Tag Archives: кобринские евреи

Марат Гаравы. Кобрынскія замалёўкі

Кобрынскія замалёўкі: Духоўнасці скарбы жывыя

Сайт газеты “НоВЫ ЧАС” 30-01-2018

Марат Гаравы

Для Кобрына існуе адна шчымлівая праблема, якую нельга не ўзняць. Пра больш чым 500-гадовае супольнае жыццё мясцовых габрэяў з кобрынцамі іншых этнасаў сёння ў горадзе нагадваюць толькі старадаўнія габрэйскія могілкі, мемарыял ахвярам Халакосту на паўднёвым ускрайку горада ды гмах былой сінагогі.

Наш аўтар, Марат Гаравы, са жніўня жыве ў Кобрыне над Мухаўцом — чароўным заходнебеларускім горадзе на Берасцейшчыне. У рубрыцы «Кобрынскія замалёўкі» мы будзем распавядаць пра цікавыя справы па вяртанню краю яго спрадвечнай гістарычна-культурнай спадчыны.

Кобрын і па сёння захоўвае старадаўнюю планіровачную структуру свайго гістарычнага цэнтру, асноўныя элементы гарманічнага архітэктурнага ландшафту і багатыя скарбы свайго шматвекавога духоўнага жыцця.

Вялікую працу ў зберажэнні гэтых скарбаў вядуць слухачы секцый «Універсітэта залатога ўзросту» пры Кобрынскім клубе дзелавых жанчынаў «Бона», якім кіруе Ала Сапяжынская.

Родная мова — грунт нацыі

Нядаўна з ініцыятывы кіраўнічкі літаратурна-музычнай гасцёўні ўніверсітэта, бібліёграфа Людмілы Заяц, у горадзе адбылася вечарына «Матчына мова — родная мова», пад час якой гучалі творы з фальклорных скарбаў і нацыянальнай літаратурнай спадчыны, у тым ліку класікаў беларускага прыгожага пісьменства Францішка Багушэвіча, Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, Янкі Купалы, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча, Уладзіміра Караткевіча, Рыгора Барадуліна, Ніла Гілевіча, Кандрата Крапівы, Яўгеніі Янішчыц і Дануты Бічэль-Загнетавай. Кожны з іх у свой час дадаў фарбаў да арэолу нашай мовы, каб узнесці яе на вяршыню духоўнага жыцця беларусаў.

Удзельнікі вечарыны «Матчына мова — родная мова»

Тая цеплыня, з якой ўдзельнікі гасцёўні прымалі выступоўцаў, сведчыць пра неўміручасць і магутны патэнцыял такой старадаўняй, мілагучнай і багатай роднай мовы, якая найперш вылучае беларусаў сярод іншых народаў свету і натхняе ў самых цяжкіх варунках жыцця.

Людміла Заяц

Праблемы папулярызацыі беларускай мовы абмяркоўваліся на пасяджэнні гістарычна-краязнаўчай секцыі «Кобрынскі ключ». Гаворка, між іншым, ішла пра намаганні, каб Свята горада і ўсе масавыя мерапрыемствы ў Кобрыне праводзіліся на дзяржаўнай беларускай мове — мове тытульнай нацыі Беларусі; каб падчас Свята горада працавала школа беларускага народнага танца; сярод школьнікаў распаўсюджвалася ідэя калектыўных спеваў сучасных беларускіх песень, такіх, скажам, як «Будзь разам з намі» гурта «Крама».

Каб ладзіўся гарадскі конкурс знаўцаў мясцовай гісторыі і культуры, вынікі якога будуць агучвацца на Свяце гораду: на лепшую беларускамоўную рэкламу тавараў і паслуг, на лепшы беларускамоўны дызайн, налепку, слоган, на лепшую беларускамоўную назву прадукцыі і прадпрыемства.

Каб штогод 21 лютага ў Міжнародны дзень роднай мовы, які курыруе ЮНЕСКА, праводзілася свята «Кобрын размаўляе па-беларуску» і гарадскі конкурс вышыванак. Намагацца, урэшце, правядзення ў Кобрыне Рэспубліканскага свята беларускага пісьменства і друку, якое будзе спрыяць духоўнаму адраджэнню кобрынцаў і пашырэнню ўжывання сярод іх роднай мовы.

Удзельнікі пасяджэння секцыі «Кобрынскі ключ»

Трэба мець на ўвазе, што кобрынцы рупліва шануюць скарбы сваёй народнай мовы ў выглядзе мясцовых гаворак, якія маюць шмат агульнага з гаворкамі паўночных раёнаў Валынскай і Ровенскай абласцей Украіны, а таксама рысы іншых славянскіх, балцкіх і германскіх моваў.

Спявае Любоў Асіпчук, акампаніруе на баяне Васіль Заруба

Спявае кіраўніца вакальнай групы ўніверсітэта Юзэфа Алейнік

Будзем удзячныя нашым землякам-габрэям

Для Кобрына, як і для іншых беларускіх гарадоў, існуе адна шчымлівая праблема, якую нельга не ўзняць. Пра больш чым 500-гадовае супольнае жыццё мясцовых габрэяў з кобрынцамі іншых этнасаў і веравызнанняў сёння ў горадзе нагадваюць толькі старадаўнія габрэйскія могілкі, мемарыял ахвярам Халакосту на паўднёвым ускрайку горада, а таксама гмах былой сінагогі.

Сёння пра мінулую веліч габрэйскай супольнасці месца нагадвае толькі гмах былой Кобрынскай вялікай харальнай сінагогі сярэдзіны XIX стагоддзя, якая па раскошы свайго ўбрання не мела роўных ва Усходняй Еўропе, а па сваёй велічыні была другой у Беларусі пасля Мінскай сінагогі. Габрэйская святыня Кобрына, якая перажыла разбурэнне ў гады Халакосту і знявагу пад саветамі, што выкарыстоўвалі Божы храм пад піўзавод, і па сёння сіратліва чакае выратавання…

Апроч таго, у кнізе «Памяць. Кобрынскі раён» прыведзены спіс «Мірныя жыхары яўрэйскай нацыянальнасці, што загінулі, як мяркуецца, у 1941-1942 гадах», у які ўвайшло не больш за 550 ахвяраў Халакосту, у той час як па афіцыйных дадзеных пад час акупацыі з 16 тысяч даваенных жыхароў гораду нацысты забілі 6900 чалавек, у асноўным габрэяў. Імёны, лёсы і вобразы большасці кабрынчанаў — ахвяраў Катастрофы еўрапейскага габрэйства яшчэ чакаюць свайго ўшанавання.

Вуліца Першамайская, дзе ў міжваенны час у асноўным жылі габрэі

Днямі сябры гістарычна-краязнаўчай секцыі «Кобрынскі ключ» абмеркавалі праблему вывучэння гісторыі мясцовага габрэйства і ўвекавечвання ягонай памяці.

Слухач універсітэта — былы суддзя і намеснік старшыні Кобрынскага гарвыканкама Алесь Сапяжынскі — пазнаёміў удзельнікаў вечарыны з велічнай чатырохтысячагадовай мінуўшчынай габрэяў і іхнага веравызнання — юдаізму, які быў не толькі першым у гісторыі рэлігійным культам адзінага Бога, але і духоўным падмуркам хрысціянства і ісламу.

Віктар Бордзюг і Алесь Сапяжынскі

Спадар Алесь звярнуў увагу на тое, што, паколькі габрэйскі прарок Майсей быў чалавекам пакорлівым, верным і паслухмяным Усявышняму, Ён сярод усіх народаў абраў менавіта народ Ізраіля і заключыў з ім запавет у выглядзе Дэкалогу (10 запаведзяў), якія сталі этычнымі нормамі юдэяў, а затым і сучаснай цывілізацыі. Вось чаму габрэі лічаць, што калі яны парушаюць запавет з Богам, грашаць і дэградуюць, дык самі вінаватыя ў сваіх пакутах.

Разам з тым, выкананне Дэкалогу разумеецца юдэямі, як грунт для ўнутранага развіцця сваёй асобы, а не падстава для сцвярджэння нейкай перавагі над іншымі, іхнай дыскрымінацыі альбо прыгнёту. Гэты падыход адлюстраваны ў прынцыпе жыцця верніка-габрэя: жыві сам і дай жыць іншым, падкрэсліў выступоўца.

Ён нагадаў, што ў другой палове I стагоддзя н.э. у выніку Юдэйскай вайны супраць Рыму габрэі страцілі сваю дзяржаўнасць і вымушаны былі пакінуць радзіму продкаў і сваю духоўную святыню — Другі храм у Ерусаліме, разбураны рымлянамі. Каб захаваць сваю этнічную і духоўную непаўторнасць, не стаць ахвярамі нацыянальнай і рэлігійнай асіміляцыі, габрэі ў галуце (выгнанні) жылі кагалам (абшчынай), цэнтрам якога была сінагога. Дзякуючы гэтай адасобленасці народ не толькі захаваўся, нягледзячы на абмежаванні, пагромы і здзекі, аднак амаль праз дзве тысячы гадоў зноўку адрадзіў сваю дзяржаўнасць на гістарычнай радзіме, што ўвогуле ёсць унікальная з’ява ў гісторыі чалавецтва.

Былы вайскоўца Віктар Бордзюг, апантаны ідэяй вярнуць гораду яго габрэйскае мінулае, узяўся за сур’ёзную і цяжкую працу — перакласці 407-старонкавы зборнік успамінаў «Кніга Кобрына; скрутак жыцця і знішчэння» пад рэдакцыяй Бэцалеля Шварца, выдадзены на іўрыце ў Тэль-Авіве (Ізраіль) Хаімам Білецкім у 1951 годзе.

 

Спадар Віктар распавёў, што ў час паміж Першай і Другой сусветнымі войнамі габрэі складалі большасць жыхароў Кобрынa, былі людзьмі адукаванымі, займаліся, у тым ліку, асветай, аховай здароўя, рамесніцтвам, банкаўскай справай і прадпрымальніцтвам. Мясцовым габрэям належaлі большасць гарадскіх камяніцаў, два кінатэатры, лесапільня, тры паравыя млыны, два цагельныя заводы, усе гатэлі і цырульні горадa, дзве друкарні, дзе выдаваліся мясцовыя газеты на мове ідыш «Кобрынэр штыме» («Голас Кобрына») і «Кобрынэр вохенблат» («Кобрынскі штотыднёвік»), мылаварня, маслабойня, свечачны і вяровачны заводы, фабрыка гільзаў для цыгарак. Аднак за саветамі ўся гэтая маёмасць была нацыяналізаваная.

Кобрынскія габрэі ў міжваенны час. Здымак са зборніка ўспамінаў «Кніга Кобрына; скрутак жыцця і знішчэння», Тель-Авіў, 1951

Выступоўца прывёў цікавыя факты, што тычацца нацысцкага «новага парадку» і «канчатковага вырашэння габрэйскага пытання» ў Кобрыне. Як толькі горад быў акупаваны, нацысты падпалілі габрэйскую школу, а калі мясцовыя габрэі кінуліся тушыць будынак, іх забілі і саміх кінулі ў агонь… Ужо пасля вайны, 20 траўня 1946 года, габрэйская дзяўчына цягніком дабралася да станцыі Тэўлі, а затым пешшу да Кобрына, каб паглядзець на свой дом. Аднак убачыла зруйнаваны мёртвы горад без габрэйскага жыцця, дзе яе ніхто не чакаў, а ў сваім доме знайшла вайсковую ўстанову. З дазволу ахоўніка на гарышчы абрабаванай хаты дзяўчына паспрабавала знайсці здымкі сваякоў, але безвынікова, пастаяла, нараўлася і сышла з думкай: «А знаёмыя казалі, каб не ехала. Дарма іх не паслухала…».

Паводле доктаркі Жаны Разліванавай, да вайны большасць мясцовых габрэяў жыла на вуліцах Першамайскай (былая 3 траўня), Інтэрнацыянальнай (былая Іцхака-Лейбуша Перэца) і Суворава (былая Рамуальда Траўгута), а часткова — на пляцы Волі (былы пляц Рынак).

Жана Разліванава

Як зазначыла спадарыня Жана, каля 100 мясцовых габрэяў збеглі з гарадскога гета і змагаліся супраць нацыстаў у партызанах, аднак паколькі многія загінулі, у тым ліку і ад рук саміх партызанаў, з лесу ў Кобрын вярнуліся толькі 16 чалавек.

Кіраўніца секцыі «Кобрынскі ключ», гісторык Ірына Сіманава паведаміла, што падчас акупацыі гораду нацыстамі ксяндзы Кобрынскага касцёлу Ян Вольскі і Уладзіслаў Гробэльны схавалі восем габрэйскіх дзяцей, за што былі расстраляныя разам з вязнямі мясцовага гета.

Ірына Сіманава

Паводле спадарыні Ірыны, згодна апошняга перапісу насельніцтва ў краі жывуць усяго толькі 14 габрэяў, у тым ліку 13 — у Кобрыне.

Трэба мець на ўвазе, што з гістарычнай Кобрыншчынай непасрэдна звязаныя лёсы многіх выбітных беларускіх габрэяў, у тым ліку першага прэзідэнта Дзяржавы Ізраіль Хаіма Вейцмана і амерыканскага матэматыка Оскара Зарыскага.

На вечарыне прагучалі прапановы аб падрыхтоўцы і выданні на беларускай мове «Кнігі Кобрына; скрутак жыцця і знішчэння», а таксама пра неабходнасць усталявання ў цэнтры горада сціплага сімвалу памяці гараджанаў пра тых, з кім яны паўтысячы гадоў жылі разам адной сям’ёю. Гэткім сімвалам можа стаць невялікая пластычная кампазіцыя «Удзячныя кабрынчане сваім землякам-габрэям», у якой будзе адлюстраваны больш чым 500-гадовы ўнёсак мясцовага габрэйства ў гісторыю месца, амаль поўнае знішчэнне тутэйшай габрэйскай супольнасці пад час Другой сусветнай вайны, а таксама той факт, што значная частка камяніцаў у гістарычным цэнтры Кобрыну некалі належала сем’ям габрэяў.

Фота аўтара

Крыніца

Апублiкавана 31.01.2018  00:18