Tag Archives: Меир Шалев

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (116)

Шалом усім! Атрымаў ад мастака Андрэя Дубініна копію ліста, які ён адправіў яшчэ 28.04.2019 на адрас дэпутаткі палаты прадстаўнікоў нацыянальнага сходу Ірыны Дарафеевай. Падаецца з мінімумам карэктарскіх правак – па-мойму, гэта важны «дакумент эпохі». Мяркую, не зашкодзіла б і іншым беларускім выбаршчыкам cлаць аналагічныя звароты на мэйлы «сваіх» дэпутатаў. Праўда, І. А. Дарафеева (пакуль) не адказала А. Б. Дубініну, але кропля камень точыць… Адрасы ж няцяжка знайсці тут. Далей – тут.

Добры дзень, паважаная Ірына Аркадзеўна! Звяртаюся да Вас як да дэпутата маёй Старавіленскай акругі № 105. З навін я даведаўся, што чарговыя парламенцкія выбары ў Беларусі адбудуцца ў лістападзе 2019 г. На маю думку, беспадстаўнае скарачэнне паўнамоцтваў дэпутатаў ПП НС на 10 месяцаў парушае Канстытуцыю (арт. 93) і Закон «Аб Нацыянальным сходзе Рэспублікі Беларусь» (арт. 4).

Як мастак (я сябра Беларускага саюза мастакоў, выкладаў у Акадэміі мастацтваў) я разумею, што ўсе мастацкія праекты або эскізы патрабуюць часу на выспяванне. Тое ж самае і ў Вашай дэпутацкай справе, пачатыя і запланаваныя праекты патрабуюць часу, каб быць даведзенымі да ладу. Скарачэнне Вашай працы амаль на год азначае, што некаторыя праблемы выбаршчыкаў могуць не мець завяршэння.

Калі ласка, зрабіце ўсё, каб не дапусціць датэрміновага роспуску парламента, у Вас ёсць для гэтага некаторыя магчымасці.

* * *

Quod erat demonstrandum: у адказ на паспешлівыя, істэрычныя заявы пра тое, што Сінявокая страціла сотні мільёнаў долараў ад труку з пастаўкай забруджанай нафты, расійскія ўрадоўцы пстрыкаюць аўтара заяў па носе (маўляў, агульныя страты Расіі і Беларусі меншыя за 100 мільёнаў «зялёных»), а ў выніку церпіць уся краіна. І дзівіцца няма чаго: пасля слоў «Што, мы з расійцамі пойдзем судзіцца па гэтым пытанні?» поле для манеўру ў «Белнафтахіма» ды Савета міністраў РБ рэзка звузілася…

Першы прэзідэнт, чарговы раз «ператрахваючы» сваіх падначаленых, разрадзіўся новым пасланнем: «Людзі заўсёды ўладу крытыкавалі і будуць крытыкаваць, але гэта не крытычна». Нагадвае афарызм у армейскім духу: «Баявы лісток павінен быць баявым лістком, бо гэта ж баявы лісток!» Але, відаць, не месца чапляцца да стылю. Спадар (або таварыш) яўна хацеў сказаць, што «нам», уладзе, па вялікім рахунку, ужо даўно пляваць на вашу крытыку, што «мы» кіруемся ўласнымі крытэрыямі пры падборы кадраў і ў ацэнцы іх дзейнасці. Браты-расіяне падаюць прыклад… Пра тамтэйшых чыноўнікаў і буйных бізнэсоўцаў разважае Мікола Сванідзэ: «не лічаць нават патрэбным і магчымым, прашу прабачэння, базар фільтраваць. Што ім прыйшло ў галаву, тое і лепяць. Бо разумеюць, што ім усё роўна… Не мы іх з вамі гаспадары. Не ад нас з вамі яны залежаць» (03.05.2019). Гэта я для тых суайчыннікаў цытату прывёў, хто «чакае з надзеяй на рускія танкі».

Без парламентарызму, сістэмы стрымак ды проціваг у палітычным працэсе («народаўладдзе» – прыгожае слова, якое, на жаль, яшчэ шмат гадоў будзе гучаць дэкларатыўна, калі нават адновяцца рэальныя выбары), галоўным крытэрыем адбору з’яўляецца пластычнасць падначаленых – не так бяздумная лаяльнасць да першай асобы, як гатоўнасць i ўменне лавіць сігналы «зверху», а ўадначассе не вытыркацца… Лягчэй гэта ўдаецца жанчынам. Дзіва што акцёрка-тэлевядучая Наталля Э. за пару гадоў зрабіла кар’ерку ў адміністрацыі ды разам з начальніцай гэтай адміністрацыі Наталляй К. 11 мая была жэстачайшэ высачайшэ ацэнена даражэй за любога міністра («памнажай на тры, памнажай на пяць…») А можа, усё прасцей – камусьці закарцела часцей сядзець паміж парай Наташ, каб загадваць жаданні? 🙂

Бальшыня чыноўнікаў без стрыжню – і ў выніку ўсё (ну, многае – найперш тое, што залежыць ад дзяржавы) тут у нас, нібыта з пластыліну, – спорт, адукацыя, культурка, CМІ, замежныя справы… Last but not least – нацыянальная бяспека. Так, пакуль у 2019 г. яго не арыштавалі за хабарніцтва, у савеце бяспекі красаваўся «харошы малец», да якога «былі пытанні» значна раней, калі ён служыў начальнікам аховы Лукашэнкі. Андрэю Уцюрыну, бачыце, далі шанс, а ён… Колькі ж ужо можна ладзіць гэтыя «шоў» на тэму «стральцы падстаўляюць добрага цара»? Мы ўсе яшчэ не наеліся з 2000-х гадоў гісторый з обер-пракурорамі Купрыянавым, Снегіром, еtc.?

І верхавіна міністэрства ўнутраных спраў па-ранейшаму існуе «на сваёй хвалі», пільна ахоўваючы ў горадзе-героі Мінску (ды што там, ва ўсёй гераічнай Беларусі!) адну-адзіную скульптуру. Надоечы «павінцілі» двух расійскіх турыстаў за недастаткова паважлівае, як падалося міліцыянтам, стаўленне да «гарадовага з сабачкам» на Гарадскім Вале – і прапанавалі пацярпелым лічыць затрыманне «прыгодай». Аўтарка дадала: «пакуль мы рапарт чакалі, ім па рацыі паведамленні паступалі пра злодзейку ў пераходзе і пра патэнцыйнага самазабойцу… Але мы аказаліся куды больш важнымі злачынцамі». Facepalm, іспанскі сорам.

Тутбаеўцы так і не выправілі памылку: не «анархісты» ў снежні 2018 г. трапілі на Акрэсціна за пахавальны вянок ля «гарадавога» і, а 1 анархіст (Касінераў) і 1 сацыял-дэмакрат (Спарыш). Не першы раз такое 🙁

Менш імітатарства прасочваецца ў прамысловасці і, як ні дзіўна, у гандлі (пакупнікі ды прадаўцы ўжо збольшага ведаюць, чаго чакаць ад сваіх візаві, і не даюць надурыць сябе «на ўсю шпулю»), аднак i там хапае…

Мінулая серыя часткова была прысвечана становішчу ў Шчучыне Гродзенскай вобласці, ну і ў Шчучынскім раёне. Камусьці падалося, што я згусціў фарбы… Тут у лютым чыноўнік даводзіў, што раён «самаакупляльны», цікавы для бізнэсменаў, што ствараюцца новыя працоўныя месцы і г. д. Гэта не адмяняе таго факта, што насельніцтва вымірае ды разбягаецца – парадокс? Бадай што не, калі ведаць, што на многіх працоўных месцах запрашаюць працаваць «за ежу». Возьмем той самы комплекс па вырошчванні шампіньёнаў, згаданы А. В. Садоўскім:

330 р. – прыкладна $160. Аплата працы «долар за гадзіну» – як табе такое, Ілон Маск?

Хутчэй, чым у Шчучыне, насельніцтва на захадзе Беларусі знікала хіба ў Мёрскім раёне Віцебскай вобласці (–37,1%, але не за 20, а за 18 гадоў!)

Разумею тых жыхароў Дзісны, якія хацелі б аддзяліцца ад Мёршчыны і далучыцца да Полацкага раёна… Але ж ясна, што праблем «глыбінкі» гэткі крок радыкальна не вырашыць, хоць аўтары тэкста «Як рэфармаваць беларускія рэгіёны» і рэкамендуюць «канцэнтравацца». Маўляў, «добрую дынаміку паказваюць абласныя цэнтры, рэгіянальныя агламерацыі, як Полацк і Наваполацк, Мазыр і Калінкавічы. У іх адбываецца прырост насельніцтва, застаецца моладзь і расце прыватны бізнес». Гэтае назіранне больш пасуе рубяжу 2000–2010-х гадоў, a ў сярэдзіне 2010-х мы ўжо назіралі стагнацыю.

Гарады Насельніцтва
2013 2018
Полацк 84786 84597
Наваполацк 101307 101596
Мазыр 111324 111733
Калінкавічы 39220 40282

У 2017 г. упершыню за дзесяцігоддзі скарачалася нават насельніцтва Мінска, у першым квартале 2019 г. заняпад ізноў заявіў пра сябе. І што прыдумаць для такіх раёнаў, як Шчучынскі і Мёрскі? Зрэшты, ідэяў не бракуе – іншае пытанне, хто іх будзе ажыццяўляць… Ну, напрыклад, можна падпарадкаваць узнагароджанне мясцовых чыноўнікаў узроўню развіцця «чалавечага капіталу». Біць іх па кішэнях, калі смяротнасць у раёне (істотна) перавысіць нараджальнасць, а іміграцыя таго не кампенсуе. Ды тут ёсць відавочная пастка: што-што, а падмалёўваць лічбы і будаваць пацёмкінскія вёскі чынавенства ўмее. Пачнуць завозіць насельніцтва ў канцы «справаздачных перыядаў» – ці дзейнічаць так, як французскі фермер, што «залічыў» у вясковую школу 15 бараноў, абы ў ёй не зачынялі класы 😉

Больш перспектыўна выглядае сістэма бонусаў і прывілеяў для тых людзей, хто жыў у раёне, да прыкладу, цягам апошніх 10 гадоў (і збіраецца пражыць там яшчэ 10 :)). Вызваляць такіх «карэнных жыхароў» ад падаткаў, даваць ім выгадныя зямельныя надзелы, ці што… Карацей, тэма для абмеркавання. А ўрэшце, без перамен у Мінску цяжка разлічваць на тое, што будзе развівацца перыферыя. Новае пацвярджэнне яе гаротнага стану – дзве навіны, прачытаныя за адзін дзень. Як кажуць у такіх выпадках: «Гэта Беларусь, дзетка» (або «Мая краіна, мой народ»):

«Галоўны доктар Светлагорскай раённай лякарні Ігар Таўтын звярнуўся праз газету “Светлагорскія навіны”... Ён просіць фінансавай дапамогі, каб купіць неабходнае абсталяванне для лякарні і правесці рамонт» (15.05.2019).

«Супрацоўнікі Хоцімскага РАЙПО (звыш 150 чалавек) цягам 2018 года і некалькіх месяцаў 2019 года па ўказанні кіраўніцтва ў канцы кожнага справаздачнага месяца афармлялі заявы аб водпуску без захавання заработнай платы на 1-3 дні… У гэтыя дні яны выходзілі на працу і выконвалі свае службовыя абавязкі». І толькі «ў красавіку 2019 года ў пракуратуру Хоцімскага раёна звярнуўся работнік РАЙПО па пытанні слушнасці налічэння яму заработнай платы» (15.05.2019). Гэтае райпо – спажывецкае таварыства кааперацыі – ці не галоўны наймальнік у раёне, дзе жывуць усяго 10 тыс. чалавек (а 20 год таму было 17 тыс.).

Дэпапуляцыя здаўна хвалюе і расійцаў. Страшнаваты «антымульт»-2004.

У прынцыпе, мізантропства не цураюся – але не хацеў бы самаедстваваць і спісваць суайчыннікаў «ва ўтыль». Сталыя чытачы-гледачы серыяла памятаюць серыі, дзе гаварылася пра дасягненні ў сучаснай Беларусі. Прыкмячаў я таксама пра некаторыя станоўчыя тэндэнцыі ў яўрэйскім асяроддзі. І ў каляяўрэйскіх…

Пацешыла, што ў адноўленым альманаху «Далягляды», падрыхтаваным пад дахам выдавецтва «Мастацкая літаратура», апублікаваны твор ізраільскага пісьменніка (Меіра Шалева ў перакладзе Паўла Касцюкевіча).

П. С. Касцюкевіч у музеі гісторыі беларускай літаратуры. Мінск, 29.04.2019

А вось што ў красавіку арганізавалася ў Пружанскім раёне Брэсцкай вобласці. Піша малодшы навуковы супрацоўнік Алена Паляшчук («Краязнаўчая газета», № 18, май 2019): «У Ружанскім палацавым комплексе роду Сапегаў адбылося адкрыццё выставы графічных працаў вядомага яўрэйскага мастака і паэта Машэ Бернштэйна Украденное детство (з фондаў Музея-сядзібы Пружанскі палацык), адбыўся відэалекторый Багаж из прошлого”... М. Бернштэйн нарадзіўся ў 1920 годзе ў Бярозе, у сям’і артадаксальных яўрэяў. Да пачатку Другой сусветнай вайны адвучыўся 4 гады ў Мастацкай акадэміі ў Вільні. Уцёкі з эшалона, што рухаўся ў Беластоцкае гета, эвакуацыя ў Саратаў, працоўныя будні ў калгасе, адарванасць ад родных і затым іх трагічная гібель ад рук фашыстаў – назаўсёды пакінулі незагойную рану ў душы Машэ… Пад час новага перыяду жыцця мастака – у Зямлі Запаветнай – у 1949 годзе ён становіцца ўдзельнікам выставы “Аманім-алім” (“Мастакі-рэпатрыянты”). З таго часу прайшло больш за 50 выставаў з яго ўдзелам, былі шматлікія імянныя прэміі, званні, медалі, некалькі экспазіцыяў яго твораў у Расіі, ЗША, Францыі, Галандыі і Італіі». Грэшным чынам, пакуль не прачытаў артыкул у «Краязнаўчай», і не ведаў пра Машэ Бернштэйна.

Цытатнік

«Тэлевізар трэба менш глядзець, дарагія мае» (Юрый Шаўчук, 08.05.2019)

«Няма ніякага сэнсу звяртацца да чыноўнікаў, якія даўно страцілі повязь з рэальнасцю і турбуюцца толькі пра захаванне ўласнага статусу і паўнамоцтваў. Звяртацца трэба да сябе – што мы можам і павінны зрабіць для грамадзян ужо зараз, – і наўпрост да грамадзян, прапануючы канкрэтныя праграмы дзеянняў, якія могуць быць рэалізаваны тут і цяпер, за кошт наяўных рэсурсаў» (Павел Катаржэўскі з партыі «Справядлівы свет», 15.05.2019)

«Няможна трымаць людзей за дурняў нават у тых выпадках, калі яны крыху прыдуркаватыя» (Кірыл Жываловіч, 15.05.2019)

Вольф Рубінчык, г. Мінск

17.05.2019

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 17.05.2019  21:07

Интервью Меира Шалева Маше Хинич

“Литература – это всегда способ понять, где мы находимся”. Интервью с Меиром Шалевом

время публикации: 10 декабря 2017 г., 08:02
Меир Шалев
Меир Шалев
"Литература - это всегда способ понять, где мы находимся". Интервью с Меиром Шалевом

16 декабря в Центре “Сюзан Далаль” в Тель-Авиве пройдет встреча известного израильского писателя Меира Шалева с русскоязычной публикой.

В преддверии этой встречи предлагаем интервью, взятое Машей Хинич у Меира Шалева в его доме в мошаве Алоней-Аба в Эмек-Израэль.

По словам Шалева, он давно не давал интервью русскоязычной прессе. 

Ваши книги на “русской улице” очень популярны. Немалая в том заслуга ваших постоянных переводчиков – Рафаила Нудельмана и Аллы Фурман, недавно ушедших из жизни.

Это очень большая потеря для меня. Я знаю, что перевод моей последней книги “Мой дикий сад” был ими закончен, и мой агент ведет переговоры с российским издателем. Надеюсь, что книга выйдет в России.

А пока что книга вышла на иврите и немецком и иллюстрации к ней вашей сестры, художницы Рафаэллы Шир, настолько прекрасны, что представлены на выставке в музее Эрец-Исраэль в Тель-Авиве, открывшейся недавно в связи с проведением традиционной “Недели иллюстраций”. И вот мы сидим с вами в саду, который описан в этой книге. Кстати, сегодня утром я взяла издание “Моего дикого сада” с книжной полки у себя дома и обратила внимание, что ваши книги стоят между томами Агнона и Башевиса-Зингера.

Оказаться в такой компании – большая честь. На полках магазинов, где стоят переводы моих книг на английский, я нахожусь между Бернардом Шоу и Шекспиром.

Тоже неплохо. Вы и Агнон, и Башевис-Зингер создали семейные саги, писали и пишете о семье, то есть на самую универсальную тему, через которую можно говорить обо всем на свете.

Это действительно так. Семья – самая распространенная тема в литературе на любом языке. Семья – это сад, в котором произрастает множество историй. Историй об отношениях между родителями и детьми, о возникновении любви и пар, историй о рождении и смерти. Античные мифы о древних богах у многих народов, кроме нашего – мы создали себе одного бога и тем самым испортили ему жизнь, а заодно и себе… Так вот, истории всех мифологий – греческой, египетской, скандинавской – тоже о семье. Среди богов есть женщины и мужчины, есть любовь, ссоры, дети, примирения, и только у нашего Бога нет нормальной жизни, что очень несправедливо по отношению к нему. Мы оставили нашего еврейского Бога там – на небесах – в одиночестве.

Сама еврейская история – это тоже история семей, начинающаяся с Авраама и Сары, Яакова, Рахели и Леи, с истории взаимоотношений между детьми, женщинами, истории любвей и смертей. Религиозная еврейская история тоже начинается с истории семьи. А Новый завет начинается с истории семьи Иисуса…

Еврейская семья – это всегда драмы, ссоры, конфликты. Для меня совершенно естественно писать о семье. Когда я был ребенком и были живы мои бабушка и дедушка, и все мои тети и дяди еще были живы, наша семья была колоритной, многоцветной, и все это очень повлияло на мой стиль. В особенности, рассказы моих дедушки и бабушки из Наалаля.

Семья – это первый ваш нарратив. Второй – ТАНАХ, библейские истории – о них вы пишете и рассказываете на ваших многочисленных лекциях и встречах с читателями. Израильтяне выросли с ТАНАХом, впитали его с молоком матери. Русскоязычная публика воспринимает ТАНАХ иначе, и потому иначе воспринимает многие процессы, проходящие в Израиле. Понимаем ли мы вообще – русскоязычные читатели – ваши книги?

Прежде всего, многие израильтяне не понимают “моего ТАНАХа”, поскольку многие молодые израильтяне знакомы с ТАНАХом очень поверхностно. Моя особая связь с ТАНАХом объясняется тем, что мой отец был преподавателем и исследователем Ветхого завета, но при этом светским человеком, писателем. Он преподносил нам ТАНАХ очень литературно и всегда брал нас – детей – на прогулки в те места, где происходили все эти библейские истории, пересказывал их по-своему, и это было чрезвычайно занимательно.

В среде моих ровесников, а мне в будущем году будет 70 лет, есть люди, которые учились в школе в первые годы провозглашения государства Израиль, но большинство моих друзей-ровесников не знают ТАНАХ по-настоящему. Те, кто действительно понимает эти тексты – это “вязаные кипы”, те, кто ненавидит мою еженедельную колонку в газете и любят мои книги…

Я считаю, что наше государство в отношении алии из России сделало две ошибки: первая – неправильная система обучения ивриту. Вторая – то, что в ульпанах не преподается ТАНАХ для всех, а ведь это – основа основ. Наше государство основано на ТАНАХе или на современной идеологии?

Когда сюда прибыли первопроходцы, многие, кстати, были из России, то большая часть осознанно решили отказаться от идеи галута, будто бы галута вовсе не было. Отсюда пришло ивритское выражение – “от ТАНАХа до ПАЛЬМАХа”, словно не было между ними двух тысяч лет.

Мои бабушка и дедушка прибыли сюда со второй алией, оба с Украины. И они приняли решение не говорить на идиш, только на иврите. Мой дед, если к нему обращались на идиш, просто притворялся глухим. Если они не хотели, чтобы дети понимали, о чем они говорят, то говорили по-русски, но редко. У них была двойная идеология. Точнее так: у бабушки вообще не было никакой идеологии, а дедушка был социалистом и сионистом и с гордостью рассказывал, как в четырнадцать лет ушел от религии, стал светским человеком, а в 17 лет сбежал из дому и совершил алию в Эрец-Исраэль.

И я ему как-то сказал: ведь ты не перестал быть религиозным, ты просто преобразовал свою религию, иудаизм в социализм и сионизм, и остался религиозным человеком. Все твое поведение – это поведение человека религиозного. Они были фанатичны, спорили и ссорились друг с другом, как представители разных “дворов”, как сейчас конфликтуют сатмарские и гурские хасиды.

В период второй алии педагоги (образ такого учителя есть у меня в “Русском романе”) учили детей природоведению и ТАНАХу – эти две дисциплины должны были привить детям любовь к земле. У моего деда и его друзей не было связи с землей. Они боялись ее: все тут было слишком жаркое, колючее, ядовитое, сплошные камни. Но их дети – моя мать, к примеру, – уже бегали босиком, как бедуины, и ходили в походы по “земле праотцев”. Это была политика, но в данном случае она привела к тому, что поколение моих родителей прекрасно знало и ТАНАХ, и природу этой земли и это очень привязало их к Эрец-Исраэль.

Вы также ценили такое отношение?

Да. Я получил прекрасное воспитание и образование: мои родители были мудрыми учителями, они очень много в нас старались вложить, да и мы, дети, ценили их уроки. Они умели учить: мама больше “отвечала” за природоведение, папа – за ТАНАХ, а я просто любил оба этих предмета.

И снова полюбили в зрелом возрасте? Ваш сад диких растений – пример любви и к земле и к ТАНАХу. Ведь он засажен тем, что растет на этой земле.

Я всегда это любил. Я сам собираю семена, сажаю растения и ухаживаю за своим садом. Но всему свое время.

Свое время и для писательства. Вы начали писать для взрослых в зрелом возрасте – в 40 лет. А до этого писали для детей?

Да, для детей. Сначала, по просьбе жены, для наших детей. И написал тогда же одну книгу о ТАНАХе – “Библия сегодня”. А когда я начал писать для “взрослых”, то многое ко мне будто вернулось. К примеру, в “Русском романе” много описаний природы, поскольку это история о деревне. Я снова начал изучать эту тему, читать, осматривать окрестности, наблюдать за повадками животных, как я делал в детстве. Во всех моих книгах много природы, а в последней – “Мой дикий сад” – природа уже не декорация, а главное действующее лицо.

Что касается ТАНАХа, как основы… Основа сионизма – это идея о том, что мы здесь когда-то жили, это наша земля. Нынешняя власть, которая весьма религиозна, опирается также на утверждение, что Господь обещал нам эту землю. Но если Господь обещал нам эту землю, то мы должны выполнить и свою часть договора. А если вы не выполняете свою часть договора, то и Господь не обязан выполнять свою. Кстати, Бог уже в ТАНАХе сам говорит об этом через пророков: если вы не будете соблюдать заповеди, соблюдать субботу, я вас выкину с этой земли. И он так и сделал. Вопрос в том, хочешь ли ты жить в религиозном государстве, чтобы Господь был доволен? Я, например, не очень хочу.

И что же нам делать?

Я не считаю, что ТАНАХ должен нам диктовать условия. Я, несомненно, чувствую связь с этой землей в связи с библейским нарративом. Но где будет граница этой земли – западнее Иордана, восточнее Иордана? Ведь и в ТАНАХе эти границы все время изменялись. Пусть каждое поколение обозначит свои границы.

Все же происходящее здесь, под нашими окнами, у наших домов, влияет на нашу жизнь и, конечно, влияет на ваши книги. Есть ли обратный процесс: влияют ли ваши книги, ваша колонка в газете на нашу жизнь?

Вряд ли мои книги на что-то влияют.

А литература в целом?

Не думаю, что когда-либо написанный роман изменил политические пристрастия читателя. Однако я получал от своих читателей из Америки, Австралии, Канады письма о том, что они, прочитав мои книги, приняли решение вернуться в Израиль. Мои романы вновь пробудило в них любовь к стране, хотя я писал о другом времени. Что касается колонки… Однажды, после публикации моей колонки в газете, были изменены критерии оценки выпускного школьного экзамена по ивриту. Но чтобы какой-нибудь политик или гражданин изменил свои взгляды после прочитанной моей книги – такого не было. Я вообще не думаю, что в Израиле найдется писатель, который сможет сказать: “Под влиянием моей книги у людей открылись глаза, и они все поняли и увидели по-другому”.

Вы сказали: “Я писал о временах, которые остались в прошлом”. Но последняя ваша книга – “Мой дикий сад” – о сегодняшнем дне, и не о людях, а о природе.

Моя новая книга – это не роман. Из людей там практически появляюсь только я… Изредка садовники или редкие посетители. С моей точки зрения, это новый жанр. Я просто хотел написать почти что документальную историю о своем саде, о воспоминаниях, который он пробуждает.

Я прочитала все ваши книги. Для меня все они – одна большая история, длительный процесс, заманивающий читателя. Для вас самого – это тоже продолжающаяся история? Или вы, завершая роман, ставите точку, и все? Одну книгу от другой отделяет стена?

Я заканчиваю один роман и начинаю другой. Иначе, герои прежней истории мешали бы героям новой книги. Так что, конечно, я разделяю их стеной. Но я сам обратил внимание на некий женский образ, кочующий из книги в книгу. Мать рассказчика из “Русского романа”, его племянница из “Эсава”, одна из его тетушек в “В доме моем в пустыне” и его дочь из “Фонтанеллы” – все они немного похожи между собой, и все они немного напоминают мужественную женщину-воительницу, одну из нимф греческой мифологии. И мать в “Эсаве” – женщина очень сильная… Этот образ возвращается в моих книгах, я его очень люблю, но всякий раз он возвращается в другой роли.

Вы сказали, что герои прежней книги мешают героям новой.

Да, ревнуют, и потому я с ними расстаюсь, говоря им: “Вы свое сделали, мы прекрасно провели время вместе…”

И теперь живите своей жизнью?

Нет. Они живут внутри капли застывшего янтаря – застыли и больше не могут двигаться. Или могут, но только в воображении читателей, я больше ими не занимаюсь. Я никогда не перечитаю свои книги. Иногда пролистываю их перед лекцией в поисках какого-то отрывка или цитаты. Хотя нет, некоторые свои книги я все-таки прочитал, но в переводе на английский. Это единственный язык перевода, который я могу понять. Но я никогда не читаю свои книги так, как читаю книги других: открыть на первой странице и прочитать до конца.

Потому что вы уже не там.

И не хочу там быть. Надо уметь отключаться от уже написанного.

Вы также написали 17 детских книг. Детство – это то, что формирует человека. 90 процентов информации мы получаем до пяти лет, 10 оставшихся – за все остальное время. Детские книжки – это то, что мы помним, то, что “лепит” наше воображение.

Ни одна из великих книг, больших романов, которые я читал в юности, не повлияли на меня так, как книги, прочитанные в 8-9 лет, а читать я начал очень рано, с четырех лет. Вон те старые книги в красных переплетах на полке – книги моего отца, которые он читал, будучи ребенком. Они хранились у его матери, моей бабушки, в ящике с постельными принадлежностями. Они написаны на старом иврите, как ТАНАХ. И, всякий раз, когда я бывал у бабушки, я садился читать. А начав читать книгу, хотел ее забрать домой, но бабушка не хотела мне их давать. И тогда отец начинал отвлекать ее какой-нибудь историей, и я просто “крал” книжку, забирал ее, а в следующий раз незаметно возвращал и брал другую. Когда бабушка умерла, эти книги перешли ко мне, я их сохранил. Тут есть Виктор Гюго, Диккенс, Жюль Верн, Марк Твен, Генрик Сенкевич – классическая литература, предназначенная для юношества. Эти книжки я читал подростком, а лет в 15-16 мой отец начал приучать меня к Набокову, Мелвиллу, к очень серьезной литературе, он направлял меня к моей карьере, но делал это очень либеральным способом.

Но книги, которые я читал в самом раннем детстве, стихи Кади Молодовски, рассказы Нахума Гутмана, повести Марка Твена повлияли на меня гораздо больше, чем романы, которые я прочитал, уже будучи подростком. И поэтому я говорю детским писателям: на вас лежит огромная ответственность. Вы – дверь, через которую дети входят в литературу, вы отвечаете за то, будет ли ребенок впоследствии читать или нет.

Написанное на бумаге слово – это самая абстрактная вещь, с которой сталкивается ребенок, и вдруг он понимает, что этот абстрактный рисунок – и есть буквы. Я считаю, что самое большое интеллектуальное достижение человечества – это письменность. Я очень люблю этимологию ивритских слов, люблю придумывать новые слова для детей. У меня есть книжка “Рони и Номи, и медведь Яаков” – там я играю с разными словами, поскольку на иврите легко жонглировать глаголами и существительными. Но язык очень изменился. Я говорю не о библейском иврите, а о современном. Если сравнить современный иврит с тем, на котором говорили в 1950-60-е годы, он очень изменился.

Когда я готовилась к этому интервью, то поняла, что должна написать вопросы для вас от руки, а не печатать на компьютере. Мы пишем все меньше и меньше, а наши дети почти этого не делают. Кроме утверждений различных психологов, что в письме от руки заключена мелкая моторика, необходимая для развития ребенка, правда ли, что слово, написанное на бумаге, несет в себе большее уважение к письму, чем напечатанное на компьютере?

Я и свои книги, и свои колонки пишу на компьютере. Потом распечатываю текст, и делаю исправления не только на экране, но и на бумаге. Вот этой ручкой – классический чернильный “паркер”. Она принадлежала моему отцу, и ею написано множество стихов и один прекрасный роман. А теперь я делаю ею исправления в своих книгах. А когда я пишу книги для детей, то пишу от руки, поскольку на иврите книги для детей создаются с огласовками. Можно это делать и на компьютере, но тогда понадобится два дня, чтобы напечатать пару слов с огласовками. А я умею это делать быстро и без ошибок, люблю писать с огласовками на бумаге. Когда на бумаге написан текст с огласовками, у меня возникает ощущение, будто бумага светится.

Книги для детей, для нового поколения, вы пишете старым способом…

Слово есть слово. Это – абстрактная вещь, что на бумаге, что на экране компьютера.

Известно, что каждая детская книга переведена на иврит несколько раз: Том Сойер, к примеру, переведен пять раз. Каждое новое поколение детей получает новый перевод.

Ничего не поделаешь – иврит на протяжении двух тысяч лет использовали только в синагогах. Если раввин из Польши хотел написать раввину в Марокко или Йемене, иврит был единственным языком их общения. Но язык не развивался, он был заморожен. Когда Бен-Йегуда затеял революцию языка, то за тридцать-сорок лет язык должен был пополниться всеми теми новыми словами, которые пришли в другие языки за две тысячи лет. Новые понятия, новые слова…

Когда я объясняю своим читателям за рубежом, что означает писать на иврите, я говорю две вещи – первое это то, что современный читатель может прочитать текст на иврите, которому три тысячи лет, и понять большую часть. Такого нет ни в Афинах, ни в Риме. Это первое.

А второе, то, что называется объяснить на пальцах – если сегодня Иисус и Царь Давид войдут в эту комнату, я смогу с ними поговорить, я смогу сказать Давиду, что я думаю о его стихах, смогу подарить ему свою книгу и сказать, что буду рад, если он ее прочитает. И, если он ее прочитает, быть может, он и не поймет, что такое автомобиль или холодильник, но поймет, что такое любовь и смерть, память и одиночество. А это и есть литература…

Если бы вы дали царю Давиду почитать свою книгу, какую бы вы выбрали?

Вы меня застали врасплох. Над таким вопросом мне надо думать неделю…

Я бы хотела вернуться к вопросу о влиянии литературы на жизнь страны, влиянии политики на литературу. Мы говорили о вашей колонке в газете. Вы делите свое творчество на две независимые части?

Нет, просто каждую среду на протяжении всего дня я пишу свою колонку, в четверг с утра я ее перечитываю и отсылаю в газету. Я два-три раза в неделю смотрю новости по телевизору, слушаю в дороге новости по радио и изредка читаю газеты. Происходящее в стране дает мне каждую неделю повод для написания колонки.

Говорят, что с возрастом художник – в общем понятии этого слова – переходит к более простому стилю.

Про себя я так сказать не могу. Что же касается стилей – я не приемлю всех этих определений. “Русский роман” иногда называют романом “фантастического реализма” только потому, что там описан герой, носящий на спине быка весом в полторы тонна. Или “В доме моем в пустыне” – это совершенно реалистическая книга, в ней нет ничего сверхъестественного.

Но я люблю текст сложный, многослойный, люблю богатый язык. Хотя есть и те, кто утверждают, что мои книги “слишком плотные” с точки зрения текста.

Какой роман, по вашему мнению, сегодня правильнее всего прочитать об Иерусалиме?

“Тмоль Шильшом” Агнона. Он описывает Иерусалим в точности таким, как этот город есть. Вот эта книга у меня на полке, с посвящением самого Агнона профессору Бен-Цион Динуру, который в то время был министром просвещения. Тут Агнон его называет Динабург: “Моему уважаемому другу, господину Динабургу…” – почерк у Агнона ужасный.

В свое время я снимал квартиру в Иерусалиме, которая когда-то принадлежала профессору Динуру, и там остались его книги и различные бумаги. Я позвонил его родственникам и спросил, что делать со всеми этими вещами: с письменным столом, с книгами? И они ответили: “Да делай с ними все, что хочешь”. Документы я передал в архив библиотеки Еврейского Университета, а книжки забрал себе и часть раздал друзьям.

Агнон обещал написать еще одну книгу, рассказывающую о временах “Тмоль Шильшом” – “Хелькат а-саде (“Участок надела”), но не сделал этого. Оба названия – “Тмоль Шильшом” и “Хелькат а-саде” – взяты из Свитка Рут, из одного и того же отрывка из ТАНАХа. Когда вышел “Русский роман”, один из критиков отметил, что, так как Агнон не создал “Хелькат а-саде”, то продолжением “Тмоль Шильшом” можно считать “Русский роман”.

Если бы книга “Тмоль Шильшом” вышла сегодня, Мири Регев Агнона бы уничтожила – конечно, если бы она эту книгу прочитала. Он описывает Иерусалим как ужасный город, где страшная черная собака укусила Ицхака Кумара, и после этого тот умер от бешенства…

Иерусалим убьет это государство, сионистскую идею. Я помню Иерусалим времени Шестидневной войны. Я был тогда солдатом, через полгода после начала войны был ранен и демобилизован, вернулся в Иерусалим, в город, где я вырос. Через три-четыре года после Шестидневной войны Иерусалим был самым потрясающим городом в мире, он расцвел, там собрались прекрасные юноши и девушки со всего мира. Была такая прекрасная атмосфера, но так продолжалось всего несколько лет, а потом Иерусалим снова стал таким, как прежде – угрюмым…

Несмотря на то, что поколение за поколением хотели его изменить.

Главная проблема Иерусалима в том, что этот город все время смотрит назад, а не вперед. Всегда его взгляд обращен назад – на тех, кто был.

Город мертвых?

Да. Это, кстати, сказал Мелвилл, когда посетил Иерусалим – что этот город окружен кладбищами, и мертвые это самая мощная его гильдия. Мертвые – действительно те, кто определяют происходящее в Иерусалиме.

Существует мнение, что в ваших книгах создано почти что идеальное описание нашего общества.

Я не думаю, что это идеальное описание, поскольку мои романы не являются историческими. Но, думаю, что можно получить представление, ощущение того, что здесь было когда-то. Однако не следуют учить историю по моим книгам…

В каждом месте, где я выступаю с лекциями, а я езжу по многим странам, поскольку мои книги переведены на множество языков, так вот в любой стране ко мне обязательно подходят два-три человека с переводами моих книг на русский. Будь то в Америке, Германии, Голландии, Франции, Италии – всегда ко мне подойдет за автографом человек, говорящий по-русски. Никогда такого не случалось, чтоб в Нью-Йорке ко мне подошел человек с книгой на итальянском, а русские обязательно найдутся в любой стране.

Как вы это объясняете?

Я не могу это объяснить, хотя всегда повторяю, что Гоголь, Бабель, Набоков – это писатели, на меня сильно повлиявшие.

Для меня, вы – очень израильский писатель. Чтение израильских авторов – это один из способов понять, что мы делаем в этой стране.

Литература – это всегда способ понять, где мы находимся…

Вечером 16 декабря в Центре “Сюзан Даляль”, в рамках проекта “Линия жизни”, в программе “Беседы о литературе” выступит писатель Меир Шалев. Встреча организована для русскоязычной публики.

***

Читать также ранее опубликованное на нашем сайте

МЭІР ШАЛЕЎ ПА-БЕЛАРУСКУ! (І)

Опубликовано 15.12.2017  20:03

МЭІР ШАЛЕЎ ПА-БЕЛАРУСКУ! (ІІІ)

Мэір Шалеў

Дом вечнасці для першапраходцаў

Урывак з раманa. Раней друкаваліся два ўрыўкі – тут і тут.

Трэці раздзел

Мешулам Цыркін хітаў галавой пры канцы кожнага сказу, а чупрына яго сівых валасоў цягнулася следам, нібыта шлейф. Горкія зморшчыны на шчаках сабраліся ў столкі. Змалку не любіў я гэтага гультая, што жыў на другім канцы вёскі. Заўжды ён ляпаў мяне па плячы і казаў:

– Чаму так мала мазгоў і так шмат мяса? – і тонка смяяўся.

Мешулам быў сынам Цыркіна-Мандаліны, які разам з дзедам, бабуляй Фейгай і Эліезэрам Ліберзонам заснавалі “Працоўную сябрыну імя Фейгі”. Цыркін-Мандаліна – руплівы селянін, першарадны музыка, і сёння ён пахаваны ў мяне.

Песя Цыркіна, мама Мешулама, была грамадскай дзяячкай і рэдка сядзела дома. Мешулам пад’ядаўся ў літасцівых суседак, праў уласную і бацьковую бялізну, але багоміў маму і ганарыўся яе ўнёскам у дабрабыт працоўнага руху. Яна адведвала яго раз-два на месяц, прыязджаючы са сваімі вялікімі грудзьмі і важнымі гасцямі. Гэта былі “таварышы з цэнтральнага камітэта”. Толькі нам, дзецям, якія гойсалі па вёсцы без справы, выпадала іх бачыць. Заўважаўшы шэры “кайзер”, што паркаваўся ля дзялкі Цыркіна, мой стрыечны брат Уры паведамляў, што “гэтыя прыехалі зноў: панюхаць гной і пафоткацца з цялятамі і пучком радыскі”.

У свеце, дзе мама – сыходзячая натура, Мешулам шукаў печкі-лавачкі ў іншых месцах. Ён не аддаваўся звычайным дзіцячым мроям. Паколькі ён валодаў чэпкай памяццю і магутнай прагай ведаў, дык старыя першапраходцы аплялі яго павутай, што адрознівалася ад той, якую яны спавілі вакол мяне, – і ён прыпаў да даследванняў, калецыянавання і дакументацыі. Мешулам вывучаў старыя статуты, расшыфроўваў лісты, прагортваў паперы, нагэтулькі старыя, што рассыпаліся падчас гартання, і гэтак суцяшаўся.

Ужо ў юнацтве ў яго атрымалася сабраць колькі экспанатаў, і ля кожнага ён пакінуў цыдулку, напісаную ад рукі.

“Матыка Ліберзона”, “Малочны бідон, 1923 г.”, “Першы плуг – выраб кузні братоў Гольдман”, і, вядома ж, “Першая мандаліна майго бацькі”. Калі вырас, ён дастаў са старога барака іржавыя дыскі з культыватара і старыя апырсквальнікі свайго бацькі, паправіў страху і запоўніў два малыя пакоікі дзіравым посудам і спарахнелай мэбляй. Гэтак паўстаў “Барак Першых”. Мешулам зрабіў рэвізію на падворках і па хатах, сабраў паедзеныя шашалем рэшаты для мукі, пральныя дошкі, медзяныя рондалі, якія ўжо пазелянелі. Нават адкапаў санкі, што ездзілі па балотнай твані.

– Трэба, каб ведалі, што тут было, – казаў ён. – Каб ведалі, што колісь, да таго як тут праклалі дарогу, тут узімку топлі вазы, і таварышы вязлі малако на малачарню балотнымі санкамі.

Асабліва ён ганарыўся нехлямяжым пудзілам Хагіт, каровай Эліезэра Ліберзона, бейруцка-галандскіх крывей, якая ў свой час зрабілася чэмпіёнкай краіны ў надоях і працэнтах тлушчу. Калі Хагіт састарылася, і Даніэль, сын Ліберзона, надумаў здаць яе на клейстар, Мешулам выскачыў, як піліп з канапель. Запатрабаваў тэрміновага сходу рады, дзе выказаў думку, што “нашу працавітую рагатую таварышку нельга пускаць на кілбасу і жэлацін”.

– Хагіт не ёсць банальным сельскагаспадарчым феноменам, яна колісь паслужыла важкім доказам кіраўніцтву габрэйскага паселішча, што ва ўмовах Блізкага Ўсходу не варта рабіць стаўку на чыстакроўных гальдштэйнаўскіх кароваў.

Камітэт кампенсаваў Ліберзону перадачу старой каровы Мешуламу, і нават паабяцаў узяць на сябе частку выдаткаў па яе ўтрыманні. Але Мешулам неўзабаве ўмярцвіў “працавітую таварышку” ладнай дозай мыш’яка, і пры дапамозе вэтэрынара набіў з вялізнага трупа пудзіла.

Цяпер Хагіт, з рота якой тырчалі сцябліны люцэрны, каторы год стаяла, наладаваная смярдзючымі сродкамі муміфікавання, на пярэдняй верандзе дома Цыркіна. Сa смочкаў яе славутага вымені тачыўся фармалін. Мешулам паліраваў яе поўсць, дзе мышыная атрута пакінула свой след у выглядзе вялікіх праплешын. Чысціў яе здзіўленыя вочы-шкельцы і зашываў разрывы ў скуры, бо вераб’і павыцягвалі адтуль саломінкі і вату для пабудовы гнёздаў.

Пудзіла наганяла жуду на ўсё паселішча, а асабліва засмучала старога Зайцэра, які вельмі сябраваў з Хагіт, і бачыў у аб’ёмах яе малака сімвал “узварушэння духу народнага”. Каб пабачыць яе, ён калі-нікалі прабіраўся з нашага падворка. Штораз як ён апынаўся перад ёй, дык, паводле ягоных словаў, у ім прачыналася мяшанка “агіды і ашаломленасці”.

– Горкая гарота наша Хагіт! – мармытаў ён сабе пад нос. – Пасля смерці ў Мешулама Цыркіна ёй давялося праглынуць сена больш, чым ёй адшкадоўваў Ліберзон за ўсё яе жыццё.

Але мой стрыечны брат Уры, які пляваць хацеў на ўсіх з высокай вежы і паглядае на ўсё паселішча з птушынага палёту кпіны, высунуў версію, маўляў, у гісторыі з музеефікаванай каровай калекцыянерства Мешулама ды яго даследванні ні пры чым.

– Хоць вы рэжце мяне, смочкі Хагіт нагадалі Мешуламу матку, – пастанавіў ён. І стуль я глядзеў на яго так, як гляджу да сённяшніх дзён – з зайздрасцю і замілаваннем.

У нашу вёску прыязджае шмат наведнікаў. Аўтобусы набіткаваныя турыстамі, школьнікамі – усе хочуць пабачыць справу рук бацькоў-заснавальнікаў. Расчуленыя, турысты паволі едуць па вулках паселішча, захапляюцца кожнай грушкай і курыцай, удыхаюць пахі зямлі і малака. Сваю экскурсію яны заўжды заканцоўваюць у гаспадарцы Міркіна, на маіх могілках.

Мешулам выставіў патрабаванне, каб аўтобусам забаранілі заязджаць у вёску да “Дома вечнасці для першапраходцаў” пакуль яны спярша не наведаюць “Барак Першых”, карову-рэкардсменку, не ўбачаць медаль, што звісае цяпер з набітай сенам шыі, – медаль, якім уганараваў Хагіт брытанскі генерал-губернатар.

“Дом вечнасці для першапраходцаў” калоў вочы вёсцы і яе ўстановам, але асабліва ненавідзеў яго Мешулам Цыркін. Аўтобусы прыязджалі ў гаспадарку Міркіна, дзеці з шырока расплюшчанымі вачыма, уражаныя турысты як зачараваныя блукалі паміж памытымі помнікамі і ружовымі кустамі, шэптам чытаючы па бронзавых літарах легендарныя імёны і п’ючы халодны сок, які малодшы брат Бускілы прадаваў наведнікам ля брамы – усё гэта рабіла Мешулама злосці поўныя косці.

Мешулам Цыркін ненавідзеў мае могілкі, бо я адмовіўся хаваць побач з ягоным бацькам яго матку, ветэранку кібуцнага руху Песю Цыркіну. Я хаваў тут толькі дзедавых сяброў, прадстаўнікоў другой аліі⃰. Песя Цыркіна была з трэцяй.

– На жаль, – сказаў я Мешуламу, які махаў перад маім носам прафсаюзным штогоднікам, дзе пісалася пра справу ўсяго жыцця ягонай маці – узаемны крэдыт сеткі агульнаізраільскіх універсамаў. – Твая мама – не з другой аліі⃰.

———————————————————————————————————————-

⃰Алія – даслоўна “ўзыходжанне”. Тут – хваля рэпатрыяцыі габрэяў у Зямлю Ізраіля. Адрозніваюць першую (1882–1903), другую (1904–1914), трэцюю алію (1919–1924) і гэтак далей – заўв. перакл.

———————————————————————————————————————-

– Нябожчыца не адпавядае ўмовам прыёму, – патлумачыў яму Бускіла.

Мешулам стаў пагражаць, што звернецца ў вышэйшыя інстанцыі. Я нагадаў пра ягоную колішнюю скаргу, калі стары Ліберзон укладаў “Альбом першапраходцаў”. Той не пагадзіўся надрукаваць у ім Песін здымак з тае самае прычыны.

– І акрамя таго… – дадаў Бускіла. – Твой тата яшчэ пры жыцці не хацеў, каб Песя была поруч.

Больш за ўсё злавалі Мешулама цынкавыя дамавіны, якія я прывозіў з аэрапорта. Ён ведаў – кожная труна, якая прыбывала з Амерыкі, прыносіла мне некалькі дзясяткаў тысяч даляраў.

– Якім правам ты хаваеш тут гэтых здраднікаў, а маю маці – не? – Мешулам сышоўся на крык.

– Кожны, хто прыбыў сюды з другой аліёй, мае права купіць у нас магілу, – адказаў я.

– Кожнага альтэр-какера, які прыцёгся сюды з усходняй Еўропы, два тыдні памахаў тут матыкай і даў драпака ў Амерычку, цяпер хаваюць у нас як героя?!

– Калі ласка – Роза Мунькіна! – закрычаў Мэшулам і паказаў на адзін з помнікаў, – матка ўсіх грахоў!

Роза Мунькіна, якая пазнаёмілася з дзедам яшчэ ў Макараве, была маім першым гешэфтам.

– Я распавяду табе пра Розу Мунькіну, – прамовіў Мэшулам з пагардай у голасе, пасля таго як убачылі ружовы помнік ля дзедавай магілы.

– Роза Мунькіна рэпатрыявалася з Украіны. Пазавіхалася які тыдзень у мігдаловым садзе ля Рэховата і ўбачыла, што гэтыя ўвіханні дрэнна адбіваюцца на скуры яе далікатных пальчыкаў. Тады Роза закідала ўвесь свет сваімі крамзолямі, маўляў, каб яе нехта выбавіў з гэтай краіны. У яе быў брат, ювелір, які іміграваў у Амерыку. Гэты брат зрабіўся габрэйскім першапраходцам па крымінальнай лініі, іншымі словамі, бруклінскім гангстэрам. Ён і даслаў Розе квіток да Нью-Ёрку.

Мэшулам з пагардай і пачуццём маральнай вышэйшасці паставіў бот на ружовую пліту.

 

KIBBUTZ MEMBERS WORKING IN THE STONE QUARRY OF KIBBUTZ EIN HAROD.

Працаўніцы ў Палесціне, пачатак ХХ ст.

– Падчас Першай сусветнай вайны, калі твой дзед і бабуля, мой бацька і Эліезэр Ліберзон траха не памёрлі ад голаду, а Зайцэра гвалтоўна мабілізавалі ў войска султана, Роза Мунькіна ўжо набывала чацвёртую краму гарсетаў у Бронксе. Калі “Працоўная сябрына імя Фейгі” атабарылася на землях нашай вёскі, Роза Мунькіна навярнулася ў рэлігію, узяла ў Балтымары шлюб з тамтэйшым галоўным рабінам і стала друкаваць за свой кошт антысіянісцкія пашквілі. У часе Другой сусветнай, калі твайго гаротнага дзядзьку Эфраіма паранілі немцы падчас службы ў брытанскіх камандас, Роза Мунькіна аўдавела, пасялілася ў люксе маямскага гатэлю і стала адтуль кіраваць некалькімі казіно свайго брата. Дасёння ў тэчках ФБР яна фігуруе як “Чырвовая каралева”.

– І цяпер во яна пахаваная ў цябе! – збіўся на крык Мэшулам. – У зямлі легендарнай Даліны. Як першапраходніца, будаўніца, маці-заснавальніца!

– Хай ёй зямля будзе пухам, – адгукнуўся Бускіла. Падышоўшы да помніка, ён ветліва спіхнуў нагу Мешулама, дастаў фланелевую хустачку з кішэні і працёр літару “а” на імені “Роза”.

– Забі ты зяпу, Бускіла! – пабялеў Мешулам. – Гаўнюк! Стаяць “на зважай”, калі размаўляеш пра заснавальнікаў!

– Нябожчыца, між іншага, заплаціла сто тысяч даляраў, – сказаў Бускіла, якога падобныя абразы даўно ўжо не краналі.

– Грошы мафіі.

– Чаго ты хочаш, Мешулам? Яна таксама рэпатрыявалася падчас другой аліі, – заўважыў я.

– А Саламея? Яна таксама прыехала падчас другой аліі?!

– Э, не пераходзь край! – узлаваўся я. – Саламея – прыватная справа нашай сям’і.

Калі прыйшоў ліст ад Розы Мунькінай з Амерыкі, дзед і Саламея, – каханне яго старасьці, што рэпатрыявалася з Украіны пяцьдзясят гадоў пасля яго (“крымская шлёндра”, як менавала яе Фаня Ліберзон), – былі адзіныя, каго я пахаваў у садзе. Бускіла, які тады рабіў вясковым лістаношам, галопам прыскакаў на Зісе, паштовым асле, і загарлаў яшчэ з дарогі:

– Аэраграма, аэраграма, ліст з Амерыкі!

Я паліваў ружы Бербанка, што квітнеюць круглы год. Я пасадзіў іх вакол магілы дзеда і Саламеі.

Лютэр Бербанк таксама пакінуў дом праз засмучанае каханне. Дзед мне заўжды распавядаў пра пладовыя дрэвы Бербанка, ягоныя кактусы без калючак і светлую бульбу, але ўрыўкі, прысвечаныя каханцы Бербанка, дзед прачытаў чамусьці Уры і Ёсі, блізнюкам дзядзькі Абрагама. Маё сэрца напоўнілася страшэннай рэўнасцю – я ледзь не заплакаў.

Я пляснуў з сілай дзверы барака, выскачыў вонкі і праз вакно пабачыў, як дзед працягвае чытаць, нібыта ігнаруе мае пакуты:

“У тыя дні я з усёй юнацкай палкасцю закахаўся ў адную прыгожую маладзіцу, якая выявілася не такой узрушанай на пачуцці. Козачкі і козліка, што ўзяліся ў рожкі, сваркі, узмоцненай парай-тройкай крыўдных словаў, сказаных у гарачцы, было дастаткова, каб пераканаць мяне, што маё сэрца разбітае ўшчэнт. Выдае на тое, я шмат каму я ўжо казаў, маўляў, гісторыя гэтага кахання спрычынілася да маіх блуканняў і перасялення на заходняе ўзбярэжжа”.

– Не крычы! – загырчаў я. – Тут крычаць няможна.

Бускіла перадаў канверт і застаўся стаяць поплеч.

Бускіла прыехаў у паселішча на пачатку пяцідзесятых. Дзед быў яшчэ жывы, а я яшчэ хадзіў у “ягоных малятках-немаўлятках”. Бускіла зайшоў у сельскую краму і спыніўся ля касы, за якой сядзеў Шлёма Левін. Бускіла, абуты ў паўботы, на галаве – смешны блакітны берэт. Ён зазірнуў у рахункі і з голаснай асалодай сёрбнуў грэйпфрутавы сок. Левін пісаў на цыдулцы спіс пакупак кліенткі, што стаяла ля касы, і пачаў мармытаць, лічачы ў думках.

– Дзве ліры і пяцьдзясят грашэй, – прамовіў Бускіла цераз плячо, яшчэ да таго як Шлёма Левін ужыў аловак для напісання першых лічбаў.

Асабістая гісторыя рэпатрыяцыі зрабіла Левіна чуллівым да заўваг. Асабліва не любіў ён, калі ягоным дзеянням давалі ацэнку. Ён павярнуўся назад і ўтаропіўся ў някліканага госця лютым позіркам. Ліберзон адразу згледзеў, што чалавек прыйшоў з намётавага лагера для новых рэпатрыянтаў з арабскіх краін, які пабудавалі на пагорку па-за эўкаліптавым лесам. Лагер той узняў быў у паселішчы, населеным ашкеназамі, хвалю пагарды і літасці. Вяскоўцы выклікаліся апекавацца новымі рэпатрыянтамі: давалі ім збыткі і дапамагалі з прыладамі. Аднак па павароце дадому распавядалі, што нізкарослыя людзі ў сініх берэтах піячаць дзень навылёт, гуляюць у карты і нарды, “сумуюць па сваіх пячорах і выціраюць дупу камянямі”.

Ад нечуванага нахабства ў Левіна растуліўся рот, але, нічога не сказаўшы, ён звярнуўся да наступнага пакупніка.

– Ліра сямнаццаць, – учасна сказаў Бускіла. Левін занатоўваў цэны прадуктаў і яшчэ не паспеў накрэсліць выніковую рысу.

Шлёма Левін, які трымаў прадуктовую краму дваццаць гадоў, падняўся, зняў коркавы шалом і выказаў жаданне дазнацца, з кім ён мае гонар.

– Бускіла Мардэхай, – адказаў нягеглы чужаніца. З усяе моцы высмактаўшы парэшткі соку, ён дадаў:

– Новы рэпатрыянт з Марока. Шукаю працу.

– Гэта я бачу, – сказаў Шлёма Левін. – Тлумачыць не трэба.

У мараканскім Мекнэсе Бускіла быў настаўнікам арыфметыкі і пісаў лісты на трох мовах у суды ды іншыя ўстановы. Цяпер шукаў працу ў бухгалтэрыі, школе ці інкубатары.

– Я заўжды любіў цыплянят, грошы і дзетак, – сказаў ён.

Левін раз’юшыўся, але распавёў Ліберзону, які тады быў вясковым скарбнікам, пра гэтага рэпатрыянта. “Нахаба, але лічыць умее”.

Бускілаву просьбу ўзважылі з найвялікшай зычлівасцю, хоць грошалюбства большасць сяброў камітэта палічыла безумоўнай заганаю. “І гэта не кажучы пра берэт, – кажа Уры. – Толькі людзі без каштоўнасцяў носяць шапкі без казырка”.

– Мы абмеркавалі ягоную кандыдатуру, выходзячы з нашых прынцыпаў, увагі да патрэбаў новай аліі ўвогуле і да здольнасцяў Бускілы ў прыватнасці, – распавёў потым Ліберзон. – І ўрэшце размеркавалі хлопца на ўборку ссохлай цыбулі.

Два гады пасля гэтага, падчас якіх Бускіла вучыўся шанаваць гістарычную радзіму пры дапамозе самых утомных прац: апырсквання, праполкі, сяўбы і збору ўраджаю – вясковы паштар пачуў рогат гіены ў палях і з’ехаў з глузду. Купіў чорную туш і пачаў цэнзураваць усю пошту, якая выходзіла з вёскі. Камітэт адхіліў мужчынку ад працы, а Бускіла ўспадкаваў паштарову пасаду і асла. Бускіла пасадзіў бліскучыя хмызы па абводзе адзялення пошты, гатаваў гарбату, – чый водар даводзіў да шалу ўсіх, хто набліжаўся, – і ўбіўся ў ласку жыхароў тым, што стаў забіраць лісты проста з іхніх дамоў, што вызваліла іх ад патрэбы цягацца да будынка пошты.

Я адляпіў канверт. Стуль як рэпатрыявалася Саламея з Палесся, да нас з замежжа лісты не прыходзілі.

– Што пішуць, Барух? – лагодна запытаўся Бускіла.

– Гэта асабістае, – адказаў я.

Бускіла адышоўся колькі крокаў назад і прыхінуўся да помніка Саламеі. Ён чакаў, калі я папрашу перакласці мне ліст з ангельскай.

– Гэта старая кабета з Амерыкі, – сказаў ён, глянуўшы ў напісанае. – Клічуць яе Роза Мунькіна. Яна, гэтаксама як твой дзед з Палесся, жыла тут шмат гадоў назад, працавала з ім у Рышон-ле-Цыёне і Рэховаце, багоміла яго. Ёй напісалі з Ізраілю, што ты пахаваў дзеда ўдома, і яна хоча, калі памрэ, каб ты пахаваў яе тут, побач з дзедам.

Ён працягнуў мне канверт.

– Тут яшчэ сёе-тое ўкладзена, – дадаў ён.

Унутры ляжаў чэк на маё імя. На чатырохзначную суму ў далярах.

– Гэта задатак, – сказаў Бускіла, – вельмі хворая жанчына, ёй тры чвэрткі да смерткі, і тады адвакат прывязе яе цела разам з рэштай грошай.

– І што мне з гэтым рабіць? – збянтэжаны перапытаўся я. – Гэта ж чэк, а не грошы.

– Табе спатрэбіцца дапамога, Барух, – паволі вымавіў Бускіла. – тут справы з вялікімі грашыма, з іншаземцамі. Гэта ангельская мова, гэта юрыспрудэнцыя, гэта хаджэнні да сельскага камітэтa і падаткавай інспекцыі. Адзін ты не здужаеш.

За дзясяткі тысяч даляраў, падумаў я, можна пасадзіць прыгожыя дрэвы на магіле дзеда – каралеўскі дэлонікс, Юдава дрэва, алеандр. Я змагу выправіцца на пошук майго зніклага дзядзькі Эфраіма, вылекаваць брушную поласць старога Зайцэра.

– Нікому нічога не распавядай, Барух, – сказаў мне Бускіла. – Нікому! Нават стрыечнаму брату.

Увечары прыйшоў Бускіла ў барак, несучы друкарскую машынку, і напісаў мне ліст па-ангельску. Роза Мунькіна даслала адказ, і праз тры месяцы адной ноччу прыехала сама, у бліскучай дамавіне, якую суправаджаў кудлаты адвакат. Ён насіў гарнітур з адлівам і выліў быў на сябе нечуваныя для нашых мясцін аб’ёмы ласьёна пасля галення. Калі я капаў яму, адвакат стаяў наводдаль, выпраменьвачы самавітасць і агіду.

– Глянь на яго, – прамовіў Бускіла, – Ведаю я гэтых. Яўна не першы раз, што ён хавае чалавека сярод ночы.

Адвакат сеў на магіле дзеда, нашмараваныя штыблеты боўталіся па-над пылам. Ён жаваў саломінку і з пагардай ветрыў вясковыя пахі, які заляталі праз гарачае паветра ночы з кароўнікаў і куратнікаў. Мы спусцілі Розу Мунькіну ў зямлю Ізрээльскай даліны.

Амерыканец дастаў з кішэні цыдулку і ярмолку. Узнёс куртатую малітву на нечытэльным іўрыце. Пасля загадаў выліць на магіле бетонны куб. З задніх дзвярэй гіганцкага “стэйшэна” выцягнуў чорны кейс.

Бускіла палічыў купюры намочаным спрытным пальцам і паставіў подпіс пад квітанцыяй.

Праз колькі дзён адвакат вярнуўся, з ім – крыху такі цацачны помнік, ружовы і адшліфаваны. Дагэтуль сярод помнікаў, вычасаных з белых і шэрых мясцовых камянёў, вылучаецца помнік Розы Мунькінай, які нагадвае каробку цукерак.

Купюры я схаваў у кароўніку. Зайцэр спаў сном праведніка, ахінуты вайсковай коўдрай, якая засталася ад часоў першай сусветнай, а мяне і маіх маніпуляцый не чуў. Я пайшоў з Бускілам у барак. Мы паселі пры кухонным стале дзеда, папілі гарбаты і паелі хлеб з алівамі.

– Ты, ясная рэч, захочаш пагаварыць пра гэта з дзядзькам Абрагамам і Пінэсам. Не размаўляй пакуль што, крыху счакай і ўжо тады, – параіў ён.

Назаўтра Бускіла звольніўся з пошты і прыйшоў да мяне.

– Я буду весці твае справы, і ты будзеш плаціць мне, колькі палічыш належным, – вымавіў.

Так пачалася дзедава помста вёсцы. Прыспела помста, якую дзед напрарочыў з усёй грунтоўнасцю і скрупулёзнасцю, уласцівымі добраму садаўнічаму. Набіткоўваючы свае мяхі грашыма, я раніў вёску ва ўсе яе чуллівыя кропкі.

– Яны выгналі майго сына, Эфраіма, – паўтараў ён мне і Пінэсу перад смерцю. – А я нанясу ім удар у самае балючае месца. Па зямлі.

Але тады мы не разумелі, што ён мае на ўвазе.

Вясковы камітэт узважыў кандыдатуры на замену Бускіле, і ўрэшце выбар быў зроблены на карысць самаго Зіса. Асёл жа як след вывучыў усе адрасы, і калі пазбудзецца цяжару паклажы, дык зможа назад несці пасылкі. Зіс быў унукам легендарнага Качкэ, які рэпатрыяваўся разам з бацькамі-заснавальнікамі і насіў ваду з крыніцы, пакуль яго не забіў укус змяі.

Пасля двух месяцаў працы Зіса звольнілі.

– Таварышы з камітэта выявілі, што Зіс злізвае маркі з канвертаў, – кажа Уры, мой здзеклівы кузэн.

Камітэт звярнуўся да Бускілы, каб той павяртаўся на пошту. Аднак, надрукаваўшы сабе візітоўкі на іўрыце і па-ангельску, на якіх красавалася “Дом вечнасці для першапраходцаў, менеджэр”, мараканец “ужо пасвіў статак у сто нябожчыцкіх галоваў” (як любіў казаць з пагардай Ліберзон), – ажно пакуль каханне ўсяго жыцця Ліберзона, жонка Фаня, не выправілася ў лепшы свет і не зрабілася сто першай кліенткай Бускілы.

 

Пераклад з іўрыта ад Паўла Касцюкевіча

Апублiкавана 28.10.2017  17:29

 

МЭІР ШАЛЕЎ ПА-БЕЛАРУСКУ! (ІІ)

МЭІР ШАЛЕЎ ПА-БЕЛАРУСКУ! (ІІ)

Мэір Шалеў

Дом вечнасці для першапраходцаў

Урывак з рамана (працяг; пачатак тут)

Другі раздзел

Туга па дзеду, бы пялёнка, засціла вочы. Я падняўся з вялікага скуранога фатэлю і стаў бадзяцца па пакоях дома. Па вялікай віле, набытай пасля таго, як, пахаваўшы ў садзе дзеда і ягоных сяброў, я разбагацеў ды пакінуў вёску. Словы Пінэса “Толькі ты і Барух”, выбраўшыся на паверхню, не надта спяшаліся схавацца назад у сваю шуфлядку. Пачуўся пошум хваляў. Я выйшаў на падстрыжаны газон і распрастаўся ля берага.

Камяніцу з усімі прычындаламі я купіў у аднаго банкіра, які даваў драла з краіны. Не ведаю, з якое прычыны. Я ніколі не сустракаў падобных да яго і ніколі не завітваў у банк. Грошы, што плацілі мне сем’і нябожчыкаў, я пакідаў у кароўніку ў старых мяхах для адкідаў хімікалій, ля цыноўкі старога Зайцэра, для якога жыць побач з каровамі было справай прынцыпу.

– Нават у першых кібуцах я жыў у загончыку, – абвясціў ён.

Вялікія вушы Зайцэра вытыркаліся абапал старога шалома. Ён мог варушыць імі, і раз-пораз, калі перабываў у гуморы, адгукаючыся на просьбы дзятвы, дэманстраваў сваё ўмельства. У Зайцэра былі цвёрдыя прынцыпы і “праграма”, якая змінала рэальнасць, нібыта сцяблінку трылісніка.

“Зайцэр, – занатаваў дзед, – гэта адзіная працоўная партыя, якая не зведала ніводнага расколу, бо ў ёй налічваецца толькі адзін член”.

Бускіла, распарадчык на маіх могілках “Дом вечнасці для першапраходцаў”, прыехаў да майго новага дома ў грузавічку, на якім перавозіліся дамавіны з аэрапорта і з дамоў састарэлых, а таксама транспартаваліся помнікі ад старых каменячосаў з Галілеі.

Дом уяўляў з сябе прасторную белую камяніцу, аточаную жываплотам са смоланасенніка. Перш чым націснуць на кнопку ля брамы з электрычным замком, Бускіла задаволена агледзеўся. Калі я паведаміў яму, што першапраходцы ўсе да апошняга памёрлі, поле цалкам запоўнілася помнікамі, а я закрываю басту і з’язджаю з вёскі, дык Бускіла выправіўся на пошукі і знайшоў для мяне новае жытло. Ён заняўся купляй: таргаваўся з пасярэднікамі, ад’ядаючы адвакатам сэрца сваёй атрутнай прыязнасцю.

Стоячы з Бускілам перад гіганцкай брамай, я думаў, што мне ніколі не даводзілася жыць у сапраўдным доме. Раней я туліўся у дзедавай хаце, старым драўляным бараку; у большасці гаспадарак такія баракі даўно ператварылі ў каморы або паветкі.

Прыйшоў я ў сваёй сіняй спяцоўцы. Бускіла – у светлым ільняным гарнітуры, несучы мех у руцэ. Банкір, таўсмаценькі і ўвішны, кінуўся яму напярэймы. Мяккія цягліцы неслі яго цела па паліраваных гранітных плітках.

– А-а! – гукнуў ён. – Вось і далакопы.

Бускіла не азваўся. Гады заўзятай барацьбы з сельскімі інстанцыямі і кібуцнымі ўстановамі навучылі яго, што нашы могілкі гадуюць у сэрцах пагарду і зайздрасць усіх, акрамя пахаваных на іх нябожчыкаў. Ён развязаў горла меха ды вытрас запыленыя банкноты на дыван. Задушлівая сульфатная аблачына выпырхнула са стоса. Бускіла падышоў да банкіра, які закашляўся. Моцна ляпнуўшы па спіне адной рукой, працягнуў яму другую.

– Бускіла Мардэхай, распарадчык. Усё ў далярах, як дамаўляліся, калі ласка, палічыце.

Бускіла – мая правая рука. Старэйшы за мяне на цэлае пакаленне і мой добры сябра. Нізенькі, востры на язык, з вытанчаным станам і станчэлымі валасамі. Ад яго заўжды прыемна патыхае зялёным мылам.

עין חרוד

У Палесціне пачатку ХХ ст.Банкір лічыў купюры, а Бускіла тым часам павёў мяне па дому: паміж дарагімі крышталёвымі сервізамі і калекцыямі срэбных кубкаў, па роўнядзі тоўстых дываноў. Са сценак на мяне са здзіўленнем і дакорам глядзелі персанажы карцін і фотапартрэтаў.Вызірнуўшы з пакою-шатні, у якой віселі доўгія шэрагі гарнітураў, Бускіла жэстам знаўцы і ацэншчыка памацаў тканіны.

– Навошта табе гэта? – запытаўся. – На цябе нічога не налезе.

Я сказаў Бускіле, каб браў сабе, колькі душы заманецца. Ён паставіў кружэлку, і раскаты голасу опернай прымадонны скаланулі белую прастору. Банкір злосна кінуўся да нас:

– Можа, адкладзеце пагулянку да майго ад’езду?

– Хутка палічыш, хутка паедзеш, – усміхнуўся яму Бускіла. – Табе ж так лепей.

Ён абвіў рукой укормленыя сцёгны банкіра, у танцавальным руху развярнуў яго тулава і асцярожненька пхнуў у кірунку стоса з грашыма.

Праз каторы час прыйшлі адвакаты і прынеслі паперы на подпіс. Банкір напакаваў валізы і паспяшаўся да выхаду, а Бускіла, у чыёй руцэ бліснуў келішак, выйшаўшы на балкон, загукаў услед блаславенні на шчаслівую дарогу. Вярнуўшыся ў пакой, убачыў на маім твары прыгнечанасць.

– Можа, я тады паеду?

– Заставайся, – сказаў я яму, – пераначуеш, разам паснедаем, тады ўжо паедзеш.

Вялікі ложак банкіра быў першым ложкам, з якога не вытыркаліся мае ногі. Маё цела было не гатовае да пакорлівага матраца, да чорных дотыкаў ядвабу, які напойваў паветра духмянасцю і бязволлем у памяць аб усіх тых распластаных жанчынах, якія пакінулі барозны асалоды на ягоных прасцінах. Але муры, што ўзвялі вакол мяне Пінэс і дзед, стаялі непахісна. Загрубелая скура ступакоў выдзірала валокны з тканіны, а пахі натуральнай абіўкі і дрэва, бляск крышталя і хрому да мяне не ліплі.

Заснуў я за чвэртку гадзіны да світанку, на лічаныя хвіліны. Дзедаўскі расклад дня ўсё яшчэ смылее ўва мне… Дзед заўжды ўскручваўся першы. Пакінуўшы сняданак на стале, даваў мне востры штурхель і выпраўляўся на працу ў сад. “Грушы добра збіраць да таго, як яны прачнуліся”, – тлумачыў ён мне.

Бускіла яшчэ спаў. Я адсунуў вялікія шкляныя дзверы і выйшаў на двор. Як на мяне, дык банкіраў сад быў надта пахнючы, напоўнены знарочыста-дэкаратыўнымі кветкамі, якіх я раней і не бачыў. Пінэс зрабіў з нас знаўцаў выключна палявых кветак і гаспадарчых раслін.

– Вяргіні і фрэзы – гэта буржуазная флора, – абвесціў ён. – Нашы дэкаратыўныя кветкі – гэта зяновец і нарцыс. Нашы культурныя расліны – канюшына і вінаградная лаза. “Твой Бербанк заняўся хрызантэмамі”, – цвяліўся ён з дзеда.

Я паглядзеў – і ўпершыню ў жыцці ўбачыў мора. Яно заўжды хавалася за гарой… Менавіта па яго хвалях прыбылі дзед і бацька ў Зямлю Ізраіля. Мора сыпала аскабалкі на прыгожы твар майго зніклага дзядзькі Эфраіма, калі ён адплываў на поле бою.

Праз паўгадзіны на газоне паявіўся Бускіла, загорнуты ў халат. Ён нёс паднос, устаўлены падсмажанымі скібамі булкі-пляцёнкі і высокімі кубкамі з сокам.

Мы селі на краі кветніка, і вочы мае, блукаючы між хмызамі, адразу ж угледзелі павучыныя карункі. У гэтую пару сетка яшчэ зіхцела ад расы. Калі я падпоўз і стаў шукаць самаго павука, на твары Бускілы пашырыўся ашчэр. Павук стаіўся ў маленькім намёціку, звязаным ніткамі павуты з ссохлай лістоты. Схаваны ад вока, у чаканні сваёй ахвяры. Упершыню павука паказаў мне Пінэс у дзедавым садзе.

На пачатку лета ён почасту браў мяне ў “Акадэмію матухны-прыроды”, шукаць прусакоў і павукоў. Яго старэчая рука надзіва спрытна тарганулася. Злавіла муху, што замарудзілася была на адным з лісткоў, і шпурнула яе ў павуту.

– Глядзі! – сказаў Пінэс.

Павук подбегам выскачыў на павуту. Спавіў ахвяру ў белы саван, абгарнуў і абкруціў маленькую мумію паміж сваіх валахатых ножак. Потым далікатна даў атрутную буську і спрытна пацягнуў здабытак у хованку. Падняўшыся на ногі, я павярнуўся да Бускілы.

– Ну, ты шчаслівенькі? – запытаўся ён, узвяселены. – Віла – нармуль? Маім патрабаваннем да прадаўцоў было, каб у тваім новым садзе абавязкова корпалася прусаччо і чарвяччо.

Калі мне было пяць, дзед і Пінэс узялі мяне ў мігдаловы гай Эліезэра Ліберзона. Дзед падышоў да аднаго дрэва, пакопаўся ля карэння і паказаў мне сляды; нехта тачыў і грыз і паглыбіўся ад кары да сарцавіны. Ён паклаў пальцы на камель. Прыціснуў асцярожна, пакуль не знайшоў, што хацеў, а тады дастаў ножык-складанчык і выразаў у кары правільны квадрат. Інсекта, якую мы знайшлі, была даўжэзная, сантыметраў на дзесяць, блякла-жоўтая, з цёмнай галоўкай, шырокая і цвёрдая. Калі да яе дакрануліся сонечныя промні, яна пачала шалёна звівацца і голасна брыдкасловіць.

– Златка, – сказаў дзед. – Вораг міндаля, абрыкосу, слівы. Любога плода з косткай.

– “У цемры чыняць свае злачынствы”, – дадаў Пінэс.

Кончыкамі ляза дзед выкалупаў здаравячку з чырвяточыны і шпурнуў на зямлю. Я адчуў, як поўнюся агідай і гневам. Пінэс сказаў:

– Прывялі мы цябе сюды, бо ў дзедавым садзе ты вусеняў златкі не знойдзеш. Матка-златка ніколі не атакуе моцнае і дагледжанае дрэва. Яна будзе шукаць кволую авечку ў статку і менавіта ў ёй адкладзе свае яйкі. Убачыўшы пад зямлёй прышчэпленае дрэва, чые сокі бруяцца і шумяць, яна хутчэй скіруецца да зняверанага і засмучанага сухастоя. У яго закіне сумненні, а яе шчупальцы раздзяруць кволую душу.

Дзед адвярнуўся, каб не было відаць усмешкі. Пінэс спыніў мяне – не даў, каб я растаптаў вусеня.

– Кінь дурное, – сказаў ён. – Сойкі выбавяць яго ад пакутаў. “Калі хто застане злодзея, які падкопваецца, і ўдарыць яго так, што той памрэ, дык кроў не залічыцца на яго”.

Мы вярнуліся дадому. Адна мая рука была заціснутая ў дзедавай, а другая – у настаўніцкай. Абодвух клікалі Якаў. Якаў Міркін і Якаў Пінэс.

Падчас адной выправы паказаў мне Пінэс самую маман, жучка златкі, што гойсала па галінах дрэва.

– Жучок маскуецца пад мігдаловы арэх, які пачарнеў, – прашаптаў ён.

Калі я працягнуў да златкі руку, яна падціснула лапкі і бязвольна павалілася долу. Настаўнік нахінуўся і паклаў яе ў вядро.

– Такая цвёрдая, – патлумачыў ён. – Ажно каб загнаць у яе шпільку, патрабуецца маленечкі малаточак.

Дзяды на дваіх выпілі тузін шклянак гарбаты і струшчылі паўкіло аліваў. А трэцяй ранку Пінэс сказаў, што пойдзе дадому, і дадаў, што калі зловіць пералюбніка, дык таго чакае “незайздросны лёс і сумны фінал”.

Ён адчыніў дзверы, спыніўся насупраць цямрэчы, абярнуўся і сказаў дзеду, што яму жудасна, бо прыгадаў гіену.

– Гіена ўжо здохла, Якаў, – сказаў яму дзед. – І ты гэта ведаеш лепей за ўсіх. Можаш ужо супакоіцца.

– Кожнае пакаленне гадуе новых ворагаў, – змрочна адказаў Пінэс і выйшаў.

У гарачай начной тоўсці, па-над “тонкай плёнкай, з якой паўстала наша жыццё”, ён пацёгся дадому, разважаючы (я ведаў напэўна) пра матывы шкодніцтва і пагроз. Яны нараджаліся штохвіліны і пырхалі вакол, распускаліся ў цемры, як жахлівыя пухіры каламутнай і здзічэлай мінуўшчыны.

Пінэс пачуў ціхенечкія корпанні мангуста, убачыў ашчэраны твар дзікага ката, які ступіў сваімі шоўкавымі падушачкамі на сцежку забойстваў і рабункаў. На нівах палявыя мышкі ніштожылі плады сялянскае працы. Пад мазаічным слоем – галерэямі барознаў саду і ўжатай нівы – драмала найвялікшая легенда, балота. Яго колісь скарылі бацькі-заснавальнікі, яно стаілася і чакала першых прыкметаў іхняй слабізны. Калі настаўнік звярнуў твар на захад, ён убачыў аранжавае сяйво, не раўнуючы, Мілавіцу. Тое былі агні горада, што разлёгся па-за Сіняй Гарой, тое быў спакуслівы бляск эксплуататарства і маральнага гніцця, лёгкай нажывы, юрлівай плоці і пажадлівых падміргванняў.

Яшчэ колькі хвілін дзед прыбіраў кухонныя прылады, потым патушыў святло і зайшоў у спальню. Перш чым ён залез на сваё спальнае месца і прытуліўся да мяне, я заплюшчыў вочы, нібыта сплю.

– Маё малятка-немаўлятка, – прашаптаў, а яго губы шнаралі па маіх шчацэ і роце.

Было мне пятнаццаць гадоў. Сто дваццаць кілаграмаў мясістых цягліц і калючых чорных валос. Але дзед рупіўся нахінуць мяне кожную ноч. Гэтаксама зрабіў і ў тую ноч, калі прынёс мяне ў дом, гэтаксама зрабіў сёння. Потым падышоў да свайго ложка і са скрыні з прасцінамі дастаў піжаму. Я назіраў за ім, калі ён раздзяваўся. Гады не скурчылі і не заплямілі ягонай плоці. Нават калі я хаваў цела ў цемры ночы і зняў з дзеда новую піжаму, – паводле ягонай просьбы перад самай смерцю, – дык цела працягвала зіхцець таямнічай беллю, якая ахутвала яго пры жыцці. Усе яго сябры былі загарэлыя: іх скура абвуглілася і патрэскалася ад шматгадовага смажання на сонцы і працоўных высілкаў. Але ж дзед, абаронены даўгімі рукавамі, заўсёды пахаджваў па сваім садзе ў саламяным брылі. Яго твар не праціналі промні сонца, і ён застаўся бледны, нібы палатно.

Дзед адчыніў акно і, уздыхнуўшы, лёг у пасцель.

(пераклад з іўрыта Паўла Касцюкевіча; заканчэнне будзе)

Апублiкавана 22.10.2017  01:14

МЭІР ШАЛЕЎ ПА-БЕЛАРУСКУ! (І)

Маем гонар прапанаваць чытачам народнага ізраільскага-беларускага сайта фрагменты з вядомага твора ізраільца Мэіра Шалева, лаўрэата многіх пісьменніцкіх прэмій… Так, «Roman rusi» – не новая кніга (1988), да таго ж даступная ў перакладзе на рускую (напрыклад, тут), але мы ўпэўнены, што знойдуцца ахвотныя пачытаць яе і па-беларуску. Пагатоў яна не без гумару, а пагатоў працаваў перакладчык з вялікім стажам… 🙂

Вокладка кнігі, з якой рабіўся пераклад; сам М. Шалеў (фота А. Каламойскага); П. Касцюкевіч (фота В. Рубінчыка)

Мэір Шалеў

Дом вечнасці для першапраходцаў

(урывак з рамана)

Першы раздзел

Адной летняй ночкай Якаў Пінэс, настаўнік з вялікім стажам, прахапіўся ў жаху. Нехта крычаў на вуліцы: “Я пярдолю ўнучку Ліберзона!”

Крык – нахабны, голасны і выразны – заблытаўся між вершалінамі канарскіх хваін, што высіліся побач з воданапорнай вежай. Адно імгненне завіс у паветры, не раўнуючы курыца на брыючым палёце, але ўрэшце, разбіўшыся на асобныя словы, аблёг на вясковай зямлі. Жуда: колішняя, да болю знаёмая, – скаланула сэрца старога настаўніка. Яму зноў падалося, што гэты гнюсны вокліч чуе толькі ён.

Доўгія гады настаўнік кідаўся на замазванне расколін. Зрошчваў парэзы і ўпарта сцягваў разрывы. “Як той галандскі юнак, што заткнуў пальцам цеч у плаціне”, – зазвычай казаў Пінэс пра сябе пасля таго, як сустракаў чарговую пагрозу твар у твар. Каровіны кляшчы, трасцовыя камары, полчышчы саранчы і джаз-бэндаў разбіваліся ўдруз аб чорны хвалярэз ягонага сэрца, пакідаючы адно тонкую пену.

Пінэс усхапіўся з ложка. Выцер пальцы аб калматыя грудзі. Уззлаваны. Уражаны. Чаму гэта вясковае жыццё працягвацца як нічога ніякага, калі гэдакае буянства кідае голасны выклік грамадскаму парадку?

Усе вяскоўцы да апошняе душы, як кажуць тут у даліне, спалі што жыта прадаўшы. Аслюкі – у загоне, дойныя каровы – у кароўніку, нясушкі – у куратніку, а “свядомыя змагары за ўраджай” – у сваіх сціплых ложках. Бы ў старой машыне, чые дэталі дасканала прыцёрліся адна да адной, працягвалі жыхары вёскі сваю начную руціну. Вымёны напаўняліся малаком, грэйпфруты сачыліся сокам. На плячах вялікіх быкоў, якіх мусілі выправіць на разню, нарастала першарадная плоць. Спрытныя бактэрыі, “нашы аднаклеткавыя сябры”, як называў іх удзячны Пінэс на ўроках біялогіі, рупіліся данесці да карэння раслін вуглярод.

Аднак стары настаўнік, чалавек хоць і зычлівы, але педагог да шпіку косткі, да таго ж вядомы сваёй скрупулёзнасцю, не дазваліў бы нікому, пагатоў сабе, спачыць на лаўрах здзяйсненняў і рэзультатыўнасці. “Я злаўлю цябе, поскудзь!” раз’юшана прамармытаў ён і з цяжкасцю ўскруціўся з панцырнага ложка. Дрыготкімі рукамі зашпіліў старыя штаны колеру хакі, абуў працоўныя чобаты, што падвысілі ўзровень ягонай абароненасці аж да лытак, і вырушыў на бітву. Праз цемру і спяхоцце не знайшоў акуляраў, але месяцовае святло, што ўварвалася ў сярэдзіну дому праз шчыліны ў вушаку, асвятляла дарогу.

Знадворку ногі спатыкнуліся аб грудок, выкапаны кротам, які вёў у садзе сваю падрыўную дзейнасць. Пасля падзення настаўнік падняўся. Абтрэсіўшы сябе ад пылу, загукаў: “Хто тут? Хто тут?” і наструніў слых. Яго блізарукія вочы свідравалі цямрэчу перад сабою. Яго вялікая галава вагалася з боку ў бок, быццам галава начнога птаху, якая нібыта балансуе вакол нябачнай восі.

Паскудны вокрык не паўтарыўся.

“Як заўжды, – прамармытаў самому сабе, – крыкнуў раз, і канцы ў ваду”.

Пінэс устурбаваўся. Грубы выкрык былі яскравым сведчаннем, што нехта пацёгся крывой дарожкай пустапарожняга геданіста, паставіў асабістыя інтарэсы па-над грамадскімі. Карацей, яўны падрыў статутаў. Стары настаўнік, які выхоўваў у сваіх гадаванцах “любоў да працы і да сціплага ладу жыцця”, мімаволі ўспомніў Вялікае скраданне шакаладу, учыненае некалькімі яго вучнямі ў сельскай краме. Прыгадаў таксама кантэйнер Рыўкі Маргуліс, які колісь прыехаў з расійскай імперыі, і поўніўся збыткоўнасцямі, спакусамі ды ўсякімі “раскошнымі цацкамі-пецкамі”, які ўзварушылі ўсіх членаў ды іх прынцыпы. Таксама на думку настаўніку ўзлез шатанскі смех гіены, які колісь разносіўся па кібуцных палях, “енк здзеку і пыхі”.

Паколькі настаўнік успомніў пра гіену менавіта ў момант, калі акуляры адсутнічалі на носе, і вочы шнарылі невідушча, дык яго стурбаванасць ператварылася ў вусціш.

Ён амаль што сшэрх ад раптоўнае жуды.

Тая гіена раз-пораз адведвала вёску, мярзотная пасланка краёў, якія разлягліся па-за жытнімі палеткамі і Сіняй Гарой. Цягам тых доўгіх гадоў, што мінуліся з часу заснавання вёскі, чуў настаўнік колькі разоў яе здзеклівы брэх з цясніны: ясны, пранізлівы, шчымлівы.

Шкода ад гіены была вялікая. З’явіліся пакусаныя, чые навучэнне азам сельскай гаспадаркі пайшло сабаку пад хвост. Сеялі афрыканскае проса ўвосень і абціналі вінаграднік улетку. Іншых праз крык гіены пачалі тачыць сумненні, пыха, адчай. І яны пакінулі працу на зямлі: ўцяклі ў горад, аддалі Богу душу, эмігравалі за мяжу.

Ад хвалявання Пінэс не знаходзіў сабе месца. Ён ужо бачыў у сваім жыцці людзей, якія збочылі з простай дарогі – згорбленыя постаці ўцекачоў у порце, кашчаватыя самагубцы, якія знерухоміліся ў сваіх магілах. Бачыў ён невяртанцаў і збачэнцаў: “Ерусалімскіх дармаедаў з ешывы, які жывуць з ласкавага хлебу амерыканскіх габрэяў, цфацкіх кабалістаў, што бавяць жыццё ў вылічэнні прыходу Месіі, прыдуркаватых камуністаў: мічурынцаў і ленінцаў, якія разрывалі на часткі наш “Працоўны батальён”…”. Доўгія гады развагаў і ацэнкі чужых здольнасцяў навучылі яго, як лёгка можа змарнавацца чалавек, пазбаўлены гарту і маральнага стрыжня.

“Асабліва гэты крык паражае дзяцей, бо іх светагляд яшчэ не ўфармаваўся”, – папярэджваў ён вяскоўцаў пасля таго, як ля хат з’явіліся сляды тварыны. І настояў, каб арганізавалі варту ля школы. Уначы ён сам далучаўся да узброеных мужчын, сваіх былых вучняў, якія выходзілі ў поле знішчыць падбухторшчыка. Але гіена хітрыла – злавіць сябе не давала.

– Гэтаксама як кожны вядомы навуцы шкоднік, – сказаў Пінэс на вясковым сходзе.

Адной ночы, выйшаўшы лавіць землярыек і квакшаў-драўнянак для жывога кутка ў школе, Пінэс убачыў гіену, што перабягала пасевы праз канал, і набліжалася тым уласцівым дзікім жывёлам лёгкім трушком, які, здавалася, жэр адлегласць.

Пінэс спыніўся. Звяруга кінула на яго позірк сваіх іскрыстых аранжавых вачэй ды інтымна гыркнула. Пінэс убачыў магутную шыю, што пераходзіла ў шырокія плечы, жаўлакі сківічных цягліц, паласатую поўсць, якая зіхцела, стаўшы дубарам на канцы хрыбціны.

Гіена паскорыла хаду, растаптаўшы далікатныя парасткі мышынага гарошку. Перад адступленнем, за момант да знікнення ў жываплоце з арапкі, яна зноў глянула на настаўніка і, здзекліва ўсміхнуўшыся, адшчэрыла свае іклы. Пінэс не зразумеў сэнсу “гэтага паскуднага смяшочка”, пакуль урэшце да яго не дайшло, што ён забыў стрэльбу дома.

“Пінэс заўжды забывае стрэльбу дома”, – загаварылі вяскоўцы пасля таго, як стала вядома пра тую начную сустрэчу. І прыгадалі, як шмат гадоў даўней, калі бацькі-заснавальнікі заклалі вёску, памёрла ад трасцы яго жонка Лея. Яна і дзве дачкі-блізнючкі ва ўлонні. Пінэс уцёк ад цела каханай жонкі, якое сачылася зялёным потам нават пасля таго, як зшэрхла і схаладнела, і прыпусціў да вярбовага гаю, дзе ў тыя дні звычайна канчалі жыццё самагубствам. Некалькі таварышоў пабеглі ратаваць, і знайшлі яго ляжачым паміж хмызамі сунарыі, аблітага слязьмі. “Тады ён таксама забыў стрэльбу”.

Цяпер, калі памяць узвярэдзіла плямістая звяруга, калі ў думкі вярнуліся мёртвая жонка і сіняватыя “бязгрэшныя” дочачкі-народкі, Пінэс спыніў свае “хтотамы”, вярнуўся ў пакой, намацаў акуляры і паспяшаўся да майго дзеда.

Пінэс ведаў, што дзед амаль ніколі не спіць. Ён пастукаў у дзверы, і, не чакаючы адказу, зайшоў. Ляпанне драцяных дзвярэй па вушаку разбудзіла мяне. Я глянуў на дзедаў ложак. Ён быў, як заўжды, пусты, але пах дзедавай папяросы цягнуўся з кухні.

Было мне тады пятнаццаць. Большасць гэтых гадоў прамінулася ў дзедавым бараку. Яго рукі, рукі садаўнічага, выгадавалі мяне. Яго вочы ацэньвалі рост і рухі, яго вусны спавівалі мяне ў пальмавае валакно гісторыяў. “Сірата Якава Міркіна”, – менавалі мяне ў вёсцы, але ж ён, мой літасцівы, раўнівы і помслівы дзед, клікаў мяне “малятка”.

Быў стары і змрочны. Нібыта акунуўся ў бялілы, якімі мазаў увесну камлі ў садзе. Камлюкаваты, жылісты, вусаты і лысы. Гады ўтрамбавалі яго вочы назад у чэрап, пагасіўшы іхняе зіхценне. Толькі дзве лужыны шызага туману клубіліся ў зрэнках.

У летнія ночы дзед зазвычай сядзеў пры кухонным стале, у выцвілай спяцоўцы і ў сініх шортах, вывяргаючы дым ды салодкія пахі дрэва і малака. Варушачы перакручанымі – не раўнуючы вінаградная лаза – спрацаванымі нагамі, дзед бязгучна гартаў успаміны і падлічваў грахі. Заўжды пісаў сам сабе кароценькія сказы на паперках, і тыя пасля луналі ў пакоі, як чародкі бяляноў-капуснікаў. Ён штохвіліны чакаў вяртання усіх адсутных. “Хай стануць-паўстануць напроці маіх воч,” – знайшоў я напісанае на цыдулцы, што прыляцела проста мне ў рукі.

Аж да дня яго смерці я пастаянна пытаўся:

– Дзед, пра што ты ўвесь час думаеш?

І ён адказваў:

– Пра сябе і пра цябе, маё малятка.

Жылі мы ў старым бараку. Казуарынавыя яліны засыпалі яго дах шорсткімі дыванамі з ігліцы, і двойчы на год, на загад дзеда, я залазіў на верхатуру і зграбаў назапашаны слой. Падлога барака была трохі вышэйшая за ровень зямлі, каб вільгаць і прусакі не зжэрлі масніц. З прымглёнага і вузкага пралазу я заўжды чуў гукі вайны вожыкаў са змеямі і мяккі шоргат мядзянак. Аднойчы гіганцкая станожка, ускараскаўшыся праз парог, залезла туды. Узяўшы цагліны, дзед з усіх бакоў замураваў пралаз. Перадсмяротныя ўмольныя ўздыхі і румзанне, якія пачуліся адтуль, прымусіліся яго ўзламаць цэглу і больш ніколі не паўтараць свайго чыну.

На ілюстрацыях: яўрэйскія сяляне ў Палесціне пачатку ХХ ст.

Наш барак – ці не апошні, што застаўся ў вёсцы. Калі бацькі-заснавальнікі прыпалі да роднай зямлі, дык першы свой бюджэт уклалі ў будаўніцтва бетонных кароўнікаў, бо каровы менш прызвычаеныя да перападаў надвор’я, а пакаленні абсвойвання-прыручэння выпетрылі ў іх ахвоту вяртацца ў дзікую прыроду. Самі першапраходцы жылі ў намётах са шматоў матэрыі, потым – у драўляных бараках. Мінуў нейкі час, перш чым яны пераехалі ў цагляныя дамы. У доме, які быў пабудаваны ў нашай гаспадарцы, жыў дзядзька Абрагам, яго жонка Рыўка ды іх сыны – мае стрыечныя браты-блізнюкі, Ёсі і Уры.

Дзед пастанавіў застацца ў драўляным бараку. Садаўнічы, ён меў любасць да дрэва.

“Драўляны дом рухаецца і хістаецца, пацее і дыхае. Кожны, хто ступае па ім, набывае свой адметны рып”, – казаў ён мне, і з гонарам паказваў масіўную крокву па-над сваім ложкам, якая штовясну выпускала зялёны парастак.

У бараку было два пакоі і кухня. У адным пакоі я спаў з дзедам на панцырных ложках і калючых сенніках, званых “матрасы з водарасцяў”. Тутсама стаяла простая, вялікая шафа, а поруч камод, у якім мармуровая патрэсканая пліта была нашлёпнута над шуфлядкамі. У верхняй шуфлядцы дзед пакінуў вяроўкі з пальмавага мачула і ліпучую стужку. На цвіку па-за дзвярыма вісела яго скураная папруга ды садовыя нажніцы з чырвонымі ручкамі. Складанчыкі і цюбік “чорнай мазі” для лекавання абрубкаў галін, якую ён рабіў сам. Рэшта прыладаў – секатар, парашкі, лекі і атруты, рондалі, у якіх дзед гатаваў сваю “бурду” – пякельную мяшанку мыш’яковай суспензіі, нікатыны і пірэтру – ён захоўваў пад замком у сумежнай з кароўнікам прыбудове. У ёй запіраўся мой дзядзька Эфраім, да таго як сышоў і знік.

У другім пакоі шыхтаваліся кнігі, якія тады можна было знайсці ў любым вясковым доме. “Прусачыная кніга для селяніна” Будгаймера і Кляйна, брашуры “Гонь” і “Садаўнічы” ў блакітных вокладках, “Яўгеній Анегін” у светлым ільняным пераплёце, чорная Біблія, кнігі з серыі “Маяк” і “Штысель”, і бадай самая ўлюбёная яго кніга – два зеленаватыя тамы “Жніво майго жыцця”, кніга амерыканскага садаўнічага-чарадзея, Лютэра Бербанка. “Кату па пяту, худы, крыху згорблены, калені і суставы скарлючаныя ад цяжкае фізічнае працы”, – чытаў мне дзед апісанне Бербанка. Рыхтык дзед. Хіба ў Бербанка былі сінія вочы, а ў дзеда – шэрыя.

Поплеч з Бербанкам стаяў рад мемуараў, напісаных дзедавымі сябрамі. Некаторыя з назваў я па-ранейшаму памятаю: “На пуцявінах жыцця“, “Ад Дона да Ярдана”, “Шлях да Бацькаўшчыны”, “Мая зямля”. Гэтыя сябры былі героямі майго дзяцінства. Усе яны, апавядаў дзед, нарадзіліся ў далёкай краіне і, “прарваўшыся праз межы і кардоны”, рэпатрыяваліся шмат гадоў назад. Некаторыя ў запламбаваных вагонах для мужыкоў (я тады не ведаў значэння гэтага слова). Ехалі спасярод снягоў і дзікіх яблынь, уздоўж скалістых берагоў, салёных нішчымных азярын, паміж голых грудоў і пяшчаных віхур. Некаторыя – вярхом на паўночных белых гусях, седзячы на крылах шырынёю “як ад сіласнай ямы да майстэрні”, слізгаючы і віскочучы ад поўнае асалоды па-над шырокімі нівамі і Чорным морам. Іншыя сказалі чароўнае слова, ды іх – зачараваных і з заплюшчанымі вачыма – “перанесла з напірыстым вятрыскам на няблізкі Ўсход”. А яшчэ быў Шыфрыс.

– Калі мы стаялі на вакзале горада Макарава і кандуктар засвістаў, то мы ўсе палезлі ў вагоны, а Шыфрыс знянацку заявіў, што не едзе… Даясі памідор, Барух.

Я разявіў рот, і дзед увапнуў туды скрылік памідора, пасыпаны соллю грубага памолу.

– Шыфрыс сказаў нам: “Сябры! У Зямлю Ізраіля трэба вяртацца пехатой!” На вакзале ён з усімі намі развітаўся, напакаваў хатуль, памахаў рукой і знік у аблачыне пары. Да сённяшніх дзён ён крочыць у Зямлю Ізраіля, цярэбіць свой шлях, і некалі зробіцца апошнім першапраходцам”.

Дзед распавёў мне пра Шыфрыса, каб на зямлі застаўся прынамсі адзін чалавек, які чакае і рыхтуецца да яго прыходу. Я стаў чакаць Шыфрыса пасля таго, як ўсе яго сябры зняверыліся, і, не ўбачыўшы ягонага прыходу, плюнулі ды перасяліліся ў лепшы свет. Я хацеў быць менавіта тым чалавекам, які пабяжыць Шыфрысу напярэймы, калі ён урэшце дойдзе да вёскі. У кожным драбку на хрыбціне далёкай гары я бачыў постаць Шыфрыса, што набліжалася да нас. Купкі прыску, якія я знайшоў на мяжы поля, падаваліся астылым вогнішчам, на якім ён гатаваў гарбату. Ваўняныя ніткі на шыпах глогу паходзілі з ягоных анучаў. Чужыя сляды на пыльных дарогах выглядалі яго адціснутымі ступакамі.

Я папрасіў дзеда, каб ён паказваў мне на мапе маршрут руху Шыфрыса, межы і кардоны, праз якія ён прарываецца, рэкі, які ён фарсіруе. Толькі калі мне споўнілася чатырнаццаць, дзед загадаў: “Досыць ужо з Шыфрысам”.

– Ён сапраўды абвесціў, што прыйдзе пехатой, – сказаў ён. – Але пэўна, выбіўся з сілы і застаўся там, або нешта здарылася па дарозе – ён захварэў, закахаўся, аступіўся ці ўступіў у партыю… Хто яго ведае, маё малятка… Шмат чаго можа прыкуць чалавека да месца.

На адной з дробналітарных цыдулак знайшоў я такую фразу: “Квецень, а не плод, шпацыр, а не рух наперад”.

Кнігі прыціскаліся да вялікага радыёпрыймача “Філько”, які падпісчыкі “Гоні” куплялі, разбіўшы плату, як тады казалі, “на зручныя плацяжы”. Насупраць стаяла канапа і два фатэлі, якія мой дзядзька Абрагам з жонкай Рыўкай перанеслі ў барак пасля таго, як купілі ў дом новую мэблю. Гэты пакой дзед называў гасцёўняй, але сваіх гасцей заўжды прыймаў на кухні, ля вялікага стала.

Зайшоў Пінэс. Я адразу ж пазнаў ягоны голас, гучны голас, які выкладаў мне геаграфію і ТаНаХ.

– Міркін! – сказаў ён. – Ён зноў крычаў.

– Каго на гэты раз?

– Я пярдолю ўнучку Ліберзона! – выгукнуў Пінэс моцным голасам, націскаючы на кожнае слова, і адразу ж сумеўся. Зачыніўшы вакно, дадаў:

– У сэнсе не я, а той, што крычаў…

– Выдатна, выдатна, – сказаў дзед. – Хлопец яўна шматстаночнік. Запарыць табе гарбаты?

Я ўвесь ператварыўся ў слых. Мяне ўжо колькі разоў лавілі за падслухоўваннем пад адчыненымі вокнамі – я стаяў, развесіўшы вушы паміж пладовымі дрэвамі і сціртамі. Зазвычай я цярэбіўся з рук, да якіх я трапляўся ў хапку, і даваў драпака: выпрастаўшы тулава, рукі па швах, напятыя плечы, у поўнай моўкнасці. Пасля людзі прыходзілі паскардзіцца дзеду, але ён чужым ушчуванням веры не даваў.

Я пачуў, як старыя ногі ціснуць драўляную падлогу, цурчэнне вады і блямканне лыжачак па тонкім шкле, а пасля – голаснае сёрбанне. Здольнасць дзядоў трымаць у руках распаленыя шклянкі і спакойненька хлябтаць вар мяне к таму часу ўжо не здзіўляла.

– От жа нахабства! Крычыць і крычыць… – гарачыўся Пінэс. – Брыдкаслоў! Мацяршчыннік! Самасуй!

– Напэўна, нехта жартуе, – сказаў дзед.

– Што ж гэта робіцца! Што ж гэта… – выдыхнуў настаўнік са стажам, які ўбачыў у інцыдэнце асабісты недагляд. – Як цяпер людзям у вочы глядзець?

Ён падняўся і стаў няўрымсліва совацца. Я пачуў, як збянтэжана і роспачна ён храбусціць фалангамі пальцаў.

– Ды проста гармон грае, – сказаў дзед. – Дарэмна ты сэрца ад’ядаеш.

Усмешка, што пратачылася ў дзедавым голасе, раз’ятрыла Пінэса, які загаласіў:

– Крычаць такое? На ўсю аколіцу? Каб усе чулі?!

– Паслухай, Якаў, – дзед намагаўся супакоіць настаўніка. – Мы жывем у вёсцы. Калі некага панесла па ўхабе, яго ж зловяць вартаўнікі… Да справы далучыцца камітэт… Дык нашто так ад’ядаць сэрца?

– Я настаўнік, Міркін, настаўнік! – гарачыўся Пінэс. – Настаўнік, педагог! З прэтэнзіямі прыйдуць да мяне.

Да збору дакументаў Мешулама Цыркіна была падшытая вядомая заява Пінэса падчас канферэнцыі 5689 (1929) года:

“Біялагічная здатнасць нараджаць дзяцей не дае бацькам здольнасцяў іх выхоўваць”.

– Ніхто табе нічога не скажа праз нейкага юрлівага абэлтуха! – рэзануў дзед. – Ты выгадаваў для вёскі і для кібуцнага руху ўзорнае пакаленне.

– Гляджу я на іх, – растаяў Пінэс, – як яны прыходзяць у першую групу, далікатныя, як веснавыя ручаінкі, як кветачкі, якія я ўпляту ў грамадскі вянок.

Пінэс ніколі не казаў “клас”, а толькі “група”. Я пасміхнуўся ў цемры, бо ведаў, што будзе пасля. Пінэс любіў параўноўваць выхаванне з сельскай гаспадаркай. Апісваючы сваю працу, паслугоўваўся выразамі “некранутая глеба”, “маладыя лозы”, “насычэнне крыніц”. Вучні прыпадабняліся да пасеваў, а групы – да градаў.

– Міркін, – працягваў узрушаны Пінэс. – Я не селянін, як вы. Я нічога не сею і не жну. Яны – яны! – мой вінаграднік, мой сад. І адзін вырадак… – ён ужо амаль адыхаўся, бо роспач караскалася ўверх па горле. – Адзін такі… “Я спадзяваўся, што ён уродзіць добрыя гронкі, а ён урадзіў дзікія ягады…” Бач ты, пярдоліць ён! Чэлес да неба, а дурань як трэба!

Разам з іншымі ягонымі вучнямі я прызвычаіўся да біблійных цытат, якія выляталі з рота настаўніка, але ж апошні выраз гучаў упершыню, і я ціха-ціхенька вярнуўся ў ложак і сшэрх. Маснічыны пад вагой майго цела рыпелі, і дзяды на хвілю перапынілі гутарку. У тыя дні, калі мне споўнілася трынаццаць, я ўжо важыў за сто. Мог схапіць цяля за рогі і прыціснуць яму галаву да зямлі. У вёсцы мае габарыты і канстытуцыя рабілі моцнае ўражанне, ажно пракідваліся вяскоўцы ды пакеплівалі, маўляў, дзед поіць мяне калострумам, першаковым малаком, што гартуе і мацуе цяля-пярэзімка.

– Не падымай голасу, – сказаў дзед. – Малятка прачнецца.

Гэтак называў мяне да самай смерці – “малятка”. “Маё малятка-немаўлятка”. Нават пасля таго як чорныя валасы пакрылі ўсё цела, плечы абцягнуліся тоўстым слоем плоці, а голас загрубеў. Калі нашы галасы пачалі ламацца, стрыечны брат Уры пырснуў ад смеху, заўважыўшы, што я, відаць, адзінае немаўлятка ў вёсцы, чый голас памяняўся з фальцэту на бас.

Пінэс працадзіў колькі сказаў па-расійску, мовай, на якую пераходзілі ўсе бацькі-заснавальнікі кожны раз, калі паўставала патрэба ў абураных шушуканнях. Пасля гэтай расейшчыны пачуўся металічны скрыгат: азвалася накрыўка ад бочкі з душанымі алівамі, якую дзед адкаркаваў адкруткай. Цяпер ён ставіў перапоўнены алівамі сподак на стол. Пінэс, якога моцна цягнула да вострага, кіслага і салёнага, стаў трушчыць на ўсе застаўкі. Ягоны настрой палепшыўся ў імгненне вока.

– Памятаеш, Міркін, калі мы прыехалі, неапераныя местачкоўцы з Макарава, і елі чорныя гешмак маслінэс у яфскім рэстаране, дык прыгожая маладзіца, у сіняй хустцы, што ішла па вуліцы, памахала нам рукой?

Дзед не азваўся, выразы кшталту “ты памятаеш” заўжды затыкалі яму рот. Акрамя таго, я ведаў, што ён не ў стане размаўляць, бо трымае ў роце аліву, якую паціху-патроху смокча ў прыкуску з гарбатай.

– Зоймемся або ядой, або ўспамінамі, – сказаў ён аднойчы. – Нельга адначасова перажоўваць і гэтае, і гэнае.

Меў накшталт завядзёнкі: адсёрбваючы гарбату і трымаючы раздушаную аліву ў роце, далікатна адкусваў ад кубіка цукра, заціснутага ў кулаку. Цешыўся пяшчотнай мяшанкай слодычу і горычы. “Гарбата і алівы. Палессе і Ізраіль”.

– Добрыя алівы, – прамовіў Пінэс, чый голас трохі залагаднеў, – Смаката. Як жа мала засталося радасцяў, Міркін, як мала! І як мала таго, што хвалюе. Мне цяпер восемдзесят гадоў. “Ці спазнае раб твой смак у тым, што буду есці, і ў тым, што буду піць? І ці змагу чуць голас спевакоў і спявачак?”

– Мне падалося, што, калі ты забег сюды, дык быў усхваляваны, – заўважыў дзед.

– Гэдакі нахаба! – сплюнуў Пінэс.

Я пачуў, як з ягонага рота выскачыла костка, блямкнулася аб стол і зляцела ў чарупіну. Запанавала маўчанне. Я ведаў, што новая аліва расціскаецца паміж зубнымі пратэзамі дзеда, душыцца і точыцца сваім горка-лагодным сокам.

– А Эфраім? Ад Эфраіма нешта ёсць? – раптам запытаў Пінэс.

– Ні слыху, ні прадыху, – адказаў дзед з чаканым холадам.

– Толькі ты і Барух, га?

– Я і малятка.

Толькі я і дзед.

Нас было двое. Ад таго дня, у які ён перацягнуў мяне на руках з дому маіх бацькоў, да дня, калі я нёс яго на руках і пахаваў у садзе.

Толькі ён і я.

(пераклад з іўрыта Паўла Касцюкевіча; працяг будзе)

Апублiкавана 11.10.2017  14:52

Павел Костюкевич. Маленькие и симпатичные…

Маленькие и симпатичные наносят ответный удар

К 500-летию белорусской Библии.

  1. Мини-сенсация

В 2008 году в белорусско-еврейском бюллетене «Мы яшчэ тут!» вышла сенсационная передовица – классик израильской литературы Хаим-Нахман Бялик имел белорусское гражданство. Работая в Национальном архиве Республики Беларусь, французская исследовательница истории д-р Клер Ле Фоль выяснила, что в 1921 году Хаим-Нахман Бялик обращался к властям Белорусской Народной Республики, чтобы те поспособствовали выезду его семьи из Турции. Новому гражданину БНР оформили паспорт, где было отмечено фиктивное место рождения – Слоним Гродненской губернии (на самом деле Бялик родился в Украине). В бумаге указывалось постоянное место жительства – город Одесса, дата рождения, а также цвет глаз и волос поэта. Бесплатная виза на выезд была действительна до 15 августа 1921 года.

Интересная деталь в дополнение: израильское гражданство Бялик так и не получил. Просто не дожил четырнадцати лет до 1948-го, года возникновения Государства Израиль.

bialik1 bialik2 bialik4

Тот самый паспорт – он, видимо, и поныне хранится в Национальном архиве, в фонде Генерального консульства БНР в Константинополе. Фото из коллекции В. Рубинчика.

  1. Милая хитрость

Сегодня уже трудно сказать, искренне ли поверил Бялик в белорусскую независимость, или же паспорт с «Погоней» должен был стать просто инструментом для пересечения многочисленных границ, которые в то время нарисовались в Европе и Средиземноморье ввиду революционных событий.

Конечно, очень тянет слепить из него белорусского патриота. Бялик же два года учился в знаменитой Воложинской иешиве, постигая иврит в белорусской версии из уст раввинов-литваков. На фоне белорусской природы он написал стихотворение «К птице», которое стало не только его дебютом, но и своеобразным манифестом молодой ивритской литературы. Стихотворение вернуло древний язык в ряды действующих игроков поэзии Нового времени.

Но факты свидетельствуют об ином. Юного Бялика выслала в Беларусь с родного украинского хутора мать – подальше от нищеты и болезненных воспоминаний о смерти отца. Воложинская иешива, в свою очередь, являлась довольно герметичным микромиром, где контакт с местными белорусами был сведен к минимуму. В поэтических образах и воспоминаниях восхищение иешивой и ее творческой атмосферой у Бялика никогда не переносилось на окружающее местечко. Да и само стихотворение «К птице» – горький плач по утраченной среди песков пустыни Отчизне, в котором, увы, нет места умилению флорой и фауной Кривии (Кривией именовал часть Беларуси, к примеру, премьер-министр БНР 1919-1922 г. Вацлав Ластовский. – перев.).

И самое обидное для этой теории – точно известно, что для выезда в Землю Израиля – тогда провинцию Британской империи – Бялик писал не только к властям БНР. Находясь в том же 1921 году еще в Одессе (предыдущем пункте своей черноморско-средиземноморской одиссеи), Бялик обращался в большевистский Кремль к Владимиру Ленину за разрешением покинуть границы Советской России – для себя и еще девяти еврейских поэтов.

Несмотря на эти нестыковки, всё равно выходит, что день выдачи Бялику паспорта – настоящий день установления белорусско-израильских дипотношений! День, когда презираемые народы протянули друг другу руку помощи, будучи стесненными со всех сторон европейскими и евразийскими государствами, которые не очень-то воспринимали чужое право на свободу и независимость. Вот подлинный День белорусского дипломата! День, когда отечественный МИД занялся благородным делом – найдя бюрократическую лазейку, попытался вернуть иному народу его поэта (и может быть, даже не одного).

  1. Карты, деньги, зеркальный пол

Но вернемся к Библии. Когда вспоминаешь давние дипломатические жесты, в голову приходит официальный визит царицы Савской в Иерусалим, к царю Соломону. Савская – это от названия компактного государства Шва (Сава), которое следует искать на юге Аравийского полуострова, там, где сейчас находится Йемен.

Скрип верблюжьей сбруи, звяканье золотых браслетов и стальных лат, трение друг о друга глиняных амфор, полных вина, топот босоногих невольников, шуршание опахал и шелка. Аромат заморских благовоний и ливанского кедра. Сладость недоговоренных тайн… Всё, как в истории с Бяликом – много туманного и неясного. Зачем царица Савская прибыла за две тысячи километров в Иерусалим?

Деньги? Ничего подобного! Соломон, может, и «дал царице Савской всё, чего она желала и чего просила», но и самой царице пришлось потратить на царя «сто двадцать талантов золота и великое множество благовоний и драгоценные камни» (3 Цар., 10:10). То на то.

Влияние в регионе и торговля? Вряд ли. Страны, о которых идет речь, может, в то время и занимались торговлей специями и кедром, но не настолько же, чтобы на собраниях своих властителей перекраивать карту региона. Сава и Иудея – относительно маленькие государства, со всех сторон зажатые могучими Ассирийской и Египетской империями.

Между странами – 2000 километров Аравийской пустыни. По подсчетам израильского писателя Меира Шалева, царской кавалькаде понадобится полгода, чтобы преодолеть эту дистанцию в оба конца, ибо скорость каравана будет равняться скорости самого слабого его звена – томимого жаждой и измученного жарой пешего раба. Оставлять трон на такое долгое время очень опасно.

А дружить и торговать монархам древности можно было и на расстоянии. Вот тирский властитель Хирам любил Соломона и отца его Давида «все дни своей жизни» и довольно успешно торговал с ними, но в Библии же нигде не указано, что они виделись.

Так, может, причина визита царицы – любовь и страсть? Вполне вероятно. Об этом в Библии нигде не сказано напрямую, но сугубо редкое женское присутствие на древних саммитах и горячий климат делают свое.

И коварный иврит в нагрузку. Глагол «желала», «хефца», корень «х-ф-ц» в фразе «всё, чего она желала» – весьма двусмыслен, он связан и с «желаниями», и с «похотью», «чувственностью». Как же разожгли свою фантазию этим глаголом и женским присутствием еврейские, христианские и мусульманские мудрецы! В раннем Средневековье по страницам апокрифических сочинений гуляла креативная выдумка – зеркальный пол в зале для приемов. При помощи этого пола Соломон-де увидел волосатые ноги царицы, которые почти наверняка свидетельствовали, что заграничная визитерка – черт. Затем дьявольщина съехалась на сладострастие Соломона.

Даже деликатный Бялик не удержался: и он, воссоздавая уже в ХХ веке древнееврейские припомнил злосчастный пол. Царица вошла в зал со стеклянным полом и, подумав, что он залит водой, инстинктивно подняла юбки. Увидев красоту ее тела, пишет Бялик, «Соломон отвернул свою голову».

Муж пятисот жен тоже знал, что такое стыдливость.

  1. Маленькие и симпатичные

Но одна деталь мешает воспринимать эту встречу как романтичное свидание ближневосточной секс-иконы и похотливого короля ботанов. Пока «все цари мира искали видеть Соломона, чтобы послушать его мудрости», царица Савская с гордо поднятой головой «пришла испытать его загадками» (3 Цар., 10:1). Короче говоря, пришла бросить вызов царскому мегамозгу. А может, не испытать, а использовать царя? Пока взгляды земных царей направлены на Соломона и его собеседницу, время похвалиться фирменным савским интеллектом…

Пришла царица и на царя посмотреть, и себя показать. И послушать, и завести разговор. Диалог, беседу. Беседу, которую она не могла устроить ни со своими льстивыми отечественными вельможами, ни с умными, но оторванными от общественных забот бродячими мудрецами, ни с кичливыми египетскими фараонами или ассирийскими чиновниками, у которых в голове сидела империя. Пришла устроить беседу с царем Соломоном, как равная с равным.

…О чем же мы будем разговаривать, о Соломон? О ценах на кедр и масло. Это важная тема, уделим ей время. О книгах. Бродячие мудрецы начитали мне пару ваших книг, святых книг – особенно мне понравился ваш принцип единобожия, который проповедуют ваши священники, но интересно, как его приспособить к жизни государства. О том, как же хорошо, что нам нечего делить. О местных новостях. Ей-богу, египтяне слабеют, но ассирийцы плодятся как саранча, и, видимо, Соломон, предстоящего нашествия чужеземных орд наши границы не выдержат. Нам с тобой, о Соломон, нужно будет постараться не стать беспамятной провинцией, раз уж безъязыким вассалам не удалось. О том, что нам, маленьким симпатичным народам, нужно дружить.

Павел Костюкевич, переводчик израильской литературы

Оригинал на белорусском

Меир Шалев о Соломоне и «наглой» царице Савской

От переводчика. Дополнительную пикантность вышерасказанной истории придает тот факт, что визу № 61 от имени Белорусской Народной Республики 15 июля 1921 г. выдал Бялику не кто иной, как Иван Авраамович Ермаченко (1894-1970), во время Второй мировой войны – коллаборант, возглавивший «Беларускую народную самапомач» и метивший в премьер-министры оккупированной Беларуси. Об этом упоминает израильский историк Леонид Рейн в своей книге «Короли и пешки». В 1941-1943 гг. «Иоганн фон Ермаченко» пресмыкался перед нацистами в Минске настолько, что заслужил прозвище «герр Яволь»; естественно, одобрял и антиеврейские их деяния.

Кастусь Акула после войны вспоминал так: «Д-р Иван Ермаченко был немецким ставленником и рьяно служил своим хозяевам… Именно он приложил руку к гибели белорусских католических священников Гляковского и Мальца, светлого патриота ксендза В. Годлевского, первого генерального инспектора белорусских школ и основателя нелегальной Белорусской независимой партии». В 1921 же году бывший белогвардеец Ермаченко еще выглядел относительно пристойно: как пишет «Википедия», «в ранге полковника являлся представителем правительства Белорусской Народной Республики в Константинополе и генеральным консулом на Балканах».

В. Р.

Опубликовано 06.12.2016  6:34

Магічныя гісторыі vaysrusishe бабамамы (в русском переводе)

А. Янкута

Магические истории vaysrusishe* бабамамы

Новая книга Павла Костюкевича уже обложкой намекает, что ничего страшнее плана Бабарозы нет. Вышитая красными нитками в традиционном стиле черепушка щерится на обложке, обещая читателю семейную сагу, и от этой обложки веет как минимум уютным домашним апокалипсисом, воплощением которого Бабароза в конце концов и сделается. Что ты, читатель, знаешь об убийственной силе бабушкиной любви, об уверенности в том, что с сегодняшнего дня и навсегда всё в мире должно происходить по бабушкиному сценарию? Главный герой романа «План Бабарозы» знает об этой силе всё, и единственное спасение, которое ему остаётся, – бесконечное «внукотерапевтическое» плетение историй. Он снова и снова пытается осмыслить прошлое, никуда от него не уходя, словно то, что случилось, ещё не пережито до конца.

П_Костюкевич

Павел Костюкевич во время презентации книги «План Бабарозы» (Минск, март 2016)

Семейная сага – один из любимых жанров среди любителей послушать хорошую историю – была популярна ещё во времена норвежских конунгов, а после того, как Джон Голсуорси получил за «Сагу о Форсайтах» Нобелевскую премию, востребованность этого жанра только растёт. Стоит вспомнить хотя бы израильского писателя Меира Шалева, чьи магические семейные саги о евреях-переселенцах переведены на множество языков. Именно у него, как признаётся сам автор «Плана Бабарозы», позаимствована первая фраза романа: «Вот она». «Вот он, я» – так в русском переводе Р. Нудельмана и А. Фурман начинается роман Меира Шалева «В доме своём в пустыне». Дальше перед читателем разворачивается история Рафаэля Мейера, в роду которого все мужчины умирают молодыми, и потому он растёт и взрослеет среди пяти женщин – бабушки, матери, двух тёток и сестры, а повзрослев, пытается разгадать тайны своей семьи. Игорю Качуне, главному герою романа «План Бабарозы», который воспитывается бабушками и дедушками (но прежде всего, безусловно, бабушками) и слушает их бесконечные истории об иных – лучших – временах и странах, разгадывать никаких загадок не приходится. Эти истории, магические и иронические, переплетаются между собой и составляют запутанные корни генеалогического дерева Качуни, а их рассказчицы превращаются в одну большую бабамаму. Всё прошлое появляется перед главным героем как на ладони и оказывается таким цепким, чарующим и привлекательным, что расстаться с ним нет никаких сил.

Игорь Качуня попадает в ловушку своих запутанных, сплетённых корней, они его душат, мешают дышать, но в то же время приносят наслаждение. Сюжетная линия, посвящённая отношениям главного героя с немкой-румынкой Рони, – о попытке выбраться из этой ловушки, о минибегстве на несколько дней, которое привлекает как возможностью убежать, так и своей кратковременностью. Роман можно было бы назвать психологическим (автор говорит в интервью об инфантилизме белорусских мужчин и матриархате в семьях), но этот психологизм особого рода. Автор доводит ситуацию до абсурда, из-за чего она приобретает причудливые формы, делается фантасмагорией и начинает играть десятками оттенков смысла. Здесь можно найти всё, что хочешь: стоит повернуть роман иной гранью – и из коллекции юморесок он превращается в медитацию над собственной идентичностью.

Несмотря на то, что в пёстром мультикультурном роду главного героя есть только один еврейский корень – Дедюля – семейную сагу «План Бабарозы» так и хочется назвать еврейской. Возможно, благодаря сюжетным параллелям с романом Меира Шалева «В доме своём в пустыне» (кстати, эпиграф к «Плану Бабарозы» взят из ещё одного романа этого писателя – «Как один день»). Дух еврейских семейных историй Шалева, в которых есть могучие, почти мифические родоначальники, истоки которых находятся в легендарных былых эпохах (знания о них будут передавать из поколения в поколение, как настоящее сокровище), витает над минским романом Павла Костюкевича. В его произведение тоже есть пращур – Бабароза, не теряющая своей власти даже после смерти, и все истории о ней, а также о её преемниках, балансируют на грани магического и иронического, библейского и будничного, между неисправимой серостью окружающего города и яркими сказками о тех, кто его населяет. Бабароза, монструозная пророчица с библейским именем, предсказывает соседям будущее и, словно ветхозаветный патриарх, охватывает пильным оком всю свою семью, все свои стада и отары.

В. Рубинчик среди возможных источников вдохновения П. Костюкевича называет романы Мойше Кульбака и Андрея Мрыя. Роман «План Бабарозы» возвращает в белорусскую литературу если не еврейские кварталы, где жили зельменяне (ведь и возвращать, по существу, уже нечего), то воспоминания о них, знаки поликультурного прошлого – это попытка разобраться, как прошлое переплавилось в теперешнюю отрицающую себя белорусскость. Запутанные национальные идентичности нескольких поколений семьи Игоря Качуни, – поколений, которые благодаря своему долголетию сходятся под одной крышей, – рассказывают о Минске больше, чем мог бы рассказать учебник по истории города.

Интересная особенность романа «План Бабарозы» – в том, что об острых проблемах прошлого и не до конца осмысленных травмах в нём говорится легко и без надрыва. Еврейка Бабадора декламирует «куплет собственного сочинения о преимущественно счастливой жизни своей родни на просторах Европы», культ колтуна намекает на желание поиздеваться с тех сюжетов, которые западный книгоиздательский рынок ждёт от белорусских писателей, и даже история о том, как Дедвасилий потерял на допросе глаз, напоминает, скорее, анекдот. В привычной своей манере Павел Костюкевич показывает: в белорусской истории и современности поводов пошутить всегда найдётся вагон и тележка. Даже феминизм (а в романе есть раздел «Краткая история феминизма») показан здесь кротким и прирученным: он рождается в семье сам по себе и без особенных потерь (если не считать одного развода) даёт через несколько поколений богатый урожай.

Рассказывая в интервью о своём романе, Павел Костюкевич говорит, что его книга родилась из бытовых историй, которые доходили до автора разными путями. Они были подслушаны в электричках, рассказаны друзьями, прочитаны в газетах. В результате получился роман, в котором жизнь героев складывается из цветных историй: они нанизываются на реальность, расцвечивая её неожиданными красками. Если самая успешная из прежних книг Павла Костюкевича «Сборная РБ по неглавным видам спорта» – это сборник фантасмагорических рассказов, то роман «План Бабарозы» – также коллекция фантасмагорий, анекдотичных историй и сюжетов, замкнутых на самих себе. Это поэзия чистой красы, где прошлое лишено травм, а все самые страшные драмы происходят в кругу большой семьи, под крылом великой vaysrusishe бабамамы.

* vaysrusishe – белорусской (слово из идиша – В. Р.)

 

Перевод с белорусского В. Р.

Оригинал здесь

Опубликовано 28 июня 2016 21:59

Беседа с писателем Давидом Шульманом – ч. 2-я (на белорусском)

ГУТАРКА З ДАВІДАМ ШУЛЬМАНАМ

(заканчэнне, пачатак тут).

  1. Барысаў, ідыш, продкі, кампартыя…

У Вас многія творы пра Барысаў, Ваша юнацтва…

– Натуральна – кожны літаратар піша пра сябе і тое, што перажыў.

Калі прыязджаеце ў Беларусь, то Барысаў штораз наведваеце?

– Вядома, там жа пахаваны бацька, дзед з бабуляй, цётка… Учора я там быў, прывёў магілы ў парадак. Гэта галоўнае, дзеля чаго я прыязджаю сюды: наведаць бацьку, «адчытацца» перад ім. Маці ж пахавана ў Эйлаце. Сем гадоў таму…

У Барысаве засталіся яшчэ родзічы?

– Нікога. Некалькі чалавек ёсць знаёмых… Летась была прэзентацыя ў барысаўскім доме-музеі Каладзеева маёй кніжкі «З вялікай літары Б.», дарэчы, там пра маю былую суседку. Вялікая літара «Б» – гэта Беларусь, Барысаў, Берагавая… і Бенянсон Блюма Беркаўна.

Дзе зараз сябе лепей адчуваеце – у Барысаве ці ў Эйлаце?

– У Эйлаце. Мне і Мінск цяпер бліжэй, чым Барысаў. А Барысава мне малавата: пасля Эйлата – такая правінцыя з нізкім небам… Хаця горад і вялікі, ехалі ўчора доўга на машыне па вуліцы Гагарына, мясціны знаёмыя. Але гэта ўжо не маё. Маё – мінулае, а пра сённяшні Барысаў я не змог бы напісаць. Штораз, калі наведваю яго, дзіўлюся, як я тут жыў… Гэта ўжо не той горад.

За беларускімі навінамі сочыце?

– Кожны раз, як вяртаюся з работы, гляджу ў аўтобусе. Маю доступ у інтэрнэт праз тэлефон. Праглядаю некалькі недзяржаўных сайтаў, яны больш цікавыя, разняволеныя… Мяне не цікавіць афіцыёз – ні беларускі, ні расейскі. Я не гляджу расейскае тэлебачанне, усе гэтыя шоў пра лідэраў, байкі пра палітыку… Мне цікавейшае жыццё звычайнага чалавека.

– Ізраільскай палітыкай, пэўна, таксама ніколі не цікавіліся?

– Чаму, нейкі час нават сам займаўся палітыкай у Ізраілі. Гэта было ў першыя гады, калі мы прыехалі: стваралася партыя на чале са Шчаранскім («Ісраэль ба-алія»), дык я быў у горадзе лідэрам… Гады два. Мяне ў той час віншавалі з днём народзінаў вядомыя палітыкі, зараз адзін з іх – старшыня Кнэсету (Юлій Эдэльштэйн). Маю шмат фотак, дзе зняты з ім, са Шчаранскім, з іншымі… Я ўдзельнічаў у з’ездах, ездзіў на іх з Эйлата. Але зразумеў: палітыкай павінны займацца людзі, для якіх гэта сэнс жыцця. У мяне ж было проста жаданне дапамагчы расейскамоўнай абшчыне ўзняцца, пісаў у мясцовыя выданні пра гэта. А потым шкада стала часу… Мне лягчэй сесці, напісаць кнігу.

– Вы ж былі і старшынёй аб’яднання выхадцаў з Беларусі ў Эйлаце?

– Быў гадоў 8-10, а цяпер суполка распалася… Прымаў дэлегацыі з Беларусі. З Мінска прыязджалі – два чалавекі, чатыры, шэсць… Я іх сустракаў, паказваў горад. Звычайна гэта былі чыноўнікі, якія займалі добрыя пасады. Дарэчы, мы пасябравалі, сябруем дагэтуль з некаторымі. Мяне і сям’ю сястры не цікавяць пасады – яны былі ў нас, прыязджалі як чыноўнікі, але сустракаліся як звычайныя людзі. Мяне цікавіць, які ён побач са мной, а не на працы.

У суполку ўваходзіла чалавек 80. Мы ўздымалі чарку… Адзначалі яўрэйскія святы з беларускім прысмакам… Размаўлялі пра Беларусь, хто адкуль, хто чым займаецца. Збіраліся звычайна ў якой-небудзь рэстарацыі… Мелі патрэбу ў «абшчэнні».

– Як жа суполка распалася?

– Сама сабой. Людзі сталі жыць лепей, але шмат часу працаваць, іх ужо цягнула дахаты, больш часу пабыць са сваёй сям’ёй…

– Калі цяпер захоча прыехаць госць з Беларусі, які пра Вас не ведае, як яму знайсці «ізраільскіх беларусаў» у Эйлаце?

– Трэба зайсці ў сеціва, там ёсць адрасы кіраўніцтва… Калі трэба, мы прымем. Займаюся гэтым ужо не як лідэр, а як ватык, чалавек, які даўно жыве ў Ізраілі. 25 год прамільгнулі хутка, як, зрэшты, хутка праходзіць усё жыццё.

– Вы адчуваеце сябе часткай Ізраіля?

– Канешне.

– І прэзентацыі Вашых кніг у Ізраілі адбываліся?

– Былі. Але не на Іерусалімскім кніжным кірмашы – гэта далёка. Эйлат ад Іерусаліма – мінімум 4 гадзіны язды. У мясцовых установах, у кнігарні былі сустрэчы…

– Каго чытаеце з ізраільскіх пісьменнікаў?

– Меіра Шалева – у цудоўных перакладах.

– У перакладах нешта губляецца… Вы маглі б і на іўрыце?

– Можа, і губляецца, але Шалева перакладаюць шмат гадоў, вядомыя перакладчыкі… У арыгінале я магу не зразумець усіх нюансаў. Цяжкавата ўсё ж – на іўрыце я магу невялікае апавяданне прачытаць, ну а раманы… Не ў мае гады!

– А што б вы параілі ў Шалева?

– Усё, што тут даступна.

– Падазраю, што Этгара Керэта на беларускую больш перакладалі…

– Так, бо ў яго пераважна кароткія апавяданні. Ён – іншы пісьменнік, не зусім мой, а вось Шалеў – мой пісьменнік. І ў яго шмат раманаў, амаль усе звязаны з Расіяй, Беларуссю, Украінай…

– Апошнім часам культурныя сувязі, выглядае, мацнеюць: прыязджалі Ёнатан Барг, той жа Керэт… Відавочна, з дапамогай пасольства Ізраіля. Вас запрашалі?

– Не.

– А хацелі б, каб Вас пасольства запрасіла?

– Звычайна на маіх прэзентацыях прысутнічаюць людзі з пасольства. Мінулым разам, дый раней, былі адказныя за культуру, я дарыў ім кніжкі свае… Але пакуль, напэўна, я не такі вядомы. Можа, справа і ў тым, што яны зацікаўлены прадстаўляць тут карэнных ізраільцян.

Дык і Вы ўжо, бадай, «карэнны» – 25 год у Ізраілі. Што прапанавалі б для публікацыі ў інтэрнэце з новай кнігі «Особое женское состояние»? Можа, кароткія дыялогі?

– Там ёсць і эратычныя…

259 260

– Мы ж не цэнзурны орган! А ці прадаюцца зараз вашы кнігі ў Беларусі?

– Патрошкі, «а бісэлэ».

– Мая настаўніца Пніна Мелер любіць паўтараць: «а бісэлэ, а бісэлэ – вэрт а фулэ шысэлэ!» У кнігах Вашых многа слоў і выразаў на ідышы – як з гэтай мовай у аўтара?

– Разумею амаль усё. Ужываю мову на працы – ёсць там некалькі чалавек, з якімі я размаўляю на ідышы. Гэта не выхадцы з нашых краёў – з Румыніі…

– То бок ідыш яшчэ даволі папулярны ў Ізраілі… Ці не «яшчэ», а «ўжо»?

– Так, «ужо»… З кожным годам становіцца больш папулярным. Пасля шматгадовага занядбання многія зноў пачалі размаўляць на ім, ладзяцца курсы…

– А ў Вас ідыш ад маці? «Мамэ-лошн»?

– Ад бацькоў. У нас гаварылі дома, так што і я, і сястра вывучылі мову. Размаўляем мы зараз няшмат, але калі трэба, каб ніхто не «паняў», то мы з сястрой гутарым на ідышы! Ні дзеці, ні яе муж нічога не разумеюць… Або калі па тэлефоне трэба нешта сказаць, каб не падслухалі…

– У Барысаве Вашага юнацтва былі месцы, дзе размаўлялі на ідышы?

– Паўсюдна! Усе размаўлялі, не баяліся. На вуліцах ішлі, у парках сядзелі, размаўлялі. Праўда, у аўтобусах – не. Тыя, з кім я жыў побач, прыходзілі да нас, да бацькоў, размаўлялі… Гэта былі людзі, якія нарадзіліся яшчэ ў 20-я, 30-я гады, у якіх ідыш быў карэнны, мова, з якой яны нарадзіліся. А вось большая частка пасляваеннага пакалення – ужо не гаварыла.

– У Вас ідыш такі застаўся…

– Правільна, таму што побач былі дзед з бабуляй, суседзі… Мы круціліся ў гэтай атмасферы ідышскай. Бацькі выпісвалі часопіс «Савеціш Геймланд», чыталі. Я нават прывёз тры нумары ў Ізраіль, яны ляжаць у маёй кладоўцы.

– Дзед з бабуляй – яны з Барысава?

– Не, дзядуля са Свіслачы, гэта Магілёўская вобласць, Асіповіцкі раён, пад Бабруйскам. Бабуля – з Лапіч.

Якое жыццё яны пражылі?

– Вельмі кахалі адно аднаго. Дзядуля быў сплаўшчыкам – такая габрэйская спецыяльнасць. А бабуля дома, займалася дзецьмі. Раней-та жанчыны не працавалі.

А бацька мой – з Бабра, маці – са Свіслачы. Бацька ваяваў у фінскую, вызваляў Заходнюю Беларусь у 39-м годзе. Усё на зборы яго цягалі. Казаў: «Толькі валасы адрастуць – зноў на зборы!» Так ён папаў на фінскую, а потым – на Вялікую айчынную. Медалі яго ў мяне, я цішком вывез, тады цяжка было вывозіць узнагароды…

Сам я не служыў у арміі, але быў на зборах – 4 месяцы. Але я іх добра адбыў – сакратаром партыйнай арганізацыі гэтай часці. Партыйны чалавек… Уступіў у КПСС у 1970 г. – да 100-годдзя нараджэння Леніна.

– Верылі ў ідэі ці кар’еру хацелі зрабіць?

– Не тое што кар’еру, а быў заідэалагізаваны, як усё грамадства.

– То бок усё-такі верылі?

– Мне здавалася, што з партыяй можна лепей зрабіць… Вядома, расчараваўся. Хутка? Не, не вельмі. Жыў звычайным жыццём… Калі ад’язджалі мы, выходзіў з партыі, дык парторг сказаў: «ты не хадзі на сход, каб табе не было непрыемна, давай сюды білет».

– У 1991-м было яшчэ так строга? Ужо ж нібы развальвалася ўсё…

– Я ж выязджаў з Савецкага Саюза. Развальвалася, але была партыйная арганізацыя, яшчэ людзі карміліся з КПСС. Здаў я білет, інакш мяне не выпусцілі б…

– Вы ж і бізнэсам у СССР займаліся?

– Так, меў кааператыў, ён называўся «Время», гэта быў шоў-бізнэс у Барысаве… Тое, што апісаў у кнігах, – усё праўда.

Ад’ехаў – усё скончылася. Нейкі час я хацеў у Ізраілі бізнэс прадоўжыць, але потым падумаў, што мне будзе цяжка, іўрыта яшчэ не было…

– Што б Вы пажадалі нашым чытачам?

– Каб прыйшлі на прэзентацыю 27 чэрвеня ў Мінску!

– Добра, а як наконт больш глабальных зычэнняў?

– Я чалавек не глабальны, хутчэй «лакальны». Што называецца, «не чапайце мяне – і я вас чапаць не буду».

– Усё ж нямала ведаеце, бачыліШто можна зрабіць, каб наш свет стаў лепшым?

– Кожны хай займаецца сваёй справай, добра робіць гэтую справу, думае пра сваіх, дбае ў першую чаргу пра сваю сям’ю. Больш увагі сваім родным, таму што ўсё мінае, яны зыходзяць, і тады адчуваеш сябе вельмі кепска.

– А менавіта ў Беларусі – што можна змяніць?

– Я зацікаўлены, каб людзі жылі добра, каб у іх усё было…

– І «мірнага неба над галавой»?

– Якраз мне здаецца, што не трэба грамадзян палохаць канфліктамі, што вакол ворагі: маўляў, яны вінаваты, што чагосьці не хапае… Ворагі наўкол толькі ў Ізраілі, і гэта дужа непрыемна, але тым не менш мы жывем, працуем…

– Вы прыязджаеце ў Беларусь з 1994 г. – нешта змянілася да лепшага?

– Ну, вядома, новыя будынкі з’явіліся прыгожыя. Потым, мне здаецца, людзі сталі больш упэўненыя ў сабе.

– Але вы не хацелі б тут жыць…

– Не, я ўжо проста не змагу. Я чалавек вольны, незалежны.

– У Беларусі не зусім вольна?

– Не хацеў бы ўлазіць у гэтыя праблемы. Але Алексіевіч мудра выказалася наконт дыктатуры… У яе быў добры настаўнік – Алесь Адамовіч. Не заўсёды я з ёй згодзен, але кожны мае права на памылкі, на іншы пункт гледжання.

– Пасля таго, як Святлане Аляксандраўне прысудзілі Нобеля, у Ізраілі сталі лепей ведаць пра Беларусь?

– Так, лепей. Я прыйшоў на работу, а мне кажуць: «Твая ўзяла прэмію». Да таго ж яна прыязджала ў Ізраіль пасля гэтага, я чытаў інтэрв’ю з Алексіевіч у нашай газеце.

* * *

У Лявона Баршчэўскага, які год таму ўзяў слова падчас прэзентацыі кнігі Давіда Шульмана, творчасць Давіда выклікала асацыяцыі са Змітраком Бядулем ды Ісакам Бабелем. На мой густ, Д. Шульман усё ж бліжэй да Бядулі: сентыментальнасцю, самавызначэннем «габрэйскі беларус», практычнасцю ў асабістых справах ды некаторай наіўнасцю ў грамадскіх… У нечым яго няхітрыя гісторыі нагадваюць творы Эфраіма Севелы. Шкада, што ў літаратуры Ізраіля мой суразмоўца, носьбіт беларускай мовы і культуры, застаецца адзінцом. Пакуль?

Падрыхтаваў Вольф Рубінчык для belisrael.info

Мінск, 22.06.2016.

Апублiкавана 23 чэрвеня 2016  11:17

Водгук ад нашага пастаяннага мінскага чытача Алеся Рэзнікава (24.06.2016):

Упершыню пазнаёміўся з Давідам Шульманам на прэзeнтацыі 11 чэрвеня 2013 г. у Кнігарні логвінаЎ. Ён прэзентаваў кнігі прозы “Баскетболистка з улицы Жданова” і “Дзе ўзяць крыху шчасця”. Прыйшоў крыху раней, нават трошку паразмаўлялі, як быццам бы даўно былі знаёмыя. На прэзентацыі былі пісьменнікі Уладзімір Арлоў і Уладзімір Някляеў. Атмасфера была вельмі цёплая і хатняя. Кніжкі я набыў і даваў пачытаць розным людзям. Расказы філасофска-іранічныя з элементамі лёгкага эратызму. Разам з тым ёсць грамадзянская пазіцыя і любоў як да Беларусі, Барысава, так і да Ізраіля і Эйлата… Другі раз быў на прэзентацыі 17 чэрвеня 2015 г., Давід Шульман мяне адразу пазнаў. Я падзяліўся уражаннямі з маёй паездкі ў Ізраіль (быў у каталіцкай пілігрымцы ў верасні 2013 г., нават 2 дні былі ў Эйлаце – праўда, не ведаў, што пісьменнік таксама там жыве). Набыў кніжку “З вялікай літары Б”, прачытаў, потым падарыў Адзе Эльеўне Райчонак. Дзякуй за ўвагу. Алесь.