Tag Archives: Танах

Іудзейская эсхаталогія (Я. Руцкі)

Cтанаўленне рэпрэзентацыі эсхаталагічнага міфа ў кантэксце іудзейскай традыцыі

Традыцыя, якая ўзыходзіць да патрыярха семіцкіх плямёнаў Аўраама, заклала дактрынальную аснову манатэістычных рэлігій адкрыцця – іудаізму, хрысціянства і ісламу. Найбольш старажытнай з іх з’яўляецца іудзейская сістэма ўяўленняў, якая часткова асімілявала міфалагічныя элементы іншых культур рэгіёну (шумерскай, асіра-вавілонскай, егіпецкай). Базавая крыніца іудзейскай карціны свету – Танах, або Стары Запавет. Ён уяўляе з сябе збор старажытных тэкстаў, што ў большасці складваліся прыблізна з сярэдзіны XV па II ст. да н. э.

Рэпрэзентацыя эсхаталагічнага міфа ў рамках іудзейскай традыцыі доўгі час эвалюцыянавала і генеравала разнастайнасць ацэнак і ідэй. Ужо ў псалмах Давіда (Х ст. да н. э.) прасочваюцца тыповыя эсхаталагічныя матывы пакарання і ўратавання. Дзеля таго, што міф пра канец часоў звычайна ўключае абодва гэтыя матывы, узнікае дваістая сістэма ацэнкі: калі акцэнт робіцца на пакаранні, то эсхаталогія ўспрымаецца негатыўна, а калі на ўратаванні – то пазітыўна. Напрыклад, у Кнізе прарока Ісаі пазітыўна ацэньваецца эсхаталагічны вобраз новага свету, а ў Кнізе прарока Амоса бачанне канца часоў адзначана выключна горам. Апрача таго, іудзейскія эсхаталагічныя ідэі вылучаюцца вялікай арыгінальнасцю для свайго часу: у кнігах Ісаі і Езэкііля з’яўляецца канцэпцыя ўваскрашэння мёртвых у канцы дзён; у кнігах Міхея, Захарыі і Данііла распавядаецца пра будучага месію. Па-за рамкамі аўраамічнай парадыгмы згаданыя ідэі малазнаёмыя і амаль не распаўсюджаныя.

Аналіз генезісу іудзейскай эсхаталогіі ўскладнёны тым, што многія крыніцы датуюцца адно прыблізна. Апрача таго, старажытныя тэксты першапачаткова не былі кананічнымі, а таму яны маглі дапаўняцца і змяняцца ў пазнейшыя часы. Мы пастараемся як найлепей улічваць гэтыя акалічнасці і паказаць карціну развіцця іудзейскай эсхаталогіі ў гістарычна-эвалюцыйнай плоскасці.

Рэпрэзентацыя іудзейскага эсхаталагічнага міфа складаецца з шэрагу расповедаў рознага часу. Самая старажытная іх частка змешчана ў Кнізе Быцця, што датуецца прыкладна XV стагоддзем да н. э. Эсхаталагічныя сюжэты гэтай кнігі зводзяцца да наступных:

  1. Грэхападзенне.

Яно адносіцца да мадальнасці мінулага ды звязанае з забаронай Бога есці плод з дрэва пазнання дабра і зла, што цягне за сабою смерць (Быццё 2:17). Гэтая сітуацыя мае некалькі важных наступстваў для разумення наступнай спецыфікі іудзейскай эсхаталогіі:

1) парушэнне першаснай забароны зрабіла ўсіх людзей смяротнымі і вінаватымі, што мае дачыненне да індывідуальнай размернасці эсхаталагічнага міфа;

2) катастрафічныя наступствы выклікаюцца непасрэдна ўчынкамі чалавека;

3) разуменне Бога як крыніцы катастрафічнай пагрозы абумоўлівае неабходнасць «клічу» боскай прыхільнасці для здабыцця дабрабыту.

  1. Патоп.

Адлюстроўвае ўжо адбытую эсхаталагічную катастрофу, інтэрпрэтаваную як боскае пакаранне за людскую распусту (Быццё 6:5-7).

  1. Садом і Гамора.

Гісторыя знішчэння гэтых гарадоў знамянальная праз тое, што:

1) эсхаталагічны сцэнарый можа праяўляцца лакальна (Быццё 19:24-25);

2) наяўнасць пэўнай колькасці праведнікаў у гарадах, ахопленых грахом, можа служыць фактарам, дзеля якога тыя гарады могуць пазбегнуць вынішчэння (Быццё 18:23-33).

Іншай важнай крыніцай для рэпрэзентацыі эсхаталагічнага міфа з’яўляецца Кніга Ёва. Час яе напісання невядомы, але найбольш рэалістычныя датаванні (Bratcher, D. The Book of Job) адносяць яе да VIII-VI стст. да н. э.

Да «Кнігі Ёва» праведны лад жыцця ўспрымаўся як зарука дабрабыту: за набожнасць Бог надзяляе чалавека дажджамі, ураджаем, харчамі, бяспечным жыццём, абараняе ад звяроў і ворагаў (Лявіт 26:3-7), за парушэнне забарон – насылае жудасць, чэзласць і гарачку, няўрод і нашэсце звяроў, што знішчаюць дзяцей і быдла, а таксама голад, канібалізм, паражэнне ад ворагаў, рабства, спусташэнне гарадоў і свяцілішчаў, рассеянне між народамі, узмацненне кары за грахі, пагібель (Лявіт 26:14-38).

Гісторыя Ёва кладзе пачатак зусім іншым уяўленням, у адпаведнасці з якімі Бог здольны нават на выключных праведнікаў насылаць самыя вусцішныя бедствы і няшчасці, каб выпрабаваць і спраўдзіць іх сілу веры, шчырасць і адданасць. Калі чалавек вытрымлівае гэтыя выпрабаванні, Бог узнагароджвае яго яшчэ болей (Ёў, 1:1-22; 42:11-16). Гісторыя Ёва, які пазбаўляецца ўсяго найдаражэйшага, але захоўвае веру, дае ключ да разумення пазітыўнай ацэнкі катастрафічных сцэнарыяў, бо яны пачынаюць уяўляцца як выпрабаванні, праз якія Бог узнагароджвае чалавека яшчэ болей.

Нарэшце, найважнейшым зводам крыніц, што рэпрэзентуюць іудзейскі эсхаталагічны міф, з’яўляюцца старазапаветныя прароцтвы. Усе яны змястоўна адрозныя, таму вымагаюць ідэаграфічнага падыходу.

  1. Кніга Ісаі (VIII ст. да н. э.) прарочыць катастрафічнае набліжэнне «Дня Госпада», які мае «зрабіць зямлю пустыняю і вынішчыць з яе грэшнікаў яе» (Ісая 13:5-11), што цягне за сабою пагібель заганнай Іудзеі, а таксама народаў свету. Уратавання шляхам правасуддзя прывядзе да аднаўлення народа Ізраіля ў ідэальным царстве, у якім няма войнаў і агрэсіі. На іудзеяў будзе пралівацца дабраславенне Бога, іх грахі будуць выкупленыя, а выпадкі беззаконнасці згладжаныя (Ісая 43:21; 44:3, 22; 60:21). Разам з тым у прароцтве выразна размяжоўваюцца іудзеі і іншыя народы: цемра і змрок пакрыюць зямлю і народы (Ісая 60:1-5); над імі будзе суд, яны «перакуюць мячы свае на плугі», ідалы зусім знікнуць і інш. (Ісая 1:13; 16, 17, 27-28; 2:2-4, 12, 18). Iудзеі будуць звацца «святарамі Госпада», карыстацца «здабыткамі народаў і славіцца славаю іхняю» (Icая 61:6). У той жа час вобраз свету пасля катастрофы Ісая малюе як стварэнне Богам «новага неба» і «новай зямлі», у якой людзі будуць дасягаць паўнаты дзён сваіх, а «воўк і ягня будуць пасвіцца разам, і леў, як вол, будзе есці салому» (Ісая 65:13-25). Апрача таго, у прароцтве паведамляецца, што ажывуць праведныя мерцвякі (Ісая 26:19), аднак гэтая тэма не развіваецца. Фактычна, прароцтва Ісаі дэманструе ўжо развітую версію іудзейскага эсхаталагічнага міфа, што змяшчае элементы катастрафізму і месіянізму.
  2. Эсхаталагічная карціна, прадстаўленая ў Кнізе Ёіля (ІХ-V стст. да н. э.), верагодна, апісвае беспрэцэдэнтную страту ўраджаю і голад: «пазасталае ад вусеня ела саранча, пазасталае ад саранчы елі чэрві, а пазасталае ад чарвей даелі жукі», спынілася хлебнае прынашэнне і паліванне ў доме Гасподнім; плачуць святары, служкі Гасподнія, спустошана поле, наракае зямля; бо знішчаны хлеб, высах вінаградны сок, звяла масліна (Ёіль 1:4-10). У такой сітуацыі прарок заклікае назначыць пост і звярнуцца да Госпада, таму што дзень Яго блізкі (Ёіль 1:14-15). Каб вытрымаць гэты дзень, неабходна звярнуцца да Бога ўсім сэрцам у посце, плачы і галашэнні, бо ўратуецца кожны, хто пакліча імя Гасподняе (Ёіль 2:1-32). Тады Бог злітуецца і больш не аддасць іудзеяў на знявагу народам.

Згодна з прароцтвам Ёіля, дабрабыт вернецца, таму варта не баяцца канца дзён, а радавацца велічы Бога. Дзень Бога ўспрымаецца як вялікі і страшны, гэта дзень цемры і змроку, «перад ім зямля як сад Эдэмскі, а за ім будзе спустошаны стэп, і нікому не будзе ратунку ад яго». У дзень Бога будзе суд, ворагі Ізраіля будуць пакараныя, а Іуда будзе жыць вечна; горы будуць капаць віном і пагоркі пацякуць малаком (Ёіль, 3:1-21).

Прароцтва Ёіля абвяшчае: 1) неабходнасць рэлігійнай практыкі для паратунку (пост, плач, галашэнне, заклік да Бога); 2) знішчэнне ворагаў, уратаванне і шчаснае існаванне іудзеяў пасля катастрофы.

  1. Паводле эсхаталогіі кнігі Амоса (VIII ст. да н. э.), жыць застанецца толькі дзясятая частка людзей, а для захавання жыцця трэба «знайсці» Бога (Амос 5:1-6). Сам апошні дзень уяўляецца выключна негатыўна: «Гора тым, якія жадаюць дня Гасподняга! Навошта вам гэты дзень Гасподні? ён – цемра, а не святло» (Амос 5:18). У апошні дзень будзе многа трупаў, адбудзецца заход сонца апоўдні, святкаванні ператворацца ў бедаванні, з’явіцца смага чуцця слоў Гасподніх. Тым не менш, пасля ўсяго гэтага іудзеі будуць вернутыя з палону, забудуюць апусцелыя гарады, насадзяць вінаграднікі і будуць піць віно, развядуць сады і г. д. (Амос 9:14). Як Кніга прарока Ёіля, так і Кніга прарока Амоса сведчаць пра асаблівую цікавасць да пытання пра тое, як уратавацца (паклікаць і знайсці Бога). Эсхаталагічны міф стаецца больш рэалістычным, аднак гэта не адмяняе ў прарокаў пераканання ў спрыяльным зыходзе катастрофы для іудзеяў.
  2. Эсхаталагічная карціна, выкладзеная ў Кнізе прарока Міхея (VIII ст. да н. э.), паведамляе, што да гары дома Гасподняга пацякуць народы, і Ён будзе іх судзіць, навучыць шляхам Сваім, спыняцца войны (Міхей 4:1-4). З Віфлеема пойдзе будучы валадар Ізраіля (Міхей 5:2), будуць знішчаны непрыяцелі іудзеяў, гарады, варажбіты, ідалы, куміры і непаслухмяныя народы (Міхей 5:9-15). У якасці пакаранняў за грахі чалавек будзе сеяць, але не будзе жаць, будзе есці, але не будзе сыты (Міхей 6:14-15), разладзяцца сямейныя адносіны – сын будзе ганьбіць бацьку, а дачка паўставаць супраць маці (Міхей 7:6). Пасля гэтых мітрэнгаў Бог зноў змілажаліцца і загладзіць беззаконні (Міхей 7:19). Калі ў Кнізе прарока Ісаі гаворка ідзе аб асаблівым статусе іудзеяў у вачах іншых народаў, то Кніга прарока Міхея ілюструе іншы тып рэакцыі, звязаны з разуменнем астатніх дзён як падзеі, якая даруе іудзеям паратунак і ачышчэнне, а іх ворагам нясе пагібель. Умовы рэгулярных войнаў дазваляюць звязаць такое змяшчэнне акцэнтаў з непрызнаннем іншымі народамі асаблівага статусу іудзеяў і іх Бога.
  3. Кніга прарока Сафона (VII cт. да н. э.) абвяшчае блізіню дня Бога, у які Ён усё знішчыць з аблічча зямлі. У той дзень будуць лямант і галашэнне, знікне ўвесь гандлёвы люд (Сафон 1:2, 7, 10-11). Сафон апісвае дзень гневу Госпада як «дзень скрухі і ўціску, дзень спусташэння і плягі, дзень цемры і змроку, дзень воблака і мглы, дзень трубы і ваяўнічага крыку супроць умацаваных гарадоў і высокіх вежаў» (Сафон 1:15-16). Cхавацца ў гэты дзень могуць толькі пакорлівыя, тыя, хто выконвае законы Бога і шукае Яго (Сафон 2:3). Кніга абвяшчае, што будуць вынішчаныя ўсе багі зямлі, і ўсе народы будуць пакланяцца аднаму Богу (Сафон 2:11). Пасля вынішчэння Бог дасць народам вусны чыстыя, каб усе заклікалі імя Госпада і служылі Яму; застанецца народ пакорлівы і просты, які будзе спадзявацца на імя Гасподняе (Сафон 3:9, 12). Рэшта Ізраіля не будзе рабіць няпраўды і гаварыць маны, Бог адменіць прысуд сынам Ізраіля і прагоніць ворага, што будзе прычынай для весялосці, радасці, урачыстасцей (Сафон 3:13-17).
  4. Эсхаталагічная карціна ў Кнізе прарока Ераміі (VII-VI стст. да н. э.) наступная: Бог накліча меч на ўсіх жыхароў зямлі, бязбожных аддасць мечу. Бедства пойдзе ад народа да народа, пабітыя не будуць аплаканыя, прыбраныя і пахаваныя (Ерамія 25:29-33). Ізраіль уратуецца, будучы ў меру пакараным; усталююцца асаблівыя стасункі Бога і іудзеяў – паміж імі будзе заключаны новы запавет, які ўкладзе закон у нутрыну і будзе запісаны на сэрцах (Ерамія 30:10-11, 22; 31:31-33). Такія ўяўленні дэманструюць усё большы пераход ад знешняй набожнасці да неабходнасці ўнутраных узаемаадносін з Богам.
  5. Эсхаталагічная карціна, прадстаўленая ў Кнізе прарока Езэкііля (VII-VI стст. да н. э.), наступная: іудзеі памножылі свае правіны, і Бог чыніць над імі суд за ўсе гідоты, асноўнымі з якіх з’яўляюцца ідалапаклонства і распуста. Езэкііль паведамляе пра вусцішныя падрабязнасці гэтага пакарання: бацькі ядуць дзяцей, а дзеці – бацькоў; на людзей сыходзіць пошасць, голад, меч і лютыя звяры; землі ператвараюцца ў пустыню; іудзеі становяцца пасмешышчам і ганьбаю, прыкладам і жахам у народаў; язычніцкія ахвярнікі спусташаюцца, разбіваюцца слупы ў гонар сонца, і перад імі кідаюцца забітыя з ліку сыноў Ізраіля; на людзей ускладаюцца ўсе іх гідоты, тыя, хто ацалее, будуць стагнаць і дрыжэць, ва ўсіх на тварах будзе сорам, а на галовах – плешына; не дапаможа вучэнне і парады; на іудзеяў нападуць найзлоснейшыя з народаў, і г. д. (Езэкііль 5:7-17; 6:4-7; 7:8, 17-24). Катастрафічны сцэнарый пашыраецца таксама на ўсе суседнія народы рэгіёну. Напрыклад, да фараона Егіпта адносіцца такі фрагмент відзежу: «Я ўкладу крук у сківіцы твае і да лускі тваёй прыляплю рыб з тваіх рэк, і выцягну цябе з тваіх рэк з усёю рыбаю рэк тваіх, прыляплю да тваёй лускі; і кіну цябе ў пустыні, цябе і ўсю рыбу з тваіх рэк, ты ўпадзеш на адкрытае поле, не прыбяруць і не прымуць цябе; аддам цябе на поед звярам зямным і птушкам нябесным. І ўведаюць усе насельнікі Егіпта, што Я – Гасподзь; бо яны дому Ізраілеваму былі падпораю трысняговаю» (Езэкііль 29:4-6). Катастрофа змяняецца відзежамі, у якіх іудзеі сабраныя з іншых земляў і вернутыя, іх гідоты і гнюсоты адкінутыя, і Бог надзяляе іх адзіным сэрцам, кладзе ў іх новы дух, пасля чаго яны ходзяць паводле Яго запаведзяў (Езэкііль 11:17-20, 14:23, 36:23-28); горы Ізраілевыя распускаюць сваё голле і даюць плады, людзі і быдла памнажаюцца, землі засяляюцца, гарады адбудоўваюцца (Езэкііль 36:8-11). Гэтая карціна дабрабыту дапаўняецца сюжэтам уваскрашэння полчышча мёртвых, косці якіх ажываюць, абкладваюцца жыламі, плоццю, і ў іх уваходзіць дух (Езэкііль 37:1-14). У выніку сыны Ізраіля гуртуюцца ў адзін народ, над імі ўсталёўваецца вечная ўлада цара Давіда, з імі заключаецца вечны запавет (Езэкііль 37:21-28). На гэтым, аднак, эсхаталагічны расповед Езэкііля не спыняецца – выпраўлены Богам народ прымае на сябе нашэсце дэманізаваных полчышчаў Гога і Магога з зямлі Магог. На гэтыя полчышчы абрынаецца абурэнне Бога, ад якога трымцяць рыбы і птушкі. Абвальваюцца горы, адбываецца праліццё крыві, ідзе ўсепатопны дождж і каменны град, насылаецца агонь і серка. Бог так дае знаць, што ён Гасподзь, Святы ў Ізраілі. Жыхары гарадоў Ізраілевых адолеюць тыя полчышчы, і тады Бог, які раней хаваў сваё аблічча, адкрые яго свайму народу і праліе свой дух на дом Ізраілеў (Езэкііль 38:1-23; 39:1-29). Эсхаталагічная канцэпцыя Езэкііля не толькі развівае тэму ўваскрашэння мёртвых, але і прыўносіць у іудзейскую эсхаталогію адну істотную дэталь; калі ўсе папярэднія версіі эсхаталагічнага міфа зводзіліся да пакарання за грахі, ачышчэння і ўратавання іудзеяў, то Езэкііль дапаўняе агульную карціну сюжэтам фінальнай бітвы ўжо ачышчаных, уратаваных, праведных іудзеяў з сіламі зла ў сусветным маштабе.
  6. Кніга прарока Захарыі (VI cт. да н. э.) малюе наступную карціну: у дзень гнева многія народы прыбягуць да Госпада, Які зноў выбера Іерусалім (Захарыя 2:11-12); Бог згладзіць грэх зямлі за адзін дзень (Захарыя 3:9); будуць знішчаны злодзеі і тыя, хто прысягае ілжыва (Захарыя 5:3-4), а таксама тыя, хто не хацеў чуць Бога (Захарыя 7:11-12); іудзеі дадуць рады з навакольнымі народамі (Захарыя 12:6), будуць знішчаны імёны ідалаў, ілжэпрарокаў і нячыстага духа (Захарыя 13:2). Дзве часткі насельніцтва зямлі загінуць, а трэцяя застанецца на ёй і будзе ачышчана (Захарыя 13:8-9). У той дзень не стане святла, свяцілы аддаляцца, а Бог будзе панаваць над усёй зямлёй (Захарыя 14:6-9). Дом Іуды і дом Ізраіля, якія былі пракляццем у народаў, будуць уратаваныя і стануць дабраславеннем (Захарыя 8:13). Іерусалім стане горадам ісціны, гара Госпада Саваофа – гарою святыні (Захарыя 8:3). Сыны Ізраіля вернуцца (Захарыя 10:10), людзі будуць запрашаць адно аднаго пад вінаград і пад смакоўніцу (Захарыя 3:10). Прыйдзе цар праведны і ратавальны, лагодны, седзячы на асліцы і маладым асле (Захарыя 9:9). Ён абвесціць мір народам, і валадарства яго будзе ад мора да мора і ад ракі да краёў зямлі (Захарыя 9:10).

Нягледзячы на тое, што яшчэ Міхей прарочыў пра будучага валадара Ізраіля з Віфлеема, з’яўленне прароцтва Захарыі пра цара на асліцы дазваляе казаць аб станаўленні міфа пра прышэсце месіі. Разам з тым такая канцэпцыя латэнтна існавала доўгі час, бо лічылася, што ў крызісныя для народа перыяды, асацыяваныя з канцом дзён, Бог дасылае збавіцеляў (Майсей, Ісус Навін, Давід і інш.).

  1. Кніга прарока Малахіі (V cт. да н. э.) таксама не абмінае эсхаталагічную праблематыку. Малахія дакарае народ (на самай справе святароў – belisrael) тым, што ён крывадушнічае ў справах закону і тым, што кепска ўзносіць славу Госпаду, а гэта цягне за сабой праклёны, пагарду, прыніжанасць і знішчэнне (Малахія 2:2, 9-12). У гэтай кнізе паведамляецца, што Бог пасылае свайго анёла, каб той падрыхтаваў Яму шлях; анёл мусіць прыйсці раптоўна, каб ачысціць людзей і зрабіць іх шчаснымі, выкрыўшы чарадзеяў і пералюбцаў, тых, якія прысягаюць ілжыва і г. д. (Малахія 3:1-12). Дзень гневу бачыцца палкім, як печ; усе пагардлівыя і бязбожначынцы будуць у гэты дзень папалены, як салома. А для любабаязных перад імем Госпада ўзыдзе сонца праўды, і будзе ацаленне ў промнях яго, і людзі выйдуць і забушуюць, як цяляты ўкормленыя, і будуць таптаць бязбожных, бо яны будуць пылам пад ступакамі. Перад наступленнем дня Гасподняга з’явіцца прарок Ілля, які паверне сэрцы бацькоў да дзяцей і сэрцы дзяцей да бацькоў іхніх (Малахія 4:1-6). У гэтым прароцтве акцэнт з месіі-цара змяшчаецца на анёла, што яшчэ болей замацоўвае разуменне эсхаталогіі як кульмінацыі боскага наканавання.
  2. Праблематыка астатніх дзён закранаецца ў відзежах Кнігі прарока Данііла (ІІ ст. да н. э.). У ёй гісторыя змешваецца з прароцтвамі – адкрыцці пра лёс Іудзеі і язычніцкіх царстваў, што змагаюцца за ўладу і персаніфікуюцца ў відзежы як жывёлы, паслядоўна перацякаюць у падзеі астатніх дзён і зацвярджэнне боскага царства. Яму папярэднічае чацвёртае царства, адрознае ад усіх іншых, якое будзе «пажыраць усю зямлю, таптаць і трушчыць яе» (Данііл 7:23). Потым Бог «паставіць царства, якое вавек не зруйнуецца, і царства гэтае не будзе перададзена другому народу; яно струшчыць і разбурыць усе царствы, а самое будзе стаяць вечна» (Данііл 2:44). У адрозненне ад таго, што ёсць у іншых прарокаў, відзежы Данііла паведамляюць пра месію: «з аблокамі нябеснымі ішоў як бы сын чалавечы, дайшоў да Спрадвечнага днямі і падведзены быў да Яго»; «Яму дадзена ўлада, слава і царства, каб усе народы, плямёны і роды служылі яму; валадарства ягонае – валадарства вечнае, яно не мінецца, і царства ягонае не разбурыцца» (Данііл 7:13-14). Апрача таго, у Кнізе прарока Данііла апісваецца ўваскрашэнне мёртвых, якое мае адбыцца ў канцы дзён: «Многія, якія спяць у пыле зямлі, прачнуцца, адны на жыццё вечнае, другія на вечнае паганьбенне і пасарамленне» (Данііл 12:2).

На падставе выкладзенага можна зрабіць выснову, што станаўленне рэпрэзентацыі іудзейскага эсхаталагічнага міфа паходзіць з веры ў боскае пакаранне за грахі, вынікам якой з’яўляецца ўяўленне пра неабходнасць асаблівых заслуг перад Богам. Апошнія забяспечваюць дабрабыт, заступніцтва і ўратаванне. Гэтая сітуацыя разгортваецца ў двух напрамках:

1) Паколькі пэўныя ўчынкі і тыпы людскіх паводзін трапляюць у катэгорыю нялюбых Богам, катастрафічныя падзеі адбываюцца і ў мінулым, і ў будучым. Найбольш фундаментальным і глабальным з іх з’явіцца канец часоў – асаблівы дзень пакарання грэшнікаў.

2) Паколькі магчыма заслужыць не толькі пакаранне, але і літасць Бога, іудзеі на працягу гісторыі спрабуюць гэта рабіць пасродкам рытуалаў, ахвярапрынашэнняў, рэлігійнай набожнасці і інш. З гэтай практыкі ўтвараецца вера ў асаблівыя стасункі Бога з іудзеямі, развіваюцца ўяўленні пра іх святарскі статус.

Спалучэннем гэтых двух напрамкаў ёсць вера ў асаблівы лёс іудзеяў у канцы часоў, абумоўлены іх узаемаадносінамі з Богам. Калі ў мінулым эсхаталогія адбылася як пакаранне, то ў будучым яна ўжо ўспрымаецца як рэалізацыя месіянскага наканавання, г. зн. асаблівай ролі супольнасці. Менавіта ў гэтым сэнс выканання рэлігійных правілаў – яны забяспечваюць станоўчую эсхаталагічную карціну будучыні, дзеля якой можна ісці на сур’ёзныя ахвяры.

Збіральны вобраз канца часоў у іудзейскім эсхаталагічным міфе адлюстроўвае наступную карціну. Бог судзіць, карае і вынішчае грэшнікаў. Калі ўсе іншыя народы практычна цалкам знішчаюцца, то іудзеі захоўваюць перавагу, бо канец часоў чыніць іх Бог. Больш за тое, Бог іудзеяў паказвае астатнім народам, што Ён з’яўляецца ісцінным і адзіным Богам, а іншыя культы – падманлівыя. Паколькі Бог прыяе іудзеям асаблівым чынам, сярод іх ратуюцца не толькі праведнікі, але нават некаторая частка грэшнікаў. Яны ачышчаюцца ад грахоў, выкупляюць іх шляхам прымання ад Бога памяркоўнага пакарання, Бог згладжвае іх правіны. Напярэдадні канца часоў паратунак можна таксама здабыць пасродкам поста, плачу, галашэння, заклікаў да Бога або знаходжання Яго ў сэрцы. Каб правесці людзей праз канец часоў да ідэальнага свету, прыйдзе анёл запавету або месія-цар, які падпарадкуе зямлю сваёй уладзе і ўсталюе вечнае царства. Апрача таго, у канцы часоў уваскрэснуць мёртвыя, якія абудзяцца для вечнага жыцця або вечнага пакарання. Ачысціўшыся ад грахоў, атрымаўшы новае сэрца і дух, іудзейскі народ на баку дабра дасць вырашальны бой сусветным сілам зла, якія будуць пераможаны. Войны скончацца, жывёлы страцяць сваю агрэсіўнасць, людзі пачнуць жыць поўным жыццём. Выгнаныя ў іншыя землі іудзеі вернуцца, будзе адноўлены ў сваёй славе Іерусалім. Да гары Бога пацягнуцца іншыя народы і стануць Яму пакланяцца.

Гэтая рэпрэзентацыя ілюструе тое, што іудзейскі эсхаталагічны міф трансфармаваў гістарычны вопыт катастроф, а таксама пачуццё граху і віны, у фундаментальную амбіцыю ўніверсальнага парадку, якая цягам тысячагоддзяў задае экзістэнцыйна-рэлігійную і палітыка-сацыяльную скіраванасць старажытнага народа.

Зразумела, сістэма эсхаталагічных уяўленняў іудзейскай традыцыі цалкам не вычэрпваецца разгледжанымі крыніцамі, паколькі ёсць яшчэ апакрыфічная літаратура Кумрана, кадыфікаванае рабіністычнае заканадаўства (Галаха), біблейскія каментарыі (Агада). Асобна варта згадаць тэксты рабіністычных традыцый, такія як «Мішна» рабі Іегуды (ІІ-ІІІ ст.) і «Гемара» (IV ст.), якія ўтварылі Талмуд, а таксама кабалістычную кнігу «Зогар» (XIII ст.). Разам з тым, пазнейшыя эсхаталагічныя ўяўленні будаваліся на аснове разгледжаных намі тэкстаў, таму прынцыпова яны агульнай карціны не мяняюць.

Пераклаў Вольф Рубінчык паводле: Руцкий, Евгений. Эсхатологический миф и его репрезентации в авраамических традициях. – Вильнюс, 2013. Скарыстаны пераклад Бібліі на беларускую, выкананы Васілём Сёмухам.

* * *

Ад перакладчыка. Бачанне іудзейскай традыцыі выпускніком ЕГУ, беларускім культуролагам і філосафам Я. Руцкім (які, насупор універсітэцкай старонцы, ужо даўно не выкладае ў БДУ, разважаючы: «добрая была праца, але несумяшчальны з жыццём заробак»), у чымсьці слушнае, а ў нечым спрэчнае. Асабліва спрэчным – і, бадай, паспешлівым – выглядае апошні абзац, дзе пра Талмуд і Зогар…

Зрэшты, я для таго і пераклаў ладны кавалак з кнігі пана Руцкага, каб можна было падыскутаваць – а яшчэ для таго, каб тутэйшая біблеістыка ды іудаіка часцей прэзентаваліся па-беларуску. Сумна, да прыкладу, ад таго, што вялікая «яўрэйская» навуковая канферэнцыя ў Мінску, якая мае адбыцца ў чэрвені 2020 г., можа прайсці без беларускай мовы (у якасці працоўных моў заяўлены толькі англійская і руская; во тут ужо афіцыйна).

З другога боку, цешыць, што летась «Аўтабіяграфія» Саламона Маймана выйшла ў Мінску менавіта ў перакладзе на мову Купалы і Караткевіча… Сёлета споўнілася 25 год, як у сталіцы Беларусі адбылася міжнародная навуковая канферэнцыя «Яўрэйская культура і яе ўзаемадзеянне з беларускай і іншымі культурамі» (май 1994 г.). У 1995 г. матэрыялы былі надрукаваны па-беларуску; здаецца, ніхто не скардзіўся.

В. Р.

Апублiкавана 01.12.2019  20:25

БЕСЕДА С ПАВЛОМ КОСТЮКЕВИЧЕМ

«Когда монарху кладут в кровать девицу, то Библия ехидно сообщает: не познал царь её»

Константин Пахольчик 10.11.2018

Писатель Павел Костюкевич современными глазами перечитал в оригинале библейские рассказы и нашёл параллели с белорусской культурой, историей и политикой

Павел Костюкевич, фото «Мова Нанова ў Берасці»

Спустя 500 лет после Скорины переводчик израильской литературы и ассириолог-любитель Павел Костюкевич взялся внимательно, современными глазами перечитать на древнем иврите библейские рассказы.

«Бульба ў райскім садзе. Беларускі праваднік па Старым Запавеце» – это сборник эссе, где старозаветный эпос и притчи появляются в новом, неожиданном свете, а читатель с удивлением выясняет, что библейские истории имеют живые параллели не только с белорусской культурой, но также с отечественной историей и политикой.

Почему у вас возникла идея написать такую книгу?

– Моя прабабушка Настя, набожная православная женщина, послужившая прообразом главной героини Бабарозы в моей предыдущей книге, художественном романе «План Бабарозы», читала всю жизнь только одну книгу – Библию.

В советское время церковные ритуалы были запрещены, церкви комсомольцами закрыты, и чтение Библии было для прабабушки и пастырской работой, і литургией.

Однажды её дочь, моя бабушка Груня, пришла советоваться, стоит ли выходить замуж за еврея, моего будущего деда Юлия. Прабабушка горячо поддержала бабушку. Ибо в единственной книге, которую она читала, евреев было целое множество, и все они были люди неординарные. Прабабушка же всё о них знала! И если в браке что-то пойдёт не так, то она всегда на примере Библии сумеет дать дочке умный психологический или жизненный совет!

Когда бабушка возразила, что будущий жених – бабник, прабабушка отбросила этот упрёк, мол, у еврейских мужчин это такой знак качества, и только. Ибо все, начиная от Якова, Давида и Соломона, любили женщин и были легкомысленными.

Такое непосредственное чтение Библии меня очень впечатлило. То есть Книга книг фактически была для прабабушки путеводной звездой не только в этической жизни, но и на бытовом уровне. Подозреваю, что для прабабушки Насти библейская реальность была её основной реальностью. И на определённом этапе я решил, что попробую читать библейские истории так же – как они есть для глаза и сердца обычного человека. Постараюсь оставаться наивным.

С другой стороны, сильным толчком к написанию послужило присоединение к группе Ирины Дубенецкой, доктора богословия, где моё понимание буквальности библейских рассказов и дилетантство частично выветрились. Я посмотрел на иные, аллегорические и теологические стороны Библии. Хотя, надеюсь, у меня осталось кое-что от «прекрасного дилетантства».

Кстати, кто не знает, знакомлю – группа Дубенецкой. Впервые в белорусской культуре делается перевод Старого и Нового Завета не для литургических целей, а перевод интеллектуальный, внеконфессиональный. И впервые он выполняется целиком не с церковнославянского языка или латыни, а напрямую с оригиналов: Старый Завет – с иврита, и Новый – с древнегреческого. В группе собрались богословы, переводчики, поэты, священники разных конфессий.

У библеистов Дубенецкой есть и своя риторика, и своеобразный юмор. Мне очень захотелось перенести узкопрофессиональный фольклор этих странных людей, которые всю жизнь изучают одну книгу.

Какие у вас были личные открытия, когда вы изучали Старый Завет?

– Удивился, насколько это фрагментами антимонархическая и даже антитоталитарная книга. Особенно если сравнивать с соседними религиозными эпосами древнего Ближнего Востока, древнеегипетскими и шумерскими текстами, где смычка религии и власти работала как следует. Что царь – сын богов, а фараоны – земное продолжение небесного и прочее ра-ра-ра – такого в Старом Завете не прочитаешь.

Особенно в «Книгах Царств» рассказчик часто с жёсткостью свидетельствует против царей, изобличает их преступления и грехи. В Старом Завете присутствует антимонархическая риторика. Мол, цари – лишь люди из плоти и крови (причём очень часто из чужой). Руководители государств нередко абсолютно открыто описываются как параноики, манипуляторы и истерики.

Сейчас, изучая библеистику глубже, я понимаю, в чём дело. Так получилось, что, составляя книги Старого Завета, монархи и иерархи не договорились, и впервые в истории мы получили в одном тексте пассажи, написанные как от имени священников, так и от имени царей. В отличие от древнеегипетских мифов, Библия не стала рафинированной дворцовой пропагандой. Часто в Библии слово берут священники и пророки, которые критически относились к идее монархии.

Хороший пример – царь Давид. Его фактически описывают три автора. Сначала он большой молодец: убил Голиафа, победил филистимских оккупантов, перенёс столицу в Иерусалим. Но затем тон повествования меняется на осуждающий. Давид убил своего генерала, спал с его женой Вирсавией (Бат-Шевой). В конце «Третьей Книги Царств» повествование скатывается фактически до «жёлтой прессы». Когда престарелому монарху кладут в кровать молодую девицу, Библия ехидно сообщает: «не познал царь её».

Библия не церемонится со своими самыми любимыми героями – Давидом, Соломоном, не говоря уже об их греховных потомках.

Но парадоксальным образом отсюда, благодаря критике и противоречивости, образ царей, может быть, впервые во всемирной литературе, приобрёл глубину и реалистичность. Фигура Давида до сих пор притягивает людей именно благодаря этому сочетанию несочетаемого: герой, набожный человек и убийца.

Какие параллели между событиями в Старом Завете и белорусской историей вы увидели?

– Описание царствия Соломона – cплошная дворцовая пропаганда. И Иерусалимский храм построил, и любовник он великий, и государственный человек. Короче говоря, масло в уши.

Но с Соломона (и этого Библия не скрывает) началось падение Израильского царства. Хотя неприятная правда о монархе, в отличие от возвеличиваний и восхвалений, заметена во второразрядные книги и разделы, куда редко кто-то заглядывает.

Помните, как в «Третьей Книге Царств» общественность приходит к Ровоаму, сыну царя Соломона, и просит снизить налоги, которые ввёл ещё отец? И что же Ровоам Соломонович? «Отец наказывал вас бичами, а я буду наказывать вас скорпионами!»

Из этой фразы можно сделать по меньшей мере три неприятных вывода: 1. Налоги у «светоча поколения» Соломона были неподъёмные, 2. Царская власть прибегала к насилию, 3. Яблоко от яблони недалеко падает.

Я испробовал этот библейский метод чтения между строк и заметания неприятной правды под ковёр на текстах, знаковых уже для белорусской истории. Вот «Песня о зубре», которая являлась рекламным проспектом Великого Княжества Литовского за границей и была предназначена для Папы Римского. Мол, смотрите, какие у нас пущи, реки, приезжайте, покупайте, торгуйте с нами, у нас такая же шляхта и ценности, то есть понятные правила игры.

Но Микола Гусовский так бы и остался рядовым копирайтером, если бы не припрятал свою фигу в кармане. Он явно пользовался этим библейским методом: исполнил государственный заказ, но вместе с тем и высказал своё писательское «фе» отечественному истеблишменту, проявил гражданскую позицию. В незаметных местах поэмы (в лирических отступлениях и в конце) описал не самое приятное о соотечественниках-литвинах: и на ведьм охотятся, и междоусобные войны ведут.

Как говорил кто-то: «Что ты за писатель, если цензуру обмануть не можешь?». Вся эта многослойность белорусской литературы идёт ещё от Старого Завета.

А заметили ли какие-нибудь параллели с современной Беларусью?

– Самуил, начальник всех священников, полный властитель страны. Руководит финансами и войском. Но дела в стране идут плохо – власть священников несовременная, во всём древнем мире уже руководят монархи, цари, у которых, в отличие от священников, профессиональное правительство.

И вот народ хочет назначить царя и устроить институт монархии, который зарекомендовал себя в иных странах как более продвинутый и эффективный. Самуил даёт народу царя, но тот – голый исполнитель без политических амбиций.

На наши реалии – назначает кого-то вроде премьер-министра, кризисного менеджера, чтобы в случае чего скинуть на него вину за военные поражения и неудачи в экономии. В конце концов аятолла Самуил, меняя Саула на Давида на должности «технического царя», заигрался. И каста священников проиграла страну более энергичным и продвинутым монархистам, читай – либералам на то время.

Юлиус Шнорр фон Карольсфельд, «Отвержение Саула» («Саул раздирает одежду Самуила»)

Другой момент. Исполнительная ветвь бездействует, но есть отличные депутаты, а точнее, депутатки: амбициозные, харизматические, которые в условиях отсутствия полноценной власти что-то да делают. В Старом Завете это соответствует так называемой «эпохе Судей».

Судьи – что-то вроде депутатов, избранных от кланов, которые собираются на своеобразные депутатские сессии, когда начинается кризис или нашествие. Каста священников запрещает судьям заниматься законотворчеством и сбором податей – Конституцию народ получил на горе Синай, и её трогать нельзя. Яркий пример – судья Девора, которая успевает и без рычагов влияния на властную верхушку сделать для страны много полезного. Думаю, её пример должен вдохновить сударынь Анисим и Канопацкую.

– Книгу «Картошка в райском саду» вы написали с юмором. Но есть ли в самой Библии что-то смешное?

– В Старом Завете слово «смех», «смеяться» упоминается лишь в одном месте. Праматерь Сарра в свои 89 лет, узнав через ангела, что вскоре забеременеет, тихонько рассмеялась и саркастически заметила: «Мне ли, когда я состарилась, иметь сие утешение?».

Из этой истории впервые в Библии мы с облегчением узнаём, что чувство юмора есть у всех. У праматери. Бездетная женщина, явно смущённая в этой связи, всё же нашла в неожиданном пророчестве и своём грустном состоянии комические стороны. У авторов Библии. Повествователь сохранял сдержанность, когда за пару страниц до этого властители Содомский и Гоморрский упали в яму со смолой, и не обсасывал случая с Ноем, который напился и лежал голый. Авторы обошли эти в чём-то комические случаи, ибо из них могли выйти максимум «плоские шутки», и сосредоточились на действительной драме. И, наконец, имеет чувство юмора сам Господь Бог. Он оценил саркастический выпад Сарры и попросил её назвать будущего сына Исааком («тот, который будет смеяться»).

Во всех остальных местах Старый Завет – не самая весёлая книга, шутки в ней нечасты.

Так росла ли в Эдеме картошка? Употребляли ли её Адам и Ева?

– Вместо спекуляций на тему, мог ли Адам в стоптанных сандалиях ползать по эдемским грядкам и заталкивать в лиственный пояс старозаветных колорадов, я в своей книге рассказываю другую, не менее забавную историю. Как в современный иврит, где не было слова для обозначения знаменитого корнеплода, «белорусское лобби» в лице уроженца Копыля, писателя Менделе Мойхер-Сфорима попыталось протолкнуть слово «бульбус», подкрепляя свои позиции богословскими текстами.

Следует ли после книги о Старом Завете ждать от вас книги о Новом Завете?

– Думаю, нет. Мне хочется остаться пока в Старом. Меня со всех сторон сейчас интересует вопрос, который задаётся в Книге Иова. Это, вероятно, больше наш, человеческий вопрос, чем проблема Бога. Напомню, Бог страшно наказывает абсолютного праведника Иова: убивает его скот, обрушивает своды дома на его детей, изувечивает самого человека. Бедный Иов (да и часть читателей) искренне не понимает, по какой причине. В воздухе висит вопрос: «Почему хорошим людям живётся плохо?»

Перевод с белорусского В. Р.

Оригинал

Опубликовано 11.11.2018  00:11

ТаНаХ па-касцюкевіцку (new!)

Касцюкевіч, П. Бульба ў райскім садзе. Беларускі праваднік па Старым Запавеце (ТаНаХу). Вільня: «Логвінаў», 2018. 130 cтаронак, 85 грамаў разам з мяккай вокладкай.

Дызайнер вокладкі – Сяргей Шаматульскі

Ці расла ў Эдэме бульба? Хто плаціў за камунальныя паслугі Адама і Евы? Як сталася, што цар Давід зрабіўся першым партызанам і рэкецірам у гісторыі чалавецтва? Чаму грамадзянін БНР, паэт Хаім-Нахман Бялік, так і не адрадзіў біблійны іўрыт? Што агульнага ў «Песні песняў» з «Песняй пра зубра»?

500 гадоў пасля выхаду скарынаўскага выдання пісьменнік, перакладчык ізраільскай літаратуры і асірыёлаг-аматар Павал Касцюкевіч (апрача ўсяго іншага, лаўрэат літаратурнай прэміі Гедройца + удзельнік шахматных турніраў Саюза беларускіх пісьменнікаў) узяўся ўважліва перачытаць біблійныя аповеды, каб пашукаць у іх жывыя паралелі з беларускай, габрэйскай і блізкаўсходняй культурай, гісторыяй і палітыкай.

Аўтар дзякуе Валянціне Аксак, а таксама «Беларускаму Калегіюму» за магчымасць прачытаць у 2017 г. курс лекцый «Біблія як палітычны тэкст» і «выпрабаваць» на студэнтах пададзеныя ў кнізе тэзы.

Студэнты ўжо запусцілі кампанію ў адказ

Набыць кнігу можна ў кнігарні «Ў» (IRL – Мінск, прасп. Незалежнасці 37а, каля плошчы Перамогі, з 10.00 да 22.00). А мы прапануем адно эсэ Паўла С. Касцюкевіча з той пятнаццаткі, пра якую гаворыцца тут.

* * *

ЗЯМЛЯ КАЛЮЧКІ І ВАСІЛЬКА

  1. Там добра, дзе нас няма

Дзесяць гадоў назад я настала вярнуўся ў Беларусь. З ізраільскім пашпартам у кішэні я выйшаў на беларускае паветра. За рассоўнымі дзвярыма аэрапорту «Менск-2» рассцілалася па шчырасці дык невядомая мне краіна. Усё дарослае жыццё я прабавіў за мяжой.

Праўда, я нарадзіўся тут, хадзіў тут у школу. Але за гэтыя гады патрапляў сюды прыхапкам, раз на два-тры гады, на тыдзень-два, і шмат аб якіх з’явах і зменах не быў начуты. І самае галоўнае – цяпер я не ведаў з чаго жыць, куды ісці працаваць. З карысных знаёмстваў у мяне меўся толькі лейтэнант Эпалетаў з Першамайскага РАУС, які мусіў узяць для картатэкі адбіткі пальцаў. Я быў не толькі ўсхваляваны сустрэчай з бацькаўшчынай, але і ўстурбаваны сутыкненнем з пачужэлай рэчаіснасцю.

Мая трывога толькі вырасла, калі ля самага ўваходу ў аэрапорт я ўбачыў велічэзны білборд. На білбордзе, прарэзліва скрыгочучы, змяняліся два плакаты. На першым красаваўся стылізаваны васілёк і надпіс «Welcome to Belarus!» На другім плакаце, што праступаў праз некалькі секунд, суворы чалавек у будаўнічай касцы папярэджваў: «Праца за мяжой можа стаць рабствам».

Я зусім заняпаў духам. Я глянуў на край зубчаты бору, на статую драўлянага зубра, якая тулілася ля бензакалонкі (музею самалётаў уздоўж шашы тады яшчэ не было). Тут усё было горш, чым я меркаваў.

Мусіць, гэтаксама пачуваўся Адам, калі, выгнаны Госпадам з камфартабельнага раю, упершыню ўбачыў сваё новае месца жыхарства і працы.

Як мы памятаем, перад выгнаннем Вялікі Садаўнічы ўсіх фігурантаў справы аб несанкцыянаванай дэгустацыі як след пракляў. Памагатаму людзей, Змею, цяпер давядзецца поўзаць на пузе і глытаць зямны пыл. Еве згэтуль давядзецца нараджаць у пакутах. Бэсцячы ж Адама, Госпад Бог праклінае яго новай зямлёй. У прыватнасці кажа такое: «у высілку будзеш карміцца з зямлі ва ўсе дні твайго жыцця, калючку і васілёк узгадуе яна табе». Вось так, нароўні з цернямі і адвечнай сельскагаспадарчай тугой, «цьвяток радзімы васілька» паўстаў для першага чалавека (і для мяне таксама ў той момант у аэрапорце) элементам праклёну, зычэннем нядолі і прыгону.

Адкуль жа мне было тады ведаць, што плакат з чалавекам у касцы прызначаны ўвогуле не мне?! Што гэта тыповы прыклад беларускай сацыяльнай рэкламы, пры дапамозе якой міністэрства ўнутраных спраў РБ эмацыйна папераджала суграмадзян, што выязджалі за межы дзяржавы?

  1. Майсей, правадыр гастарбайтараў

Другі раз сваю неабазнанасць у беларускіх рэаліях я выказаў у сваё самае першае пасля вяртання Дзявятае мая. Ля касцёла Святога Роха, у самым цэнтры Менску, а сёмай ранку я ўбачыў гіганцкі чырвоны сцяг з савецкай сімволікай, які лунаў па-над старой рэтрансляцыйнай вежай. Згледзеўшы сярпасты-малаткасты, як той гіпнатычна трапечацца ў цёплым менскім паветры, я адразу ж стаў назвоньваць знаёмай фотакарэспандэнтцы. Я сказаў ёй, калі яна хоча атрымаць Пулітцэраўскую прэмію – ці што там у фатографаў прынята атрымліваць – дык хай неадкладна прыязджае ў цэнтр. Маўляў, нейкі псіх уначы ўскараскаўся на самую вершаліну тэлевежы і павесіў там кумача.

У гэты ранак фотакарэспандэнтка сядзела ў вёсцы пад Горадняй. Яе бацька разбіраў і смажыў вепручка, а яна рабіла з гэтага свяшчэннадзейства фотасесію, відаць, спрабуючы атрымаць прэмію «Прэс-Фота». Выявілася, што сцяг ужо амаль дзесяць гадоў вешаецца на Дзень Перамогі. І вешае яго не начны псіх, а камунальныя службы. Псіхам яна назвала якраз мяне. Бо калі мне не падабаюцца савецкія сімвалы, я ж мог яшчэ ўчора проста з’ехаць з гораду, а не бадзяцца па цэнтральных вуліцах, дурачы зрання галаву нармальным людзям, якія ў дадатак занятыя важнай справай.

Відаць, гэтаксама загіпнатызавалі недасведчаных габрэяў матлянні гіганцкай гронкі вінаграду, якую з Абяцанай Зямлі паводле загаду Майсея прывалаклі на жардзіне ажно двое выведнікаў. Бадзячы народ тады стаяў-торкаўся на парозе бацькаўшчыны ля Сінайскіх гор.

Міністэрства ўнутраных спраў РБ мае рацыю – масавы выезд грамадзян за мяжу на заробкі сапраўды можа ператварыцца ў рабства, як гэта адбылося са старажытнымі габрэямі. Тады Егіпет яшчэ не быў краінай трэцяга свету – якраз зусім наадварот. Аднак у адрозненне ад сучасных гастарбайтарскіх саг з пагонямі на паліцэйскіх калясніцах і шпурляннем гуманітарнай манны, кніга «Выхад» апісвае рух у адваротным кірунку. Кінуўшы-рынуўшы катлы з мясам, не выканаўшы дзённую норму па цаглінах і расчараваўшы фараонавых упраўцаў (якія, як вядома, не толькі каралі пугай, але таксама рэгулярна выплачвалі заробак), габрэйскія заработнікі даюць шчырага дзерака, упрочкі ад наладжанага дабрабыту.

Дык вось, падчас саракагадовай дарогі дадому народ вельмі дэмаралізаваны і не надта верыць у здубавецці пра краіну, якая нібыта сцякае малаком і мёдам. Майсей вырашае паслаць у межы Ханаанскай зямлі выведнікаў-шпіёнаў для агляду, загадваючы ім: «Мацуйцеся і вазьміце ад пладоў зямлі» (Лікі 13:21).

Учынак Майсея з выведнікамі і вінаградам выдае на замыльванне вачэй – бо калі гэта зямля абяцаная Богам, дык навошта яе правяраць? І нашто ў якасці рэчдоку кантрабандай цягнуць праз увесь край цяжэзную гронку (і яшчэ мех гранатавых яблык і смокваў у даважак), калі ўсё можна патлумачыць на словах?

Гордыя сабой, на прэс-канферэнцыі дванаццаць сяброў Майсея дэманстравалі рэчдок усяму зачараванаму народу, – маўляў, Ханаан сцякае малаком і мёдам. Усё гэта тхнула прапаганднай акцыяй, якая не толькі адраджала дух народу, пераконваючы яго, што іх будучая радзіма «вельмі, вельмі добрая», але i адцягвала ўвагу ад рэальнай расстаноўкі сіл. Шпіёнская выправа дванаццаці менш за ўсё нагадвала сакрэтную аперацыю. Добры гандаль – імёны агентаў ведае шырокая грамадскасць! На 13-ы раздзел кнігі «Лікі», у якім пададзеныя звесткі пра ўсю дванаццатку, яўна просіцца грыф «абсалютна сакрэтна».

Cпадкаемцы тых віжоў (№ 1 і № 2 паводле версіі незалежнага ізраільскага сайта)

Рэчаіснасць выявілася складанейшай і стракацейшай. Як напраўду, дык берагі Ханаану не сцякалі малаком і мёдам. Наступнік Майсея, Егошуа Бен-Нун (Ісус Навін) хутка прывёў габрэяў не толькі да абяцанай зямлі, але таксама да прытомнасці. Пры дапамозе яшчэ адной опер-групы шпіёнаў на пальцах патлумачыў, што Ханаан поўніцца не толькі пладамі зямлі, але і шматлікімі іншымі плямёнамі, «людзьмі моцнымі і рослымі». У адсутнасць гаспадароў, што запрацаваліся былі за мяжой, плямёны паспелі выгодна рассяліцца па ўсёй тэрыторыі. І з тымі плямёнамі, як высветлілі габрэі, трэба змагацца ці дамаўляцца, або – як потым мудра пастанавілі старэйшыны – ужываць абедзве тактыкі адначасова.

Наступная разведвальная выправа ўжо была арганізаваная як мае быць. Вось жа, пра сакрэтную місію двух шпіёнаў, якіх паслаў у варожы Ерыхон наступнік Майсея, Егошуа Бен-Нун, шараговаму чытачу Бібліі ўжо невядома абсалютна нічога (апрача іхняй колькасці, натуральна).

  1. На заканчэнне

На зямлі калючкі і васілька ў Адама адкрылася другое дыханне. Не зараюеш, канечне, але жыць можна. У яго нарадзіліся сыны і ўнукі, наладзілася свая гаспадарка. Калі Каін забіў Авэля, дык Госпад на сто трыццатым годзе жыцця спагадліва даў Адаму наўзамен яшчэ аднаго сына, Сіфа, які цешыў састарэлага бацьку сваёй падобнасцю да сябе. Мы дакладна ведаем, што нават пасля ўсіх пэртурбацый і сямейных трагедый, Ева спакушала Адама яшчэ не раз – бо «спарадзіў ён сыноў і дачок» (Роду 5:4). Памёр Адам на дзевяцьсот трыццаць першым годзе жыцця. Трэба меркаваць, дома, у сваёй пасцелі.

Апублiкавана 03.10.2018  23:03

* * *

 

Paval Kasciukievič запрашае!

8 кастрычніка (панядзелак) – прэзентацыя пазначанай кнігі ў вышэйпазначанай кнігарні па мышэйпазначаным адрасе. Пачатак:19.00. Госці: Валянціна Аксак, Ірына Дубянецкая. Чакаюцца таксама Аўраам, Іцхак, Якаў ды інш. Уваход такі вольны.  (05.10.2018  14:43)

 

Интервью Меира Шалева Маше Хинич

“Литература – это всегда способ понять, где мы находимся”. Интервью с Меиром Шалевом

время публикации: 10 декабря 2017 г., 08:02
Меир Шалев
Меир Шалев
"Литература - это всегда способ понять, где мы находимся". Интервью с Меиром Шалевом

16 декабря в Центре “Сюзан Далаль” в Тель-Авиве пройдет встреча известного израильского писателя Меира Шалева с русскоязычной публикой.

В преддверии этой встречи предлагаем интервью, взятое Машей Хинич у Меира Шалева в его доме в мошаве Алоней-Аба в Эмек-Израэль.

По словам Шалева, он давно не давал интервью русскоязычной прессе. 

Ваши книги на “русской улице” очень популярны. Немалая в том заслуга ваших постоянных переводчиков – Рафаила Нудельмана и Аллы Фурман, недавно ушедших из жизни.

Это очень большая потеря для меня. Я знаю, что перевод моей последней книги “Мой дикий сад” был ими закончен, и мой агент ведет переговоры с российским издателем. Надеюсь, что книга выйдет в России.

А пока что книга вышла на иврите и немецком и иллюстрации к ней вашей сестры, художницы Рафаэллы Шир, настолько прекрасны, что представлены на выставке в музее Эрец-Исраэль в Тель-Авиве, открывшейся недавно в связи с проведением традиционной “Недели иллюстраций”. И вот мы сидим с вами в саду, который описан в этой книге. Кстати, сегодня утром я взяла издание “Моего дикого сада” с книжной полки у себя дома и обратила внимание, что ваши книги стоят между томами Агнона и Башевиса-Зингера.

Оказаться в такой компании – большая честь. На полках магазинов, где стоят переводы моих книг на английский, я нахожусь между Бернардом Шоу и Шекспиром.

Тоже неплохо. Вы и Агнон, и Башевис-Зингер создали семейные саги, писали и пишете о семье, то есть на самую универсальную тему, через которую можно говорить обо всем на свете.

Это действительно так. Семья – самая распространенная тема в литературе на любом языке. Семья – это сад, в котором произрастает множество историй. Историй об отношениях между родителями и детьми, о возникновении любви и пар, историй о рождении и смерти. Античные мифы о древних богах у многих народов, кроме нашего – мы создали себе одного бога и тем самым испортили ему жизнь, а заодно и себе… Так вот, истории всех мифологий – греческой, египетской, скандинавской – тоже о семье. Среди богов есть женщины и мужчины, есть любовь, ссоры, дети, примирения, и только у нашего Бога нет нормальной жизни, что очень несправедливо по отношению к нему. Мы оставили нашего еврейского Бога там – на небесах – в одиночестве.

Сама еврейская история – это тоже история семей, начинающаяся с Авраама и Сары, Яакова, Рахели и Леи, с истории взаимоотношений между детьми, женщинами, истории любвей и смертей. Религиозная еврейская история тоже начинается с истории семьи. А Новый завет начинается с истории семьи Иисуса…

Еврейская семья – это всегда драмы, ссоры, конфликты. Для меня совершенно естественно писать о семье. Когда я был ребенком и были живы мои бабушка и дедушка, и все мои тети и дяди еще были живы, наша семья была колоритной, многоцветной, и все это очень повлияло на мой стиль. В особенности, рассказы моих дедушки и бабушки из Наалаля.

Семья – это первый ваш нарратив. Второй – ТАНАХ, библейские истории – о них вы пишете и рассказываете на ваших многочисленных лекциях и встречах с читателями. Израильтяне выросли с ТАНАХом, впитали его с молоком матери. Русскоязычная публика воспринимает ТАНАХ иначе, и потому иначе воспринимает многие процессы, проходящие в Израиле. Понимаем ли мы вообще – русскоязычные читатели – ваши книги?

Прежде всего, многие израильтяне не понимают “моего ТАНАХа”, поскольку многие молодые израильтяне знакомы с ТАНАХом очень поверхностно. Моя особая связь с ТАНАХом объясняется тем, что мой отец был преподавателем и исследователем Ветхого завета, но при этом светским человеком, писателем. Он преподносил нам ТАНАХ очень литературно и всегда брал нас – детей – на прогулки в те места, где происходили все эти библейские истории, пересказывал их по-своему, и это было чрезвычайно занимательно.

В среде моих ровесников, а мне в будущем году будет 70 лет, есть люди, которые учились в школе в первые годы провозглашения государства Израиль, но большинство моих друзей-ровесников не знают ТАНАХ по-настоящему. Те, кто действительно понимает эти тексты – это “вязаные кипы”, те, кто ненавидит мою еженедельную колонку в газете и любят мои книги…

Я считаю, что наше государство в отношении алии из России сделало две ошибки: первая – неправильная система обучения ивриту. Вторая – то, что в ульпанах не преподается ТАНАХ для всех, а ведь это – основа основ. Наше государство основано на ТАНАХе или на современной идеологии?

Когда сюда прибыли первопроходцы, многие, кстати, были из России, то большая часть осознанно решили отказаться от идеи галута, будто бы галута вовсе не было. Отсюда пришло ивритское выражение – “от ТАНАХа до ПАЛЬМАХа”, словно не было между ними двух тысяч лет.

Мои бабушка и дедушка прибыли сюда со второй алией, оба с Украины. И они приняли решение не говорить на идиш, только на иврите. Мой дед, если к нему обращались на идиш, просто притворялся глухим. Если они не хотели, чтобы дети понимали, о чем они говорят, то говорили по-русски, но редко. У них была двойная идеология. Точнее так: у бабушки вообще не было никакой идеологии, а дедушка был социалистом и сионистом и с гордостью рассказывал, как в четырнадцать лет ушел от религии, стал светским человеком, а в 17 лет сбежал из дому и совершил алию в Эрец-Исраэль.

И я ему как-то сказал: ведь ты не перестал быть религиозным, ты просто преобразовал свою религию, иудаизм в социализм и сионизм, и остался религиозным человеком. Все твое поведение – это поведение человека религиозного. Они были фанатичны, спорили и ссорились друг с другом, как представители разных “дворов”, как сейчас конфликтуют сатмарские и гурские хасиды.

В период второй алии педагоги (образ такого учителя есть у меня в “Русском романе”) учили детей природоведению и ТАНАХу – эти две дисциплины должны были привить детям любовь к земле. У моего деда и его друзей не было связи с землей. Они боялись ее: все тут было слишком жаркое, колючее, ядовитое, сплошные камни. Но их дети – моя мать, к примеру, – уже бегали босиком, как бедуины, и ходили в походы по “земле праотцев”. Это была политика, но в данном случае она привела к тому, что поколение моих родителей прекрасно знало и ТАНАХ, и природу этой земли и это очень привязало их к Эрец-Исраэль.

Вы также ценили такое отношение?

Да. Я получил прекрасное воспитание и образование: мои родители были мудрыми учителями, они очень много в нас старались вложить, да и мы, дети, ценили их уроки. Они умели учить: мама больше “отвечала” за природоведение, папа – за ТАНАХ, а я просто любил оба этих предмета.

И снова полюбили в зрелом возрасте? Ваш сад диких растений – пример любви и к земле и к ТАНАХу. Ведь он засажен тем, что растет на этой земле.

Я всегда это любил. Я сам собираю семена, сажаю растения и ухаживаю за своим садом. Но всему свое время.

Свое время и для писательства. Вы начали писать для взрослых в зрелом возрасте – в 40 лет. А до этого писали для детей?

Да, для детей. Сначала, по просьбе жены, для наших детей. И написал тогда же одну книгу о ТАНАХе – “Библия сегодня”. А когда я начал писать для “взрослых”, то многое ко мне будто вернулось. К примеру, в “Русском романе” много описаний природы, поскольку это история о деревне. Я снова начал изучать эту тему, читать, осматривать окрестности, наблюдать за повадками животных, как я делал в детстве. Во всех моих книгах много природы, а в последней – “Мой дикий сад” – природа уже не декорация, а главное действующее лицо.

Что касается ТАНАХа, как основы… Основа сионизма – это идея о том, что мы здесь когда-то жили, это наша земля. Нынешняя власть, которая весьма религиозна, опирается также на утверждение, что Господь обещал нам эту землю. Но если Господь обещал нам эту землю, то мы должны выполнить и свою часть договора. А если вы не выполняете свою часть договора, то и Господь не обязан выполнять свою. Кстати, Бог уже в ТАНАХе сам говорит об этом через пророков: если вы не будете соблюдать заповеди, соблюдать субботу, я вас выкину с этой земли. И он так и сделал. Вопрос в том, хочешь ли ты жить в религиозном государстве, чтобы Господь был доволен? Я, например, не очень хочу.

И что же нам делать?

Я не считаю, что ТАНАХ должен нам диктовать условия. Я, несомненно, чувствую связь с этой землей в связи с библейским нарративом. Но где будет граница этой земли – западнее Иордана, восточнее Иордана? Ведь и в ТАНАХе эти границы все время изменялись. Пусть каждое поколение обозначит свои границы.

Все же происходящее здесь, под нашими окнами, у наших домов, влияет на нашу жизнь и, конечно, влияет на ваши книги. Есть ли обратный процесс: влияют ли ваши книги, ваша колонка в газете на нашу жизнь?

Вряд ли мои книги на что-то влияют.

А литература в целом?

Не думаю, что когда-либо написанный роман изменил политические пристрастия читателя. Однако я получал от своих читателей из Америки, Австралии, Канады письма о том, что они, прочитав мои книги, приняли решение вернуться в Израиль. Мои романы вновь пробудило в них любовь к стране, хотя я писал о другом времени. Что касается колонки… Однажды, после публикации моей колонки в газете, были изменены критерии оценки выпускного школьного экзамена по ивриту. Но чтобы какой-нибудь политик или гражданин изменил свои взгляды после прочитанной моей книги – такого не было. Я вообще не думаю, что в Израиле найдется писатель, который сможет сказать: “Под влиянием моей книги у людей открылись глаза, и они все поняли и увидели по-другому”.

Вы сказали: “Я писал о временах, которые остались в прошлом”. Но последняя ваша книга – “Мой дикий сад” – о сегодняшнем дне, и не о людях, а о природе.

Моя новая книга – это не роман. Из людей там практически появляюсь только я… Изредка садовники или редкие посетители. С моей точки зрения, это новый жанр. Я просто хотел написать почти что документальную историю о своем саде, о воспоминаниях, который он пробуждает.

Я прочитала все ваши книги. Для меня все они – одна большая история, длительный процесс, заманивающий читателя. Для вас самого – это тоже продолжающаяся история? Или вы, завершая роман, ставите точку, и все? Одну книгу от другой отделяет стена?

Я заканчиваю один роман и начинаю другой. Иначе, герои прежней истории мешали бы героям новой книги. Так что, конечно, я разделяю их стеной. Но я сам обратил внимание на некий женский образ, кочующий из книги в книгу. Мать рассказчика из “Русского романа”, его племянница из “Эсава”, одна из его тетушек в “В доме моем в пустыне” и его дочь из “Фонтанеллы” – все они немного похожи между собой, и все они немного напоминают мужественную женщину-воительницу, одну из нимф греческой мифологии. И мать в “Эсаве” – женщина очень сильная… Этот образ возвращается в моих книгах, я его очень люблю, но всякий раз он возвращается в другой роли.

Вы сказали, что герои прежней книги мешают героям новой.

Да, ревнуют, и потому я с ними расстаюсь, говоря им: “Вы свое сделали, мы прекрасно провели время вместе…”

И теперь живите своей жизнью?

Нет. Они живут внутри капли застывшего янтаря – застыли и больше не могут двигаться. Или могут, но только в воображении читателей, я больше ими не занимаюсь. Я никогда не перечитаю свои книги. Иногда пролистываю их перед лекцией в поисках какого-то отрывка или цитаты. Хотя нет, некоторые свои книги я все-таки прочитал, но в переводе на английский. Это единственный язык перевода, который я могу понять. Но я никогда не читаю свои книги так, как читаю книги других: открыть на первой странице и прочитать до конца.

Потому что вы уже не там.

И не хочу там быть. Надо уметь отключаться от уже написанного.

Вы также написали 17 детских книг. Детство – это то, что формирует человека. 90 процентов информации мы получаем до пяти лет, 10 оставшихся – за все остальное время. Детские книжки – это то, что мы помним, то, что “лепит” наше воображение.

Ни одна из великих книг, больших романов, которые я читал в юности, не повлияли на меня так, как книги, прочитанные в 8-9 лет, а читать я начал очень рано, с четырех лет. Вон те старые книги в красных переплетах на полке – книги моего отца, которые он читал, будучи ребенком. Они хранились у его матери, моей бабушки, в ящике с постельными принадлежностями. Они написаны на старом иврите, как ТАНАХ. И, всякий раз, когда я бывал у бабушки, я садился читать. А начав читать книгу, хотел ее забрать домой, но бабушка не хотела мне их давать. И тогда отец начинал отвлекать ее какой-нибудь историей, и я просто “крал” книжку, забирал ее, а в следующий раз незаметно возвращал и брал другую. Когда бабушка умерла, эти книги перешли ко мне, я их сохранил. Тут есть Виктор Гюго, Диккенс, Жюль Верн, Марк Твен, Генрик Сенкевич – классическая литература, предназначенная для юношества. Эти книжки я читал подростком, а лет в 15-16 мой отец начал приучать меня к Набокову, Мелвиллу, к очень серьезной литературе, он направлял меня к моей карьере, но делал это очень либеральным способом.

Но книги, которые я читал в самом раннем детстве, стихи Кади Молодовски, рассказы Нахума Гутмана, повести Марка Твена повлияли на меня гораздо больше, чем романы, которые я прочитал, уже будучи подростком. И поэтому я говорю детским писателям: на вас лежит огромная ответственность. Вы – дверь, через которую дети входят в литературу, вы отвечаете за то, будет ли ребенок впоследствии читать или нет.

Написанное на бумаге слово – это самая абстрактная вещь, с которой сталкивается ребенок, и вдруг он понимает, что этот абстрактный рисунок – и есть буквы. Я считаю, что самое большое интеллектуальное достижение человечества – это письменность. Я очень люблю этимологию ивритских слов, люблю придумывать новые слова для детей. У меня есть книжка “Рони и Номи, и медведь Яаков” – там я играю с разными словами, поскольку на иврите легко жонглировать глаголами и существительными. Но язык очень изменился. Я говорю не о библейском иврите, а о современном. Если сравнить современный иврит с тем, на котором говорили в 1950-60-е годы, он очень изменился.

Когда я готовилась к этому интервью, то поняла, что должна написать вопросы для вас от руки, а не печатать на компьютере. Мы пишем все меньше и меньше, а наши дети почти этого не делают. Кроме утверждений различных психологов, что в письме от руки заключена мелкая моторика, необходимая для развития ребенка, правда ли, что слово, написанное на бумаге, несет в себе большее уважение к письму, чем напечатанное на компьютере?

Я и свои книги, и свои колонки пишу на компьютере. Потом распечатываю текст, и делаю исправления не только на экране, но и на бумаге. Вот этой ручкой – классический чернильный “паркер”. Она принадлежала моему отцу, и ею написано множество стихов и один прекрасный роман. А теперь я делаю ею исправления в своих книгах. А когда я пишу книги для детей, то пишу от руки, поскольку на иврите книги для детей создаются с огласовками. Можно это делать и на компьютере, но тогда понадобится два дня, чтобы напечатать пару слов с огласовками. А я умею это делать быстро и без ошибок, люблю писать с огласовками на бумаге. Когда на бумаге написан текст с огласовками, у меня возникает ощущение, будто бумага светится.

Книги для детей, для нового поколения, вы пишете старым способом…

Слово есть слово. Это – абстрактная вещь, что на бумаге, что на экране компьютера.

Известно, что каждая детская книга переведена на иврит несколько раз: Том Сойер, к примеру, переведен пять раз. Каждое новое поколение детей получает новый перевод.

Ничего не поделаешь – иврит на протяжении двух тысяч лет использовали только в синагогах. Если раввин из Польши хотел написать раввину в Марокко или Йемене, иврит был единственным языком их общения. Но язык не развивался, он был заморожен. Когда Бен-Йегуда затеял революцию языка, то за тридцать-сорок лет язык должен был пополниться всеми теми новыми словами, которые пришли в другие языки за две тысячи лет. Новые понятия, новые слова…

Когда я объясняю своим читателям за рубежом, что означает писать на иврите, я говорю две вещи – первое это то, что современный читатель может прочитать текст на иврите, которому три тысячи лет, и понять большую часть. Такого нет ни в Афинах, ни в Риме. Это первое.

А второе, то, что называется объяснить на пальцах – если сегодня Иисус и Царь Давид войдут в эту комнату, я смогу с ними поговорить, я смогу сказать Давиду, что я думаю о его стихах, смогу подарить ему свою книгу и сказать, что буду рад, если он ее прочитает. И, если он ее прочитает, быть может, он и не поймет, что такое автомобиль или холодильник, но поймет, что такое любовь и смерть, память и одиночество. А это и есть литература…

Если бы вы дали царю Давиду почитать свою книгу, какую бы вы выбрали?

Вы меня застали врасплох. Над таким вопросом мне надо думать неделю…

Я бы хотела вернуться к вопросу о влиянии литературы на жизнь страны, влиянии политики на литературу. Мы говорили о вашей колонке в газете. Вы делите свое творчество на две независимые части?

Нет, просто каждую среду на протяжении всего дня я пишу свою колонку, в четверг с утра я ее перечитываю и отсылаю в газету. Я два-три раза в неделю смотрю новости по телевизору, слушаю в дороге новости по радио и изредка читаю газеты. Происходящее в стране дает мне каждую неделю повод для написания колонки.

Говорят, что с возрастом художник – в общем понятии этого слова – переходит к более простому стилю.

Про себя я так сказать не могу. Что же касается стилей – я не приемлю всех этих определений. “Русский роман” иногда называют романом “фантастического реализма” только потому, что там описан герой, носящий на спине быка весом в полторы тонна. Или “В доме моем в пустыне” – это совершенно реалистическая книга, в ней нет ничего сверхъестественного.

Но я люблю текст сложный, многослойный, люблю богатый язык. Хотя есть и те, кто утверждают, что мои книги “слишком плотные” с точки зрения текста.

Какой роман, по вашему мнению, сегодня правильнее всего прочитать об Иерусалиме?

“Тмоль Шильшом” Агнона. Он описывает Иерусалим в точности таким, как этот город есть. Вот эта книга у меня на полке, с посвящением самого Агнона профессору Бен-Цион Динуру, который в то время был министром просвещения. Тут Агнон его называет Динабург: “Моему уважаемому другу, господину Динабургу…” – почерк у Агнона ужасный.

В свое время я снимал квартиру в Иерусалиме, которая когда-то принадлежала профессору Динуру, и там остались его книги и различные бумаги. Я позвонил его родственникам и спросил, что делать со всеми этими вещами: с письменным столом, с книгами? И они ответили: “Да делай с ними все, что хочешь”. Документы я передал в архив библиотеки Еврейского Университета, а книжки забрал себе и часть раздал друзьям.

Агнон обещал написать еще одну книгу, рассказывающую о временах “Тмоль Шильшом” – “Хелькат а-саде (“Участок надела”), но не сделал этого. Оба названия – “Тмоль Шильшом” и “Хелькат а-саде” – взяты из Свитка Рут, из одного и того же отрывка из ТАНАХа. Когда вышел “Русский роман”, один из критиков отметил, что, так как Агнон не создал “Хелькат а-саде”, то продолжением “Тмоль Шильшом” можно считать “Русский роман”.

Если бы книга “Тмоль Шильшом” вышла сегодня, Мири Регев Агнона бы уничтожила – конечно, если бы она эту книгу прочитала. Он описывает Иерусалим как ужасный город, где страшная черная собака укусила Ицхака Кумара, и после этого тот умер от бешенства…

Иерусалим убьет это государство, сионистскую идею. Я помню Иерусалим времени Шестидневной войны. Я был тогда солдатом, через полгода после начала войны был ранен и демобилизован, вернулся в Иерусалим, в город, где я вырос. Через три-четыре года после Шестидневной войны Иерусалим был самым потрясающим городом в мире, он расцвел, там собрались прекрасные юноши и девушки со всего мира. Была такая прекрасная атмосфера, но так продолжалось всего несколько лет, а потом Иерусалим снова стал таким, как прежде – угрюмым…

Несмотря на то, что поколение за поколением хотели его изменить.

Главная проблема Иерусалима в том, что этот город все время смотрит назад, а не вперед. Всегда его взгляд обращен назад – на тех, кто был.

Город мертвых?

Да. Это, кстати, сказал Мелвилл, когда посетил Иерусалим – что этот город окружен кладбищами, и мертвые это самая мощная его гильдия. Мертвые – действительно те, кто определяют происходящее в Иерусалиме.

Существует мнение, что в ваших книгах создано почти что идеальное описание нашего общества.

Я не думаю, что это идеальное описание, поскольку мои романы не являются историческими. Но, думаю, что можно получить представление, ощущение того, что здесь было когда-то. Однако не следуют учить историю по моим книгам…

В каждом месте, где я выступаю с лекциями, а я езжу по многим странам, поскольку мои книги переведены на множество языков, так вот в любой стране ко мне обязательно подходят два-три человека с переводами моих книг на русский. Будь то в Америке, Германии, Голландии, Франции, Италии – всегда ко мне подойдет за автографом человек, говорящий по-русски. Никогда такого не случалось, чтоб в Нью-Йорке ко мне подошел человек с книгой на итальянском, а русские обязательно найдутся в любой стране.

Как вы это объясняете?

Я не могу это объяснить, хотя всегда повторяю, что Гоголь, Бабель, Набоков – это писатели, на меня сильно повлиявшие.

Для меня, вы – очень израильский писатель. Чтение израильских авторов – это один из способов понять, что мы делаем в этой стране.

Литература – это всегда способ понять, где мы находимся…

Вечером 16 декабря в Центре “Сюзан Даляль”, в рамках проекта “Линия жизни”, в программе “Беседы о литературе” выступит писатель Меир Шалев. Встреча организована для русскоязычной публики.

***

Читать также ранее опубликованное на нашем сайте

МЭІР ШАЛЕЎ ПА-БЕЛАРУСКУ! (І)

Опубликовано 15.12.2017  20:03

Вице-чемпион по Торе из Гродно

Ад рэдакцыі. Па меры сіл мы адсочваем тое, што адбываецца ў розных рэгіёнах Беларусі – не толькі на Гомельшчыне. Парадавала навіна ад гродзенскіх калег, якую і прапануем ніжэй. Запрашаем чытачоў belisrael.info дасылаць інфармацыю пра цікавыя падзеі, звязаныя з беларускімі яўрэямі ва ўсім свеце.

СТЫЛЬ ЖЫЦЦЯ

Гарадзенец заняў другое месца на чэмпіянаце свету па веданні Торы

01 чэрвеня 2016 | Руслан Кулевіч

знаток_торы_гродненец1

Міхаілу 16 гадоў, ён выхоўваецца ў шматдзетнай габрэйскай сям’і. Свой адзіны шанец адправіцца ў Ізраіль на чэмпіянат свету па веданні Торы гарадзенец не выпусціў. У выніку – вярнуўся дадому з ганаровым другім месцам.   Усяго ў спаборніцтвах, якія праходзілі ў сярэдзіне мая ў Ізраілі, было 65 удзельнікаў з 36 краін свету. Першы адборачны тур Міхаіл прайшоў удала і трапіў у другі.   Некалькі гадоў таму на гэтыя спаборніцтвы ездзіў яго брат, але тады ён выступіў няўдала. Міхаіл жа пастараўся за сябе і за брата, бо паўдзельнічаць у падобным конкурсе ёсць толькі адна магчымасць у жыцці. “Гэта конкурс на веданне Торы і Танаха. Я туды паехаў як прадстаўнік ад гарадзенскай абшчыны. І як адзін з двух прадстаўнікоў ад Беларусі”, – кажа Мiша.   Другі тур праходзіў наступным чынам: на сцэне было 16 удзельнікаў, пасля першага этапу заставалася 8 лепшых, потым 4, а ў канцы толькі 2. Два апошнія ўдзельнікі выходзілі за стойкі і журы задавала пытанні, для кожнага на яго роднай мове. Дзякуючы веданню пісання, Міхаіл змог дабрацца ажно да другога месца, пераможцам жа стаў прадстаўнік ЗША.

знаток_торы_гродненец3

Перад конкурсам Міхаіл дзве гадзіны ў дзень надаваў чытанню адмысловых кніг. У сярэднім жа Тору ён чытае па 30 хвілін у дзень. Хлопец упэўнены, што ў гэтай кнізе запісаны асноўныя запаветы жыцця, якія актуальныя і сёння. “Я ведаю і вывучаю Тору з самага дзяцінства. Тора і Танах – гэта Стары Запавет з Бібліі. Як рэлігійны чалавек, я лічу сваім абавязкам ведаць гэтыя кнігі. Лічу, што не толькі габрэі павінны ведаць іх, але і кожны хрысціянін павінен іх вывучаць, таму што яны частка Бібліі. Не ведаючы гэтых кніг, а толькі Новы запавет, чалавек не даведаецца да канца сваёй веры, яе вытокаў і гісторыі”.

знаток_торы_гродненец4

Пакуль Міхаіл вучыцца ў Гродне ў Палітэхнічным каледжы, а ў будучыні хоча адкрыць сваю будаўнічую фірму. Але разважае і пра магчымасць з’ехаць у Ізраіль.   “Я лічу, што габрэі, калі ёсць магчымасць, павінны жыць у Ізраілі. Габрэі жылі ў Гродне, як і ў многіх іншых гарадах, толькі таму, што не было дзяржавы Ізраіль. А паколькі ў Торы і Танах ёсць запаведзь пра тое, каб жыць на зямлі, якую Бог даў габрэям, то жыццё абшчын губляе сэнс”.

Апублiкавана 2.06.2016  11:27