Tag Archives: клезмерская музыка

Н. Голава пра яўрэйскія танцы (2)

Прывітанне, Хосідал, Сем-сорак – бывай, альбо Куды прыводзіць м̶я̶ч̶т̶а папулярызацыя

Другая частка

Першая частка гэтага лонгрыда пачалася з нядаўняга прыкладу «традыцыйных местачковых танцаў беларускіх яўрэяў», якія з паўсотні гамельчукоў, як пазначана ў артыкуле, «апантана танчылі некалькі гадзін».

Я ужо чаплялася да «яўрэйскасці» тых танцаў і, кажучы шчыра, уся першая цытата – лухта. А во колькасць людзей, зацікаўленых тэмай, выклікае павагу. Яны не баяцца гэта танчыць.

Добра помню, як гады два таму пад канец вечарынкі ў Верхнім горадзе ў Мінску тыя ж самыя музыкі, калі амаль усе танцоры ўжо разыйшліся, сціпленька зайгралі яўрэйскі танец Хору (на той момант – адзіны, які пасля барысаўскай вечарынкі «На жыдоўскай ноце» ўдалося «прасунуць» у суполку традыцыйных танцаў). Я і мая партнёрка пачалі танчыць, да нас далучыліся яшчэ некалькі танцораў у ланцужок. І тут пані мінская музыкантка, каторая сама і вучыла тую самую Хору, раптам зараўла: «Барысаўскія жыды, валіце ў свой Барысаў са сваімі жыдоўскімі танцамі і там іх танчыце! Хлопцы, грайце свае танцы! Навошта вы гэтыя граеце!». Далей там было пра тое, што не ўсіх жыдоў у печках спалілі. І ніхто не змог нічога сказаць. Датанчылі, я падзякавала пані за феерычную дэманстрацыю розуму і таленту і мы «звалілі» ў «свой Барысаў».

Танчым Булгар у Верхнім горадзе падчас нейкага беларускага танца, ніхто не крычыць на нас, 2019. Фотка Н. Бацілавай

Не стала б прыпамінаць гэты выпадак, бо даўно ўсё абмеркавалі з той пані, і ўсе ўсіх прабачылі. Каб не датычылася тая сітуацыя непасрэдна тэмы.

Я ўжо ўзгадвала пра пантаміму, што назіраецца, калі нехта спрабуе танчыць «па-яўрэйску». Мяркую, вы ведаеце гэтыя рухі, і рукі ўжо самі сагнуліся ў лакцях, пальчыкі пацягнуліся да камізэлькі, а калені трошачкі спружынілі. Яшчэ можна пайсці ўсім разам ў цэнтр кола і задраць рукі ўгару далонькамі наверх, потым пайсці назад і апусціць. Ведаем, танчылі. І нават калі ў той момант гарманіст будзе рваць мяхі, граючы не заюзаны фрэйлэхс Сем-сорак, а цікавы, запальны фрэйлэхс (у Беларусі ён зваўся рэдл). Нават калі гэта будзе не гарманіст, а скрыпач, і па пашпарце вы з ім «правільныя» яўрэі, усё роўна гэта ў вас не будзе яўрэйскі танец. (Yiddish Dance – напэўна, самая дакладная назва, падхопленая ў Ваймары.)

Сouple Bulgar, прывезены намі з Ваймара, танчаць две шыкоўныя пані з нашага Клуба. 2019, вечарынка пад Барысавам, фотка В. Цвірко.

Яўрэйскі танец звязаны з моўным жэстам. І гэта моцна адрознівае яго ад славянскага. Першае, што я пачула ў Ваймары на варкшопах па Хосідлу, – ты мусіш танчыць сваё адчуванне свету і выказвацца целам.

Пазнаць яўрэя можна па выразнай жэстыкуляцыі. А танец – гэта працяг размовы. І за дваццаць хвілін на «кірмашовым» майстар-класе ў натоўпе, які прапануе нам мадам папулярызацыя, немагчыма падгледзець і паўтарыць унікальны жэст, які з’яўляецца найважнейшым элементам танца. Ім трэба вучыцца размаўляць з дзяцінства, як і любой другой мовай, альбо шукаць асяродак і там даследваць сябе і свой жэст. Словы, быццам, даступныя ўсім аднолькава. Але акцэнт. Вакабуляр. Свае ўласныя думкі. Свой тэмперамент. Асабісты досвед сутыкнення з Сусветам. Я зараз дакладна пра містычны Хосідал, у якім, на маё адчуванне, раскрываецца сутнасць яўрэйскай танцавальнай традыцыі. Хосідал – гэта танец дарослых людзей. І не кожны музыкант зараз яго сыграе, і не кожны танцор яго замовіць музыканту. Бо тут справядлівае пытанне – аб чым будзем танчыць?

Дадам, што хосідал меў розныя функцыі і формы, з’яўляўся вясельным танцам, «танцам годнасці», яго танчылі ў гонар нявесты і як танец сватоў. Ёсць звесткі пра хосідал як танец рэбэ на заканчэнне Суботы. Больш падрабязна можна прачытаць у кнізе майго шаноўнага Танцмайстра, этнамузыколага і даследчыка клезмерскай традыцыі Вальтэра Зева Фельдмана (Walter Zev Feldman, «Klezmer: Music, History, and Memory»).

Аляксей Розаў (г. Масква), які выдатна грае і са сцэны, і для танцораў, вечарынка пад Барысавам, 2019, фоткі В. Цвірко

Канешне, Yiddish Dance – гэта і ланцужкі тыпу Хоры, Жока, Булгара, і вясёлыя кругавыя танцы, дзе не патрэбна такое глыбокае выказванне і настолькі выкшталцоны body language. Аднак не схаваеш жа манеру рухаў, міміку. І вось гэта і выдае цябе і тваю яўрэйскую натуру.

А зараз уявіце сабе, як было танчыць цягам дваццатага стагоддзя «па-яўрэйску», калі праз гэта можна было развітацца з жыццём. Зеў Фельдман узгадваў выпадкі, калі праз шмат год пасля вайны маладзейшыя атрымлівалі ад сталых людзей па руках, таму што жэстыкулявалі «як яўрэі». Дык у які андэграўнд трэба было схаваць сваю ідэнтычнасць, каб застацца жыць? І ці магчыма зараз выцягнуць гэта на свет Б-жы?

І адна справа – Халакост. Другая – наша савецкая рэальнасць. Адчула гэта, калі пачала тлумачыць іншым людзям пра яўрэйскі танец – і пабачыла, як цяжка бывае «адпусціць сваё цела». У якіх мы з ім стасунках?

Я нарадзілася, як і большасць тут, у савецкім грамадстве. У правінцыйным гарацкім асяродку, дзе з целам усё было складана. Маё – прымушалі апранаць у школьную форму і хадзіць маршавай калонай на савецкіх святах. Глядзець, як такія ж целы выконваюць нешта ў аднолькавых строях на сцэне і называюць гэта танцам. Танец – недзе паміж аэробікай розных формаў і ваенным парадам. Адзінае, дзе можна было падгледзець свабодны жэст – калі на сямейных святах танчылі дарослыя ў подпітку. Іхныя рухі былі вольныя і найбольш сапраўдныя. Але гэты маргінальны танец ніколі не даследваўся, і ўсё падобнае асацыятыўна ігнаруецца. (Я не параўноўваю Хосідал і «п’яныя» танцы, аднак для мяне абедзьве праявы азначаюць выхад за межы звыклага існавання.) І гэта яшчэ не кранаю гендарныя ўмоўнасці культурнага бэкграўнду, дзе мужчына, увогуле, часта забараняе сабе танец як «немужчынскую» праяву. (Тут трэба заўважыць, што, паводле Зева Фельдмана, мужчынскі яўрэйскі танец ніколі не меў рысаў выразнай маскуліннасці адрозна ад славянскіх – «Барыня», «Казачок», «танец Шаміля»…)

Мы ў сваім целе, як у турме. Тым ключыкам, што адмыкнуў мне з яе дзверы, быў яўрэйскі танец. Зараз я ўпэўненая, што ўсё жыццё інтуітыўна шукала ў танцы менавіта гэтага пластычнага існавання для свайго цела — адчування ні чым не стрыманай свабоды і годнасці. І сёння, нарэшце, магу сабе гэта дазволіць. Не важна, ці павяду ланцужок на Фрэйлэхс, Жок альбо Булгар, кадрыль гэта будзе ці адважуся замовіць Хосідал (калі, нарэшце, беларускія музыкі будуць здольныя яго граць).

Калі Аляксей Розаў зайграў Скочнэ на вечарынцы пад Барысавам і запрасіў танчыць, толькі тры пані адважыліся выйсці – можа, менавіта такіх і называюць «смелыя жыдоўкі», 2019

Атрыманыя цягам стасаванняў з найкруцейшымі ваймарскімі танцмайстрамі і музыкамі скілы не маюць дачынення да «прафесійнасці» маёй харэаграфіі. З аднаго боку, харошы яўрэйскі танцор гэта не той, хто выкідвае эфектныя каленцы, сядае на папярэчны шпагат ці круціць сорак восем фуэтэ (хаця можна і так, не супярэчыць жа). З другога – задача «падружыцца са сваім целам» патрабуе доўгай і маруднай «дамашняй работы». Часта – з рэфлексіяй і сумнымі думкамі. І пошукамі свайго асабістага шляху. Таму «хутка-смачна» прадаць падобны трып у іншае вымярэнне душы і цела не атрымаецца.

Але ж і павольна часам не атрымліваецца.

«Дайце мне крокі, фігуры, я вывучу! Змагу імправізаваць і складваць свае фігуры пад ваш хосідал!» – кажа танцорка на штотыднёвых танцавальных занятках. На жаль, танцмайстра не раздасць гатовыя пазлы, з якіх ты складзеш карцінку, іх тут няма. Тут ёсць толькі тваё жаданне нешта паведаміць разам з музыкай. «А я не хачу нічога паведамляць, я хачу рухацца і выглядаць пры гэтым прыгожай. Я не ведаю, што я мушу рабіць адна!» Таму што мы са сваёй славянскай ідэнтычнасцю трактуем бытавы танец як апрыёры парны. І ў гэтым шмат сэксуальнага. Акрамя таго, што мы баімся выказвацца праз рух і быць адкрытымі, нас яшчэ палохае магчымасць выглядаць непрывабна для тых, хто мусіць ацэньваць нашае цела… Не магу сказаць, што ў яўрэйскім танцы (нават у такім містычным і філасофскім, як Хосідал) саўсім няма флірту. Але найперш у ім – годнасць.

Ваймарскі баль 2019 г., яўрэйскае вяселле – не ўпэўненая, ці гэта міцве-танц (рытуальны танец у гонар нявесты), але – танцуюць усе! І гэта той самы Хосідал, які вяртаецца, нарэшце, у яўрэйскую супольнасць.

Далей пра клезмераў. Без іх танцаў быць не можа. І яны таксама зараз робяцца моднай тэмай. Прапаную пагугліць, хаця б для таго, каб адрозніваць, што тут клезмерская музыка і хто тут клезмер. Тут, у Беларусі – пакуль што ніхто. Ізноў тое ж пытанне: называючы фэст (каторы адбыўся ў Мінску восенню) клезмерскім, вы хочаце сказаць, што там будуць клезмеры? Ці гэта ўсё ж канцэрт, дзе музыканты прафесійна і эфектна выканаюць музыку, якую некалі гралі клезмеры?

Першасная функцыя яўрэйскага музыканта была – суправаджаць святы, рытуальныя моманты, якія часта і былі танцавальнымі. Так, час ішоў, святы і звычаі змяніліся, змянілася і роля музыкаў. Танцы зніклі, іх месца занялі святочныя канцэрты, дзе прастора падзяляецца на сцэну і глядацкую залю. Наведвальнік свята ўжо не ўдзельнічае ў агульным акце цалкам, а музыкі зрабіліся сцэнічнымі артыстамі і «выступаюць» перад публікай. Яны мусяць развіваць не свае здольнасці да дыялога з танцорамі, а перформерскія якасці і тэхнічнасць, каб гледачу было цікава сядзець і слухаць.

Адзін мясцовы клезмер нядаўна запрашаў на вечарынку. Не, кажу, я не буду пад вашае гранне нічога танчыць… «Ай, што за капрызы. Мы ўсё вывучым, што скажаш!» Не атрымаецца, кажу. Вы ж гадамі гралі па нотах, для гледачоў, са сцэны. А каб разумець танцораў, добра было б самому гэта патанчыць, паглыбіцца ў сэнс гэтых танцаў. Бо як інакш зразумець, як гэта граць? Не, кажа наш шаноўны клезмер (каторы ніколі не танчыў і наўрад ці тусіў на вяселлях побач з клезмерамі з маленства), я не згодны.

Ну, што будзеш рабіць! Што, што… Танчыць з тымі, хто ўмее граць для танцораў. І стасавацца з музыкамі, гатовымі злезці са сцэны і далучыцца.

Фрэйлэхс. Аляксей Розаў грае для танцораў на вечарынке пад Барысавам пасля сваёй канцэртнай сольнай праграмы. Разам з «Жыдовачкай», снежань 2019

Столькі складанага. І музыкаў няма, і танцоры бунтуюць. І папулярызацыя штарміць, выносячы на бераг замест бурштыноў сплашныя сем-соракі… І калі нехта запытвае: «Дык а нашто вам менавіта яўрэйскія танцы? Хіба іншых няма?». У тым і справа, што іншых ёсць. А я хачу, каб былі і гэтыя.

А зараз абяцаная казка.

Прыехаў у мястэчка хлопец таргаваць слівы. Стаў на кірмашовай плошчы і крычыць: «Мяняю слівы на смецце! Больш вашага смецця, больш сліў!» І гаспадынькі, во, кажуць, што за дурны мужык! Мяхамі папрыцягвалі яму, павымятаўшы з хат і хлявоў, нават адна ў адной пазычалі. А нейкая сціплая дзеўка прынясла невялічкі вузэльчык, бо больш па сваёй хаце не назбірала. «Прасціце, – кажа, – больш няма. Можна мне хаця б две штучкі?» А хлопец паглядзеў на яе, закахаўся, пасадзіў на цялегу і павёз з сабой у церамок. Такая сабе метафара, дый патрыярхатную жаночую гаспадарлівасць прасоўвае. Але мой сэнс тут – бясплатныя слівы гэта толькі слівы, а каб адшукаць нешта каштоўнае, бывае, прыходзіцца шмат смецця перабраць.

Спадзяюся, час агрэсіўнай папулярызацыі міне, бо любы хайп, падаецца, ад лукавага. І з намі застанецца вечны Хосідал у найчысцейшым выглядзе.

Возера Севан разам з Хосідлам стала другой маёй каштоўнасцю, знойдзенай мінулым годам. 2019, фотка Юлі Б.

Жыццесцвярджальны ПОСТСКРЫПТУМ

Для тых, каму цікава далучыцца да нашай, невялічкай пакуль што, суполкі аматараў Yiddish Dance, рэзюмірую асноўныя свае назіранні:

Яўрэйскія і славянскія танцы моцна адрозніваюцца па сваёй сутнасці, манеры і выкананні, нягледзячы на падабенства формаў, рытмаў і мелодый. Хаця пад некаторыя беларускія мелодыі выдатна атрымліваюцца яўрэйскія танцы і наадварот.
Яўрэі традыцыйна не танчылі парных танцаў тыпу полек і вальцаў, гэты тып адсутнічае ў іх танцавальнай практыцы і з’яўляецца ў яўрэйскім асяродку недзе цягам ХХ стагоддзя, у розны час – у залежнасці ад рэгіёна Ўсходняй Еўропы.
«Разам альбо сольна, фрэйлэхс альбо хосідал» – галоўны прынцып выканання яўрэйскага танца. Зараз мы бачым тры асноўныя тыпы: калектыўны вясёлы танец (фрэйлэхс, ці ў беларускім варыянце – рэдл), сэтавыя альбо кантрадансныя танцы (шэр, патч-танц і інш.), сольны танец (хосідал). Фрэйлэхс – для ўсіх людзей рознага ўзросту. Шэр – пераважна для маладых. А хосідал прыстойна танчыць пасля сарака-пяцідзесяці… калі ёсць пра што. Можа падацца, што яўрэі затанчылі хосідал у пары, але не. Кожны ўсё роўна танчыць свой асобны танец.
Не ведаю, што тут больш складана – захоўваць асінхроннасць рухаў пры татальнай арганічнасці і выразнасці танца (уласцівасць менавіта Yiddish Dance) ці напоўніць кожны свой жэст сэнсам. Падазраю, гэта бакі адной і той жа поўні і ўдасканальваюцца паралельна.
Карацей, калі вы танчыце па-яўрэйску, гэта адразу бачна, а жэсту, каторы робіць танец яўрэйскім, немагчыма навучыцца, пераняўшы (скапіраваўшы) рухі ад танцмайстраў. Атрымаецца хіба пантаміма. Яўрэйская мова цела прыходзіць праз асабісты досвед і вывучэнне ўласнага цела. Пажадана – у native асяродку.
Каб граць клезмерскія мелодыі для танцораў, трэба самому гэта танчыць. Бо як ты будзеш граць, калі не разумееш, пра што «тая песня»? Дарэчы, клезмер гэта ніколі не песня. Гэта невербальны спіч – спалучэнне рытму, мелодыі і руху. І гэта заўжды імправізацыя.
Падтрымаць варкшопы з Зевам Фельдманам, што запланаваныя нашым барысаўскім Клубам гістарычнага танца на восень 2020 года, можна тут.
Для тых, каго вабяць жвавыя колавыя танцы з тыповымі «яўрэйскімі рухамі» пад вясёлыя яўрэйскія песні, існуюць ізраільскія танцавальныя імпрэзы. Развучваецца гэтаe шчасце за паўгадзіны, нясе радасць у масы. І, у прынцыпе, як сказана ў адной хасідскай прытчы, хто разам танчыў, той адзін аднаго ніколі ўжо не заб’е.

Ната Голава, г. Барысаў

Ідэя тэксту ўзнікла дзякуючы варкшопам у Ваймары, куды мы патрапілі праз праграму МОСТ, даследчыцкім матэрыялам Зева Фельдмана © і прыватным размовам з ім.

Апублiкавана 24.01.2020 18:01

PS. от редактора belisrael.info

Несомненно, энтузиазм Наталии Головой заслуживает поддержки. Связаться с ней можно также через стр. в фейсбуке или написав на адрес сайта amigosh4@gmail.com 24.01.2020 20:05

Водгукі

Виктор Бардасов Дзякуй, змястоўна і глыбока (з фб, 25.01.2020)

* * *

Пра «час агрэсіўнай папулярызацыі», які мусіць «мінуць». Менавіта з «папулярызацыі» (не ведаю, наколькі агрэсіўнай) я пачаў справаздачу пра мінскі клезмерфэст (і, як потым пазначыў у сваім ЖЖ, на сёе-тое забыўся): першым буйным папулярызатарам яўрэйскай музыкі ў Сінявокай (не першым выканаўцам, вядома; былі і да яго) стаў Аляксандр Памідораў, які спеў «Ломір зіх ібэрбэтн» у «Народным альбоме» (1997)... Потым былі розныя яўрэйскія «міжсабойчыкі», потым усё той жа Зісл Сляповіч граў па вяселлях і кавярнях, пакуль не паспрабаваў арганізаваць «КлезмерШОК» (2005). З якога выйшаў у перакананні, што яўрэйская культура тут нікому не цікавая, але свае «Жыдовішчы», удзелы ў «Вольным паветры» і г. д. працягваў, пакуль не жаніўся і не з’ехаў. Паралельна ладзіліся іншыя «яўрэйскія» і «каляяўрэйскія» імпрэзы (на беларускім «бязрыб’і» не да кашрута!), пакуль усё той жа фэст не пазначыў пераход на новы якасны ўзровень (пра які казала і аўтарка матэрыялу «Навошта і чаму ў Беларусі праводзяцца яўрэйскія фестывалі?»). Цяпер і тэлевізар рэкламуе Іну Афанасьеву як спявачку, у чыім рэпертуары песні на рускай, беларускай, не-памятаю-яшчэ-на-якіх мовах – і на ідышы.

Гэты ўспамін кажа пра тое, што я, як карыстальнік, зусім не супраць папулярызацыі і зусім не ўпэўнены, што яна «агрэсіўная»!.. Наадварот, я спадзяюся, што дасягнуты ўзровень будзе замацаваны (адзін фэст – выпадковасць, два – збег выпадковасцей, і толькі тры і больш – ужо звычка (с)), і за ім будуць узятыя новыя вяршыні!..

Пра клезмераў. Упершыню яўрэйскімі песнямі я зацікавіўся, калі (чамусьці ўжо ў 1990-я) упершыню прачытаў усе кнігі Рыгора Рэлеса, што ён надарыў маёй бабулі (яна з ім працавала ў адной школе працоўнай моладзі), і ў нейкім апавяданні згадваўся чалавек, які збіраў песні супраціву ў Другую сусветную. Гэта я да таго, што ў вузкае азначэнне клезмера не трапяць ні «гебіртыгі з мангерамі», ні нават «Папіросн»... Так што я за пашыранае тлумачэнне гэтага тэрміну (хаця ў гэтым родзе мусіць існаваць безліч відаў і падвідаў!) 😉

Пётр Рэзванаў, г. Мінск, 27.01.2020 13:20

Н. Голава пра яўрэйскія танцы (1)

* * *

Прывітанне, Хосідал, Сем-сорак – бывай, альбо Куды прыводзіць м̶я̶ч̶т̶а папулярызацыя

Першая частка

Я ўжо была хацела адмазацца ад падрыхтоўкі гэтага матэрыялу, бо, паглядзеўшы на свой амаль гатовы лонгрыд, зарыдала. Ніводны тэкст не здольны перадаць усе мае пачуцці, што электрычаскімі разрадамі пстрыкаюць з фотачак і б’юць ключамі жывой вады з відосікаў Ваймара. І тут на вочы трапіла чарговая «цыганачка з выхадам».

Апусцім дэталі кшталту традыцыйных яўрэйскіх какошнікаў з гомeльскага рэгіёнa на вясёлых кабетках, бо гэта справа асабістага густу (мо і не зусім асабістага, але тут яшчэ на адзін лонгрыд рыданняў…). Апусцім нават драматургічныя дзівосы ў інтэрвію кшталту «а мы чота гралі беларускія танцы і раптам вырашылі граць яўрэйскія», бо аднойчы самі далі повад для такіх дзівосаў.

У 2017 годзе, калі барысаўскі клуб папрасіў мінскіх музыкаў вывучыць для майстар-класа колькі яўрэйскіх танцаў, да іх былі дададзены «умоўна» яўрэйскія з беларускага традыцыйнага рэпертуару (фотка В. Цвірко)

Аднак, калі нешта называецца «яўрэйская танцавальная вечарына», то хочацца ўдакладніць: таварышы, вы мелі на ўвазе вечарынку ў яўрэйскім асяродку? Альбо тое, што людзі будуць танчыць яўрэйскія танцы? Даруйце, вы пэўныя, што тое, што вы на той вечарыне танчыце, на самай справе з’яўляецца яўрэйскімі танцамі?

Я – не.

Пачнем з-за печкі. Восенню 2019-га пабачыў свет артыкул пра выступ беларускага этнахарэографа на культурным свяце ў Мінску. Паважаны пан Танцмайстра ўпэўнена прапанаваў нейкі яўрэйскі танец з яго вёскі – танец, які не існуе ўжо як фальклорны ўзор, але «старажылы помняць», бо «падгледзелі ў мясцовых жыдоў». Ён паказваў хрэстаматыйныя рухі сцэнічнай пародыі на яўрэйскую народную (савецкую!) харэаграфію. Сталыя вясковыя музыкі гралі «Сем-сорак», танцоры паўтаралі крокі, гледачы глядзелі, нацыянальнае выданне напісала (і дадало відэапруфы).

Відэа з youtube-канала Alena Liaszkiewicz

«А можа, ты зарэпосціш?» – спыталася аўтарка матэрыялу.

А можа, не будзем спрабаваць дастаць з бабінай шафы тое, што туды ніколі не клалі? А то ж на хвалі ажыятажу да адраджэння ўсяго яўрэйскага ў ход ідзе і сем-сорак, і шабат-шалом у нядзелю, і ізраільская кухня на літвацкім фэсце (рэаліі беларускіх прамоўтараў яўрэйскай спадчыны). Нішто яўрэйскае, как гаварыцца, нам не чужда. Такім жа чынам, здаецца, нядаўна прадавалася «беларуская вышыванка». Хто першы наштампаваў — той пры барышах.

Пра гэта ёсць харошая казка, але пакіну на фінал. Зараз будзе пра танцы.

Не, я не прафесійная танцорка, не экспертка ў этнаграфіі, дый дзякуй Б-гу. Я арганізатарка івэнтаў і кінематаграфістка. І мяне прыцягвае не столькі фальклорны ўзор сам па сабе, як сітуацыя, пры якой да гэтай з’явы ўзнікае цікавасць з боку розных людзей і пачынаецца нястрымны брэндзінг+стварэнне міфаў.

Але яшчэ больш вабіць мой асабісты, глыбока ўнутраны рэзананс з тым узорам. Як нядаўна сказаў адзін знаёмы, «сваё – рэзануе». Возьмем мяне адразу ў тым моманце, дзе я пачала ўжо асэнсавана запытваць пра яўрэйскія танцы мінскіх музыкаў, што дзесяць год іграюць вечарынкі. Такія вечарынкі, куды людзі прыходзяць не на адзін раз (бо майстар-клас ці анімацыя), а рэгулярна, бо гэта частка іхнага жыцця і любімы адпачынак. Тая ж дыскатэка, толькі як даўней.

Такія вечарынкі робіць клуб Сіта, па нядзелях летам – у Верхнім горадзе ў Мінску, зімой – у Міханавічах (Мінскі раён)

Чаму менавіта іх запытвала? Бо ўсё яўрэйскае, што я знаходзіла з яўрэйскіх крыніц, было альбо катастрафічна сцэнічнае, альбо флэшмобна-ізраільскае, пабудаванае на новай яўрэйскай масавай харэаграфіі. Маю на ўвазе ізраільскія танцы і працы спадара Баруха Агадаці (Каўшанскага), які і стварыў у трыццатых гадах мінулага стагоддзя новы танцавальны жанр. Сваёй «настаяшчасцю» і дачыненнем да традыцыі вылучаюцца, бадай, толькі дзікія ўкраінскія і яўрэйскія танцы з амерыканскіх вяселляў. Пашукайце гуглам Каламыйку, Хору, Перэніцу – і самі ўбачыце.

Дык вось нашыя беларускія музыкі граюць сапраўдныя! не прыдуманыя пастаноўшчыкам какіе-нібудзь! але вясковыя танцы. Бо іх яны назбіралі ў экспедыцыях і рэканструявалі па этнаграфічных запісах. А гарацкія, аказваецца, ніхто і не даследваў. Бо аматарскія этнаграфічныя суполкі, што зрабіліся папулярныя апошнім часам, шукаюць сваю беларускую ідэнтычнасць па вёсках. Яўрэйскую ідэнтычнасць па мястэчках яны не шукаюць. Дый ні мястэчак у тым выглядзе, дзе можна было б пашукаць, ні носьбітаў той ідэнтычнасці не засталося. Таму, калі раптам з’яўляюцца «узгаданыя старажыламі» танцы, якія дужа напамінаюць рэпертуар раённага народнага ансамбеля песні і пляскі, мне інтуітыўна хочацца… перахрысціцца.

Відэа з youtube-канала Dance Hayat

Ну, што было рабіць. Нашыя музыкі расказалі і паказалі ўсё, што ведалі пра «Суботу», «Нажнічкі», «Жыдка» і «Жыдовачку» – беларускія традыцыйныя танцы, якія сведчаць пра добрасуседскія стасункі дзвюх культур. А далей я пайшла праз… Маскву. З танцмайстаркай Данай Ліфанавай мяне пазнаёміла наша беларуская, віцебская танцмайстарка з іншага накірунку, contemporary. А ўжо Дана расказала пра амерыканскага даследчыка, Вальтэра Зева Фельдмана (Walter Zev Feldman). Прапаную шаноўнаму паньству пазнаёміцца з ягонай кніжкай «Klezmer: Music, History, and Memory» (можна, напрыклад, набыць праз Аmazon). Гэты этнаграфічна-навуковы твор, акрамя канкрэтыкі, гістарычных дадзеных, цікавых звестак, хірургічнага аналізу і спасылак на іншыя крыніцы, дапамагае ўявіць усю моц і шыр танцавальнай і музычнай традыцыі, каторую мы страцілі.

Зеў быў лідарам адраджэння клезмерскага руху ў Амерыцы 1970-80-х гадоў, ён харызматычны танцор, выдатны музыкант і найцікавейшы суразмоўца. А то ж! Дзесяцігоддзі даследванняў, музыканцкі асяродак, экспедыцыі, танцы. Ягоны бацька таксама быў выдатным танцорам. І самае для мяне цікавае – у Зева ёсць беларускія карані, сям’я ягонай маці з-пад Магілёва. Але сам Зеў не быў тут ніколі.

Вальтэр Зеў Фельдман, Ваймар, 2019

Маскоўскія сябры кажуць: «Напішы яму». Я думаю: «Ну, здрасце». Нейкая баба з горада Бэ будзе зараз пісаць «да Амерыкі, пану прафесару». Во яму дзялоў да экзістэнцыяльных пытанняў асобна ўзятай пані. Але пачалося цікавае ліставанне. Аказваецца, Беларусь — белая пляма клезмера і ідыш-танцаў не толькі для нас саміх. У тым жа Ваймары ніхто на ўласныя вочы не бачыў нікакіх беларусаў, за выняткам, можа быць, Зісла Слеповіча (як кажуць, «апошняга беларускага клезмера»), які з’ехаў у Амерыку звыш 10 год таму. З танцамі ўсё яшчэ горш.

І маскоўскія сябры, і Зеў рэкамендавалі па веды і адчуванне сапраўднай ідыш-суполкі накіравацца ў Нямеччыну на Yiddish Summer Weimar – маўляў, там самае яўрэйскае, якое сабе толькі можна ўявіць, месца Еўропы. Мы з (ня)клезмер-дзевушкамі з капэлы Zhydovachka сачынілі заяўку на Праграму МОСТ і нечакана атрымалі падтрымку, апынуўшыся ў жніўні 2019 года там… куды прыводзіць Мячта, калі добра разумееш, чаго насамрэч хочаш.

У перапынку паміж варкшопамі ў Ваймары, 2019

Напэўна, зараз скажу самае важнае пра яўрэйскія танцы – і сама спужаюся. Іх немагчыма танчыць па-за межамі яўрэйскага асяродку. Бо, калі проста паўтараеш рухі за танцмайстрам ці іншымі танцорамі, спрабуючы скапіраваць і запомніць, атрымаецца пантаміма. А яўрэйскі танец – ніякая не пантаміма. І чаму мне страшна? Таму што, у яўрэйскім беларускім асяродку гэта зараз ніхто не танчыць. Ёсць абшчыны, ёсць святы, вяселлі, але няма танцавальнай ідыш-традыцыі. Няма тых танцаў, што існавалі тут недзе яшчэ да Другой сусветнай. І няма з кім іх танчыць. І, што самае сумнае, няма каму іх зайграць для танцораў. Я вам болей скажу, тыя клезмеры, якіх вы чулі на «першым бясплатным клезмерфэсце», гэта не саўсім клезмеры.

Мы прыехалі з Ваймара са слязьмі, бо зразумелі, што больш не хочацца выходзіць на Зінгерай ды іншыя масавыя пляцоўкі, што з’явіліся ў краіне цягам 2019 года (у тым ліку дзякуючы агрэсіўнаму прадзюсіраванню) і быць там аніматаркамі. Бо для нас, як для капэлы, і для мяне асабіста, як для танцоркі, у гэтай апантанай папулярызацыі няма сэнсу. Кірмашоваму натоўпу, які прыйшоў «прычасціцца яўрэйскага» (да моды на якое мы самі неспадзявана прыклалі руку) «да звязды» дыялог і глыбіня. Людзі прыходзяць на фэст і, цалкам справядліва, хочуць фастфуду. Гістарычнага, танцавальнага, любога. І ў гэтых умовах толькі фастфуд даць ім і магчыма. А яўрэйскаму танцу, каб яго зразумець і адчуць, перш-наперш патрабуецца цішыня, уменне слухаць сябе і музыкаў, жаданне выказвацца праз рух свайго цела. Асобна альбо разам з іншымі – такімі самымі, як ты.

Варкшоп па Хосідлу, Ваймар, 2019: Зеў Фельдман, Аляксей Розаў, Алан Берн

Мы размаўлялі летам 2019 года з сябрам, які мог бы падтрымаць танцавальныя варкшопы з Зевам Фельдманам. Умовы былі простыя: «У Мінску будзе дзень Ізраіля, і было б няблага, каб Зеў даў майстар-клас на плошчы». Блага, панове, блага. Мне было нават сорамна прапанаваць гэта нашаму Танцмайстру. Але ён не адмовіў, ён ветліва адказаў: «Канешне, калі магчыма, хацелася б абыйсціся без “плошчавых” майстар-класаў…». Дзякуй Б-гу, мы перанеслі варкшопы на восень 2020 года і адмовіліся ад «спонсараў”.

Аднак ёсць яшчэ адзін нюанс падобнай падтрымкі – «Наташа, нікому не патрэбна, каб нейкі там чалавек пранікся яўрэйскай філасофіяй танцу і пайшоў танчыць дахаты. Гэта спонсару не цікава». А мне не цікава множыць чарговыя а-ля яўрэйскія харэаграфічныя «шэдэўры» на сцэнах палацаў культуры, ды ланцужкі семсоракаў і хаванагіл на гарацкіх святах. Тут, ведаеце, як у вядомым меме «хутка, якасна, танна – выберыце два крытэры». Яўрэйскі танец – хутка, якасна, масава. Выберыце два.

А я працягну гэтую тэму трошкі пазней.

У наступнай частцы — што не так з «клезмерамі», якіх многія з вас тут бачылі, дзе шукаць страчаны яўрэйскі танцавальны жэст, і казка, каторую я вам недзе там напачатку абяцала.

Ната Голава, г. Барысаў

***

Ад belisrael.info. Нагадваем, што погляды аўтараў рэдакцыя не заўсёды падзяляе. Запрашаем тых, хто «ў тэме», выказацца наконт узнятых Н. Голавай праблем.

Апублiкавана 22.01.2020 21:07

Водгукі

Цяжка сказаць, ці варта сыходзіць выключна ў глыбокае этна, мусіць быць і лягчэйшы папсовы варыянт, лепш, каб дзве плыні існавалі паралельна… Для Беларусі ва ўсіх галінах папса – праблема, бо нават якаснай папсы вобмаль (Алег Дашкевіч, з абмеркавання на facebook.com/aar.sh.7503)

***

Танчыць не ўмею, і нават да харошкаўскіх “Бабруйскіх (яны ж местачковыя) карцінак” у мяне былі музычныя, а не харэаграфічныя прэтэнзіі… Тое, што згаданы ў артыкуле Н. Голавай клезмерфэст у Мінску быў не толькі клезмерскі, я адзначаў у сваёй справаздачы О «первом» клезмерфесте в Минске

Праўда, я паспрабаваў знайсці ў гэтым і нешта станоўчае. Што да “Bаreznburger kapelye”, яны мне спадабаліся як музыкі. Самі яны не танчаць, а як танчылі пад іх – яны не вінаватыя! (Пётр Рэзванаў, г. Мінск) 23.01.2020 13:58

“Купите папиросы”: автор из Гродно

Купите папиросы. Секрет рождения (не) советского хита


Афиша программы «Папиросн» Германа Яблокова	Маэстро с женой — певицей Беллой Майзель

Эта популярная песня с простым и коротким названием Папиросн («Папиросы») идеально подходит для иллюстрации эпохи НЭПа в Советском Союзе. Сага о подростке, торгующем вразнос в холодную и ненастную погоду и умоляющем прохожих купить сигареты, уверяя, что те не подмочены дождем. Из текста ясно, что деньги нужны, чтобы купить самое необходимое и не умереть с голоду. Зачин отражает драматизм ситуации:

А калте нахт,

А неблдике финстер унетум,

Штейт а ингеле фартроерт,

Ун кюхт зих арум

Ночь туманна и дождлива, за окном темно,

Мальчик маленький рыдает только об одном.

Он стоит, к стене прижатый

И на вид чуть-чуть горбатый,

И поет на языке родном

Первая мировая, октябрьский переворот, красный и белый террор, гражданская война, советская власть и снова перманентный террор. Бессчетное количество погибших, разрушенные семьи, дети, живущие на улице, пытающиеся выжить любым путем. Герой Папиросн вполне вписывается в этот контекст. У каждого слушателя сентиментальная мелодия вышибает слезу, а у знающих идиш — нечего и говорить. Многие согласятся, что песня эта — одна из лучших о той мрачной поре. Автором ее значится некий Герман Яблоков, о котором в СССР слыхом не слыхивали, впрочем, мало ли народу бесследно исчезли в Стране Советов в те страшные годы…

А теперь — разрыв шаблона. Песня, столь созвучная определенному периоду советской истории, на самом деле родом из США, автор ее не жил в Советской России, да и создана она была лишь в начале 1930-х. Обладатель славянской фамилии Герман Яблоков на самом деле оказывается уроженцем Гродно Хаимом Яблоником. Родился он в небогатой еврейской семье в 1903 году, в десять лет уже пел в синагогальном хоре, а в двенадцать начал играть детские роли в местном театре на идише. В семнадцать он оставляет дом в уже польском Гродно и поступает в небольшую театральную труппу «Ковнер фарейникте групп», с которой начинает кочевать по городам и местечкам Литвы и Польши. В 1924 году Яблоник через Германию и Голландию добирается до Соединенных Штатов, где продолжает играть в еврейских театрах. По приезде в Америку Хаим превращается сначала в Хаймана, а затем в Германа, и меняет фамилию.

Реклама театра Яблокова на Второй авеню

Сочетая таланты актера, режиссера, драматурга, поэта, композитора и продюсера Хаим становится одной из самых заметных персон Второй авеню, известной как «Идиш-Бродвей», где кучковались еврейские театры. Достаточно сказать, что более 35 лет он был бессменным президентом Еврейского актерского союзa. 1920 — 1930-е — эпоха расцвета театрального искусства на идише в Соединенных Штатах. Яблоков ведет еженедельную радиопередачу на идише, а его фирменное блюдо — музыкальные спектакли и пьесы, самым успешным из которых стал «Дер Паец» («Клоун»). Один из музыкальных спектаклей Германа носит название «Папиросн» — в нем впервые в 1932 году и прозвучала песня, о которой идет речь. Яблоков немедленно включил ее в свою радиопередачу, и она мгновенно стала популярной и за пределами театрального Нью-Йорка.

В 1933 году песня попадает в известное музыкальное издательство братьев Каммен («J and J. Kammen Co.»). В ее судьбе принимает участие и Генри Линн — несмотря на англосаксонские имя и фамилию, — уроженец Белостока, тоже не последний человек в еврейском театре. Линн вместе с Яблоковым снимают короткометражный 15-минутный игровой фильм на сюжет песни и пьесы. В роли 11-летнего продавца сигарет, мерзнущего на перекрестке, чтобы продать сигареты и заработать на жизнь, снялся юный Сидней Люмет — сын польских еврейских актеров-эмигрантов, в те дни только мечтавший о кинематографической карьере. Через много лет он осуществил свою мечту, став одним из ведущих кинорежиссеров Голливуда. Достаточно сказать, что в его активе — один из лучших фильмов в истории мирового кино — «Двенадцать разгневанных мужчин», ставший классикой кинематографа. В 1935 году пьеса и короткометражный фильм «Папиросн» вместе пошли в McKinley Square Theater в Бронксе. Всё это лишь упрочило популярность песни.

Между тем кое-что в этой истории не совсем ясно. В ней явно присутствует русский след, что следует из русского слово «купите» в тексте песни, за которым, правда, тут же идет аналог на идише — койфт. Да и папиросы существовали лишь на пространстве Российской Империи, на Западе курят сигареты. Но Яблоков, а именно он является автором оригинального текста, никогда не жил в Советском Союзе, а текст написан в начале 1930-х, когда Герман уже был вполне респектабельным американцем. Поищем разъяснений у самого автора. После войны он издал книгу «Клоун: вокруг света с театром на идише», где сообщает, что замысел этой песни возник у него еще в 1922 году, когда он жил и работал в Ковно (Каунасе) — тогдашней столице Литвы. Это многое объясняет, ведь Литва граничила с Советским Союзом, и в Ковно, разумеется, были в курсе происходящего у соседей. А русский язык уроженец Российской Империи Яблоник знал, как и то, что такое папиросы. Тогда, в Ковно, Хаим решил, что выводить песню в свет еще рано и вернулся к ней уже в США, где смог достойно раскрутить.

Альбом сестер Берри

Интересно, что в своих воспоминаниях Яблоков подтверждает только авторство слов, но не музыки. Герман пишет о народной мелодии, которую он лишь обработал, придав ей нужную музыкальную форму. Чья же это мелодия? Она столь грустна, что может сойти за румынскую дойну, особенно в исполнении еврейских музыкантов. Или венгерский мотив. В свое время эта мелодия, обозначенная как «цыганская свадебная», попала на диск с фольклорными произведениями румынских цыган. В 1930-х годах в Соединенных Штатах вышла пластинка с популярными греческими мелодиями — «Папиросн» там тоже есть, уже под названием «Цыганского хасапико» (хасапико — греческий народный танец). Известный болгарский этнограф, профессор Николай Кауфман нашёл болгарскую народную песню, напоминающую произведение Яблокова. Хотя профессор не исключает, что мелодия эта, благодаря странствующим музыкантам, попала в его страну из Румынии. Ясно лишь, что мелодия широко ходила по Восточной Европе и была известна еврейским клезмерам, которые, возможно, и донесли ее до ушей Германа.

Популярность песни лишь возросла после Второй мировой, во многом, благодаря турне Яблокова по лагерям для перемещенных лиц в Германии, Австрии и Италии, за что он был награжден почетным дипломом армии Соединенных Штатов. В этих лагерях было около 200 000 евреев, в том числе детей. Кого-то освободили из нацистских лагерей смерти, кто-то прятался на чердаках, в погребах, в лесах, у соседей-христиан… Концертное турне, а Герман дал более ста представлений, вызвало огромный интерес, а герой «Папиросн», разумеется, вызывал сострадание соплеменников, чудом избежавших смерти. Позднее популярность песни обеспечило ее исполнение дуэтом сестер Берри. Яблоков был знаком с сестрами, участвовал в их работе над песней и результатом стал маленький шедевр, который хотелось многократно слушать, даже не понимая язык, на котором пели сестры Берри. Кроме того, сам Яблоков много гастролировал со своей супругой — известной актрисой и певицей Беллой Майзель, поэтому и в Европе, и в Южной Америке, и в Израиле песня звучала на его концертах.

Надгробие Германа Яблокова и Беллы Майзель

Автор «Папиросн» умер в 1981 году. А его песня? Песня живет. Трудно найти клезмерский оркестр, в репертуаре которого не было бы этой мелодии с солирующей партией на любимом еврейском инструменте — кларнете. Вариант песни с несколько измененным ритмом — прекрасная танцевальная мелодия. Именно так ее исполнял еще в 1930-е годы в Соединенных Штатах популярный оркестр под руководством Эйба Эльштейна при солировании виртуоза кларнетиста Дейва Тараса. Очень любят эту мелодию в Аргентине, где она исполняется в ритме танго, правда, со словами на идише. В одном я абсолютно уверен: песня нравится миллионам, и часто даже в самом неожиданном месте вы можете услышать: «Купите, койфт-же, койфт-же папиросн, с’из трукене, нит фун регн фергоссен» («Купите-же, купите папиросы, они сухие, не подмоченные дождем»). Это все те же неувядаемые и не исчезающие «Папиросн».

Вениамин Чернухин, специально для «Хадашот»

Наиболее известную версию «Папиросн» на русском языке можно назвать не переводом, а, скорее, вольным пересказом оригинала.

Ночь туманна и дождлива, за окном темно,
Мальчик маленький рыдает только об одном.
Он стоит, к стене прижатый
И на вид чуть-чуть горбатый,
И поет на языке родном:

Друзья, купите папиросы!
Подходи, пехота и матросы!
Подходите, пожалейте,
Сироту меня согрейте!
Посмотрите, ноги мои босы.

Мой папаша под Херсоном жизнь свою отдал,
Мамочку мою с винтовки немец расстрелял,
А сестра моя в неволе
Погибает в чистом поле —
Так свое я детство потерял.

Подстрочный же перевод с идиша производит еще более драматическое впечатление:

Холодная ночь, туманно, темно кругом.
Стоит мальчик опечаленный и оглядывается по сторонам.
От дождя защищает его только стена,
Корзинку держит он в руке,
И его глаза молчаливо просят каждого:
У меня уже нет больше сил слоняться по улице,
Голодному и оборванному, от дождя промокшему.
Я выпрашиваю милостыню с раннего утра —
Никто не дает мне заработать,
Все смеются, потешаются надо мной.

Купите же, купите папиросы —
Сухие, дождем не намоченные.
Купите дешево, я вам доверяюсь,
Купите — сжальтесь надо мной,
Спасите от голода меня сейчас.
Купите же спички — ценные вещицы,
Тем самым вы сироту утешите.
Напрасны мои крики и моя беготня —
Никто не хочет у меня покупать,
Сгинуть мне придется, как собаке.

Мой папа на войне потерял обе руки,
моя мама не смогла вынести страданий,
молодыми загнали себя в могилу —
А я остался на свете
Несчастный и одинокий, как камень.
Крошки собираю я, чтобы есть, на старом рынке,
Жесткая скамейка — моя постель — в холодном парке.
И к тому же полицейские
Бьют меня тяжелыми дубинками —
Их не трогают моя мольба, мой плач.

У меня была сестренка,
Вместе со мной она побиралась целый год.
С ней мне было намного легче,
Не так тяжко переносился голод,
Стоило лишь взглянуть на нее.
Однажды она очень ослабла и заболела,
У меня на руках она умерла на тротуарной скамейке.
И, когда я ее потерял,
Я понял, что утратил всё —
Пусть же смерть придет и ко мне тоже.

номер газеты: №8, август 2019, ав 5779

Опубликовано 22.08.2019 20:27

А «БУБЛИЧКИ»-ТО НАШИ!

От переводчика. До недавнего времени я, как и многие уважаемые граждане, полагал, что популярная песенка 1920-х годов зародилась в Одессе. «Википедия» указывает на харьковский след. Но недавно полученный мною от израильского коллеги файл ставит под сомнение – если не опровергает – обе версии… Оч-ч-чень похоже, что мелодия всемирно известного шлягера, подхваченного Леонидом Утёсовым и сёстрами Бэрри, была создана всё-таки у нас, в восточной Беларуси. Итак…

* * *

«БУБЛИЧКИ»

Российская метаморфоза идишного напева

Сенсация дня во всей Европе – новый фокстрот «Бублички», представляющий собой обработку русско-советской уличной песенки под тем же названием. Но танец, захвативший всех, которому не было и нет равных в современной эксцентрической танцевальной музыке, имеет, как нам известно, иное происхождение; его интересную историю я сейчас вкратце и расскажу.

Под Могилёвом жили в своё время два свадебных дел мастера старой закваски: бадхен Эля-Веля и скрипач Мордехай-Зерах. Первый был высоким, худым, безбородым, не отращивал усы. В лице его было нечто бабье. Второй же, напротив, был человек приземистый, широкий в кости, с типичной еврейской бородкой и парой небольших, слегка вьющихся пейсов. Если Веля был несколько легкомыслен, то Мордехай-Зерах, наоборот, весьма набожен. Во время девичьего танца он всегда стоял в одной позе – словно кантор перед молящимися – чтобы не смотреть сверх меры на женщин.

Ни одна богатая свадьба или сиюм (окончание изучения талмудического трактата), ни одно веселье у господ не обходилось без Эли-Вели Кричевера, Мордехая-Зераха Чечерскера (Кричев и Чечерск – местечки на Могилёвщине) и их капеллы. Многие доселе смакуют вкус и сладость их игры и пения. «Кабалас-поним» («Приветственная»), «Добрыдень», «Калэ базэцн» («Посажение невесты»), «Хупе вечере» («Свадебный ужин»), «Голдене йойх» («Золотой бульон»), «Шлэйер-варемс» («Тёплая шаль») и т. д. – всё это было им подвластно. То Мордехай-Зерах играл волехлы (клезмерские мелодии с бессарабскими мотивами), а Эля-Веля читал импровизированные стихи в рифму, пародировал талмудистов, делал намёки на злобу дня. То исполнялись разнообразные танцы – фрейлахсы, «бройгез-танц» («танец обиды») и, вместе со всеми, «мицве-танц» («танец-заповедь»). В последнем, как говорят, музыканты затыкали за пояс таких гигантов, как Элиокум Цунзер и Арче Бобруйскер.

Дважды в год у Эли и Мордехая рождался новый напев с новыми словами для «танца-заповеди», и в течение полугода они пользовались им на всех свадьбах. Однако совершенно новый репертуар они должны были подготовить к свадьбе 16-летнего сына лоевского раввина, который был поздним и любимым ребёнком. Это ведь не мелочь – богатые сваты от известного торговца лесом, почтенный раввин Аба Пойзнер во главе празднества… Как не отхватить лакомый кусок?

Коронным номером программы был у них именно «мицве-танц».

Картинка с evrofilm.com

В сопровождении всех клезмеров начинает бадхен свои рифмованные присказки в честь богача, хасида, славного талмудиста и наставника, великолепного господина … (перечисляются его предки вплоть до праотца Авраама), который выходит танцевать с невестой. Мордехай-Зерах тем временем выводит на своей скрипочке сердечную руладу, выражающую невестину душу, а отец невесты со всем почтением берёт дедовский платок за один конец, а другой протягивает стеснительной невесте, чьё лицо покрыто вуалью до глаз, призывая её к танцу. Пока они танцуют, публика прихлопывает. Люди стоят кругом, взявшись за руки, а бадхен поёт припев, текст которого мы приводим здесь. После той свадьбы вся публика запомнила его:

То nemt zhe jidelakh,

Аlе di fidelakh

Un zingen lidelakh

Veln mir zen;

Tsum mitsve-tentsele,

Аlе in krentsele!

Nоr zej а mеntselе:

А mentsl gej!

Свадебный танец. Автолитография М. Горшмана, 1926

А ну, ребяточки,

Возьмите скрипочки

И вместе песенки

Мы пропоём;

Да будем верными

Мы танцу древнему,

Скорей, еврейчики,

Все в хоровод!

(вольный перевод В. Р.)

Таким образом, типично еврейский напев полюбился и пришёлся по сердцу евреям целого округа. На долгие годы он стал почти традиционным на всех свадьбах, а затем исчез, когда обычай «танца-заповеди» прекратил своё существование.

М. Горшман. «Свадьба», 1926

Благодаря тому, что российское еврейство избавилось от «черты оседлости», напев получил известность среди наших братьев, современных московских евреев. В Москве он обернулся вышеупомянутой уличной песенкой, вариантом которой сейчас наслаждается вся Европа…

Э. Гиршин

Перевёл с идиша Вольф Рубинчик. Источник: газета «Dos naje lebn» (Белосток), 09.10.1928.

* * *

Оригинал статьи прислал израильтянин Павел Гринберг, давно изучающий еврейскую музыку. Исследователь комментирует: «Статья Элиягу Гиршина интересна тем, что она явилась своеобразной реакцией на всепольскую популярность “Бубличков” в 1927–1928 годах. По моим прикидкам, сначала в Польше “Бублички” зазвучали по-русски, позже – на польском, и, наконец, на идише. Причем на момент опубликования статьи Гиршина идишская версия даже еще не была записана (а то и написана), это случится только в начале 1929 года. На польском же языке “Бублички“ пели такие звезды, как Ханка Ордонувна

Вот Гиршину и стало за евреев обидно. Вообще, автор, уроженец польского Плоньска, – очень любопытная фигура. Профессиональный музыкант и педагог, этнофольклорист, а не только “однобокий” кантор, он и песни на идише писал, и аккомпанировал, коль была нужда. Рассказанная им история “Бубличков“ по большому счёту бездоказательна, и вот тут-то вступает в силу фактор репутации рассказчика».

* * *

П. Гринберг любезно выслал для сайта также краткую биографию Э. Гиршина из книги Леона Блащика «Евреи в музыкальной культуре польских земель в XIX и XX веках» (Leon Blaszczyk «Zydzi w kulturze muzycznej ziem polskich w XIX i XX wieku», 2014). Предлагаем её в переводе с польского. Действительно, непонятно, по какой причине успешному хормейстеру и вокалисту нужно было придумывать историю о «Бубличках», тем более что Могилёв – не его малая родина. Стало быть, история о Кричевере и Чечерскере правдива 🙂

Элиягу (Элинька) Гиршин (1876?, – 1960, Париж). Вокалист, кантор, дирижер, композитор. В 1903 г. окончил Варшавскую консерваторию по специальности «воинский капельмейстер». Служил кантором в Плоньске, а затем в варшавской синагоге «Синай». Считался одним из лучших хормейстеров своего времени. В 1920-е годы преподавал вокал в школе театрального объединения «Еврейская сцена» в Варшаве. Примерно в середине 1930-х годов уехал в Париж и стал кантором в одной из городских синагог. В 1937 году журнал «Di shil un di khazonim velt» («Синагога и мир канторов») присудил ему I приз за лучшую литургическую композицию. Был музыкальным рецензентом в различных изданиях. В последние годы жизни сотрудничал с парижским журналом «Unzere vort» («Наше слово»).

Опубликовано 05.09.2018 19:41

Водгук

З дзяцінства памятаю рыфму: “публіка – рублікі” (“дорогая публика, гоните рублики”). А ўжо ад каго яе пачуў – не ўспомню. Помню, што спявалі ў Малкавічах Ганцавіцкага раёна. Гэта была, як я цяпер зразумеў, пародыя на песеньку, пра якую я толькі што прачытаў (Анатоль Сідарэвіч, 09.09.2018).

Rafael Grugman , 30 сент. 16:37 Прекрасная статья. Понравились и иллюстрации

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (74)

Супершалом! Пакуль Нета Барзілай камічна кудахтала й махала стальнымі рукамі-крыламі ў Лісабоне, у Шанхаі за шахматнай дошкай змагаліся дзве дзяўчыны яе пакалення – Тань Чжун’і і Цзюй Вэньцзюн. Апошняя, прэтэндэнтка, 18.05.2018 і стала чэмпіёнкай свету… Сярод ізраільцянак зараз няма нікога, хто мог бы даць ёй рады, і ў бліжэйшы час наўрад ці будзе (Юлія Швайгер-Найдзіч, 1994 г. нар., – 57-я ў рэйтынг-спісе). Ды што казаць, нават у мужчын Барыс Гельфанд у 2014 г. пакінуў першую дзясятку паводле рэйтынгу ЭЛА, а замены яму не відно. Між тым кітаец Дзін Ліжэнь, 1992 г. нар., ужо год у дзясятцы і, мяркуючы па выніках турніру прэтэндэнтаў 2018 г., спакваля падбіраецца да «галоўнай кароны».

Нездарма тым разам я параўнаў рост валавага ўнутранага прадукта ў Ізраілі і Кітаі (дзе ён куды больш імклівы). Баюся, у ХХІ ст. Ізраіль (і яўрэйскі народ увогуле) будуць страчваць свае пазіцыі ў сусветнай эканоміцы, а КНР & кітайцы прадоўжаць экспансію. Прынамсі ў Беларусі гэта ўжо адчуваецца. У першыя гады нашай незалежнасці Ізраіль яўна лічыўся тутака больш перспектыўным партнёрам, і падаецца, што колькасць людзей, якія вывучалі іўрыт, нашмат перавышала колькасць аматараў кітайшчыны; цяпер – наадварот. Вядома, на разварот паўплывалі і майсы з закрыццём-адкрыццём пасольства, і асобныя альтэрнатыўна адораныя паслы Ізраіля ў Мінску, і інцыдэнты ў аэрапорце «Бен-Гурыён» накшталт гэтага і гэтага.

Вынік: ізраільцы яшчэ толькі плануюць запусціць узорна-паказальны аграпрамысловы праект у Віцебскім раёне, кітайцы ж фактычна ўжо кантралююць зусім не малы па плошчы індустрыяльны парк «Вялікі камень», які «раскручваецца» і на міжнародным узроўні, у тым ліку праз «Forbes». Кагадзе ў парку створаны кітайска-беларускі (іменна так; доля беларусаў – 40%) праектны інстытут. Дарэчы, пра інстытуты: калі ўмоўна-яўрэйскі МГІ – міжнародны гуманітарны, створаны ў 1999 г. пры БДУ – накрыўся медным тазам к 2004 г., то інстытут Канфуцыя, які дзейнічае там жа з 2006 г., цвіце і пахне. Ужо ёсць аналагі ў лінгвістычным універсітэце, тэхнічным, нават у Горацкай сельгасакадэміі… Нядаўна адкрыўся «паднябесны» інстытут і ў Гомелі.

Мае памяркоўна-песімістычныя назіранні абапіраюцца і на статыстыку, праўда, ужо не зусім свежую. За 1999–2009 гг. вага кітайцаў у пастаянным насельніцтве Беларусі вырасла ў 22 (да 1642 чал.), a вага яўрэяў зменшылася ў 2,2 разы (да 12926 чал.). У кастрычніку 2019 г. у РБ мусіць прайсці новы перапіс: ніхто не здзівіцца, калі кітайцаў у выніку акажацца яшчэ болей, а яўрэяў – меней, калі «яны» і «мы» зраўнуемся тут па колькасці.

Прачытаў выказванне Юрыя Зісера ў перадачы карэспандэнта «Радыё С.»: «Я ня бачу катастрофы ў нашэсьці кітайцаў ці тых, хто будзе да нас прыяжджаць на працу. Яны ўсе будуць асымілявацца і станавіцца грамадзянамі». А вось што ў студзені пісаў Уладзімір Бараніч, які летась давёў, што не баіцца нязручнай праўды (і яму давяраю неяк болей, чым кручанаму супляменніку-бізнэсоўцу): «Кітайцы, аднойчы прыехаўшы ў якасці часовых рабочых, у адпаведнасці са сваёй традыцыйнай стратэгіяй асваення і захопу чужых тэрыторый могуць паступова ператварыцца ў гаспадароў».

Мо на сёння асцярогі выглядаюць перабольшанымі: паведамляюць, напрыклад, што «Беларусь страчвае прыцягальнасць для замежных мігрантаў», што кітайцы, якія скончылі працу ў Светлагорскім і Добрушскім раёнах Гомельскай вобласці ў 2017 г., з’ехалі на радзіму. Аднак, калі казаць пра Сінявокую, то агульная тэндэнцыя ўсё адно не на карысць яўрэйскай прысутнасці, тым болей што «рэзка павялічыўся іміграцыйны адток у Ізраіль. За перыяд з 2012 года туды з’ехала на 1214 чалавек больш, чым прыехала ў Беларусь, у тым ліку 589 чалавек — толькі за 2017 год».

Дамінаванне кітайскіх фірм у сусветнай эканоміцы, у рэшце рэшт, адаб’ецца і на палітыцы – у прынцыпе, ужо адбіваецца. Ізраілю і яўрэям, якія належаць усё ж (збольшага) да іудзеахрысціянскай цывілізацыі з адметным маральным ядром, прыйдзецца нялёгка: фактычна, з падачы самай масавай кампартыі свет запаланяецца неапаганствам. У трэнд упісваецца і аднагалоснае рашэнне перавыбраць Сі старшынём КНР у сакавіку 2018 г., ды яшчэ дазволіць яму заставацца на пасадзе хоць да скону. Яго думкі летась зрабіліся неабходнымі для вывучэння ўсімі кітайскімі камуністамі, а заадно і школьнікамі…

Ізраіль з Кітаем актыўна гандлююць, ды асаблівай дружбы ў іх ніколі не было; цяпер, пасля галасавання КНР у савеце па правах чалавека ААН (за «незалежнае расследаванне» сутыкнення дэманстрантаў і ахоўнікаў на мяжы сектара Газа), пэўна, i не будзе. Карацей, тым, хто мяне чытае, прапаную задумацца… і схамянуцца, прынамсі ўспомніць пра ўласную годнасць. Вось чаму не пакаралі Саўдаўскую Аравію за парушэнне статута ФІДЭ, нядопуск ізраільскіх шахматыстаў на афіцыйны чэмпіянат свету ў снежні 2017 г.?

Шаную вялікі кітайскі народ – хаця б за тое, што ён даў свету Канфуцыя, Лао Шэ (з манчжураў, але ж лічыў Кітай сваім), Лю Сяабо… У той жа час надта не хочацца разбудовы новых сусветных імперый. Ізраільцам, якія мысляць не ў катэгорыях шука, патрэбная кансалідацыя. Дый беларусам таксама, хіба не?..

Ужо цяпер, у маі 2018 г. зразумела, што ў бліжэйшы час ні Кітай, ні Беларусь не перанясуць пасольствы ў Іерусалім, хоць і па розных прычынах. Кітайцы свядома канкуруюць з ЗША, у тым ліку на Блізкім Усходзе, а РБ, можа, і пайшла б на саступку, ды эканамічна больш залежыць ад мусульманскіх дзяржаў, чым ад Ізраіля. Неабавязкова гэта «арабскія краіны», «арабскі свет», як павярхоўна піша «Белпартызан»: Бахрэйн, напрыклад, далёка не такі агрэсіўны, як неарабскі Іран.

…Прэм’ер-міністр Ізраіля прыняў Нету Б., расцалаваў і каліва патанчыў з ёй. Пры ўсёй павазе да яе перамогі, «Toy» – песня-падзёнка, прыкол на раз. Можа, раблюся старым буркуном, але 20 год таму, калі ў Мінск прыязджаў ансамбль ЦАХАЛу, іхнія спевы і танцы выклікалі ў мяне больш энтузіязму. У тым маі 1998 г. нават схадзіў у канцэртную залу «Мінск» другі раз, балазе пад канец першага выступу абяцалі іншую праграму (да жалю, паўтарылі тую самую). Некаторыя мелодыі помню дагэтуль.

Дзе ж вы цяпер, друзья-однополчане хлопцы і дзяўчаты? Газета «Вечерний Минск» адгукнулася на канцэрты не без іроніі… Мела права.

* * *

Спытаўся ў бахаіста, меламана і чытача belisrael.info пра новы альбом «Толькі б яўрэі былі…», згаданы ў мінулай серыі. Вось жа, Пётр Рэзванаў адказаў: «Ну, на пэўным бязрыб’і і гэты альбом мае права называцца з’явай… калі разглядаць не сучасную Сінявокую, а глядзець больш шырока (і храналагічна, і гістарычна), то пісаць пра яго няма чаго». Агулам ён паставіў Беларусі такі «дыягназ»: «цікавасць да яўрэйскай культуры шмат дзе захоўваецца, але амаль не паказваецца: маю на ўвазе тую меншасць, якая можа не толькі спажываць, але і нешта ствараць». П. Р. тужыць па 2000-х гадах, калі «Польскі інстытут і Інстытут імя Гётэ запрашалі Андрэ Аходла (яго выкананне, канечне, далёкае да таго, што дэманстравала сям’я Лін Ялдаці, але…), быў Дзмітры Сляповіч, які арганізоўваў не толькі камерныя “Жыдовішчы”, але і “Клезмер-шок” у Палацы культуры прафсаюзаў (з-за нашай бюракратыі гэтую спробу ён больш не паўтараў)».

З панам Рэзванавым неабавязкова згаджацца, у сваім блогу ён-такі схільны да максімалізму, але меркаванні яго, дальбог, заслугоўваюць увагі.

Запрашаю паважаную аўдыторыю да дыскусіі на тэму «перспектывы развіцця (каля)яўрэйскай культуры ў Беларусі» – музычнай і не толькі. Я ж магу папярэдне выказаць некалькі тэзісаў:

– ад’езд у ЗША (2008) пана Сляповіча, які ў 2006 г. абараніў кандыдацкую дысертацыю акурат па клезмерскай музыцы, безумоўна, збядніў нацыянальную культуру;

– разам з тым у апошняе дзесяцігоддзе на авансцэну выйшлі іншыя адмыслоўцы, якія таксама дэманструюць цікавасць да яўрэйскага музіцыравання;

– агулам, іменна ў 2010-х гадах адбылася маштабная рэцэпцыя яўрэйскіх матываў тутэйшымі культуртрэгерамі, афіцыйнымі і не. Напрыклад, склаўся ансамбль «Гілель» пад кіраўніцтвам Максіма Расохі, які ў лістападзе 2017 г. даў канцэрт «Мелодыі яўрэйскага мястэчка» ў самым цэнтры Мінска (мяне там не было, і якасць не ацэньваю; цешыць сам факт). Пра песню на ідышы ў спектаклі «Местачковае кабарэ» Купалаўскага тэатра ўжо выпадала пісаць у 2015 г. Бачу таксама рост цікавасці да вершаў, перакладзеных з ідыша: грамада рэагуе і ў рамках праекта «(Не)расстраляная паэзія», і па-за рамкамі, напрыклад, тут і тут. Прычым Майсей Кульбак ды Ізі Харык трактуюцца як беларуска-яўрэйскія або проста беларускія паэты;

– малаверагодна, што ў Мінску адбудзецца фестываль такога ж размаху, як «Kyiv Klezmer Fest» (12-13 мая 2018 г.). Аднак у плане разняволенасці Беларусь увогуле – і яе «яўрэйская вуліца» ў прыватнасці – саступала Украіне як у 2014 г., так і 10, і 20 гадоў таму, хоць там, кажуць, паўсюдна гойсаюць «злыя бЕндэраўцы». У нас затое з 2016 г. ладзяцца «Дні яўрэйскай культуры» з самадзейнасцю ад «Хэсэда» і выявай гангстэра Ланскага як архетыповага яўрэя;

– будучыня (амаль) непрадказальная, таму лепей заставацца аптымістамі і верыць, што ўсё (ну, многае) ў нашых руках.

«Цытатнік ад Вольфа»

Салідарызацыя людзей прыводзіць да падзення даверу да фармальных інстытутаў… У краінах, дзе высокі ўзровень абагуленага даверу…, значна больш эфектыўныя эканамічныя транзакцыі, менш патрабуецца высілкаў на падтрыманне сацыяльнага парадку; там людзі зыходзяць з дапушчэння, што чалавек, у прынцыпе, не такая мярзотная істота, якой здаецца на першы погляд (Віктар Вахштайн, 27.03.2018).

Ідэя аб тым, што мэта камунікацый – кагосьці перамагчы, гэта жудасна падлеткавая ідэя. На жаль, інфантылізм парадаксальным чынам з’яўляецца адной з базавых уласцівасцей палітычных эліт. Яны жывуць у інфармацыйнай ізаляцыі. У іх амаль няма магчымасці падвышаць уласны адукацыйны ўзровень. У іх вельмі абмежаванае кола зносінаў і, як ведаюць усе, хто працаваў у бюракратычных структурах, чым вышэй чалавек стаіць у іерархіі, тым больш яго час заняты рытуальнай лухтой (Кацярына Шульман, 24.04.2018).

У свеце мноства цудоўна адукаваных, матэрыяльна забяспечаных, але нездаволеных жыццём інтэлектуалаў, якія пакутуюць ад дэпрэсіі, неўрозаў, страха і іншага негатыву. Іх ніхто ніколі не вучыў даследаваць уласную свядомасць, працаваць са сваімі эмоцыямі, разумець паходжанне сваіх комплексаў. Гігіена эмоцый не менш важная, чым гігіена цела. Вывучаць унутраны свет чалавека не менш важна, чым вывучаць знешні (Далай-лама XIV, 15.05.2018).

Верагодна, колішняя гандлёвая плошча [Слуцка] была месцам старажытных пахаванняў. На гэтым месцы, на галоўнай плошчы горада каля райвыканкаму побач з тэрыторыяй яўрэйскага гета цяпер адбываюцца розныя дзяржаўныя святы, падчас якіх спяваюць і танчаць.

Запыталася ў мінакоў, ці ведаюць яны што-небудзь пра гісторыю плошчы і пра месца габрэйскага гета. Ніводзін з апытаных дакладнай інфармацыяй не валодаў. Нягледзячы на тое, што мясцовыя газеты неаднаразова змяшчалі краязнаўчыя артыкулы пра гісторыю Слуцка, пра трагедыю слуцкага гета (Зінаіда Цімошак, 16.05.2018).

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.05.2018

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 22.05.2018 01:39