Tag Archives: шахматная олимпиада в Батуми

Интервью с Андреем Гурбановым

В гостях у редакции сайта – международный мастер по шахматам Андрей Гурбанов, член сборной IPCA (игроков с ограниченными возможностями) на двух последних Всемирных шахматных Олимпиадах в Баку (2016) и Батуми (2018). Раньше Андрей жил в белорусском Гродно, а ныне – в израильской Хайфе, где у него, похоже, открылось «второе дыхание». На его счету, к примеру, победа в сильном турнире по быстрым шахматам (в декабре 2015 г., впереди Ильи Смирина и ещё десятка гроссмейстеров)… Но обо всём по порядку.

– Андрей, расскажи, как ты пришёл в шахматы.

– В шахматы меня привёл папа в 1992-м, когда мне было шесть лет. Напротив нашего дома была спортивная школа, там я и начал заниматься. Занимался на протяжении лет трёх, потом перешёл во Дворец пионеров, и так сложилась судьба, что, когда стал кандидатом в мастера, вернулся опять в спортивную школу. С 92-го играл в городских соревнованиях, затем в областных, республиканских за Гродненскую область, часто ездил в Польшу.

Первым моим тренером был папа, он научил играть, затем Борис Романович Алиев, а когда перешёл во Дворец пионеров (сейчас он называется Дом творчества детей и молодёжи), то очень много мне дал Владимир Сергеевич Якушев. У него очень хорошие ребята занимались; практически все его воспитанники достигли уровня кандидата в мастера. И, в принципе, вся наша юношеская сборная, это его ученики – Андрей Ольховик, девушки и те, кто перешел в спортивную школу, потому что у него квалификация всё-таки была не настолько высока, чтобы доводить учеников до уровня кмс. К сожалению, пару лет назад Владимир Сергеевич скончался, почти сразу после выхода на пенсию. Работал он только тренером. Очень-очень много учеников у него было, и он внёс большой вклад в шахматы города Гродно.

Когда я вернулся в спортивную школу, то тренером был мастер спорта Владимир Александрович Веремейчик, он и сейчас занимается шахматами, играет в ветеранских соревнованиях. Недавно были выборы в Гродненской федерации шахмат, так он получил какую-то руководящую должность. К шахматам до сих пор неравнодушен, выглядит неплохо для своего возраста, хотя и проблем со здоровьем хватает. Выезжает мало, но когда появилась возможность играть в интернете, стал проводить в нём много времени, за команду какую-то играет.

– Ты выступал в разных чемпионатах – в каких именно?

– Да, играл «на республике», в чемпионате до 18 лет даже попал в призы и получил право участия в чемпионате Европы. Это был 2004 год, но я не поехал из-за отсутствия денег. Участникам в Испании (не помню, в каком городе) обещали бесплатное проживание и питание, но надо было оплатить дорогу, визу. Я не знаю, почему тогда надо было платить, в дальнейшем мне открывали бесплатно спортивные визы. Кроме того, нужно было внести несколько взносов: в ФИДЕ, организационные, ещё что-то. В общем, всё стоило 550 евро, и для родителей это было дорого.

– А кто твои родители? 

– Отец – Геннадий Лазаревич (1955), учитель физики, трудового обучения и черчения, мама – Ирина Генриховна (1955),  воспитатель в училище им. Счастного. У обоих высшее педагогическое образование, продолжают работать. У отца остались уроки труда, и ещё он учит школьников шахматам. А черчение, как я понимаю, убрали из школьной программы.

– Какой у него разряд?

– Второй. Шахматы отец ведёт в школе, где и работает. Шахматные секции в государственных спортшколах позакрывали, остался кружок во Дворце творчества детей и молодёжи. Но в Гродно открываются частные школы шахмат – организаторы и педагоги понимают, что это выгоднее, чем работать в государственных учреждениях.

– Что собой представляет шахматный клуб в Гродно? Я когда-то дважды в нём играл, помню Йозаса Дабкуса... (Дабкус Йозас Миколаевич, 11.03.1944—10.05.2000, был директором шахматной школы. Ежегодно в Гродно проводится мемориал его имени).

– Клуб находится в центре города, довольно хорошее помещение. В мае будет 19-й мемориал Дабкуса. Раньше приезжали шведы, поляки и литовцы, сейчас в основном белорусы. Призы даёт спорткомитет, плюс организаторы находят разных спонсоров. Деньги небольшие, но призов много. Проводятся взрослые и детские турниры, и практически все дети получают призы.

– Как выступает детская команда области?

– На протяжении многих лет она занимает последнее или предпоследнее место (перед Минской областью). В то время, когда я еще играл, мы боролись за чемпионство «на республике», были чемпионами. Потом случился большой провал, и это сказывается до сих пор. Только в последнее время стали проявлять себя талантливые дети, когда вернулись в шахматы те, кто ранее ими занимался, что активизировало тренерскую работу, открылись частные школы. Это не значит, что появились высокие результаты, но в плане массовости развитие наблюдается, и рано или поздно будет результат.

– А помимо Гродно есть ещё крепкие шахматисты в области?

– Есть в Лиде, но когда мы говорим о сборной области, то практически всегда команда на 100% состоит из гродненских ребят. Это очень тяжело, потому что других областях, например, если взять Брестскую, то там всегда сильные команды были в Пинске, Барановичах, Кобрине, и брестским бывало тяжело попасть в сборную. А в Гродненской получилось так, что на периферии практически никого нет. Немало городов, которые просто живут без шахмат, хотя раньше что-то там было.

– Назови эти города.

– Волковыск, Щучин, Сморгонь, Дятлово…

– Итак, ты не попал на чемпионат Европы. Как дальше продвигались твои шахматные дела?

– В 18 лет начал работать тренером. В Беларуси действовал закон, что без высшего образования нельзя преподавать, но если ты кандидат в мастера и выше, то с разрешения спорткомитета можно. Я работал тренером в спортивной школе до 2010 года, пока её не закрыли, а нас всех перевели во Дворец пионеров. Там я был методистом по спорту и тренером. В 2012 года воссоздали областную федерацию шахмат, меня выбрали председателем. Это было в январе, но уже в апреле я репатриировался.

– Как это произошло – спонтанно, или же решение из-за тяжёлой обстановки назревало давно?

– Я не чувствовал, что мне так уж плохо в Гродно… На жизнь денег хватало, вроде бы всё шло нормально, можно было продвигаться по карьерной лестнице. Ну да, мы решили, что надо попробовать, потому что в Израиле, наверное, будет лучше. Сыну Александру тогда было полтора года.

Оксана с Александром (2010)

– Твоя жена, насколько я знаю, тяжелоатлетка. Расскажи о ней, о своей семье.

– Мы познакомились в спортивной школе. У нас там было три вида спорта: шахматы, большой теннис и тяжелая атлетика. Оксана – мастер спорта международного класса, выступала на соревнованиях и тренировала, а потом у неё осталась только тренерская работа. Когда же мы переехали в Израиль, то вновь стала сама заниматься тяжёлой атлетикой и выступать на чемпионатах страны, Европы и мира. В Беларуси она окончила училище олимпийского резерва, получила высшее физкультурное образование, а здесь прошла курсы в институте Вингейта, что позволило ей работать учителем физкультуры в школе и тренером в клубе в Хайфе.

– В какой категории она выступает, сколько участниц бывает в её весе?

– 53 кг, а сколько участниц, это смотря где.

– Насколько вообще развита тяжёлая атлетика в Израиле?

– Приехав, мы общались не со спортсменами, а с людьми, отвечавшими за программу «Первый дом на родине» (на неё мы записались в Беларуси, в итоге попали в кибуц Мерхавия возле Афулы). Конечно, у нас было представление, что в Израиле спорта нету, денег на это нет, никто не занимается ни шахматами, ни тяжелой атлетикой, тем более женщины. Но так говорят люди, далёкие от спорта. Те же шахматы довольно хорошо развиты, немало сильных шахматистов.

– Несколько слов о кибуце – чем он занимается, как вас приняли?

– Приехавшие делились на две группы. В одной были медики, приехавшие по медицинской программе, а во второй – все остальные. Условия, скажем так, оставляли желать лучшего. Жили в караванах, и мы не ожидали, что у нас может быть домик со щелями в стене, что кондиционер практически не будет работать. Продержались там почти полгода – с апреля по сентябрь. Холодов и дождей ещё не было, но мы решили не испытывать судьбу и пораньше уехать.

– И что же, в конце концов, дала вам эта программа?

– Там был ульпан. Можно было самим сразу поехать в большой город (неважно куда), но в кибуце не приходилось ни на что отвлекаться, легче было учить иврит. Ты отучился, потом есть время ещё позаниматься, не надо думать о том, чтобы искать работу. С другой стороны, морально было нелегко. Мы понимали, что «корзина абсорбции» скоро закончится, работы нет, к тому же нам сказали, что спорта как такового нет, и что делать? Потом выяснилось, что есть в Израиле и шахматы, и тяжёлая атлетика.

– Тебе помогла федерация шахмат?

– Нет, я туда позвонил, ответила секретарь, не говорившая на русском, и на этом мое общение с федерацией закончилось. Чтобы кто-то вышел на связь помог, у меня такого не было. Я просто в интернете нашёл отрывок статьи из какой-то русской газеты, где говорилось, что в Хайфе проводился турнир, упоминалось имя директора клуба (Володя). Я так понял, что он говорит по-русски. Связался с ним, и мы переехали в Хайфу. Мне хотелось играть в шахматы, ну хоть что-то было рядом…

Первые год-два было очень трудно, потом, когда у жены появилась работа, когда я начал тренировать, когда мы поняли, что чем-то своим занимаемся, стало легче, начали выезжать на соревнования. В 2015 году появилась возможность сыграть на чемпионате мира среди инвалидов. В 2001 году, когда мне было 15 лет, я в таком соревновании выступал, но позже в Беларуси не находилось денег, чтобы поехать.

– Кстати, прежде чем вернёмся к шахматам… Как нашли квартиру на съём – через маклера?

– Когда ещё жили в кибуце, позвонили нескольким маклерам, приехали в Хайфу на один день, посмотрели несколько квартир – и сняли подходящую. Но маклеру я ничего не платил. Возможно, он имел процент от хозяина квартиры.

– Сколько лет вы прожили на той квартире, насколько она была хороша?

– На первое время та квартира была практически идеальна, с очень удобным расположением. Там рядом были магазины, садики, школы, не надо было сразу ничего покупать, вроде мебели, электротоваров.

– Но ведь многое можно достать бесплатно, тем более для съёмной квартиры. В каждом городе при большом желании можно найти, тем более, что ты приехал всего 6 лет назад.

– Ну, когда люди приезжают, они мыслят ещё по-старому… Не приходило в голову пойти и взять где-то что-то, да и когда подсказывают, это другое дело, а в нашем случае особо не было на кого рассчитывать.

– У тебя никого вообще не было в стране?

– Брат Юрий (1985), но он жил в центре страны, в Рамат-Гане.

– Как давно он приехал? 

– К тому времени, когда я приехал, он уже лет пять жил в Израиле. Два года назад уехал в Америку, живет в Лос-Анджелесе. По специальности он повар, но работал администратором в ресторане, и в Америке так работает.

– Продолжим тему шахмат в Израиле…

– Не скажу, что здесь можно прожить за счёт тренерской работы. Надо искать какие-то проекты. В школах не нужен тренер высокой квалификации, мастер спорта, а больше востребован воспитатель, который научит азам игры.

– А занятия в шахматном клубе?

– Клуб раньше был в Хайфе, в здании Техниона, которое находилось возле музея «Мадатек». И в этом здании решили что-то сделать, в результате чего выгнали клуб. Шахматисты начали искать подходящее помещение. В Хайфе не нашлось, а в соседнем Нешере пустовало очень хорошее помещение, красивое отдельное здание от «Мифаль а-Паис», которое и предоставил муниципалитет. Было это года 3-4 назад.

– Какие ещё шахматные клубы имеются в Хайфе?

– Есть, например, «Маккаби Хайфа», но он работает только 1 раз в неделю. По-моему, если он, как и другие, в остальные дни недели закрыт, то какой же это клуб? Должна быть не просто вывеска и команда, которая играет в Израильской лиге. Клуб – это когда ведутся постоянные тренировки, а таких клубов в Израиле очень мало.

Нешерский клуб довольно большой, состоит из турнирного зала, где может вместиться 70 участников, есть еще три комнаты. Я считаю, что это один из лучших клубов Израиля. Что касается времени на поездку, то мне ехать до Нешера из Хайфы всего 25 минут, это как по городу.

– Давай перейдём к разговору о сборной IPCA, за которую ты выступаешь. На последней Олимпиаде в Батуми ты был играющим капитаном…

– Начну с того, как я попал в эту команду. В 2001 году, как я уже говорил, от Беларуси ездил на чемпионат мира среди инвалидов. В 2015 году поехал впервые от Израиля, занял 1-е место среди 60 участников, было это в Братиславе. И вот в 2016 году впервые сыграл за команду IPCA на Олимпиаде в Баку.

Право участвовать в чемпионате мира и играть за сборную людей с ограниченными возможностями имеют шахматисты, у которых есть физические проблемы с ногами, руками, центральной нервной системой, за исключением проблем со слухом и со зрением (у слабослышащих и слабовидящих – две отдельные федерации). Согласно результатам чемпионата мира сильнейшие попадают в команду для участия в Олимпиаде.

2017 г. Ружомберок (Словакия) – 2-е место.  Шашикант Кутвал (Индия) – 1-е, Николай Муха (Украина) – 3-е. 

Словакия, Ружомберок, 2017

2018 г. Прага, 2-е место (чемпионом стал Игорь Ярмонов из украинского Мариуполя)

В последние несколько лет ФИДЕ начала проводить общие чемпионаты для людей, имеющих проблемы со здоровьем: один год командные, один – личные, и отдельно играют юниоры. Но отношения к отбору для участия в Олимпиадах эти соревнования не имеют. Я же поехал на чемпионат, чтобы попасть именно в команду на Олимпиаду. Начиная с 2015 года, я каждый год играю в чемпионатах мира, и в 2018 году занял 2-е место. Кроме того, летом меня избрали вице-президентом IPCA, а потому ехал на олимпиаду уже и в качестве капитана.

– Какое у вас финансирование?

– Оно фактически отсутствует. Организация существует с 1992 года, но, как я понял, никто не занимался поиском денег, даже не был открыт счёт. Не потому, что кто-то принципиально был против, а потому, что не видели в этом смысла. Но организаторы чемпионатов мира среди инвалидов не проигрывают, поскольку это реклама страны, да и не такие уж большие деньги нужны. К тому же участники платят взносы, из чего и формируется призовой фонд. На чемпионатах также вручаются сувениры, кубки, майки…

Люди едут на чемпионат мира не только для того, чтобы заработать, выиграв приз. Во многих странах есть стипендии, которые получает шахматист, если становится призёром чемпионата. Существуют ещё зачёты среди женщин, юниоров. Многие регионы России или Украины выделяют премии для своих участников, которые получают не разовую помощь, а в течение года ежемесячную.

Я в Израиле за то, что стал чемпионом мира, мало что получил. Правда, мне выдали премию, которая называется «Эйлат» (она для тех, кто принимает участие в соревнованиях не по олимпийским видам спорта). Это были кубок и карточка на 750 шекелей для отоваривания в сети магазинов.

Надеюсь, что в нашей организации сейчас появятся деньги. В принципе, шахматы развиваются, президентом избрали москвичку Светлану Герасимову. Она долгие годы является старшим тренером в организации инвалидов России. Светлане около 40 лет.

– Почему избрали именно её?

– Наверное, потому, что из России приезжали на чемпионат мира по 15 человек, и всем оплачивались сборы, т. е. она находила деньги для участников. Когда я еду, то должен практически за всё платить сам. Израильская федерация может дать лишь небольшую часть денег. А люди, выступающие за Россию, из своих денег не тратят ничего. Им оплачивается питание, дорога, и есть ещё тренер, который с ними занимается.

Сейчас у IPCA появился сайт (пусть и сырой), и потихоньку работа пошла. Хотя нелегко начинать практически с нуля. В чемпионате мира долгое время выступали представители лишь 13 стран. Во многих странах шахматисты даже не знали, что существует такая международная организация инвалидов.

В Беларуси есть организация инвалидов и ветеранов «Шанс», которую давно возглавляет Владислав Чеславович Дубко. Насколько он старается, чтобы кто-то поехал на чемпионат, я не в курсе. Положение о чемпионате лично ему я отправлял.

По большому счёту, у многих инвалидов нет стимула играть даже в чемпионатах Беларуси. Я 3 или 4 раза становился чемпионом Беларуси по версии «Шанса», при этом получал приз порядка 100 рублей. После недели в Минске я никуда бы после этого не поехал дальше, не было мотивации. Что уж говорить о людях, которые занимаются какими-то другими делами, живут в малых городах, передвигаются на инвалидных колясках, но любят шахматы, играют по переписке в первенстве области…

Или вот проводились чемпионаты РБ среди всех, включая ветеранов. Но как можно проводить отборочные турниры, когда там играют и ветераны – ведь если победит ветеран, он же не сможет поехать на чемпионат мира среди инвалидов? Впрочем, полагаю, что в Беларуси тоже что-то изменится, и будут проводиться реальные отборы на чемпионат мира. Среди моих планов – даже проведение в «Синеокой» чемпионата мира IPCA…

– Давай вернёмся к Олимпиаде 2018 года в Батуми. Знаю, что ты летел до Тбилиси, поскольку до Батуми накануне Олимпиады прямой рейс стоил чуть ли не на 400 долларов дороже, чем до Тбилиси…

– В Тбилиси я оказался поздно вечером 22 сентября, а на месте уже 23-го утром. Я приехал в отель, где поселили нашу команду – он находился в Кобулети, за 30 км от Батуми. Мы каждый день должны были выезжать за полтора часа до начала тура. В Кобулети жили еще несколько команд и судьи, а все остальные – в самом Батуми. Почему так произошло, я не знаю – всё это решали организаторы.

Конечно, нам было тяжело каждый день столько времени тратить на дорогу. Туры начинались в 3 часа, и некоторые партии затягивались на 4-5 часов. Когда кто-то заканчивал игру раньше, то не мог уехать, поскольку приходилось ждать специальные бусы и две машины, на которых развозили всех участников. Приезжали в отель поздно; пока ужинали, было уже 9 вечера, а в 10 жеребьёвка.

Олимпиада проходила в двух залах, мы играли во втором, всё время на одном месте. В первый зал, где играли сильнейшие команды, пойти почти не было возможности – разве что в день, когда не играл, а вообще проход занимал немало времени.

Два дня игры начинались не вовремя, не по гонгу, потому что организаторы не успевали пропустить участников через рамки металлоискателя. По-моему, волонтёры на этой Олимпиаде были слабо подготовлены. Если сравнить Олимпиады в Баку 2016 г. и в Батуми 2018 г., то это «небо и земля». Волонтёры в Батуми не знали, что они должны делать, водители – куда кого везти. Я до последнего дня не знал, как поеду в аэропорт и с кем, водитель, который меня возил, тоже не знал, поедет ли он.

В нашей команде был один игрок, выступавший уже на восьми Олимпиадах. С его точки зрения, по организации это была наихудшая. Но если смотреть по результатам, то команда IPCA никогда так хорошо не выступала – мы набрали 13 командных очков, это 60-е место из 185 команд. Сборная команда Израиля тоже набрала 13 очков. Конечно, они играли с командами более высокого уровня. Но если учесть, что поездки за 30 км нас выматывали…

Организаторы говорили, что не было другого отеля, где можно было разместить нашу команду. Но я думаю, что нужное число номеров для людей на колясках (у нас таких было 5 человек) есть в любом пятизвёздочном отеле, во всяком случае, в таких, как «Hilton». Колясочникам тяжело играть по пять часов, и лишние полтора часа езды на дорогу, конечно, тоже сказываются. Если же говорить о питании, то было хорошо.

– Ходили разговоры об отравлениях…

– В нашей команде немало было тех, кто чихал, кашлял из-за какого-то вируса. В женской команде у одной девушки был бронхит, у кого-то температура 39 градусов.

– А как выглядело здание, специально построенное для Олимпиады? Что скажешь о самом городе?

– Это был огромный ангар, может, и специально построенный, но на меня он не произвёл впечатления. Когда я был в Баку, играли на огромном красивом стадионе. В Грузии же были проблемы с подъездом, проводились ремонты дорог, по которым нас везли. При поездке на собрание капитанов я не успел даже поесть, т. к. дорога была перекрыта.

Что касается впечатлений от города, то в Батуми красиво. В день приезда я погулял по набережной, поел хинкали, посмотрел на небоскрёбы. Ведется новое строительство, город развивается, и он довольно-таки симпатичный.

– Твоё мнение о выступлении израильской команды? Вы общались?

– Нет, у меня не было возможности общаться с соотечественниками – играли мы в разных залах, жили в разных городах… Результат израильской сборной, конечно, неважный, но это же спорт… Хорошо сыграл Илья Смирин, а вот у Бориса Гельфанда не пошла игра в ответственных матчах, хотя сложись немного иначе, заняли бы не 39-е место.

Перед последними двумя играми у израильской команды было 11 командных очков, у белорусов 10, а в итоге они стали выше, выйдя на 30-е место. Хотя, конечно, нельзя сравнивать по составу команды двух стран…

– Сразу после Олимпиады читал интервью с председателем Белорусской федерации шахмат, которая сказала, что на Олимпиаде 2022 года в Минске Беларусь будет бороться за место в призовой тройке. Это звучит более чем сомнительно…

– Ну, ребята в белорусской сборной неплохие – Владислав Ковалёв, Кирилл Ступак…

– Вместе с тем играть дома не значит, что обязательно «стены помогут» – может, как раз наоборот.

– Но я с оптимизмом смотрю на возможности белорусов. Всё непредсказуемо: кто мог подумать, что сборная Польши обыграет Россию, Украину, вообще прекрасно выступит. По рейтингу перед стартом была 11-й, а имела даже шансы стать чемпионом.

Что касается израильтян, то они играли, старались…

– Если бы выиграли у Казахстана в предпоследнем туре, то неизвестно, на кого попали бы в последнем, но, скорее всего, свели бы вничью. В итоге набрали бы 16 очков, т. е. оказались бы, вероятно, в первой десятке. Опять-таки, выиграй израильтяне в последнем туре у Греции, с 15 очками и хорошим коэффициентом заняли бы место в районе 15-го.

– Вообще говоря, Олимпиада – это что-то грандиозное и интересное: встречи, общение, знакомства… Всегда хочется поучаствовать ещё раз.

– Следующая шахматная Олимпиада должна пройти в России, в Ханты-Мансийске…

– Организация в 2020 году, надеюсь, будет хорошая, как и питание. Некоторая проблема видится с трансфером и с климатом. При этом не сказал бы, что в Батуми оставалось много времени на прогулки: даже с утра мы не могли долго гулять у моря. Надо было отдохнуть, подготовиться к партии, и к тому же мы жили далеко. А в Ханты-Мансийске будет всё рядом, город небольшой, имеет опыт проведения Олимпиады (в 2010 году), да и вообще известен в шахматном мире. Хотелось бы, конечно, туда попасть в качестве капитана команды или игрока, но это явно обойдётся дороже, чем поездка в Батуми. Может, к тому времени появится какое-то финансирование, кто-то окажет нам помощь. Будем уповать на лучшее.

 

Чемпионат мира среди людей с ограниченными возможностями по версии ФИДЕ. Дрезден, октябрь 2018

С детьми на международном турнире в Ревале (Польша)

Сборная клуба “Хайфа-ришон” на чемпионате Израиля до 14 лет

 

Сборная IPCA на на Олимпиаде в Батуми, 2018

Командный кубок Израиля по быстрым шахматам

Международный шахматный турнир памяти Гидеона Яфета. Июль 2018, Иерусалим

Беседовал Арон Шустин (Петах-Тиква)

***

Еще публикации о шахматах в 2018 году:

БЕСЕДА С ИЛЬЕЙ СМИРИНЫМ (1)

БЕСЕДА С ИЛЬЕЙ СМИРИНЫМ (2)

БЕСЕДА С ИЛЬЕЙ СМИРИНЫМ (3)

ПАМЯТНЫЙ 1987 ГОД

РАХИЛИ ЭЙДЕЛЬСОН – 60!

Татьяна Норицына о своей семье, жизни в Израиле и Канаде  

В. Рубинчик. И всё же 10-кратная!

М. Садовский. СМЫСЛ ПРИТЯЖЕНИЯ

От редакции belisrael.info

В последний день уходящего года хотелось бы еще раз напомнить о важности поддержки сайта.

Опубликовано 31.12.2018  00:19

Обновлено 31.12.2018  15:51

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (89)

Чарговы шалом (прахадны, калі хочаце)! Падвесці б рысу пад тэмай шахматных Алімпіяд, бо, як адчуваю, развагі пра гулі вакол 64-х клетак не блізкія чытачам… Але яна звязана з іншымі, больш «сацыяльна значнымі», у тым ліку з тэмай маніпулявання гістарычнай памяццю.

У мінулай серыі згадвалася пра апытанне, паводле якога большая частка наведвальнікаў pressball.by не разумела, навошта Беларусі шахалімпіяда 2022 г. Высветлілася, што кіраўнічка Беларускай федэрацыі шахмат таксама бачыла тую апытанку. Адрэагавала тыдзень таму: «Усё лагічна, людзі вельмі мала ведаюць пра шахматы, іх папулярызацыя пакідала жадаць лепшага. Хаця беларуская зямля была вядомая моцнымі шахматнымі традыцыямі, былі ў нас моцныя ігракі, асабліва ў 80-я гады. Аматары шахмат прыходзілі глядзець матчы, як зараз балельшчыкі ходзяць на футбол. Але потым прыйшлі ліхія 90-я, такія часы былі, што было не да шахмат дакладна. Наш старажытны спорт заняпаў».

Цяжка сказаць, матчы якіх беларускіх ігракоў так ужо наведвалі аматары?! Агулам, уяўленне пра 1980-я гады як пра «залаты век» беларускіх шахмат перабольшана: ззялі асобныя «зоркі» (як і цяпер), а сярэдні ўзровень і папулярызацыя іменна што пакідалі жадаць лепшага. Прыпамінаю, шахматная перадача на беларускім тэлебачанні, пры ўсіх яе станоўчых якасцях, была нуднаватая нават для тых часоў, калі багатага выбару не было; маскоўская «Шахматная школа» з’яўлялася куды больш імпэтнай. Гаваркое і зніжэнне накладу «Шахмат, шашек в БССР»: ад 10000 экз. у першы год выдання (1980) да 2000 у 1986 г. і 1000 экз. у апошнім 1990-м. Не радуюся знікненню таго зборніка-бюлетэня, там-такі было што пачытаць, але, па вялікім рахунку, «отряд не заметил потери бойца». Дый у 1990-х яго змянілі ў Мінску спярша часопіс «Игротека», потым газета «Шахматный мир»… Па-ранейшаму выходзілі публікацыі пра шахматыстаў і ў газетах «Физкультурник Беларуси», «Звязда», шмат дзе яшчэ.

У Беларусі «ліхіх 90-х» працягваў дзейнасць Палац шахмат і шашак, не зачыняліся спартшколы з шахматнымі аддзяленнямі. З 1993 г. у Мінску ці не штогод – дзякуючы Уладзіміру Палею – ладзіліся міжнародныя оўпэн-турніры, даступныя і для аматараў («гуляў калісьці там і я», запомнілася партыя з чэмпіёнам свету сярод невідушчых, міжнародным майстрам Міколам Рудзенскім, якую я прайграў белымі ў дэбюце Сакольскага; «сляпы» заўважаў усе мае памылкі!). Карацей, познесавецкі і ранні постсавецкі перыяд у цэлым не быў фатальным для шахматыстаў Беларусі, асабліва юных. Апошнія атрымалі магчымасць удзельнічаць у чэмпіянатах Еўропы і свету «напрасткі», без пакутлівага адбору на ўсесаюзных турнірах, і ўжо ўлетку 1992 г. мінчук Юрый Ціханаў заваяваў у Германіі першынство свету сярод падлеткаў U-14 (да 14 гадоў). Нямала гойсала па свеце ў 1990-я і чэмпіёнка Беларусі сярод дзяўчат Наста Сарокіна, закладваючы падмурак для свайго цяперашняга віцэ-прэзідэнцтва ў ФІДЭ 🙂

Адзіны факап пачатку 1990-х, які прыгадваю, – зрыў выправы беларускай зборнай на шахматную Алімпіяду ў 1992 г. І тое, здаецца, асноўнай прычынай сталіся памылкі дзяржтрэнера ды іншых дробных чыноў, а не ўсеагульны развал. Грошай на «іміджавыя» паездкі, як правіла, не бракавала: нездарма ж прэзідэнтам тутэйшай шахфедэрацыі ў першай палове 1990-х быў уплывовы бізнэсовец Уладзімір Карагін.

Аўтограф, узяты ў гросмайстра Марка Тайманава падчас міжнароднага турніру. Мінск, 02.03.1995.

Паводле маіх адчуванняў, «заняпад» у сэнсе недафінансавання надышоў у самым канцы 1990-х, пасля таго (можа, і ў выніку таго), як Віктар Купрэйчык прагаласаваў супраць кандыдатуры Лукашэнкі на пасаду прэзідэнта НАК РБ, а Кірсан Ілюмжынаў стаў ладзіць фэйкавыя трэшавыя чэмпіянаты ФІДЭ. У 2003 г. я спрабаваў прыслаць падмацаванне, ініцыяваўшы выпуск двух шахматных часопісаў, але «на ўшчэрбе» многага чакаць ад гэтых выданняў не выпадала. I ўсё ж…

Ланіта Сцяцко на вокладцы № 1 часопіса «Шахматы» 2003 г.; яна ж – лідэр(ка) беларускай каманды ў Батумі-2018 (справа на фота з twitter.com)

З аднаго боку, прыемна, што ў 2010-х гадах, асабліва з 2017 г., дзяржава зноў цікавіцца шахматамі як чыннікам адукацыйнага працэсу і відам спорту. З другога, залішняе «адзяржаўліванне» нам таксама ні к чаму, яно вядзе да марнаслоўя накшталт: «Толькі ўявіце сабе збор у Мінску ўсёй планетарнай інтэлектуальнай эліты!» (і гросмайстры далёка не заўсёды належаць да «інтэлектуальнай эліты»; што казаць пра гульцоў з рэйтынгам Elo блізу 2000, касцяк большасці зборных), «У маім разуменні ў Мінску і беларусы, і беларускі павінны змагацца за прызавую тройку» (рэальна толькі ў тым выпадку, калі на Алімпіяду не трапяць каманды КНР, Расіі, Украіны, ЗША, Польшчы, Арменіі, Грузіі…). «Будзем працаваць» – файная абяцанка, але за 4 гады наўрад ці мажліва падрыхтаваць зборную экстра-класа, пагатоў што, напрыклад, перспектыўны майстар Міхаіл Нікіценка 2000 г. нар., знаходка сярэдзіны 2010-х гг., прытармазіў свой рост, а 12-гадовыя чэмпіёны (Дзяніс Лазавік, Максім Іваннікаў…) яшчэ не «разагналіся» для Алімпіяды. Няўжо амбразуру закрыюць «супергросы» ва ўзросце пад 50? ¯\_(ツ)_/¯

Калі настроіцца на больш сур’ёзны лад, то Беларусі (у тым ліку і шахматнай) не варта спаборнічаць з усходняй суседкай у амбітнасці ды марнаваць рэсурсы на мэты «планетарнага» маштабу. Найперш вырашыць бы ўнутраныя праблемы: нецярпімасць да іншадумства & прававы нігілізм, няўвага/непавага да ўласнай мінуўшчыны, дакучлівае памкненне ўсё кантраляваць… Так, правілы выканання разрадаў, зацверджаныя пастановай мінспорту РБ 31.08.2018 пры ўдзеле БФШ, яўна шкодзяць развіццю масавых шахмат, перадусім на перыферыі. Вось урывачак з захаваннем арфаграфіі арыгіналу:

«Лбюые шахматные разряды, включая IV, могут выполняться только в турнирах по классическим шахматам с контролем времени не менее 60 минут на партию каждому сопернику (или в предоставленное время плюс дополнительное время, умноженное на 60, составляющее не менее 60 минут). При этом в турнире должны быть сыграны не менее 9 партий (в день играется не более 2-х партий)».

Адзін з найлепшых сродкаў адпужаць навічкоў – прымусіць іх гуляць на вынік не менш за 9 партый з кантролем звыш гадзіны кожнаму… Чаго-чаго, а гэткіх правілаў у 1980-х не існавала: сур’ёзная барацьба за выкананне пачыналася хіба з 2-га разраду, а чацвёрты прысуджаўся ў гуртках ледзь не аўтаматычна кожнаму, хто ўмеў соваць фігуры 😉 І гэта вабіла пачаткоўцаў.

З падобнымі нормамі верхавіна белшахмат у перспектыве рызыкуе застацца «генштабам без войска». Баюся дапускаць, што ўсё так і задумана, – але ж дапушчэнне напрошваецца… 🙁

Каментарый ад шахматысткі з беларускага Светлагорска, якая цяпер жыве ў ЗША (пачатак жніўня 2018 г., FB-акаўнт Уладзіслава Каташука). Падтрымалi некаторыя вядомыя шахдзеячы РБ.

“РЦОП” – гэта Рэспубліканскі цэнтр алімпійскай падрыхтоўкі (па шахматах і шашках)

Калі б мне зараз было 11-12 гадоў, то, напэўна, будаваў бы жыццё не «па Гельфанду», а «па Бадзякоўскаму», які своечасова перайшоў з шахмат на прафесійную гульню ў покер… Мікіта з Мазыра без усялякіх федэрацый і мінспорту зарабіў не адзін мільён зялёных.

* * *

Запрашаю наведваць сустрэчы з цыклу «(Не)расстраляныя», у якіх сцвярджаецца перамога жывога над мёртвым. Не толькі таму, што «я там быў»: праект насамрэч каштоўны, хоць і не ахапіў ён «масы». Я назваў бы працу Сяргея Будкіна «камернай», ды слоўца гэтае ў кантэксце расповеду пра забітых пісьменнікаў адгукаецца двухсэнсоўна.

Выдатна прайшла, напрыклад, 16 кастрычніка лекцыя Віктара Жыбуля пра забытага паэта Сяргея Мурзо (1912–1937); трансляцыя ў сеціве не дае поўнага эфекту прысутнасці 🙁 Пасля лекцыі і прыгожых спеваў Веры Бурлак, якая ні на хвілю не расставалася з малым сынком, Віктар па просьбе госця з Украіны прачытаў колькі сваіх вершаў. Слухачы не хацелі адпускаць аўтара…

Вера з сынам Эрыкам (ззаду – клавішніца Вольга Падгайская) і Віктар

А вось Сяргея Румаса, хоць дэпутацікі і зацвердзілі яго прэм’ер-міністрам (05.10.2018, лік 105:1 на яго карысць, супраць галасавала Ганна Канапацкая), слухаць аніяк няма ахвоты. Обер-чыноўнік са сваёй заявай пра інфляцыю, якая ў 2018 г. «захаваецца ў калідоры да 6%» і пра тое, што налета «ў нашых прагнозных дакументах зніжэнне інфляцыі да 5%», – першы (зразумела, пасля каго ;)) кандыдат на высмейванне тут. Паводле маіх назіранняў, ад студзеня 2018 г. цэны ў Мінску на асноўныя харчы/тавары выраслі працэнтаў на 10-15. Але несуцяшальную статыстыку заўсёды можна разбавіць, умоўна кажучы, хамутамі і церассядзёлкамі, цэны на якія стабілізаваліся ў мінулым стагоддзі… PROFIT.

Пакуль Першая Нобелеўская не можа вызначыцца, працягваць працу інтэлектуальнага клуба ці не («З верасня, спадзяюся, пачнем зноў», – праказала яна ў красавіку 2018 г., але мудра не ўдакладніла, з верасня якога года :)), разумныя людзі прыязджаюць у Беларусь без запрашэння пісьменніцы. Ірына Хакамада наведае Мінск у лістападзе г. г., Дзмітрый Быкаў – у снежні. А ўжо саўсім скора, 25.10.2018, у канцэртнай зале «Мінск», – творчая сустрэча з Віктарам Шэндэровічам. Перад гэтым ён плануе наведаць і Гомель, дзе некалі жылі яго «бабулі-дзядулі».

Да 21 кастрычніка не позна наведаць «біблійную» выставу ў Нацыянальнай бібліятэцы. Нават скапірую двухбаковы флаер:

Рэклама – бы ў той песеньцы: «Завтра вы увидите / То, что никогда не видели» 🙂

Напэўна, меламанам быў бы сэнс 27.10.2018 наведаць шоу-канцэрт «Сімфанічнае КІНО» з удзелам Юрыя Каспарана (я хадзіў на аналагічную імпрэзу ў кастрычніку 2014 г., спадабалася). Але не магу сцяміць, нашто ў 2018-м прымяркоўваць шоу да 55-годдзя Віктара Цоя? В. Ц. нарадзіўся ў чэрвені 1962 г., значыць, яму ўжо за 56…

Афішка з tut.by, такія вісяць і ў горадзе; аўтар гэтых радкоў «пад Віктарам» у Піцеры (чэрвень 2014 г.)

Ахвотных афіцыйна адзначыць 75-годдзе знішчэння мінскага гета запрашаю на гэтую старонку. Дарэчы, успомніў-такі, што ўвосень 1993 г., падчас юбілейна-жалобных мерапрыемстваў, хадзіў на «Памінальную малітву» ў Купалаўскі тэатр. Уразіў не сам спектакль – я бачыў яго раней – як тое, што сярод гледачоў, недалёка ад мяне, сядзеў тагачасны кіраўнік дзяржавы Станіслаў Шушкевіч, практычна без аховы. На ўваходзе ў залу нікога не «шманалі». Праўда, к таму часу да Шушкевіча ўжо мала хто ставіўся ўсур’ёз – апупея з (не)падпісаннем дамовы аб калектыўнай бяспецы ў СНД падарвала яго пазіцыі, што адчуваў і я, 16-гадовы школьнік.

«Вольфаў цытатнік»

«Калі беларусы апусціліся на самае дно, зверху скінулі каменне» (skarnik.by)

«Я лічу, што вершы 1920–1930-х гг. не састараваюць: так, яны – адбітак свайго часу, але актуальнасці не страчваюць... Досвед імкнення да ўласнай ініцыятыўнасці, свабоды, адказнасці за будучыню надзённы і сёння» (Вера Бурлак (Жыбуль), 14.10.2018).

«Там добра, дзе нас няма: у мінулым нас ужо няма, і яно здаецца прыўкрасным» (Антон Палыч Чэхаў, «однажды заметил»)

«Мы прадаўжаем спяваць, / Хоць нас ужо і няма» (БГ)

Вольф Рубінчык,

17.10.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 17.10.2018  23:08

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (88)

Шалом бабіналетні! За гэтыя цёплыя дзянькі набралося думак; хочацца, як таму дзядзьку Юду ў кульбакаўскіх «Зельманцах», зайграць аб усім на свеце, і аб людзях, і аб курыцы…

Найперш – пра няспраўджаны(я) прагноз(ы). У мінулай серыі прадказваў, што мужчынская зборная РБ на сусветнай шахматнай Алімпіядзе зойме месца, блізкае да 14-га (г. зн. адпаведнае рэйтынгу). Не меў ілюзій адносна дзяржпадтрымкі шахматыстаў у Сінявокай, аднак пераацаніў якасць падрыхтоўкі, дый згуртаванасць нашай «эліты». Насамрэч гросмайстры падзялілі месцы з 25-га па 38-е, а дакладней, трапілі акурат у трыццатку. Някепскі вынік з улікам таго, што ў Батумі прыехалі амаль 200 каманд, але ж многія, нават шахблогеры, незалежныя ад тутэйшай федэрацыі, чакалі большага. Напрыклад, гросмайстар Cяргей Каспараў: «Хлопцы трапяць у дзясятку». Майстар ФІДЭ Уладзіслаў Каташук: «Прагнозы: мужчыны – 6-е месца, дамы – 5-е ў сваёй рэйтынгавай групе». Беларускі, дарэчы, не расчаравалі; «перавыканалі» каташукоўскі план, у апошнім туры вырваўшы перамогу ў ізраільцянак. Можна доўга разважаць пра тое, што і моцны пол даў бы рады, калі б у зборную запрасілі «дысідэнта» Сяргея Азарава, а не …, ды навошта пасля бойкі махаць кулакамі.

Меркаваў, што Мінск даб’ецца права на правядзенне шахалімпіяды 2022 г. – так і здарылася. Іншая рэч, ці так ужо патрэбная ў РБ тая алімпіяда, калі братання гасцей з мясцовымі аматарамі шахаў апошнім часам не бывае (у залы для гульні пускаюць толькі «сваіх», etc.). Апытанка наведвальнікаў буйнога спартыўнага сайта сведчыць пра тое, што «народ» скептычна пазірае на ператварэнне Мінска ў Нью-Васюкі; скептыкаў (50,4%, 1331 голас) амаль у 2 разы болей за тых, хто выбраў варыянт «Выдатна!» (26,9%, 709 галасоў). Ну, турбізнэс праз 4 гады заробіць сваю капейчыну, чыноўнікі & кіраўніцтва БФШ папіяраць сябе – мо і шараговым гульцам нешта перападзе. ¯\_(ツ)_/¯

А вось упартасць Расіі ў прасоўванні на пасаду прэзідэнта ФІДЭ свайго кандыдата я недаацаніў (04.10.2018 Аркадзь Дварковіч адолеў-такі Георгіуса Макропуласа з лікам 103:78). Сяргей Каракін не стаў чэмпіёнам свету, з «ПятроваБашыравым» аблажаліся, дык хоць тут узялі рэванш… 🙂

Як бы я ні ставіўся да кіраўніцтва РФ, трэба прызнаць, што ў суседняй краіне мядзведзі не блукаюць па вуліцах, а інтэлектуалам дагэтуль ёсць дзе выказацца (і дзе зарабіць – прынамсі ў буйных гарадах). Паяданне бліноў з лапаты і сумнавядомы «Баярышнік» цікавяць далёка не ўсіх. Таму, калі допіс пра калекцыю футраў з «турэмнымі татуіроўкамі», выпушчаную нейкімі расійскімі дызайнерамі, падаецца ў беларускім выданні пад загалоўкам «Іх норавы», гэта выглядае… кантраверсійна.

Фрыкаў і/або аматараў «блатной музыкі» хапае ва ўсіх краінах постсавецкай прасторы, у тым ліку ў РБ. Прыпісванне агульных балячак выключна суседзям – у лепшым выпадку, інфантыльнасць, у горшым – прапаганда. Якая таксама бывае інфантыльнай.

Некалі часцей даваў парады жыхарам Расіі, Украіны, Ізраіля, зараз – адно ў выключных выпадках. Тут бы самім пазбавіцца правінцыйнасці й хабёльства. Узяць «прасунуты» мінскі рэсурс, з якім у 2016–2017 гг. супрацоўнічаў ізраільска-беларускі сайт (гл. тут, тут…). На жаль, к лету 2018 г. «сіцідог» сапсаваўся; пачаў гнаць фуфло паражняк і захоўваць абразлівыя каменты пад матэрыяламі. Між тым у чэрвені рэдакцыя «прагнулася» перад важнай заходняй дамай і пацерла мноства каментаў з асцярожнай крытыкай на адрас В., начальніцы прадстаўніцтва Еўрасаюза ў Беларусі. Натуральна, цяпер іх не відаць, але паверце, нічога там страшнага не было.

Вас задавальняе такая селектыўная цэнзурка ў стылі пані Рамашэўскай? Мяне – не. Як і тупая «прамакееўская» шпілька ў новым тэлешоў Яўгена Перліна; маўляў, «пісьменніку-пачаткоўцу» Франсуа Аланду не спадабалася ў Мінску, а ў Напалеона было яшчэ больш прэтэнзій да Беларусі… Паслухаць можна тут на 37:34–38:34, але я б не раіў; беражыце вушы. Узровень Тарапунькі & Штэпселя ўзору 1970 года, і гэта не камплімент 😉

Агулам, паглядзеўшы сёлетнія фільмы «Лета» і «Хрусталь» (пераклад назвы намінанта ад Беларусі на «Оскара» як «Крышталь» лічу няўдалым хаця б таму, што ў такім разе ўзнікаюць асацыяцыі з аднайменным віна-гарэлачным заводам), неяк востра адчуў: няма новага пад Сонцам. І забываюцца падзеі мінуўшчыны – ужо і 1990-я, нягледзячы на прысвечаны ім пышны інтэрнэт-рэсурс, робяцца ў Беларусі легендай. Таму папрасіў чытачоў «Катлет…» узгадаць што-небудзь пра той час, асабліва пра 1992–93 гг., калі Рэспубліка Беларусь ужо была, а прэзідэнта ў ёй – surprise! – не існавала.

Слова Юрыю Тэперу (1958 г. нар.):

Некаторыя ганяць той час, а я стаўлюся да яго спакойна. Так, была інфляцыя, але і зарплаты раслі… Уклады ў ашчадкасах абясцэніліся, незразумела было, што рабіць з грашыма. Многія імкнуліся патраціць заробак адразу.

Цікава было глядзець тэлевізар – і расійскія, і беларускія каналы.

У Мінску па тэлефоне можна было званіць бясплатна, не было жэтонаў і картак.

У педінстытуце была добрая шахматная каманда. Якраз паступілі ўвосень 1993 г. Сяргей Карчыцкі, Сяргей Багдановіч, Наталля Папова, Алена Цатуран (яны ўцяклі з мамай з Баку), Валодя Нікіцінскі, Лена Шынкарэнка. Я б сказаў пра тую каманду, дый усю моладзь таго часу, словамі Маргарыты Алігер: «Поколенье взросших на свободе / в молодом отечестве своём». Была вясёлая абстаноўка, адсутнасць страху.

Нехта вырашыў, што мы не секцыя, а клуб (больш самастойнае ўтварэнне). Мы склалі статут на рускай мове, але рэктар не стаў чытаць, сказаў, што дзяржаўная мова ў нас беларуская. Прыйшлося думаць, як перакласці… Пераклалі «для птушачкі» – мо недзе ў архіве і захаваўся тэкст.

Ладзілася шмат турніраў у Палацы шахмат на К. Маркса, 10. Я ўзяў 6-е месца ў «народным турніры»; далі прыз 400 рублёў, а праязны білет каштаваў 380.

Казалі, што паўсюль быў рэкет, прадпрымальнікі баяліся нешта рабіць. Мо таму і выбралі Лукашэнку ў 1994 г. – народ спадзяваўся, што «бязмежжа» не будзе.

У 1993-м я пачаў весці заняткі па шахматах у яўрэйскіх класах школы № 132 (вёў 2 гады). З рэкетам не сутыкаўся.

Пётр Рэзванаў (1974 г. нар.):

У 1992 г. на факультэт прыкладной матэматыкі і інфарматыкі БДУ я ўжо год як паступіў, палітыкай яшчэ не цікавіўся. У галоўным корпусе БДУ быў адзін афіцыйны кніжны шапік і адзін неафіцыйны, у будынку хімфака – хутчэй, паўафіцыйны, з наменклатурай, блізкай да рэрыхаўскай бібліятэкі. Падобныя на хімфакаўскі шапікі (ці сталы) былі ў бібліятэцы імя Л. Талстога і ў інтэрнаце Інстытута культуры. Было каля БДУ яшчэ некалькі шапікаў: ва двары, уздоўж праходу, што міма ЗАГСа ідзе ад Ленінградскай да лесвіцы на праспект; адзін з іх кніжны). У квартале дзейнічаў кабельны канал «Семіраміс» з фільмамі з бліжэйшага відэапракату.

Жыццёвыя складанасці неяк мяне не чапалі: ці то дзякаваць таму бацькам, ці то таму, што познесавецкая прапаганда мяне пераканала: быць Дыягенам і жыць у бочцы – гэта крута!..

Рабіў для маці праграму, якая друкавала плацёжкі; яшчэ «банкаўскія цагліны» з «зайцоў» і нават «вавёрак» памятаю.

Зараз паўспамінаю сам (1977 г. нар.):

У пачатку 1992 г. маці на заводзе Арджанікідзэ скарацілі, яна доўгі час не працавала, але галодныя мы не сядзелі, бо айчым няблага зарабляў на мясакамбінаце і меў досыць «талонаў», без якіх мала што прадавалася ў крамах. Я ціхамірна вучыўся ў 9-м класе. У жніўні з маці на тыдзень ездзілі адпачываць у Літву (спыніліся ў Паланзе на кватэры, выбіраліся і ў Клайпеду). Межы заставаліся адкрытыя, літоўцы прымалі cавецкія рублі і даволі ахвотна размаўлялі па-руску. Тыя рублі хадзілі і ў Беларусі як паралельная валюта; «зайчыкі» з’явіліся ў канцы мая, і мы, школьнікі, з гонарам паказвалі адно аднаму новыя купюры.

У 1992–1993 гг. кнігарні, звычайныя і букіністычныя, поўніліся таннымі кнігамі – цэны на іх у параўнанні з 1990–1991 гг. не скокнулі, асабліва на перыферыі. Многа цікавага купіў у Барысаве, куды мы з маці на пару дзён ездзілі да родзічаў, у Шклове, куды мяне ўвосень 1992 г. узялі як трэнера каманды юных шахматыстаў, слабых на зрок… Апрача кніг, з паездак прывозіў плыткі; зрэшты, хапала іх тады і ў мінскіх музычных крамах. Нядорага ў той час каштавалі білеты ў тэатры; я перагледзеў амаль увесь рэпертуар «музкамедыі».

У Палацы дзяцей і моладзі, куды хадзіў «на шахматы» з 1988 г., паціху перапрадаваў тое, што знаходзіў у букіністычных, альбо мяняў на старыя манеты. Зарабляў на гэтым капейкі – вабіў сам працэс. Трэнеры глядзелі скрозь пальцы, а то і самі ўдзельнічалі. Праўда, балгарскі госць аднойчы (улетку 1992 г.) расхваляваўся, не атрымаўшы кнігу па «сваёй» цане, шпурнуў яе ў кут, а мяне абазваў, здаецца, барыгам… Тутэйшы «аўтарытэт» С. нечакана яго падтрымаў – з таго часу я згарнуў «бізнэс». Засталася толькі прыгожая купюра як напамін пра тыя гешэфты.

Цікавасць да палітыкі, моцная на рубяжы 1991–1992 гг., паступова згасала. Усё менш людзей выходзіла на вуліцы, і постаці зборшчыкаў подпісаў на вуліцах, гэтаксама як палкія прамовы дэпутатаў, ужо неяк не выклікалі даверу.

Трывала вера ў Захад, які нам дапаможа… Сярод таварышаў па школе і шахклубу многа было размоў пра паездкі за мяжу па лініі «дзяцей Чарнобыля», расповедаў пра замежныя дзівосы. Штогод у нашай школе № 79 раздавалі гуманітарную дапамогу – хіба ад немцаў. Аднойчы я нешта ўзяў, другі раз – не (гонар пераважыў).

У верасні 1993 г. пачаў вучыць іўрыт, неўзабаве стаў валанцёрам МОЕКа. І ў «Сахнуце», і ў МОЕКу шчэ адчуваўся энтузіязм ранейшых гадоў.

50-годдзе з дзён ліквідацыі мінскага гета (у кастрычніку 1993 г.) амаль не запомнілася. Прачытаў пра Дні памяці постфактум у газеце «Авив», якая тады прадавалася і ў кіёсках – з лета 1993 г. купляў яе ля Камароўкі. Агулам, набываў шмат газет – беларускіх і расійскіх. Давяраў ім, вядома, куды больш, чым цяпер 🙂 Версію пра перамогу дэмакратыі над чырвона-карычневымі ў кастрычніку збольшага прыняў, як і многія мае аднакласнікі. Праўда, наш ваенрук Генадзь досыць мудра спрачаўся з той версіяй – ды я і сам адчуваў, што ў Маскве нешта пайшло не так… Без радасці пазіраў у тэлевізар на кадры абстрэлу «Белага дома»; эйфарыі, як 21-22 жніўня 1991 г., не было і блізка.

Запрашаю чытачоў прадоўжыць «вечар успамінаў» 🙂 А я адсправаздачуся пра выправу ў Гродна, арганізаваную прадзюсерам Сяргеем Будкіным 7 кастрычніка г. г.

Першая прэзентацыя праекта «(Не)расстраляныя» па-за межамі Мінска прайшла не без шурпатасцей, але ў цэлым годна. Агучыў лекцыю пра Майсея Кульбака – па завядзёнцы, сёе-тое выкінуў, каліва дадаў.

Кіраўнік праекта С. Будкін і аўтар гэтых радкоў (здымкі адсюль)

Акцёрка і танцорка Яўгенія Рамановіч, адказная за «Дом46», павадзіла па пешаходнай вуліцы Савецкай. Узрадавала мяне, што дух выдатнага ідышнага паэта Лейба Найдуса (1890–1918) прысутны ў Гародні…

 

Вуліца Найдуса ў самым цэнтры горада (фота Я. Рамановіч); меню адной з рэстарацый.

 

Гаспадыня «Дома46»; танк ля царквы

* * *

Абяцаў падрыхтаваць да публікацыі на belisrael.info «Палестыну» Рыгора Кобеца, калі будзе 5 заявак. Іх паступіла ўсяго 3, ды што паробіш – не друкаваць жа палову паэмы?.. Let it be, неўзабаве перанабяру яе цалкам.

«Вольфаў цытатнік»

«На любы пункт гледжання кожны мае права. Толькі з гэтага, на жаль, плаўна выцякае права на хлусню» (Марына Ляско)

«Агулам, паўсюль, дзе ёсць выбар з двух, трэба выбіраць трэцяе» (Дзмітрый Быкаў, 28.09.2018)

«Абслугоўваеш людзей творчых. Гэта зона практычнай канфлікталогіі, зона павышанай небяспекі… Там усе гатовыя ў любы момант узарвацца, і ўсе, наогул, перакананыя, што яны – цэнтр сусвету. І гэта правільна. Напэўна, некаторы эгацэнтрызм – гэта ўмова таленту, умова творчай прафесіі. Таму добры прадзюсер мусіць быць яшчэ ў нейкім сэнсе псіхатэрапеўтам» (Аляксей Малабродскі, 02.10.2018).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

11.10.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 11.10.2018  19:38

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (87)

Шалом! І папярэджанне: гэта не самая змястоўная серыя, тут будзе больш маіх асабістых мух (а можа, тараканаў…), чым катлет. Не спалохаліся? Тады – наперад.

У нашу бліскучую эпоху многія займаюцца калі не рэканструкцыяй, то рэцыклізацыяй мінулага; усё б ім «асвоіць і ператравіць» (як зухаватым рэстаўратарам ашмянскай сінагогі). Адной з галоўных рэцыклізатарак была – і застаецца – Адзіная Нобелеўская, якая дасціпна назвала сваю кнігу 2013 г. «Час сэканд хэнд».

Я не тое каб супраць самога працэсу; падабаліся, напрыклад, перадачы Леаніда Парфёнава пра падзеі і цікавосткі таго ці іншага года савецкай улады. Але ж калі кніга С. А. пачынаецца з заявы «Мы узнали историю, которую от нас скрывали…», потым агаломшвае скажонымi cловамі Леніна («Повесить (непременно повесить, дабы народ видел) не меньше 1000 завзятых кулаков…», 1918 – слушны варыянт гл. тут) і цытатай з Троцкага, які быццам бы адказаў у Маскве праф. Кузняцову («Вот когда я заставлю ваших матерей есть своих детей, тогда вы можете прийти и сказать: “Мы голодаем”», 1919), гэта крышачку не сведчыць пра павагу да мінуўшчыны & гістарыяграфіі. Не абяляю Троцкага; за масавы голад у Расіі 100 гадоў таму, за «харчовую дыктатуру» ён нясе адказнасць, як і ўся верхавіна бальшавікоў. Ды крыніца «яго» звышцынічных слоў больш чым ненадзейная: газета «Донские ведомости» № 268, 1919. Выдавалася ў горадзе Новачаркаску, падкантрольным белай гвардыі; ясна, ва ўмовах грамадзянскай вайны выданне служыла і прапагандным рупарам. Намёкі на канібалізм «таго боку» – нярэдкі прыём у контрпрапагандзе пачатку ХХ ст.

Зручным аб’ектам для маніпуляцыі зрабілася ў 2010-х памяць не толькі пра падзеі стогадовай даўніны, але і пра адносна блізкі гістарычны перыяд. Паказальны ў гэтым плане «фільм-сенсацыя» амерыканскай рэжысёркі беларускага паходжання Дар’і Жук, які сёлета мае намінавацца на «Оскара» ад нашай краіны. Гаворка, зразумела, пра «Хрусталь» (Crystal Swan), анансаваны так: «90-я гады. Беларусь. Час застою, працы няма». Ужо чым-чым, а «застоем» вірлівыя 1990-я гады не патыхалі.

Паглядзеў фільм 5 верасня ў суседнім кінатэатры «Аўрора», заплаціўшы 5 рублёў. Што сказаць на карысць аўтараў – знята жвава, дынамічненька… Вітальнасць кідаецца ў вочы. Першая палова («мінская») выглядае няблага; адчуваецца, што рэжысёрцы вядомае жыццё сталічнай багемы, што ў дэманстрацыю бар’ераў, з якімі сутыкнулася галоўная гераіня, укладзена шмат асабістага. Але прыгоды гераіні ў пасёлку Хрустальным – проста ўзлом мозга, хоць і прыпраўлены эстэцтвам ды жарцікамі-шмарцікамі.

Дэталі тыпу дываноў на сценах, соннага вахцёра ў правінцыйным гатэлі або савецкіх кніг у постсавецкай кватэры («Честь» лаўрэата Сталінскай прэміі Мядынскага сапраўды некалі тырчэла з усіх кутоў) перададзены праўдападобна, у цэлым жа мастацкі свет фільма не пераканаўчы… Назаву толькі асобныя нацяжкі.

Героі расплачваюцца ў Беларусі ці то расійскімі рублямі, ці то савецкімі, але дакладна не «зайчыкамі» – значыць, час дзеяння, хутчэй за ўсё, красавік 1993 года (чаму красавік? – у фінале поўнай версіі фільма, якую ў «Аўроры» не паказалі, гераіня праз акно аўтобуса глядзіць на «Чарнобыльскі шлях»). На дакуменце, які дастае Веля, увогуле мільгае 1992 год. Тады якім бокам рэйв-вечарына ў музеі Заіра Азгура? Скульптар памёр у 1995 г., музей быў створаны пазней… «Асучасніванне» ж у Беларусі падобных устаноў з савецкай сімволікай – увогуле тэндэнцыя ХХІ стагоддзя.

Дыпламаваная юрыстка з падвешаным языком і веданнем англійскай у першай палове 1990-х мела ў Мінску ўсе шансы знайсці добрую працу – «перавытворчасці» асоб з вышэйшай адукацыяй яшчэ не было, новыя фірмы раслі як грыбы, дый старым патрабаваліся спецыялісты… Але, дапусцім, яна «адкасіла» ад размеркавання і настолькі захапілася заходняй музыкай, што забыла, дзе ляжыць яе дыплом; так ці іначай, у першыя постсавецкія гады не прынята было, каб здаровая дзяўчына пасля ВНУ многа месяцаў «сядзела на шыі» ў маці. Абсурдныя і паводзіны дзяўчыны пасля згвалтавання ў пасёлку – нехта на яе месцы пайшоў бы ў міліцыю, нехта адпомсціў бы гвалтаўніку самастойна… Гераіня выбрала неверагодны, інфантыльны «трэці шлях», які не стыкуецца з яе характарам і ранейшымі паводзінамі.

Карацей, Беларусь пачатку 1990-х паказаная прыкладна з той жа доляй праўдзівасці, як Германія пачатку 1945 г. у «17 імгненнях вясны».

Што яшчэ дратуе? Фільм зроблены так, каб усім спадабацца. Лукашыстам – бо дэманструе «хаос» (нехлямяжыя гандлёвыя кропкі, выдача зарплаты прадукцыяй…), нароблены, як той казаў, «дзермакратамі». Апазіцыянерчыкам, зацыкленым на антыкамунізме – бо ёсць кадры, дзе спадчына СССР пададзена з іроніяй. Аматарам прыроды – бо ўключае ў сябе антыбраканьерскую рыторыку. Гараджанам – бо перыферыя малюецца амаль выключна як прастора дэградацыі. Вяскоўцам – таму што створаны вобраз мясцовага шэрыфа, строгага, але спагадлівага, дый паводзіны галоўнай гераіні як бы намякаюць, што «гарадскія» яшчэ горшыя. Ну і, вядома, экспертам на Захадзе мусіць спадабацца самаедства самакрытыка 38-гадовай рэжысёркі, якая да 16 год жыла тутака ды пазіцыянуе сябе як беларуска. Заходняму абывацелю таксама гарантаваныя моцныя эмоцыі ад сузірання those White Russians, у якіх «ніколі нічога не зменіцца» (С).

«Хрусталь», як той Шалтай-Балтай, сядзіць на сцяне паміж мастацтвам і агітпропам; тым не менш ягоныя рэйтынгі перавышаюць 7 з 10 (я паставіў бы 5), дый паважаная мною Таццяна Заміроўская станоўча ацаніла кінатвор. Журналістка-літаратарка слушна заўважыла, што «адстароненасць, бадай, галоўная эмоцыя “Хрусталя”», адзначыла сярод плюсоў рэжысёркі свайго пакалення яе «заходнюю, глабальную адукацыю». Аднак з наступным ужо ніяк не магу згадзіцца: «Дар’я, у адрозненне ад нас, не расла на рускім кіно, і таму змагла зняць добры, дакладны і сумленны беларускі фільм». «Маленькая Вера», «Аварыя – дачка мянта», «Брат», «Стылягі», «Левіяфан» – не сумняюся, што мінімум тры з пяці гэтых фільмаў Д. Жук бачыла. Прынамсі адсылкі да «перабудовачнага» і постсавецкага расійскага кіно раз-пораз свіцяцца скрозь «Хрусталь».

Афішкі фільмаў «Хрусталь» і «Лета»

А вось яшчэ адзін сёлетні фільм з аналагічным рэйтынгам – «Лета» Кірыла Сярэбранікава. Час дзеяння – 1981–82 гг., месца дзеяння – ленінградскі рок-клуб і наваколле. Таксама, на першы погляд, маніпуляцыя гістарычнай памяццю, бо «ўсё было не так» (С) – і Цой на сябе не падобны, і лідар «Заапарка» Майк Навуменка… Але – чапляе. Просценькі трохкутнік, дзе Майк увасабляе мінулае (мо нездарма яго, 26-27-гадовага, грае 40-гадовы Рома Звер), Віктар – будучыню, а Майкава жонка Наталля, увасабленне жаноцкасці, разрываецца паміж імі, пакуль Віктара не бярэ ў палон Марыяна. Love story аздобленa выдатнай музыкай; так, ва ўмовах, калі мала што дазволена, «музыка – усё», музыка па-над усім. Героі жывуць і рухаюцца, нібы ў зачараваным сне, што, магчыма, нават лепей ілюструе час «застою», чым спробы кіраўніцтва рок-клуба цэнзураваць тэксты Цоя. Цэнзуру, як выяўляецца, лёгка абысці, і неўзабаве пільная цётачка сама «тапырыцца» ад гурта «Кіно».

У цэлым атрымаўся мілы, палётны аповед пра «барацьбу добрага з лепшым», дзе верыш і ў вылазку Віктара на дах тралейбуса, каб спыніць яго для Наталлі, і ў боль мужа, які, стоячы пад дажджом, залівае перажыванні партвейнам, і ва ўменне эксцэнтрычнага панка праходзіць праз сцяну… І ў старую з «кватэрніка» (Лія Ахеджакава), якая схіляецца перад творчасцю маладых.

Сюжэт някідкі, дый развіваецца даволі марудна – але без лішніх слоў і жэстаў, на «японскі» манер. Назіраць за падзеямі цікава, адчування «цягучай безнадзёгі» або кан’юнктурнасці (вобраз і мелодыі Цоя пасля жніўня 1990 г. «юзаюць» усе, каму хочацца) у мяне не засталося. Пэўна, мая ацэнка сягала б 8-9 балаў з 10. Чаму не 10? Заўсёды ёсць да чаго імкнуцца.

Рэзюмуючы: і «Хрусталь», і «Лета» – фантазіі пра мінулае. Аднак «Хрусталь» – злая казка, «Лета» – добрая. Якую б я выбраў для перагляду – пытанне рытарычнае.

Яшчэ гадоў 8-12 таму я «наступаў на горла ўласнай песні» і часам падтрымліваў тых, каго не варта было – з той простай прычыны, што «свае». З узростам маю ўсё менш спадзеваў на тое, што тутэйшыя «гарбатыя» выправяцца самі. Усё больш ахвоты ацэньваць творы (ды іншыя ўчынкі) па «гамбургскім рахунку».

Меркаваў у верасні паглядзець яшчэ адзін нашумелы мастацкі фільм «Заўтра» (Next Day), зняты беларускай Юліяй Шатун за вельмі сціплыя грошы, але высока ацэнены экспертамі на кінафестывалях. Паехаў у кінатэатр «Піянер» на адзін з сеансаў (17:10), дык у 17:05 у касе ўжо не было квіткоў… Ну, хоць парадаваўся за маладую рэжысёрку, што ейны твор выклікаў такі ажыятаж 🙂 Цікава, што першую караткаметражку Ю. Шатун зняла для фестывалю яўрэйскага кіно ў 2011 г., ледзь навучыўшыся трымаць у руках камеру… Дзяўчына заінтрыгавала, дый тэма распаўсюджвання рэкламы па паштовых скрынях, закранутая ў «Заўтра», не чужая мне. Дальбог, пры першай магчымасці ліквідую прабел у сваёй кінаадукацыі.

І пра яўрэяў: яны (мы) паўсюль 🙂 50 год таму быў Іосіф Кабзон, пясняр камсамольцаў-дабравольцаў (1937–2018, хай спіць спакойна), але быў і Грынберг, інжынер па тэхніцы бяспекі перасоўнай механізаванай калоны № 1 Галоўнага ўпраўлення энергетыкі і электрыфікацыі пры Саўміне БССР, які з нагоды ўварвання ў Чэхаславакію выказаўся так: «Прыдумалі Леніна і моляцца на яго, як на д’ябла. Лезем, куды не трэба, а самі як жывем?» Смелае выказванне прыведзена ў артыкуле беларускага гісторыка Аляксандра Кур’яновіча – чытайце тут.

А вось як даказваецца на tut.by тэзіс аб тым, што ўтрыманне бардэляў – прыбытковая справа: «У 1904 г. утрымальніцы дома цярпімасці ў Гродна, Сара і Рэйза Глаз, нават здолелі за кошт уласных сродкаў пабудаваць для бардэля новую двухпавярховую камяніцу» (Таццяна Вароніч, 21.08.2018)…

Дарэчы, пра шахматную алімпіяду ў Батумі і маючы адбыцца 03.10.2018 кангрэс ФІДЭ. Мой прагноз – мужчынская зборная Беларусі апынецца ў другой дзясятцы (каля 14-га месца), жаночая стане крыху ніжэй. Права на правядзенне алімпіяды 2022 г. Мінск даб’ецца – на (сама)рэкламу беларусы не скупіліся, i нават пацярпелы ад БФШ Уладзіслаў Каташук у верасні падтрымаў амбітны праект федэрацыі. На выбарах прэзідэнта ФІДЭ пераможа «Макро», бо Аркадзь Дварковіч позна ўступіў у гульню, а пуцінская прамоцыя хутчэй яму шкодзіць, чым дапамагае. Дый не захочуць многія з дэлегатаў «трэцяга свету», асабліва мусульманскага, падпарадкоўвацца яўрэю, няхай і расійскаму… Хочаце – спрачайцеся.

І без алімпіяды Мінск – даволі шахматны горад 🙂 Здымкі са Старажоўскай і Нямігі, 2017-2018 (справа – рэклама з вітрыны)

«Вольфаў цытатнік»

«Рана ў сваім жыцці я заўважыў, што ніводная падзея ніколі ў газетах карэктна не асвятляецца, але ў Іспаніі [у час грамадзянскай вайны] я ўпершыню ўбачыў, што газетныя справаздачы не маюць аніякага дачынення да фактаў. Калі б яны проста хлусілі, то захоўвалася б прынамсі нейкая сувязь з фактамі…» (Джордж Оруэл, «Азіраючыся на вайну ў Іспаніі», 1943)

«Каму трэба дапамагаць? Дапамагаць трэба тым, хто ўносіць у публічную прастору разнастайнасць. Калі максімальна сцісла сфармуляваць тое, што ведае наша палітычная навука, яна ведае наступнае: канкурэнцыя – гэта жыццё і развіццё, манаполія – гэта інсульт і смерць» (Кацярына Шульман, 25.09.2018)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

28.09.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 28.09.2018  17:09