Tag Archives: Лейб Найдус

В. Рубинчик. Еврейское и рядом (3)

Вот уж полтора года коронавирус – глобальная проблема. Беларусь, а может, и весь мир (вей из мир), превратилась в подобие алжирского Орана из нетленки Альбера Камю «Чума». Роман Камю был создан три четверти века назад, но человечество меняется медленно, да и необязательно в лучшую сторону, так что аналогии уместны, почему нет?

Начиная с весны 2020 г. в разных странах умерло (не всегда напрямую от COVID-19) немало людей, которые существенно влияли на modus vivendi белорусского еврейства. Некоторых я уже упоминал в своих текстах; со многими был знаком лично… Здесь – очень кратко, с приложением тех фотографий из открытых источников, что ещё не публиковались на belisrael:

Аркадий Бляхер (1923–2020) – ветеран войны, экс-руководитель еврейской организации Бреста, в конце 1990-х – начале 2000-х значился членом редколлегии минской газеты «Авив».

А. Бляхер

Андрей Горбенко (1962–2020) – предприниматель, спонсор «Ідыш-беларускага слоўніка» (сост. Александр Астраух, 2008).

Юрий Зиссер (1960–2020) – бизнесмен, спонсор «Клезмерфеста» (2019) и ряда иных «околоеврейских» проектов.

Яков Гутман (1945–2020) – инженер, член первого правления МОЕКа (с 1988), председатель минской иудейской общины (1989–90), президент Всемирной ассоциации белорусских евреев (с 1993).

Соломон Карпас (1953–2020) – бывший руководитель еврейской организации Витебска.

С. Карпас

Михаил Нордштейн (1930–2020) – военный журналист, первый редактор газеты «Авив», член Союза белорусских писателей (с 2013).

М. Нордштейн

Михаил Иоффе (1932–2020) – заслуженный работник промышленности («Брестгазоаппарат»), почётный гражданин Бреста (с 2002).

М. Иоффе

Семён Лиокумович (1932–2020) – лектор, составитель кроссвордов и справочных книг, член правления Минского объединения еврейской культуры (с конца 1990-х).

Юрий Тепер (1958–2020) – один из лучших библиотекарей г. Минска, активист общины «Бейс-Исроэль», знаток истории шахмат, спорта вообще.

Анатолий Наливаев (1931–2021) – художник, театральный деятель, кантор.

А. Наливаев

Бэла Шпинер (1976–2021) – артистка, певица.

Б. Шпинер

Лев Шейнкман (1931–2021) – ветеран войны, учитель, многолетний глава Белорусского союза евреев-инвалидов и ветеранов войны, партизан и подпольщиков.

Л. Шейнкман

Олег Ходыко (1942–2021) – наставник реставраторов идиша в 1980–90-е гг. 12.06.2021 один из его учеников (А. М. Астраух) написал: «Печальная новость. Вчера, 11 июня, ушёл из жизни ОЛЕГ ВЛАДИМИРОВИЧ ХОДЫКО, УЧИТЕЛЬ, АРХИТЕКТОР, ХУДОЖНИК, РЕСТАВРАТОР, ИСКУССТВОВЕД, ЛИТЕРАТУРОВЕД, ПИСАТЕЛЬ, ПЕВЕЦ, создатель школы архитектуры и искусства, белорусской школы реставрации, школы языка ИДИШ, ЯЗЫКОВЕД, ЗНАТОК КЛАССИЧЕСКОЙ И НАРОДНОЙ МУЗЫКАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ, ФОЛЬКЛОРА И ЭТНОГРАФИИ – ЧЕСТЬ БЕЛОРУССКОЙ НАЦИИ, ГАОН ИСКУССТВА – HOMO LUDENS ET UNIVERSALIS. A LIXTIKN GANEJDN». Пер. с бел., заглавные буквы сохранены.

О. Ходыко

Леонид Рубинштейн (1939–2021) – бывший руководитель бобруйской еврейской организации, почётный гражданин Бобруйска (с 2020).

Л. Рубинштейн

Виктор Лясковский (1946–2021) – главред «Авива» с 2005 г. (де-факто стал им раньше, когда числился замредактора) и до 2013 г., автор книжек для детей, ведущий литстудии в Минском еврейском общинном доме.

В. Лясковский

Приближается годовщина смерти М. Нордштейнa (10 августа). Позволю себе процитировать его послание, доставленное ещё тогда, когда я учился в аспирантуре и надеялся на консолидацию белорусской еврейской общины посредством самиздата:

Рад был получить Ваше письмо с газетой «Анахну кан». Помню ли я Вас – как же не помнить человека, который столько помогал Дине Звуловне [Харик]!.. Да и мы с Вами не раз беседовали. Жаль только, что наше сотрудничество в «Авиве» так и не получилось.

Мне по душе ваша активная позиция в еврейском общественном движении. Правда, и движения как такового порой не замечается. Скорее такое состояние можно назвать застоем.

«Анахну кан», конечно же, прочитал от начала и до последней строки. Особенно понравился фельетон «Вице-президенты – наша сила, наша гордость и краса!» Смеялся от души. Десять заместителей у президента евр. союза! По-моему, у генсеков КПСС было меньше. Глубоко убеждён в том, что свежая струя в евр. жизни Беларуси необходима. И такую свежую струю вижу в присланной Вами газете.

Ваше участие в шествии, посвящённом 60-летию казни минских подпольщиков, безусловно, поступок мужественный. Кстати, в августе 98-го я вместе с Валерием Щукиным и другими принял участие в пикетировании по случаю 30-летия оккупации Чехословакии советскими войсками. Правда, арестов тогда не было. Милиция ограничилась тем, что каждого из пикетчиков (а нас всего-то было около десятка) сфотографировала.

Нордштейн поучаствовал также в моём опросе на тему «Кто из героев еврейского сопротивления заслуживает того, чтобы его именем назвали улицу в Минске?» («Анахну кан», март 2002 г.; ответил «Гебелев, Смоляр, а из героев послевоенного сопротивления – Ефим Давидович, Лев Овсищер, Наум Альшанский»). Но при встрече в Минске пару месяцев cпустя, наслушавшись «доброжелателей», уже читал нотации: «Нельзя так с “вождями”, Володя, они стараются… И видите ли, независимой прессы не бывает». Откровенно прощупывал, а не перейдёт ли собеседник на сторону Я. З. Басина & Co.? Постепенно отношения наши сошли на нет.

Михаил Соломонович, при всём его богатом жизненном опыте, являлся… ну, скажем, простецом: что последнее откладывалось в его голове, то он и держал за истину, и готов был повторять на все лады. Его амбициозность, желание быть не просто журналистом, а Редактором, Литератором и Знатоком истории, умело использовали разные интриганы, из «главной еврейской организации» и не только. Иногда это кончалось так:

Тем не менее заслуги Нордштейна в развитии еврейской прессы, в «раскрутке» многих достойных личностей неоспоримы; определённую ценность имеет и его, пусть несколько многословный, двухтомник мемуаров «Рубиконы». Внёс он вклад и в то, что в Израиле-2006 появился памятник Маше Брускиной (живя в Германии, собирал деньги по всей Европе). Чуть обидно было читать на сайте «Авива», что Нордштейну-де в январе 2021 г. исполнилось бы «92» года (неужто было трудно из 2021 вычесть 1930?)

Ещё в 2018 г. в Нью-Йорке скончался писатель Михаил Шульман (Шумов), 1923 г. р., ветеран Великой Отечественной, глава могилёвской еврейской организации на рубеже 1980–90-х – т.е. стоял у истоков. Лично с ним я не был знаком, о его общественной деятельности судить не берусь, а книги шумовские когда-то читал, нравились.

М. Шульман (Шумов)

Увы, и 2,5 года спустя в белорусском литжурнале «Неман» о смерти писателя не знали (раз-другой кликнуть в интернете, видимо, «религия не позволяла»):

Из «Немана», № 1, 2021

Впрочем, «Авив» и СБЕООО в этом отношении не превзошли «Неман» 🙁

В последнее время наблюдается «омоложение кадров» в руководстве белорусских еврейских организаций: процесс естественный, но не безболезненный. Бизнесмен Олег Львович Рогатников, бывший зампред «еврейской общины г. Витебска» – самый молодой из четырёх руководителей «главного еврейского союза» за 30 лет существования этой «зонтичной», или «крышевой» структуры. Чуть больше месяца рулит, но успел отметиться в «СБ» (22.07.2021) обещанием, что не допустит красных полос у памятников жертвам Катастрофы, дабы не «разжигать негативные настроения». А ещё – участием в официозной пресс-конференции «Многоликая Беларусь» (30.07.2021).

О. Рогатников

Общаться с редакцией belisrael.info г-н Рогатников не спешит, хотя сайту без малого 13 лет, здесь нередко появлялись ценные материалы о современных евреях Беларуси, площадку ценят исследователи. Что ж, насильно мил не будешь… Сильно критиковать нового председателя СБЕООО я не стану, ведь не прошло ещё 100 (даже и 50) дней с его победы на конкурентных выборах. Но зацепило заявление г-на Рогатникова о «белорусских еврейских общинах», представленных в «40 городах». Согласно сайту СБЕООО, «общины» на сегодня вот где есть: Барановичи, Бобруйск, Борисов, Брест, Витебск, Гомель, Гродно, Калинковичи, Лида, Могилёв, Мозырь, Орша, Пинск, Полоцк, Речица, Слуцк, Солигорск. С Минском выходит 18 городов, но никак не 40. То ли wishful thinking, то ли просто оговорка.

Ещё сильнее, чем «центральный офис», омолодилось гродненское объединение еврейской культуры им. Лейба Найдуса, основанное в 1989 г. Более года им руководит педагог-студент Натан Шамсутдинов. За это время он, как член «молодёжного парламента» Гродненщины и вообще крупный активист (возглавляет ещё фонд «Кислев»), был послан… на «Всебелорусское народное собрание» в Минск.

Н. Шамсутдинов, фото отсюда 

Г-н Шамсутдинов мечтает о возрождении еврейского квартала Гродно, хотя аналогичный проект в Витебске, анонсированный в конце 2000-х Леонидом Левиным и даже крупными чиновниками, провалился. Мечтать не вредно, тем более что да, с избранием юного Натана в Гродно началась некоторая движуха. Но пока не реализовано и более скромное дело, которое в Гродно обсуждается с 2018 г., – установка доски-шильды в честь поэта Найдуса на улице его же имени (см. здесь).

Натан Шамсутдинов (09.11.2020): «Немного затянулся процесс. Мы планировали как раз к его дню рождения, но надеемся, что в этом месяце или хотя бы до конца года мы установим эту шильду».

Инна Соркина (05.08.2021): «К сожалению, [шильды] нет».

В июле 2020 г. гродненцы бросили клич, воспроизвожу без правок:

Шолом Алейхэм ‏שלום־עליכם! Друзья, спустя 81 год наша община запускает вновь газету «Grodner Moment». Эта газета выходила в Гродно с 1924 на идише и являлась самой популярной среди еврейского населения города. Мы не могли упустить этот момент и не возродить ее хотя бы онлайн. Мы, к сожалению, не можем выпускать ее как раньше ежедневно, однако, мы сохранили главный ее принцип. Выпуски будут в начале недели и перед наступлением Шаббата. В этой газете как и раньше будет освещаться искусство, бизнес, новости из нашей общины и о еврейских событиях области и Республики, а также события из Еврейского мира.

Газета будет выходить в социальных сетях:

Instagram: @jewishcommunitygrodno

Facebook: facebook.com/jewishcommunitygrodno/

Если Вы поможете распространить эту информацию будем Вам очень благодарны!

Алдос бэстэ אַל דאָס בעסטע! Всего наилучшего! 

Отрадна попытка продолжить традицию, да ещё с идишскими словами… За год у Н. Шамсутдинова & Co. вышло свыше 30 номеров, но летом 2021 г. «Гродненский момент» выглядел так:

Честно говоря, это больше смахивает на банальное объявление или афишку, чем на газету.

Тем временем в гродненском издательстве «ЮрСаПрынт» в начале 2021 г. увидел свет трёхязычный сборник, посвящённый 130-летнему юбилею «принца еврейской поэзии» Л. Найдуса. Прочесть о книге и её создателях по-белорусски можно здесь, по-русски – здесь. Тираж –  55 экз.

Вольф Рубинчик, г. Минск

06.08.2021

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 06.08.2021  20:56

Читателям
.
К сожалению, с 22.30 (по минскому времени) 09 августа 2021 г. не имею доступа к эл. ящику wrubinchyk@gmail.com. Все письма, полученные с этого адреса после указанного времени, прошу считать недействительными. Пожалуйста, пишите мне на w2rubinchyk@gmail.com.
.
С уважением,
Вольф Рубинчик, г. Минск
***
Шаноўныя чытачы, з 22:30 (па мінскім часе) 09 жніўня 2021 г. не маю доступу да скрыні wrubinchyk@gmail.com. Калі ласка, пішыце на адрас: w2rubinchyk@gmail.com і не звяртайце ўвагі на магчымыя лісты са старога адрасу.
.
***
.
Dear all, since the evening of August 9, 2021 I’ve lost access to my account at wrubinchyk@gmail.com. Pls write me to: w2rubinchyk@gmail.com And never mind messages from the old account.

М. Круцікаў пра фестываль у Мінску

Новая п’еса пра паэта Мойшэ Кульбака паказана ў час беларуска-яўрэйскага фестывалю

Піша Міхаіл Круцікаў («Форвертс», ЗША)

Ад пачатку жніўня 2020 г. Беларусь знаходзіцца ў цэнтры ўвагі сусветных мас-медыя. Кожны дзень тысячы людзей выходзяць на вуліцы Мінска і іншых гарадоў, каб выказаць свой пратэст супраць сфальшаваных выбараў, у якіх нібыта перамог Аляксандр Лукашэнка, дыктатарскага складу кіраўнік.

Аднак апрача гэтых падзей здараюцца іншыя, таксама цікавыя і важныя – такія як беларуска-яўрэйскі фестываль, які прайшоў з 5 па 11 кастрычніка. Мерапрыемства было арганізавана мінскім цэнтрам беларуска-яўрэйскай культурнай спадчыны.

Праграма фестывалю спалучала звычайны і віртуальны фарматы. Удзельнікі маглі выбраць актыўнасці на свой густ: паслухаць падкаст з расповедам клезмера Зісла Сляповіча пра ўзаемаўплыў яўрэйскай і беларускай музыкі; наведаць гістарычныя яўрэйскія мясціны ў Мінску пры дапамозе новага аўдыёгіда; прыгатаваць беларуска-яўрэйскія прысмакі, такія як эсік-флэйш ці бульбяны кугл (інгрэдыенты для якіх можна было замовіць у мінскай інтэрнэт-краме). Да таго ж былі даступныя лекцыя пра беларуска-яўрэйскія імёны і гутарка паміж спецыялістамі ў беларуска-яўрэйскай культуры і гісторыі.

Кульмінацыяй фестывалю сталася пастаноўка новай п’есы «Груганы дыяспары», прысвечанай трагічнаму лёсу яўрэйскага паэта Мойшэ Кульбака. Назву можна перакласці і як «Крумкачы рассеяння».

Афіша, выкананая Уладзімірам Цэслерам

П’есу, пастаўленую на рускай мове, напісала маладая віцебская драматургіня Вольга Прусак (на фота), якая раней ужо заваявала шэраг важкіх прызоў за п’есы і фільмы. Пра сваю цікавасць да Кульбака Вольга піша: «Кульбак для мяне стаў адкрыццём, паваротным і знакавым, перш за ўсё ва ўспрыманні таго месца, дзе я жыву. Раптам зусім па-іншаму бачу Беларусь – апантана закахаўшыся не ў тое, што ёсць, а ў тое, што мы страцілі. Такое балючае каханне – да страчанай будучыні, да спыненай думкі, да зламанага суквецця, да здушанай песні, да традыцыі, якая жывіла беларускую культуру і ад якой мы так жорстка былі адарваныя».

Дзея п’есы адбываецца ў савецкім Менску, куды Кульбак пераехаў з польскай Вільні ў 1928 г. Неўзабаве ён зрабіўся прыкметнай постаццю ў савецкай яўрэйскай культуры. На сцэне мы бачым яго ў рэдакцыі часопіса «Штэрн» з двума яго калегамі: «чырвоным яўрэем» Ізі Харыкам і «зялёным яўрэем» Зэлікам Аксельродам (у гэтых вобразах можна пазнаць гуллівыя намёкі на жывапіс Марка Шагала). Cпачатку іх праца ідзе спорна, але з цягам часу іх настрой робіцца ўсё больш змрочным праз сталінскую тэрарыстычную палітыку. Нечакана надыходзіць горкі фінал. Кульбака і Харыка арыштоўваюць і расстрэльваюць у Менску, у кастрычніку 1937 г. Аксельрод будзе забіты ў 1941-м годзе.

Паралельна дзея разгортваецца ў свеце фантазій і мрояў. Вольга Прусак па-майстэрску спляла вобразы, матывы і фрагменты з твораў Кульбака. Істотнае месца тут займаюць розныя віды птушак, што наводзіць на думкі пра Кульбакава апавяданне «Муня-птушкавод і яго жонка Малкелэ». Гэтаксама як праставаты Муня, якога выжылі з хаты шэльма-жонка і яе хіжы каханчык, наіўны ідэаліст Кульбак спакушаецца на падманлівыя савецкія абяцанкі і потым плаціць жыццём. Выняткам сярод шчасных птушак з’яўляецца чорны груган. Гэты змрочны вобраз адкрывае і закрывае спектакль, будучы сімвалам трагічнага лёсу Кульбака. Чорны і чырвоны – дамінуючыя колеры дэкарацый, і яны кантрастуюць з рознакаляровымі птушкамі. Стыль акцёрскай гульні вагаецца паміж гратэскнай сатырай і экспрэсіянісцкай сімвалічнасцю, ён адсылае да ўяўленняў Кульбака і стылю яго ўласных твораў.

Ажыццявіць гэтую пастаноўку было вельмі няпроста. Праз пандэмію рэжысёр Уладзімір Шчэрбань не здолеў прыехаць у Мінск і кіраваў акцёрамі з Лондана. Акцёры ж у Мінску часам не былі ўпэўнены, што спакойна дабяруцца да сваёй тэатральнай студыі, таму што ў цяперашнія часы міліцыя можа схапіць людзей на вуліцы, збіць і кінуць у турму проста так, без прычыны. Калі гэтая пастаноўка задумлялася, то, напэўна, яе стваральнікі не мелі на ўвазе гістарычных паралеляў паміж эпохай савецкіх палітычных рэпрэсій і цяперашняй Беларуссю, але, калі бачыш гульню акцёраў у кастрычніку 2020 г., няможна адмежавацца ад такога параўнання.

Фота Дар’і Гарбатавай

Падобна, што «Крумкачы рассеяння» – першая тэатральная пастаноўка, якая закранае тэму сталінскага тэрору ў Беларусі. У канцы 1930-х гадоў савецкая ўлада знішчыла цвет беларускай і яўрэйскай культуры. Шэраг яўрэйскіх культурных дзеячаў, такіх як літаратурныя крытыкі Хацкель Дунец і Якаў Бранштэйн, былі апантанымі камуністамі, а іншыя, тыя ж Кульбак і Аксельрод, былі памяркоўнымі «спадарожнікамі»… Зараз маладая беларуская інтэлігенцыя імкнецца аднавіць сваю пабураную і забытую культурную спадчыну, і яўрэйская культура займае ў ёй прыстойнае месца. У наш час мажліва, напрыклад, прачытаць некаторыя творы Кульбака ў новых перакладах Сяргея Шупы.

Трэба спадзявацца, што гэтая важная праца будзе працягнута і новае пакаленне беларускіх чытачоў пазнаёміцца з усёй літвацкай галіной літаратуры на ідышы і іўрыце. Сярод іншых, заслугоўваюць гэтага знаёмства такія пісьменнікі, як Залман Шнэур, Лейб Найдус і Эльханан Воглер.

Пераклаў з ідыша В. Р.

Крыніца

* * *

УВАГА: скора на belisrael.info – поўны тэкст п’есы Вольгі ПРУСАК!

Апублiкавана 24.11.2020  22:24

Гарадзенцы ўзгадалі Лейба Найдуса / Гродненцы вспомнили Лейба Найдуса

(перевод на русский ниже)

У Гародні [26 кастрычніка 2018 г.] прайшла паэтычна-музычная памятная вечарына, прысвечаная габрэйскаму паэту Лейбу Найдусу. У памяшканні музея гісторыі рэлігіі спявалі музыкі і дэкламавалі ягоныя вершы ў перакладзе на беларускую. Некаторыя творы гучалі часткова на ідыш. Зала музея была амаль запоўнена аматарамі паэзіі і гарадзенскай гісторыі.

Кажа Альжбета Кеда – перакладчыца і літаратарка (стыльная бландынка, якая ўсміхаецца на 5-м фота, – belisrael):

– Ён пісаў спачатку на трох мовах: польскай, рускай, ідыш. Кажуць, што і беларускія вершы былі, але не захаваліся, не знайшлі іх. Ён жа ўзгадоўваўся ў гэтым шматмоўным асяроддзі памежжа. Сённяшняя Беласточчына – ягоная радзіма. І ён ведаў усе гэтыя мовы, пісаў па-польску нават даволі многа, але з’явілася ў ягоным жыцці дзяўчына-яўрэйка, і пад яе ўплывам ён пачаў пісаць выключна на ідыш.

Гарадзенцы прызнаюць двух вялікіх паэтаў пачатку ХХ стагоддзя, якія зрабілі гонар Гародні: Максім Багдановіч і Лейб Найдус. Хаця вядома, што Лейб Найдус пахаваны ў Гародні, але яго магілы не захавалася, як не захавалася вялікіх жыдоўскіх могілкаў. На іх месцы стаіць стадыён «Нёман».

Кажа прафесар Аляксей Пяткевіч:

– Вось у 50-ыя гады гэтыя могілкі зруйнавалі, усе помнікі і ўсё астатняе невядома куды вывезлі, а помнік на магіле меў мастацкае значэнне. Рабіў помнік скульптар-прафесіянал. Помнік у выглядзе апушчаных крылаў анёла. Але ні помніка, ні магілы – практычна ніякага знаку, акрамя назвы вуліцы, на радзіме вялікага габрэйскага паэта няма. Гэта вялікі паэт, паэт вельмі таленавіты.

У Гародні імя Лейба Найдуса носіць толькі вулачка ў цэнтры горада. На доме, дзе ён жыў па гэтай вуліцы, няма нават памятнай шыльды, не тое што помніка. Дарэчы, тое ж можна сказаць і пра беларуса Максіма Багдановіча.

Якуб Сушчынскі, Беларускае Радыё Рацыя, Гародня

Фота і відэа аўтара

Крыніца

Чытайце яшчэ на hrodna.life (май 2018):

“Не толькі камісарам трэба помнікі ставіць”. Гродзенскі скульптар шукае сродкі на бюст паэту Лейбу Найдусу

“Гродна мае асаблівую энергетыку”. Унук паэта Лейбы Найдуса пабываў на радзіме продкаў

i раней (5 лiстапада 2005) на нашым сайце 

Ала Петрушкевіч. Няма ў Гародні анёла

* * *

Перевод с белорусского:

Гродненцы вспомнили Лейба Найдуса

В Гродно [26 октября 2018 г.] прошёл поэтически-музыкальный памятный вечер, посвящённый еврейскому поэту Лейбу Найдусу. В помещении музея истории религии пели музыканты и декламировали его стихи в переводе на белорусский. Некоторые произведения звучали частично на идише. Зал музея был почти заполнен любителями поэзии и гродненской истории.

Говорит Альжбета Кеда – переводчица и литератор (стильная блондинка, которая улыбается на 5-м фото, – belisrael):

– Он писал сначала на трёх языках: польском, русском, идише. Говорят, что и белорусские стихи были, но не сохранились, не нашли их. Он же рос в этом многоязычном окружении пограничья. Нынешняя Белосточчина – его родина. И он знал все эти языки, писал по-польски даже довольно много, но появилась в его жизни девушка-еврейка, и под её влиянием он начал писать исключительно на идише.

Гродненцы признают двух великих поэтов начала ХХ века, которые сделали честь Гродно: Максим Богданович и Лейб Найдус. Хотя известно, что Лейб Найдус был похоронен в Гродно, но его могила не сохранилась, как не сохранилось большого еврейского кладбища. На его месте стоит стадион «Нёман».

Говорит профессор Алексей Петкевич:

– Вот в 50-е годы это кладбище уничтожили, все помники и всё остальное неизвестно куда вывезли, а памятник на могиле Найдуса имел художественное значение. Создавал этот памятник скульптор-профессионал. Памятник в виде опущенных крыльев ангела. Но ни памятника, ни могилы – практически никакого знака, кроме названия улицы, на родине большого еврейского поэта нет. Это великий поэт, поэт очень талантливый.

В Гродно имя Лейба Найдуса носит только улочка в центре города. На доме, где он жил по этой улице, нет даже памятной доски, не то что памятника. Кстати, то же можно сказать и о белорусе Максиме Богдановиче.

Якуб Сущинский, «Белорусское Радио Рация», Гродно

Фото автора

Источник

Перевод с белорусского belisrael.info

Опубликовано 28.10.2018  09:55  Обновлено в 11:27

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (88)

Шалом бабіналетні! За гэтыя цёплыя дзянькі набралося думак; хочацца, як таму дзядзьку Юду ў кульбакаўскіх «Зельманцах», зайграць аб усім на свеце, і аб людзях, і аб курыцы…

Найперш – пра няспраўджаны(я) прагноз(ы). У мінулай серыі прадказваў, што мужчынская зборная РБ на сусветнай шахматнай Алімпіядзе зойме месца, блізкае да 14-га (г. зн. адпаведнае рэйтынгу). Не меў ілюзій адносна дзяржпадтрымкі шахматыстаў у Сінявокай, аднак пераацаніў якасць падрыхтоўкі, дый згуртаванасць нашай «эліты». Насамрэч гросмайстры падзялілі месцы з 25-га па 38-е, а дакладней, трапілі акурат у трыццатку. Някепскі вынік з улікам таго, што ў Батумі прыехалі амаль 200 каманд, але ж многія, нават шахблогеры, незалежныя ад тутэйшай федэрацыі, чакалі большага. Напрыклад, гросмайстар Cяргей Каспараў: «Хлопцы трапяць у дзясятку». Майстар ФІДЭ Уладзіслаў Каташук: «Прагнозы: мужчыны – 6-е месца, дамы – 5-е ў сваёй рэйтынгавай групе». Беларускі, дарэчы, не расчаравалі; «перавыканалі» каташукоўскі план, у апошнім туры вырваўшы перамогу ў ізраільцянак. Можна доўга разважаць пра тое, што і моцны пол даў бы рады, калі б у зборную запрасілі «дысідэнта» Сяргея Азарава, а не …, ды навошта пасля бойкі махаць кулакамі.

Меркаваў, што Мінск даб’ецца права на правядзенне шахалімпіяды 2022 г. – так і здарылася. Іншая рэч, ці так ужо патрэбная ў РБ тая алімпіяда, калі братання гасцей з мясцовымі аматарамі шахаў апошнім часам не бывае (у залы для гульні пускаюць толькі «сваіх», etc.). Апытанка наведвальнікаў буйнога спартыўнага сайта сведчыць пра тое, што «народ» скептычна пазірае на ператварэнне Мінска ў Нью-Васюкі; скептыкаў (50,4%, 1331 голас) амаль у 2 разы болей за тых, хто выбраў варыянт «Выдатна!» (26,9%, 709 галасоў). Ну, турбізнэс праз 4 гады заробіць сваю капейчыну, чыноўнікі & кіраўніцтва БФШ папіяраць сябе – мо і шараговым гульцам нешта перападзе. ¯\_(ツ)_/¯

А вось упартасць Расіі ў прасоўванні на пасаду прэзідэнта ФІДЭ свайго кандыдата я недаацаніў (04.10.2018 Аркадзь Дварковіч адолеў-такі Георгіуса Макропуласа з лікам 103:78). Сяргей Каракін не стаў чэмпіёнам свету, з «ПятроваБашыравым» аблажаліся, дык хоць тут узялі рэванш… 🙂

Як бы я ні ставіўся да кіраўніцтва РФ, трэба прызнаць, што ў суседняй краіне мядзведзі не блукаюць па вуліцах, а інтэлектуалам дагэтуль ёсць дзе выказацца (і дзе зарабіць – прынамсі ў буйных гарадах). Паяданне бліноў з лапаты і сумнавядомы «Баярышнік» цікавяць далёка не ўсіх. Таму, калі допіс пра калекцыю футраў з «турэмнымі татуіроўкамі», выпушчаную нейкімі расійскімі дызайнерамі, падаецца ў беларускім выданні пад загалоўкам «Іх норавы», гэта выглядае… кантраверсійна.

Фрыкаў і/або аматараў «блатной музыкі» хапае ва ўсіх краінах постсавецкай прасторы, у тым ліку ў РБ. Прыпісванне агульных балячак выключна суседзям – у лепшым выпадку, інфантыльнасць, у горшым – прапаганда. Якая таксама бывае інфантыльнай.

Некалі часцей даваў парады жыхарам Расіі, Украіны, Ізраіля, зараз – адно ў выключных выпадках. Тут бы самім пазбавіцца правінцыйнасці й хабёльства. Узяць «прасунуты» мінскі рэсурс, з якім у 2016–2017 гг. супрацоўнічаў ізраільска-беларускі сайт (гл. тут, тут…). На жаль, к лету 2018 г. «сіцідог» сапсаваўся; пачаў гнаць фуфло паражняк і захоўваць абразлівыя каменты пад матэрыяламі. Між тым у чэрвені рэдакцыя «прагнулася» перад важнай заходняй дамай і пацерла мноства каментаў з асцярожнай крытыкай на адрас В., начальніцы прадстаўніцтва Еўрасаюза ў Беларусі. Натуральна, цяпер іх не відаць, але паверце, нічога там страшнага не было.

Вас задавальняе такая селектыўная цэнзурка ў стылі пані Рамашэўскай? Мяне – не. Як і тупая «прамакееўская» шпілька ў новым тэлешоў Яўгена Перліна; маўляў, «пісьменніку-пачаткоўцу» Франсуа Аланду не спадабалася ў Мінску, а ў Напалеона было яшчэ больш прэтэнзій да Беларусі… Паслухаць можна тут на 37:34–38:34, але я б не раіў; беражыце вушы. Узровень Тарапунькі & Штэпселя ўзору 1970 года, і гэта не камплімент 😉

Агулам, паглядзеўшы сёлетнія фільмы «Лета» і «Хрусталь» (пераклад назвы намінанта ад Беларусі на «Оскара» як «Крышталь» лічу няўдалым хаця б таму, што ў такім разе ўзнікаюць асацыяцыі з аднайменным віна-гарэлачным заводам), неяк востра адчуў: няма новага пад Сонцам. І забываюцца падзеі мінуўшчыны – ужо і 1990-я, нягледзячы на прысвечаны ім пышны інтэрнэт-рэсурс, робяцца ў Беларусі легендай. Таму папрасіў чытачоў «Катлет…» узгадаць што-небудзь пра той час, асабліва пра 1992–93 гг., калі Рэспубліка Беларусь ужо была, а прэзідэнта ў ёй – surprise! – не існавала.

Слова Юрыю Тэперу (1958 г. нар.):

Некаторыя ганяць той час, а я стаўлюся да яго спакойна. Так, была інфляцыя, але і зарплаты раслі… Уклады ў ашчадкасах абясцэніліся, незразумела было, што рабіць з грашыма. Многія імкнуліся патраціць заробак адразу.

Цікава было глядзець тэлевізар – і расійскія, і беларускія каналы.

У Мінску па тэлефоне можна было званіць бясплатна, не было жэтонаў і картак.

У педінстытуце была добрая шахматная каманда. Якраз паступілі ўвосень 1993 г. Сяргей Карчыцкі, Сяргей Багдановіч, Наталля Папова, Алена Цатуран (яны ўцяклі з мамай з Баку), Валодя Нікіцінскі, Лена Шынкарэнка. Я б сказаў пра тую каманду, дый усю моладзь таго часу, словамі Маргарыты Алігер: «Поколенье взросших на свободе / в молодом отечестве своём». Была вясёлая абстаноўка, адсутнасць страху.

Нехта вырашыў, што мы не секцыя, а клуб (больш самастойнае ўтварэнне). Мы склалі статут на рускай мове, але рэктар не стаў чытаць, сказаў, што дзяржаўная мова ў нас беларуская. Прыйшлося думаць, як перакласці… Пераклалі «для птушачкі» – мо недзе ў архіве і захаваўся тэкст.

Ладзілася шмат турніраў у Палацы шахмат на К. Маркса, 10. Я ўзяў 6-е месца ў «народным турніры»; далі прыз 400 рублёў, а праязны білет каштаваў 380.

Казалі, што паўсюль быў рэкет, прадпрымальнікі баяліся нешта рабіць. Мо таму і выбралі Лукашэнку ў 1994 г. – народ спадзяваўся, што «бязмежжа» не будзе.

У 1993-м я пачаў весці заняткі па шахматах у яўрэйскіх класах школы № 132 (вёў 2 гады). З рэкетам не сутыкаўся.

Пётр Рэзванаў (1974 г. нар.):

У 1992 г. на факультэт прыкладной матэматыкі і інфарматыкі БДУ я ўжо год як паступіў, палітыкай яшчэ не цікавіўся. У галоўным корпусе БДУ быў адзін афіцыйны кніжны шапік і адзін неафіцыйны, у будынку хімфака – хутчэй, паўафіцыйны, з наменклатурай, блізкай да рэрыхаўскай бібліятэкі. Падобныя на хімфакаўскі шапікі (ці сталы) былі ў бібліятэцы імя Л. Талстога і ў інтэрнаце Інстытута культуры. Было каля БДУ яшчэ некалькі шапікаў: ва двары, уздоўж праходу, што міма ЗАГСа ідзе ад Ленінградскай да лесвіцы на праспект; адзін з іх кніжны). У квартале дзейнічаў кабельны канал «Семіраміс» з фільмамі з бліжэйшага відэапракату.

Жыццёвыя складанасці неяк мяне не чапалі: ці то дзякаваць таму бацькам, ці то таму, што познесавецкая прапаганда мяне пераканала: быць Дыягенам і жыць у бочцы – гэта крута!..

Рабіў для маці праграму, якая друкавала плацёжкі; яшчэ «банкаўскія цагліны» з «зайцоў» і нават «вавёрак» памятаю.

Зараз паўспамінаю сам (1977 г. нар.):

У пачатку 1992 г. маці на заводзе Арджанікідзэ скарацілі, яна доўгі час не працавала, але галодныя мы не сядзелі, бо айчым няблага зарабляў на мясакамбінаце і меў досыць «талонаў», без якіх мала што прадавалася ў крамах. Я ціхамірна вучыўся ў 9-м класе. У жніўні з маці на тыдзень ездзілі адпачываць у Літву (спыніліся ў Паланзе на кватэры, выбіраліся і ў Клайпеду). Межы заставаліся адкрытыя, літоўцы прымалі cавецкія рублі і даволі ахвотна размаўлялі па-руску. Тыя рублі хадзілі і ў Беларусі як паралельная валюта; «зайчыкі» з’явіліся ў канцы мая, і мы, школьнікі, з гонарам паказвалі адно аднаму новыя купюры.

У 1992–1993 гг. кнігарні, звычайныя і букіністычныя, поўніліся таннымі кнігамі – цэны на іх у параўнанні з 1990–1991 гг. не скокнулі, асабліва на перыферыі. Многа цікавага купіў у Барысаве, куды мы з маці на пару дзён ездзілі да родзічаў, у Шклове, куды мяне ўвосень 1992 г. узялі як трэнера каманды юных шахматыстаў, слабых на зрок… Апрача кніг, з паездак прывозіў плыткі; зрэшты, хапала іх тады і ў мінскіх музычных крамах. Нядорага ў той час каштавалі білеты ў тэатры; я перагледзеў амаль увесь рэпертуар «музкамедыі».

У Палацы дзяцей і моладзі, куды хадзіў «на шахматы» з 1988 г., паціху перапрадаваў тое, што знаходзіў у букіністычных, альбо мяняў на старыя манеты. Зарабляў на гэтым капейкі – вабіў сам працэс. Трэнеры глядзелі скрозь пальцы, а то і самі ўдзельнічалі. Праўда, балгарскі госць аднойчы (улетку 1992 г.) расхваляваўся, не атрымаўшы кнігу па «сваёй» цане, шпурнуў яе ў кут, а мяне абазваў, здаецца, барыгам… Тутэйшы «аўтарытэт» С. нечакана яго падтрымаў – з таго часу я згарнуў «бізнэс». Засталася толькі прыгожая купюра як напамін пра тыя гешэфты.

Цікавасць да палітыкі, моцная на рубяжы 1991–1992 гг., паступова згасала. Усё менш людзей выходзіла на вуліцы, і постаці зборшчыкаў подпісаў на вуліцах, гэтаксама як палкія прамовы дэпутатаў, ужо неяк не выклікалі даверу.

Трывала вера ў Захад, які нам дапаможа… Сярод таварышаў па школе і шахклубу многа было размоў пра паездкі за мяжу па лініі «дзяцей Чарнобыля», расповедаў пра замежныя дзівосы. Штогод у нашай школе № 79 раздавалі гуманітарную дапамогу – хіба ад немцаў. Аднойчы я нешта ўзяў, другі раз – не (гонар пераважыў).

У верасні 1993 г. пачаў вучыць іўрыт, неўзабаве стаў валанцёрам МОЕКа. І ў «Сахнуце», і ў МОЕКу шчэ адчуваўся энтузіязм ранейшых гадоў.

50-годдзе з дзён ліквідацыі мінскага гета (у кастрычніку 1993 г.) амаль не запомнілася. Прачытаў пра Дні памяці постфактум у газеце «Авив», якая тады прадавалася і ў кіёсках – з лета 1993 г. купляў яе ля Камароўкі. Агулам, набываў шмат газет – беларускіх і расійскіх. Давяраў ім, вядома, куды больш, чым цяпер 🙂 Версію пра перамогу дэмакратыі над чырвона-карычневымі ў кастрычніку збольшага прыняў, як і многія мае аднакласнікі. Праўда, наш ваенрук Генадзь досыць мудра спрачаўся з той версіяй – ды я і сам адчуваў, што ў Маскве нешта пайшло не так… Без радасці пазіраў у тэлевізар на кадры абстрэлу «Белага дома»; эйфарыі, як 21-22 жніўня 1991 г., не было і блізка.

Запрашаю чытачоў прадоўжыць «вечар успамінаў» 🙂 А я адсправаздачуся пра выправу ў Гродна, арганізаваную прадзюсерам Сяргеем Будкіным 7 кастрычніка г. г.

Першая прэзентацыя праекта «(Не)расстраляныя» па-за межамі Мінска прайшла не без шурпатасцей, але ў цэлым годна. Агучыў лекцыю пра Майсея Кульбака – па завядзёнцы, сёе-тое выкінуў, каліва дадаў.

Кіраўнік праекта С. Будкін і аўтар гэтых радкоў (здымкі адсюль)

Акцёрка і танцорка Яўгенія Рамановіч, адказная за «Дом46», павадзіла па пешаходнай вуліцы Савецкай. Узрадавала мяне, што дух выдатнага ідышнага паэта Лейба Найдуса (1890–1918) прысутны ў Гародні…

 

Вуліца Найдуса ў самым цэнтры горада (фота Я. Рамановіч); меню адной з рэстарацый.

 

Гаспадыня «Дома46»; танк ля царквы

* * *

Абяцаў падрыхтаваць да публікацыі на belisrael.info «Палестыну» Рыгора Кобеца, калі будзе 5 заявак. Іх паступіла ўсяго 3, ды што паробіш – не друкаваць жа палову паэмы?.. Let it be, неўзабаве перанабяру яе цалкам.

«Вольфаў цытатнік»

«На любы пункт гледжання кожны мае права. Толькі з гэтага, на жаль, плаўна выцякае права на хлусню» (Марына Ляско)

«Агулам, паўсюль, дзе ёсць выбар з двух, трэба выбіраць трэцяе» (Дзмітрый Быкаў, 28.09.2018)

«Абслугоўваеш людзей творчых. Гэта зона практычнай канфлікталогіі, зона павышанай небяспекі… Там усе гатовыя ў любы момант узарвацца, і ўсе, наогул, перакананыя, што яны – цэнтр сусвету. І гэта правільна. Напэўна, некаторы эгацэнтрызм – гэта ўмова таленту, умова творчай прафесіі. Таму добры прадзюсер мусіць быць яшчэ ў нейкім сэнсе псіхатэрапеўтам» (Аляксей Малабродскі, 02.10.2018).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

11.10.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 11.10.2018  19:38