Tag Archives: Рыгор Бородулин

Жыццё ідзе, кантора піша (В. Р.)

Прывітанне! Адразу папярэджу – «сенсацыйныя» гутаркі з удзелам сузаснавальніка «экстрэмісцкага» праекта «NEXTA» не глядзеў, бо не вельмі цікава, і наогул даўно не сачыў за целарухамі Пратасевіча, Пуцілы & Co. Пэўную ролю ў мабілізацыі пратэстнага электарату, асабліва сярод моладзі, праект адыграў у канцы 2019 – пачатку 2020 г.; далей куцця, здаецца, варылася ўжо сама па сабе. Важнейшым было абурэнне паводзінамі ўладаў у час першай хвалі COVID-19 (cакавік-чэрвень 2020 г.), – супярэчлівымі дзеяннямі і бяздзеяннямі, на якія наклаліся «перадвыбарныя» паскудствы, кшталту правакацыі ў Гродне 29.05.2020 з мэтай затрымання Сяргея Ціханоўскага.

Успомнім, як яно было

Маё кола зносінаў не ўключала ні людзей з «NEXTA», ні тых квазіпалітыкаў, што «ўпісваліся» за іх у Польшчы або Літве. Аддаю перавагу асобам, якія даводзяць свае справы – няхай сціплыя і малазаўважныя – да лагічнага завяршэння. Прынамсі, не сыплюць авантурнымі заклікамі кшталту «Даеш пяцігодку за тры гады усеагульную забастоўку ў Беларусі!».

Трапная заўвага ад Валерыя Забаўскага (15.06.2021): «Калi ты ябацька, то Пратасевiча няма чаго слухаць, бо ён тэрарыст. Калi ты “невераятны”, то Пратасевiча няма чаго слухаць, бо ён у заложнiках. Куды нi кiнь – усюды клiн».

На самай-та справе – нічога істотна новага. Андрэй Дынько ў 1999 г. напісаў эсэ «Дзе вы, Шапіра?», адштурхоўваючыся ад лёсу хлопца гадоў 25-ці, які на Брэсцкім абласным тэлебачанні ў сярэдзіне 1980-х «прасіў прабачэньня ў гуманнай савецкай дзяржавы за свае аблуды і злачынствы, за прапаганду чалавеканенавісьніцкага вучэньня сіянізму і павініўся ў сувязі з замежнымі спэцслужбамі. Твар у Шапіры быў зямлісты, пад вачыма — фіялетавыя мяшкі, а голас — зрэзыгнаваны». Хіба што, гледзячы па ўсім, у ХХІ ст., тутэйшыя нашчадкі Эдмундыча ўзялі на ўзбраенне чачэнскія прыёмы ды кітайскія тэхналогіі – можа, пры дапамозе Масквы, а мо і беспасярэдне.

Тое, што кадыраўшчына й кітайшчына больш-менш працуюць у рэпрэсіўна-каральнай сферы, стварае «наверсе» аблуднае ўражанне, што яны спрацуюць ва ўсім. І вось ужо «правая рука атамана Маруські» (выраз, які любіў ужываць св. пам. Якаў Гутман) «аўтарытэтна» заяўляе, што не трэба нам супрацоўніцтва з Захадам – народнай гаспадарцы хопіць таго, чым падзеляцца РФ і КНР.

Апыніся я там, дзе цяпер пан Галоўчанка, верагодна, таксама падтрымліваў бы стасункі з вотчынай Кітайскай камуністычнай партыі, нягледзячы на сістэматычныя парушэнні правоў чалавека ўрадам гэтай краіны; усё ж КНР – адна з найбуйнейшых эканомік свету, (патэнцыйны) фінансавы донар. Але ж адна справа – падтрымліваць, іншая – «прагінацца» і «класціся»… Нават аўтары аналітычнага дакладу «Беларусь – Кітай: дасягненні, праблемы і перспектывы стратэгічнага партнёрства» (верасень 2020 г.), якія мяркуюць, што пашырэнне кантактаў з Паднябеснай «ва ўмовах геапалітычнага ціску на Беларусь з боку Расіі» умацуе нашую незалежнасць (цуда-аптымісты, па-мойму), не адмаўляюць наяўнасці сур’ёзных праблем з кітайскімі праектамі на нашай зямлі. Трагікамічная гісторыя з заводам беленай цэлюлозы пад Светлагорскам у 2018 г. зрабілася пагалоскай. Выявілася (гл. с. 12-13 пазначанага дакладу), што недаправацалі кітайцы і ў Добрушы, дзе на 2018 г. планаваўся пачатак вытворчасці мелаванага кардону, а ўрэшце запуск завода перанеслі на 2020 г. «Накасячылі», вядома, і тутэйшыя… гэты казус разбіраўся на belisrael.info ў студзені 2021 г. Няйначай мае саркастычныя стрэлы прывялі да таго, што пару тыдняў таму шматпакутны завод на Гомельшчыне ўсё-такі быў здадзены ў эксплуатацыю 😉

Пяць год таму я разважаў пра «нястрашную Маскву». Мажліва, для вонкавых назіральнікаў яна і цяпер не надта страшная, але масквічам, асабліва тым, хто не гатовы моўчкі трываць свавольствы мэра, урада РФ і «вялікага Пу», наўрад ці стала больш утульна ў мегаполісе. Хтосьці за гэтую пяцігодку з’ехаў за мяжу – зусім або «напалову» (як Віктар Шэндэровіч, уладальнік ізраільскага грамадзянства з канца 2020 г.), кагосьці, як Дзмітрыя Быкава, труцілі агенты Крамля, хтосьці папаў за краты.

Яшчэ і звесткі пра захворвальнасць на COVID-19 у «золатагаловай» аніяк не цешаць:

Крыніца: ncov.blog

Пры тым, што ў [Заходняй] Еўропе пандэмія апошнім часам ішла на спад, а, напрыклад, у Ізраілі з 15 чэрвеня знята пераважная большасць абмежаванняў для жыхароў і прадпрыемстваў.

Выглядае, вакцына «Спутник V» («галоўная зброя» супраць каранавірусу ў Расіі, у тым ліку і ў Маскве) далёкая ад ідэальнай, пра што папярэджвалі спецыялісты. Ці нам ганарыцца тым, што Беларусь летась была адной з першых краін, куды паставілі пробныя партыі «Спадарожніка», што ў канцы лютага 2021 г. на прадпрыемстве «Белмедпрэпараты» ўзяліся разліваць менавіта гэтую вакцыну? Сумняюся.

На жаль, і ў пачатку лета 2021 г. узровень смяротнасці ад кавіду ў Беларусі не тое каб зніжаўся параўнальна з канцом зімы…

Таблічка з вікіпедыі

Агульная колькасць памерлых у краіне сёння перавысіла 3000 – паводле афіцыйных звестак. Па стане на 28.02.2021 было 1976 смерцяў.

Руская мова, безумоўна, вялікая-магутная, і многа ёсць талентаў у рускім народзе (ОК, сярод насельніцтва РФ). Але да суседскіх тэхналогій заўсягды, яшчэ з часоў ляскоўскага Ляўшы, былі пытанні. Там і ў ХХІ ст. чысцяць умоўныя ружжы «тоўчанай цэглай», і вось парачка вынікаў:

– у адным з буйных гарадоў Іркуцкай вобласці (Усолле-Сібірскае, каля 75 тыс. жыхароў) з 2018 г. дзейнічае рэжым надзвычайнай сітуацыі праз вусцішнае экалагічнае становішча. Тое, што два гады таму туды для святкавання 3 ліпеня з’язджаліся беларусы аж «з усёй Іркуцкай вобласці», не адмяняе таго факта, што камбінат «Усоллехімпром», закрыты ў 2017 г., пакінуў пасля сябе сотні тон небяспечных адкідаў, якія атруцілі глебу, рэкі, паветра;

– тэхнагенная катастрофа з выцечкай звыш 20 тыс. тон дызельнага паліва адбылася 29.05.2020 (няшчасны дзень і для Беларусі, і для Расіі) у Нарыльску. «Заяўлялася, што праблема з абсталяваннем на прадпрыемствах Уладзіміра Патаніна мае сістэмны характар». Паведамлялі таксама, што 3 чэрвеня 2020 г. Пуцін згадзіўся з прапановай свайго міністра абвясціць надзвычайную сітуацыю федэральнага маштабу, хаця гэтае абвяшчэнне павінна было адбыцца ў дзень аварыі, і адпаведна закону, а не са згоды службовых асоб. Ну дык, ёлы-палы: на Ўсходзе (хутчэй у Азіопе, чым у Еўразіі) традыцыйна «часам не да законаў» 🙁

Не забыліся і запампоўка ў Беларусь з Расіі няякаснай нафты ў красавіку 2019 г., і паўтары сотні крымінальных спраў, звязаных з будаўніцтвам расійскага касмадрома «Усходні» ў 2010-х гадах… Карацей, тутэйшыя гора-чыноўнікі могуць, вядома, казырыцца, кляймуючы Літву «дзяржавай-пігмеем», сварыцца з Украінай, Польшчай і Захадам увогуле, але прыярытэтная стаўка на цяперашнюю Расію, дзе «палюбляюць» даследчыкаў-інаватараў аж да здушэння ў абдымках – бадай, шлях у цывілізацыйны тупік.

Годны вершык напісаў мінскі аршанец Зміцер Дзядзенка (05.06.2021):

«За намі – рускія, кітайцы,

Мы з імі будзем заадно», –

Паспеў сказаць ён, перш чым яйцы

Сталёвыя пайшлі на дно.

* * *

Мінула дзевяць сутак, як «Белпошта» атрымала маё пісьмо наконт газеты «Новы час». Пазіцыя адрасаткі пасля таго ўшчування наўрад ці змянілася – яна адлюстравана ў камюніке на сайце арганізацыі:

Чаго вартае меркаванне «геніяльнай пракуратуры», было паказана амаль паўмесяца таму (belisrael, 03.06.2021). Але ж высокапастаўленых асоб, якія жывуць у сваіх інфармацыйных бурбалках, даволі цяжка адтуль выкалупаць… І во сёння прыйшоў э-адказ ад намесніцы гендырэктара РУП «Белпошта» па эксплуатацыйнай дзейнасці Алены Васільеўны Драздовіч. З няпрошанай парадай: «Адносна распаўсюджвання газеты “Новы час” Вы можаце звярнуцца да рэдакцыі, на якую ўскладзены функцыі па распаўсюджванні ў адпаведнасці з Законам».

Што ж, рэдакцыя «НЧ» не здаецца і насамрэч ужо тыдзень як збірае адрасы ахвотных для «альтэрнатыўнай падпіскі». А 15.06.2021 разрадзілася наступнай навіной:

У вольным доступе па-беларуску з’явілася кніга Тэадора Герцля «Яўрэйская дзяржава»

Поўная назва твора «Яўрэйская дзяржава. Спроба сучаснага вырашэння яўрэйскага пытання». Кніга была напісана ў 1896 годзе. Магчымасць чытаць яе па-беларуску з’явілася ўчора.

Учора ў публічны доступ быў выкладзены беларускі пераклад самай вядомай кнігі яўрэйскага літаратара і публіцыста, заснавальніка ідэялогіі сіянізму Тэадора Герцля.

Пераклад распачаўся некалькі гадоў таму, яго зрабіў Ігар Крэбс пры невялікай дапамозе Віталя Станішэўскага. Фрагменты перакладу друкаваліся ў часопісе «ПрайдзіСвет» у верасні 2018 года ў нумары «Габрэйскі акцэнт».

Цяпер поўны тэкст кнігі даступны на «Беларускай палічцы» ў вэб-фармаце і ў фармаце epub па спасылцы, а таксама на Google Дыску ў выглядзе PDF-файла.

Удакладню: пераклад з нямецкай з’явіўся ў вольным доступе ўжо ў нядзелю, 13 чэрвеня. Выклаў яго колішні госць Ізраіля, беларускі лінгвіст В. Станішэўскі, адрэкамендаваўшы твор Т. Герцля так: «Кніга, якая дэманструе волю і імпэт да стварэння нацыянальнай дзяржавы і настойлівасць у ажыццяўленні мары. Дзеля натхнення ўсім, хто верыць у сваю нацыянальную дзяржаву».

Герцль на ізраільскіх банкнотах 1960-70-х гг.

Тым часам тутэйшыя ідэолагі робяць выгляд, што вераць у «народнае адзінства». У пачатку чэрвеня на ўваходзе ў парк ля Камсамольскага возера (Нававіленскі завулак, 2) павесілі каравы білборд:

Падобныя ўзоры прапаганды сцябалі Ільф & Пятроў, паваенны пісьменнік Ілья Звераў… Пасля іх я б мо і пакінуў «крэатыў» без увагі, але кінулася ў вочы, што пітная крыніца ў парку стаіць бяздзейная (грошыкі, відаць, пайшлі на стэндзікі).

Сёння ў 8.00-8.15

Між тым у Мінску намячаецца спякотнае лета. Як патлумачыць шэфам гарвыканкама і адміністрацыі Цэнтральнага раёна, што народнае адзінства – гэта не марнаслоўе з білбордаў, а магчымасць для «левых», «правых» і цэнтрыстаў наталіць смагу? Баюся, у бліжэйшы час – ніяк (гл. вышэй тэзіс пра інфармацыйныя бурбалкі). З цягам часу, калі горадам будуць кіраваць пераможцы мясцовых выбараў, а не прызначэнцы, – можа быць, удасца.

Дапраўды народныя адказы на чынавенскі выклік. Даўгінаўскі тракт і «Арлоўка» (аўтары невядомыя; «не спрабуйце гэта паўтарыць» :)).

Думаю, што з расстаноўкай прыярытэтаў не памыляюся. Не памыліўся ж у ліпені 2020 г., калі ўзважваў будучыя крокі ўладаў у «поствыбарны» перыяд: «Верагодна, прадоўжацца спробы згуляць на полі “апазіцыі” – маю на ўвазе ўсялякія “Дні вышыванкі”, дый увогуле, працэс “мяккай беларусізацыі”». Так, у гэтым месяцы ладзіцца чарговы БРСМ-аўскі конкурс «Сэлфі & фота з вышыванкай», а ўчора ва Ўшачах былі ўсталяваныя помнікі-бюсты Васілю Быкаву (1924–2003) і Рыгору Барадуліну (1935–2014). Праўда, грошы на іх збіралі прыватныя асобы, але дазвол даваў райвыканкам… І што характэрна, падпісаны той дазвол быў 28.08.2020 – пасля «выбараў».

Крыніца фота

Чыноўнікаў не спыніла тое, што дзядзька Васіль і дзядзька Рыгор належалі да БНФ, крытыкавалі ўладу Лукашэнкі. «Мёртвыя не кусаюцца».

Вольф Рубінчык, г. Мінск

16.06.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 16.06.2021  22:41

В. Рубінчык. Безназоўнае-2

Дзень добры, для каго ён добры! Чарговы «так сабе» тэксцік. Магчыма, ён і глядзеўся б лепей у фармаце відэадыскусіі, але я, на жаль ці на шчасце, не даспеў да таго, каб стаць: а) медыягладыятарам; б) бясплатным медыягладыятарам.

Тым не менш дазволю сабе нагадаць інтарэсант(к)ам, што ўлетку 2019 г. зарэгістраваў ютуб-канальчык, дзе цяпер амаль 18 відэа рознай якасці і даўжыні. Яны чакаюць на вашы прагляды, каменты. Напрыклад – вось яна, рэальная Шчучыншчына:

Чытач(к)ам, упэўненым, што мінулым разам я напісаў нешта не тое пра 100-годдзе БНР і дзейнасць Паўла Белавуса. Прапаную цікавыя ўрыўкі з кнігі «Беларускі Данбас» (аўтары – Кацярына Андрэева, Ігар Ільяш, 2020) у перакладзе з рускай:

Жорсткае задушэнне пратэстаў недармаедаў [у 2017 г.] і сфабрыкаваная «справа патрыётаў» зусім не паставілі крыж на прымірэнчым курсе. Гэты курс набіраў папулярнасць, нягледзячы ні на што. Праз год пасля таго, як па Мінску гойсалі аўтаматчыкі і раз’язджалі армейскія бронемашыны, галоўнай імпрэзай у дзень стагоддзя БНР стане не акцыя пратэсту, а святочны канцэрт з фудкортамі. Канцэрт (які атрымае назву «Свята незалежнасці») будзе санкцыянаваны ўладамі, пройдзе каля Опернага тэатра і збярэ амаль трыццаць тысяч гасцей. Мерапрыемства, без аніякіх сумневаў, было вельмі паспяховым, насамрэч святочным і патрыятычным. Але паралельна больш за сто чалавек будуць стаяць тварам да сцяны – так скончыцца спроба правесці мітынг пратэсту ў Дзень Волі. Больш за тое, нават гасцей «Свята незалежнасці», якія пасмеюць пакідаць канцэрт з нацыянальнымі сцягамі, АМАП будзе адлоўліваць на вуліцы і кідаць у аўтазакі. Нічога незвычайнага для Беларусі ў гэтым, здавалася б, няма. За выняткам адной акалічнасці: ініцыятыва правядзення паралельнага несанкцыянаванага мітынгу была паддадзена масаваму цкаванню з боку прыхільнікаў канцэрту. А больш за сотню адвольных жорсткіх затрыманняў прайшлі амаль незаўважанымі – галоўнай падзеяй дня ўсё роўна стаў святочны канцэрт каля Опернага тэатра. Культавая для нацыянальна-дэмакратычных сіл дата – Дзень Волі 25 сакавіка – упершыню за 22 гады пазбавілася акрэсленых пратэстных аспектаў. І ў 2019-м гэтыя аспекты не вернуцца.

Усё гэта было сведчаннем глыбокіх тэктанічных зрухаў у свядомасці беларускага грамадства. Адгэтуль ледзь не кожная спроба несанкцыянаваных пратэстаў набывала кляймо маргінальнасці і правакатарства… Каб стаць вядомым як «радыкал», зусім не трэба было рыхтаваць рэвалюцыю і запасацца «кактэйлямі Молатава». Досыць было заклікаць на несанкцыянаваны (няхай і абсалютна мірны) мітынг, шэсце або хаця б пікет. «Памяркоўныя» ж сыходзілі з таго, што варта пазбягаць прамых канфліктаў з уладамі і дзейнічаць толькі ў дазволеных рамках, каб унікнуць бессэнсоўных ахвяр. Гэткі ход думак пасля 2014 года паступова запанаваў.

Ясная рэч, бальшыня прыхільнікаў канструктыўнай (я б узяў гэтае слова ў двукоссе – В. Р.) пазіцыі прытрымліваліся названых перакананняў цалкам шчыра. Але гэтак жа відавочна, што маргіналізацыя пратэстнага руху была на руку рэжыму Лукашэнкі.

Дарэчы, Кацярына Андрэева разам з аператаркай Дар’яй Чульцовай была кінута за краты за дзёрзкі лістападаўскі стрым з «Плошчы Перамен», а яе з мужам кнігу ўлады РБ, падобна, рыхтуюцца ўнесці ў спіс «экстрэмісцкай літаратуры»: журналіста Рамана Васюковіча цягнуць да судовай адказнасці за яе перавозку. Таму, дый не толькі таму, – спяшайцеся чытаць і/або замаўляць (напрыклад, тут). Адзначу, што да тэлеканала «Белсат» здаўна стаўлюся насцярожана, але некаторыя яго карэспандэнты – малойцы.

Ілюстрацыя адсюль

Колькасць палітзняволеных у Беларусі набліжаецца да 300; мінімум адзін з іх (Ігар Лосік) ужо, выглядае, ні на кога і ні на што не спадзяецца… У ліпені 2020 г. я падзяліўся назіраннямі не без прагнастычных матываў:

Заходнія эліты, як паказвае практыка, усё часцей імкнуцца да Realpolitik. Іначай кажучы, панаракаюць на «недэмакратычнасць» выбараў, пагрозяць пальцам, можа быць, увядуць палавінчатыя санкцыі (як у пачатку 2011 г.), але «ўсё» не будзе адсунута «на гады», а галоўнае, не закрыюцца рынкі збыту і крэдытныя ліні… Калі гаварыць пра Трампа і яго атачэнне, яны не будуць рабіць рэзкіх рухаў перад выбарамі ў ЗША (дамовіліся ў пачатку 2020 г. з Лукашэнкам пра абмен пасламі – дык дамовіліся). Агулам, праз COVID-19 і гарадскія бунты амерыканскаму ўраду зараз і ў бліжэйшы час – яўна не да беларускіх пытанняў.

Цяпер, праз 8 месяцаў, магу сцвярджаць, што прагнозы ў цэлым спраўджваюцца. Пасол ЗША у Беларусі быў прызначаны ў снежні 2020 г. (з Джулі Фішар на пачатку лютага 2021 г. сустракалася Святлана Ціханоўская; няясна, што вырашылі дзве шляхетныя дамы, апрача таго, што кантакты трэба працягваць). Украіна – нягледзячы на баявую рыторыку – супрацоўнічае з Беларуссю эканамічна, купляе электраэнэргію. Дый тая ж Германія не вельмі згортвае супрацу: «15 студзеня 2021 г. адбыўся Навагодні Прыём Прадстаўніцтва нямецкай эканомікі (ПНЭ) ў Рэспубліцы Беларусь».

Яшчэ пасольства ЗША ў РБ адзначыла ў твітары 04.02.2021: «Злучаныя Штаты прадоўжаць выступаць за тых людзей у Беларусі і ва ўсім свеце, якія сутыкаюцца з велізарнай жорсткасцю, рэалізуючы свае фундаментальныя свабоды» (тут я наўмысна імітую бюракратычны слэнг; «Еўрарадыё» пераклала словы пасольства больш літаратурна, але менш дакладна). Вось толькі пяць тыдняў, якія мінулі пасля векапомных сустрэч «Фішар-Латушка» і «Фішар-Ціханоўская», не прынеслі палёгкі апанентам рэжыму ў Беларусі… 🙁 Абвінаваўчымі прысудамі скончыліся справы Кацярыны Андрэевай & Дар’і Чульцовай, Кацярыны Барысевіч & Арцёма Cарокіна, шытыя збольшага «белымі ніткамі», пакінуты без змен у абласным судзе даволі жорсткі вырак смаргонскаму прадпрымальніку Рамуальду Улану. Днямі следства прадоўжыла (да 8-9 мая) тэрміны ўтрымання пад вартай Максіма Знака & Марыі Калеснікавай. І г. д.

М. Калеснікава і М. Знак 

Крыху пра іншае. Ад самага пачатку яго прэзідэнцкай кар’еры Лукашэнку закідвалі нелюбоў да яўрэяў. Учынкі «самога» (напрыклад, у 2007-м, 2015-м), замалоты яго прапагандыстаў у апошні год як бы намякаюць, што папрокі не былі зусім беспадстаўныя, і вось «Еўрарадыё» падрыхтавала матэрыял «“Гэты поц зламаўся”: беларуская прапаганда не грэбуе антысемітызмам» (09.03.2021). Усё б нічога, ды многія прыклады прыцягнуты за вушы… Асабліва праблематычным выглядае раздзельчык «Гешэфт як сімвал зла» («Асобная любоў як у афіцыйных прапагандыстаў, так і ў нібыта ананімных тэлеграм-каналаў — да слова гешэфт. Гэта слова з ідыш, якое азначае выгадную здзелкуГэта слова з відавочным падтэкстам выкарыстаў і памочнік Лукашэнкі Валерый Бельскі: У Telegram-каналаў, якія выраслі на публікацыі матэрыялаў правакацыйнага, антыдзяржаўнага зместу, цяпер выдатны гешэфт»).

Хоць рэжце, не скемлю, з якога перапуду ў апошнім сказе быў заўважаны «відавочны» падтэкст. Алена Ціхановіч паведамляла гадоў 20 таму ў «Слоўніку Свабоды»:

Гешэфты — асноўны занятак гандляроў, перакупшчыкаў. Зрэшты, гэта шырэй, чым гандаль — любыя зьдзелкі, у аснове якіх — асабісты інтарэс. Слова, якое апярэдзіла англамоўны «бізнэс», — запазычанае зь нямецкай і асвоенае найперш беларускімі габрэямі. Гешэфт мае адценьне сакрэтнасьці — дасьведчаныя дзялкі вядуць свае справы не афішуючы іх, негалосна, з хітрымі манэўрамі, з лабавой ці абходнай тактыкай. Прадаць за тое, за што купіў, — ня бізнэс. Зрабіць добры гешэфт — мастацтваНайбольш выгадныя гешэфты цяпер робяцца палітычнымі мэтадамі.

Cлова «гешэфт» (далёка не самае абразлівае ў беларускай мове) даўно не адсылае ў працэсе камунікацыі найперш да ідышу і яўрэяў… «Буферная РБ выгадная і Крамлю, і Захаду – і як дыпламатычная пляцоўка, і як своеасаблівая афшорная зона для розных гешэфтаў», – пісаў я ў кастрычніку 2018 г.; чамусь ніхто не ўбачыў у гэтым сказе прыхаванага антысемітызму 🙂 Як і ў прымаўцы, некалі запісанай Рыгорам Барадуліным: «Дзе шэпты, там і гешэфты».

Калі больш сур’ёзна, то з пачатку 2000-х заўважаю дзіўную тэндэнцыю: «эксперты» ўсё часцей корпаюцца ў сімвалічных «антыяўрэйскіх актах», часцяком надуманых, кшталту продажу маечак з надпісам «Holocoste» на Нямізе ў 2017 г. або дзейнасці капелы «Жыдовачка» ў Барысаве. Разам з тым рэальныя праявы юдафобіі ды іншых фобій адступаюць на задні план… Зрэшты, у «грамадстве-спектаклі» наўрад ці можа быць інакш; у любым разе, лягчэй бараніць яўрэяў ад слова «жыд» або цёмнаскурых людзей ад слова «негрыта», чым рэальна ўкладвацца ў развіццё яўрэйскай або афраамерыканскай культуркі. Беларусь не аддзелена ад свету «жалезнай заслонай»; даведзеная да абсурду паліткарэктнасць мае прыхільнікаў і ў нашых краях.

* * *

Сёння зволены начальнік Следчага камітэта Беларусі Іван Наскевіч – мажліва, за тое, што ў лістападзе 2020 г. дапамог сесці ў лужыну «галоўнаму начальніку» (спярша СК, а потым Лукашэнка заяўлялі на публіку, што збіты 11.11.2020 Раман Бандарэнка быў п’яны). На месца Наскевіча прызначылі выхадца з КДБ. Ракіроўкі вышэйшых чыноў мяне мала хвалююць, але, раз ёсць нагода, звярну ўвагу на кур’ёз. Савецкі раённы аддзел Следчага камітэта па г. Мінску знаходзіцца па адрасе вул. Крапоткіна, 47, на тэрыторыі раёна… Цэнтральнага.

Шо, так можна было? Не, напэўна, закон гэткую «інтэрвенцыю» не забараняе, але дзіўнавата ўсё ж, што кіраўнікі Савецкага раёна не адшукалі на двух дзясятках квадратных кіламетраў памяшкання для «асоба важнай» установы! На месцы адміністрацыі Цэнтральнага раёна я б, турнуўшы людзей у пагонах, вярнуў у будынак ля трамвайнай лініі дзіцячую паліклініку, дзе яна і змяшчалася гадоў 25-30 таму. Гэта праўда, што высяляць следчых – «хлопотное дельце» (С); прасцей, вядома, змагацца з ды-джэямі ды графіці…

Агулам, нялішне паразважаць, а ці патрэбны народу Беларусі Следчы камітэт, які зрабіў берасцейца Генадзя Шутава вінаватым у тым, што яго забілі 11.08.2020? Жылі ж мы да 2012 года без гэтага ведамства – неяк выстарчала МУС, КДБ, пракуратуры, камітэта дзяржкантролю… Калі ўсё ж дапусціць, што СК патрэбны, застаюцца сумневы ў тым, што ён не мог бы абысціся без раённых прадстаўніцтваў, прынамсі ў Мінску. Стваралася новае ведамства ў 2011 г. як «мазгавы штаб» сілавікоў; ergo, для яго важнейшая канцэнтрацыя сіл, а не шматлікасць офісаў (для спраў лакальнага маштабу існуюць раённыя аддзелы ўнутраных спраў з участковымі).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

11.03.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 11.03.2021  20:53

В. Рубінчык. Выкрыццё за выкрыццём

Аніяк не адпускае 2020-ы. Данеслася рэха ажно з лета: ініцыятыва BYPOL 13.02.2021 прэзентавала публіцы відэаролік пра тое, як на рагу сталічных вуліц Веры Харужай і Крапоткіна затрымлівалі «дыджэяў перамен» Кірыла Галанава і Уладзіслава Сакалоўскага. Запіс, ажыццёўлены ўвечары 06.08.2020, – чарговы доказ таго, што хлопцы не супраціўляліся ды не перашкаджалі мінакам, а значыць, сведчанне АМАПаўца, агучанае ў судзе 7 жніўня, было хлуслівым.

Сімвалічная перамога, як і ў сітуацыі з медычнымі даведкамі пра стан жорстка збітага 11.11.2020 Рамана Бандарэнкі (у якога не знайшлі алкаголю ў крыві). Зразумела, што ў бліжэйшы час за лжэсведчанні ды вынесеныя на іх грунце судовыя рашэнні не прыцягнуць да адказнасці ні «сілавікоў», ні «суддзяў», бо рыба псуецца з галавы, а хлусня ў нашых умовах заахвочваецца зверху. У канцы вясны 2020 г. тым апанентам рэжыму, якія не паслухалі перасцярогі ад Яўгена Прэйгермана, была фактычна абвешчана вайна… праўда, не ўсе яе нават адразу заўважылі. Некаторыя дагэтуль вельмі селектыўна ўспрымаюць падзеі апошніх дзевяці месяцаў; мажліва, рэч у гібрыднасці гэтай вайны, а можа, на падсвядомасць уздзейнічае гімн краіны, дзе пяецца пра «беларусаў, мірных людзей».

У пачатку кастрычніка 2020 г. я крыху парадаваўся, дазнаўшыся, што віцебскага чыноўніка, які намаўляў падначаленых фальшаваць вынікі выбараў (гэта пацвердзіў, у прыватнасці, старшыня выбарчай камісіі – дырэктар школы), пазбавілі пасады. Рана я радаваўся… Па-першае, міліцыя «не выявіла» парушэнняў на ўчастку. Па-другое, Сярожу з Віцебска папросту перавялі ў Мінск, дзе ён не (ра)згубіўся: заняў пасаду намесніка начальніка Беларускага гідраметэацэнтра. Ну, у тым, што гэткае дабро не патоне, сумнявацца не выпадала. Вунь обер-чыноўніцу Лілю, якая ў 2000-х прагнула стаць валадаркай морскай аўтаркай кніжнай, а ў 2016 г. раздзьмувала пагрозу ад пісаніны траіх публіцыстаў-«рэгнумаўцаў» (іх надоўга закрылі), не выправілі на пенсію, а зрабілі «дэпутаткай»… Цяпер і начальніцай у «камісіі па экстрэмізму».

Як там у актуальнай казцы Яўгена Шварца трактаваў сваіх служак Дракон: «Дзіравыя душы, прадажныя душы, прапаленыя душы, мёртвыя душы». У нашым выпадку лекаванне мае зацягнуцца, бо «пан народ», вядома, паціху дае адпор, але канкрэтнага Ланцэлота на даляглядзе не відаць. Не лічыць жа супергероем Пал-Палыча… (пра яго крыху ніжэй).

Тут мушу перапрасіць за тое, што два месяцы таму мог увесці ў зман асобных чытачоў. Пісаў 10.12.2020: «Дабралася да мяне інфа і пра даведнік Уладзімір Караткевіч, які выйшаў да 90-гадовага юбілею пісьменніка ў дзяржаўным жа выдавецтве Беларуская энцыклапедыя»… Cпасылка вядзе да матэрыялу з sb.by ад 28.11.2020 («Энциклопедический справочник «Уладзімір Караткевіч» вышел к юбилею писателя») аўтарства нейкай Ірыны Васільевай. Я падумаў, што, раз кніга ёсць на фота, яна рэальна выйшла…

Але ж недаацаніў каварства тутэйшых «баявых лісткоў» – яны почасту маняць нават у «маргінальных» для іх пытаннях (успомніў, што падобнае здаралася ў снежні 2016 г., калі філія «СБ», газета «Голас Радзімы», пісала пра канферэнцыю, прысвечаную Максіму Багдановічу). Не выйшаў даведнік «Уладзімір Караткевіч» станам на 28 лістапада, а на фота ў той дзень паказалі макет або муляж. Тыдзень таму пагартаў даведнік у Нацыянальнай бібліятэцы – кніга, выдадзеная на замову міністэрства інфармацыі РБ, была падпісана да друку на месяц пазней, 28.12.2020…

Тут у выходных звестках няма апіскі: напрыклад, у энцыклапедыі паспелі пазначыць год смерці акцёра Барыса Плотнікава, якога не стала 02.12.2020.

У снежні зрабіў агаворку: «Хваліць гэтыя кнігі, не чытаўшы, не бяруся, але сам па сабе факт [іх выхаду] уцешны». Цяпер, у лютым, я ўжо не настолькі гатовы бараніць думку, што лепей такая кніга пра Караткевіча, чым ніякай. Шэраг недахопаў адзначыў на тутбаі 28.01.2021 кандыдат гістарычных навук Дзяніс Марціновіч, але… Як член Саюза пісьменнікаў Беларусі (СПБ), ён, пэўна, пасаромеўся крытыкаваць артыкул пра суполку, да якой належыць. Між тым названы артыкул – бадай, самы абуральны ў даведніку.

За такое варта натаўчы ў каршэнь – паясню, чаму. Пераемнікам Саюза пісьменнікаў БССР, куды Уладзімір Караткевіч быў прыняты ў 1957 г., з’яўляецца Саюз беларускіх пісьменнікаў (СБП), які не знікаў і не мяняў назву. У лістападзе 2005 г. невялікая група літаратараў на чале з Міколам Чаргінцом пакінула СБП і пры падтрымцы адміністрацыі прэзідэнта заснавала сваю, афіцыёзную суполку. Найбольш вядомыя пісьменнікі, у тым ліку таварышы Уладзіміра Караткевіча Рыгор Барадулін, Янка Брыль, Адам Мальдзіс, Сяргей Панізнік, Вячаслаў Рагойша, Васіль Сёмуха, засталіся ў Саюзе беларускіх пісьменнікаў, які, згодна з рыторыкай «чаргінцоўцаў», ішоў шляхам палітызацыі і барацьбы з уладай.

Няма ні маральных, ні юрыдычных падстаў лічыць новаўтвораны «Саюз пісьменнікаў Беларусі» пераемнікам таго, у які ўваходзіў Караткевіч. Піярыць СПБ з яго сервільным кіраўніцтвам («У Доме літаратара прайшоў збор подпісаў у падтрымку дзеючага Прэзідэнта Беларусі, вылучанага на наступны тэрмін у якасці кандыдата. На карысць пераабрання Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнкі сведчыць многае…», 16.06.2020) пры дапамозе пісьменніка-вальналюба, памерлага ў 1984 г., – сапраўдныя «скокі на костках». Калі б «чаргінцоўцы» гэта рабілі на ўласным сайце – такой бяды, але энцыклапедыя, па ідэі, мусіла б кіравацца такімі прынцыпамі, як узважанасць, грунтоўнасць… Узважаны падыход характэрны для шэрагу іншых артыкулаў, аднак «лыжка дзёгцю» псуе ўвесь «мёд».

Да напісанага Дз. Марціновічам дадаў бы, што мне не хапае артыкулаў «Шахматы» (граюць найважнейшую ролю ў «Ладдзі Роспачы») і «Яўрэі» (пры тым, што «Цыганы» ў энцыклапедыю заслужана трапілі). Тое, што для Уладзіміра Караткевіча яўрэі былі не проста адной з «нацыянальнасцей CCCР», па-мойму, хутчэй аксіёма, чым тэарэма. Але дзеля-мадзеля: ён разумеў ідыш і ў Оршы хадзіў з сястрой на гастрольныя пастаноўкі яўрэйскага тэатра, цікавіўся іўрытам, меў багата сяброў-яўрэяў. Некаторыя з іх згаданы ў энцыклапедыі: Л. Крыгман, Д. Сімановіч…

Паводле Барыса Казанава, Караткевіч казаў яму ў сярэдзіне 1960-х гадоў, што «задумаў раман з яўрэямі, што гэта раманная тэма». Не зусім ясна, што мелася на ўвазе, але персанажы-яўрэі насамрэч фігуруюць ледзь не ў кожным буйным творы пісьменніка, а адзін з вершаў Караткевіча завецца «Яўрэйцы» (1957 г.). І назоў, і акрэсленая сімпатыя да яўрэйскага народу былі рэдкай з’явай у пасляваеннай савецкай літаратуры.

Выдавецтва «Беларуская энцыклапедыя», улічыце пры перавыданні.

Цяпер – чым «не дагадзіў» П. П. Латушка… Ну, тое, што ў жніўні 2020 г. і пазней ён выказваўся супраць гвалту ў краіне, можна толькі вітаць (лепей позна, чым ніколі), але насцярожвае, што ладная частка яго кар’еры прайшла ў парадыгме «падзяляй і пануй». У сярэдзіне 2000-х малады пасол РБ у Польшчы спрычыніўся да расколу Саюза палякаў у Беларусі, у канцы 2000-х, калі П. Латушка стаў міністрам культуры, узнялася новая хваля «наездаў» на Саюз беларускіх пісьменнікаў («звышмэтай» было яго поўнае падпарадкаванне вышэйзгаданаму СПБ). Членам СБП, якія працавалі ў дзяржустановах, ставілі ўльтыматумы; так зволілі з бальніцы хірурга, паэта Фелікса Баторына (Хаймовіча), пра што ў сакавіку 2010 г. распавядаў мне сам Фелікс Барысавіч.

Існавалі ў пачатку 2010-х і «чорныя спісы» для артыстаў, недастаткова лаяльных з пункту гледжання ўраду. У кастрычніцкім інтэрв’ю з Сяргеем Будкіным Латушка прызнаў іх існаванне, але перакінуў адказнасць на Ірыну Дрыгу, якая ў той час курыравала культуру ў адміністрацыі прэзідэнта, і на аднаго з тагачасных бонзаў адміністрацыі Аляксандра Радзькова. Аналагічна, віну за цкаванне «нелаяльных» пісьменнікаў ён мог бы перакінуць на Чаргінца… але ў такім разе Пал-Палыча давялося б уважаць за чалавека, які на пасадзе міністра выявіўся «пустым месцам». Куды яму ў прэзідэнты, як жадае праект NEXTA (відаць, не без маўклівай згоды самога кіраўніка «Народнага антыкрызіснага ўпраўлення»)?

Недзе – хіба ў кнізе савецкага дысідэнта Якава Сусленскага – бачыў радкі, якія даю ў перакладзе з рускай: «Гэта што – стаяць за праўду, / Ты за праўду пасядзі». Калі зараз і варажыць, хто будзе наступным кіраўніком Беларусі (па-мойму, не час), то выбіраць трэба з тых, каторыя сядзелі або дагэтуль сядзяць за кратамі. Няма чаго ўвішным уцекачам перацягваць медыйна-рэсурсную «коўдру» на сябе!

Збольшага спадабалася, прынамсі кранула спроба дэпутаткі Мінгарсавета 1995 г. нар. «расплюшчыць вочы» удзельнікам «Усебеларускага народнага сходу» 11-12 лютага. Паведамляе «Еўрарадыё» (12.02.2021):

Выступіць у Вольгі Цесаковай так і не атрымалася. Дэлегатка разлічвала падняць тры пытанні. Першае — чаму няма падрабязнай справаздачы Мінэканомікі аб тым, па якіх прычынах не выкананая праграма сацыяльна-эканамічнага развіцця на мінулую пяцігодку.

— Другое пытанне — па змяненні ў Канстытуцыю. Калі ўсё так добра, калі людзі, якія сядзяць там [ва ўладзе. — Еўрарадыё], уяўляюць сабой сілу, за імі праўда, то чаго ім баяцца? Я хацела прапанаваць правесці новыя выбары сумленна і адкрыта з дзеючай Канстытуцыяй.

Трэці не агучаны тэзіс тычыцца вызвалення палітвязняў. Акрамя таго, па некаторых пытаннях Вольга Цесакова галасавала супраць, але аказалася, што рашэнні па іх на УНС прынятыя аднагалосна.

В. Цесакова

Карацей, улады «паблыталі берагі»: нахабна ўтылізуюць што мёртвых (змагары з нацызмам, якія нібыта падтрымалі б Лукашэнку; Уладзімір Караткевіч…), што жывых (Уладзіслаў Каташук, Вольга Цесакова…) І па-ранейшаму баяцца творчых людзей: увечары 13.02.2021 сарвалі канцэрт на турбазе пад Смалявічамі. Цяпер у палоне, сярод іншых, выдатныя рабяты з гурта «Разбітае сэрца пацана», якія ў кастрычніку 2020 г. зайгралі з Бенькай у «Шахматным дворыку» для жыхароў нашага квартала.

Павел Гарадніцкі і Дзяніс Тарасенка

Адносна добрая навіна – змена шыльды на будынку гімназіі, побач з «караткевіцкім» домам.

Было ў траўні 2020 г. і стала ў лютым 2021 г.

Не выключаю, што мясцовым уладам захацелася штось зрабіць «у гонар Караткевіча» – хаця б перакласці шыльду з адрасам на беларускую мову, калі ўжо не знайшлі сродкаў на муралы і пад. Ну, рэжым з белмовай пераносіцца неяк лепей, чым рэжым без яе, аняж лепей бы рэжым сышоў, мова засталася. Мяркую, гэтак скора і будзе: усюдыісная хлусня дадзявае прыблізна ўсім «пластам насельніцтва».

Вольф Рубінчык, г. Мінск

14.02.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 14.02.2021  19:01

Памяти Бориса Заборова (1935-2021)

Слово поэта Рыгора Бородулина о художнике (1993 г., фрагменты)

В послевоенном детстве грелся я зимними вечерами у огненной улыбки маленькой печки, которую из кирпичей, сыроватых от снега и мороза, сложил ушацкий каменщик по фамилии Цагельник. А сейчас буду до конца дней греться воспоминаниями у печки размеров в полнеба, имя которой – Париж…

Рыгор Бородулин, Василь Быков, Найден Вылчев и Борис Заборов. Фото 1960-х гг. (взято отсюда)

В октябре 1987 года в недорогом отеле в Латинском квартале Парижа зазвонил телефон. Услышал я голос и растерялся. Неужели я переместился во времени, вернулся в Минск моей молодости? Голос тот же, немного приглушенный, с чуть уловимой хрипотцой, с мягкой картавинкой, с белорусским выговором, точнее, с минско-русским. Это звонил друг молодых лет, с которым было и многое прожито, и много выпито, с кем было легко познавать мир, что не мешало основательности познания, путешествовать, просто ходить, просто видеться. Это ко мне весомо и конкретно возвращался Борис Заборов, художник, устроивший целую революцию в книжной графике в 1960-е годы, во время «хрущёвской оттепели», мастер, вынужденный в глухую пору брежневской полярной ночи покинуть родину, ибо чересчур независим был как личность. Не буду перечислять, сколько классики белорусской, русской, всемирной по-новому, зачастую неожиданно «прочитал» в графике и в красках этот самобытный художник. Скажу лишь одно: возникали конфликты, бывшие друзья враждовали – каждому литератору хотелось-не-терпелось, чтобы его книгу оформил именно Борис Заборов. Даже те, кто втайне морщился от отчества «Абрамович». Пример сам напрашивается. Был такой поэт-пафосник, кричавший: «Если меня мой враг ненавидит, то, значит, я – настоящий коммунист». Этому поэту, лучше сказать – члену Союза писателей, ЦК дало детский журнал… Борис Заборов тогда, что называется, входил в моду. Пафосник и захотел, чтобы оформил его сборник художник с именем. Оформил. Понравилось. Надумал было в редколлегию ввести, но, узнав, что Борис – Абрамович, тут же отказался от своего намерения. Но хватит вспоминать о противном.

Все дипломы, все награды издательству за лучшие книги доставались тогда, когда книга выходила из рук Бориса Заборова. Сложилась у нас даже школа подражателей, «заборовцев». А во многих квартирах минских друзей и почитателей художника и сегодня висят картины заборовской кисти, словно ожидая возвращения домой мастера…

Годы имеют одну особенность: они по-своему приостанавливают бег времени, создают видимость, что ничего за время долгого расставания не изменилось. Так случилось и со мной в ту парижскую осень.

Передо мной стоял Борис, тот же, с кем расстался я в Минске. И когда друг молодых лет начал расспросы, вновь показалось, что он ненадолго покидал свой город. Мне особенно приятно было услышать о желании Бориса походить по белорусским лесам, которые снятся ему в Париже, о мальчишеском желании побыть на моей родной Ушаччине. Мама моя любила угощать Бориса по ушачски и чаркой, и шкваркой, и игривым ушацким словцом, свежим, как огурчик с грядки. Художник дружил, сотрудничал с видными людьми Ушаччины – Петрусём Бровкой, который и уважал мастера, и защищал от антисемитов из ЦК и других советских учреждений, помогал с выездами за границу и отъездом насовсем, с Василём Быковым…

Мне показалось, что в Париже Борис начал больше и глубже интересоваться литературной жизнью Беларуси, проблемами белорускости. В 1984 году в Нью-Йорке в белорусской прессе хорошо было прочитать воспоминания Бориса Заборова, как он оформлял произведения Янки Купалы. Во время нашей парижской встречи Борис рассказывал и о том, что дружит с отцом Надсоном. В Париже Борис в курсе всех новинок, выписывает «Літаратуру і мастацтва», потому что газета стала и острой, и интересной. И, как это ни странно, начал лучше говорить по-белорусски. Это неистребимая особенность белорусов и выходцев из Беларуси – за межами края, на чужбине начинают любить, уважать, помнить всё белорусское.

Вспомнили мы с Борисом и поездку в Питер в конце 1960-х. Это было моё знакомство с богемой, если её можно так назвать, города, который постепенно, но неукоснительно подпадал под жёсткую руку официальной столицы советской империи… Почему-то запомнились из той поездки заборовские тесёмчатые туфли, которым он устроил испытание (намокли в половодье). На «пирушке холостой» у одного художника на фарфоре XVII века, привезенного откуда-то из Скандинавии, лежала селёдка и несколько картофелин в мундире. Ночевали в общежитии Академии искусства. Из Питера поехали в Москву к Игорю Блиоху, художнику, другу Заборова, который вместе с Борисом объехал почти всю Беларусь. Особенно помнил Игорь мицкевичскую Свитязь. Это нас с Игорем тогда послали за вином на последние деньги, которые ещё нашлись у художника Юзефа Пучинского. Так нам сделалось весело по дороге из сельпо, что две полные бутылки бросили мы в знаменитое озеро, чтобы когда-нибудь потомки нашли. Конечно, единодушного одобрения, как на партсобрании, мы не получили. Строгий выговор получили от друзей, у которых головы гудели, как надтреснутые колокола.

С вокзала в Москве к Блиоху надо было ехать на метро. У нас с Борисом оставалось денег (лучше бы сказать по-ушачски: пабразгачаў, т. е. побрезгушек) на один вход в подземку. Тогда і написал я экспромт:

Он устал от женщин и соборов,

Петербург растаял в синеве.

Без гроша сидит Борис Заборов

С маленьким Шагалом в голове.

Напомнил Борису эти строки. Посмеялись, погрустили. Обещал я Борису, если случится ему быть в Беларуси, свозить на Ушаччину, чтобы снова услышал он голос наших лесов, ещё кое-где уцелевших от прогресса, снова увидел озёра моей родины, а их у нас – все 250 и ещё одно.

Там, в родной хате, мама моя когда-то встречала Василя Быкова, он из родных Бычков приехал в Ушачи. А мы с Борисом Заборовым, с болгарским писателем Георгием Вылчевым и переводчиком болгарской литературы Ванкаремом Никифировичем ехали в Полоцк. Это Ванкарем где-то в 50-х годах завёл маленького Борю Заборова (сам фактически ровесник) в Минский дворец пионеров к педагогу и художнику Сергею Каткову. Там же занимались и ставшие позже друзьями Бориса Анатолий Аникейчик и Май Данциг. Это Аникейчик поехал на вокзал провожать художника Бориса Заборова как друг. Хотя партийная организация подобные действия не одобряла.

А тогда в маминой хате, как французское сухое вино, была хорошо выдержанная к приезду гостей мамина бражка. И это вспомнил Борис, показывая мне Париж, который из завечеревшего переходил в ночной. Как настоящий автоас водил минский парижанин Борис Заборов свою ещё новенькую «Вольво».

И трудно было припарковать машину на монмартровских склонах. Борис заказал у художника (их тут было, словно грибов) два моих чёрных профиля, словно из богемно-паломнической ночи вырезанных.

И по-пасхальному волнительно было в православном храме. Отсюда, с Монмартра, Париж сверкал огнями, как будто ювелир с ладони на ладонь пересыпал холодное пламя бриллиантов.

И в Латинском квартале походкой грибника, ищущего заповедное место, шёл Борис, весь в сумерках, как сам Париж. Поддакивали далёким мыслям нашим каблучки Ирины…

…Шло время. Париж, обжитый другом молодых лет, не забывался, как первая радость, как первая зависть, как первая грусть. У меня вышел сборник «Самота паломніцтва», где по-домашнему, как казалось мне, чувствовала себя и парижская подборка. Конечно же, посвятил я стихотворение Борису Заборову. И когда летом 1990 г. художник Олег Сурский ехал в Париж к Заборову, я передал свой сборник, подписав его по давней традиции экспромтом:

Барыс, бяры ж

Парыж

Смялей

У дужыя абдоймы.

П’ючы барыш,

І сам хмялей,

А парыжанак плоймы

Няхай плывуць у нераты,

Якія ўмееш ставіць

Ты!

И в ответ из Парижа получил я от Бориса шикарно и со вкусом изданные альбомы. Самый солидный – со вступительными статьями известных искусствоведов, со словом самого Бориса Заборова по-английски, по-немецки, по-японски. Это означает, что выставка мастера была и в Японии.

Альбом открывается фотопортретом Бориса Заборова. В мастерской. Перед своей очередной работой. На мгновение задумался. Что-то взвешивает. А может, вспоминает Беларусь? И песенный почерк художніка: «Дорогой Гриша, есть в этом альбоме (для меня, безусловно) и то, что навеяно далёкими запахами твоей Ушацкой «матчынай хаты». Дружески твой Борис Заборов. Париж, 20.10.90 г.».

Б. Заборов в своём саду, сентябрь 2007 г. Фото Д. Щедринской (опубликовала И. Заборова)

Ещё в одном альбоме Борис вновь подчёркивает: «…все картинки в этом альбоме «продукт» моего смутного воображения и далёкой памяти, в которых ты и твоя матчына хата имеют особое место…»

Цитирую надписи, припоминаю отдельные эпизоды не для того, чтобы погреться в лучах европейской, а фактически всемирной славы художника. Хочу ещё и ещё раз подчеркнуть, что историки заборовского творчества прежде всего – в Беларуси.

Перевод с белорусского В. Р. по книге: Рыгор Барадулін. Толькі б яўрэі былі!.. Мінск: Кнігазбор, 2011.

Из фейсбука

Сяргей Лапша. Из всего того «многообразия», которое доводилось видеть в нашем художественном мире в те советские времена, искренне нравились только иллюстрации Бориса Заборова к детским книгам.

Mihael Hankin. Помню отъезд Бориса [в 1981 г.] и последствия, когда Валерию Раевскому за то, что провожал его, предложили написать заявление по «собственному желанию». Нервы ему тогда хорошо помотали.

Опубликовано 21.01.2021  22:28

Квартал Караткевіча, Мальдзіса (2)

Ці зразумееце, што мы кахалі,

Што зніклі так, як знікнеце i вы,

Што векавечны толькі край, i далеч,

І жоўты ліст на зелені травы.

У. C. Караткевіч

Першы тэкст пра мікрараён, дзе жыў Уладзімір Караткевіч і дагэтуль жыве Адам Мальдзіс, быў апублікаваны на belisrael 27.06.2020. Тады загучала дудка думка пра тое, што да 90-гадовага юбілею У. Караткевіча (лістапад 2020 г.) варта было б нешта зрабіць побач з мінскім домам па вул. Веры Харужай, 48 – мо перформанс. Як-ніяк Уладзімір Караткевіч пражыў у тым доме шэсць гадоў (1967–1973 гг., прыблізна 1/6 яго пісьменніцкага шляху), і не сказаць, каб кепскіх гадоў. Так, «адлігу» падмяніла брэжнеўская твань, асабліва па здушэнні «Пражскай вясны» 1968 г., а ў пачатку 1970-х гг. у машэраўскай БССР абвастрылася «барацьба з нацыяналізмам» – але кнігі Караткевіча (хоць і пашчыпаныя цэнзурай) выдаваліся, перакладаліся, чыталіся… З кіно было цяжэй – мастацкі фільм «Жыціе і ўзнясенне Юрася Братчыка» (1967; сцэнарый У. Караткевіча, рэжысёр У. Бычкоў) не паказвалі публіцы да 1989 г.

У канцы 1960-х – пачатку 1970-х гг. Уладзімір Сямёнавіч працягваў сваю працу. Праўда, «галоўныя» творы («Дзікае паляванне караля Стаха», «Леаніды не вернуцца да Зямлі», «Каласы пад сярпом тваім», «Ладдзя Роспачы», «Чазенія») к таму часу ўжо выйшлі з-пад яго пяра, а нашумелы гістарычны дэтэктыў, па які чытачы стаялі ў чарзе, быў толькі «ў праекце». «Чорны замак Альшанскі», дзе фігуруе і квартал каля Старажоўскага рынка, будзе завершаны пад канец 1970-х гадоў. Тым не меней Караткевічаў даробак 1967–73 гг. даволі важкі:

– апавяданні «Краіна Цыганія», «Вока тайфуна», «Вялікі Шан Ян», «Былі ў мяне мядзведзі», «Калядная рапсодыя»;

– вершы («Месяц над садам, ад квецені белым…», «Домік Багдановіча»…);

– артыкулы пра М. Багдановіча (супольна з А. Мальдзісам), Я. Брыля, У. Калесніка, А. Кашкурэвіча, Ф. Скарыну, Л. Украінку;

– эсэ «Рша камен…» (да 900-годдзя Оршы), «Званы ў прадоннях азёр»; дапрацоўка нарыса «Зямля пад белымі крыламі» для ўкраінскіх чытачоў;

– пераклады: паэма А. Міцкевіча «Мешка, князь Навагрудка»;, вершы Р. Гамзатава, шматлікіх польскіх і ўкраінскіх паэтаў; п’есы А. Талстога «Цар Фёдар Іаанавіч» і М. Карыма «У ноч зацьмення Месяца»;

– сцэнарый мастацкага фільма «Рассказы из каталажки»;

– лібрэта балета «Кастусь Каліноўскі»;

– аповесць «Лісце каштанаў»… ды многае іншае.

Штосьці з пералічанага Караткевіч у сябе на кватэры пісаў («Лісце каштанаў» дакладна – Барыс Фірштэйн быў за сведку), штось рэдагаваў.

У побытавых і сямейных справах таксама больш-менш ладзілася. Атрымаўшы разам з маці двухпакаёвую кватэру, Караткевіч амаль адразу – увосень 1967 г. – пазнаёміўся з брэстчанкай Валянцінай Нікіцінай і ў лютым 1971 г. ажаніўся. У тым жа 1971-м ён упершыню выехаў за мяжу – у Польшчу. Быў абкружаны сябрамі; «карчмы не мінаў», але неяк утаймоўваў сябе, і хваробы яшчэ не наваліліся. Навала прыйдзе ў другой палове 1970-х…

Тут я прыводзіў вядомыя факты, зараз – пра маю пазіцыю (даруйце грэшнаму). Ува мне змагаюцца тры погляды на Караткевіча і яго творчасць: чытацкі, перакладчыцкі і паліталагічны. Гэткае змаганне адбіваецца на думках пра тое, як ушанаваць пісьменніка ў Цэнтральным раёне г. Мінска, дзе нарадзіўся і жыву.

Як чытач я бязмерна шаную Караткевіча, які ў нечым сфармаваў маю асобу. Як перакладчык я крыху больш рацыянальны – магу не згаджацца з яго падыходамі, ды ўсё адно пазіраю на Караткевіча «знізу». Як чалавек з дыпломам палітолага… Мушу аналізаваць, узважваць, разлічваць варыянты прынамсі на ход уперад.

Часам думаю, што марыў аўтар не пра мемарыяльныя дошкі: «Ты памрэш. Але ў бязмежным свеце / Будуць працвітаць твой Люд i Край… / Вер, што ў гэтым, вер, што толькі ў гэтым / Шчасце пасмяротнае i рай» (з верша 1982 г.). І кажу сабе, што летуценні Караткевіча, па вялікім рахунку, не спраўдзіліся. Пісьменнік памёр улетку 1984 г. – пасля гэтага Люд і Край зазналі мноства бедаў, пачынаючы з Чарнобыльскай катастрофы. Насельніцтва Беларусі скарацілася на паўмільёна; Адраджэнне, дэклараванае сябрамі Караткевіча ў канцы 1980-х, не перамагло. Сёлета, праз 36 год пасля смерці пісьменніка, у вонкава незалежнай краіне вобмаль школ з асноўным навучаннем на беларускай і ніводнага цалкам беларускамоўнага ўніверсітэта. Доля насельнікаў РБ, што называлі беларускую роднай, у 1999–2009 гг. падупала з 85,6% да 60,8% (адпаведныя звесткі перапісу 2019 г. яшчэ не вядомыя; сумняюся, аднак, што адбыўся рэзкі паварот да лепшага)…

Некаторыя ўжо задаваліся пытаннем, што сказаў бы Караткевіч пра лукашэнкаўскую рэчаіснасць. У 2010 г. Алесь Няўвесь нашрайбаў вершаваны фельетон, у якім Бог адпускае Валодзю з раю паглядзець на Беларусь, а Караткевіч, папахадзіўшы па сучаснай РБ, думае: «Лепей жа ляжаў бы…»

Аляксандр Бур’як апублікаваў у 2015 г. злы артыкул пра пісьменніка – пераважна несправядлівы, дый з абмыламі… Але дзе-нідзе мізантрапічны аўтар меў рацыю: «Творчая спадчына Караткевіча не з’яўляецца арганізуючым пачаткам для беларускага народу… з нацыянальнай ідэяй у беларусаў пасля яго гэткая ж натуга, як да яго».

Карацей, не малюся на класіка. Калі б выбіраць паміж беларускамоўнымі аншлагамі на ўсіх будынках у Мінску (або прынамсі ў Цэнтральным раёне) і шыльдай памяці Караткевіча на вул. Веры Харужай, то, мяркую, выбраў бы першае. Дарэчы, пісьменніка ў доме № 48 крыху памятаюць і без пазначак; сам пераканаўся, што цяперашняя гаспадыня кватэры № 26, якая атабарылася там гадоў 20 таму, ведае пра свайго вялікага папярэдніка.

Казённыя шыльды самі па сабе не будзяць памяць… Мажліва, больш эфектыўны (і ўадначас модны) спосаб нагадаць пра знакамітую асобу – намаляваць графіці/мурал.

Такая выява з’явілася ў 2014 г. на адным з дамоў у цэнтры г. Рагачова. Фота адсюль

Праўда, рагачоўскі мурал здаецца… праставатым. Не, я не маю на ўвазе, што яго трэба перарабляць, аднак у Мінску-2020 хочацца чагосьці больш вытанчанага. Па-першае, паказаць бы 40-гадовага Караткевіча, а не 50-гадовага, як у Рагачове і на сталічнай вул. Кастрычніцкай:

Ранейшы і пазнейшы варыянты графіці ля кафэ «Дэпо». Крыніца

Здымкі 1968 і 1969 гг., адзін з якіх можна было б узяць за аснову для новага мурала

Па-другое… Пісьменнік ведаў сабе цану, але ўважаў сябе за часцінку свайго народу, за аднаго з многіх. Калі маляваць Караткевіча на сцяне вядомага пяціпавярховіка, то ў атачэнні тых, каму ён быў дарагі на рубяжы 1960-70-х, і хто быў дарагі яму. Можна абаперціся на ўспамін А. Мальдзіса:

Неўзабаве, ужо ў новай Караткевічавай кватэры па вуліцы Веры Харужай, наладзіў свой дзень нараджэння Сяргей Панізнік, якога гаспадар, зважаючы на ваенныя пагоны, называў «Лермантавым беларускай паэзіі». Застолле сабралася інтэрнацыянальнае: Чэхаславакію прадстаўляў верны сябар і прапагандыст нашай літаратуры Вацлаў Жыдліцкі, Польшчу — паэт і даследчык Алесь Барскі (Баршчэўскі), Латвію — сястра Панізніка са сваім знаёмым, якога Валодзя ахрысціў «анёлкам», Беларусь — Барадуліны, Коўтун, Янішчыц, Сіпакоў…

Фота з сайта БІНІМ, прыведзенае і ў 1-й частцы майго матэрыялу, было зроблена перад пад’ездам дома Караткевіча менавіта на дзень народзінаў Панізніка – 10 мая 1968 г.

Па-мойму, апрача самога Караткевіча варта паказаць яго маці Надзею, жонку Валянціну, суседа і сябра Адама… ды яшчэ траіх чалавек з ліку згаданых Мальдзісам. Дапусцім, гэта будуць прафесар Вацлаў («Вашак») Жыдліцкі – рупны перакладчык Караткевіча на чэшскую; народны паэт Беларусі Рыгор Барадулін; «Палесся мілае дзіця» Яўгенія Янішчыц (на фота – 1-я злева). Добрае месца для графіці – тарэц дома № 48, узровень другога паверха.

Подпіс пад калектыўным партрэтам я прапанаваў бы такі: «Сузор’е Караткевіча» (дарэчы, блізкі юбіляру вобраз; пра Багдановіча ён пісаў «Іншым было лягчэй. Яны былі сузор’ем. Ён — самотнай зоркай…»). Прадубляваць подпіс варта на латыні, падкрэсліваючы сусветную значнасць нашага пісьменніка і намякаючы на яго моўную абазнанасць. O так, скончаны філфак Кіеўскага ўніверсітэта імя Т. Г. Шаўчэнкі – non penis canina! 😉

У. Караткевіч і В. Жыдліцкі, Мінск, май 1968 г. Крыніца

Не было б лішнім графіці (Караткевіч & жонка?) і на доме па вул. В. Харужай, 42, дзе ў 1971 г. мясціўся ЗАГС Цэнтральнага раёна. Уваход для наважэнцаў быў усё ж не з двара – з вуліцы…

Весялун Караткевіч уступае ў новае жыццё, фота з сайта chtoby-pomnili.net (цяпер дзверы вядуць у офіс фірмы «БайПрынт сэрвіс»); тая ж частка дома № 42 ў ліпені 2020 г.

На тарцы «Мальдзісава» дома па вул. Чарвякова, 18 таксама ё вольнае месца 🙂

Маё адчуванне – аднаго-двух графіці малавата, каб «ажывіць» раён (ён ціхі, часам нават сонны… асабліва пасля ліквідацыі Старажоўскага рынка ў 1990-х гадах i замены апошняга на мемарыяльныя могілкі ў 2000-х). Ёсць яшчэ прапанова, якая не вымагае вялікіх укладанняў, але можа паспрыяць прытоку турыстаў. Чаму б не надаць кварталам у межах вул. В. Харужай – Чарвякова – Кахоўскай – бул. Шаўчэнкі собскае імя?

Даводзілася чытаць, што Караткевіч жыў «на Старажоўцы» і хадзіў у «старажоўскі ЗАГС», аднак у гістарычным плане гэты раён – ні Камароўка, ні Старажоўка… а жылы масіў, утвораны ў 1960-х гадах з «хрушчовак» і «брэжневак» (дамы Караткевіча і Мальдзіса, пабудаваныя ў 1967 г. – акурат «брэжнеўкі»).

«Арлоўка» – больш дарэчнае слоўца, але вуліца Веры Харужай далекавата ад вул. Арлоўскай (менавіта гэтую вуліцу, а не прылеглы раён, у нас часцей мянуюць «Арлоўкай»)… Напрошваецца новатвор «Караткевічаўка», ды ён, па-мойму, гучыць нязграбна. Харошай назвай для згаданых кварталаў будзе Каштанаўка – у гонар «Лісця каштанаў», аповесці, напісанай У. Караткевічам тут, у нас. У раёне шмат каштанаў – значыць, імя будзе апраўдана і з гэтага боку… (Каб не пакрыўдзіць аматараў іншых дрэваў: нямала і клёнаў, бяроз, ліп, а бульвар Шаўчэнкі багаты на дубы.)

Прысады на вул. В. Харужай і Кахоўскай

(Края)віды ля вул. Кахоўскай, 34 (знята з 4-га паверха)

Галубятня ў дворыку ля бульвара – ёй дзясяткі гадоў. Караткевіч быў бы рады (банальна, але праўда)

Апорнымі кропкамі мікрараёна маглі б стаць пяць месцаў, непасрэдна звязаных з Караткевічам і Мальдзісам. Гэта ўжо згаданыя будынкі на вул. Харужай, 42 і 48, вул. Чарвякова, 18 і бул. Шаўчэнкі, 17 (паштовае аддзяленне № 68). Нумар пяты – рэзідэнцыя Мельнікава, архіепіскапа Мінскага і Беларускага (цяперака на яе месцы – сучасны шматпавярховік па адрасе вул. Чарвякова, 50), у якога не раз гасцяваў Уладзімір Сямёнавіч. Далучым прыпынак аўтобуса № 38 на бул. Шаўчэнкі, дзе сябры-літаратары выходзілі, вяртаючыся дадому «з цэнтра» (на карце пазначаны птушачкай).

 

З цягам часу новы ўрбанонім увойдзе ў абыходак – увайшла ж «Асмалоўка», сканструяваная актывістамі ў 2010-х. Тут ажывуць старыя легенды й з’явяцца новыя, сюды пачнуць вадзіць экскурсіі… Барэльеф Тараса Шаўчэнкі ў пачатку бульвара і кінатэатр «Кіеў» у канцы – тэма для дэлегацый з Украіны (узнёслае эсэ Караткевіча пра Шаўчэнку «І будуць людзі на Зямлі» у помач).

Крамка «Белдруку» (пад старой назвай «Белсоюзпечать») на бул. Шаўчэнкі, 7 – да «дома Караткевіча» адсюль метраў 250. Чым не месца для продажу «караткевіцкага» мерчу – магніцікаў, значкоў, etc? 🙂

У гэтым жа доме, бліжэй да вул. Асіпенка, працавала булачная, слаўная ва ўсёй акрузе (без сумневу, яе наведваў і Караткевіч). Цяпер тут іншыя ўладары, але «нішто на Зямлі не праходзіць бясследна». Трапна заўважыў адзін з маіх чытачоў, Віктар С.: «Менск – горад зданяў, ды яшчэ шматслойны, як Шрэк».

Не здзіўлюся, калі «Каштанаўка» займее свой герб або прынамсі эмблему – з жоўтым каштанавым лістком на зелені травы. Залежыць ад энтузіязму яе жыхароў… У «Асмалоўкі» дык нефармальная эмблема ёсць – сонца, якое ўзыходзіць.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

03.07.2020

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 04.07.2020 23:33

Водгукі

У мяне іншыя ўспаміны. Аўтобус 38 я называю аўтобусам імя Алеся Разанава. Ён жыў на вул. Харужай, але выходзіць з аўтобуса трэба было на бульвары Шаўчэнкі ды ісці ў двор. Аднаго разу мяне, неаматара сонечных ваннаў і належным чынам не экіпіраванага, Алесь павалок на Камсамольскае возера і там выпрабоўваў на мне свае толькі што складзеныя квантэмы. А на здымку 1968 г. пазнаю Жэню Янішчыц, Міхася Стральцова, Сяргея Панізніка (Анатоль Сідарэвіч, г. Мінск)

Шаноўны спадар Вольф! З вялікім задавальненьнем пазнаёміўся з Вашымі артыкуламі. Уразіла бачаньне мемарыялізацыі асобных старонак жыцьця і творчасьці нашага слыннага пісьменьніка і ягоных сяброў. Вялікі дзякуй за глыбокую і кранальную працу, зробленую з душою і габрэйскім гумарам (Марат Гаравы, г. Кобрын).

Апублiкавана 09.07.2020 11:20

Квартал Караткевіча, Мальдзіса

Выдатнага пісьменніка Уладзіміра Караткевіча высока цанілі, cярод іншых, Вольф (Месінг) і Рубінчык (Валер). Ну, і я не мог не залезці ў пачэсную кампанію 😉

Праўду кажучы, у ХХ ст. мала быў знаёмы з творчасцю Караткевіча, дый нават фільм «Дзікае паляванне караля Стаха» паглядзеў ужо ў дарослым веку. Чытаў у школе «Былі ў мяне мядзведзі»; апавяданне пакінула свой след, але…

Мы «праходзілі» і «Каласы…»; у той час, на пачатку 1990-х, я не агораў раман да канца. Галоўныя творы пісьменніка дайшлі да мяне толькі ў апошнія гады ХХ ст., а яго біяграфія заінтрыгавала ўжо ў новым стагоддзі, калі я жыў на перыферыі – наводдаль ад «Караткевічавых» месцаў.

Сёлета, праз 20 год блуканняў па горадзе, вярнуўся ў Цэнтральны раён, на вуліцу Кахоўскую. Раптам ажыў успамін: Караткевіч згадваў суседні бульвар Шаўчэнкі! Зазірнуў у т. 8 Збору твораў (кн. 2; Мінск: Мастацкая літаратура, 1991, с. 423) – і насамрэч:

Мне шкада, напрыклад, што будоўлі пагубілі найбольшую і найцікавейшую ў Мінску і наваколлі ферму тлей, заведзеную мурашкамі-«жывёлагадоўцамі» (трохі не даязджаючы да павароткі аўтобуса № 38 з вул. Веры Харужай на бульвар Шаўчэнкі, на беразе ручаіны – Канавы). Надта цікавае жыццё там кіпела.

Гэта радкі з адказу Караткевіча на анкету, складзеную Т. Шамякінай у канцы 1970-х. А цяпер – фоткі з чэрвеня 2020 г.:

Від з вул. В. Харужай на вул. Гая. «Канава» была дзесьці справа (паміж Гая і Крапоткіна)

Аўтобус № 38 усё гэтак жа паварочвае на бульвар, як і паўстагоддзя таму…

 

Тарас Шаўчэнка на бульвары (фота справа) – не толькі назоў

Прыпомніўшы адну рэч, зусім лёгка было высветліць для сябе, што Караткевіч жыў недалёка ад вул. Кахоўскай, на якую выходзіць бульвар. У тым жа зборы твораў (цяпер і ў вікіпедыі) названы дакладны адрас – вуліца Веры Харужай, д. 48, кв. 26. А таксама час, калі Уладзімір Сямёныч і яго маці Надзея Васілеўна мелі кватэру ў гэтым доме (вясна 1967 г. – вясна 1973 гг.).

Шлях ад бульвара Шаўчэнкі да «дома Караткевіча». Па гэтай вуліцы я хадзіў яшчэ ў пачатку 1980-х, калі быў дзіцём… Але з класікам, на жаль, «размінуўся»: ён у 1973 г. разам з маці і жонкай пераехаў у самы цэнтр Мінска, на вул. К. Маркса, 36.

Лазня па вул. В. Харужай, 44, пабудаваная, як і ўвесь квартал, у 1960-х гг. Таксама бачыла Караткевіча! 🙂

Вул. В. Харужай, 46/1. У 1980–90-х гг. (наконт 1960–70-х не ўпэўнены) тут была някепская букіністычная крамка, дзе я купляў кнігі, пераважна шахматныя

Гэты ўчастак дарогі ад вул. В. Харужай да вул. П. Асіпенка раней менаваўся «Вадаправодны завулак» (не блытаць з тым, што між вуліцамі Арлоўскай і Шчадрына). Цяпер будынкі на ўчастку «расцягнуты» трыма вуліцамі, але адна шыльдачка са старой назвай усё ж захавалася 🙂

Перабіраемся цераз «Вадаправодны» у адстаўцы, і – вуаля, пяціпавярховы «дом Караткевіча»!

Выгляд з розных бакоў

Другі пад’езд, у якім 15 кватэр. № 26 – на 2-м паверсе; відаць і лоджыю, на якую выходзіў Караткевіч (тады яна, здаецца, была балконам).

Калі пашанцуе, то патрапіце ў пад’езд. Дзверы мяняліся, але прыступкі помняць крокі пісьменніка 🙂

Там, дзе была апошняя кватэра Ўладзімір-Сямёныча, даўно вісіць мемарыяльная шыльда, а на вул. Чарнышэўскага, 7 (першае жытло Караткевіча ў Мінску – 1963–67 гг.) і тут, на Веры Харужай, ніц няма. Журналісты газеты «Прессбол» рабілі ў 2013 годзе прапазіцыю… у фэйсбуку, г. зн. «на деревню дедушке». Сяргей Южык: «Крыўдна, што на доме няма нават памятнай таблічкі, прысвечанай Караткевічу, не кажучы пра нешта большае». Барыс Тасман: «Даеш мемарыяльную дошку на доме вялікага беларускага пісьменніка!» О так, даеш…

Суседні дом па цяперашнім адрасе «вул. В. Харужай, 46/2», пабудаваны ў 1958 г. На першым паверсе быў прадуктовы магазін, куды, безумоўна, заходзілі Караткевіч і яго сябры… Цяпер тутака рамонт

Гэты дом відаць і на здымку 1968 г., дзе Караткевіч – 2-і злева. Крыніца – сайт БІНІМ (але чаму адрас напісаны як «вул. Веры Харужай, 7», адзін БІНІМ ведае)

Дзіцячая пляцоўка і цяпер перад домам на В. Харужай, 48 – толькі выглядае іначай

А «элітны» дом № 48а з’явіўся ў нашым стагоддзі. У мінулым тут быў пункт прыёму шклатары – здаля чуўся перазвон пляшачак 🙂

«Караткевічаў дом» і 50 год таму абслугоўвала, і зараз абслугоўвае 68-е паштовае аддзяленнебул. Шаўчэнкі, 17

Ці добра пісьменніку жылося-працавалася ў раёне майго дзяцінства? Мяркую, няблага. Нябожчыка не запытаешся, але вось што засведчыў карэспандэнт газеты «Віцебскі рабочы» Б. Фірштэйн у 1972 г.:

Жаданне даведацца пра тое, над чым цяпер працуе Уладзімір Караткевіч, прывяло мяне на кватэру пісьменніка ў доме па вуліцы Веры Харужай у Мінску. На гэты раз, можна лічыць, пашанцавала — Уладзімір Сямёнавіч быў дома. Наогул жа застаць Караткевіча ў Мінску не проста. Зайздросны жыццёвы імпульс у гэтага чалавека — заўсёды ён у раз’ездах, у падарожжах: то цягне з рыбакамі сеткі на Дняпры, то едзе ў старажытны Вільнюс, сёння яго паклікала Украіна, заўтра — Далёкі Усход…

— Пасядзі, я зараз, — гаворыць Караткевіч, працягваючы нешта хутка пісаць. — Справа тэрміновая, а часу мала… Што ў рабоце і што задумана?.. Атрымаў сёння экземпляр «Чазеніі» на ўкраінскай мове. Выйшла яна ў Кіеўскім выдавецтве «Молодь». Праглядаў для аўтарызацыі рукапіс «Каласоў», які пераклала масквічка В. Н. Шчадрына — раман павінен выйсці ў выдавецтве «Советский писатель»… А вось гэта, — паказвае Уладзімір на незакончаны рукапіс, — новае апавяданне. Прысвечана яно дружбе народаў. Месца і час дзеяння — Кіеў, 1944 год…

Гаворка, відавочна, пра аповесць «Лісце каштанаў», завершаную ў кастрычніку 1972 г. Мо кварталы, прылеглыя да вул. В. Харужай, якраз і натхнілі майстра на гэтую аповесць? Бульвар Шаўчэнкі ёсць і ў Кіеве…

З таго, што казаў Адам Мальдзіс, таксама вынікае, што Караткевіч быў здаволены сваім новым жытлом, прынамсі на першым этапе:

У 1967 годзе Валодзю нарэшце выдзелілі двухпакаёвую кватэру на другім паверсе (з увагі на ўзрост маці) у пяціпавярховым панельным доме пад нумарам 48 на вуліцы Веры Харужай. Заехаўшы (усе мы дружна памагалі яму пакаваць і цягаць кнігі), ён цешыўся, што побач — Старажоўскі рынак, дзе па нядзелях чулася сакавітая вясковая гаворка, прадавалі пеўняў, сабак і нават коней, а за ім — Камсамольскае возера. Перажываў, што я застаюся ў інтэрнаце.

— Нічога, стары, — суцяшаў, выйшаўшы на балкон. І тыцнуў пальцам у недабудаваныя дамы насупраць: — Во добра было б, каб табе далі вось там.

Сваё прадбачанне ён разглядаў як рэальнасць і нават прапанаваў «за адным заходам» купіць аднолькавыя кніжныя стэлажы:

— Складзеш пакуль што ў мяне. А пераносіць будзе недалёка, пабачыш.

І якое было наша ўсеагульнае здзіўленне, калі восенню таго ж года мне сапраўды выдзелілі кватэру ў адным з дамоў насупраць. Мы сталі часцей бываць адзін у аднаго. Пакуль не было тэлефонаў, «пераміргваліся» настольнымі лямпамі.

Адам Іосіфавіч атрымаў кватэру па вул. Чарвякова, 18, на першым паверсе. Таксама ў год пабудовы дома – 1967.

У 2020 г. раён бульвара Шаўчэнкі шчыльна забудаваны з усіх бакоў, у т. л. «элітнымі» гмахамі. А ў канцы 1960-х – пачатку 1970-х гэта была ледзь не ўскраіна горада. Недалёка стаялі двухпавярховыя баракі і аднапавярховыя прыватныя дамкі.

Нават у 1990-х на вуліцы Кахоўскай паміж Смаргоўскім трактам і бульварам Шаўчэнкі (здымак 2020 г.) цокалі коні, запрэжаныя ў вазы

У кватэры на Веры Харужай гасцявалі ў Караткевіча розныя славутасці (напрыклад, паэты Рыгор Барадулін, Сяргей Панізнік, літаратуразнавец Генадзь Кісялёў…). Сюды ж пісьменнік у 1971 г. прывёў сваю жонку Валянціну. А. Мальдзіс:

Нарэшце 18 лютага 1971 года, роўна ў 110 гадавіну адмены прыгоннага права, адбыўся іх шлюб.

Сялян вызвалілі, а мяне, стойкага ворага ўсялякага прыгону, звязалі путамі Гіменея, — жартаваў Валодзя, ідучы ў загс, размешчаны ў суседнім доме.

А дзе знаходзіўся той ЗАГС Цэнтральнага раёна? Дапамагла з інфой маці… якая ў 1977 г. паведамляла там пра маё нараджэнне 🙂 Адрас – вул. В. Харужай, 42, уваход з двара.

З 1980-х няма тут ЗАГСа, ён пераехаў у Траецкае прадмесце. І ўсё адно прыемна думаць пра супольныя з У. Караткевічам сцежкі 🙂

Дом і пад’езд А. Мальдзіса

Прафесару цяпер 88-ы год, яму цяжка пакідаць кватэру (фота адсюль)

Месца, дзе жыў Караткевіч, на сучаснай карце Мінска я пазначыў чырвонай птушачкай; меркаванае знаходжанне «фермы тлей» – пытальнікам; А. Мальдзіс жыве акурат там, дзе чытаецца слова «Такси»; былы ЗАГС пазначаны чырвоным кружком, лазня – гэта «Баня» 🙂

Cёлета, праз 5 месяцаў ужо, – 90 год з дня нараджэння У. С. Караткевіча. Ён не толькі мой, ён «усіхні». Ясна, многім зараз не да культурніцкіх ініцыятыў, але быў бы рады пачуць ад чытачоў, што варта зрабіць для памяці пра пісьменніка ў (ня)сціплым мінскім квартале недалёка ад Камароўкі – цягам гэтых месяцаў і ў лістападзе 2020 г. Перформанс?

(спадзяюся, што працяг будзе)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

26.06.2020

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 27.06.2020  14:53

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (128)

Шалом! Ну, паехалі… Як ні круці, а зноў даводзіцца разграбаць бруд, бо «калі не я, то хто»? 🙂

Спыніўшы выданне бюлетэня «Мы яшчэ тут!» (2009), у пачатку 2010-х амаль не прыглядаўся да суплётаў у «яўрэйскай абшчыне»: раз на год хадзіў да «Ямы», а так займаўся перакладамі, выпускаў кніжкі, удзельнічаў у навуковых сходах, etc. Пасля выправы на ідышны семінар у Кіеў (верасень 2014 г.) зноў пачаў прыглядацца – мо і дарэмна, бо многія карцінкі наганялі сум, а важкай альтэрнатывы «левіншчыне» не вырысавалася.

Не хачу казаць, што з яўрэямі Беларусі нічога не будзе – хутчэй, будзе нічога, як у «Дні апрычніка» Уладзіміра Сарокіна. Гэта, па вялікім рахунку, і шлях Сінявокай – таптанне на месцы, вечнае захапленне міражамі. Аднак ва ўладных колах Беларусі ўсё ж часам заўважнаe разуменне таго, што варта спадзявацца перадусім на сваіх суайчыннікаў, прыслухоўвацца ў тым ліку і да «дысідэнцкіх» думак… На «яўрэйскай вуліцы» такое разуменне практычна адсутнічае – як адсутнічае самастойная ды самавітая супольнасць беларускіх яўрэяў, пра якую летуценіў у пачатку 2000-х гг. Cурагатная ж «абшчына» часцяком паводзіла сябе, бы той сабака на сене, таму пайшлі ў глум і мае мары 2016 г.: няма ні беларускай іудаікі як грамадска-запатрабаванай з’явы, ні «прасунутых» курсаў мовы ідыш. У верасні пайшоў у лепшы свет прафесар псіхалогіі, заслужаны дзеяч навукі Якаў Каламінскі (1934–2019), аўтар звыш 30 кніг. Днямі памерла адна з найбуйнейшых спецыялістак у гісторыі беларускіх яўрэяў, кандыдатка культуралогіі Вольга Сабалеўская (1974–2019), колькі год таму выціснутая з Гродзенскага дзяржуніверсітэта… Цяпер шанцаў на развой іудаікі будзе яшчэ меней.

 

Св. памяці В. A. Сабалеўская (фота з ok.ru) і Я. Л. Каламінскі (фота з koob.ru)

Яўрэйскі «афіцыёз» не падтрымаў (прынамсі пра чынную падтрымку ніц не ведаю) і сціплыя прапановы 2017–2019 гг.: усталяванне дошкі ў памяць пра часопіс «Штэрн» на вул. Рэвалюцыйнай, 2 у Мінску; выпуск канверта з выявай Мойшэ Кульбака да 125-гадовага юбілею пісьменніка ў 2021 г. Дзякуй асобным актывістам, такім як мінчукі Інэса Ганкіна і Алекс Фурс – хоць яны й не выходзілі са мной на сувязь у гэтых справах, але пашыралі згаданыя ідэі ў публічнай прасторы.

Затое ў «лідараў» сёлета хапіла імпэту на вэрхал вакол барысаўскага гурта «Жыдовачка»… Зрэшты, на гэтую тэму выйшла пара іранічных матэрыялаў, праз якія дастаў новую жменю цэтлікаў ад людзей з паралельнай рэальнасці (напрыклад, выхваляюцца сваім веданнем белгісторыі – і тут жа пішуць аб працы ў 1926 г. Беларускай акадэміі навук, утворанай на 2 гады пазней). Акей, хлопцы-дзеўкі; калі б вы мяне хвалілі, я б насцярожыўся і падумаў, што нешта рабіў не так.

Верасень 2019 г., fb-старонка галоўнага рабіна Іудзейскага рэлігійнага аб’яднання ў РБ. На месцы нашчадкаў Самуіла Плаўніка (Змітрака Бядулі) запхаў бы армяна-яўрэйскаму маргіналу абразу ў глотку…

В. А., знаны таксама цэнзураваннем «вікіпедыі», што зачапіла Алеся Астравуха, – дагэтуль не абы-хто, а трэцяя асоба ў «Саюзе бел. яўр. абшчын» (як мінімум, лічыцца такім на сайце арганізацыі).

 

Цікава, што ў сярэдзіне 2000-х «Саюз» падтрымаў выданне зборніка твораў Бядулі, дзе быў і «нехарошы» нарыс «Жыды на Беларусі» (гл. фотку справа). Дэлегацыя «чэсных яўрэяў» у 2006 г. ездзіла святкаваць 120-годдзе пісьменніка на яго радзіму ў Пасадзец.

Усё-такі ў часы кіравання Леаніда Левіна рабілася нешта карыснае – вунь у 2004 г. дапамаглі выдаць кнігу Гірша Рэлеса ў арыгінале, аф ідыш. Офісы на В. Харужай, 28 – агмень адмоўнага адбору? 🙁

Дарэчы, у верасні 2019 г. у музеі гісторыі беларускай літаратуры была адкрыта выстава, прысвечаная Л. М. Левіну, – даведаўся пра яе з той самай fb-старонкі рава Мардэхая Райхінштэйна.

Чаму на выстаўцы паказалі зборнік 2011 г. Рыгора Барадуліна з чыімсьці надпісам, не саўсім ясна. У народнага паэта Беларусі почырк быў крыху іншы (гл. справа).

Але пару слоў пра Змітрака Бядулю, які цяпер успрымаецца як адзін з першых пасярэднікаў паміж беларускай і яўрэйскай культурамі (без яго, магчыма, не было б і мінскага музея, каторым у 2012–2019 гг. кіраваў «удзячны» абаронца «рускага свету»). У 1918 г. Бядуля насамрэч пісаў у сваім нарысе: «Наш народ нічога кепскага не рабіў жыдом», як бы аддзяляючы сябе ад яўрэяў (гэта, відаць, тлумачыцца яго палітычнай пазіцыяй – падтрымкай нованароджанай БНР, якая абапіралася найперш на беларусаў – і жаданнем прадухіліць пагромы, магчыма, неўсвядомленым). Тым не меней Бядуля не выракаўся яўрэйства, не хрысціўся, дарма што ў рэдакцыі «Нашай Нівы» 1910-х гг. яму паступалі прапановы.

Наведаўшы ў Іерусаліме паэтку Рахіль Баўмволь (1914-2000; яна ведала Бядулю, калі жыла ў Менску да вайны), у верасні 1998 г. я чуў ад яе такія словы: «Он был очень добрый, еврейственный…» Сябравалі з Бядулем ідышныя пісьменнікі, той жа Ізі Харык. Самуіл Плаўнік паўдзельнічаў у складанні першага ідыш-беларускага слоўніка (1932), перакладаў Шолам-Алейхема ды шмат каго яшчэ.

Так, Бядуля/Плаўнік (1886–1941) з 80-90-гадовай адлегласці можа выглядаць як слабы і грэшны чалавек: паддаўся бальшавікам, у 1930-х падпісваў звароты супраць ахвяраў сталінскага тэрору… Аднак ён пакінуў пасля сябе выдатныя творы, з якіх можна даведацца пра быт беларуска-яўрэйскіх мястэчак на рубяжы ХIХ-ХX cт. («У дрымучых лясах»), становішча яўрэяў на пачатку Першай сусветнай вайны («Жыды», «Набліжэнне») і ў Беларусі 1920-х гадоў («Язэп Крушынскі», т. 1). Што застанецца ад яго цяперашніх «крыўдзіцеляў»? Пытанне рытарычнае.

Няйначай у выніку працы такіх «адукатараў», як пан Акапян і яго калегі па «Саюзу», Жанна-«Авіталь», яшчэ не старая жыхарка другога па памерах горада Беларусі, пасля 20-гадовага наведвання «абшчыны» і паездак на розныя «Лімуды» не здольная прачытаць элементарны тэкст на ідышы (дый увогуле паблытала ідыш з іўрытам). Затое ў ліпені 2019 г. гомельская медсястра была ўпэўнена, што ў славян «генетычна закладзена нянавісць да яўрэйскага народу». Пасмешышча і фэйспалмішча.

Не ўсе тут падобныя да Ж. П., але такіх шмат, і яны «выносяць мозг» цягам усіх 30 гадоў «адраджэння яўрэйскага жыцця» ў краіне. Дзіва што няма абяцанай у 1998 г. мемарыяльнай пазнакі на «Рускім тэатры», а пахаванні на зараўнаваных яўрэйскіх могілках у раёне мінскай вул. Калектарнай рэгулярна ўскрываюцца з 2000-х гг. Штораз рэакцыя «прафесійных яўрэяў» рэзюмуецца словамі: «Ніколі не было, і вось ізноў». Цяпер во пасла Алона Шогама падцягнулі; у прынцыпе, яго слова магло б нешта значыць, але не на фоне дыпламатычнага канфлікту ў сувязі з масавым нядопускам беларусаў у Ізраіль.

Планы 2000 г., ад якіх застаўся толькі буклет. І Шыцік (aka Данькоў), і Дорн потым сядзелі за кратамі.

Больш-менш эфектыўна тутака працуе хіба служба дагляду старых і нямоглых – «Хэсэды» & «Рахамімы». Настолькі эфектыўна, што адна сацыяльная работніца з Бабруйска, беспартыйная Таццяна Гутарава, 1965 г. нар., сёлета пажадала стаць дэпутаткай «парламента» – і, што цікава, яе зарэгістравалі ў акрузе № 78 (разам з васьмю іншымі кандыдатамі).

Але, на РБ няўхільна падаюць імклівым дамкратам «парламенцкія выбары» 17.11.2019. Алену Анісім і Ганну Канапацкую 17.10.2019 не зарэгістравалі ў якасці кандыдатак у «палатку»: быццам бы подпісы выбарцаў «не тыя». Без аніякай злараднасці заўважу: лепей бы шаноўныя дамы ў свой час паслухалі мяне і паспрабавалі скасаваць указ аб прызначэнні «выбараў» на лістапад 2019 г. (замест жніўня-верасня 2020 г.). Нагадаю, што ўвосень 2002 г. Якаву Гутману за колькі тыдняў удалося сабраць подпісы канстытуцыйнай большасці дэпутатаў (75) пад петыцыяй у абарону гісторыка-культурнай спадчыны. Як выяўляецца, ад тактыкі «гучныя словы, мінімум рэальных крокаў», прынятай працягнутай увесну-улетку 2019 г., «альтэрнатыўныя» дэпутаткі мала што выйгралі.

Можа, у Мінгарвыканкаме прыслухаліся акурат да мяне, дый ліквідавалі «даўгабуд» на вуліцы Прытыцкага, а мо проста прыемнае супадзенне… Так ці іначай, гектар зямлі вярнуўся мінчукам.

Было ў красавіку 2018 г. і стала ў кастрычніку 2019 г.

Нейкія палавінчатыя крокі ў слушны бок зрабіла таксама міністэрства спорту і турызму РБ. У жніўні 2018 г. Уладзіслаў Каташук – вопытны трэнер з Брэста, 30.07.2018 па надуманых прычынах выключаны з Беларускай федэрацыі шахмат – атрымаў права на вышэйшую катэгорыю (бо яго вучаніца Аляксандра Тарасенка заняла 3-е месца на чэмпіянаце Еўропы). БФШ тармазіла працэс прысваення, што, безумоўна, біла па кішэні педагога… Але праз год (!) Каташук усё ж зрабіўся трэнерам вышэйшай катэгорыі.

Праўда, вельмі па-казённаму піша той намміністра – ні «дабрыдзень», ні «паважаны». І так, рашэнне было прынятае 02.09.2019, паведаміць пра яго кваліфікаванаму шахтрэнеру (якіх у Беларусі адзінкі) расчухаліся толькі 04.10.2019, а ў абласное ўпраўленне спорту і турызму загад паступіць пазней… Маўляў, цярпеў год, пацярпі яшчэ месяц-паўтара? Не ведаю, як у вас, шаноўныя, а ў мяне пасля гэтай гісторыі не пабольшала жадання звязвацца з тутэйшым мінспорту. Зрэшты, маё нежаданне многіх тутэйшых дзяржаўных (дый недзяржаўных) устаноў датычыцца. Найперш тых, якія, нібыта робячы вялікую ласку, аддаюць табе тваё ж.

Жэстачайшэ жартаваў сайт адміністрацыі Кастрычніцкага раёна г. Мінска яшчэ 10 дзён таму (цяпер гэтая старонка выдалена, што нагадала гісторыю з «Авивам»):

Загаловак пра «лішкі свабоды» – 2013 года, але ж і сёлета мог бы служыць цынічненькім дэвізам для ўсёй дзяржавы. Нават і для адной суседняй.

Збольшага парадавала новая кніга Алеся Карлюкевіча, якога лічу нягеглым чыноўнікам (як міністр інфармацыі РБ ён «вагаецца з лініяй партыі», дый карысць ад існавання яго міністэрства ўвогуле невідавочная), але неблагім краязнаўцам. У сваёй новай кнізе («Роднымі сцяжынкамі», 2019) піша і пра яўрэяў, у тым ліку пра вялікага акцёра. Цытуе майго старога знаёмца Іллю Рэзніка: «На мінскай маставой… паміраў кароль Лір – Міхоэлс».

Ды з якога перапуду Мацвей Гейзер са сваёй «шчымлівай кнігай пра Міхоэлса» стаў у Карлюкевіча «Глейзерам»? 🙂

Здаецца, дзяржава ўсё ж істотна абмяжуе распаўсюд рэкламных улётак па паштовых скрынях у пад’ездах (намер, з якога я кпіў год таму). «Наверсе» – свавольствы аж да сістэматычных парушэнняў Канстытуцыі, «унізе» – навязванне тупых дробязных правілаў, рэгламенцёж… Усё заканамерна.

Мінабароны РБ вучыцца піярыць сябе… Пры дапамозе бландзінкі-маёра, праз «незалежныя» СМІ.

Фота з nn.by

Можа, і чаго іншага міністэрыя навучыцца – каб не здаралася такіх трагедый, як крывавы салют 03.07.2019 і cмерць салдата 2 гады таму. Праўда, меў тады рацыю Мікола Дзядок: «змяніць войска як інстытуцыю немагчыма, не змяніўшы ўсё грамадства, яго маральныя ўстаноўкі і схемы функцыянавання».

Мінскія навіны. 23.10.2019 ахвотныя пойдуць у «Jewish Museum» на дыскусію «Якая яўрэйская кніга патрэбна Беларусі?» (мяне там не будзе; анансую толькі дзеля сябра, каторы мае выступіць). 27 кастрычніка – вечарына ў кафэ «Грай», прысвечаная забітым у 1930-я гады беларускім літаратарам, у тым ліку і яўрэям. 11 лістапада ў Палацы мастацтва (17:00) адчыніцца ІІІ выстава «Праўда пра Курапаты». Адзін з арганізатараў, Марат Гаравы, паведамляе, што выстава будзе працаваць да 22.11.2019.

(27.10.2019 М. Гаравы ўдакладніў, што адкрыццё выставы “Праўда пра Курапаты” перанесена на 13 лістапада 2019 г., 17:00. Адрас той жа: Мінск, вул. Казлова, 3. – belisrael)

Уваход паўсюль больш-менш вольны.

Гэта апошняя серыя «Катлет & мух» – серыяла, які існаваў больш за 4 гады, з лета 2015 г. Дзякуй усім, хто быў побач.

Цытатнік

«Позна стукаць па стале, калі ты ўжо з’яўляешся толькі стравай»; «Трэба мець вялікую цярплівасць, каб ёй навучыцца»; «Я трапіў не ў мішэнь? Менавіта туды і цэліўся» (з «Непрычасаных думак» Станіслава Ежы Леца ў перакладзе Міхася Мірановіча, «Дзеяслоў», № 101).

«Свет, верагодна, выратаваць ужо не ўдасца, але асобнага чалавека — заўсёды можна» (Іосіф Бродскі, 1987)

«Ультраправыя погляды многіх выхадцаў з былога СССР у Ізраілі, ЗША і Германіі – не вынік абставінаў або цяжкасцей інтэграцыі ў новае грамадства, а яўны вынік постсавецкага канцэптуальнага і культурнага багажа, які яны прывозяць з сабой і які працягвае вызначаць іх стаўленне да грамадзянскіх і нацыянальных пытанняў» (Дзмітрый Шумскі, кастрычнік 2019)

«Бадай, не будзе залішнім прызнаць, што, як усе людзі падзяляюцца на мужчын і жанчын, гэтак яны падзяляюцца ў адносінах да свабоды: на людзей свабоды і людзей несвабоды. Першыя адрозніваюцца ад другіх тым, што для іх існуе само паняцце свабоды. Для другіх не: для іх гэта абстрактная, мутная, збыткоўная ідэя». (Алег Дорман, 17.10.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.10.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

 

Апублiкавана 21.10.2019  13:55

От редактора belisrael

Не со всем, о чем  писал в длиннющей авторской серии В. Рубинчик, можно соглашаться, но каждый материал затрагивал важные темы и  был интересен.

В. Рубинчик. Ещё раз о слове «жыд» и названии группы «Жыдовачка» (2)

  1. Собственно о группе «Жыдовачка», о реакциях на её появление

Иррациональный страх перед языком – это, видимо, белорусская особенность.

Альгерд Бахаревич, 2013

Часть первая моего опуса потянула за собой ряд откликов и некоторую дискуссию – спасибо всем отозвавшимся.

О борисовской группе написал в ноябре 2018 г., как только  борисовчанки активно заявили о себе в сети:

Год назад девушки из города Б. основали капеллу «Жыдовачка», которая играет еврейские мелодии. Название не всем понравилось, и вот что я прочёл в fb-аккаунте капеллы: «Как играть штетлфолк в Беларуси, называться “Zhydovachka” и не отгребать от русскоязычных белорусских евреев– а никак! Играть, называться и отгребать». Действительно, есть евреи, которые отреагировали, словно бык на красную тряпку – кто-то даже обещал пожаловаться в администрацию Цукербергии… Надеюсь, девушки (их теперь шесть) не бросят своё дело. Слова «жыд», «жыдоўка» мне видятся архаичными – ну так музыкантки и восстанавливают, как умеют, старые еврейские танцы! Ну правда ведь, 100-200 лет назад носители белорусского языка не юзали слово «яўрэй», хотя попытки «раскрутить» нечто подобное делались и до известного постановления 1925 г. Так, на рубеже 1917–1918 гг. Симон Дяков с Могилёвщины писал в редакцию газеты «Вольная Беларусь»: «Пока слово жыд будет существовать, использоваться в печати и речи, до тех пор останется живучим ядовитый корень антисемитизма… Замените это слово весьма благозвучным словом еўрэй”. Редакция в № за 07.01.1918 ответила: «Слово жыд не имеет в себе ничего позорного, и еврейская масса у нас не оскорбляется от этого названия».

Соглашусь с незнакомым мне Ильёй Шведиком (21.11.2018, fb-группа «Белорусские евреи»): «Отношение к использованию конкретных слов зависит от эмоциональной окраски использующего. В целом, конечно, в большинстве случаев данное слово в 2018 году на территории бывшего СССР используется для оскорбления евреев, и его использование неприятно мне как еврею. Но конкретно в этом случае не вижу ничего оскорбительного. Вижу, наоборот, попытку возрождения еврейской музыкальной традиции, что мне, как еврею, даже приятно».

В 2019 г. «дискуссия» разгорелась с новой силой и вышла за рамки социальных сетей. Но прежде чем перейти к аргументам и контраргументам, поговорю ещё немного о слове «жыд» – о том, как оно воспринималось в БССР 1920-х гг. и позже. Откуда в ХXI веке пошли окрики: «Пора и власть употребить!»? Вероятно, от того самого постановления Бюро ЦК КПБ(б) 24 июля 1925 г., в котором содержалась резолюция: «Считать необходимым изживать из употребления в белорусском языке слова жыд, заменив его словом яўрэй. Для этого в дальнейшем дать соответствующие директивы коммунистам — иметь в виду настоящее постановление в своей работе, в частности по Инбелкульту и Госиздату».

До 1925 г. слово «жыд» употреблялось не только в заграничных, но и в советских белорусских изданиях, возобновлённых после 31 июля 1920 г. (второе провозглашение Беларуси как советской республики, в коем участвовал и бундист Арон Вайнштейн). Так, в № 5 за 1921 г. журнал «Вольны сьцяг» народного комиссариата просвещения ССРБ, опубликовал статью Змитрока Бядули о рукописи чернокнижника, где была и «жыдоўска-беларуская этнаграфія», и упоминание «Жыдоўскай гістарычнай камісіі» при наркомпросе (сам Бядуля – он же Самуил Плавник – её и возглавлял). Статья была перепечатана в 2003 г. В первой половине 1920-х гг. подобные «жуткие» тексты не были единичным явлением; так, в минском журнале «Асьвета» за июль-август 1924 г. можно прочесть о «жыдоўскіх школах» Беларуси и воспитании «жыдоўскага дзіцяці».

Общеизвестно, что поначалу в руководстве советской Беларуси были заметны евреи: та же Мария (Эстер) Фрумкина некоторое время руководила тем самым наркомпросом ССРБ. Я просматривал газеты «Звезда», «Савецкая Беларусь» и др. белорусские издания первых лет советской власти. Там не встречались мне протесты белорусских евреев – высокопоставленных или не очень – против употребления в белорусском языке слова «жыд».

По чьей инициативе вышло вышеупомянутое постановление ЦК, я не знаю: так или иначе, поначалу оно не воспринималось чересчур всерьёз. В поэме коммуниста Михася Чарота «Карчма» (1925) есть, например, такие строки: «Шлёма жыд… Шлёма разумны… Ён гаворыць: што гэта за НЭП?» Поэма была спокойно издана центральным бюро «Молодняка» в Минске-1926 и получила высокую оценку критиков. На идиш её перевёл другой певец нового времени, Изи Харик (перевод вышел в минском журнале «Штерн», № 11, 1926). И М. Чарота, и И. Харика в 1937 г. расстреляли – но не за невыполнение решения Бюро ЦК 1925 года…

Скорее всего, активная борьба со словом «жыд» началась в советской Беларуси после 1928 г. – на фоне кампании по борьбе с антисемитизмом, символом которой стало «дело Баршай». Могу предположить, что власти не справились с искоренением юдофобии и пошли путём наименьшего сопротивления: возвели своё партийное постановление в «закон» и привлекали к ответственности «за антисемитизм» всех, кто употреблял слово «жыд», пусть даже по инерции (естественно, таких людей было много, особенно среди беспартийных). Об этом написал Рыгор Бородулин в своём эссе 1990-х гг. «Толькі б яўрэі былі!..»: «Соберутся, бывало, за чаркой, а Янкель подзуживает Ивана: «Ну, кто я? Скажи». – «Жыд!» – вырывается само из уст Ивана. Так, далеко не ходя, белорус и заработает срок».

В сентябре 2019 г., реагируя на статью «“Жыдовачка” – это в Беларуси комплимент или оскорбление?», Зисл Слепович изложил ту же историю так: «Жыд – нормативный этноним в белорусском языке, пока большевики из России его не выкорчевали, отправив ни в чём не повинных крестьян в Сибирь за их язык». Не споря с тем, что попытка удаления слова из языка была насильственной и искусственной, я бы не стал утверждать, что этноним «выкорчевали» (разве что в официальном употреблении), и не возлагал бы всю ответственность на «большевиков из России». Наверняка с употреблением «жыда» по разным причинам боролись и местные.

Разгромив систему религиозного образования и нанеся удар по еврейским традициям, в процессе ликвидации НЭПа лишив доходов значительную часть белорусских евреев, власти разрешили им называться «яўрэямі», а не «жыдамі» – как по мне, слабое утешение. В 1941–44 гг. нацисты «отзеркалили» подход большевиков: эксплуатируя завоёванную Беларусь, угоняя многих её жителей на принудительные работы и устраивая Хатыни, гитлеровцы «зато» позволили обедневшим белорусам называть евреев «жыдамі»… Полагаю, слова «жыд» и «яўрэй» не виноваты ни в том, ни другом случае.

В литературе белорусских эмигрантов «жыды» фигурировали сплошь и рядом. В послевоенной БССР слово «жыд» было скорее полулегальным, чем нелегальным: оно жило в народном языке, особенно в Западной Беларуси, и за него не преследовали так, как в предвоенное десятилетие. Но выросли поколения, привыкшие к «школьно-газетному» слову «яўрэй»; оно зазвучало в классических произведениях Василя Быкова (1924–2003), Владимира Короткевича (1930–1984), Ивана Мележа (1921–1976), даже у выросших в Западной Беларуси Янки Брыля (1917–2006) и Алексея Карпюка (1920–1992). В общем, я тоже привык и скептически отношусь к восстановлению «жыда» как нормативной единицы литературного белорусского языка. Войти в ту же реку дважды теоретически можно, но нужно ли?.. Вместе с тем, если слово «жыд» употребляется в живой речи без чьего-либо унижения, при трансляции фольклорных образцов, при воспроизведении того, что было создано в БССР до 1925 г., в Западной Беларуси до 1939 г. или в эмигрантской литературе – почему бы и нет?!

Мои размышления в чём-то перекликаются с выводами, сделанными в статье кандидата филологических наук Надежды Шакун «Яўрэй, жыд» (журнал «Роднае слова», Минск, № 12, 2005): «Слово жыд уже в ХХ в. получило негативную (пренебрежительную) коннотацию от русского языка… Безусловно, параллельное равноправное существование нескольких синонимичных антропонимов (жыд, яўрэй, габрэй, гэбрай, габрай) – лишь на пользу современному белорусскому языку, т. к. помогает разнообразить его лексический состав…» Правда, я не уверен в реальности такого равноправного существования.

Понятно, есть люди, утверждающие, что там, где пришла новая власть со своими порядками, народ должен (ать-два!) менять свой язык. Израильский журналист Марк Котлярский в выступлении на iton.tv 14.09.2019 горячо одобрил точку зрения некоей женщины-филолога (?): «Пока Западная Белоруссия входила в состав Польши и преимущественно там был польский язык, выражение жыдовачка не носило негативной коннотации, а после того как Западная Белоруссия стала частью нынешней Беларуси, это возражение отпало, и в любом случае это слово, жыдовачка, носит оскорбительный характер» (3:30 – 4:30). Так не бывает де-факто и не должно происходить де-юре: впутывать «государственную политику» в языковые вопросы допустимо лишь в крайних случаях. Даже в таких случаях государству следует не умалять права граждан на те или иные языки (диалекты, слова), а поощрять альтернативу. Между гонениями на иврит в Советском Союзе и лишением арабского языка статуса официального ввиду принятия в Израиле-2018 «Закона о нации», увы, наблюдается некоторое сходство.

Кстати, любопытен вопрос, а было ли формально запрещено слово «жыд» в советской Беларуси? На первый взгляд, да: постановление руководящего органа правящей партии – это не penis canina. Но не забудем, что в 1920-х партия ещё не слилась с госаппаратом, и в первой же статье Конституции Советской Социалистической Республики Белоруссии 1919 г. было написано: «Белоруссия объявляется республикой Советов рабочих, солдатских и крестьянских депутатов. Вся власть в центре и на местах принадлежит этим Советам». Но продублировал ли Всебелорусский съезд советов (или хотя бы ЦИК БССР) решение бюро ЦК компартии БССР в 1925 г.? Очень сомневаюсь! Вот и выходит, что Вадим Акопян, не последний в еврейских кругах человек, прав, разъясняя «энтузиастам»: «Если в белорусском законодательстве нет прямого указания, что слово жид [sic] является оскорбительным, то ничего мы не сможем сделать» (14.09.2019).

«Подколки» вроде «Вы что, хотите, чтобы к вам обращались “жыд” или “жыдоўка”?» (см. например, реплику новой израильтянки Кэрэн Вольман в группе «Белорусские евреи», обращённую к защитнику «Жыдовачкі», минчанину Алесю Резникову: «К вам зараз таксама звяртацца: шаноуны жыд Алесь?», орфография оригинала сохранена) считаю беспредметными и демагогичными. В Беларуси вообще не принято обращаться к человеку с указанием его этнического происхождения – ну, может, в каких-то закрытых коллективах, где обычные нормы не действуют. Официально запись о «национальности» давно отменена в документах, ни «Нюрнбергских законов», ни даже деления на «пацаков» и «чатлан» в ближайшее время не предвидится. Если же общественное мнение дойдёт до того, что в стране к людям начнут обращаться не иначе как «гэй, рускі/кацап Іван» или «ну, паляк/лях Станіслаў!», то многим из нас будет уже всё равно, терпеть обращение вроде «габрэй Вольф» или «жыд Вольф».

Безусловно, журналистка Кэрэн имеет право считать, что в современной Беларуси «Жыдовачка» = «Оскорбление. Без вариантов». В то же время она (как видно, со своим соавтором Котлярским) полагает, что против борисовского ансамбля следует возбудить дело по статье 130 Уголовного кодекса РБ «Разжигание расовой, национальной, религиозной либо иной социальной вражды или розни», а это уже зря… Даже моё скромное знакомство с теорией и практикой юриспруденции в Беларуси 2000-х годов подсказывает, что занятие это бесперспективное. С формальной стороны ст. 130 п. 1 говорит об «умышленных действиях, направленных на возбуждение…» Оч-чень нелегко будет доказать в суде, что, называя свой коллектив «Жыдовачка», борисовчанки таили злой умысел, тем более что сами они утверждали обратное. Например, 9 cентября 2019 г.: «Группа называется по белорусскому традиционному танцу Жыдовачка, который записал в Борисовском районе этнохореограф и исследователь фольклора Н. А. Козенко».

Иные претензии к капелле «Жыдовачка» и её вдохновительнице сводятся к тому, что:

  1. Большинство белорусских евреев – против такого названия, а мнение большинства нужно уважать.
  2. Жители Беларуси в основном говорят по-русски, и поэтому публичное использование слова «жыдовачка» может придать легитимность аналогичному по звучанию слову из русского языка, а там и до антисемитских акций недалеко.
  3. Доктор филологических наук из целого института языковедения якобы сказал (на самом деле «кандидат наук» и «сказала», но К. Вольман и М. Котлярский перепутали пол Елены Лаптенок, а Котлярский чуть позже – и её научный статус), что «жыд» – это нехорошо.
  4. В названии «Жыдовачка» слишком много пиара и эпатажа.

Пройдусь по всем пунктам:

  1. Хорошо это или плохо, но никто из евреев Беларуси в отдельности и все мы вместе не обладаем монополией на исполнение еврейской музыки и танцев. Должны ли граждане иного происхождения, желающие взять для себя вывеску с «еврейскими мотивами», учитывать мнение «общины»? По-моему, это желательно (дабы лишний раз не обострять отношения), но юридически группа «Жыдовачка» никак не связана отношениями с местными еврейскими организациями. Она действует при борисовском Центре творчества детей и молодёжи, стало быть, в какой-то степени подчиняется ему.

Далеко не всё гладко и с опросом, устроенным в ноябре 2018 г. г-ном Григорием П. (кажется, гомельчанином) в фейсбучной группе «Белорусские евреи». О методологии я уж помолчу: сам Григорий признался, что формулировка его вопроса была не вполне корректна. Опрошено было всего 77 человек, т. е. в лучшем случае 1% от евреев Беларуси. Впрочем, в опросе участвовали и, к примеру, жители России, априори не знакомые с тонкостями белорусского языка. Что само по себе ставит под сомнение и замысел Григория, и выводы.

Ещё одна активистка из Гомеля, Жанна П., пожаловавшаяся на «Жыдовачку» израильским журналистам и наивно заявившая после выхода вышеупомянутого телесюжета, что теперь «Израиль за нас», предположила в фейсбуке, что 99% местных евреев относятся к проблеме равнодушно (себя она, похоже, видит «лучом света в тёмном царстве»). Ну, может, и не 99%, однако представляется, что мнение члена минской иудейской общины Юрия Тепера, высказанное здесь 15.09.2019, довольно характерно: «Я не сторонник названия Жыдовачка”, но и бороться с ним не считаю нужным. Пожалуй, его противники действительно, как написал Зисл Слепович, раздули из мухи слона».

  1. В чём-то повторюсь: языковые вопросы, как правило, не решаются путём давления большинства на меньшинство. Наличие в Беларуси 97% русскоговорящих (допустим, что это так, хотя к официозной социологии доверие невелико) не значит, что 3% говорящих по-белорусски должны под них подстраиваться. К тому же выбор жителем Беларуси русского языка не означает, что выбравший не владеет тонкостями белорусского. Разумеется, далеко не все русскоговорящие, услышав/увидев белорусское «жыдовачка», бросятся вводить в свой лексикон «почти то же, да не то же» слово по-русски (а может, и никто не бросится). Ну и, возможно, главное: практика не подтверждает, что после номера журнала «Arche» с «жыдамі» в 2000 г., словаря А. Астрауха в 2008 г., после фестивалей «Жыдовішча» 2006–2008 гг., многократного исполнения на публике песни пра «жыдоўку Хайку» в 2000-х–2010-х гг. и т. п. (см. 1-ю часть), в стране наблюдался какой-либо рост антисемитизма. Да и видеоролики с танцем «Жыдовачка» висят в сети уже несколько лет – по моим ощущениям, вреда они не принесли. Куда больше вреда от следующих рассуждений «не антисемитов» из «Парціі памяркоўных цэнтрыстаў» (август 2019 г.):

  1. Точка зрения кандидата наук Е. Н. Лаптенок, не вполне подходящая к ситуации с «Жыдовачкай», – лишь точка зрения, а не истина в последней инстанции. Даже в заключении Лаптенок, если верить «Радыё Свабода», сказано следующее: “…“жыд и хахол” – cлова с двойственной эмоционально-экспрессивной окраской… Оскорбительный характер может быть определён лишь в контексте. При этом слово жыд даёт явно негативную оценку в русскоязычной культуре и нейтральную в белорусскоязычной» (2018). В контексте, а не во всех случаях, как пытался уверить Котлярский (2:55 – 3:10).

Н. Голова (myza.by) и М. Котлярский – оба о себе высокого мнения. Может, им подружиться?.. 🙂

4. Исключать то, что в названии «Zhydovachka» есть элемент эпатажа, я бы не стал. Не знаю, как насчёт опыта в PR-технологиях, а эпатажности у «мозгового центра» группы хоть отбавляй. Многие реплики Н. Головой, особенно с использованием ненормативной лексики, мне не близки. Смущает и поддержка «Жыдовачкай», мягко говоря, спорного комментария от некоего «Кирилла из Петербурга». Он отписал 12.09.2019 Григорию П. (кому интересно, ищите здесь): «Это у вас элементарной порядочности нет, и уровень знаний русской литературы ниже уровня канализации. Весь XIX век и первую половину ХХ го слово “жид” это нормальное слово. Печатное, допустимое в литературе и газетах. Ваш единоплеменник жид Мордка стрелял в Столыпина. Газеты так и напечатали “жид Мордка стрелял в Столыпина” Ваше пафосное желание поучать при полном незнании русской литературы, заставляет задуматься, -“а так ли уж были неправы антисемиты начала ХХ века”? Поскольку в хамстве и нарочитом превозношении вечно выпяченном у Вас, есть нечто нездравое» (это исправленный автором, смягчённый вариант – поначалу было ещё гаже). В данном случае Григорий возмутился совершенно справедливо. Тем не менее пока причин для жёсткой реакции нет, и я надеюсь, что они не появятся в дальнейшем.

Выводы делайте сами, третью часть писать не собираюсь, на хорошие вопросы, ежели таковые возникнут, постараюсь ответить.

Вольф Рубинчик, г. Минск

18.09.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 18.09.2019  20:27

Отклики

Я бы привёл и такой пример: Антон Луцкевич (муж Сэрки Абрамович) до последней своей публикации не использовал слово «яўрэй». И его сын Лявон – тоже.

Кстати, за слово «жыд» несколько месяцев в российской каталажке просидел Григорий Ширма. И мой дед Николай посидел в ганцевичской «холодной». Оба западные белорусы, оба произносили это слово естественно, автоматически. Оба знали, что jewrej – это ругательство.

Анатоль Сидоревич, г. Минск (пер. с бел.)

*

Небольшое уточнение об ответственности “большевиков из России”. Если верить “Affirmative Action Empire” Терри Мартина, все коренизации в СССР завершились в 1933 году с Голодомором. Елена Маркова в своём “Пути к советской нации” пишет, что белоруссизация окончилась уже в 1928 г. Так что можно считать, что “жыд” шёл через запятую с “Менскам” и т. д. Поскольку у белоруссизации 100% поддержки не было, конечно, были и местные борцы с ней…
Пётр Резванов, г. Минск (пер. с бел.)  19.09.2019  13:38
*
Я дакладна не падтрымлівала каментар “Кірылы Пецярбурскага”. Гартаючы стужку ў мабільніку, можна чорта лысага лайкнуць і не заўважыць. Адказаць магу толькі за свае словы, пры памяці і асэнсавана напісаныя (Наталля Голава, г. Барысаў)
Я точно не поддерживала комментарий “Кирилла Из Петербурга”. Листая ленту в мобильнике, можно чёрта лысого лайкнуть и не заметить. Отвечать могу только за свои слова, при памяти и осмысленно написанные (Наталия Голова, г. Борисов)  22.09.2019  17:02

*

По группе «Жыдовачка» страсти кипят не на шутку. За последние пару недель споры о ней достигли уровня международного скандала, я попробую коротко своё отношение сформулировать:

  1. Я сам словом «жыд» пользуюсь только в ироническом смысле, когда «реконструирую» предположительно юдофобскую позицию либо собеседника, либо объекта сатиры.
  2. Мои родственники по еврейской линии этого слова сильно не любили, и я не хочу особенно выбиваться из этого ряда.
  3. Наиболее естественно это слово смотрелось бы в каком-то «кресовом» диалекте белорусского языка, но этот диалект, к большому сожалению, прекратил своё существование.
  4. Если бы я был лидером подобной группы, я бы её так не назвал. Но в самом факте существования вижу больше позитива, чем в спорном названии.
  5. Мне больше нравится уровень исполнения, стилистика и название группы «Kroke». Но я подозреваю, что в Беларуси нет спроса на серьёзный образ еврея и еврейской культуры. Ибо у нас нет интеллигентных краковских панов, с несколькими поколениями дипломов Ягеллонского университета в родословной, а есть только щирые этнодеревенские люди. Поэтому у нас нет ни группы «Kroke», ниКазимежа, ниМураново. Образ еврея у нас может быть (де-факто) либо негативным, либо народно-смеховым. На иное не хватит образования (по меньшей мере при моей жизни, а скорее всего – никогда). И если выбирать между отсутствием образа еврея и присутствием, но в комичной форме – я за хоть какое-то присутствие. Поэтому я не протестую против названия «Жыдовачка» (хоть от него и не в восторге).

Абсолютное большинство белорусов хоть «жыда», хоть «габрэя» могут воспринимать, в лучшем случае, в стилистике «купыла мамка коныка, а конык – без нагы… якая гарна йграшка… гыгы гыгы гыгы». Объективная реальность, данная нам в ощущении.

Из фб-аккаунта историка Алеся Белого, г. Минск (пер. с бел.) 23.09.2019  14:06

Стоянка возле дома Марка Шагала

В Витебске возле дома Марка Шагала строят стоянку площадью более 2,2 тысячи м². Без обсуждения и без раскопок

антипример восстановления исторической части Витебска

Давно ни для кого не секрет, что мировую известность Витебску принес Марк Шагал — знаменитый художник, один из самых прославленных представителей авангарда прошлого столетия. Всю жизнь Шагал любил и помнил Витебск. Чего не скажешь о городе.

Напомним, только благодаря усилиям витебской общественности, в частности председателя Шагаловского комитета, поэта Давида Симановича, помощи писателей Василя Быкова, Рыгора Бородулина, Андрея Вознесенского, вопрос с открытием музея удалось решить в 1991 году.

Тогда же предполагалось воссоздать на Покровской улице архитектуру и атмосферу дореволюционного города: небольшие одно- и двухэтажные домики, двускатные крыши, краснокирпичные стены, наличники, веранды, яблоневые сады. Форме должно было соответствовать и содержание: сувенирные лавки, магазинчики, мастерские, салоны. Однако здесь дальше разговоров дело не пошло.

Осенью 2007 года на улице Покровской рядом с музеем Марка Шагала планировали начать возведение двухэтажного особняка, запечатленного на картине «Дом в Лиозно».

Картину «Дом в Лиозно» Марк Шагал написал в 1914 году. Работа храниться в Государственной Третьяковской галерее (Москва). Фото tretyakovgallery.ru

Рядом с музеем — пустырь, в который отлично впишется это здание, типичное для застройки окраин белорусских городов на рубеже XIX-XX веков. Сейчас подобных домов в Витебске нет, но в памяти горожан сохранились такие строения — с первым этажом из кирпича и вторым — из дерева. Так что дом, изображение которого когда-то написал гениальный мастер, поможет воссоздать атмосферу времени и места, в котором жил и творил Марк Шагал.

В здании, строительство которого займет около года, планируется открыть парикмахерскую, кафе и небольшой отель, — делилась планами  экс-директор музея Марка Шагала Людмила Хмельницкая в июле 2007 года.

В третий раз к идее воссоздания Шагаловского квартала вернулись в 2009 году. По проекту творческой группы под руководством заслуженного архитектора Беларуси Леонида Левина улица Покровская и прилегающие к ней окрестности (часть города общей площадью 50 га) должна была стать туристической изюминкой родины Шагала. По задумке архитекторов в квартале должны были работать сувенирные лавки, магазины, кафе, гостиница, центр современного искусства с выставочным залом и художественной школой.

Кроме все прочего, несколько лет тому назад обсуждался план переезда Арт-центра Марка Шагала с улицы Советской на Покровскую улицу (в здание библиотеки Янки Купалы).

Однако с тех пор ситуация так и не поменялась, а на улице Покровской постепенно исчезает даже то немногое, что еще напоминало о дореволюционном Витебске. К примеру, в 90-е годы рядом с домом-музеем снесли два краснокирпичных дома. Возможно, снесенные здания не были архитектурным шедевром, но это была вещественная память начала прошлого столетия, когда здесь жил и работал Марк Шагал.

Сейчас на месте заброшенного пустыря приступили к строительству парковки площадью более 2,2 тысячи м²: для 41 легкового автомобиля и 8 автобусов.

Здесь ведется строительство автостоянки, при этом строительный паспорт на объекте отсутствует. Фото Светланы Васильевой

По мнению городских властей, автостоянка повысит привлекательность этого района Витебска для жителей города и туристов, а также поднимет инвестиционную привлекательность областного центра.

На будущей парковке пока стоит оставшееся стена здания, построенного на рубеже XIX-XX столетия. Фото Светланы Васильевой

Как нам удалось выяснить, музей Марка Шагала не является заказчиком данной парковки. Более того, в музее давно отрегулирована процедура приема организованных туристических групп — только после согласования с администрацией времени и порядка посещения.

В небольшом одноэтажном кирпичном доме, в котором Марк Шагал прожил большую часть витебского периода своей жизни, одновременно могут находиться не более 25 человек. Таким образом, если провести элементарные расчеты, получится, что за время работы музея (с 11:00 до 19:00 час) на 30-минутной экскурсии в день смогут побывать не более 400 человек. Речь идет о так называемых «пиковых днях» — новогодних и ноябрьских праздниках, а также во время «Славянского базара».

Дом-музей Марка Шагала. Фото Светланы Васильевой

Кроме того, в музее остро стоит «деликатная проблема» с туалетами. И, если придерживаться методологии восстановления исторической застройки Шагаловского квартала, то санитарный модуль должен находиться в туристско-рекреационной зоне, то есть по логике за забором.

Но вернемся к дню сегодняшнему. За забором дома-музея строят стоянку, которой могут похвастаться не всякие торгово-развлекательные центры. При этом общественное обсуждение по функциональному использованию, планированию и застройки данной территории не проводилось. Также не проводились археологические раскопки.

А тем временем, летом 1998 года возле здания музея (то есть через забор) под слоем земли в саду нашли ценный аутентичный экспонат усадьбы — фрагмент мощения внутреннего двора. Он расчищен и доступен для осмотра посетителям. Нашли также фрагменты керамической посуды, глиняные курительные трубки, подсвечники, изразцы, металлическую ложечку с буквами еврейского алфавита и другие предметы быта XVIII-XX веков. Напомним, находки очень помогли сотрудникам дома-музея Марка Шагала в подготовке экспозиции.

С просьбой разобраться в законности строительных работ на участке перед домом №11 на Покровской улице городские активисты — архитектор Глеб Орловский и блогер Алексей Андреянов — обратились в прокуратуру.

Проектом строительства в охранной зоне исторического центра не предусмотрено воссоздание утерянных элементов благоустройства и реставрация исторических элементов (покрытие улиц и пешеходных дорожек, элементов освещения, малых архитектурных форм), благоустройство и озеленение территории, замена покрытия улиц и троп с использованием характерных исторических приёмов. В тоже время, устанавливается чужеродное, диссонирующее с исторический средой ограждение с использованием металлического стального профиля, — указывают в обращении градозащитники и задают резонные вопросы

Чем обосновано запроектированное количество машино-мест? И для кого делают эту стоянку?

При наличии парковок у автовокзала непосредственно в нормативном радиусе обслуживания (около 500 метров) от музея и свободной территории возле автовокзала (севернее) на которой, согласно проекта «Детальный план центральной части города Витебска», запроектированы вместительные автостоянки и отсутствовала историческая застройка.

Данное необдуманное, неэффективное, перспективно необоснованное (при отсутствии комплексного проектного решения исторического квартала) строительство автостоянки в историческом квартале, являющегося историко-культурной ценностью 2 категории, противоречащее  закону, приведет к невозможности перспективного, комплексного восстановления исторической застройки, нарушению исторической планировки и исторического облика застройки улицы Покровской.

Кроме того градозащитники подчеркивают, что при устройстве автостоянки уничтожается культурный слой данной территории с возможными археологическими артефактами.

Землю вывозят самосвалами. Фото Светланы Васильевой

В завершение городские активисты предлагают провести проверку и привлечь к ответственности должностных лиц на предмет законодательства и неэффективного и нерационального использования бюджетных средств при проектировании и строительстве стоянки.

Действительно, складывается парадоксальная ситуация: за деньги налогоплательщиков местные власти уничтожают уникальный облик города. Получается, что витебчане сами и оплачивают приведение «смертного приговора» историческому центру Витебска.

Опубликовано 29.10.2018  14:08

Рыгор Бородулин о тёзке Берёзкине

На полях вечности

Он любил жизнь отчаянно, до самозабвения. Любил, словно нагоняя время, отнятое у него войной и суровыми дорогами судьбы. Любил, словно чувствуя, что путь к родному порогу не бесконечен. Любил жизнь и за тех друзей и товарищей своих, которым не выпало вернуться домой.

Он был остроумен и неповторим и в весёлом застолье, и на официальном заседании, и в своих статьях, выступлениях, репликах и замечаниях.

Он обладал почти забытым в нашем литературном кругу умением радоваться удаче коллеги, сподвижника, превращать чужой успех в собственную радость. Одна строка, одно слово, неожиданная рифма могли распогодить настроение у него, тончайшего знатока и, я сказал бы, дегустатора поэзии. В нём органично, по законам таланта, сочетались признанный мэтр и увлечённый юноша, эрудит и острослов, исследователь и публицист.

Ему всё время не терпелось открывать… Даже газету, журнал, сборник поэзии раскрывал по-особенному нервно, по-утреннему, в ожидании счастливого открытия. И он умел открывать новые таланты, новые имена. У него была лёгкая рука для этого, а главное – душа. Умел и заново прочесть поэта, драматурга, прозаика.

Именно он открыл Алексея Пысина и читателям, и самому поэту – открыл как самобытного мастера, непохожую ни на кого личность.

Помнится, с какой нескрываемой гордостью показывал он письмо от Михаила Громыко, в котором старейшина нашей литературы благодарил критика за искренние слова, за то, что приподнял крышку над его гробом, гробом забытья и молчания.

Когда вышла посмертно книга Владимира Лисицына, рождённого в концлагере в 1944 году (Лисицын умер в 1973-м; его книга «Жураўлінае вясло» вышла в 1974 г. – В. Р.), – не дожидаясь, пока наша критика примерится к непривычной поэзии, «Литературная газета» напечатала вдохновенную и толковую статью признанного критика.

Григорий Берёзкин.

Он первым нарушил те каноны и ту традицию, по которым на критика смотрели как на человека, который недолюбливает поэзию, слабовато в ней разбирается, а поучать любит, ибо профессия требует.

Статьи Григория Берёзкина звучали как поэтические страницы, полные гнева и сочувствия, мудрости и виртуозного совершенства в каждом слове.

Столь могучей была слава критика, столь магической была мысль его, что многие поэты считали личной обидой, когда их не замечал Григорий Берёзкин, и не скрывали это чувство. А если уж сам Берёзкин сказал о тебе несколько приязненных слов, то уже и с собратом по перу можно было здороваться не первым. Конечно, такое было присуще больше молодым.

Не могу забыть, как наш любимый и не обиженный вниманием Петрусь Бровка в дни своего 70-летия [в 1975 г.] по-юношески расчувствовался и открыто радовался статье Григория Берёзкина, напечатанной о нём, Бровке, в газете «Вячэрні Мінск». А Григорий Соломонович с обычной для него иронией говорил, что после «Вячэрняга Мінска» на улице и даже в подъезде чаще здороваться стали – обрёл славу.

Он успел ещё написать статью к двухтомнику Алексея Пысина и рецензию для издательства на избранное Евдокии Лось.

В последние годы перед тяжёлой болезнью своей Григорий Берёзкин много писал, выступал – спешил высказать хоть немного заветного, выстраданного, прощался с людьми, с жизнью, которая с ним жестоко обошлась.

Навсегда останется живым для меня Григорий Соломонович. Немного заброшенная назад голова. Губы, ещё на миг сжатые после очередной сигаретной затяжки, после очередного глотка радости от найденного у кого-то слова или образа. Вот рука сделала легкое движение с непогасшей сигаретой, и с удивлённой прядью побелевшей чуприны переплетается прядь дыма. Глаза чуть прищуренные, насмешливые и растерянно-доверчивые. Сейчас он скажет что-то неожиданное, берёзкинское.

То, что успел сказать Григорий Соломонович, то, что осталось в книгах его, и живёт, и жить будет в потомках наших.

1981

Г. Берёзкин с детьми Олей и Витей. 1960-е гг.

«А писать Гриша умеет…»

– Так, значит, молодой человек, на чём мы остановились в прошлый раз? – спокойно и серьёзно спросил следователь.

А на плечах у молодого человека только что были капитанские погоны, на груди – боевые ордена высокой пробы. И присудили ещё десять лет. Причём одним из основных преступлений значился побег.

А побег был такой. Война подходила к Минску. Правительство и партаппарат убегали первыми во главе с Пономаренко. Узников минской тюрьмы вывезли в лес под Червень. Прежде чем замести следы (действовал сталинский афоризм: «Есть человека, есть проблема, нет человека, нет проблемы»), предложили уголовникам отойти в сторону. Он был политический. Не вышел. Колонну НКВДисты расстреляли из пулемётов и, чтобы не было ошибок, в довершение забросали гранатами. Когда утихли выстрелы и взрывы, молодой человек (слышал, как у него возле уха просвистели две пули) поднялся. На противоположном конце кровавого бурта увидел живого. Ошалевший, бежал к нему. Это был поляк откуда-то из-под Бреста. Поляк спросил: «Тот тэраз до немцув?» Молодой человек замотал головой: «Не могэн, естэм жыдэм». Поляк уточнил, обрезанный ли у него, молодой человек ответил, что да. Обнялись и разошлись в разные стороны.

В военкомате молодой человек сказал, что он с мест поселения. Усталый пожилой капитан осёк: «Ничего я не слышал. Забудь, что говорил мне. Вот тебе предписание, воюй!» И воевал. И довоевался (…)

Редко тому, кто впервые видел, слышал Берёзкина, могло придти в голову, что прошёл этот мастер совершенных мыслей и слов круги не дантового, а ещё более страшного, советского ада.

В конце 50-х годов добрая судьба свела меня, молодого и лопоухого поэта, с мэтром, критиком, чьему слову доверяли, и даже взгляд его уловить старались. Лично для меня улыбка Григория Соломоновича, его обращение ко мне – «Грыц» – не говоря уже о какой-нибудь похвале, значили всё. Недавно Наум Кислик вспоминал, как на свадьбе у меня мама моя пересказывала мои слова и Берёзкину, и ему: «Вот если Григорий Берёзкин скажет, что я поэт, тогда всё!» И не раз мы сходились с Наумом на том, что надо было записывать за Берёзкиным его шутки, хохмы, выдумки, хитрости.

Не хотел и никогда не говорил Григорий Соломонович обо всём чёрном и мучительном. Свою боль, свой ужас носил в себе. Мерцающими искорками шуток и острот отгонял мрак напоминаний и воспоминаний. Хотя бы таким образом убегал от тяжести, которая давила на его впечатлительную, полную детскости душу. Потому и осталось от Берёзкина много весёлого и задиристого, светлого и радостного, безобидно-хитроватого и глубоко раздумчивого.

И всплывает, выплывает, наплывает всё берёзкинское, то, что греет, радует, заставляет грустить.

Захожу в «Нёман». Григорий Соломонович просматривает редакционную почту. Развернул газету «Знамя юности». Там освещается неделя сада. На развороте шапка: «Посадишь дерево – друг вырастет». Заядлый курильщик завивает сколько-то прядей дыма за ухо и продолжает вслух: «Посадишь друга – дерево вырастет»…

В Витебске по мостовой подскакивает мотоцикл. Мотоциклиста обнимает, чтобы не упасть, дамочка. Берёзкин глянул своим по-щучьи выпуклым глазом и пояснил: «Перед употреблением взбалтывать». Как раз стояли мы недалеко от аптеки.

В издательстве «Беларусь» была пышногрудая, с особо крутыми бёдрами бухгалтерша. Метко, словно книгу, назвал её Берёзкин «метательницей бедра».

Не улыбаясь, говорил: «Захожу я в мастерскую к Азгуру, а на голове у Сократа – Киреенко».

«…Монгол женился на еврейке. Родился сын. Назвали Чингиз-хаим».

Одного поэта он прозвал Христопор Колун.

«…Романист, взяв сердце в ладонь, как гранату, закрывает глаза и бросается на дзот, а оттуда куры фур-фур-фур…»

«Некоторым критикам кажется, что поэт-трибун и спит в трибуне…»

Встречаю на радио Григория Соломоновича. Восторженный: «Читал новые стихи Игорька Шкляревского. Парень стихи из воздуха делает. Это же не послеобеденный трагик Винокуров».

Ложно-глубокомысленного критика окрестил Берёзкин вундерхундом. Это о нём рассказывал: идёт согбенный, словно пуды мудрых мыслей несёт. Берёзкин у него спрашивает, почему такой озабоченный? Отвечает, что очень волнует его судьба южновьетнамской поэзии.

Бородулин и Берёзкиндружеские шаржи Константина Куксо

Любил Берёзкин рассказ, приписанный Рыгору Нехаю. Это пародия на псевдопартизанскую героику: «Сижу в стоге сена. Вокруг немцы. Выпить хочется, а в кармане ни рубля…»

Об одной литературной даме говорил, что у неё глаза, как у надзирательницы Равенсбрюка…

О поэте, который тенью ходил за Кулешовым, – «двуспальный холодильник».

Цитировал советскую классику:

І гучна брахалі сабакі

Над нашай шчаслівай зямлёй.

Так отозвался один поэт-акын на полёт Белки и Стрелки в космос.

Хорошее настроение вызывали у мэтра и строки могилевчанина, по-землячески трогали:

Пасецца калгасны статак

Каля блакітнай ракі,

А там, у Злучаных Штатах,

Рэжуць кароў мяснікі.

Весело показывал критик, как в дождь от старого здания Союза писателей до площади Якуба Коласа провожал его Мележ с одной просьбой: «Гриша, повтори ты эту фразу обо мне, где ты подчёркиваешь моё мастерство и талант…»

Об одном поэте говорил, что он бросает лозунги: «Смерть бюрократам!», «Смерть чиновникам!». И над головой крутит красным флагом.

Остроумной выдумкой было якобы сказанное рецензентом: «Даже отмеченные незначительные недостатки Петруся Бровки являются достижениями нашей поэзии».

Часто Берёзкин «выдурнялся», строил из себя простачка. Мог с абсолютно серьёзным выражением на лице заявить: «Для меня что рубаи, что Навои – всё что-то восточное».

Шутки шутками, а поражал Григорий Берёзкин и молодых, и старых исключительным знанием мировой поэзии. Часами мог читать по памяти стихи – от белорусской, русской, украинской до античной классики. Читать так, как не могут читать ни актеры, ни поэты. А сам же был отличным поэтом. Писал на идише, по-русски, по-белорусски. Виртуозно и почтительно точно переводил поэзию. Да ничего не собрано, не сохранено.

Аркадий Кулешов хлопотал, чтобы освободить его, когда это было опасно. А некоторые уже освобождённого критика хотели освободить от хлеба насущного. Не давали работы, не печатали. Перебивался рецензиями, как чернорабочий литературы. И оставался духонесломленным.

И остались мудрые книги Григория Берёзкина.

И не грустят остроты и шутки Григория Берёзкина.

Его любили, его уважали, с ним считались творцы, и с ним хотели, но не могли рассчитаться случайные люди в литературной жизни.

Вспомнился случай. Принёс Берёзкин в издательство предисловие к сборнику поэзии Хаима Мальтинского. Прискакал на костылях и Мальтинский. (Это Мальтинский донимал Берёзкина в первое время после женитьбы Григория Соломоновича одним и тем же вопросом: «Гриша, был ли ты сегодня мэлах элаин (ангелом сверху)?») Сначала вежливо поприветствовали друг друга. Слово за слово – и перешли на идиш. Спор набирал обороты. Поэт замахнулся на критика костылём. Берёзкин вбегает в кабинет (основная эмоциональная беседа шла на коридоре) и требует отдать ему предисловие, хочет порвать. Мне, редактору, надо завтра отдавать сборник в набор. Прячу предисловие. Берёзкин выбегает. Через некоторое время заходит уже спокойный Мальтинский. Просит дать ему почитать предисловие. Читает, светлеет не только лицом, а душой и, словно только что ничего не произошло, думает вслух:

– Что ни говори, а писать Гриша умеет…

[1993]

Перевод с белорусского В. Р. – по книге Рыгора Бородулина «Толькі б яўрэі былі!..» (Минск, 2011). С некоторыми сокращениями.

Опубликовано 18.07.2018  15:36