до последней степени плоской и фальшивой. Оставим в стороне все международные условия. Забудем, что нынешняя война в первую голову означала разгром Бельгии; что главные силы Германии обрушились не на царизм, а на республиканскую Францию; забудем, что исходным пунктом войны было стремление раздавить Сербию, а одной из целей войны является упрочение самого реакционного в Европе государственного образования, Австро-Венгрии.

Не заметил я здесь никакой «искренней печали», тем более – желания руками Германии уничтожить Российскую империю. И в этом случае цитата сама по себе не фейковая (хотя и обрезано «Забудем, что…», ввиду чего смысл меняется), однако вывод сфальсифицирован.

Пожалуй, приведенного достаточно, чтобы понять, какую «качественную общественно-политическую аналитику» предлагает «астрономический» портал под руководством 70-летнего профессора, «сотрудника кафедры политологии» в БГУ. Из той же «оперы» – заголовок на «Телескопе»: «Как белорусская газета «Новы Час» оправдывает нацизм» (04.09.2019). Спойлер: не оправдывает.

2. И снова тот же клан…

Я не то чтобы против «трудовых династий», но изучение разнообразного наследия И. П. Шамякина его дочерью Алесей в стенах Академии наук приводило к неожиданным – мягко говоря, неакадемическим результатам. Старшая дочь, Татьяна Ивановна, – не кандидат филологических наук, а целый доктор. Много лет служит в Белгосуниверситете, чем немало гордится; была и заведующей кафедрой на филологическом факультете. В 2010-х годах Т. Шамякина выпустила воспоминания «Как жила элита при социализме». Остановлюсь тут на эпизоде 2-й их части, вышедшей с кокетливым подзаголовком «Более чем субъективные мемуары» (журнал «Нёман», № 11/2018). Понятно, что это не научная работа, но и в ней прослеживаются своеобразные приёмы автора, разбор которых небесполезен. По-белорусски они разбирались в июле 2019 г.

Т. Шамякина пишет: «Период “борьбы с космополитизмом” можно считать нарушением баланса, реваншем за “дело Ганина” (да и убийства С. Есенина, как сейчас уже доказано) и “дело славистов”. Впрочем, пострадавшие отделались легким испугом — “никого ведь из критиков-космополитов не расстреляли и в лагеря не сослали. Даже из Союза писателей никого не исключили” (Ст. Куняев)». А перед этим cотрудница БГУ дала и «политологическое» объяснение: «В то время сложился такой политический момент, когда антипатриотические силы осмелели и решили провести “разведку боем” по разрушению основ социализма. Да только руководители Союза писателей их переиграли» (с. 158).

Итак, если я правильно понял мысль Т. Шамякиной – а понять её немудрено – ничего особенного после января 1949 г. не произошло: патриоты дали отпор театральным критикам, рецензии которых «поражали злобностью и непримиримостью» (собственно, лексика мемуаристки недалеко ушла от той самой «правдинской» статьи 28.01.1949: «Шипя и злобствуя, пытаясь создать некое литературное подполье, они охаивали все лучшее, что появлялось в советской драматургии»). Отпор был в целом корректный, а если и произошло некое «нарушение баланса», то пострадавшие сами виноваты: нечего было в 1925 г. Есенина убивать! (Чуть утрирую.)

В результате кампаний против «космополитов» и «буржуазных националистов» в СССР конца 1940-х – начала 1950-х литературных работников не просто лишали должностей и членства в творческих союзах, но и отправляли за решётку. Даже отец Т. Ш., член ЦК КПБ, не отличавшийся чрезмерным гуманизмом, заметил в своём дневнике (25.10.1990): «Не посадили никого, кроме человек пятерых еврейских писателей во время борьбы с космополитизмом, кстати, тех, кто меньше всего критиковал наши недостатки» (Шамякін І. П., «Роздум на апошнім перагоне», Минск, 1998). Из очерков Григория Релеса «Праз скрыжаваны агонь» (журнал «Полымя», № 8, 1995) и «Судьба когорты» (книга Релеса «В краю светлых берёз», Минск, 1997) можно узнать, о ком речь: о Гирше Каменецком, Айзике Платнере и некоторых других. Тюрьма и лагерь подорвали здоровье Каменецкого, арестованного в июне 1949 г., и вскоре после освобождения он умер. Это было в апреле 1957 г., на 62-м году. Не думаю, что долгие годы заключения продлили жизнь А. Платнеру (1895–1961), М. Тейфу (1904–1966)… О судьбе этих литераторов кратко рассказано и в справочниках, том же биобиблиографическом словаре «Беларускія пісьменнікі».

Г. Каменецкий, А. Платнер, М. Тейф. Фото с rosenbloom.info и из википедии.

Допустим – я всё пытаюсь отыскать «смягчающие обстоятельства» – Татьяна Шамякина рассуждала о жителях РСФСР, а не БССР, имея в виду лишь первые месяцы гонений на «космополитов». Но и в этом случае цинизм утверждения «пострадавшие отделались легким испугом» зашкаливает: так, заместитель худрука московского еврейского театра (ГОСЕТа) Иоганн Альтман в 1949 г. «был обвинён в антипатриотической деятельности и по требованию А. А. Фадеева отстранён от работы, исключён из Союза писателей СССР и из партии, и в конце концов арестован» (википедия). Подобно Г. Каменецкому, И. Альтман умер почти сразу после освобождения: в феврале 1955 г., не дожив и до 55.

А теперь – барабанная дробь: у С. Куняева, на которого Т. Шамякина ссылается, сказано было так: «Даже из Союза писателей никого не исключили, кроме старого партидеолога Альтмана». Т. е. доктор наук сфальсифицировала тезис своего же тенденциозного «авторитета», поставив точку после «никого не исключили».

3. А так было можно?…

Для разнообразия сошлюсь и на российский пример. Речь пойдёт о распространении фейка в интернете – на первый взгляд, рядовой случай, но он чем-то зацепил меня. Возможно, тем, что распространитель, по идее, является одним из ключевых популяризаторов исторических знаний не только в России, но и на постсоветском пространстве… Сей популяризатор – главный редактор журнала «Дилетант» Виталий Дымарский.

Вот такой был у него пост 23.08.2019 – в духе «А власти скрывали…»:

Читатели затребовали доказательств того, что продемонстрированный плакат действительно выпускался в 1940 году (ни о планах СССР вместе с немецкими лётчиками бомбить Британию в том году, ни тем более о реальных совместных бомбардировках науке не известно). Почти сразу же заподозрили, что В. Дымарский разместил на своей странице переделку плаката Кукрыниксов 1941 г., переработанного в 1944 г. и в том же году дополненного рифмованными строками авторства Самуила Маршака…

Правильно заподозрили: переделка, где вместо Берлина фигурирует «Лондон», а вместо «фашистской Германии» – «имперская Британия», уже несколько лет гуляет по сети.

У Виталия Дымарского была возможность признать свою ошибку, как это сделал Виктор Шендерович, перепечатавший пост с «имперской Британией», но вскоре удаливший его. Увы, В. Дымарский занял иную позицию: «Итак, плакат. Фейк, говорите? Но фейк — это информационный продукт, в котором отсутствует правдивая информация. Авторы же помещенного плаката перерисовали (спародировали) Кукрыниксов, поместив в их форму содержание, ПОЛНОСТЬЮ соответствующее тогдашней внешней политике СССР» (24.08.2019).

От договора о ненападении между Германией и Советским Союзом, заключённого в августе 1939 г., и от его секретного протокола я не в восторге. Но следует признать, что подписанные документы не сгладили всех противоречий между Гитлером и Сталиным, и последний не шёл в фарватере первого. Сталин был кем угодно, но не идиотом, готовым отправить лётчиков за моря на помощь условному «союзнику» в то время, когда у СССР были большие проблемы с пограничными территориями (антибританская риторика в прессе и помощь самолётами – «две большие разницы»). Т. е. «пародия» не соответствует и «внешней политике СССР» образца 1940 года.

Как ни печально, вынужден согласиться с незнакомым мне Павлом Трубаевым: «Проблема поста и его автора не в том, что выложен фейк. Со всеми такое бывает. Проблема в неумении признать свою дурость и удалить пост, чтобы не позориться. Ещё печальней, что это главред “исторического” журнала. В общем, хорошо продемонстрирована степень критического мышления и объективности» (25.08.2019).

«Знатные фейкоробы» нашего времени

* * *

В прошлый раз я упомянул три приёма, употребляемых при создании «наукообразных» фейков. Сейчас – ещё три:

4) Вырывание цитаты из контекста с навязчивым домысливанием того, что хотел сказать автор (Резюмируя, «дедушка старый…» – а лучше слегка перефразирую: «Троцкий в могиле, ему всё равно»).

5) «Обрезание» цитат «на самом интересном месте». Этим грешила, конечно же, не только Т. И. Шамякина; в книге «Многоликая Каисса» (Москва, 1989) Г. Александрович и Е. Столяр привели анекдот о шахматной федерации ФРГ, которая много лет пыталась добиться от министерства финансов признания шахмат «полезным видом спорта, имеющим воспитательное значение». Наконец, в 1982 году признание было получено, и решающим аргументом явилась цитата из письма прусского короля Фридриха II: «шахматы воспитывают склонность к самостоятельному мышлению». Но конец фразы федерация опустила, а он гласил: «…посему не следует их поощрять». 🙂

6) Распускание слухов о «тайном источнике знаний» – например, об архиве, где находится «чудо-документ». Ежели мыльный пузырь лопнет (поскольку документ или не находится, или оказывается не таким уж чудесным), можно сделать вид, что всё так и было задумано, пригласив аудиторию полюбоваться красотой игры 😉

Вольф Рубинчик

г. Минск, 06.09.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 06.09.2019 18:17

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (123)

Яшчэ шалому! Вышэй кроквы, цесляры!

Ці не галоўнае, чым хваліцца Саюз беларускіх яўрэйскіх абшчын у апошнія месяцы, – выстава «Эмі Уайнхаус. Сямейны партрэт», што праходзіць у мінскай галерэі Міхаіла Савіцкага з 15 чэрвеня (скончыцца 31.08.2019). Дазнаўшыся пра месца правядзення, я ўсміхнуўся: больш зацятага змагара з «буржуазнай мас-культурай», чым той Савіцкі (які да таго ж не палюбляў «яўрэйскі дух» – ну, можа, паглядзеўшы на бедную, дачасна памерлую брытанку, зрабіў бы выключэнне), і ўявіць сабе цяжка. Ды лёс і не такія досціпы ўчыняе.

Саарганізатар «Сямейнага партрэта» – «Цэнтр беларуска-яўрэйскай культурнай спадчыны», нядаўна створаны ў Мінску (заснавальніца – арт-куратар Мая Кацнельсон). Я не разумеў, пры чым беларуска-яўрэйская спадчына да творчасці Уайнхаус, ды архівісты падказалі: прадзед спявачкі, Біньямін Вайнгауз, сын Яўсея, жыў у Астрашыцкім Гарадку, адтуль у канцы ХІХ ст. эміграваў… Сям’я апынулася ў Брытаніі. Здаецца, ніхто з нашчадкаў да Беларусі дачынення больш не меў, але сама па сабе знаходка цікавая. Ці дастаткова яе, каб запісваць Эмі Джэйд Уайнхаус (1983–2011), шматразовую лаўрэатку прэміі «Грэмі», у «нашы», – рашайце самі.

Выставу разрэкламавалі тутэйшыя фастфудныя СМІ – тутбаі і сіцідогі. Я нават паслухаў колькі песень «віноўніцы ўрачыстасці» (амаль не зачапілі; у катэгорыі надрыўных англамоўных спеваў аддаю перавагу Ціне Цёрнер або Барбры Стрэйзанд) і пазнаёміўся з жыццяпісам праўнучкі беларускага яўрэя. Калі коратка – дзяўчына рабіла ўсё, каб НЕ адпавядаць ідэалу «ідышэ мэйдл» 120-цігадовай даўніны (у якім, прызнайма, было нямала слушнага). У пяшчотным узросце Эмі падсела на наркотыкі; спярша лёгкія, потым цяжэйшыя. Жлукціла спіртное, дыміла як паравоз, памяняла мноства… гм… партнёраў. Ладна б нейкая адна загана – а там была д’ябальская сумесь. У выніку пяюха проста знішчыла сябе на радасць таму цынічнаму сектару шоў-бізнэса і медыяў, які вымагае «мёртвых герояў».

Цяпер у цэнтры Мінска з падачы лонданскага яўрэйскага музея паказваюць генеалагічнае дрэва Э. Уайнхаус, некаторыя яе дакументы, рэчы. Па-мойму, усё гэта для найвялікшых фанатаў, і сумняюся, што тысячы іх у горадзе. Кошт квітка – 10 руб.; калі б мне заплацілі тую самую дзясятку, то наведаў бы.

У згаданым беларуска-яўрэйскім цэнтры ведаюць, што робяць (прынамсі, хочацца ў гэта верыць), і ўсё ж. Я не супраць выставак, прысвечаных брытанскай поп-зорцы яўрэйскага паходжання ды іншым цікавым асобам. Аднак ісці б такім імпрэзам на дзясятым месцы… Найперш паказаць бы аўдыторыі таленты, якія насамрэч mit lajb un lebn звязаныя з Беларуссю, хай сабе яны не супервядомыя за мяжой.

Першае імя, што прыходзіць у голаў, – Якаў (Янкель) Кругер, жывапісец і вандроўнік, які нязменна вяртаўся ў родны горад. Пагатоў сёлета ў Кругера (14.05.1869 – 19.03.1940), заснавальніка першай у Мінску мастацкай школы (1906), быў 150-гадовы юбілей. Мастак пахаваны на Вайсковых могілках.

Так, выдаваліся ў Мінску альбом-каталог з біяграфічным нарысам і рэпрадукцыямі работ Кругера, кніга Надзеі Усавай (вышэй паказана вокладка), ды з 2000–2013 гг. шмат вады сцякло. Працы яго нячаста экспануюцца… Тое самае можна сказаць і пра карціны Натана Воранава, «другапланнага» мастака з Магілёва.

Калі верыць сайту «Саюза бел. яўр. абшчын», юбілей Кругера суполка ніяк не адзначыла.

Заслугоўваюць выстаў Міхл Рафальскі (1889–1937) – ідэолаг і першы кіраўнік Беларускага дзяржаўнага яўрэйскага тэатра, заслужаны кінадзеяч Майсей Бераў (1909–2003)… Апошні нарадзіўся ў снежні, так што 110-годдзе наперадзе, матайце на вус.

Што ў «галоўнага яўрэйскага саюза» своеасаблівы погляд на культурную спадчыну, ведаю даўно. А як з сучаснасцю і будучыняй? У красавіку 2017 г. я спадзяваўся на перамены да лепшага – пасля таго, як да стырна ў выніку канкурэнтных выбараў прыйшоў увішны бізнэсовец Уладзімір Чарніцкі… Надоечы ў арганізацыі змянілася і прэс-сакратарка; новай (Ангеліне Галкінай) – 20 год, яна студэнтка БДУ. І вось заснавальнік рэсурса, які вы зараз чытаеце, 26.07.2019 звярнуўся да яе:

Добры дзень, Ангеліна!

Будзьце ласкавы, адкажыце на пытанні, звязаныя з урочышчам Курапаты, пра якое не раз былі згадкі на нашым сайце.

Ці нясе Ваш Саюз адказнасць за помнік у Курапатах, пастаўлены ахвярам сталінізму ад імя беларускіх яўрэяў? (Выяву гэтага помніка можна бачыць, напрыклад, тут: https://belisrael.info/?p=9919)
Як вядома, у лістападзе 2018 г. у Курапатах быў узведзены “афіцыйны” помнік з надпісамі на чатырох мовах, у т. л. і на мове ідыш. Ці звярталіся стваральнікі гэтага помніка па дапамогу да Вашай арганізацыі?

З павагай,

Арон Шусцін,

галоўны рэдактар незалежнага ізраільскага сайта belisrael.info.

Неўзабаве з «афіцыйнага» адрасу быў атрыманы адказ: «Здравствуйте! У Вас не будет возможности отправить это же письмо на русском языке?» Крыху пазней – і сустрэчнае пытанне: «Могу ли я уточнить причину вашего обращения в Союз еврейских общин, чтобы понять суть вашего вопроса?».

А. Галкіна, інстаграмнае фота (2019)

Абодва сказы сведчаць, па-мойму, пра «жэстачайшы прафесіяналізм»… не столькі самой «лапулі» з крыжыкам, колькі тых, хто наняў яе. Так, сайт belisrael, у прынцыпе, можа пайсці насустрач і перафармуляваць запыт па-руску… Дапусцім, ад «Краязнаўчай газеты», што дыхае на ладан, ад «ЛіМ»а і «Нашага слова» яшчэ можна «адмахнуцца». Але як прэс-сакратар(-ка) без ведання абедзвюх дзяржаўных моў будзе сачыць за публікацыямі, пісаць прэс-рэлізы, дый паўнавартасна кантактаваць з такімі мастадонтамі тутэйшай прэсы, як «Звязда», «Настаўніцкая газета», «Наша Ніва», «Новы час»? І няўжо няздатнасць разумець пытанні белмоўных карэспандэнтаў тэле- і радыёпраграм (а іх нямала, найперш у культурніцкіх рэдакцыях) падвысіць аўтарытэт Саюза? ¯\_(ツ)_/¯

Або, напрыклад, 16.09.2018 ладзіўся чарговы «Дзень яўрэйскай культуры»… Афішку выдалі пераважна па-беларуску, хоць і з памылкамі:

Многія засумуюць, калі суполка зробіць крок назад, у бок «татальнага рускамоўя». Паводле перапісу 2009 г., блізу паловы ўсіх жыхароў (і амаль 10% яўрэяў) Беларусі ўважалі беларускую мову за родную, не хухры-мухры. Нават у Ізраілі зямляцтва кліча на «вечар беларускай песні і паэзіі» (15.08.2019, па папярэднім запісе).

Ну і наконт сустрэчных пытанняў… Адпачатку гэта было яўрэйскай «фішкай», якую перанялі кашчаніты і звычайныя сеціўныя тролі. Цяпер яе часцей выкарыстоўваюць чыноўнікі, каб «запусціць дурачку» або зусім ухіліцца ад адказу. Пытацца пра патаемную прычыну, з якой СМІ/сайт задае пытанне, крыху мавэтон, але для «чарніцкага» Саюза, можа, і норма… З цікавасцю чакаю, як дыялог пойдзе далей: перарасце ў «такідатую дуэль»? 😉

Дзейныя ў ліпені 2019 г. паблікі «самай прадстаўнічай» яўрэйскай арганізацыі. «Выходзіць, у вас два мужы старшыні?» O_о

Начальнікі мяняюцца, а сутнасць суполкі – наўрад ці… Ну, або дужа марудна. Дарэчы, дама, якая намагалася здаць мяне ў міліцыю на «Яме» ў сакавіку 2006 г., дагэтуль гендырэктар(-ка) Саюза. Пераседзела двух старшыняў, Л. Левіна й Б. Герстэна, – малойца! От толькі яўрэяў у Беларусі ўсё меней 🙁

У мінскім супермаркеце набыў пакунак з семкамі, made in Тамбоўская вобласць:

Маркетолагі файна абыгралі вобраз, які асацыюецца з Тамбоўшчынай 😉 Як можна было б раскруціць тутэйшыя семкі? Адзін сталы чытач прапанаваў намаляваць на абгортцы крэсла з цвіком, назваўшы прадукт «А можа, так і трэба» 😉

Яшчэ больш упадабаў бы я афармленне з гіганцкай семкай у вышыванцы. І каб яе «твар» нечым нагадваў аблічча міністра замежных спраў, які стараецца апранаць замежных дыпламатаў у кашулі з беларускім арнаментам. Гэта ж весела – абрагочашся!

Чэрвень 2019 г., Мінск

Злева – Уладзімір Макей, справа – немка Андрэа Віктарын, прадстаўніца ЕС у РБ (2015–2019), якая не раз абяшчала, што візы «ў Еўропу» звычайным грамадзянам Беларусі будзе прасцей атрымаць, што цана пытання знізіцца. Зараз яна вяртаецца на радзіму, і абяшчаць будуць іншыя. А вось пасол Ізраіля Іосіф Шагал (2012–2015), пры ўсіх закідонах, пакінуў нашу краіну, калі пагадненне пра «бязвіз» паміж Беларуссю і Ізраілем было падпісана (у лістападзе 2015 г. запрацавала).

Пакуль суд ды справа, паслухайце песеньку Змітра Дзядзенкі, якая пачынаецца так: «Сёння кожная засранка чула: ў модзе вышыванка».

У мінулай серыі гаварылася пра стаўленне Івана Шамякіна да яўрэяў, пра фальш у яго дзённіках. І пахаванне пісьменніка ў 2004 г. адбылося не без фальшу – «для масавасці» да Дома афіцэраў нагналі школьнікаў…

Яшчэ адзін штрышок да біяграфіі Івана Пятровіча з мемуараў Валянціна Тараса: «Наконт 1987-га году… якраз тады разгарнулася шалёная з антысеміцкім прысмакам кампанія супраць творчасьці Марка Шагала: цкавалі супрацоўніцу рэдакцыі Беларускай Савецкай Энцыклапедыі Ірыну Шэлянкову, якая падрыхтавала для чарговага тому БСЭ артыкул пра Шагала, за што яе звольнілі з працы. Маўляў, як гэта ты, славянка, магла ўчыніць сіянісцкую дыверсію? Цягнуць на старонкі БСЭ гэтага зацятага сіяніста, незразумелага народу мадэрніста? Што з таго, што ён нарадзіўся ў Беларусі? Ён сам сябе ад яе адарваў, калі зьбег у эміграцыю, і даўно ўжо ня мае з нашай Бацькаўшчынай нічога агульнага. І ягонае гэтак званае мастацтва таксама!.. Сёньня дзіву даешся, што гэтыя інвектывы ў адрас Шэлянковай гучалі з вуснаў такіх паважаных асобаў, як тагачасны галоўны рэдактар БСЭ І.Шамякін і ягоны намесьнік А.Петрашкевіч».

Зачапіўся вокам за нядаўні тэкст дачкі пісьменніка, доктаркі філалагічных навук, прафесаркі БДУ Таццяны Шамякінай. Бывае, што дзеці каюцца за нягожыя ўчынкі бацькоў, але тут іншы выпадак. Якая паранаідальнасць у мысленні, з якім шэрым (не блытаць з чорным) гумарком распавядаецца пра цкаванне Барыса Пастарнака!.. 🙁

На думку Т. Ш., у час барацьбы з «касмапалітызмам» «пострадавшие отделались легким испугом — “никого ведь из критиков-космополитов не расстреляли и в лагеря не сослали. Даже из Союза писателей никого не исключили” (Ст. Куняев)». Гэта горш, чым мацюкі на адрас вучня шчучынскага ліцэя з вуснаў дырэктара і сацыяльнага педагога (якіх усё-такі зволілі) – тут падман чытачоў, а значыць, і сваіх студэнтаў-філолагаў, тут поўная маральная дэградацыя. Пачытайце хаця б пра лёсы Ёгана Альтмана (1900–1955) і Рыгора Гукоўскага (1902–1950). Нават стары дзівун Куняеў згадаў выключэнне Альтмана з Саюза пісьменнікаў (Шамякіна абарвала куняеўскую цытату). Дый бацька Т. Ш. пісаў пра той час: «Не пасадзілі нікога, акрамя чалавек пяцярых яўрэйскіх пісьменнікаў у час барацьбы з касмапалітызмам…» (25.10.1990). Для кагосьці, вядома, гэтыя людзі – «ніхто»…

Сведчыць Зміцер Дзядзенка, які ў 1990-х вучыўся на філфаку: «Таццяна Шамякіна – яскравы прадукт свайго асяроддзя, “залатое дзіця” бээсэсэраўскай эліты. У мяне ад яе лекцый заставалася дваістае ўражанне: яна даволі шмат чытала, была эрудзіраванай, давала ў лекцыях тое, чаго не было тады ў падручніках, але “габрэйскі пункцік” перыядычна атручваў усё» (30.07.2019).

Т. Шамякіна (1948 г. нар.) і Зм. Дзядзенка (1972 г. нар.)

Цытатнік

«Бі ў мінулым цяперашняе, і ў двайную сілу ўбярэцца тваё слова» (Мікалай Гогаль, 1844)

«Назіраючы за хворымі, ён [галоўны ўрач дома-інтэрната] заўважыў, што для большасці з іх “жартам” быў злосны і жорсткі здзек з бліжняга, са слабейшага – гэта выклікала ў іх неўтаймоўны смех. А ўласна гумару яны не разумелі і з бяскрыўднага анекдота маглі не зарагатаць, а накінуцца на расказчыка з кулакамі…» (Барыс Пятровіч, 2011)

«Людзі ва ўладзе занадта самазакаханыя і празмерна ўпіваюцца ўладай і грашыма. На жаль, інтэлігентныя і сумленныя людзі не жадаюць рабіцца палітыкамі… Я ж не магу дыктаваць іншым, што ім рабіць і як жыць. Мне застаецца верыць у свядомасць людзей, у тое, што яны, нарэшце, абразумяцца» (Джым Джармуш, ліпень 2019).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

31.07.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 31.07.2019 18:30

Наўздагон

“Пра пахаванне І.Шамякіна. Тое, што школьнікаў туды нагналі, было не самае прыкрае. Самае гідкае было, што для цырымоніі развітання нікога не пускалі ў Дом афіцэраў, пакуль не прывезлі школьнікаў. Невялічкая чарга, здаецца, хвілінаў 40 мерзла на вуліцы, пакуль тых школьнікаў не прывезлі, каб стварыць масавасць. Я тады акурат быў ад “Нашай Нівы” і натрапіў на Лявона Баршчэўскага, які прыйшоў развітацца з Шамякіным” (Зміцер Дзядзенка, 31.07.2019) Дадана 31 ліпеня ў 22:44

Водгук

«…калі б мне заплацілі тую самую дзясятку, то наведаў бы...» – цаню. Такое ці прыблізна такое, шолам-алейхемаўскае, я чуў у Капылі ад Рыгора Навумавіча Швеца (па-нашаму, па-рэдакцыйнаму – Гірш Нохумавіч), вясёлага чалавека, бацькі ці не шасцёх дзяцей («што гадок, то жыдок»). Варты цэлага апавядання.

У Саюзе пісьменнікаў БССР была цэлая кагорта бытавых антысемітаў. Пра іх хораша напісаў Алесь Асташонак, якога яны таксама былі занеслі ў жыды. Алесь, трохі наіўнаваты, пытаўся ў мяне: няўжо, каб ведаць замежныя мовы і быць начытаным, трэба быць яўрэем? Вось за веданне моваў і за начытанасць, і за тое, што піша не пра даярак і жнеяў, а пра Дуніна-Марцінкевіча і іншых, яго і былі залічылі ў жыды. Пра гэта ён, памятаю, сам пісаў, але дзе тое друкавалася – не ўспомню.

Анатоль Сідарэвіч (02.08.2019) – 12:08