Tag Archives: старый Минск

ЛЕАНІДУ ШВАРЦМАНУ – 99!

Беларускаму аўтару вобразаў Чабурашкі і кракадзіла Гены 99 гадоў

30-08-2019  НЧ

Сёння, 30 жніўня, 99 гадоў спаўняецца Леаніду Шварцману — мультыплікатару, аўтару вобразаў герояў любімых савецкіх мультфільмаў, які нарадзіўся ў Мінску. «Новы Час» сабраў некалькі цікавых фактаў з жыцця мастака, пра якія вы, магчыма, не ведалі.

Леанід Аронавіч з двума сваімі галоўнымі персанажамі — кракадзілам Генам і Чабурашкам. Фота: Маскоўскі музей анімацыі

Леанід Аронавіч з двума сваімі галоўнымі персанажамі — кракадзілам Генам і Чабурашкам. Фота: Маскоўскі музей анімацыі

Старая Шапакляк з Чабурашкам і кракадзілам Генам, Удаў з мульціка «38 папугаяў», кацяня па імені Гаў — знешнасць усіх гэтых улюбёных з дзяцінства персанажаў прыдумаў Леанід Аронавіч Шварцман.

Нарадзіўся ў цэнтры сучаснага Мінска

Будучы мультыплікатар нарадзіўся ў Мінску на вуліцы Ракаўскай у 1920 годзе. Некалькі гадоў таму ў інтэрв’ю газеце «Комсомольская правда» Леанід Шварцман, які цяпер жыве ў Маскве, узгадваў Мінск свайго дзяцінства: драўляныя дамы (некаторыя — з каменным першым паверхам), Нямігу і Свята-Петра-Паўлаўскі сабор, сінагогу, куды яго маленькага вадзіў бацька. Роднаму гораду Шварцман прысвяціў серыю карцін «Стары Мінск. Успаміны дзяцінства».

Серыя карцін «Стары Мінск. Успаміны дзяцінства» адкрываецца так: хлопчык здзіўлена глядзіць, як па яго роднай Ракаўскай ідуць салдаты ў касках. Фота: асабісты архіў

Так 7-гадоваму хлопцу запомнілася 10-годдзе Кастрычніцкай рэвалюцыі ў 1927-м. Разам з мамай будучы мастак стаіць каля святочных вітрын, а ў іх — партрэты Леніна і Троцкага. Фота: асабісты архіў

У такіх кварталах і прайшло мінскае дзяцінства Леаніда Шварцмана, такім ён яго захаваў на сваіх карцінах. Фота: асабісты архіў

Вучыўся ў славутага Валянціна Волкава

У 1935 годзе ў Мінску пачала працаваць мастацкая студыя, дзе выкладаў Валянцін Волкаў (аўтар знакамітай карціны «Мінск. 3 ліпеня 1944 года»). Леанід Шварцман паспяхова здаў іспыты і паступіў у студыю. Пазней ён узгадваў, што менавіта Валянцін Волкаў заклаў у яго асновы прафесійнага майстэрства мастака. Таксама Волкаў паспрыяў таму, каб адбылася першая выстава Шварцмана. У 1930-я да святаў на цэнтральных вуліцах Мінска вітрыны крамаў упрыгожвалі працамі навучэнцаў мастацкай студыі. І творы Леаніда Шварцмана трапілі на вітрыны ГУМа. Гэта была серыя работ па матывах «Прыгодаў Гулівера» Джонатана Свіфта.

Не паступіў у ленінградскую Акадэмію мастацтваў

У 1938 годзе разам з сябрам па мастацкай студыі Леанід Шварцман прыехаў у Ленінград, каб паступіць у Акадэмію мастацтваў. Але абодва не здалі экзамены. Тады мінчанам прапанавалі паступіць у падрыхтоўчую школу пры акадэміі. Таварыш Шварцмана адмовіўся і з’ехаў у Маскву, а Леанід застаўся і працягнуў навучанне.

«Пасяліў» сваіх герояў у Мінску

Шмат якія элементы роднага горада Леанід Шварцман выкарыстоўваў потым у сваіх мультфільмах. Так, многія героі мастака гуляюць па старым Мінску. Апроч таго мультыплікатар неаднаразова прыязджаў у Мінск пасля вайны, хадзіў па горадзе з эцюднікам, рабіў эскізы. І хоць гарады, у якіх жывуць персанажы Шварцмана, прыдуманыя, у маленькіх дамках і вулачках можна разгледзець Мінск яго дзяцінства.

Дэкарацыі мультфільма мастак змаляваў з Мінска свайго дзяцінства. Фота: асабісты архіў

Дамкі за спінай у мамы-малпачкі нагадваюць кварталы старой Нямігі — такая асацыяцыя была ў Леаніда Шварцмана. Фота: асабісты архіў

Паводле матэрыялаў kp.by

«Новы Час» шчыра віншуе Леаніда Аронавіча з Днём народзінаў і зычыць здароўя і добрага настрою!  

Апублiкавана 30.08.2019  20:28

Минск и судьба Анатолия Наливаева


Ирина Юдина / Фото: Дарья Бурякина / TUT.BY

 

На картинах Анатолия Наливаева изображен Минск, которого больше нет. TUT.BY посмотрел, каким был город с середины 1940-х до 1960-х годов и как с того времени изменился архитектурный облик белорусской столицы.

Фото: Дарья Бурякина, TUT.BY
Об увлечениях рисованием и музыкой Анатолий Наливаев говорит c иронией: «Баловался».

В биографии Анатолия Наливаева много удивительного и парадоксального. Он был строителем, осветителем в театре, работал в монументальном цехе художественного комбината. И параллельно увлекался рисованием и музыкой, учился в институте марксизма-ленинизма, стал кантором (певец в синагоге. — Прим. TUT.BY) и играл в театре.

«Независимый «малявальшчык»

О себе Анатолий Наливаев шутит: «Независимый «малявальшчык». Диплома художника у него нет, творческих вузов не оканчивал. Но прошел «свои университеты». Рисованию учился в художественной студии Сергея Каткова, где занимались многие известные сегодня живописцы и графики. Опытный педагог и подсказал зарисовать послевоенный Минск. TUT.BY посмотрел работы с их автором. Сегодня это память города.

— После освобождения Минска я начал заниматься в музыкальной школе. Она находилась на площади Свободы, — рассказывает Анатолий Наливаев, которому тогда было 14 лет. — В сквере напротив ученики Каткова делали зарисовки Минска. Познакомился с Сергеем Петровичем, показал ему кое-какие свои работы, начал ходить к нему в студию. И он на меня «насел». Катков понимал, что Минск перестраивается наново, а его архитектура уничтожается. И направил меня в город, чтобы я это сохранил на своих рисунках. Давал задания. Я шел в город и рисовал.

На работах Наливаева запечатлены многие старые здания в центре, которые были разрушены уже после войны во время перепланировки исторической части города. Впрочем, те акварели 1940-х не сохранились. Но автор перенес изображения на ДВП, пометив даты их создания.

— В 1960-х чуть было не выкинул все эти акварели… Но разумные люди подсказали: «Это же история! Работы надо немедленно привести в порядок!» И я перерисовал их на ДВП. Сам сделал яичную темперу (разновидность красок. — Прим. TUT.BY). Сверху лаком покрыл. Вот так все это баловство мое и сохранилось.

«Попаришься в бане, а потом в речку»

Родился Анатолий Наливаев в Рогачеве. В Минске живет с пяти лет. Его отец был хорошим бондарем, и ему предложили здесь работу.

— Всю оккупацию наша семья прожила на улице Цнянской в доме, где до войны было консерваторское общежитие, — вспоминает Анатолий Александрович.

Говорит, что чудом уцелели. Матери удалось скрыть, что она еврейка. После освобождения Минска в общежитии снова поселились музыканты, а Наливаевы переехали. По адресу ул. Совхозная, 5 Анатолий Александрович прожил до 1973 года, пока дом не снесли.

— Сегодня это район проспекта Победителей, где стела «Минск — город герой». А тогда это была окраина. Заканчивалась Совхозная улица, и начиналась деревня. Да и сама Совхозная напоминала деревню. Огороды сажали, домашних животных держали. Но до центра города было близко. Ходили пешком, тропинками.

Одно из любимых мест послевоенного Минска — баня. Она находилась в районе современного Троицкого предместья.

— Хорошая была баня, на берегу стояла. Попаришься — и в речку прыгаешь, чтобы охладиться, — вспоминает Анатолий Александрович.

«Дважды под расстрелом был»

В двух шагах от дома находилось Комсомольское озеро. С этим местом связаны особые воспоминания.

— Комсомольское озеро меня спасло. Во время оккупации Минска я же мальчишкой был. А шпана, конечно, весь день во дворе. Этим пользовались партизанские разведчики. Давали нам поручения — проследить, узнать что-то. Из-за этого дважды под расстрелом был — чуть не раскрыли. Так заработал невроз сердца. Уже после войны, когда устроился работать маляром, ремонтировал квартиру профессора медицины Логинова. Так вот, когда он узнал о моей болезни, сказал: «Хочешь, приведу тебя в порядок?» Оказалось, что он увлекался зимним плаванием. Моржи занимались на Комсомольском озере. Плавали и летом, и зимой. Логинов приучил меня к здоровому образу жизни, правильному питанию, когда обжорство исключено. И вот мне уже 87 лет скоро, а я в порядке еще. Если бы не та моя компания моржей, то мог бы и запить, и загулять. Я все-таки с творческими способностями…

«Чуть в солисты не втянули»

Фото: Дарья Бурякина, TUT.BY

Работать Анатолий Александрович начал рано. Был старшим сыном в семье. Отец погиб в войну. Мать одна растила четверых детей.

— Надо было с чего-то жить. И с 16 лет мне пришлось крепенько работать.

Вспоминает, что еще до армии год проработал в Оперном театре осветителем.

— И вы представляете, меня чуть в солисты не втянули. Оказалось, что у меня редкий драматический тенор. Советовали поступать в консерваторию. Но я же только 6 классов школы окончил. Какая тут консерватория… Да и привык работать. А после армии в театр не вернулся. Мне там нравилось, но зарплата маленькая.

«Зять Брежнева руку пожал»

Много лет Анатолий Наливаев проработал исполнителем монументальных работ на художественном комбинате.

— Лепнину, мозаики — все делал. Я был исполнителем, не автором. Мне давали эскиз. И нужно было разобраться с этим, выполнить работу, сдать объект республиканскому художественному совету и получить зарплату. Постоянно приходилось учиться новому. Оформлял интерьеры Музыкального театра, концертного зала «Минск», музеев разных. Всего и не вспомнишь. Работать умел. Мне поручали ответственные заказы. Помню, как делал актовый зал школы милиции. Там должно было состояться всесоюзное совещание начальников школ милиции. В Минск приехал Юрий Чурбанов — на то время замминистра внутренних дел СССР и зять Леонида Брежнева. Так вот, он мне пожал руку, сказал: «Молодец, хорошо». А потом обратился к руководителю того учреждения: «Товарищ полковник, вы отлично подготовили объект». Хотя тот был подполковником. В общем, тот сразу на повышение пошел.

«В советское время ездил на полуподпольные фестивали»

Особая страница в биографии Анатолия Наливаева — канторская музыка.

— Одно время ходил в студию оперетты Дома культуры тонкосуконного комбината. Там познакомился с белорусским композитором Генрихом Вагнером. Он был концертмейстером у всемирно известного кантора Кусевицкого (обладатель редкого голоса, он пел оперную и литургическую музыку по всему Советскому Союзу. — Прим. TUT.BY). Под руководством Вагнера я стал разучивать репертуар Кусевицкого. Диапазон моего голоса позволял это. Помню полуподпольные международные фестивали канторской (или синагогальной) музыки в Москве, Питере. Туда меня Вагнер возил. Мне было интересно, но не выпячивал это увлечение. Так, тихонько баловался. Делал записи, выступал, изучал музыку.

«Страха сцены у меня нет»

— В 1990-е годы режиссер Борис Луценко поставил в театре имени Горького спектакль (речь про «Перпетуум мобиле, или Вечер Еврейского анекдота», где затрагивалась трагическая тема гетто. — Прим. TUT.BY). Поскольку я знаю еврейские песни, меня пригласили поучаствовать. И 12 лет я выходил на сцену. Вы же знаете, что театр имени Горького находится в здании бывшей синагоги? Так вот, акустика там отличная.

После этого спектакля меня стали приглашать как исполнителя канторской музыки и в театр, и в кино. Соглашался. Страха сцены у меня нет. Прошел через самодеятельность. И я смелый был, даже чрезмерно. Мне нравилось то, чем я занимаюсь. Не считал, что должен извлечь что-то из этого, прославиться. А иначе я к этому не относился.

Фото: Дарья Бурякина, TUT.BY
Анатолий Александрович говорит, что хочет оставить живописные работы своим детям. А они пусть сами решают, что со всем этим делать.

Оригинал

Опубликовано 02.08.2018  22:48

 

 

5 месцаў самага прыгожага раёна Мінска. Трактарны

2017 – 02 – 15

Вялікая экскурсія па Трактарным: 5 месцаў самага прыгожага раёна Мінска

Трактарагорад!
CityDog.by працягвае знаёміць вас з раёнамі Мінска. Пачуўшы пра хуткі знос часткі раёна Трактарнага завода, мы паспяшаліся прайсціся па яшчэ некранутым пасёлку. Родныя месцы паказаў нам паэт Віктар Жыбуль, які нарадзіўся тут і жыве да цяперашняга часу.
________________________________________________________________________________________________________

Трактарны завод сапраўды адзін з самых харошых і дакладна – самы цэльны раён горада. Сіметрыя тут – усё, атмасфера месцамі нібы ў старажытнагрэчаскім полісе. Але 100 гадоў таму на гэтым месцы не было і следу цывілізацыі – тут быў дзікі лес.

– Парк 50-годдзя Кастрычніка – гэта тое, што засталося ад таго лесу, – расказвае Віктар. – У пісьменніка Сяргея Пясецкага ёсць раман “Багам ночы роўныя”. Там галоўныя героі Раман і Ліза вырашылі пашпацыраваць за горад, і падрабязна апісаны іх маршрут: праз Архірэйскую слабодку (вуліцу Пуліхава), уздоўж чыгункі, цераз рачулку Сляпянку і далей у лес, па якім яны дайшлі да вельмі прыгожага возера. Я ўсё думаю, дзе ж магло быць гэтае возера. Атрымліваецца, недзе тут, на тэрыторыі пасёлка! Але ніхто пра яго не памятае. Хоць у нарысах пра будаўніцтва пасёлка я чытаў, што ён пачаў будавацца на беразе сажалкі…

Звычайна наш раён называюць Трактарны пасёлак, але вы можаце сустрэць і назву Трактарагорад. Гэта такая паэтычная назва, яна ўзнікла, калі раён толькі будаваўся і паэты яго апявалі ў вершах, называлі яго Трактарагорад або Трактараград.

Ад Трактарнага завода ідзе бульвар Трактарабудаўнікоў. Ён выглядае пачаткам параднай восі Трактарнага пасёлка і закліканы прадставіць такі бок жыцця рабочых, як спорт. Тут дагэтуль захаваўся стадыён, узімку яго заліваюць – і атрымліваецца каток.

А трохі вышэй за стадыён – пляцоўка для гульні ў гарадкі. Гэта ўнікальная пляцоўка, бо раней у Мінску было 8 або 10 такіх, а цяпер толькі дзве: тут і на завулку Казлова. Тут калісьці даўно былі стэнды, дзе ўсе фігуры былі намаляваны і падпісаны.

“Фантанчык, які захаваўся з пачатку 50-х гадоў: улетку для піцця, а насамрэч для заліўкі катка. Калі нехта кажа, што ў Трактарным пасёлку не захавалася старых фантанаў, то я паказваю – вось, адзін захаваўся”.

З бульвара Трактарабудаўнікоў адкрываецца перспектыва на пасёлак і на вуліцу Алега Кашавога – самую парадную вуліцу Трактарагорада.

“У пасёлка былі два асноўныя архітэктары: Сямён Разэнфельд і Веніямін Кастэнка – яны самі з Харкава, але працавалі доўгі час тут”.

У перспектыве вуліцы Кашавога – інтэрнат Трактарнага завода. Яго спраектаваў Леанід Левін, адзін з аўтараў мемарыяла “Хатынь” і плошчы Якуба Коласа.

У вуліцу Кашавога, відаць, архітэктары імкнуліся ўкласці найбольш усяго, яна самая функцыянальная: там і крамы, і бібліятэка, аптэка, хімчыстка, атэлье, дзіцячы садок, зберкаса – усе неабходныя ўстановы для шчаслівага жыцця працоўных. Гэта цэнтральная вуліца пасёлка, а другая цэнтральная – Стаханаўская, яна, наадварот, ціхая, спакойная.

 

МЕСЦА № 1, НА ВЫПАДАК ВАЙНЫ:
СТАРЫ ДОМ КУЛЬТУРЫ ТРАКТАРНАГА ЗАВОДА
(РОГ КАШАВОГА І КЛУМАВА)

Калі з бульвара Трактарабудаўнікоў звярнуць направа і прайсці ў пачатак вуліцы Алега Кашавога, можна ўбачыць самы стары будынак пасёлка, які вы дакладна пазнаеце, нават калі ніколі тут не гулялі.

– Будынак з рэстаранам “Колас” (не ведаю, што замест яго будзе цяпер) – візітоўка нашага раёна. Дом мае вось такую арыгінальную вежу. Калі мясціны яшчэ былі ўскраінай, тыя, хто ехалі з горада, бачылі вежу і разумелі, што вось пачынаецца Трактарны пасёлак. Некаторыя думаюць, што некалі тут была пажарная частка, але гэта няпраўда. Вежа мае найперш дэкаратыўную функцыю, але ў савецкія часы не ўсё так проста было: такія вежы выкарыстоўваліся і як патэнцыйны назіральны пункт на выпадак вайны ці чаго-небудзь такога надзвычайнага.

Гэта, дарэчы, самы стары будынак Трактарнага пасёлка, пабудаваны яшчэ да вайны, у канцы 30-х. Тады тут будаваўся не Трактарны завод, а авіяцыйны, на якім перад самай вайной пачалі збіраць самалёты Як-9. У пісьменніцы Веры Лютавай ёсць аповесць “Зарево над лесом” пра будаўніцтва трактарнага завода, і вось адзін з герояў жыў у развалінах заводаўпраўлення авіяцыйнага завода, толькі ў аповесці нельга было назваць завод авіяцыйным (тут збіраліся канструяваць ваенныя знішчальнікі, таму месца было засакрэчана), і ён пераўтварыўся ў станкарамонтны.

Пасля вайны гэты дом адрэстаўравалі і зрабілі тут заводскі клуб: была кіназала, канцэртная зала, бібліятэка, дошка гонару – карацей, усё адразу. Такую ролю ён выконваў, пакуль не збудавалі новы будынак ДК МТЗ. Пасля таго тут месціўся дом фізкультуры і рэдакцыя заводскaй газеты, у якой, дарэчы, нейкі час працаваў пісьменнік Альгерд Бахарэвіч. У яго кнізе “Натуральная афарбоўка” вобраз прадпрыемства спісаны якраз з Трактарнага завода, бо сам Альгерд паводле свайго абавязку часта там бываў.

“Раней гэты будынак выглядаў больш каларытна, асабліва са двара: было бачна, што ён пабудаваны са старой чырвонай цэглы, а цяпер гэта ўсё абклалі футрам. Раней ён быў з вуліцы тынкаваны, а з двара цагляны”.

МЕСЦА №2, ДЗІЦЯЧАЕ:
СКВЕР І КВАРТАЛ КЛУМАВА-СТАХАНАЎСКАЯ

– Клуб, які мы толькі што пабачылі, даў імя вуліцы Клубнай. Але па сугуччы ў 1967 годзе яна была пераназвана імем Клумава.

Гэта сквер Клумава, а раней жыхары яго называлі проста Чыгуначны – па краі яго праходзіць чыгунка на Маскву. У дзяцінстве мы з бабуляй хадзілі сюды збіраць грыбы – зялёнкі і радоўкі. Тут калісьці быў фантан – круглы такі басейнік з рыбкамі. Таксама некалі, кажуць старажылы, была летняя эстрада. А ў мой час тут месцілася футбольнае поле. З ім у мяне звязаны траўматычны ўспамін: я бег па ім, бег, а там ляжалі паваленыя вароты, я зачапіўся і так моцна пабіў калена, што пару гадзін не мог хадзіць.

Мы ў дзяцінстве лазілі праз чыгунку на Завод аўтаматычных ліній, там былі раскіданы шарыкі, бракаваныя падшыпнікі, мы іх збіралі для сваіх гульняў. Незадоўга пасля таго, як мяне моцна пакусаў сабака, мы з сябрамі чарговы раз туды ішлі, і яны кажуць: “Вось прыйдзем, а там на нас ужо ўсё падрыхтавана: дэсантнікі з аўтаматамі, танкі, аўчаркі…” Я кажу: “Ой, толькі не аўчаркі!” Яны кажуць: “Не палохайце вы яго гэтымі танкістамі, дэсантнікамі, з яго хопіць і аўчарак!”

Дарэчы, у фільме “Гамункулус” 1988 года ёсць эпізод, калі міліцыянеры ў канаве ля гэтай чыгункі, недзе ў кустах, знаходзяць дзіцячы труп. І са словамі “Ну ўсё, паехалі ў морг” яны едуць па Стаханаўскай, Чабатарова… А на Чабатарова кадры ўжо пераключаюцца ў сам морг. Але цікава, што ў дзяцінстве мы адзін аднаго любілі палохаць: там стаялі ў двары дзве нежылыя пабудовы, і мы прыдумалі, быццам у адной з іх быў крэматорый морга, а ў другой крэматорый раддома. Мне так сябры сказалі, я пытаюся: “Як гэта – крэматорый раддома?”, а яны кажуць: “Ну, дзяцей шмат памірала, вось і зрабілі крэматорый раддома!”

Хоць, вядома, ніякіх крэматорыяў там не было: адзін з будынкаў быў заўжды закалочаны, а ў другім некалі месцілася нейкія медыцынская ўстанова. Калі яна выехала, мы туды залезлі і пазнаходзілі такія рэльефныя плакаты з выявамі сардэчна-сасудзістай сістэмы, нерваў, костак – і развесілі ў сябе падвале!

А ў двары клінікі “Новое зрение” з нядаўніх часоў знаходзіцца скульптурная кампазіцыя “Кот і мышы”. Кажуць, гэта нехта з супрацоўнікаў клінікі мае яшчэ і талент скульптара – вось і зрабіў кампазіцыю. Некаторым гэта кампазіцыя падаецца, скажам так, саркастычнай, бо доктар выяўлены ў абліччы ката, а пацыенты – у абліччы мышэй.

Са сквера мы павярнулі на вуліцу Стаханаўскую – другую вось Трактарнага пасёлка. На ёй знакаміты дом з Пасейдонам: дзівоснае яднанне сацыялізму і мадэрну, адзінае ў Мінску.

– Што цікава, калі дом быў пабудаваны, то гэтых русалачак і Пасейдона не было, яны з’явіліся ў пачатку 2000-х, калі прадпрымальнік перарабіў былую краму гародніны ў краму “Водный мир”, дзе прадавалі акварыумы і рыбак. Уласнік, напэўна, меў мастацкі густ – гэты барэльеф вельмі добра сюды ўпісаўся.

Спачатку дом з Пасейдонам будавалі для інжынерна-тэхнічных работнікаў Трактарнага завода. А на іншым канцы квартала сялілі ўдарнікаў-стаханаўцаў, перадавікоў вытворчасці. Таму і вуліцу назвалі Стаханаўскай.

Квартал мае сіметрычны выгляд. І паміж аднолькавымі дамамі інжынераў і стаханаўцаў стаіць дом, які, мяркуючы па ўсім, застаўся з даваеннай пабудовы, хоць на пашпарце і напісана “1949 год”. Гэта тыповы ДАС – дом афіцэрскага саставу. Там вялікія кватэры. Думаю, гэты дом будавалі для афіцэраў авіяцыі.

МЕСЦА №3, ЯКОЕ ХУТКА ЗНІКНЕ:
КВАРТАЛ ВУЛІЦ КЛУМАВА, ШЧАРБАКОВА, ЧАБАТАРОВА

Заходзім у двор дома з Пасейдонам, і Віктар паказвае нам квартал – партал у 50-я, час спадзяванняў, надзей і маладога запалу. Гэта квартал, які ў бліжэйшыя тыдні будзе знесены. Праўда, кажа ён, зруйнуюць толькі двухпавярховыя дамы.

– Кожны з гэтых дамоў паасобку, магчыма, і не ўяўляе каштоўнасці, але ўся горадабудаўнічая кампазіцыя, гэтае размяшчэнне па восі сіметрыі – гэта ж было ў свой час вельмі прадумана! Гэта вельмі хочацца захаваць.

Тут ніхто не жыве. Усе гэтыя двухпавярховікі ўжо адселеныя.

– А што будзе на месцы гэтых дамоў?

– Быў распрацаваны праект сяміпавярховых жылых дамоў. Але, як мне стала вядома, пакуль час ішоў, гэты праект быццам бы паспеў састарэць і ў чымсьці ўжо не адпавядае заканадаўству. Але зносіць квартал усё адно збіраюцца! Атрымліваецца такі знос дзеля зносу, а можна было б гэта і захаваць, каб аблічча пасёлка засталося больш-менш цэласнае.

Некаторыя спецыялісты па культуры прапанавалі падаць заяўку ў ЮНЕСКА, каб уключыць у фонд міжнароднай спадчыны забудову 50-х гадоў адразу некалькіх гарадоў: Берліна, Варшавы і Мінска. Палякі падумалі і вырашылі ўключыць туды рабочы пасёлак пад Кракавам – Новая Гута, – які шмат у чым нагадвае наш Трактарагорад. У Новую Гуту возяць турыстаў нават з замежжа! Вось так цікава: тое, што ў Польшчы хочуць захаваць, у нас прапануюць знесці.

Квартал можна было б аддаць пад дэкарацыі “Беларусьфільму” – ён карыстаецца шалёнай папулярнасцю ў рэжысёраў, расказвае Віктар:

– У гэтым квартале штогод здымаюць самыя розныя фільмы – і дэтэктывы, і фантастыку, – людзі ўжо да гэтага прывычныя. Тут быў зняты фільм, які пазіцыянуюць як першы прафесійны расійскі зомбі-фільм “Зима мертвецов. Метелица”. І якраз на Стаханаўскай адбылася самая кульмінацыйная бітва з зомбі: там цэлы натоўп гэтых зомбі ідзе на людзей – а людзі гэты натоўп мочаць.

Мясцовыя жыхары бачылі не толькі зомбі: тут здымаўся фільм “Слон” з Сяргеем Шнуравым (слана ў ім насамрэч гралі двое сланоў). Слон у фільме ішоў па вуліцы Чабатарова, ёсць там такія кадры.

Яшчэ тут здымаліся фільмы “Живая мишень”, “Трюкач”, “Родная кровиночка”… І цяпер вось, што гэта там здымаюць?..

Ідзём глядзець. Здымкі адбываюцца каля каларытнай закінутай сядзібы нібы з кніг Стывена Кінга. Сядзіба аказваецца першымі яслямі Трактарнага завода.

– Яслі пабудавалі ў 1947-м. У пісьменніка Міколы Гарулёва ёсць нарыс пад назвай “Жыллёвы гарадок”, напісаны ў канцы 40-х, у ім пісьменнік апісвае сваё падарожжа па вуліцы 11-га квартала, цяпер гэта Чабатарова. Ён піша, як заходзіў у Дом стаханаўцаў у госці да аднаго з ударнікаў, потым ішоў у яслі, размаўляў з загадчыцай. Яна расказвала, як там добра дзецям, якія ў іх планы – напрыклад, высадзіць розныя расліны па тэрыторыі сада… Раней перад садком раслі кедры, а цяпер мы можам тут бачыць веймутаву сасну, гэта дрэва Паўночнай Амерыкі, рэдкае для Беларусі.

Вядома, раней гэты двор выглядаў абсалютна іначай: тут былі агароды, гаспадарчыя будкі (там захоўвалі мяцёлкі, граблі, рыдлёўкі). Былі тут і драўляныя сараі, у якіх некаторыя людзі трымалі курэй, а можа, і яшчэ якую жывёлу…

Моўчкі чакаем, калі фатограф здыме мясцовую жыхарку на прагулцы з сабачкам.

– Вось пра сабак, дарэчы. Калі жыхары выязджалі з гэтага квартала, то адна сям’я пакінула сабак. Яны былі такія невялічкія, мяшаныя, адзін чымсьці нагадваў шпіца, другі пекінэса. Гэтыя сабакі нейкі час жылі ў двары, і мы з жонкай хацелі іх адлавіць ды перадаць зааабаронцам. Але, як толькі мы надумалі, прыехала іх гаспадыня, забрала і выкінула недзе на Каменнай горцы. Адзін сабака так і не знайшоўся, а другога знайшлі ў дварах на Грушаўцы. Сабачка быў на некалькіх ператрымках і нарэшце апынуўся ў Шабанах. Мы яго назвалі Марсікам. Бо Марс – бог вайны, а ён быў такі ваяўнічы, абараняў свайго сябра, з якім тут застаўся, брахаў на ўсіх.

МЕСЦА №4, ВУСЦІШНАЕ:
ВУЛІЦА ШЧАРБАКОВА І ВАКОЛІЦЫ

Па Стаханаўскай і Стаханаўскім завулку ідзём на таямнічую вуліцу Шчарбакова – пра яе Віктар ведае многа страшных гісторый. Але спярша…

– Мы ідзём па завулку, які цяпер завецца Стаханаўскім, але раней быў Банным, бо тут знаходзілася ды і цяпер ёсць раённая лазня. Дарэчы, калі завулак назвалі Банны, сярод будаўнікоў, напэўна, было шмат жартаў, бо ў аднаго стаханаўца-будаўніка было прозвішча Банны, і ён якраз будаваў гэтыя кварталы – Лявон Канстанцінавіч Банны.

На гэтым завулку знаходзіцца ўстанова “Адраджэнне рамёстваў”, хоць і не завод, але мы, малыя, лічылі яе заводам. Тут вечна на рэстаўрацыі стаялі скульптуры Леніна – вось і цяпер стаіць!

– На вуліцы Шчарбакова, у доме №21 знаходзіцца мільённы метр.

– ???

– У 1968 годзе будаўнічая арганізацыя МАПІД пабудавала мільённы квадратны метр жылля (адлік вялі з 1961 года). Гэты мільённы квадратны метр аказаўся на вуліцы Шчарбакова. Калісьці на доме была памятная дошка і пано, але дошку знялі, а пано зарабілі шубай. За домам была крутая горка, там дзеці любілі катацца на санках. Гэту горку называлі Мільёнка.

На суседніх дамах, Шчарбакова, 25 і 27, захавалася прывітанне з 1950-х: шыльды з тэлефонамі нейкіх камунальных службаў, не актуальнымі ўжо паўстагоддзя. Так і вісяць.

У доме па Шчарбакова, 17 быў інтэрнат, яго зачынілі ў другой палове 80-х, і ён доўга стаяў пусты. Гадоў дзесяць яго перараблялі на жылы дом. Калі рамонт падыходзіў да фінальнай стадыі, у падвале знайшлі муміфікаваны труп. Пачалося следства, выявілі, што забіты быў жыхаром інтэрната, і нават знайшлі забойцу, але не змаглі пакараць, бо той чалавек ужо памёр.

Той самы інтэрнат.

Віктар вядзе нас да пачатку вуліцы Шчарбакова, часам збочваем у двары, потым зноў вяртаемся. Павярнуўшы налева, на Вучнёўскі завулак, упіраемся ў царкву.

– На месцы царквы раней быў Піянерскі сквер. Была тут летняя эстрада, дзе па святах адбываліся канцэрты. А яшчэ тут стаяў карабель: аснова ў выглядзе цаглянай сценкі, у ёй круглыя дзіркі, мачты, дзеці любілі тут лазіць, гулялі ў квача, у вайнушку.

Цяпер гэту тэрыторыю аддалі царкве. Жыхары ставяцца да гэтага па-рознаму. Адны кажуць, маўляў, добра, што ў нас тут царква будзе, народ, можа, стане меней п’янстваваць, задумаецца пра высокія матэрыі. А іншыя кажуць: вось, адабралі ў дзяцей сквер…

Гістарычная агароджа сквера яшчэ дзе-нідзе засталася.

Выбіраемся з двароў назад на Шчарбакова. Віктар кажа:

– Ну, пракляты дом я, напэўна, не буду паказваць…

– Вы што, абавязкова пакажыце пракляты дом!

– Ну добра. Сам я ні з кім адтуль не знаёмы, але чытаў матэрыял журналісткі Веранікі Чаркасавай, дзе яна піша, што ў гэтым доме – Шчарбакова, 5а – часта здараюцца няшчасныя выпадкі, людзі паміраюць хуткімі тэмпамі… Гэты дом пабудавалі на нямецкіх пахаваннях. Пад ім, за ім і на тэрыторыі аўтарамонтнага завода знаходзяцца нямецкія могілкі.

Большую частку Трактарнага пасёлка будавалі ваеннапалонныя, і тут, на месцы гэтага дома, іх хавалі, калі хто паміраў. Пра палонных немцаў мясцовыя старажылы расказвалі такую гісторыю: адзін палонны вырашыў уцячы і ў адной з новабудоўляў пракапаў падземны ход. Ён схаваўся ў гэтым ходзе, а яго таварышы таго не заўважылі і ход замуравалі.

– І чым скончылася? – мы затаілі дыханне.

– А што было потым, мне ўжо не расказвалі.

МЕСЦА №5, РЭЛІКТАВАЕ:
ВУЛІЦА БУДЗЁННАГА І ВАКОЛІЦЫ

– Назву для вуліцы, як і ў выпадку з вуліцай Клумава, падабралі па сугучнасці: раней тут пачыналася вёска Будзілава, яна ішла ў бок плошчы Ванеева і далей за Партызанскі праспект. Гэта Будзілава і дало назву вуліцы Будзённага.

Тут цяпер хрушчоўкі, а пасля вайны быў так званы сацгарадок, з баракаў.

Цяпер на гэтай вуліцы стаіць універсам “Трактаразаводскі”, а раней на яго месцы быў рынак. У мяне пра рынак захаваліся ўспаміны з зусім ранняга дзяцінства: каменная крама “Рыба” – зусім маленькая, але архітэктурай нагадвала тое, што вакол. Калі пабудавалі ўніверсам, гандлёвыя шэрагі паставілі побач, вось і цяпер трохі ад іх засталося.

У доме па Будзённага, 19 на першым паверсе некалі была дзіцячая паліклініка. Праз паліклініку ішоў даволі доўгі калідор, які заканчваўся цемнаватым тупіком. І там, памятаю, быў стэнд, дзе было нешта напісана пра тэорыю Дарвіна. Была намалявана страшнаватая малпа, з вышчаранымі зубамі, і побач стаяў барадаты Дарвін. Было трохі страшна зазіраць у гэты закуток, а ў той жа час цікава разглядаць, што гэта за карцінкі такія!

Паліклінікі даўно ўжо няма, але ў двары, на доме, дзе быў яе філіял (Стаханаўская, 41), засталася старая-старая шыльда “Молочно-раздаточный пункт”: тут раздавалі малако жанчынам, у якіх свайго не хапала. Гэтымі чырвонымі дзвярыма даўно не карыстаюцца, а шыльда вось вісіць.

А яшчэ ў гэтым жа двары знаходзіцца адзіны ў квартале будынак (Будзённага, 15а), на якім стаіць дата пабудовы – 1947. Астатнія дамы пазнейшыя, а гэты захаваўся яшчэ ад паваеннага барачнага пасёлка. Але будынак ніколі не быў жылым: спярша тут была крама тканін, пасля друкарня.

Побач знаходзіцца і візітоўка раёна – унікальная скульптура “Дзяўчынка на самакаце”. Такіх у горадзе больш няма! Многія называюць дзяўчынку хлопчыкам, але, калі прыгледзецца, на галаве можна ўбачыць маленькія арматурынкі – гэта касічкі.

Мядзведзікі з бочачкай ёсць і ў іншых раёнах, а вось дзяўчынка на самакаце ў горадзе толькі адна.

Тут жа школа №22, самая старая ў пасёлку. На школе засталіся характэрныя барэльефы 50-х гадоў: глобусы, цыркулі.

А ў доме за школай захаваўся фрагмент старой агароджы. Звярніце ўвагу: з трактарчыкам! Такой агароджай былі абнесены многія дамы ў квартале, а цяпер застаўся толькі адзін.

І ЯШЧЭ КРЫХУ…

Колер раёна: крэмавы. Не такі, як цяпер, а такі, які прасочваўся трошкі раней у забудове пасёлка.

Пах раёна: ліцейкі Трактарнага завода! Але гэты цэх працуе не заўсёды, таму пры жаданні тут можна ўлавіць і больш прыемныя пахі. Улетку ў дварах расце шмат кветак – вось яны пахнуць прыемна.

Гук раёна: гэта раён заводскі, таму гукі адпаведныя, але часцей тут чуеш якраз не заводы, а чыгунку (цягнікі на маскоўскі кірунак) і трамвай.

Смак раёна: чамусьці мне прыгадваецца, як у дзяцінстве на вуліцы Кашавога, у доме, дзе цяпер сэканд-хэнд, была кавярня “Красная Шапочка”. Дзеці любілі туды хадзіць, бо там былі розныя смачныя малочныя стравы: крэм “Сняжок”, крэм “Пінгвін”… Гэта кавярня была ў падвальчыку, дзе цяпер сэканд-хэнд. Там унутры стаялі скульптуры Чырвонай Шапачкі і ваўка.

Арыгiнал

Апублiкавана 16.02.2017  17:36