Tag Archives: Светлана Бень

Вершы Ізі Харыка (ІII) + дадатак

Апошняя за гэтыя пару месяцаў падборка вершаў Ізі Харыка ў перакладах з ідыша. Пераклады ўзятыя з дзвюхмоўнай кнігі «In benkshaft nokh a mentshn / Туга па чалавеку» (Мінск: Шах-плюс, 2008), што была ўкладзена адным з нашых пастаянных аўтараў. Калі нехта пажадае і здолее падрыхтаваць новыя пераклады – з радасцю надрукуем. Пачатак быў тут, а тут – працяг.

Дадатак таксама варта пачытаць…

* * *

У белым цвеце (In vajsn tsvit)

Сосны, церпкі пах чабору

І сунічны белы цвет.

Як сустрэліся з табою,

Клінам мне сышоўся свет.

 

Не працуецца, не спіцца,

Толькі мроіцца адно:

У бары цвітуць суніцы

Некранутай белізной.

 

Ты ідзеш лясною сцежкай.

Промняў сонечных ярчэй

Белы цвет… А ў ім – усмешка

Чорных ласкавых вачэй.

 

Больш няма нідзе на свеце

Гэткай светлай пекнаты:

У сунічным белым цвеце

Сосны, травы, я і ты.

 

Пахне лета белым цветам…

Казкі дзіўнае працяг:

За табой пайшоў я следам,

Як маленькае дзіця.

 

Зачарованы, нясмелы

Так і йду, нібыта ў сне.

І здаецца, белым цветам

Абсыпаеш ты мяне.

1927

(пераклад Хведара Жычкі)

Канверт з выявай Ізі Харыка. «Белпошта», 1998, мастак Мікола Рыжы.

Снежная песня (Shnej-lid)

Лашчыцца снег, выстылы снег.

Іду я – самы шчаслівы на свеце.

Вецер за мной недалёка прабег,

Мусіць, стаміўся задыханы вецер.

 

Чую:

Валтузіцца недзе за мной,

Нібы яго я спіхнуў са сцяжынкі.

Сняжынкі мігцяць над маёй галавой,

Роем бялюткім іскрацца сняжынкі.

 

А вецер пад ногі мне кідае снег –

Ні ветру, ні снегу зусім не баюся.

Так лёгка,

Што я набіраю разбег,

Здаецца,

Вось-вось ад зямлі адарвуся.

1926

(пераклад Юрася Свіркі)

 

* * * («Ikh hob plutsling hajnt dem tojt derfilt…»)

Мне здалося,

Што смерць падышла да мяне,

І, нібы ад змяі,

Я ад смерці адскочыў.

Не магу ў цемнаце я маўчаць

І марнець,

Так, як вёска,

Што снегам засыпана ўночы.

 

Асалоды такой

Не хачу і на дзень,

Каб нічога не бачылі

Быстрыя вочы.

Да вяроўкі тугой

Не цягнуўся нідзе,

Як малы да грудзей

Дацягнуцца так хоча.

 

З той пары,

Як самога сябе я пазнаў,

У грудзях,

Як вясной у плаціне, напята.

Мне здаецца,

Што ў дужыя рукі я ўзяў

Існавання свайго

І канец і пачатак.

 

Можа, нехта ў мяне

Будзе ноччу страляць,

Але хіба са мною

Спаткаецца куля?

Небяспечна са смерцю

У жмуркі гуляць.

Аж няёмка мне стала

За гэткія гулі.

Люты, 1926

(пераклад Юрася Свіркі)

 

Старая ў палярыне (Kniendik)

Насустрач мне яна ідзе здалёк –

Старэнькая ў злінялай палярыне.

Сцішае крок

Каля мяне знарок

І хрысціцца, сышоўшы трошкі ўбок,

І туліцца ў злінялай палярыне.

 

Дадому прыйдзе, шэрая, як моль,

І прыпадзе ціхмяна да іконы,

Ўтаропіць вочы выцвілыя ў столь

І будзе плакаць, пакуль сэрца боль

Не выплача да рэшты ля іконы.

 

Старая ўкленчыць: «О святы айцец!..»

Пакорная і кволая такая…

Ідзе Масквой бунтоўны маладзец,

Санлівай цішы надышоў канец, –

Ён галавой блюзнерскай прадракае.

1924

(пераклад Артура Вольскага)

Асабовы лісток Ізі Харыка, маскоўскага студэнта (1923)

Туга па чалавеку (In benkshaft nokh a mentshn)

Стэп і стэп… Палыновае поле.

Сонца зыркае плавіць дарогі.

Толькі сонцу і ветру прыволле.

І палын і туга – да знямогі.

 

Травы вострыя, ў вострым паветры

Ціха дыхае мята спрадвеку.

Цішыня тут крычыць, і – павер ты! –

Кліча скрозь цішыня чалавека.

 

Цішыня тут вісіць медным звонам –

Гулка рэха адклікнецца дзесьці.

Быццам вол, ты захочаш, стамлёны,

На рагах цішыню гэту несці.

 

Дзікі стэп… Паглядзіш – і здаецца

Вёска даўно забытаю выспай.

Дрофа тлустая ў травах прачнецца –

Цішыня прагучыць, нібы выстрал.

 

Ані дрэўца… Не ўзрадуе вока

Роснасць сытая стомленай нівы…

Стэп – у мроіве шызым навокал –

Чалавека чакае тужліва.

Еўпаторыя, 1926

(пераклад Анатоля Вялюгіна)

 

Цвіце жыта (Es blit shojn der korn)

Іду праз палі, а навокал

Красуюць жытнёвыя нівы,

А цёплы вятрыска здалёку

Пагладжвае іх палахліва.

Па хвалях густых пахаджае,

І пахне зямля ураджаем.

 

Іду я па ўзмежках і чую,

Як поіць зямля буйны колас;

Нібы акіянам вяслую,

І птушкі вітаюць мой голас;

Мяне на палосах жытнёвых

Цалуюць калоссяў галовы.

1927

(пераклад Міколы Хведаровіча)

 

* * * («Majn lid, vos hot tomid gehilkht…»)

Мой верш, што заўсёды звінеў,

Як вецер звініць у трысці,

Задумаўся раптам і сціх

І туліцца да мяне.

 

Каб з гэтай расстацца тугой,

Я пальцы кусаю: крычы!

А голас пачую ўначы,

Ўсё думаю: мой ці не мой?

 

Вось так і на свеце жывеш,

І сталі зайздросціш, і зноў

Ты верыш, што будзе твой верш,

Як рукі у бурлакоў.

1929

(пераклад Рыгора Бярозкіна)

Шыльда на вуліцы Ізі Харыка ў Зембіне Барысаўскага раёна

ДАДАТАК

Ізі Харык. Лейзер Шэйнман – бадхен з Зембіна

Дзед Лейзер нарадзіўся ў Зембіне прыблізна ў 1839 г. Яго бацька быў шаўцом, і сам Лейзер да шлюбу быў шаўцом, а потым стаў шамесам у сінагозе. З першай жонкай ён развёўся, узяў другую. Стаў музыкантам-цымбалістам, а пакрысе авалодаў і майстэрствам бадхена. Яго ведалі і любілі не толькі ў Зембіне, а ва ўсёй акрузе, шмат у якіх мястэчках. Калі людзі даведваліся, што бадхен Лейзер будзе выступаць на якім-небудзь вяселлі, то імкнуліся патрапіць туды і паслухаць яго. Лейзер ездзіў па мястэчках са сваёй капелай. Часцей за ўсё бываў на бедных вяселлях, бо лічыў богаўгоднай справай выдаць замуж бедную нявесту.

Лейзер быў чалавек каржакаваты і плячысты, з заўсёды ўсмешлівым тварам. Вельмі любіў дзяцей. У свята Сімхас-Тойрэ ён браў заплечнік, склікаў бядняцкіх дзяцей, вёў іх у мікву, каб яны хоць трохі адмыліся, потым выстройваў у рад – і яны разам хадзілі па заможных дамах. Гэтая хеўра ўрывалася ў хату, Лейзер змятаў у мех усё, што бачыў на стале, а потым раздаваў пачастункі бедакам. На вяселлях ён, як і ўсе іншыя бадхены, выступаў з рыфмаванымі віншаваннямі, якія часам мелі сатырычны характар. Разам з музыкамі са сваёй капелы (дый з іншымі) Лейзер даваў спектаклі, якія сам і прыдумляў. Сярод іх былі пантаміма «Голем», сцэнка «Поп». У апошняй Лейзер загортваўся ў абрус, як у расу, вешаў на грудзі замест крыжа цымбальны малаточак і ўсаджваўся, а музыкант Ішая Мураванчык пераапранаўся сялянкай. Сцэнка заключалася ў наступным: сялянка прыходзіць да папа на «споведзь» і каецца за свой грэх: яна, маўляў, атруціла мужа і стала жыць з каханкам. Поп адказвае: «Так, тое грэх, але Бог табе даруе – бо цяжка ж было ўстояць перад спакусай». Сялянка дадае, што скрала ў суседкі нейкую ежу. Поп гаворыць: «Бог даруе – напэўна, табе вельмі хацелася есці!» Яна пералічвае іншыя грахі, а поп кожны раз знаходзіць для іх апраўданні. Нарэшце яна прыпамінае такі ўчынак: выпіла ў пятніцу малака (у пятніцы хрысціянам няможна спажываць малочнае і мясное). Вось тут поп абураны да глыбіні душы – такі грэх ён ужо не можа адпусціць.

Лейзер паказваў яшчэ сцэнку «Яўрэй з краіны Ізраіля». Яна завяршалася незвычайным трукам: бадхен станавіўся на хадулі і выглядаў высокім, прывязваў да жывата падушку і рабіўся таўсцейшым, апранаў доўгі балахон, які закрываў хадулі – і ў такім выглядзе прымудраўся танчыць.

Абшчына выбрала бадхена «мяшчанскім старастам», на гэтай пасадзе ён пратрымаўся да самай смерці ў 64 гады (1903 г.). Быўшы бадхенам, ён ніколі не адмаўляўся кульнуць чарку, а ў апошнія гады жыцця праславіўся як горкі п’яніца. Аднак народ у мястэчку яго любіў і не адбіраў пасаду старасты.

Пасля смерці Лейзера некаторыя бадхены выступалі з яго вершыкамі і спрабавалі паказваць «Голема», але публіка штораз з жалем казала: «Ат, куды ім да Лейзера…»

(пераклад Вольфа Рубінчыка паводле альманаха «Цайтшрыфт», Менск, 1926)

* * *

Ты мне Изи Харика читала –

Сколько раз читал его потом!

Словно ты со мной его листала –

Вот стоит на полке этот том.

 

И любая нежная страница

Голосом твоим оживлена,

Для меня навеки в ней хранится

Маминого голоса страна.

 

Говорят, влюбленный не однажды

Автор это всё читал тебе,

И осталось в них томленье жажды

И его раздумья о судьбе.

 

Чуть начну читать – всегда бывает,

Слышу голос твой – его строку

Прошлое волшебно оживает,

Будущее сбито на скаку.

 

Эту книжку в тяжкую минуту

От костра пятидесятых спас,

Спрятал я под шарф ее, закутал,

И тепло хранит она сейчас.

 

В жизни ничего не пропадает –

Даже голос и тепло сердец,

Слышу, как больная и седая

Харика читаешь под конец.

(стихотворение Михаила Садовского; публиковалось, к примеру, здесь)

* * *

P.S. У бліжэйшы чацвер, 28 верасня, у Мінску мае адбыцца адкрытая лекцыя Вольфа Рубінчыка пра жыццё і творчасць Ізі Харыка – у межах праекта «(Не)расстраляная паэзія», пры ўдзеле спявачкі і акцёркі Светы Бень. Уваход вольны. Падрабязнасці на агульнадаступнай старонцы ў фэйсбуку.

Апублiкавана 25.09.2017  17:02

Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (51)

Калі паважаныя чытачы (не называю «сябрамі», бо далёка не ўсе мне сябры, а ў давер, як асобныя прадстаўніцы клана Ч., уцірацца не люблю і не ўмею) заўважылі, то лейтматывам амаль усіх папярэдніх серый быў заклік жыць сваім розумам. Па-мойму, заклік актуальны, і доўга такім застанецца. У 1930-х Марына Цвятаева кпіла з чытачоў газет, параўноўвала апошнія з «экземай». У 1990-х, прыпамінаю, Гірш Рэлес у адным сваім вершы выказаўся пра «тэлесоску» для гледачоў. Ну, а зараз ад інтэрнэтнай інфы ды пустой балбатні паратунку няма. У нечым меў рацыю расійскі філосаф Аляксандр Зіноўеў: «Інфармацыяй свет завалены… Свет увогуле, з інтэлектуальнага гледзішча, засмечаны настолькі, што спатрэбіцца стагоддзе для яго ачысткі».

Вось і госць № 4 «клуба Алексіевіч» вяшчае: «Сацыяльныя сеткі расчынілі дзверы для папулізму». Праблема яшчэ ў тым, што, дэманструючы маніпулятыўную сутнасць «сучасных тэхналогій», паняволі мусіш карыстацца гэтымі самымі тэхналогіямі… Зрэшты, чаго-чаго, а мабільнага тэлефона ў мяне ніколі не было. Як і акаўнтаў у пэйсбуках.

З надыходам вясны заняўся інвентарызацыяй і «поглядам акінуў шлях» (як не ўспомніць файны зборнік вершаў Фелікса Баторына «Паглядам акідваю шлях» – Мінск, 2001). Вылушчыў з пяцідзесяці папярэдніх серый «Катлет і мух» фразачкі, якія патэнцыйна могуць зачапіць і зараз, а ў цэлым пакідаюць пэўнае ўражанне пра серыял. Да афарызмаў Ларашфуко – і нават Сальвадора Далі – ім далёка, але да рэфлексій кагосьці падштурхнулі ўжо. Ці не?..

  1. «Можа быць, справа ў эпосе, якая высоўвае на першы план людзей з недысцыплінаваным, кліпавым мысленнем» (10.10.2015).
  2. «Трывожыць пашырэнне ў Беларусі паганскіх каштоўнасцей (не блытаць з атэізмам савецкага ўзору)» (22.10.2015).
  3. «Жыццё ў сучаснай Беларусі такое, што кожны – ці амаль кожны – час ад часу мусіць займацца не сваёй справай» (06.11.2015).
  4. «2016 год хацелася б сустрэць без агрэсіі, якую жывіць падманлівая прапаганда з розных бакоў… Ідэі “дэсаветызацыі” беларусаў, выціскання на задні план “чырвонага чалавека” спазніліся – калі не на 15, то на 10 гадоў» (22.12.2015).
  5. «У Беларусі назіраецца сумная заканамернасць – чым горш становішча ў гаспадарцы, тым больш актыўна сябе паводзяць прапагандысты» (18.01.2016).
  6. «Ёсць і ў дзяржаўных установах людзі, якія прафесійна выконваюць сваю працу ды кажуць, што думаюць (асцярожна, але кажуць)… Ад стрыжня ў чалавеку многае залежыць – калі не ўсё» (03.04.2016).
  7. «Не паглядзеўшы ў мінулае без ружовых акуляраў, не прааналізаваўшы памылкі папярэднікаў, не “закрыўшы гештальт”, нікуды мы не прыйдзем. Гэта разумеў украінскі літаратар і журналіст Алесь Бузіна» (24.04.2016).
  8. «Дзякуй Б-гу, нямала шчэ ў нашай краіне прыстойных ды кваліфікаваных людзей. Не ўсё страчана ў бізнэсе, літаратуры, мастацтве, сістэме адукацыі, аховы здароўя… ды нават судовай сістэме» (20.05.2016).
  9. «Аксіёма: без ведання ідыша немагчыма ніякае сур’ёзнае вывучэнне гісторыі і культуры ўсходнееўрапейскіх (у прыватнасці, беларускіх) яўрэяў» (12.06.2016).
  10. «Што да вышэйшых чыноўнікаў РБ – яны з 1990-х гадоў прызвычаіліся ўдаваць з сябе дурнаватых. Магчыма, так ім лягчэй існаваць у гэтым складаным свеце; улічваючы тое, што сеанс “калектыўнай тупаватасці” доўжыцца трэці дзясятак гадоў, не такая дурная тая верхавіна, як часам хоча падавацца» (24.06.2016).
  11. «Не дзяржава павінна кантраляваць інфармацыйныя плыні ў сям’і; стагоддзямі гэтым займаліся бацькі і апекуны, якія неяк давалі рады з выхаваннем дзяцей без цэтлікаў “0+”, “6+”, “12+” і г. д. Збыткоўная паліткарэктнасць, спалучаная з аўтарытарызмам, здольная адно выгадаваць пакаленне прыстасаванцаў і забіць ахвоту да творчасці ў дарослых» (27.06.2016).
  12. «Бяда многіх расійскіх (i беларускіх…) дэмакратаў – ім фатальна не стае глыбіні, і яны, бы тыя “strangers in the night”, блукаюць у прыцемках» (17.07.2016).
  13. «Ёсць прадчуванне, што сёлета і ў “палаце № 6” (сур’ёзна – палата прадстаўнікоў шостага склікання!) з’явіцца кволае прадстаўніцтва «альтэрнатыўных сіл» (15.08.2016).
  14. «Баязліўцаў-перастрахоўшчыкаў замнога ў Беларусі, і не заўсёды яны тояцца ў дзяржаўных установах» (05.09.2016).
  15. «Украінска-яўрэйскія і, шырэй, украінска-ізраільскія адносіны заўсёды былі… не тое што канфліктнымі, а непрадказальнымі. Можа, справа ў тэмпераменце двух народаў. Пры ўсіх глупствах і пераходах на асобы добра тое, што дыскусія па гістарычных пытаннях у нашай паўднёвай суседцы cяк-так вядзецца… У Беларусі ж, выглядае, не так многа людзей, якіх цікавіць мінулае» (07.10.2016).
  16. «Як крыніцай улады з’яўляецца народ, так і крыніцай варожасці да “іншых” з’яўляецца ўсімі любімае грамадства. Калі б з боку апошняга не было запыту на “hate speech”, то мова нянавісці і не вылазіла б на публіку. Што не здымае адказнасці з канкрэтных “-фобаў”» (19.10.2016).
  17. «Беларусі нагвалт патрэбен самавіты Інстытут псіхалогіі, а не адна кафедра пры БДУ. А вось інстытутам журналістыкі (экс-журфак) лёгка можна ахвяраваць: гэта праект познесталінскага часу, калі ўсе газетчыкі лічыліся важнымі ідэалагічнымі работнікамі, таму іх і рыхтавалі ажно пяць гадоў» (06.11.2016).
  18. «Тутэйшым працоўным трэба ўжо адмовіцца ад арыентацыі на сярэднемесячныя паказчыкі, а дабівацца падвышэння мінімальнага заробку за гадзіну працы» (18.11.2016).
  19. «Дастаткова крыху пажыць у Беларусі, каб дазнацца, што ў нас мнагавата службоўцаў, якія дублююць функцыі адно аднаго» (22.11.2016).
  20. «Стаміўся ўжо валтузіцца з прымаўкай “Рыба гніе з галавы”, аднак нічога лепшага пра беладукацыю на розум не прыходзіць» (04.12.2016).
  21. «Cам па сабе клуб “Святлана Алексіевіч запрашае” не вытруціць шэрасць з мінскай публікі, але дае шанс на тое, што нехта з наведнікаў уздымецца над сабою… Зразумела, праблемы ліха і дабра ў рэшце рэшт вырашае кожны для сябе сам, не ў масе» (13.12.2016).
  22. «Ахвяры і пакутнікі не заўсёды становяцца героямі, дарма што з іх раз-пораз лепяць герояў. Папраўдзе, дужа рэдка становяцца» (16.12.2016).
  23. «20 год таму ўмоўны «Захад» мог адносна лёгка стаць на шляху спаўзання Беларусі ў аўтарытарызм, ды не пажадаў… Пара б кандыдатам на ролю “беларускага Гаўла” ўцяміць, што, перш чым ісці “бацьку біць”, трэба хоць міжсобку дамовіцца» (19.12.2016).
  24. «Зараз Беларусі нагвалт патрэбная інтэграцыя з Літвой і Украінай, утварэнне федэрацыі тыпу Злучаных штатаў. Тры названыя краіны маюць розныя сістэмы кіравання, даходы, клімат, але многае іх яднае» (22.01.2017).
  25. «Завабліваць на пяць дзён у Беларусь лепей бы не толькі і не столькі ролікамі, а нiзкiмі цэнамі на жытло» (05.02.2017).
  26. «Людзі, якіх залічваюць у апазіцыю (лепей бы называць іх альтэрнатыўнымі або дэмакратычнымі сіламі), не настолькі бязглуздыя, як часам выглядае. Адсотак “разумнікаў” сярод іх не меншы, а нават большы, чым сярод чыноўнікаў» (15.02.2017).
  27. «Адна з канстант беларускага жыцця – мазахізм, які ў побыце выражаецца формуламі “чым горш, тым лепш”, “мышы плакалі, калоліся, але працягвалі жэрці кактус”… Ахвяра мазахізму, якая імкнецца вылезці з яго цянётаў, часцяком кідаецца ў садызм» (17.02.2017).
  28. «Часцей за ўсё неправавыя рашэнні – на першы погляд, простыя і эфектыўныя – вядуць да ўскладненняў у эканоміцы, дый невыгадныя палітычна» (27.02.2017).
  29. «Любы п’янтос часу дзеяння «антыалкагольнага закона» ахвотна перанёсся б у нашу эпоху… Няхай бы замежнікі паціху ўсю нашу акавіту выпілі або з сабой забралі – дальбог, цвярозым беларусам лягчэй бы жылося» (06.03.2017).
  30. «Заб’еш аднаго чалавека – атрымаеш працяглы тэрмін зняволення. На роўным месцы падпсуеш жыццё тысячам сваіх суграмадзян, забраўшы ў кожнага, магчыма, год-два жыцця – і нічога…» (12.03.2017).
  31. «Жыццё нярэдка імітуе літаратуру. Магчыма, тыя, хто чытаў правільныя мастацкія кнігі, уладаюць перавагай, бо здагадваюцца, чым усё скончыцца – а можа, і не… Дзе шмат ведаў, там шмат смутку» (27.03.2017).
  32. «Без грамадскіх абаронцаў, голасу якіх у Беларусі праз інфармацыйны шум амаль не чуваць, дзяржава захлынецца ў таннай канспіралогіі» (12.04.2017).

А зараз спусцімся ад абстрактнага да канкрэтнага, да інтэрв’ю з чалавекам, якога «Радыё Свабода» пару дзён таму прэзентавала так: «Адзін з самых аўтарытэтных экспэртаў па Беларусі ў сьвеце, аўтар некалькіх манаграфій і прафэсар Альбэрцкага ўнівэрсытэту». Забаўна-сумная выйшла гутарка… Знаны беларусіст скарыстаўся пяцідзённым бязвізавым рэжымам, прагуляўся па Мінску з адной з самых гнуткіх асоб тутэйшай журналістыкі, і выдаў нешта дужа павярхоўнае.

Летась нобелеўская лаўрэатка рэйдала пра агульнае «народнае цела», якое нібыта гойсае па Мінску. Заакіянскі госць Дэйвід Марплз так нас не трактуе, аднак і яму здаецца, што беларусы збольшага – «Эйсавы», якія за ежу гатовыя прадаць «першародства» (дэмакратыю, правы чалавека…) Паблажліва кінуў: «Яны дбаюць пра свой дабрабыт, і калі б я быў на іх месцы, я рабіў бы гэтаксама».

Мала што дзядзька і яго калегі тыпу францужанкі Віржыніі С., якая таксама малявала жыхароў Беларусі ХХІ ст. у вобразе дзікуноў, зразумелі ў нас. Так, апісаны Марплзам псіхатып – не рэдкасць; магчыма, 20-25% тутэйшых яму адпавядаюць, аднак астатнія – людзі з годнасцю, якіх не трэба «цывілізаваць». Дапамагчы паразумецца – іншая справа, ды тое складана. Куды лягчэй даць параду: прыбярыце Леніна з грошай помнікі Леніну і Калініну.

Ці во яшчэ: «Калі гэты дурны дэкрэт аб дармаедзтве будзе спынены, тады можна будзе пазьбегнуць пратэстаў». Чалавек дзесяцігоддзямі вывучаў (?) становішча ў Беларусі, а не сцяміў, што дэкрэт № 3 – толькі вяршыня айсбергу… Не ў ім, па сутнасці, справа, а ў тым, што людзі не бачаць перспектыў пад камандзёрствам «недыктатара». Добра, што ВУП і золатавалютныя рэзервы нарэшце сталі марудна павялічвацца, але даходы пераважнай большасці работнікаў на фоне росту цэн застаюцца ганебна нізкімі. Ліквідацыя беспрацоўя к 1 мая, заробак «па 500» к канцу 2017 г. – хімеры ды ўтопіі, затое для прафесара важна, што развіваюцца сацыяльныя сеткі, якія «даюць людзям усё больш магчымасьцяў выказвацца, атрымліваць інфармацыю. І ніхто ня можа гэтым кіраваць». Нават спрачацца ўжо няма ахвоты.

 

На мінскім вакзале: было і стала (пасля пісьма да Беларускай чыгункі 29.03.2017)

Канспектыўна – добрыя навіны: палітзняволенага, які «пасварыўся» са статуяй гарадавога ў Мінску, нарэшце адпусцілі з СІЗА; 22.04.2017 пройдзе бясплатная экскурсія выпускніцы ЕГУ Марыі Неабердзінай па тэрыторыі былога Мінскага гета (за дзень не было месцаў!) Кіраўнік музычнага партала tuzin.fm задумаў праект «(Не)расстраляная паэзія», у рамках якога Святлана Бень мае заспяваць на словы Ізі Харыка, а Аляксандр Памідораў – на словы Майсея Кульбака: «Усяго паўстане 12 новых кампазыцый ад 12 выканаўцаў… на восень запланавана зладзіць 12 адкрытых лекцый». Гомельскі гісторык Юрый Глушакоў (друкаваўся і ў нас), падрыхтаваў змястоўны артыкул пра землякоў-яўрэяў – праўда, у асобных імёнах дапусціў памылкі, якія tut.by чамусьці не пажадаў выправіць. Гэта ж не Белчыгунка…

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.04.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Ад belisrael.info:

Нагадваем, што ў сваёй аўтарскай серыі В. Рубінчык выказвае асабістае меркаванне, якое не абавязкова ва ўсім супадае з рэдакцыйным.

Апублiкавана 21.04.2017  15:52

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (23)

Другі тыдзень не сціхае кіпеш вакол ізраільскай прамовы ў Вярхоўнай Радзе Украіны. Ён быццам бы і глабальны (дзіды ламаюцца на розных кантынентах, фэйсбукі закіпаюць у тон мазгам), але ў той жа час не топавы, прынамсі ў Беларусі за ім мала хто сачыў. Таму – устаўлю свае дзве капейкі, балазе цяпер ёсць у нас такая манетка са сталі, пакрытай меддзю.

maneta1 maneta2

Украінска-яўрэйскія і, шырэй, украінска-ізраільскія адносіны заўсёды былі… не тое што канфліктнымі, а непрадказальнымі. Можа, справа ў тэмпераменце двух народаў. Як успамінаў энтузіяст «навядзення мастоў» Якаў Сусленскі пра сядзенне ў пермскім лагеры 1970-х: «З украінцамі мяне збліжала агульная рыса – эмацыйнасць. Дакладны разлік… мне зусім не ўласцівы. Помню, як бліскучы майстар складання скаргаў і заяў Міхаіл Макаранка (ён жа Гершковіч) абураўся, чытаючы заявы ўкраінцаў – “адны эмоцыі!” –а я “лавіў кайф”»

Кіно з узаемнымі папрокамі, груканнем у грудзі і размазваннем сопляў мы бачылі 30 год таму, калі ў Ізраілі судзілі Івана Дзем’янюка. Адны – найперш прадстаўнікі ўкраінскай дыяспары ў Амерыцы – на ўвесь свет гукалі «жыды нашых б’юць», другія (у тым ліку віцэ-спікер Кнесета) дзейкалі пра «спрадвечны антысемітызм» украінцаў.

Далей – болей. Анекдатычную гісторыю, якая сведчыць пра нягегласць многіх ізраільскіх чамаданаў дыпламатаў у канцы ХХ ст., расказаў былы пасол Ізраіля ў Беларусі Зэеў Бен-Ар’е:

У той час [пачатак 1990-х]… іменна да мяне звярнуліся з просьбай перакласці тэкст выступлення Вайса на ўкраінскую мову для распаўсюду сярод дэпутатаў, калі старшыня Кнэсета будзе прамаўляць да іх з трыбуны Рады. У прамове было месца, дзе пасля згадкі супольнай гісторыі ўкраінскага народу і вялізнай яўрэйскай абшчыны Украіны, а таксама падзякі ўкраінцам – Праведнікам народаў свету, гаварылася: “Разам з тым няможна забываць, што ўкраінскі народ у пэўнай частцы пайшоў за нацыстамі ў масавых забойствах яўрэяў”… Асобнік перакладу па дыппошце прыйшоў у маленькае ў той час ізраільскае прадстаўніцтва ў Кіеве ў вельмі памятым выглядзе, непрыдатным для ксеракапіявання. Кіраўнік прадстаўніцтва папрасіў мясцовую супрацоўніцу тэкст перадрукаваць. Яна не вельмі разбіралася ў палітычных нюансах, але змагалася за чысціню ўкраінскай мовы. Слова “частково”, ужытае мною, падалося ёй не вельмі мілагучным, і яна яго проста выкінула. Галава прадстаўніцтва ўкраінскай мовы не ведаў, тэкст не праверыў, у выніку ён быў памножаны. Як жа было ўкраінскім парламентарыям, слухаючы цурчэнне незнаёмага ім іўрыта з вуснаў высокага ізраільскага госця, чытаць у брашуры перад сабой, што ўкраінскі народ (выглядае, увесь) пайшоў за нацыстамі!

Зараз «цяжкасці перакладу» аднавіліся на новым узроўні. Чыноўнічкам, якія рыхтавалі прамову прэзідэнта Ізраіля Рубі Рыўліна 27.09.2016, цяжка было, відаць, праверыць, што Мар’іна Горка ў цэнтральнай Беларусі ніколі не адносілася да Украіны…

Але геаграфія тут усё ж не галоўнае. Вось асноўныя тэзісы, якія раскалолі аўдыторыю (найбольш алею ў агонь «падліў» першы):

  1. Блізу паўтара мільёна яўрэяў былі забіты на тэрыторыі сучаснай Украіны ў час Другой сусветнай вайны ў Бабіным Яры і ў многіх іншых месцах. Іх расстрэльвалі ў лясах, каля яроў і равоў, скідвалі ў братэрскія магілы. Многія з памагатых злачынцаў былі ўкраінцамі, і сярод іх асабліва вылучаліся байцы АУН, якія здзекваліся з яўрэяў, забівалі іх, у многіх выпадках выдавалі немцам.
  2. Нельга рэабілітаваць і ўслаўляць антысемітаў, ніякімі палітычнымі інтарэсамі не апраўдаць абыякавае маўчанне або няўцямнае мармытанне, калі ідзецца пра антысеміцкія структуры. Лідары краін, якія падзяляюць антысеміцкія, расісцкія і неанацысцкія погляды, ніколі не стануць жаданымі і паўнапраўнымі членамі сям’і народаў свету.
  3. Сёння Украіна паказвае свету новы твар. Украіна даказвае на справах, а не на словах сваё глыбокае імкненне да змен і дасканалення. Я захапляюся Украінай і яе дэмакратычным ладам, які яна ўвасабляе з гонарам, нягледзячы на выклік, што стаіць перад ёй у сферы бяспекі і эканомікі.

Дзе ж «крыўда для ўкраінскага народа», навошта крэслы ламаць? Пры ўсёй павазе да аднаго з кіраўнікоў Ваада Украіны і Еўраазіяцкага яўрэйскага кангрэса Іосіфа Зісельса, не разумею, чаму ён прасіў прабачэння за Рыўліна, ды яшчэ аргументуючы дзіўна: «Ніводзін суд у свеце не прызнаваў АУН або УПА арганізацыямі, якія здзяйснялі злачынствы». Па-першае, пра УПА – Украінскую паўстанцкую армію, сфармаваную пад канец 1942 г. – гаворкі ўвогуле не ішло (паглядзеў пераклад на англійскую, там таксама няма). Па-другое, i АУН – Арганізацыю ўкраінскіх нацыяналістаў – Рыўлін агулам не абвінавачваў, а казаў пра асобных яе прадстаўнікоў-«байцоў» (магчыма, лепей было ўжыць слова «актывістаў», бо да цкавання яўрэяў Украіны ў 1941 г. далучыліся цывільныя асобы, напрыклад, газетчыкі з «мельнікаўскага» крыла АУН). Па-трэцяе, юрыдычна-фармальны падыход (няма прысуду – няма абвінавачвання) не заўсёды спрацоўвае. На славутым працэсе ў Нюрнбергу не толькі АУН, а і вермахт не быў прызнаны злачыннай арганізацыяй – але хто зараз будзе адмаўляць, што нямецкія жаўнеры і афіцэры спрычыніліся да Шоа?

Прэзідэнта краіны, дзе цяпер жыве большасць яўрэяў свету, нехта ўспрымае як іхні «твар» – або нашага «спікера». У прынцыпе-та не зусім так (асабіста я не ўпаўнаважваў Рыўліна ехаць у Кіеў :)), але гэтым разам няма нічога страшнага, калі ён будзе так успрымацца. Наіўна выглядаюць спробы давесці, што Рыўлін выказаў «сваё прыватнае меркаванне». Пагатоў афіцыйныя асобы Украіны не раз прызнавалі саўдзел некаторых украінцаў (ясная рэч, не ўсяго народа) у знішчэнні яўрэяў. Годна выступіў, напрыклад, Пётр Парашэнка у Кнэсеце (снежань 2015 г.): «Як толькі з’явілася незалежная Україна, яе кіраўніцтва прынесла прабачэнні за злачынствы, здзейсненыя асобнымі ўкраінцамі ў гады Халакосту. Я, вядома ж, падзяляю пазіцыю першага Прэзідэнта Украіны Леаніда Краўчука. І раблю гэта ў парламенце яўрэйскай дзяржавы, перад дзяцьмі і ўнукамі ахвяр Халакоста».

Раней ва ўкраінскім палітыкуме крыўдавалі, што ізраільцы выпукляюць жахі і забываюцца на тых, хто ратаваў яўрэяў. Небеспадстаўна крыўдавалі… Дарэчы, прыблізна так, як некаторыя яўрэі 30-40-50 год таму трактавалі ўкраінцаў, беларуская лаўрэатка сёлета «абагульніла» палякаў, дый родную Украіну не пакінула ў спакоі. Але ў гэтым плане да прамовы Рыўліна не прычапіцца, ён казаў: «Слушна і тое, што [ва Украіне] было больш 2,5 тыс. праведнікаў народаў свету».

Крыху смешна, аднак і сумна было глядзець на апанентаў Рыўліна. Хіба самы «тытулаваны» з іх – Багдан Чэрвак, правадыр цяперашняй АУН, «па сумяшчальніцтве» – першы намеснік кіраўніка Дзяржаўнага камітэта тэлебачання і радыёвяшчання Украіны. Ён назваў прамову прэзідэнта Ізраіля «пляўком у душу ўкраінцам» і дадаў: «Звінаваціць АУН у Халакосце, ды яшчэ падчас парламенцкіх слуханняў з нагоды 75-годдзя трагедыі Бабінага Яру – значыць зняважыць украінскую нацыю… Просьба да ўкраінскіх яўрэяў. Пераканайце пана прэзідэнта, што чытаць маскоўскія газеты і глядзець расійскае тэлебачанне не толькі шкодна, але і непрыстойна». Няўжо ўкраінцам можна «прадаць» ідэю аб тым, што Рыўліну мала матэр’ялаў з «Яд ва-Шэма» (хоць бы гэтай кніжкі – стар. 36 і далей)? Пасля гэтай «парады» мой давер да дзяржаўных каналаў, кантраляваных Б. Ч., мякка кажучы, не вырас. Дарэчы, летась сфоткаў на будынку яго ведамства ў Кіеве шыльду з лозунгам «баронім інфармацыйную прастору»:

shylda2015

Па-мойму, журналістам увогуле і тэлевізійным у прыватнасці не варта займацца контрпрапагандай, бясконца пераводзіць стрэлкі на «пуйло Хуціна». Калі б Украіна аб’явіла Расіі поўнамаштабную вайну – іншая справа; ва ўмовах жа адносна мірнага Кіева лепей датрымлівацца прафесійных норм, даваць праўду, толькі праўду, нічога, акрамя… Каб служыць узорам для тых самых маскоўцаў. Зрэшты, як тая казала, «калі трэба тлумачыць, то не трэба тлумачыць».

Разумна адпісаўся ўкраінскі публіцыст/грамадскі дзеяч Павел Зуб’юк (02.10.2016): «Можна, вядома, спрачацца, ці члены арганізацыі, якая выдавала інструкцыі пра «прыязныя» і «варожыя» меншасці (прычым «варожыя» падлягалі вынішчэнню ў ходзе барацьбы за ўкраінскую дзяржаўнасць) сапраўды «асабліва вылучаліся» сярод іншых. Але тое, што АУН нават у 1942 г. прадаўжала настойваць на сваім «негатыўным стаўленні да жыдоў», сведчыць само за сябе». Неблагі і каментар аўтара часопіса «Foreign Policy» Бенджаміна Коэна (30.09.2016): «Словы Рыўліна маглі зачапіць або падацца бестактоўнымі тым, хто зацыклены на паказе толькі станоўчых вобразаў украінскай гісторыі, асабліва ў час, калі Украіна так шмат робіць для ганаравання ахвяр вайны. Аднак, калі Украіне выпала змагацца за ператварэнне ў дэмакратычнае грамадства, то яна мусіць сутыкацца з усімі бакамі сваёй гісторыі: станоўчымі, адмоўнымі і тымі, што паміж».

Пры ўсіх глупствах і пераходах на асобы добра тое, што дыскусія па гістарычных пытаннях у нашай паўднёвай суседцы cяк-так вядзецца… У Беларусі ж, выглядае, не так многа людзей, якіх цікавіць мінулае… Год таму выйшла кніга ізраільскага гісторыка Леаніда Рэйна «Каралі і пешкі» (мне выпала перакладаць яе з англійскай), дзе нямала гаворыцца пра ролю беларускіх калабарантаў у генацыдзе яўрэяў, але розгаласу яе з’яўленне амаль не выклікала. Названая кніга, выдадзеная ў арыгінале на пачатку 2010-х, далёкая ад дасканаласці: хапала ў ёй памылак і недагаворанасцей… Але, па-мойму, опус Рэйна мог бы даць штуршок шчыраму абмеркаванню агульнага мінулага.

rein bely

Вокладка кнігі Л. Рэйна; А. Белы рыхтуецца загнаць кол у магілу бел. нацызму

Прыпамінаецца дыскусія (?) пасля яшчэ больш спрэчнага артыкула беларускага «ліцвінскага» даследчыка і бізнэсоўца Алеся Белага, апублікаванага ў ізраільскай газеце «Мост» пад канец 2008 г. Алармізм аўтара («успышка нацызму ў Беларусі магчымая ў найбліжэйшы час») не выклікаў у мяне сімпатый тады, не выклікае і цяпер, аднак праблемы закраналіся важныя. Якая ж была рэакцыя ў тутэйшым сеціве? Прадказальная – збольшага абвінавачвалі А. Б. у супрацы з КДБ…

Магчыма, яшчэ вярнуся да тэмы дыялога пра падзеі даўніх гадоў, а зараз колькі словаў пра «культурку». Парадаваў тэатральны фестываль у Мінску «ТЭАРТ», хоць і выбраўся я толькі на адзін спектакль – «З жыцця насякомых» у памяшканні Рэспубліканскага тэатра беларускай драматургіі. Пачалося ўсё з таго, што ў касе не ўзяў білет, таптаўся ля ўваходу. Выйшла намесніца дырэктара Святлана К. і запрасіла сесці на прыстаўное крэсла – усяго за 8 BYN! Абяцала непаўторную энэргетыку ад яе цёзкі Бенькі – і дапраўды, энергетыкі ў вершах расійца Алейнікава пра мух, конікаў ды іншых кузурак было аж з каптуром. Гучалі раяль (Дар’я Мароз), скрыпка, тэрменвокс (Марыя Васільеўская) – нарэшце пачуў яго ўжывую. Спявала С. Бень, здаецца, не ў поўную сілу, але хапала гэгаў і забаўнай мультыплікацыі.

Мікалая Алейнікава чытаў у 90-х (нехта з аднакласнікаў прыносіў кніжку). Ды толькі цяпер, пасля ўмелай дэкламацыі «Жук-буржуй и жук рабочий гибнут в классовой борьбе!» я ўцяміў, што перажыць Сталіна ў паэта-абсурдыста шансаў было малавата. «Макар Свірэпы» – гэта вам не «Макар Друкар», эпігон Ведзьмака Лысагорскага. Пагартаўшы віртуальны зборнік, знайшоў у Алейнікава і цыкл «Жук-антисемит», які ў праграму не трапіў…

У цэлым спектакль – на вялікага аматара («канкрэтнай гісторыі няма, ёсць агульны стан, які працягваецца праз 14 нумароў, вершаў Мікалая Алейнікава»), ды галоўнае, што акцёрцы падабаецца, а гледачы на Беньку пойдуць 🙂

Вольф Рубінчык, г. Мінск

wrubinchyk[at]gmail.com

07.10.2016

Апублiкавана 8.10.2016  21:16

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (17)

На мінулым тыдні пару слоў выціснуў з сябе пра візіт Софы Ландвер у Мінск, на «Усебеларускі народны сход»… Ужо тады мне кінулася ў вочы нават знешняе падабенства ізраільскай міністаркі з цынічнай дамай, якая ў беларускім урадзе служыць «тэрмінатарам»…

Sofa_Schotka

«Шэрачка з Машэрачкай»: С. Ландвер і М. Шчоткіна

Маю прызнаць, што выказаўся пра С. Л. не зусім дакладна: «На трыбуну сходу яе не пусцілі». Каб дыпламаванаму псіхолагу, экс-настаўніцы Шымона Пераса і дырэктарцы ў фірме Грышы Лернера, ды не далі слова! Паводле карэспандэнта «Нашай Нівы», 22 чэрвеня пад канец пасяджэння яна «ухваліла адкрыццё мемарыяла ў Трасцянцы і ўспомніла знакамітых дзеячаў Ізраіля родам з Беларусі». Зразумела, пра пенсіі для выхадцаў з Беларусі ў Ізраілі на сходзе нічога сказаць не рызыкнула, хоць яе памочнікі баялі, што збіралася. Дый сама яна ў фэйсбуку

Так-так, я зазірнуў у фэйсбук Софы, думаў знайсці тлумачэнні «з першых вуснаў»… Аднак прачытаў толькі яе адказ 24.06.2016 нездаволенаму чытачу з Ізраіля (каменты якога хуценька выдалілі): «Мы знаем, есть еще семейки, что наше хают и бранят. И с увлечением глядят на заграничные наклейки, а сами здесь сидят????!!!!!» Тут і адзначаная раней саўковасць (С. Л. перафразавала вядомую байку Сяргея Міхалкова часоў барацьбы з касмапалітызмам, толькі там было «а сало русское едят!»), і блізкаўсходняе хамства… Карацей, Софа як міністр абсорбцыі – гэта дыягназ для Ізраіля; Іосіф Шагал на яе фоне – «плотник супротив столяра». Нават калі палова напісанага тут праўда – а выглядае, што праўды больш за палову! – ёй трэба назаўжды забараніць выступаць ад імя «яўрэйскай дзяржавы». Ды «хто ж яго пасадзіць, ён жа помнік… (С)».

Яўрэям Беларусі варта было б ігнараваць (калі не байкатаваць) такіх дзеячаў/дзеячак. Вядома, заўсёды знойдуцца штрэйкбрэхеры накшталт «галоўнага рабіна ўсея Беларусі», які ў тым жа фэйсбуку С. Л. сёлета напісаў «Удачы ва ўсім!», а пазалетась з ёй фоткаўся. На месцы Грышы А. я б памятаў, што сёння ў Ізраілі чалавек займае адказную пасаду, а заўтра ён пад следствам і, размазваючы слёзы, пакідае палітыку (як летась было з іншай памочніцай Лібермана Фаінай Кіршэнбаўм – у Мінск, дарэчы, яна таксама гойсаць любіла). Жадаць удачы асобам з падмоклай рэпутацыяй – апускацца да іх узроўню…

Успомнілася, што ў 1990-х С. Ландвер кіравала «Аб’яднаннем выхадцаў з СССР-СНД у Ізраілі» – арганізацыяй, з’езды якой адбываліся прыкладна так, як «усебеларускія народныя сходы». Традыцыя «кіраванай дэмакратыі», паводле сведчання пісьменніка Рыгора Свірскага, была закладзена ў аб’яднанні ад пачатку, з 1970-х гадоў. Працытую «Прорыв» (1979–1982), кнігу мастацкую, але ў многіх месцах блізкую да дакументальнасці:

«Маё прозвішча Мансекоўскі. Я – шавец з кібуца Гіват Ашлаша… Я сцвярджаю, што на з’ездзе ёсць многа людзей з фальшывымі мандатамі. Мяне ніхто не выбіраў… Прыбеглі да мяне, сунулі мандат, залазь, кажуць, у аўтобус, трэба ехаць. Навошта? – пытаюся. – “Трэба! – адказваюць. – Ты будзеш называцца дэлегатам з вырашальным голасам ад кібуца Гіват-Хаім”. – Яны толькі што прыгналі з кібуцаў два аўтобусы фальшывых дэлегатаў! – пракрычаў Доў Гур… Справаздача мандатнай камісіі ўжо не была сакрэтам для многіх. Пацвердзілася, што, прынамсі, каля ста “дэлегатаў” тэрмінова дастаўлены з кібуцаў і не маюць ніякага дачынення да імігрантаў з Савецкага Саюза».

Можна так далёка ў мінулае не зазіраць. Дзіўна і трохі вусцішна, што фільм «Гудбай, бацька», зняты мінскімі анархістамі пасля «усебеларускага сходу» 2006 г., дагэтуль актуальны. Так лёгка ўявіць сабе ідыёта-дэлегата, які жыве ў паралельнай рэальнасці і «слухае бацьку»… Зрэшты, 10 год таму, калі ўжо прайшоў рэферэндум аб падаўжэнні паўнамоцтваў Лукашэнкі (намер ператварыць іх у пажыццёвыя не хаваўся і ўвосень 2004 г.), у мяне было больш аптымізму. Я цягаў па Мінску кайстры з «першай беларускай газетай», выкінутай з сістэмы дзяржраспаўсюду за падтрымку Аляксандра Мілінкевіча, пісаў у яе пра шахматы і шашкі. Калега-культуролаг бойка сцвярджаў пра згаданы фільм: «Смеючыся, мы развіталіся са сваёй цяпершчынай». Тады, пасля Плошчы-2006, цяжка было сабе нават уявіць, што ў 2016 г. галоўная старонка сайта «Нашай Нівы» будзе выглядаць так (прынтскрын ад 27.05.2016: прозвішча «смешнага» персанажа пазначана белымі квадрацікамі):

NN27-05-16

Справа, падобна, і ў тым, што Мілінкевіч – «мужчына, якому прыемна падпарадкоўвацца» – к пачатку 2010-х гг. зусім «здзьмуўся», і хітрамудрыя рэдактары «НН» паступова пераарыентаваліся на мацнейшага… «Усё пра яго і крышачку пра надвор’е арыштаваных».

* * *

Адной нашай чытачцы падалося, што Бенька з яе развагамі, якія мы цытавалі ў 14-й серыі, згусціла фарбы. Баюся, не. Вось чарговы прыклад таго, як нам «забараняюць купляць цыбулю». У маі г. г. «парламент» прыняў закончык з бяскрыўднай на першы погляд назвай: «Пра ўнясенне зменаў і дапаўненняў у некаторыя законы Рэспублікі Беларусь» На нядаўні «пакет Яравой», яшчэ не зацверджаны ў Расіі, беларускія СМІ адрэагавалі, а праблемы ў сябе пад носам не прыкмецілі… Між тым праблема ёсць, яна – у тым, што адыёзныя нормы прыкрываюцца «клопатам пра дзяцей». Для такіх уладных захадаў прыдумаў я тэрмін «лалітыка». Хаця… хто ведае – можа, у вялікай і магутнай рускай мове слова «лолитика» ўжо ёсць?

У законе № 362-З дэкларуецца: «Кожнае дзіця мае права на абарону ад інфармацыі, якая наносіць шкоду яго здароўю і развіццю». І спіс там – хавайся ў бульбу! Што, на думку заканадаўцаў, прычыняе шкоду? Тое, што «адлюстроўвае здзекі з чалавека або групы людзей або іх прыніжэння ў сувязі з этнічным паходжаннем, нацыянальнай, расавай, рэлігійнай, палавой прыналежнасцю, перакананнямі або поглядамі, сацыяльным паходжаннем, захворваннем», «заахвочвае звычкі, што супярэчаць фармаванню здаровага ладу жыцця», «дыскрэдытуе інстытут сям’і і шлюбна-сямейныя адносіны»… Пад артыкул можна падагнаць усё, што заўгодна: Калабок дыскрэдытуе сямейныя адносіны (сышоў ад бабулі з дзядулям), пра герояў Марка Твена і казаць няма чаго…

Карацей, калі строга выконваць закон, то «пад раздачу» патрапяць многія творцы, найперш сучасныя (тыя, хто даўно памёр, яшчэ могуць спадзявацца на тым свеце, што Грамадска-кансультатыўны савет па абароне дзяцей, зацверджаны Саветам міністраў РБ, убачыць у іхніх опусах «значную гістарычную, мастацкую і (або) іншую каштоўнасць для грамадства»).

Ясна, у творах для дзяцей заўсёды былі і мусяць быць канфлікты, якімі поўніцца рэальнае жыццё. Не дзяржава павінна кантраляваць інфармацыйныя плыні ў сям’і; стагоддзямі гэтым займаліся бацькі і апекуны, якія неяк давалі рады з выхаваннем дзяцей без цэтлікаў «0+», «6+», «12+» і г. д. (гэтыя цэтлікі праз год, з 1 ліпеня 2017 г., будуць абавязковымі на большасці кніг і іншых друкаваных выданняў).

Збыткоўная паліткарэктнасць, спалучаная з аўтарытарызмам, здольная адно выгадаваць пакаленне прыстасаванцаў і забіць ахвоту да творчасці ў дарослых. Слушна пісаў Ігар Аліневіч у сваёй кнізе «Еду ў Магадан», створанай за кратамі: «Дыктатура абыходзіцца з народам, як з дзіцём… Самакіраванне, сацыялізацыя, самаарганізацыя – вось прынцыпы прагрэсіўнага грамадскага ўладкавання». Але што змянілася за тыя 10 месяцаў, што ён знаходзіцца «на волі»?

Сітуацыя ў Беларусі ўсё больш нагадвае нават не Кафку (гэтае параўнанне банальнае і зацяганае ад шматкротнага ўжывання), а найбольш абсурдныя эпізоды з перабудовачных мастацкіх фільмаў (і хто скажа, што жыццё не імітуе мастацтва?) То людзі пасля закліку «правадыра» працуюць аголенымі, як сакратарка ў «Горадзе Зера» (1988)… То дробныя чыноўнікі настаўляюць артыстаў, як ім граць, спяваць і сябе паводзіць, як тое было ў фінале салаўёўскай «Ассы» (1987)… А натацыі навукоўцам ды дзеячам культуры на «ўсебеларускім сходзе» і не толькі – чым не выступ Шарыкава з балалайкай перад прафесурай у «Сабачым сэрцы» (1988)? Мадэрнізаванага Шарыкава, з двума дыпломамі…

Рэзюмаваў бы словамі Аляксея Рыбіна з яго аповесці-мемуараў «Кіно ад самага пачатку» (1991), дзе гаварылася пра гнілую атмасферу ў Ленінградзе на рубяжы 1970-80-х гг., у прыватнасці, на заводзе:

Гэта было проста брыдка. Не злавала, не выклікала жадання спрачацца, даказваць – проста было брыдка. Хаця хапала сярод рабочых і нармальных людзей, не пазбаўленых здаровага глузду, але ўсе яны неяк памоўквалі і не кідаліся ў вочы – напэўна, саромеліся выстаўляцца.

Той перыяд у пэўным сэнсе быў нават больш ліберальны: прынамсі ў нонканфармістаў мелася нямала шансаў на працаўладкаванне, чым не праміналі карыстацца і сам Рыбін, і яго прыяцель, нейкі Віктар Цой. Галоўнае, у «шырокіх колах насельніцтва» (а перадусім у недараструшчанай на той час інтэлігенцыі) цыркулявала вера, што вось дзе-та там, у нармальных краінах, ёсць нармальнае жыццё… «Не знают они, что есть Брежнев / И что мы куда-то идем», – развучвалі парадыйную песеньку Валодзі Захарава тыя ж Цой з Рыбіным. Адносную бяспеку і бурны эканамічны рост на Захадзе цяжка было адмаўляць… Святлана Алексіевіч са сваімі «брадвейскімі тэзісамі» не расплюхала, данесла святую веру да 2016 г.

Што ж у сярэдзіне 2010-х робіцца ў «цывілізаваных краінах»? Шматлікія тэракты, няўменне або нежаданне даць рады з хвалямі бежанцаў. Сёлета адзін рэферэндум (у Нідэрландах) валуном лёг на шляху еўрапейскага развіцця Украіны; другі, у Вялікабрытаніі, наогул ставіць пад сумнеў будучыню Еўрапейскага Саюза. Да ўсяго мы назіраем за істэрычным дзядзькам і хлуслівай цёткай у ролі кандыдатаў на прэзідэнта «самай свабоднай краіны». У дачыненні да Беларусі з Захаду ідзе паддобрыванне да важакоў рэжыму, вызначэнне ў якасці «лідэраў апазіцыі» тых, хто насамрэч імі ніколі не з’яўляўся…

Смешна назіраць, як некаторыя тутэйшыя актывісты ўпарта спрабуюць навярнуць жыхароў РБ у «еўрапейскую веру». Характэрнае чэрвеньскае інтэрв’ю паплечніка Мілінкевіча, палітолага Алеся Лагвінца, побач з якім я некалі вучыўся ў ЕГУ: «Велізарны аб’ём працы трэба зрабіць, каб пераканаць нашых людзей у тым, што максімальнае збліжэнне з ЕЗ… у нашых нацыянальных інтарэсах». Ну проста як у той показцы: «Мышы плакалі, калоліся, але працягвалі жэрці кактус».

Не, роспачы не маю, пагатоў ёсць жа і добрыя навіны: гастролі «Серебряной свадьбы» ў ЗША (цэлы амерыканскі тур), выстаўка «яўрэйскіх лялек» Валерыі Гайшун у Мінску, інаўгурацыя вуліцы Марка Шагала ў Віцебску, ды яшчэ з партрэтам майстра, з’яўленне памятнай дошкі ў гонар паэта Давіда Сімановіча ў тым жа горадзе. Паэта я памятаю з часоў яго выступаў у Мінску пад канец 1990-х: нягледзячы на паважны ўзрост, ён быў шумнавата-напорысты, пэўна, браў прыклад з Яўгена Еўтушэнкі, куміра сваёй маладосці… Заўсёды ў скураной куртцы – таксама знак мінулага. І нязменны верш-дэкларацыя «Имею честь принадлежать к тому гонимому народу…»

Gajshun

Фота з krynica.info

Між іншага, лялькападобныя танцоры на канцэрце для дэлегатаў праславутага сходу (арганізатар – тэлеканал АНТ) дэманстравалі ідэалагічна вытрыманы «Палёт Шагала і Бэлы над краінай». Мастак не вінаваты, што яго летуценні выкарысталі надзвычай прыземленыя людзі. Аднак асадачак астаўся.

Пацешыла, што альтэрнатыўныя кнігары, зведаўшы цяжкасці ў вядзенні бізнэсу па-беларуску, кінуліся… друкаваць і прадаваць індульгенцыі. Ну дык Касцюкевіч жа! 🙂

Вольф Рубінчык, г. Мінск

27.06.2016

wrubinchyk@gmail.com

Апублiкавана 30 чэрвеня 2016 10:16

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (15)

Непрыхавана слабы артыкул «Беларуская юдаіка: праблемы станаўлення і перспектывы развіцця» ад двух «цудоўных людзей» з навуковымі ступенямі даў нагоду паразважаць пра стан гэтай самай іудаікі, а ў нейкай меры – і беларускай навукі ўвогуле. Варта, вядома, акрэсліць і сцэнарыі, якія маглі б выправіць сітуацыю ва ўмовах сучаснай Беларусі.

Па-мойму, грунтавацца трэба на трох пастулатах:

  1. Энтузіясты, якія жадаюць вывучаць «яўрэйскія дысцыпліны» і пашыраць веды пра яўрэйства, у краіне пакуль ёсць, што даказваюць і публікацыі на нашым сайце (напрыклад, тут і тут).
  2. Беларусь – несвабодная краіна, дзе колькасць розных перашкод для самаарганізацыі грамадзян толькі расце. Лібералізацыя, пра якую так шмат вяшчалі прапагандысты на пачатку 2010-х гадоў, выявілася пустым гукам. Характэрна сёлетняе выказванне творчай асобы – спявачкі, паэткі, артысткі – якая раней не была заўважана ў «апазіцыйнасці» (брала ўдзел у «Славянскім базары», унікала «чорных спісаў»…). Святлана Бень выказалася так:

Сітуацыя ў Беларусі неяк пакрывілася… Для мяне заўсёды было загадкай, чаму стаў магчымы халакост? Як цэлы народ, што меў моцных і мудрых прадстаўнікоў, быў гэтак хутка ўзяты ў кальцо? Мусіў жа быць супраціў! Дык вось, распрацоўвалася тэхналогія, паводле якой свабода адбіралася малюсенькімі порцыямі, часам неспацігальнымі і абсурднымі. Напрыклад, з’яўляецца афішка: «Яўрэям забаронена купляць цыбулю ў краме». Чаму цыбулю? Незразумела. І людзі разважаюць: «Нам жа не сказалі ісці ў газавую камеру. Нам проста забаранілі купляць цыбулю. Ці павінны мы паўстаць са зброяй у руках? Быццам бы не. У нас жа сем’і, дзеці… Ладна, купім цыбулю ў іншым месцы». Праз тыдзень забараняюць яшчэ нешта. А ў чалавека ўжо падрэзаны крыльцы. Калі трэба ўзняцца са зброяй у руках, у яго ўжо няма гэтай зброі. Ён ужо не той, хто здольны сказаць: «Вы што, з глузду з’ехалі?!» Дык вось, мне здаецца, у Беларусі нам увесь час забараняюць купляць тую ці іншую цыбулю.

Уразіла, што Бенька спакваля параўноўвае лёс беларусаў з лёсам яўрэяў пры нацызме…

  1. Мажлівасці для самаарганізацыі/ажыццяўлення амбітных праектаў усё ж існуюць, але патрабуюць значных рэсурсаў і спалучаны з істотнай доляй рызыкі. Трэба рабіць допуск на пашыраны прававы нігілізм і перыядычныя змены настрояў «уверсе», з якіх вынікаюць перамены правілаў гульні. Карацей, Беларусь, як і Ізраіль – гэта край, дзе кожны можа стаць доларавым мільянерам… калі прыедзе мільярдэрам.

Калі вярнуцца да беларускай іудаікі, то найбольш балючае пытанне – «хто будзе за яе плаціць?» Я не прарок і адназначнага адказу не маю. Але ж на бліжэйшыя гады варта адкінуць думку, што плаціць/дапамагаць будзе дзяржава. Гэтая думка мела права на жыццё ў 1990-х і нават пачатку 2000-х гадоў. Напрыклад, ва ўступным слове да легендарнай ужо міжнароднай навуковай канферэнцыі «Яўрэйская культура Беларусі і яе ўзаемадзеянне з беларускай і іншымі культурамі» (Мінск, май 1994) прафесар філалогіі, загадчык кафедры БДУ Вячаслаў Рагойша прапаноўваў «аднаўленне ў Беларускім дзяржаўным універсітэце яўрэйскага аддзялення і кафедры яўрэйскай культуры, а ў Нацыянальным навукова-асветным цэнтры імя Ф. Скарыны – яўрэйскага сектара». Няма ўжо таго цэнтра імя Скарыны, а досвед супрацы яўрэйскіх суполак з БДУ меў у ХХІ ст. сумнеўныя наступствы. Міжнародны гуманітарны інстытут «імя Шагала» як адкрыўся (у 1999 г.), так і закрыўся (у 2003-2004 гг.). Засталася, праўда, кафедра з падрыхтоўкай «культуролагаў-гебраістаў», але ж і яе вага паступова зніжалася. Як прагназуе выкладчыца факультэта сацыякультурных камунікацый Ліза Кобрына ў тым жа № 4 «Маладосці», «у перспектыве не будзе размежавання на германістаў, амерыканістаў і гебраістаў… І, наколькі я разумею, дысцыпліна іўрыт будзе вывучацца толькі факультатыўна». Асабісты мой досвед зносін з нешматлікімі студэнткамі-гебраісткамі ўвосень 2007 г. (падчас семінару, які я вёў разам з перакладчыка-выкладчыкам Паўлам К.), пакінуў дзіўнае ўражанне: здалося, да нашага з Алесем Астравухам расповеду яны і не чулі пра мову ідыш. Выкладаць жа яе на факультэце, зразумела, ніхто не збіраўся і не збіраецца.

Мала чым у плане якаснай падрыхтоўкі праславіліся дзяржаўныя «яўрэйскія класы» пры мінскай сярэдняй школе № 132, якія існуюць з 1993 г. Яшчэ ўвосень 1994 г. Якаў Гутман у Вярхоўным Савеце параўноўваў іх з «пацёмкінскай вёскай». Тая самая Л. Кобрына кажа: «ведаў выпускнікоў гэтай школы хапала звычайна на адзін семестр, потым жа яны займаліся на тым узроўні, што і астатнія».

Гаваркі той факт, што міністру адукацыі днямі даручылі курыраваць… пабудову гандлёва-забаўляльнага комплекса ў Мінску. Дый цяперашняя «афіцыйная» беларуская навука – у цэлым жалю вартае відовішча. Біёлаг Валерый Верасаў нагадаў, што «ў Расіі на навуку траціцца каля 0,54% ВУП, у Беларусі каля 0,1%, у Сінгапуры — 2,15%, у Карэі — 4,15%, у Эстоніі — 2%». Ён жа перасцярог: «Спачатку нізкі ўзровень адукацыі ў краіне стане відавочным для ўсіх, а наступны этап – тэхнагенныя катастрофы». Для мяне і маіх сяброў гэты ўзровень відавочны даўно, таму я заўжды выступаў супраць будаўніцтва ў Беларусі АЭС.

Ад мізэрнага бюджэтнага «пірага» адкусваюць кавалкі пераважна адміністратары, нацэленыя на развіццё кан’юнктурных тэм. Зразумела, што сур’ёзнае даследаванне «яўрэйскіх дысцыплін» не ўпісваецца ў гэтую, з дазволу сказаць, парадыгму. Урад гатовы фінансаваць хіба што дэма-імпрэзы накшталт «Рэспубліканскага фестывалю нацыянальных культур» у Гародні. ХІ такі фэст прайшоў 4-5 чэрвеня – па завядзёнцы з удзелам яўрэйскіх суполак. Ясна, і ў такой прапагандзе «дружбы народаў» ёсць рацыянальнае зерне, аднак да навукі і адукацыі масавыя мерапрыемствы з песнямі, скокамі і раздачай мацы маюць дужа ўскоснае дачыненне.

На месцы гіпатэтычных замоўцаў праекта «Беларуская іудаіка» я б меркаваў, што яўрэйскія штудыі патрэбны ўсё ж не дзяржаве – і нават не беларускаму грамадству – а самім яўрэям. Каб адукаваныя мае супляменнікі набылі акрэсленае ўяўленне пра мінулае і будучыню, а потым абнавілі мясцовую «этнаэліту».

Першым крокам мусіла б стаць маштабнае (без «эканоміі на запалках») сацыялагічнае даследаванне яўрэйства Беларусі шляхам апытання: а) наведвальнікаў яўрэйскіх суполак; б) вядомых і аўтарытэтных яўрэяў у розных гарадах Беларусі. Важна высветліць попыт яўрэяў краіны на іудаіку і рабіць далейшыя крокі толькі пры той умове, што гэты попыт будзе перавышаць статыстычную пагрэшнасць. Іначай новы праект будзе чакаць лёс такіх вядомых бурбалак пачатку ХХІ ст., як «навукова-асветны цэнтр імя Сямёна Дубнава» ды «акадэмія яўрэйскай культуры і мастацтва».

Другі крок – заснаванне прыватнага Цэнтра (або Вышэйшых курсаў) ідыша ды ідыш-культуры ў адным з беларускіх гарадоў. Аксіёма: без ведання ідыша немагчыма ніякае сур’ёзнае вывучэнне гісторыі і культуры ўсходнееўрапейскіх (у прыватнасці, беларускіх) яўрэяў. Умова гэтая неабходная, але сама па сабе недастатковая.

Курсы маюць ладзіцца для двух катэгорый навучэнцаў:

– для маладых людзей – з пагружэннем у прадмет (1-2 гады інтэнсіўнага навучання мове і культуры).

– для энэрджайзераў больш сталага веку – у выглядзе перыядычных семінараў, летніх школ (3-4 тыдні).

Зразумела, выкладаць мусяць прафесіяналы з розных краін (у ідэале – аднадумцы, якія ўтварылі б «свівэ»), а студэнты маюць атрымліваць годную стыпендыю – у абмен на жорсткія патрабаванні да іхніх ведаў. Справа ў тым, што прэстыж ідыша – мовы, якую зневажалі дзесяцігоддзямі, у тым ліку самі яўрэі, – давядзецца ўздымаць амаль з нуля.

Цэнтр мог бы эфектыўна працаваць у горадзе з даволі развітай «яўрэйскай інфраструктурай», але не ў Мінску, дзе ў студэнтаў будуць пабочныя інтарэсы, а ва ўладаў – замнога спакусаў для ўмяшання ў працэс. Найлепш Цэнтру пасаваў бы, па-мойму, Пінск з яго сінагогай, даволі паспяховай прыватнай школай і актыўнасцю яўрэяў на лакальным узроўні (да таго ж карлін-столінскі хасідызм аўтарытэтны ў свеце). Не выключан і варыянт з Бабруйскам…

Трэці крок – некаторым слухачам і выпускнікам курсаў рана ці позна захочацца прымяніць свае веды. Тады-та і надыдзе час стварэння навукова-даследчай установы – умоўна кажучы, «Інстытута беларускай іудаікі». Гэтая шматдысцыплінарная ўстанова магла б прапаноўваць лекцыі, яшчэ лепшыя за гэтую, ладзіць навуковыя канферэнцыі і экспедыцыі па былых мястэчках, выпускаць часопіс кожныя 2 ці 3 месяцы, а не «раз на ўказ»…

Так, названыя крокі – кожны паасобку і ўсе разам – падобныя да ўтопіі, але, як той казаў, «калі захочаце, гэта не будзе казкай». У любым выпадку праект не менш рэалістычны, чым прапахлая нафталінам 30-х ідэя аднавіць у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі «асобны аддзел беларускай юдаікі і сабраць там усе выданні пра яўрэяў Беларусі, у тым ліку кнігі, часопісы, газеты на ідыш» («Маладосць», № 4, 2016, с. 109). Нацбібліятэка чацвёрты год не можа дамаляваць патрэбную рысачку на французскім надпісе ля ўвахода (з ліста першай намесніцы дырэктара ад 31.01.2013: «адміністрацыя бібліятэкі паспрабуе вырашыць гэтае пытанне з Мінскім скульптурным камбінатам»). Дый нашто «асобны аддзел», калі праз камп’ютар зараз можна заказаць па ключавых словах любое выданне, прысутнае ў каталогу?

Пакуль мае ідэі не рэалізаваны, у тутэйшых даследчыкаў, яўрэяў і неяўрэяў, вядома, ёсць шансы праявіць сябе ў супрацы з расійскім «Сэферам», украінскім Цэнтрам даследаванняў гісторыі і культуры ўсходнееўрапейскага яўрэйства (пры Кіева-Магілянскай акадэміі, якая нядаўна дэлегавала ідышыстку Наталію Рындзюк у Стоўбцы), Музеем гісторыі польскіх яўрэяў у Варшаве, ізраільскім інстытутам «Яд ва-Шэм» і г. д. Пэўную цікавасць да яўрэйскай тэматыкі выяўляе Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт харчавання, дзе многае, выглядае, трымаецца на соплях на асабістых кантактах супрацоўнікаў кафедры гуманітарных дысцыплін. Тым не менш канферэнцыя «Этнічная, моўная і культурная разнастайнасць у сучасным грамадстве» у маі 2014 г. прайшла годна. Між іншага, арганізатары (Ігар Пушкін, Юрый Бубнаў) у прадстаўленым імі дакладзе слушна заўважылі пра Беларусь: «Грамадскія арганізацыі не змаглі цалкам пазбавіцца ад жорсткай апекі з боку дзяржаўных органаў».

Як трудна мець справу з бюракратамі, паказвае і наступны штрых. У сакавіку 2016 г. падчас традыцыйнага шахматнага турніру Саюза беларускіх пісьменнікаў некаторыя яго ўдзельнікі ўхвалілі ідэю: звярнуцца ў міністэрства сувязі і інфарматызацыі, каб тое выпусціла да 120-годдзя Мойшэ Кульбака памятны канверт (не марку!). Электронны зварот адбыўся, і 31 мая намесніца міністра Наталля Гардзеенка дала папяровы (!) адказ:

У адпаведнасці з пунктам 10 Інструкцыі аб парадку вырабу і распаўсюджвання дзяржаўных і іншых знакаў паштовай аплаты Рэспублікі Беларусь, зацверджанай пастановай Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь ад 16 верасня 2008 г. № 38, выдатныя дзяржаўныя і палітычныя дзеячы, дзеячы навукі, культуры і мастацтва могуць быць адлюстраваны на дзяржаўных знаках паштовай аплаты не раней, чым праз 5 гадоў пасля смерці і да юбілеяў з дня нараджэння, якія кратны 25. Улічваючы вышэйназванае, у 2016 годзе выпусціць мастацкі канверт, прысвечаны 120-годдзю з дня нараджэння беларуска-яўрэйскага пісьменніка Кульбака Майсея Саламонавіча, не прадстаўляецца магчымым.

Малюнак на канверце не адносіцца да знакаў паштовай аплаты… Дый нават канверт з маркай да 120-годдзя Кандрата Крапівы мінсувязі выпусціла ў лютым 2016 г. Чым Кульбак горшы за Крапіву – незразумела. Творчасць Уладзіміра Караткевіча таксама зацікавіла ведамства (пад дату – у лістападзе 2015 г.), хоць на тым канверце і не пазначана, што ён выйшаў к 85-годдзю пісьменніка.

Прасцей за ўсё было б закінуць адказным работнікам міністэрства антысемітызм або «этнацэнтрызм», але ж не выпадае: сёлета яны ўспомнілі Натана Воранава, летась – Восіпа Цадкіна, Хаіма Суціна і інш. мастакоў, яшчэ раней – нацлідэраў Ізраіля… Можа – разанем лязом Окама – проста тупізм? 🙂

Вольф Рубінчык, г. Мінск

12.06.2016

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 12 чэрвеня 2016 18:57

Водгук мастака Андрэя Дубініна (13.06.2016)

Падзяляю думкі, прачытаныя ў лісьце “Катлеты & мухі”. Сам я беларус, але вучыў мову йідыш, ведаю сьпевы і вершы на ёй, размаўляў раней, зараз німа практыкі, таму мова скукожваецца. Вучыўся разам з рэстаўратарамі на летніках іудаікі (йідыш) у Вільні ў 1998 і 1999 гадах, курсы ўзначальвалі Довід Кац і Ёйсэф Берлэр. Мне 53 гады, свабодна валодаю італьянскай, шмат часу бываю ў Італіі на працы. У 90-ыя бываў вельмі часта ў сінагозе на Крапоткіна, і ад’язжаючыя габрэі пакідалі мне ўсё, стаўшае ў момант непатрэбным – збор твораў Шолэм-Алэйхэма на йідыш, багата розных кніжак, слоўнікаў і малітоўнікаў (ёсьць цікавыя жаночыя – на йідыш! – мужчыны маліліся на лошн-койдэш), плыткі са сьпевамі Александровіча і іншых, тфіліны, талесы… Працаваў камерай захоўваньня)))), гэта ўсё зараз у мяне. Дзякуй! А гройсн данк! (літвацкі йідыш)))

13.06.2016 18:45