Tag Archives: Николай Шуканов

Мікола Шуканаў. Карані жлобінскіх яўрэяў – у XVII стагоддзі

Сёння ў цэнтры нашай увагі – фотаздымак пачатку XX ст., дзе відаць сінагогу ў Жлобіне, якая была цэнтрам духоўнага жыцця жлобінскіх яўрэяў.

Былая жлобінская сінагога і месца, дзе яна знаходзілася

У Жлобіне яўрэі жылі здаўна. Першая летапісная згадка пра іх ў нашай мясцовасці адносіцца да апошняй чвэрці XVII ст. Вядома, што ў 1776 г. у мястэчку Жлобін пражывала 268 яўрэяў, 1847-м – 1597, 1869-м – 1991, 1880-м – 1617 (82,2 % ад усяго насельніцтва мястэчка), 1897-м – 1760 (52,4 %), 1908-м –2333 (54,6 %), 1923 – 3875, у 1926-м – 3531 (32,1%; у 1925 г. Жлобін атрымаў статус горада), у 1939-м – 3709.

У 1768 г. яўрэйская абшчына Жлобіна пацярпела ад нападу гайдамакаў (удзельнікаў нацыянальнага руху супраць Польшчы на правабярэжнай Украіне).

У XIX ст. большасць яўрэяў, якія пражывалі ў Жлобіне, займаліся рамеснай вытворчасцю (выраб плугоў, пляценне кошыкаў, інш.). У 1881 г. дзейнічалі свечачны завод Давіда Гаўліна (заснаваны ў 1870 г.), крупадзёрка (заснавана ў 1868 г.) і дражджавы млын Мойшы Нісманава (заснаваны ў 1867 г.). У 1889 г. была адкрыта бойня Арона-Мендэля Дворкіна. У 1912 г. у мястэчку дзейнічала яўрэйскае пазыка-ашчаднае таварыства, у 1913 г. – друкарня Мендэля Эпштэйна і кнігарня Лейбы Хемейца.

У 1880 г. яўрэям у Жлобіне належала 205 дамоў з 392. У маі 1885 г. пажар знішчыў 194 яўрэйскія дамы.

У 1844-54 гг. рабінам (духоўным лідэрам яўрэяў) у Жлобіне быў Цві-Гершон Сміноўскі (1823–?). У 1865 г. у мястэчку дзейнічала сінагога, у 1869-м – ужо пяць (знішчаны пажарам у 1880 г.). З 1890-х гг. рабінам у Жлобіне быў Хаім Вільдэ (1857–?), у 1908-10 гг. – Абрам-Гешэль Замскі (1875–?). У 1920-х гг. рабінам быў Мойша Аксельрод (1893–1960 гг.), у 1930-х – Ірахміэль Беньямінсан. Мойша Аксельрод адначасова ўзначальваў нелегальную любавіцкую ешыву (рэлігійная навучальная ўстанова).

Вядома, што ў 1935 г. у Жлобіне працягвалі выпякаць мацу (аладкі з цеста, якія яўрэі ўжываюць у ежу падчас рэлігійнага свята).

У перыяд Вялікай Айчыннай вайны, падчас нямецка-фашысцкай акупацыі Жлобіна, мясцовая яўрэйская абшчына моцна пацярпела. Нацысты стварылі ў горадзе два гета. 12 і 14 красавіка 1942 года ў полі каля вёскі Лебядзёўка карнікамі быў здзейснены акт генацыду супраць мірнага насельніцтва. Тут захопнікі расстралялі больш за 2500 бязвінных людзей, сярод якіх было шмат старых, жанчын і дзяцей – у асноўным яўрэі са Жлобіна і Стрэшына.

Дзве брацкія магілы, у якіх пахаваны яўрэі, забітыя пад Лебядзёўкай

Дакументальна ўстаноўлена, што прынамсі чацвярым яўрэям удалося выратавацца ад гібелі ў красавіку 1942 года. Гэта – Бася Яўсееўна Палей (1906 г. нар.), Элька Барысаўна Соркіна (1925 г. нар.), 14-гадовы юнак, прозвішча і імя якога высветліць не ўдалося, і Барыс Рыгоравіч Макоўскі (1940 г. нар.), які і сёння пражывае ў Жлобіне.

Бася Палей ацалела выпадкова. Напярэдадні аблавы яна пайшла ў вёску па прадукты, а калі вярнулася ў Жлобін, даведалася, што яе мужа і трох дзяцей расстралялі. Элька Соркіна па дарозе да месца расстрэлу здолела выскачыць з машыны і ўцячы. Невядомы юнак падчас расстрэлу прыкінуўся мёртвым, а затым здолеў выбрацца з магілы. Пасля вайны з’ехаў у Ізраіль. А вось пра тое, як удалося застацца ў жывых Барысу Макоўскаму, ён распавёў сам:

– Мяне, двухгадовае дзіцё, мая мама здолела непрыкметна аддаць незнаёмай жанчыне, якая выпадкова апынулася побач з машынай, у якой нас везлі на расстрэл. Гэта адбылося каля чыгуначнага пераезду, дзе быў зроблены прыпынак, каб прапусціць цягнік з ваеннай тэхнікай. Гэтай смелай жанчынай была жыхарка Жлобіна Ціна Васільеўна Макоўская. З рызыкай для жыцця яна хавала мяне ад немцаў да самага вызвалення Жлобіна. Яна мяне і выгадавала, за што я буду ўдзячны ёй да канца сваіх дзён. І прозвішча ў мяне ад яе, бо пра сваіх родных я нічога не ведаю. Яны ўсе загінулі.

Б. Макоўскі

Пасля вайны абшчына жлобінскіх яўрэяў папоўнілася тымі, хто вярнуўся з франтоў і эвакуацыі. Яны на ўласныя грошы пабудавалі драўляны будынак, які выконваў функцыі сінагогі (размяшчаўся каля Дняпра, побач з цяперашнім будынкам Палаца спорту). Рабінам быў Юда Агранат. Для малітвы тут збіралася да 30 чалавек. Але праз некаторы час улады горада рэквізавалі гэту культавую пабудову і перадалі яе райкаму камсамола.

У 1948 г. жлобінскія яўрэі спрабавалі дабіцца рэгістрацыі рэлігійнай абшчыны, але беспаспяхова. Тым не менш у горадзе рэгулярна збіраліся два міньяны (рэлігійныя яўрэйскія абшчыны).

Мікалай ШУКАНАЎ

Фота аўтара і з калекцыі Уладзіміра Ліхадзедава

***

ВОЙНА ГЛАЗАМИ ОЧЕВИДЦЕВ

Не жалели ни стариков, ни женщин, ни детей

В данной публикации речь пойдет о трагедии, которая произошла в апреле 1942 года в районе деревни Лебедёвка, где немецко-фашистские каратели расстреляли несколько тысяч мирных жителей. В основном это были евреи из Жлобина и Стрешина. Мы обратились к документам, хранящимся в Государственном архиве Гомельской области и Жлобинском государственном историко-краеведческом музее.

Как это было

В материалах «Чрезвычайной государственной комиссии по установлению и расследованию злодеяний немецко-фашистских захватчиков и их сообщников…» (в Жлобинском районе комиссия работала с 25 апреля 1944 по 5 ноября 1945 года) собраны свидетельства очевидцев трагедии под Лебедёвкой.

Свидетельствует житель деревни Роман Михайлович Васильченко:

– В ночь на 12 апреля 1942 года немецко-фашистские власти предложили мне взять железную лопату и явиться к зданию школы. <…> Когда я пришел туда, там было уже человек двадцать местных жителей. После того, как собралось человек сорок, нас всех силой, угрожая оружием, погнали в поле <…> между Жлобином и Лебедевкой. И там заставили рыть яму размером 4 на 15 метров и глубиной 1,2 метра. Утром к этой яме прибыли немецкие каратели – отряд в количестве 8 человек. Нас заставили копать такую же вторую яму в 40 метрах от первой. В это время к нам подъехала грузовая машина, полностью загруженная людьми – преимущественно стариками, женщинами и детьми.

Машину окружили немецкие изверги и повели людей к яме. У кого была приличная одежда, тех заставили раздеться. Затем всех положили в яму лицом вниз. После этого палачи расстреляли людей из автоматов. Грудных детей живыми бросили на тела убитых.

Таким образом в этот день погибло около 1200 советских граждан еврейской национальности. Были среди них и цыгане…

Но не все погибли сразу. Некоторые были ранены и пытались выбраться из ямы. Об этом выше упомянутой комиссии сообщил другой очевидец трагедии, также житель деревни Лебедевка Артем Феофилович Васильченко:

– Когда мы зарывали могилы, девочка лет 10–12 поднялась на руки и крикнула: “Дяденьки! Добейте меня или отпустите!”. И тут же упала. Один немец вынул из кобуры пистолет и двумя выстрелами прикончил ее.

После освобождения территории Жлобинского района от оккупантов, в присутствии членов районной комиссии по расследованию злодеяний немецко-фашистских захватчиков эти могилы были вскрыты. По результатам осмотра места трагедии был составлен протокол, в котором, в частности, зафиксировано следующее: «Трупы <…> лежали один на одном очень плотно. <…> Часть из них была одета, часть – в нижнем белье. Многие лежали обнявшись, что свидетельствует о расстреле целых семейств. <…> Судмедэкспертизой установлено, что смерть наступила от пулевых ранений. <…> Всего трупов насчитали около 1200. Из них: женщин – 590, детей – 260. <…> Были опознаны: Хайкин Шолом 60-ти лет – портной из Жлобина, его внук Хайкин 16-ти лет».

Им удалось спастись

Много лет посвятил исследованию этой трагедии бывший жлобинчанин, участник Великой Отечественной войны Борис Хаимович Гельфанд (1922 года рождения), который, в частности, установил, что четырем человекам удалось спастись от гибели в апреле 1942 года. Будучи уже жителем немецкого города Франкфурт-на-Майне, в 2002 году во время своего приезда в Жлобин он передал нашему историко-краеведческому музею список с именами спасшихся.

Это – Бася Евсеевна Палей (1906 года рождения), Элька Борисовна Соркина (1925 года рождения), 14-летний юноша, фамилию и имя которого установить не удалось, и Борис Григорьевич Маковский (1940 года рождения), который и сегодня проживает в Жлобине.

Б. Палей уцелела случайно. Накануне облавы она ушла в деревню за продуктами. А когда вернулась в Жлобин, узнала, что ее муж и трое детей расстреляны. Э. Соркина по дороге к месту расстрела сумела выпрыгнуть из машины и убежать. Неизвестный юноша оказался цел уже во время расстрела. Притворился мертвым, а затем сумел выбраться из могилы. По некоторым данным после войны он уехал в Израиль. А вот о том, как удалось остаться в живых Б. Маковскому, об этом он рассказывает сам:

– Меня, двухлетнего ребенка, моя мама сумела незаметно отдать незнакомой женщине, случайно оказавшейся рядом с машиной, в которой нас везли на расстрел. Это произошло у железнодорожного переезда, где была сделана остановка, чтобы пропустить состав с военной техникой. Этой смелой женщиной оказалась жительница Жлобина Тина Васильевна Маковская. С риском для жизни она прятала меня от немцев до самого освобождения Жлобина. Она меня и вырастила, за что я буду благодарен ей до конца своих дней. И фамилия у меня ее же, так как о своих родных я ничего не знаю. Они все погибли.

Долгое время за могилами расстрелянных под Лебедёвкой мирных граждан (cм. снимки выше, к статье на белорусском языке) ухаживали учащиеся СШ №7, сегодня эстафету у них подхватили учащиеся Жлобинского государственного профессионально-технического колледжа и работники филиала «Жлобинавтотранс» ОАО «Гомельоблавтотранс».

Николай ШУКАНОВ

***

Oт belisrael. Нашему давнему автору, известному журналисту и краеведу Николаю Васильевичу Шуканову 3 октября исполнилось 60 лет. Присоединяемся к многочисленным здравицам

Опубликовано 14.10.2022 22:08

Да юбілею Майсея Ляхавіцкага / К юбилею Моисея Ляховицкого

Летапісец яўрэйскага мястэчка Шчадрын

(перевод на русский ниже)

27 лістапада споўнілася 125 гадоў з дня нараджэння вядомага яўрэйскага савецкага пісьменніка, ураджэнца Жлобіншчыны Майсея Шапшалевіча ЛЯХАВІЦКАГА (1893–1991).

М. Ляхавіцкі; ён жа (злева) каля брацкай магілы ў Шчадрыне. Крыніца: часопіс «Саветыш Геймланд», № 1, 1982.

Яўрэі жылі на Жлобіншчыне здаўна. Але ў масавым парадку сяліцца тут яны пачалі ў XIX стагоддзі, калі ў Расійскай імперыі была ўзаконена так званая мяжа яўрэйскай аседласці, за якой апошнія не мелі права сяліцца. У выніку яўрэйскія кагалы складалі значны працэнт насельніцтва Жлобіна, Карпілаўкі, Стрэшына, іншых мясцовых населеных пунктаў. А што тычыцца мястэчка Шчадрын, дзе і нарадзіўся М. Ляхавіцкі, дык яно, наогул, было чыста яўрэйскім.

Будучы пісьменнік з юнацтва прагнуў ведаў. Таму ён з’ехаў з родных мясцін у Екацерынаслаў, на Украіну. Тут у 1917 годзе Майсей Ляхавіцкі экстэрнам вытрымаў курс гімназіі. Уцягнуўся ў палітыку, быў членам партыі «Паалей Цыён», якая прытрымлівалася сацыял-дэмакратычных пазіцый.

У савецкі перыяд адышоў ад палітыкі. У 1921 годзе пераехаў у Маскву з мэтай атрымаць вышэйшую адукацыю. Стаў інжынерам-энергетыкам, абараніў кандыдацкую дысертацыю. Таксама зарэгістраваў шматлікія вынаходствы, за што нашага земляка ўзнагародзілі ордэнам Леніна.

Пісаць Майсей Ляхавіцкі пачаў пасля таго, як пайшоў на пенсію, у 78 гадоў. Пісаў на ідыш. Друкаваўся ў часопісе «Саветыш Геймланд». Напісаў чатыры аповесці, збіраў фальклор. Але для нас найбольшую цікавасць ўяўляе яго летапіс пра малую радзіму – «Сто гадоў існавання яўрэйскага мястэчка Шчадрына», упершыню надрукаваны на ідыш у 1981 г. (дакладней, у 1982 г. – belisrael) на старонках згаданага вышэй часопіса, потым – у рускамoўнай яўрэйскай газеце «Родник» (1993 г.).

Як сведчыць аўтар летапісу, яўрэі ў Шчадрыне з’явіліся не выпадкова. У адпаведнасці з «Положением о евреях» (1835 г.), у згаданай ужо намі паласе аседласці яўрэям было дазволена набываць зямлю для стварэння сельскагаспадарчых паселішчаў. Для перасяленцаў былі ўстаноўлены і пэўныя льготы. У прыватнасці, яўрэйскія сем’і, якія сталі земляробамі, вызваляліся ад пастаўкі рэкрутаў. Але яўрэі і на новым месцы засталіся верныя сабе. Праца на зямлі іх асабліва не цікавіла. І калі ў Расіі ў другой палове XIX стагоддзя адносна хуткімі тэмпамі пачалі развівацца капіталістычныя адносіны, яўрэі з мястэчка Шчадрын праявілі сябе як гандляры лесам. Акрамя гэтага, на мяжы XIX і XX стагоддзяў у Шчадрыне дзейнічала 71 крама, а таксама – аптэка і заезны дом.

Хутка расло і насельніцтва Шчадрына. Калі ў 1897 годзе тут пражывала 4022 чалавекі, дык ў 1909-м – ужо 5600 (Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў, ф. 1290, воп. 11, спр. 1294, арк. 393). Але хутка яўрэйская моладзь у масавым парадку пачала эміграваць у Амерыку. У выніку (па перапісу 1931 г.) у мястэчку засталося ўсяго нямногім болей за 2000 жыхароў. Тыя, хто застаўся дома, шчыра віталі савецкую ўладу. Яна ім дала роўныя грамадзянскія правы. У 1919 годзе тут адкрылася чатырохкласная школа, дзе заняткі вяліся на ідыш. Гэта была адна з першых падобных школ на Беларусі. А ў канцы 20-х гадоў у Шчадрыне адным з першых у Беларусі быў арганізаваны яўрэйскі калгас.

Трагедыя здарылася ў гады нямецка-фашысцкай акупацыі. Аб гэтым Майсей Ляхавіцкі расказвае так: «У суседніх з Шчадрынам мястэчках фашысты хутка расправіліся з яўрэйскім насельніцтвам. Шчадрынцаў яны першыя часы не забівалі, вырашылі выкарыстаць іх працу для патрэбы сваёй арміі. Усіх яўрэяў перасялілі на адну маленькую вуліцу і прымусілі працаваць у наспех арганізаваных механічных майстэрнях. Прыгожых дзяўчат сагналі ў адзін з дамоў і адкрылі там публічны дом. Многіх шчадрынцаў забілі. Жыццё шчадрынскага гета доўжылася каля васьмі месяцаў. Восьмага сакавіка 1942 года фашысты вывелі застаўшыхся шчадрынцаў да могілак. Тут ужо быў выкапаны роў, у які заганялі людзей, расстрэльвалі і засыпалі зямлёй. Толькі некалькім шчадрынцам, якія паспелі збегчы ў лес і дабрацца да партызанаў, пашчасціла пазбегчы гэтай долі. Усё астатняе яўрэйскае насельніцтва мястэчка – каля 1500 чалавек, у асноўным жанчыны, старыя і дзеці, было знішчана ў той дзень. Так знікла з Зямлі яўрэйская земляробчая калонія Шчадрын».

…Пахаваны пісьменнік у Маскве на Востракоўскіх могілках.

Мікалай ШУКАНАЎ

(газета «Наша слова», 28.11.2018)

На здымках: помнік ахвярам генацыду ў Шчадрыне. Фота Мікалая СЕМЯНЦА / На снимках: памятник жертвам геноцида в Щедрине. Фото Николая СЕМЕНЦА

* * *

Летописец еврейского местечка Щедрин

27 ноября исполнилось 125 лет со дня рождения известного еврейского советского писателя, уроженца Жлобинщины Моисея Шепшелевича ЛЯХОВИЦКОГО (1893–1991).

М. Ляховицкий; он же (слева) у братской могилы в Щедрине. Источник: журнал «Советиш Геймланд», № 1, 1982.

Евреи жили на Жлобинщине издавна. Но массово селиться здесь они начали в XIX веке, когда в Российской империи была узаконена так называемая «черта оседлости», за которой евреи не имели права селиться. В результате еврейские кагалы составляли значительный процент населения Жлобина, Карпиловки, Стрешина, иных местных населенных пунктов. А что касается местечка Щедрин, где и родился М. Ляховицкий, так оно вообще было полностью еврейским.

Будущий писатель с юного возраста жаждал знаний. Поэтому он уехал из родных мест в Екатеринослав, на Украину. Там в 1917 году Моисей Ляховицкий экстерном выдержал курс гимназии. Втянулся в политику, был членом партии «Поалей-Цион», которая придерживалась социал-демократических позиций.

В советский период отошел от политики. В 1921 году переехал в Москву с целью получить высшее образование. Стал инженером-энергетиком, защитил кандидатскую диссертацию. Также зарегистрировал многочисленные изобретения, за что нашего земляка наградили орденом Ленина.

Писать Моисей Ляховицкий начал после того, как вышел на пенсию, в 78 лет. Писал на идише. Печатался в журнале «Советиш Геймланд». Написал четыре повести, собирал фольклор. Но для нас наибольший интерес представляет его рассказ о малой родине – «Сто лет существования еврейского местечка Щедрина», впервые опубликованный на идише в 1981 г. (точнее, в 1982 г. – belisrael) на страницах вышеупомянутого журнала, затем – в русскоязычной еврейской газете «Родник» (1993 г.).

Как свидетельствует автор летописи, евреи в Щедрине появились не случайно. Согласно «Положению о евреях» (1835 г.) в упомянутой уже нами полосе оседлости евреям было разрешено приобретать землю для создания сельскохозяйственных поселений. Для переселенцев были установлены и некоторые льготы. В частности, еврейские семьи, ставшие земледельцами, освобождались от поставки рекрутов. Но евреи и на новом месте оставались верными себе. Работа на земле их не особенно интересовала. И когда в России во второй половине XIX века относительно быстрыми темпами начали развиваться капиталистические отношения, то евреи из местечка Щедрин проявили себя как торговцы лесом. Помимо этого, на рубеже XIX и ХХ веков в Щедрине действовала 71 лавка, а также – аптека и заезжий дом.

Быстро росло и население Щедрина. Если в 1897 году здесь проживало 4022 человека, то в 1909-м – уже 5600 (Российский государственный исторический архив, ф. 1290, оп. 11, д. 1294, л. 393). Но вскоре еврейская молодежь в массовом порядке начала эмигрировать в Америку. В результате (по переписи 1931 г.) в местечке осталось всего немногим более 2000 жителей. Те, кто остался дома, искренне приветствовали советскую власть. Она им дала равные гражданские права. В 1919 году здесь открылась четырехклассная школа, где занятия велись на идише. Это была одна из первых таких школ в Беларуси. А в конце 1920-х годов в Щедрине был организован один из первых еврейских колхозов.

Трагедия произошла в годы немецко-фашистской оккупации. Об этом Моисей Ляховицкий рассказывает так: «В окружающих Щедрин местечках фашисты быстро расправились с еврейским населением. Щедринцев они первое время не убивали, решив использовать их труд на нужды своей армии. Всех евреев переселили на одну маленькую улицу и заставили работать в наскоро организованных механических мастерских. Красивых девушек загнали в один из домов и устроили там “дом терпимости”. Многих щедринцев убили. Жизнь Щедринского гетто продолжалась около восьми месяцев. Восьмого марта 1942 года фашисты вывели оставшихся щедринцев к кладбищу. Здесь загодя были вырыты канавы, в которые загоняли людей, расстреливали и засыпали землей. Лишь нескольким щедринцам, успевшим убежать в леса и добравшимся до партизан, удалось избегнуть общей участи. Все остальное еврейское население местечка – около 1500 человек, в основном женщины, старики и дети, было уничтожено в тот день. Так исчезла с лица Земли еврейская земледельческая колония Щедрин».

…Похоронен писатель в Москве на Востряковском кладбище.

Николай ШУКАНОВ

(газета «Наша слова», 28.11.2018)

Опубликовано 06.12.2018 14:05

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (91)

Усім шалом! На шляху да сотай серыі па-ранейшаму пазначаю балявыя кропкі, а хто будзе іх купіраваць – іншая рэч. «Батанік не павінен палоць пустазелле. Ён вылічыць тэмпы росту апошняга, дый годзе» ((С) Сірыл Паркінсан).

Планета ўсё больш засмечваецца пластыкам ды інфармацыйным шумам, прычым невядома, што горай. Пастаянныя чытачы-гледачы серыяла ў курсе: нам тутака трывожна за стан навукі, у Беларусі і не толькі. Сам я шмат у чым дылетант, але дылетантызму не палюбляю. Як казаў ільфапятроўскі тав. Бендэр: «Нам хуліганаў не трэба, мы самі хуліганы».

Прынцып ваяўнічага дылетанта («чым менш кампетэнтны чалавек у якім-небудзь пытанні, тым мацней ён схільны перабольшваць свае веды»), аказваецца, ужо ўпісаны ў навуковую тэрміналогію пад назовам «эфект Данінга-Кругера». Запомнім 🙂

Былы мой прыяцель М., які з Беларусі перабраўся ў Чэхію, дзе будаваў уласны бізнэс, а калі там запахла смаленым – уцёк у расійскую глыбінку, гадоў 10 таму абараніў у Мінску дысертацыю на званне кандыдата фізіка-матэматычных навук. Няйначай мяркуе, што гэта робіць яго кампетэнтным у гісторыі ды палітыцы, бо надоечы публічна заявіў: «Прыдумаў тэрмін “хрушчоўскія рэпрэсіі”». Спрабуе падладзіцца пад трэнд у сучаснай РФ (Сталін – «эфектыўны менеджар», а тэрорам супраць народу займаліся ягоныя баяры несамавітыя паплечнікі + недабітыя трацкісты). 🙁

М., хоць ён і актыўны ў засталінска-запуцінскай секце, утворанай на Урале, чалавек не дужа публічны, і шкоды ад яго «адкрыццяў» вобмаль. Горш, калі з разумным выглядам вяшчаюць лухту «спецыялісты», уладальнікі адпаведных тэме навуковых ступеняў. От узяць Андрэя Буроўскага, сааўтара Міхаіла Велера па кнізе «Грамадзянская гісторыя вар’яцкай вайны». У ХХІ ст. прафесійнага археолага, які знаўся на палеаліце, пацягнула на яўрэйскія тэмы… Вынікам стаў тузін кніг – часцяком добра аформленых, з немалымі накладамі, але прымітыўных паводле зместу.

Тут ізраілец Рыгор Ніскераў разбірае адну з кніг Буроўскага – двухтомнік «Яўрэі, якіх не было» (2004). Разумным дастаткова спасылкі ды колькіх першых абзацаў. І ўсё ж працытую з’едлівы фрагмент, які выклікаў у мяне замілаванне… Мо таму, што і сам сутыкаўся з прэзентацыяй класіка яўрэйскай літаратуры пад нікам «Sfojrym» або «Mendele Sfojrym»:

Хто-небудзь чуў пра яўрэйскага пісьменніка, якога звалі б «Сфорым»? – Буроўскі такога ведае. Тады як іншым, хто цікавіцца яўрэйскай літаратурай, вядомы пісьменнік Мендэле Мойхер-Сфорым. Гэта псеўданім Шолам-Якава Абрамовіча, які значыць «Мендэль Кніганоша». А слова «сфорым» значыць «кнігі».

Скажам, рускі пісьменнік і філолаг У. І. Даль публікаваў апавяданні пад псеўданімам «Казак Луганскі». Ці можна было б яго згадаць, назваўшы «пісьменнік Казак» або «пісьменнік Луганскі»? Наўрад ці хто з чытачоў зразумеў бы, пра каго ідзе гаворка.

А гэта – абзацы з «падарункавага» фаліянта Буроўскага 2014 г. Поўны абзац фініш…

Цікава, што такога кшталту «даследчыкі», як заўважыў і Ніскераў, любяць адважваць выдуманаму імі яўрэйству кампліменты, часам празмерныя. Карэктныя адносіны з канкрэтнымі яўрэямі падтрымліваць куды цяжэй.

* * *

На маю прапанову пайсці ў заклад адносна будучыні Беларусі да снежня 2020 г., выстаўленую тут, пакуль што ніхто не адгукнуўся (ну, ёсць яшчэ 20 дзён…) Адсутнасць рэакцыі ўскосна пацвярджае, што пагроза аншлюсу для Сінявокай перабольшана. Не тое каб мы былі такія згуртаваныя, як Фінляндыя ўвосень 1939 г. – бадай, і дзясятай долі той салідарнасці няма ў цяперашняй Беларусі. Проста няможна недаацэньваць сілу інэрцыі… асабліва сярод усходніх суседзяў. Бальшыня абывацеляў без павагі ставіцца да беларускай незалежнасці, аднак ліквідаваць апошнюю?.. Фанатаў «трыадзінай рускай дзяржавы», гатовых «укласціся» ў яе, не так-то багата.

Расійскае – расійцам, а тэндэнцыі тут і цяпер не вельмі цешаць. Як заўважаў яшчэ ўлетку на прыкладзе з Грышам Абрамовічам і яго жонкай, «першая беларуская газета» падкормлівае ксенафобію. Не таму, што ў ёй заўзятыя антысеміты – наколькі я ведаю рэдактараў «НН», забабонаў у іх няма – а таму, што гэта выгадна. Падрасла «нацыянальная буржуазія», якой карціць самасцвярджацца за кошт меншасцей, таму і робяцца аб’ектамі падвышанай увагі то Зісер, то Зайдэс, то Ізраілевіч… Пры ўсёй непавазе да апошняга – непрыемныя мне многія ўчынкі гэтага супляменнічка – цяжка было не прыкмеціць, што з Аркадзя цягам лета-восені асобныя СМІ ляпілі «казла адпушчэння». Чытачы ж ахвотна падхоплівалі «наезды», і цяпер, калі лёс А. Ізраілевіча цьмяны (паводле адной з версій, ён быў затрыманы «органамі» пад канец кастрычніка), на «НН» назіраецца проста вакханалія зласлівасці.

Першыя каменты пад навіной ад 31.10.2018 «Крыніцы: За спробу даць хабар затрыманы Аркадзь Ізраілевіч». Па стане на 04.11.2018.

Часам сайт «НН» выдае за адно галасаванне не адзін, а некалькі «плюсікаў», але, так ці іначай, колькасць зласліўцаў нашмат перавышае колькасць цвярозадумцаў. Падобнае «ату яго!» назіралася і на форуме tut.by, дарма што ў меншых маштабах. Вядома, не ўсё тлумачыцца юдафобіяй, аднак і яе скідваць з рахункаў наўрад ці магчыма. Што даказвае рэакцыя чытачоў nn.by на жудаснае забойства наведвальнікаў сінагогі ў Пітсбургу (штат Пенсільванія, ЗША):

Першыя каменты пад навіной ад 27.10.2018 «У Пітсбургу ў сінагозе стралок забіў восем чалавек, а потым здаўся паліцыі». Па стане на 05.11.2018.

Вяртаючыся да Ізраілевіча: прага звядзення рахункаў чужымі (і нячыстымі) рукамі ў першыя дні лістапада выявілася настолькі моцнай, што з галоў рэп энтузіястаў знікла «справа “рэгнумаўцаў”» і яе скуткі… Калі ў канцы 2016 г. тутэйшыя «органы» затрымалі траіх публіцыстаў, то вялікая частка «апанентаў рэжыму» таксама цешылася і вітала рашэнне ўладаў. Высмейваючы тых, хто нагадваў, напрыклад, славутае выслоўе пастара Німёлера («Калі прыйшлі па камуністаў…»). Між тым ужо ўвесну 2017 г. спецслужбы прайшліся і па «нашых», а менавіта па беларускіх нацыяналістах, з «Белага легіёна» і не толькі.

Лінейнасць мыслення адчуваецца таксама ў тых, хто вітае прыход да ўлады ў Бразіліі (ключавая краіна Паўднёвай Амерыкі, на хвілінку) правага папуліста імем Жаір. Такой бяды, што ён параўноўвае апанентаў з жывёламі ды абяцае вытурыць іх з радзімы – абы адкрыў пасольства ў Іерусаліме! Здаецца мне, ад «праіерусалімскага» кроку трампоіднага бразільца Ізраілю будзе больш шкоды, ніж карысці, бо ён потым навыпрошвае сабе льгот і прывілегій, быццам той Чаўшэску… Хацеў бы я памыліцца.

А тым часам… Бюлетэнь «Слонімскі край» не адмаўляецца ад яўрэйскіх тэм. Гэтыя матэрыялы былі змешчаны ў № 32 (кастрычнік 2018)

Папраўдзе, перадрукі з БелТА цікавяць, як леташні снег; больш радасна было даведацца пра існаванне ў даваенным Слоніме папулярнай фотамайстэрні Барыса Вайнштэйна.

Яшчэ больш грэе нарыс «Протаіерэй Васіль Цітовіч», прысланы жлобінскім краязнаўцам Міколам Шуканавым. Падам урывачак у перакладзе з рускай: «Айцец Васіль карыстаўся вялікай павагай у царкоўнага начальства, меў аўтарытэт сярод прыхаджанаў… Яго паважалі не толькі праваслаўныя жыхары Жлобіна, а і мясцовыя яўрэі, якіх ён уратаваў ад пагрому ў неспакойным 1905 г. У самы крытычны момант святар, выявіўшы мужнасць, з крыжам у руках выйшаў насустрач апантанаму натоўпу, які з крыкам несся міма храма ў бок Карпілаўкі – мясцовай яўрэйскай слабады, і спыніў яго».

Цікавыя навіны трапляюцца і на сайце БФШ – арганізацыі, ад якой пасля вядомых падзей міжволі чакаю мала добрага. Але ж дапамагае ўшанаваць земляка, ураджэнца Магілёўскай губерні, – дзякуй за гэта.

«У памяць пра Чарльза Яфе адбудзецца ўжо трэці шахматны турнір», – дадае ў «тлумачальнай запісцы» арганізатар Міхаіл Ляшчынскі, былы старшыня Дубровенскага райвыканкама.

А во навіна з вёскі, што на Бельшчыне ў Польшчы: «У Орлі ўзгадалі пра габрэяў, якія жылі ў гэтай мясцовасці да 4 лістапада 1941 года (слушна “1942 года”, як тут. – В. Р.). Менавіта ў 76-ю гадавіну ліквідацыі нацыстамі арлянскага габрэйскага гета прайшло мерапрыемства “Памяць трывае”». Пішуць, шосты раз ладзіцца сустрэча неабыякавых – прыемна было даведацца.

Наш мінскі чытач Пётр Рэзванаў 23.10.2018 наведаў канцэрт «М-клезмер бэнду» ў залі «Верхні горад» (афішу са слоганам «Мелодыі яўрэйскай душы» і спіс выканаўцаў можна паглядзець тутака; кранула замануха «Начало таки в 19.00») ды падзяліўся ўражаннямі:

Граць музыкі ўмеюць. У адрозненне ад «Харошак», у якіх «Хава нагіла» вярнулася да «Распрагайце, хлопцы, коні», у «М-клезмер бэнду» заяўленыя нумары адпавядалі выкананым. Але ці можна тое, што яны граюць, аднесці да клезмера? – пытанне. «М-клезмер бэнд» бліжэй да малых складаў уцёсаўскіх ансамбляў.

Псой Караленка дае добры прыклад таго, як, валодаючы прыёмамі, можна зрабіць клезмер з чаго заўгодна. Дарэчы, у першым альбоме «Мінскер капеліе» быў Вердзі, перароблены мінскімі клезмерамі пачатку мінулага стагоддзя ў «Хупэ марш»; на развітанне з Дзімам Сляповічам (у 2008 г. лідэр «Мінскер капеліе» з’ехаў у ЗША – В. Р.) музыкі зрабілі переробку «Развітання з Радзімай». «М-клезмер бэнд» паспрабаваў па-клезмерску сыграць Афенбаха… Атрымалася, хутчэй, не клезмерская пераробка Афенбаха, а афенбахаўскія фантазіі на габрэйскія тэмы.

Я такі схадзіў у літаратурны музей 29.10.2018, на вечарыну памяці расстраляных пісьменнікаў. У сярэдзіне імпрэзы прагучалі вершы Майсея Кульбака ды Ізі Харыка на ідышы і ў перакладах на беларускую. Аднак слухаць іншых было цікавей, чым самому выступаць.

Побач з паэтам Васілём Жуковічам (фота з lit-bel.org); фрагмент выставы, створанай сіламі супрацоўніц музея

Дарэчы, з нагоды «Міжнароднага Дня перакладчыка» ў Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі – дакладней, у залі беларускай літаратуры – таксама зладзілі выставу (прадоўжыцца да 13.11.2018). І там не абмінулі Кульбака, а таксама Керэта, Вайля…

Фота з nlb.by

А выставу «Незабыўны маэстра» (дзейнічала ў Мінску з 30 кастрычніка да 5 лістапада) наведаць не выпала, таму проста прапаную ўрыўкі з прэс-рэліза Музея гісторыі тэатральнай і музычнай культуры:

Выстаўка падрыхтаваная да 100-годдзя з дня нараджэння беларускага дырыжора, педагога, заслужанага дзеяча мастацтваў БССР (1964) Іосіфа Самуілавіча Абраміса. Нарадзіўся 29 кастрычніка 1918 года ў Мінску…

20 чэрвеня 1941 года скончыў як валтарніст Беларускую дзяржаўную кансерваторыю (зараз — Беларуская дзяржаўная акадэмія музыкі). Творчыя планы давялося адкласці. Цяжкія гады вайны Іосіф Самуілавіч прайшоў байцом-сувязістам, апошнія месяцы — музычным кіраўніком. Быў узнагароджаны медалямі і ордэнам Чырвонай Зоркі…

У 1979 годзе Іосіфа Абраміса запрасілі ўзначаліць аркестр Дзяржаўнага тэатра музычнай камедыі Беларусі. За тры гады ён прыкметна падняў агульную музычную культуру тэатра і прыняў удзел у пастаноўцы спектакляў, якія па праву лічацца візітнай карткай тэатра: «Несцерка» Р. Суруса (1979) і «Лятучая мыш» І. Штрауса (1981).

На выстаўцы будуць прадстаўлены афішы, фотаздымкі, нотныя рукапісы, асабістыя рэчы дырыжора.

Дадам, што памёр маэстра ў родным горадзе, калі быў яшчэ не зусім стары (29.09.1984).

«Вольфаў цытатнік»

«Анекдоты – пожня, дзе людзі падбіраюць каласкі пасля вялікага жніва гісторыі» (Франсуа-Мары Аруэ, ён жа Вальтэр, 1751)

«Музыка адэкватная поўніцы жыцця праз рытм. Музыка “Бітлз” гэта спэктар перападаў ад заміраньня сэрца дзіцяці, якому млосна без маці альбо таты, да рушлівай хвалі сэрцабіцьця пры чаканай сустрэчы. Папса гэта аптымістычны стук сэрца паядальніка сьвініны» (Яўген Бяласін, з кнігі «На пераломе», Брэст, 2015).

«Адзінства вымагае іерархіі – а значыць, сацыяльнай архаікі… Любое развітае грамадства моцнае не “адзінствам”, а гарызантальнымі сувязямі, шматпартыйнасцю, канкурэнцыяй, актыўнымі сацыяльнымі групамі, “індывідуалізмам” прыватных інтарэсаў. То бок багатай, вольнай і канкурэнтнай шматстайнасцю» (Аляксандр Хоц, 04.11.2018).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

05.11.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 05.11.2018 21:36

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (47)

За тры тыдні наведаў больш імпрэз (ці «мерапрыемстваў», калі заўгодна), чым за тры зімовыя месяцы. Адсправаздачуся 🙂

Пра паход у клуб «Святлана Алексіевіч запрашае» 2 сакавіка наша аўдыторыя ўжо ведае. Бадай, зазначу тут, што не блізкая мне пазіцыя Сяргея Ш., які расхваліў твор літоўскай пісьменніцы «Нашы» пра забойства яўрэяў «звычайнымі» жыхарамі Літвы («…хібы кнігі толькі ў дэталях, галоўны маральны, гуманістычны яе пасыл неаспрэчны»), не пазнаёміўшыся з самой кнігай, а толькі з водгукамі на яе. Папраўдзе, ён не адзін такі: раней «не чыталі, але асуджалі», цяпер усё часцей хваляць, не чытаючы – з карпаратыўнай салідарнасці, ці як?

Насцярожылі мяне ў той дзень асобныя заявы Руты Ванагайтэ, якія можна расцаніць як антыкаталіцкія. Сэнс вымаўленага на вечарыне ў Мінску быў такі: без ксяндзоў не было б і масавых забойстваў, у 1941 г. святары на споведзях адпускалі катам усе грахі… У маім сціплым багажы гістарычных ведаў ё звесткі, якія не даюць так адназначна ацэньваць лінію каталіцкай царквы ў час Другой сусветнай вайны, дый паводзіны яе прадстаўнікоў.

На наступны дзень згойсаў у літмузей Максіма Багдановіча на сустрэчу з рагачоўска-жлобінскімі краязнаўцамі, адзін з якіх з’яўляецца нашым аўтарам. Жывецца ім на перыферыі, як і можна было чакаць, не вельмі соладка, але трымаліся бадзёра.

На сустрэчу прыйшоў з тузін аматараў, сярод якіх – даўні кіраўнік Фонду культуры, галоўны рэдактар «Краязнаўчай газеты» Уладзімір Гілеп, яго намеснік і цёзка Пучынскі… Сп. Гілеп, сярод іншага, зноў паскардзіўся на тое, што ўлады (колькі гадоў таму) не зарэгістравалі ўсебеларускае грамадскае аб’яднанне краязнаўцаў, без якога цяжка працаваць. Наклад газеты – у параўнанні з 2007 г., калі я слаў туды свае крыжаванкі – знізіўся ў два разы, не дасягае 600 экз. Але ж нешта робіцца, бываюць у «КГ» і публікацыі з яўрэйскімі матывамі. Карацей, сачу адным вокам, як і за дзейнасцю Таварыства беларускай мовы з яго «Нашым словам». Мінск, 03.03.2017. Фота М. Шуканава.

4 сакавіка наваліўся з’езд Саюза беларускіх пісьменнікаў, які згадваюць і дагэтуль, галоўным чынам у сувязі са скандальчыкам вакол публікацыі ў «Народнай волі». Як паведаміў сведка, «Сябры Рады разважліва вырашылі не рабіць ніякіх захадаў па яе аспрэчванні, улічваючы шалёны ціск, які афіцыйная ўлада ўжывае апошнім часам да журналістаў незалежных СМІ». «Незалежны СМІ» адносна прадпрыемства Іосіфа Сярэдзіча – моцна сказана, аднак рашэнне, сапраўды, разважлівае. Хаця ёсць у Радзе і «ястрабы», якім карцела паваяваць з газетай – гэта нармальна для жывой арганізацыі.

Затрыманне Алеся Яўдахі, якога ведаю з нашаніўскіх часоў, не парадавала яшчэ і таму, што бачыў Алеся на з’ездзе, вітаўся з ім… Ён мірна гандляваў кнігамі і часопісамі ля ўваходу ў залу, ні ад кога не хаваўся. Ужо другі дзень гэты кніганоша – у СІЗА, і «вешаюць» на яго – не дай Б-г нікому.

8 сакавіка ў Мінску адбыўся масавы забег «Beauty run» – ініцыятыва Беларускай федэрацыі лёгкай атлетыкі, найперш для прыўкраснага полу. Жонка мая выходзіць на старт другі год і прыносіць у хату медалі ад спонсараў, я па магчымасці падтрымліваю пачын – рухаюся з ёй побач 🙂 Сёлета пра забег паведамлялі ці не ўсе афіцыёзныя рупары, балазе ён праходзіў на галоўным праспекце краіны – ад БДУ да плошчы Перамогі. Але з вядомых прычын яны не расказалі пра тое, як дзясяткі ўдзельніц у пачатку гукалі ў адказ на вітанне міністра спорту: «По-бе-жа-ли! По-бе-жа-ли!» Здаецца, у выніку збянтэжаны міністр істотна скараціў сваю прамову… Штрышок, які гаворыць пра многае: локшыны ад чыноўнікаў апрыкралі ўжо і бягухам.

Найпрыгажэйшы рэпартаж з месца падзеі апублікавала студыя Мікіты Бязрукава – факт, а не рэклама 🙂

12 сакавіка пабывалі мы з жонкай у «Галіяфах» на прэзентацыі «Алісы ў Залюстроўі», якая ў перакладзе Веры Бурлак атрымала назву «Скрозь люстэрка, і што ўбачыла там Аліса» (рэдактар – Андрэй Хадановіч). Харошая кніга з ілюстрацыямі Кацярыны Дубовік, ды каштуе аж 30 рублёў… Ахвотных паслухаць/пабачыць перакладчыцу і мастачку, а таксама Віктара Жыбуля, Марыю Мартысевіч, Сержа Мінскевіча, Юлію Цімафееву, сабралося шмат. Усё было разумна ды вытанчана ў той дзень Пурыма, чагосьці не хапала. Ці мо кагосьці – напрыклад, брытанскай амбасадаркі з яе скокамі ды брыкамі? 🙂

15 сакавіка, у Дзень канстытуцыі, схадзіў на «Марш недармаедаў». Мо і не пайшоў бы – мала веру ў вырашэнне сур’ёзных праблем на вуліцах – але за апошнія пару гадоў, што называецца, «давялі». Апошняй кропляй стала цынічнае рашэнне Канстытуцыйнага суда РБ (непісьменны назоў «кансцітуцыйны» яму насамрэч больш пасуе) ад 14.03.2017 пра тое, што «дэкрэт № 3» адпавядае нормам…

Каля 17.00 народ паціху пачаў збірацца на пляцоўцы перад кінатэатрам «Кастрычнік». У фае міліцыянты абмяркоўвалі нейкую публікацыю «Хартыі-97». Ля ўваходу дзядзька пенсіянерскага выгляду звярнуўся да мацака з рацыяй: «Скажыце, дзе будзе мітынг супраць прэзідэнта?» Я падумаў: «Знайшоў у каго пытацца…»

К 17.30 стала весялей, падцягнуліся арганізатары, заўважыў Ганну Канапацкую з нагой у гіпсе, з літаратараў – Лявона Баршчэўскага. Прамовы не дужа запальвалі; народ ажывіўся, калі трэба было галасаваць за рэзалюцыю (яе тэкст нейкія дзяўчаты раздавалі ўсім ахвотным). Што ж, прагаласаваў і я. Цяжка спрачацца з тым, што «ўлада ў краіне з’яўляецца бескантрольнай, а [звычайныя] грамадзяне ніяк не ўплываюць на рашэнні, што прымаюцца», што трэба «правесці сумленныя і свабодныя выбары – унесці змены ў Выбарчы кодэкс, якія дазваляюць грамадзянам краіны свабодна рэалізоўваць сваё канстытуцыйнае права абіраць і быць абранымі». Праўда, тут варта дадаць, што без кадравых перастановак – а калі казаць шчыра, то без люстрацыі, ачышчэння органаў улады на 70-80% – ніякія кодэксы ў нас не запрацуюць.

Быццам з ніадкуль нарысавалася групка юнакоў і юначак у цёмнай адзежы, з прыкрытымі тварамі, якая акрэсліла свае граніцы чорным транспарантам. Ля статуі паштальёна яны білі ў барабаны, дзьмулі ў свісток, потым узнялі чорна-чырвоныя сцягі – кажуць, анархісцкія… Было тых анархаў 15-20, не больш; перформанс іхні ўдаўся, аднак заплацілі за яго даволі дорага. Пасля шэсця АМАП штурмаваў тралейбус № 37, куды селі маладзёны, і загроб у свае абдымкі некалькі дзясяткаў чалавек, не разбіраючыся, хто на мітынгу закрываў твар (паводле прадстаўніка МУС, жэстачайшае правапарушэнне), хто не. Што чарговы раз даказвае слушнасць прыказак пра чорнага кобеля, лом і прыём, а трызненні пра «выкалупванне разынак з булак» няхай слухаюць тыя ідыёты-замежнікі, якім і ў 2017-м яшчэ не ўсё ясна.

Мяркую, анархістаў у «страшных» масках не звінцілі адразу, бо збаяліся трапіць у аб’ектывы ўплывовых СМІ. Ля «Кастрычніка» журналістаў тусавалася багата: tut.by, «БелaПАН», «Свабода», «Белсат», «Новы час», «Сіцідог», «Еўрарадыё»… Калі ўдзельнікі – пару тысяч чалавек – без прыгод дайшлі да вул. Багдановіча, то градус пільнасці ў публікі знізіўся, і хтосьці «наверсе» рашыў, што надышоў час для хапуна.

Я сеў у іншы тралейбус, іначай наўрад ці зараз пісаў бы гэты «аччот» – хіба што з Акрэсціна. Ехаў дахаты разам з Дзедам Марозам эпічным змагаром Валерам Шчукіным, якому 22.03.2017 споўнілася 75. Ён скардзіўся на стан здароўя, але сваім удзелам у шэсці быў збольшага здаволены: «Патрэбныя розныя акцыі…» Успомнілася, што на пачатку 2000-х гадоў Якава Гутмана газетчыкі празвалі «яўрэйскі Шчукін» – ці то за бараду, ці то за напорыстасць. Я. Гутман i В. Шчукін. Знайдзіце 613 адрозненняў.

19 cакавіка выступіў я ў традыцыйным шахматным турніры, арганізаваным пры падтрымцы Саюза беларускіх пісьменнікаў. Калі 10 год таму нарадзілася задума вярнуць такія турніры (у 1930-х нешта падобнае рабілася), то не разлічваў на прызы і ўвагу СМІ, дый пачыналася ўсё сціпла – чацвёра ўдзельнікаў, куток у клубе «Вяснянка». Сёлета імпрэза ў офісе СБП сабрала дзевяць чалавек, з іх дзве жанчыны гулялі асобна. Яшчэ двое патэнцыйных удзельнікаў назіралі, а Эдуард Дубянецкі напісаў у фэйсбуку: «Выдатная навіна. Усе сёння малойцы! Узнагароды знайшлі найлепшых і наймудрэйшых. Так трымаць, дарагія калегі!» Прыемна. Спадзяюся, і іншыя творчыя суполкі – мастакі, архітэктары, музыкі – правядуць свае спаборніцтвы, калі не па шахматах, то па шашках. Цікава было б потым сустрэцца ў агульным турніры або матчы.

Не ўтрымаюся ад анонсу падзей, якія, па-мойму, заслугоўваюць увагі. «Катлеты з мухамі» чытаюць і мінчане ды «госці сталіцы», таму… Як пісаў ужо, чыноўнікі моцна абламаліся з Курапатамі, падарваўшы сваю рэпутацыю ў бізнэсоўцаў. Вывядзенне ўчастка ля вул. Мірашнічэнкі, 49 з ахоўнай зоны, ціхай сапай здзейсненае ў 2013-2014 гг., абурыла нават дэпутата Ігара Марзалюка – гісторыка, шмат гадоў далёкага ад «апазіцыйнасці». Ён нацкоўваў на міністэрства культуры Следчы камітэт; апраўданкі мінкульта не выглядаюць пераканаўчымі.

Спрабуючы перахапіць ініцыятыву ў людзей, якія звыш 25 гадоў без прынукі прыбіраюць лес, ставяць крыжы, помнікі, свечкі на месцах сталінскіх забойстваў, кішэнная федэрацыя прафсаюзаў толькі што абвясціла, што 25.03.2017 у Курапатах пройдзе «працоўная акцыя» (словы-та якія). Паводле афіцыйнага інфармагенцтва, у планах – «правядзенне конкурсу на стварэнне мемарыяла памяці і смутку ў Курапатах. Думка пра ўзвядзенне мемарыяла з’явілася ў час правядзення круглага стала газеты “СБ. Беларусь сегодня”». Пра мемарыял ваўсю гавораць з пачатку 1990-х, а тут «схамянуліся» сёлета… Характэрны і дзень, выбраны для «ленінскага суботніка» – супадае з днём масавага мітынгу, які хоча правесці Мікола Статкевіч у цэнтры Мінска.

Праясняецца мэта артыкула, які псеўдасацыёлаг М-ка (мянуе сябе каталіком) публікаваў у амерыканскім яўрэйскім выданні аж двойчы, 7 і 14 сакавіка г. г. Ён палохае тым, што Курапаты становяцца «фактарам міжрэлігійнай варожасці з-за бескантрольнага ўсталявання соцень крыжоў над магіламі, у якіх ляжаць парэшткі тысяч яўрэяў Беларусі… прадстаўнікі беларускай апазіцыі сваімі дзеяннямі фактычна абражаюць масавыя пахаванні яўрэяў і мусульман, а таксама палякаў і немцаў».

З 2001 г. дакладна вядома, што ў Курапатах ляжаць і яўрэі. Прадстаўнікі Кансерватыўна-хрысціянскай партыі БНФ лаяльна паставіліся да помніка яўрэям і мусульманам, пастаўленага ў Курапацкім лесе ўвосень 2004 г. і апаганенага невядомымі ў канцы 2005 г.: нехта з КХП падчас чарговай «талакі» адмываў з помніка свастыку. Ні разу не чуў ад землякоў-іудзеяў, што крыжы ў Курапатах – гэта «абраза масавых пахаванняў». У лепшым выпадку М-ка хоча быць «круцейшым іудзеем, чым рабіны», у горшым – свядома правакуе тую самую «міжрэлігійную варожасць».

І ладна б наіўныя амерыканцы… 20.03.2017 артыкулік быў перадрукаваны на сайце тутэйшай «галоўнай яўрэйскай газеты», якая хваліцца 25-гадовым стажам. Cімвалічна, што наступны матэрыял на сайце, пра ХХІІІ фестываль «Пурымшпіль у Віцебску» (ладзіўся 17-19 сакавіка), меў назву «Нам з гэтым жыць». Так, вам з гэтым жыць, не вельмі паважаныя калегі.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

23.03.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

P.S. ад Змітра Дзядзенкі, спецыяльна для belisrael.info:

Жывеш у Менску – як у клетцы з тыграмі:

З дубінкай мент, з бензапілою псіх…

Дый шчэ баевікі гандлююць кнігамі!

Во гэтыя – страшнейшыя за ўсіх…

Апублiкавана 23.03.2017 13:51

==============================================================================

Дапаўненне 2020 года

Я. Гутман памёр у Нью-Ёрку 14 ліпеня, В. Шчукін – у Мінску 10 кастрычніка.

Н. Шуканов об И. Боруховиче

Мікалай Шуканаў

Паэт, які «чуў, як расце трава»

Фотавыявы І. Баруховіча розных гадоў

Вядомы савецкі яўрэйскі паэт і нарысіст (спартыўны) Ісак Барысавіч Баруховіч (Іча Баруховіч; у рускамоўных выданнях сваіх твораў падпісваўся Исаак Борисов; 1923–1972) – ураджэнец вёскі Гарадзец Рагачоўскага раёна. Друкавацца пачаў рана – у 13 гадоў, у 1936 годзе. Наогул пры жыцці аўтара і пасмяротна свет убачылі тры кнігі яго вершаў на ідыш: «Афн грынем брэг» («На зялёным беразе», 1941), «Ін а гутэр шо» («У добры час», 1947), «Бам шайтэр фун ёрн» («Ля вогнішча гадоў», 1974). З’яўляўся майстрам малых вершаў (мініяцюр). Асноўнымі матывамі яго творчасці былі «ваенная» лірыка, філасофскія разважанні аб сучаснасці.

Незадоўга да пачатку Вялікай Айчыннай вайны, у 1940 годзе, Ісак Баруховіч скончыў настаўніцкі інстытут у Рагачове. А сваю працоўную біяграфію пачынаў як настаўнік Стрэшынскай сярэдняй школы. Было гэта ў 1940-41 навучальным годзе. На той час Стрэшын быў раённым цэнтрам (у 1956 годзе Стрэшынскі раён аб’ядналі са Жлобінскім). Так сталася, што ў гэтай школе тады вучыўся будучы вядомы беларускі паэт і празаік Хведар Жычка (1927–2007). Па просьбе аўтара гэтага артыкула, ён у 1994 годзе напісаў успаміны аб тым часе.

«Ісак Барысавіч Баруховіч перад вайной (…) выкладаў беларускую мову і літаратуру ў Стрэшынскай сярэдняй школе, – пісаў у сваім лісце Хведар Жычка. – Вядома, спачатку ніхто з нас не ведаў, што ён піша вершы, пакуль у газеце «Сталинская молодежь» (цяпер «Знамя юности») не быў апублікаваны здымак з нарады (рэспубліканскай) маладых пісьменнікаў, якая адбылася ў Мінску. На здымку Ісак Баруховіч чытаў сябрам свае новыя творы. Пісаў ён на яўрэйскай мове, а ў Стрэшынскай раённай газеце “Сталінскі шлях” публікаваў іх у сваім перакладзе на рускую мову. Мы сталі паважаць яго яшчэ больш, прыставалі, каб расказваў нам, ці бачыў ён жывых Купалу і Коласа, якія яны з выгляду і г. д. Выкладаў і расказваў ён дужа цікава, хаця і быў малады і сарамлівы (…) А яшчэ помню… як мы, некалькі чалавек з класа не вывучылі напамяць зададзены верш Максіма Багдановіча “З песняў беларускага мужыка”. Паставіўшы нам у дзённікі заслужаную ацэнку “дрэнна”, Ісак Барысавіч насупіўся, доўга моўчкі стаяў каля дошкі, пазіраючы ў акно. Потым рэзка крутнуўся, загаварыў: “Не разумею, як можна не любіць такую паэзію” (…) Дэкламаваў ён ціха, задуменна, неяк зусім не так, як мы прывыклі расказваць ля дошкі – з выкрыкамі і завываннямі. “Чую ў цішыні, як расце трава, – амаль шэптам закончыў ён і тут жа запытаў: – З вас хто-небудзь чуў, як расце трава?” Ідучы на канікулы летам 1941 г. ён абяцаў нам у новым навучальным годзе паказаць сваю кніжку “На зялёным беражку” (так у Хведара Жычкі – М. Ш.). Але пачалася вайна, ні кніжкі, ні самаго Ісака Барысавіча мы ўжо не ўбачылі. Адразу пасля вайны ў нейкім тоўстым маскоўскім часопісе я прачытаў верш И. Боруховича «Я вставил раму» у перакладзе на рускую мову Якава Хелемскага. І ўсё – больш я нідзе яго прозвішча не сустракаў, думаў, ці памёр, ці куды з’ехаў. А ён (…) сядзеў у Маскве, змяніўшы літаратурнае прозвішча на псеўданім «Борисов». (…) А я ж вучыўся ў Маскве (у Літаратурным інстытуце імя А. М. Горкага – М. Ш.), тысячу разоў праходзіў каля выдавецтва «Советский писатель», дзе ён працаваў рэдактарам; кіраўніком майго творчага семінару і дыпломнай работы быў Якаў Хелемскі, які б мог даць мне яго адрас і г. д. Але лёс злосна пасмяяўся з мяне».

У час вайны Ісак Баруховіч быў начальнікам асабістай радыёстанцыі вядомага савецкага ваеначальніка генерала арміі, Героя Савецкага Саюза Мікалая Ватуціна (1901–1944). Узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, медалямі.

Пасля вайны стала жыў у Маскве, дзе працаваў у адміністрацыйным апараце Саюза пісьменнікаў СССР. З’яўляўся членам рэдакцыйнай калегіі часопіса «Саветыш геймланд» (друкаваўся на ідышы). Вершы Баруховіча перакладалі на рускую мову Рыма Казакова (1932–2008), Юрый Левітанскі (1922–1996), іншыя вядомыя паэты.

Можна згадаць яшчэ адзін цікавы факт з біяграфіі Ісака Баруховіча. Ён быў зяцем буйнога яўрэйскага паэта і драматурга, свайго земляка – ураджэнца Рагачова – Самуіла Залманавіча Галкіна (1897–1960).

Пахаваны Ісак Баруховіч у Маскве на Увядзенскіх могілках.

Крыніцы

Электронная яўрэйская энцыклапедыя.
Уласны архіў М. Шуканава.

* * *

Прислушайся, как ветки добродушно

Бьют ветер по плечу в тиши дубрав,

И тот летит, постромки оборвав,

— Куда, откуда? — спрашивать не нужно!

К земле приникни сердцем и молчи,

И приобщись к дыханью трав, как равный.

Здесь наточила свежесть так недавно

Их тонкие зелёные мечи.

О воинство травиное! Я жил,

Стремясь к твоей лишь силе чудотворной.

Возьми в полон меня, чтоб я покорно

У ног твоих оружие сложил.

Перевод М. Петровых

* * *

Остановись!.. Смири гордыню!

Вглядись в травинку на пути!..

Ты чуть не разминулся ныне

С извечным чудом во плоти.

Двоится капля росяная…

Две бусины порвали связь –

Как боги, горести не зная,

Как люди, горько распростясь.

Надолго ль их мерцать оставят

В тени, где воздух невесом?..

Иль солнце тотчас их раздавит

Своим палящим колесом?..

Не презирай судьбы их малой:

В их угасанье смысл сокрыт…

Не здесь ли той грозы начало,

Что завтра землю обновит?

Перевод Ю. Нейман

(гэтыя і іншыя пераклады вершаў І. Баруховіча на рускую можна пачытаць тут – belisrael.info)

* * *

Шуканов Николай Васильевич (на фото) родился в 1962 г. в г.п. Лельчицы. Служил в Советской армии. Окончил Гомельский госуниверситет им. Ф. Скорины. Работал учителем, с 1990 г. – сотрудник райгазеты «Новы дзень» (Жлобин). Член Союза журналистов Беларуси, Церковно-исторической комиссии Гомельской епархии. Материалы по краеведению публиковались в газетах «Царкоўнае слова», «Голас Радзімы», «Краязнаўчая газета», «Советская Белоруссия», в «Журнале Московской Патриархии» и др., в сборниках, изданных в Беларуси и России. Автор книги «За всё – слава Богу: Записки краеведа». Лауреат Иолшинской премии, член Международной общественной организации союза писателей и мастеров искусств.

Крыніца: «Рагачоўскі сшытак» № 3, снежань 2016 г.

Апублiкавана 28.02.2017 22:13

В. Рубинчик. КОТЛЕТЫ & МУХИ (18)

(Перевод на русский под оригиналом на белорусском)

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (18)

Бульварна-кулінарны серыял жахаў «Катлеты & мухі» працягвае сваю падрыўную дзейнасць! Амаль год мы грузім шырокае кола абмежаваных людзей (палітыкаў, чыноўнікаў, «маральных аўтарытэтаў»…) сваімі заўвагамі і кпінамі – у спадзеве, што камусьці гэта дапаможа разгарнуцца, а потым згарнуцца. Каэфіцыент карыснага дзеяння невысокі, але расце, расце… Нас з Толем Карпавым ужо цытуе цэлы Намеснік Галоўнай Рэдактаркі газеты «Новы час»! Праўда, без спасылкі на belisrael.info – можа, усё наперадзе?

У разгар лета, натуральна, няма ахвоты абмяркоўваць сур’ёзныя тэмы. То спёка, то брутальныя залевы з навальніцамі… Але як ад гэтых тэм адбіцца, калі наша любімая персанажка (персанажыха?) зноў адзначылася, цяпер у Брукліне:

«Карнікі, якія працавалі на тэрыторыі Беларусі, яны былі ўсе з Украіны… Не толькі ў Літве, Латвіі знішчылі яўрэяў яшчэ да таго, як паспелі прыйсці немцы, – і на Украіне… І вы ведаеце, што рабіла Польшча з яўрэямі… Ксяндзы прама пропаведзі чыталі “Забі яўрэя”».

От жа слова «працавалі» тут дарэчнае-дарэчнае, і што ўсе былі з Украіны – ідыёцтва а-ля Кісялёў-Лукашэнка-Эскін… Ды тое фігня параўнальна з далейшым трэшам пра Польшчу, які расчараваў шматлікіх прыхільнікаў Святланы Алексіевіч. Як і гэтае інтэрв’ю, дзе на пытанне «Ці не маглі б вы падаць канкрэтныя прыклады? Якія ксяндзы і дзе так казалі?» адказ быў такі: «[Ян Томаш] Грос даводзіць, што ксяндзы [у Польшчы 1940-х гг.] не стрымвалі крывавых нападаў [на яўрэяў]». Што, бадай, у большасці выпадкаў – праўда, але пасля пустой балбатні пра ксяндзоўскае «Забі яўрэя» не стане гэтая праўда ўспрымацца з вуснаў лаўрэаткі…

Пра Міхаіла Батвінніка (а потым пра Гары Каспарава, да якога яшчэ звярнуся ў гэтай серыі) казалі: «Ён чэмпіён свету па шахматах, а думае, што чэмпіён свету і па ўсяму астатняму!» Так, на жаль, і ў выпадку з С. Алексіевіч: «дзяжурная па літаратуры» ўпарта, несамавіта лезе ва «ўсё астатняе». І папярэджвалі ж яе добразычліва настроеныя таварышы летась: асцярожней трэба з прамовамі на тэмы палітыкі і гісторыі, аднак… «Чым далей у лес – тым болей партызан».

Гарачы пратэст медыяэксперта Ляксея Лявончыка зразумець можна, і шмат у чым з ім я згодзен: трэба перастаць ляпіць ярлыкі (гэта ўвогуле аксіёма…), не варта «фармаваць знешнепалітычную дактрыну на падставе падзей 70-гадовай даўніны» (праўда, Алексіевіч і не заклікае фармаваць), пажадана «адпусціць вайну»… Разам з тым аўтара кінула ў іншую крайнасць: адмаўляючы калектыўную віну асобных народаў, ён дагаварыўся да таго, што «ў той вайне ўсе забівалі ўсіх». Выходзіць, дурныя былі немцы другой паловы ХХ ст., што каяліся за генацыд… Калі ўсе – забойцы, ва ўсіх рукі ў крыві, то і вінаватыя ўсе, а значыць, не вінаваты ніхто. Гэткі іншапланетна-адстаронены падыход да Другой сусветнай вайны і генацыду практыкуецца даўно; напрыклад, у ЗША і Германіі. Ён пашыраецца, у прыватнасці, праз працы д-ра Тымаці Снайдэра. Некаторыя з яго кніг перакладаліся на беларускую, і сам д-р Снайдэр выступаў у Мінску шэсць год таму (я быў прамоўцам на «яўрэйскай секцыі» Міжнароднага кангрэса беларусістаў з яго ўдзелам). Годны адлуп яго канцэпцыі зрабіў Даніэль Лазар: ні дадаць, ні адняць. Хібы ж снайдэравай метадалогіі, перанятай у Ізраілі асобнымі гісторыкамі, паказаныя тутака. Зрэшты, яго метады збольшага вядомы з савецкай эпохі: «Калі факты не ўпісваюцца ў канцэпцыю – тым горш для фактаў»…

Усё ж за рэнамэ амерыканскага гісторыка не так крыўдна, як за рэпутацыю тутэйшай пісьменніцы, якую прэзідэнт Расійскага яўрэйскага кангрэса 13.07.2016 міла назваў «публіцыстам» (ну, ён-та «на сваёй хвалі», яму і пра культ ва Ўкраіне «Сямёна Бандэры» (!) дазволена паразважаць – такое во прафесійнае «Рэха Масквы»). У адпаведнасці з паводзінамі лаўрэаткі будуць трактаваць нелукашэнкаўскую Беларусь, дый ужо трактуюць. Дзіва што нават апалагеты з «БелГазеты» паціху адграбаюць ад Святланы Аляксандраўны…

Зараз хочацца расказаць пра нешта добрае і светлае. У летнія месяцы на мяне абрынуўся зоркапад: пяцёра аўтараў па ўласнай ініцыятыве падпісалі мне свае кнігі. Дзякуй ім, хаця помню словы Міхася Шавыркіна (1947-2016, вечная яму памяць), калі ўлетку 2007 г. мерыўся падарыць яму сваю першую кніжку: «Надыходзіць дзень, калі кнігі выціскаюць цябе з кватэры…».

М. Шуканаў жыве ў Жлобіне, Д. Шульман, як спадарства ведае, у Эйлаце, Зм. Дзядзенка – у Мінску, І. Бердзічэўскі і Г. Піліеў – у Маскве. Не сумняюся, што кожная з кніг заслугоўвае асобнага аналізу, аднак зараз не маю магчымасці яго зрабіць, таму абмяжуюся сціслым аглядам.

Зборнік журналіста і краязнаўцы М. Шуканава – «духоўна-асветнае выданне» (126 с., 100 экз.), выйшаў ён пад эгідай праваслаўнага сабора, таму не дзіўна, што ладная частка матэрыялу – нарысы пра святароў і іншых дзеячаў царквы. Іх жыццяпісы – карыснае чытво, але мяне больш зацікавілі нарысы пра літаратараў. З імі (С. Грахоўскі, Хв. Жычка, І. Ласкоў, В. Рагаўцоў) аўтар перапісваўся, а з некаторымі і сустракаўся. Адразу прачытаў я і артыкул пра самабытнага шахматыста Георгія Ішу – айсора, ураджэнца Ірана (!), які стаў чэмпіёнам Жлобіна ў 1947 г. і захоўваў тытул да смерці ў 1968 г.: «быў ад Бога таленавітым», «сапраўдны настаўнік не толькі ў шахматах, але і ў жыцці».

Пра кнігу Д. Шульмана (292 с., 150 экз.) чытачы belisrael.info ведаюць ужо амаль месяц. Скажу шчыра: апавяданні не для ўсіх. Да мовы аўтара (часам недастаткова адшліфаванай) могуць быць прэтэнзіі, тым не менш чытаюцца яго гісторыі даволі лёгка, а сюжэты ён выбірае рэдкія для беларускай літаратуры. Чаго вартая аповесць з ідышнай назвай «Амол із гевэн а майсэ» («Была аднойчы гісторыя»), дзе ўсё круціцца вакол яўрэйскага бардэля… У «Вікулі» – падрабязнае апісанне дэфларацыі, не раз у кнізе мільгаюць сцэны аральнага сэксу. Няхітры рэпартаж пра ЗША і Канаду ў канцы кнігі («Амерыка – гэта не монстр. Гэта лад жыцця») крыху дысануе…

Cамае моцнае з усяго прачытанага – кніга «Гісторыі ў прыцемках» (148 с., 250 экз.) ад кандыдата ў члены Саюза беларускіх пісьменнікаў, былога супрацоўніка «Нашай Нівы»… Як былы аўтар гэтай газеты, магу засведчыць: пра яе «норавы» Зм. Дзядзенка піша з веданнем справы. Але не для гэтага, вядома, выпусціў ён зборнік містычна-гістарычных дэтэктываў («Яйкі птушкі Рух», «Голем з Малой Мар’ямпольскай», «Вуаерыст») – усё гэта «очень и очень», варта ўнікнуць. Зміцер працягвае лінію (свайго земляка-аршанца) Уладзіміра Караткевіча, а яшчэ адчувальныя ў яго ўплывы Умберта Эка і Хорхе Луіса Борхеса. Жудкаваты кактэйль.

«Играйте 1…Кс6!» (248 с., тыр. невядомы) – кніга пра ўніверсальны адказ за чорных… І. Бердзічэўскі аналізуе партыі кваліфікаваных шахматыстаў, у тым ліку гросмайстраў (ён і сам «грос»), даказвае, што ферзевага каня можна высоўваць на першым ходзе, што гэта поўнавартасная дэбютная сістэма… Не ўсе доказы падаліся мне пераканаўчымі, і я даўно аддаю перавагу «вольным шахматам», аднак з сімпатыяй стаўлюся да «нетрывіяльных» пачаткаў кшталту 1.b4 і 1.g4, таму далёка хаваць кнігу не стану.

Ну і «Русский детектив» (656 с., 300 экз., у супервокладцы). Гэта праца даследчыка, даведкавае выданне, якое мае бясспрэчную каштоўнасць для бібліёграфаў і фанатаў жанру. Зрэшты, і такім прафанам, як я, ёсць за што зачапіцца вокам: аўтар-укладальнік мяркуе, што «ніякі жанравы сінтэз (пры спробе «скрыжаваць» дэтэктыў з фантастыкай) не магчымы, таму што ў сілу сваёй спецыфікі жанр фантастыкі «паглынае» любы іншы жанр».

Пачытаў я ў сеціве і нашумелы раман Уладзіміра Вайновіча «Малінавы пелікан» (2016). Калі коратка – займальна, ды не шэдэўр. Бывае ў пісьменнікаў спакуса ісці шляхам найменшага супраціву, і Вайновіч, якому за 80, ёй паддаўся. Фантасмагорыя пра ўладу ў Расіі, сталіцу гэтай няшчаснай краіны, жыхароў сталіцы і прысталічча не тое каб зусім не ўдалася, але замнога ў ёй прыёмаў з рамана 30-гадовай даўніны «Масква-2042» (які, у сваю чаргу, наследаваў аповесці 1924 г. «Ленінград» аўтарства «рускага Свіфта» – падзабытага цяпер Міхаіла Козырава). Мяркуйце самі: у «Маскве-2042» Ул. Вайновіч выводзіць крывадушніка-славянафіла Карнавалава, у «Пелікане» – Сямігудзілава. У рамане 1980-х гадоў высмейваюцца спецслужбоўцы, якія самі не ведаюць, каму служаць, расійскай уладзе ці ЦРУ, і ў рамане 2010-х гг. таксама. Нарэшце, у абодвух творах аўтар дэкларуе свае намеры паправіць жыццё сатырай; праўда, ў 1986 г. тое гучала куды больш пераканаўча… У новым опусе хапае «недаператраўленай» публіцыстыкі – ну хто б спрачаўся, пры пэўных умовах яна здатная мабілізаваць масы на подзвігі… Аднак студэнтка-філалагіня ў водгуку на раман пісьменніка-ветэрана слушна згадала выказванне Барыса Эйхенбаўма: «Надзённасць добрая тады, калі яе трэба вышукаць, прыдумаць, а не тады, калі яна з кожнай вадасцёкавай трубы струіць… Тады не трэба ніякага рамана чытаць – дастаткова прайсціся па Неўскім праспекце».

Бяда многіх расійскіх (i беларускіх…) дэмакратаў – ім фатальна не стае глыбіні, і яны, бы тыя «strangers in the night», блукаюць у прыцемках. Гары Каспараў не вынятак, на жаль. Калі 10 год таму ён стрымгалоў кінуўся ў расійскую палітыку, многія спадзяваліся, што з другой спробы (першая была ў 1990-х) у яго нешта-такі атрымаецца. Прэс-канферэнцыі, рухі і мітынгі з удзелам Г. К. у канцы 2000-х ішлі цугам, і… на гросмайстра імклівым дамкратам падалі паражэнне за паражэннем. Псіхалагічна гэта цяжка было перанесці. У 2013 г. ён з’ехаў за мяжу, расчараваўшы паплечнікаў і пакінуўшы ў паветры пытанне: як быць тым, хто не можа з’ехаць?

Не ўсе ведаюць (я да апошняга часу не ведаў), што Г. Каспараў, апрача ўсяго, яшчэ і прэзідэнт Фонда правоў чалавека. На сваім сайце 11.07.2016 ён патлумачыў, чаму гэты Фонд адклікаў прэмію імя Гавела, прысуджаную ў маі 2016 г. расійскаму мастаку-перформеру Пятру Паўленскаму за такія вясёлыя фокусы, як падпал дзвярэй ФСБ у Маскве etc. Аказваецца, пасля весткі аб прысуджэнні і ўручэння статуэткі мастак i яго прадстаўніца выказаліся ў падтрымку «прыморскіх партызан», а «партызаны» (асуджаныя судом РФ на доўгія тэрміны зняволення як бандыты) не грэбавалі насіллем. Таму, маўляў, камітэт быў вымушаны забраць прэмію ў Паўленскага: яна прысуджаецца толькі тым, хто выступае за негвалтоўныя перамены.

«Антыпаўленскае» рашэнне Фонда, апраўданае вялікім шахматыстам, парушае прынцып юрыспрудэнцыі («пастанова зваротнай сілы не мае»). Чымсьці яно нагадвае сёлетняе рашэнне журы прэміі «Дэбют» – па-мойму, ганебнае (гл. тут). Дый па сутнасці, як вынікае з артыкула, да якога прычапіўся Гары Кімавіч, П. Паўленскі сам не збіраўся паўтараць крокі далёкаўсходніх «Робін Гудаў» («іх учынак быў жэстам адчаю») і наўпроста не заклікаў іншых аднаўляць атакі на паліцыю, дарма што не асудзіў напады 2010 г. Яго падтрымка «інсургентаў» – хутчэй маральная, сітуацыйная (у тым жа ключы сам Г. К. у 2000-х падтрымліваў Эдуарда Лімонава)… Грошы ж мастак планаваў выдаткаваць не на куплю зброі дзеля штурму «зоны», а на юрыдычную падтрымку зняволеных. Нават ФСБ не палічыла яго выказванні экстрэмісцкімі – «праваабаронцы» выявіліся большымі каталікамі, чым Папа…

Ясна, зараз Г. К. Каспараву лепей было б не смяшыць народ і адмовіцца ад адказных пасад або ад грамадска-палітычнай дзейнасці ўвогуле, засяродзіцца на тым, што ён умее… Але ж многія асобы чапляюцца за заслугі 25-гадовай даўніны, не жадаючы заўважаць, што час перамяніўся. Выглядае, беларускім «змагарам з Лукашэнкам» названая поза ўласціва не меней за Г. К., калі не болей.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

17.07.2016

wrubinchyk@gmail.com

Апублiкавана 17 лiпеня 2016 19:39

***

Бульварно-кулинарный сериал ужасов «Котлеты & мухи» продолжает свою подрывную деятельность! Почти год мы грузим широкий круг ограниченных людей (политиков, чиновников, «моральных авторитетов»…) своими замечаниями и насмешками – в надежде, что кому-то это поможет развернуться, а потом свернуться. Коэффициент полезного действия невысок, но растёт, растёт… Нас с Толей Карповым уже цитирует целый Заместитель Главной Редакторки газеты «Новы Час»! Правда, без ссылки на belisrael.info – может, всё впереди?

В разгар лета, естественно, нет желания обсуждать серьёзные темы. То жара, то брутальные ливни с грозами… Но как от этих тем отбиться, когда наша любимая персонажка (персонажиха?) снова отметилась, на сей раз в Бруклине:

«Каратели, которые работали на территории Беларуси, они были все из Украины… Не только в Литве, Латвии уничтожили евреев еще до того, как успели придти немцы, но это было и на Украине… И вы знаете, что делала Польша с евреями… Ксендзы прямо проповеди произносили “Убей еврея”».

Вот уж слово «работали» здесь уместно-уместно, и что все были из Украины – идиотство а-ля Киселёв-Лукашенко-Эскин… Да то ещё фигня в сравнении с дальнейшим трэшем про Польшу, который разочаровал многих поклонников Светланы Алексиевич. Как и это интервью, где на вопрос «Не могли бы вы предоставить конкретные примеры? Какие ксендзы и где так говорили?» Ответ был таков:«[Ян Томаш] Гросс доказывает, что священники [в Польше 1940-х гг.] не сдерживали кровавых атак [на евреев]». Что, пожалуй, в большинстве случаев – правда, но после пустой болтовни о ксендзовских «Убей еврея» не станет эта правда восприниматься из уст лауреатки…

О Михаиле Ботвиннике (а потом о Гарри Каспарове, к которому еще вернусь в этой серии) говорили: «Он чемпион мира по шахматам, а думает, что чемпион мира и по всему остальному!» Увы, таков и случай С. Алексиевич: «дежурная по литературе» упорно, неистово лезет во «всё остальное». И предупреждали же её доброжелательно настроенные товарищи в прошлом году: осторожнее надо с речами на темы политики и истории, однако… «Чем дальше в лес – тем больше партизан».

Горячий протест медиаэксперта Ляксея Лявончика понять можно, и во многом я с ним согласен: нужно перестать клеить ярлыки (это вообще аксиома…), не стоит «формировать внешнеполитическую доктрину на основании событий 70-летней давности» (правда, Алексиевич и не призывает формировать), желательно «отпустить войну»… Вместе с тем автора бросило в другую крайность: отрицая коллективную вину отдельных народов, он договорился до того, что «в той войне все убивали всех». Выходит, глупые были немцы второй половины ХХ в., что каялись за геноцид… Если все – убийцы, у всех руки в крови, то и виноваты все, а значит, не виноват никто. Такой инопланетно-отстранённый подход ко Второй мировой войне и геноциду практикуется давно; например, в США и Германии. Он распространяется, в частности, через работы д-ра Тимоти Снайдера. Некоторые из его книг переводились на белорусский, и сам д-р Снайдер выступал в Минске шесть лет назад (я был дискутантом на «еврейской секции» Международного конгресса белорусистов с его участием). Достойный отпор его концепции дал Даниэль Лазар: ни добавить, ни отнять. Упущения же снайдеровой методологии, перенятой в Израиле отдельными историками, показаны здесь. Впрочем, его методы отчасти известны из советской эпохи: «Если факты не вписываются в концепцию – тем хуже для фактов»…

Все же за реноме американского историка не так обидно, как за репутацию здешней писательницы, которую президент Российского еврейского конгресса 13.07.2016 мило назвал «публицистом» (ну, он-то «на своей волне», ему и о культе в Украине «Семёна Бандеры» (!) разрешено поразмышлять – такое вот профессиональное «Эхо Москвы»). В соответствии с поведением лауреатки будут трактовать нелукашенковскую Беларусь, да и уже трактуют. Неудивительно, что даже апологеты из «БелГазеты» потихоньку отгребают от Светланы Александровны…

Теперь хочется рассказать о чем-то хорошем и светлом. В летние месяцы на меня обрушился звездопад: пятеро авторов по собственной инициативе подписали свои книги. Спасибо им, хотя помню слова Михася Шавыркина (1947-2016, вечная ему память), когда летом 2007 г. намеревался подарить ему свою первую книжку: «Наступает день, когда книги выдавливают тебя из квартиры…».

Н. Шуканов живёт в Жлобине, Д. Шульман, как многим известно, в Эйлате, Зм. Дяденко – в Минске, И. Бердичевский и Г. Пилиев – в Москве. Не сомневаюсь, что каждая из книг заслуживает отдельного анализа, однако сейчас не имею возможности его сделать, поэтому ограничусь кратким обзором.

Сборник журналиста и краеведа Н. Шуканова – «духовно-просветительное издание» (126 с., 100 экз.), Вышел он под эгидой православного собора, поэтому не удивительно, что изрядная часть материала – очерки о священниках и других деятелях церкви. Их жизнеописания – полезное чтение, но меня больше заинтересовали очерки о литераторах. С ними (С. Граховский, Хв. Жичко, И. Ласков, В. Роговцов) автор переписывался, а с некоторыми и встречался. Сразу прочитал я и статью о самобытном шахматисте Георгие Ишу – айсоре, уроженце Ирана (!), который стал чемпионом Жлобина в 1947 году и сохранял титул до смерти в 1968 г.: «был от Бога талантливым», «настоящий учитель не только в шахматах, но и в жизни».

О книге Д. Шульмана (292 с., 150 экз.) читатели belisrael.info знают уже почти месяц. Скажу откровенно: рассказы не для всех. К языку автора (иногда недостаточно отшлифованному) могут быть претензии, тем не менее читаются его истории довольно легко, а сюжеты он выбирает редкие для белорусской литературы. Чего стоит повесть с идишским названием «А мол из гевен а майсе» ( «Однажды была история»), где все вращается вокруг еврейского борделя… В «Викуле» – подробное описание дефлорации, не раз в книге мелькают сцены орального секса. Нехитрый репортаж о США и Канаде в конце книги ( «Америка – это не монстр. Это образ жизни») немного диссонирует…

Cамое сильное из всего прочитанного – книга «Истории в сумерках» (148 с., 250 экз.) от кандидата в члены Союза белорусских писателей, бывшего сотрудника «Нашай Нівы» … Как бывший автор этой газеты, могу засвидетельствовать: про ее «нравы» Зм. Дяденко пишет со знанием дела. Но не для этого, конечно, выпустил он сборник мистическо-исторических детективов ( «Яйца птицы Рух», «Голем с Малой Марьямпольской», «Вуайерист») – все это «очень и очень», следует вникнуть. Дмитрий продолжает линию (своего земляка-оршанца) Владимира Короткевича, а еще ощутимы влияния Умберто Эко и Хорхе Луиса Борхеса. Жутковатый коктейль.

«Играйте 1 … Кс6!» (248 с., тир. неизвестен) – книга об универсальном ответе за чёрных… И. Бердичевский анализирует партии квалифицированных шахматистов, в том числе гроссмейстеров (он и сам «гросс»), доказывает, что ферзевого коня можно выдвигать на первом ходу, что это самодостаточная дебютная система… Не все доказательства показались мне убедительными, и я давно предпочитаю «вольные шахматы», однако с симпатией отношусь к «нетривиальным» началам вроде 1.b4 и 1.g4, поэтому далеко прятать книгу не стану.

Ну и «Русский детектив» (656 с., 300 экз., в суперобложке). Это работа исследователя, справочное издание, которое имеет неоспоримое значение для библиографов и фанатов жанра. Впрочем, и таким профанам, как я, есть за что зацепиться глазом: автор-составитель полагает, что «никакой жанровый синтез (при попытке “скрестить” детектив с фантастикой) не возможен, поскольку в силу своей специфики жанр фантастики “поглощает” любой другой “прививаемый” ему жанр».

Почитал я в интернете и нашумевший роман Владимира Войновича «Малиновый пеликан» (2016). Если коротко – чтиво увлекательное, но не шедевр. Бывает у писателей соблазн идти путём наименьшего сопротивления, и Войнович, которому за 80, ему поддался. Фантасмагория о власти в России, о столице этой несчастной страны, жителях столицы и Подмосковья не то чтобы совсем не удалась, но слишком уж много в ней приемов из романа 30-летней давности «Москва-2042» (который, в свою очередь, наследовал повести 1924 г. «Ленинград» авторства «русского Свифта» – подзабытого ныне Михаила Козырева). Судите сами: в «Москве-2042» В. Войнович выводит лицемера-славянофила Карнавалова, в «Пеликане» – Семигудилова. В романе 1980-х годов высмеиваются спецслужбы, которые сами не знают, кому служат, российской власти или ЦРУ, и в романе 2010-х гг. тоже. Наконец, в обоих произведениях автор декларирует свои намерения исправить жизнь сатирой; правда, в 1986 г. это звучало куда убедительнее… В новом опусе хватает «недопереваренной» публицистики – ну кто бы спорил, при определенных условиях она способна мобилизовать массы на подвиги… Однако студентка-филологиня в отзыве на роман писателя-ветерана резонно упомянула высказывание Бориса Эйхенбаума: «Злободневность хороша тогда, когда ее нужно выискать, придумать, а не тогда, когда она из каждой водосточной трубы целым потоком льётся. Тогда не надо никакого романа читать – достаточно пройтись по Невскому проспекту».

Беда многих российских (и белорусских…) демократов – им фатально не хватает глубины, и они, как те «strangers in the night», блуждают в потемках. Гарри Каспаров не исключение, к сожалению. Когда 10 лет назад он стремглав бросился в российскую политику, многие надеялись, что со второй попытки (первая была в 1990-х) у него что-то таки получится. Пресс-конференции, движения и митинги с участием Г. К. в конце 2000-х шли чередой, и… на гроссмейстера стремительным домкратом обрушивались поражение за поражением. Психологически это трудно было перенести. В 2013 году он уехал за границу, разочаровав соратников и оставив в воздухе вопрос: как быть тем, кто не может уехать?

Не все знают (я до последнего времени не знал), что Г. Каспаров, кроме всего прочего, ещё и президент Фонда прав человека. На своём сайте 11.07.2016 он объяснил, почему этот Фонд отозвал премию имени Гавела, присужденную в мае 2016 г. российскому художнику-перформеру Петру Павленскому за такие весёлые фокусы, как поджог дверей ФСБ в Москве etc. Оказывается, после известия о присуждении, после вручения статуэтки, художник и его представитель высказались в поддержку «приморских партизан», а «партизаны» (осужденные судом РФ на длительные сроки заключения как бандиты) не брезговали насилием. Поэтому, мол, комитет был вынужден забрать премию у Павленского: она присуждается только тем, кто выступает за ненасильственные перемены.

«Антипавленское» решение Фонда, оправданное великим шахматистом, нарушает принцип юриспруденции («постановление обратной силы не имеет»). Чем-то оно напоминает решение жюри премии «Дебют» в этом году – по-моему, позорное (см. здесь). Да и по сути, как следует из статьи, к которой привязался Гарри Кимович, П. Павленский сам не собирался повторять шаги дальневосточных «Робин Гудов» («их поступок был жестом отчаяния») и непосредственно не призывал других возобновлять атаки на полицию, хотя и не осудил нападения 2010 г. Его поддержка «инсургентов» – скорее моральная, ситуационная (в том же ключе сам Г. К. в 2000-х поддерживал Эдуарда Лимонова)… Деньги же художник планировал потратить не на закупку оружия для штурма «зоны», а на юридическую поддержку заключённых. Даже ФСБ не сочла его высказывания экстремистскими – «правозащитники» оказались большими католиками, чем Папа…

Ясно, сейчас Г. К. Каспарову лучше было бы не смешить народ и отказаться от ответственных должностей или от общественно-политической деятельности вообще, сосредоточиться на том, что он умеет… Но многие личности цепляются за заслуги 25-летней давности, не желая замечать, что эпоха сменилась. Похоже, белорусским «борцам с Лукашенко» указанная поза свойственна не меньше, чем Г. К., а то и больше.

Вольф Рубинчик, г. Минск

17.07.2016

wrubinchyk@gmail.com

Опубликовано 17 июля 19:39