Tag Archives: Илья Гордон

110 гадоў таму нарадзіўся Бер (Барыс) Берлінкоў

Сёлета споўнілася 110 гадоў з дня нараджэння Бера Лейзеравіча (Барыса Лазаравіча) Берлінкова – чэмпіёна Беларусі 1933 года, старшыні рэспубліканскай шашачнай секцыі, майстра спорту СССР.

Нарадзіўся Бер Берлінкоў у Віцебску ў 1912 годзе (дакладная дата невядома). У юнацтве захапіўся шашкамі і шахматамі. Дарэчы, пасля выбару на карысць першых апошнія не кінуў – у 1945 годзе стаў першакатэгорнікам па шахматах, судзіў шмат спаборніцтваў, у тым ліку і фіналы чэмпіянатаў БССР. Але ў шашках удалося дасягнуць нашмат большага.

У 1929 годзе Бер Берлінкоў займае другое месца ў малым чэмпіянаце Віцебска і ў наступным годзе прымае ўдзел у вялікім. Пераможная партыя гэтага турніра з яго аналізам была нават апублікавана ў цэнтральным часопісе “64. Шахматы і шашкі ў рабочым клубе”.

“64. Шахматы и шашки в рабочем клубе” 1930 год № 27

У 1931 годзе эцюд братоў Берлінковых публікуецца ў “64. Шашкі ў масы” (асобны шашачны часопіс выходзіў у 1931-32 гадах).

“64. Шашки в массы” 1931 год № 5/6

Тут трэба зрабіць адступленне і расказаць пра малодшага брата – Меера (16.10.1915 – 24.08.1977). Першая шашачная задача 14-гадовага падлетка была апублікавана ў “64” у 1930 годзе. Яшчэ шэсць задач былі надрукаваны ў тым жа часопісе ў наступныя гады, у тым ліку і пасля пераезда Меера ў Ленінград на вучобу. Апошняя з вядомых – у 1940 годзе ў сааўтарстве з гамяльчанінам Уладзімірам Мышкоўскім, які таксама вучыўся там у той час.

У 1939 годзе Меер Берлінкоў закончыў матэматыка-механічны факультэт Ленінградскага ўніверсітэта. Восенню 1941 года быў прызваны ў войска, дзе адслужыў два гады ў якасці тэхніка-інтэнданта. З фронта вярнуўся з раненнем нагі.

Пасля вайны спачатку выкладаў у Ніжнім Тагіле, потым пераехаў у Свярдлоўск і пачаў працаваць у Горным інстытуце. У 1953 годзе стаў кандыдатам фізіка-матэматычных навук. З 1962 года загадваў кафедрай матэматыкі геафізічнага факультэта.

Але вернемся да старэйшага брата, майстэрства якога імкліва расце. У канцы 1931 года Бер Берлінкоў лепш за астатніх прадстаўнікоў Беларусі выступае ў другім малым чэмпіянаце СССР, дзе займае 4-е месца ў сваёй групе. У чэмпіянаце рэспублікі наступнага года становіцца бронзавым прызёрам. А ў 1933 годзе тэхнік віцебскага завода ланцугоў Галя становіцца чэмпіёнам Беларусі (другім у гісторыі), падзяліўшы першае месца з майстрам Іллёй Гардонам, які выйграў усе пяць папярэдніх першынстваў.

“64. Шахматы и шашки в массы” 1933 год № 11/12

Гэта дало Берлінкову права ўдзелу ва ўсесаюзным адборачным турніры ў студзені наступнага года ў Днепрапятроўску, дзе гулялі майстры спорту і мацнейшыя першакатэгорнікі Украіны, Беларусі і Ленінграда. Для выхаду ў фінал чэмпіянату СССР не хапіла аднаго ачка.

У сярэдзіне 1930-х гадоў віцеблянін паступае ў Беларускі дзяржаўны палітэхнічны інстытут і пераязджае ў Мінск.

У гэты час у матчы БССР – Масква ён перамагае аднаго з мацнейшых майстроў, чэмпіёна Савецкага Саюза 1930 года Дзмітрыя Шэбэдзева. Вось гэтая партыя (прыводзіцца па кнізе А.Ракітніцкага “Дарагія аматары шашак” з заўвагамі Б.Берлінкова, які гуляў белымі).

1.cb4 ba5 2.bc5 db4 3.ac5 fg5 4.bc3 gh4 5.gf4 gf6 6.fg5 hf4 7.eg5 cd6 8.cb4 ac3 9.db4 fe5 10.gh6 hg7 11.ab2 dc7 12.cd2 cb6 13.de3 bd4 14.ec5 bc7 15. ba3 gf6? 16.hg3! cb6 17.ed2 bd4 18.de3 dc3 19.bd2 ab6 20.dc3 bc5 21.ef4 cb4? (прайграе, нічыя была пасля 21. … cd4 22.cb4 fg5 23.bc5 db4 24.ae3 ed6)

22.ca5 ed4 23.fg5 dc5 24.gf4 dc3 25.fe3 cb4 26.ac5 cb2 27.ed4 bc1 28.ab6 hg3 (не выратоўвае чорных камбінацыя 28. … fg7 29.hd6 cd2 або 29. … cb2 з-за вялікай матэрыяльнай перавагі белых) 29.fh2 fh4 30.de5 ca3 31.ed6 ef6 32.ba7 і праз некалькі хадоў чорныя здаліся.

У 1936 і 1937 гадах Бер Берлінкоў удзельнічае ва ўсесаюзных турнірах першакатэгорнікаў, заканчваючы групавыя спаборніцтвы ў верхняй палове.

Што тычыцца чэмпіянатаў Беларусі, то пасля перамогі ў 1933 годзе тройчы запар ён становіцца прызёрам – бронзавым у 1934 і сярэбраным у 1936 і 1937 гадах.

Чэмпіянат Беларусі 1937 года. “64. Шахматно-шашечная газета” 1937 год № 71

Серыя перарываецца ў чэмпіянаце 1938 года, дзе добра згуляла моладзь – чэмпіён СССР сярод школьнікаў мінчанін Сямён Барок, землякі-віцебляне Кабакоў і Грушэцкі. Берлінкоў становіцца толькі пятым. У апошніх перадваенных чэмпіянатах Беларусі ў 1939 і 1941 гг. па нейкіх прычынах не ўдзельнічае.

Падчас Вялікай Айчыннай вайны працуе інжынерам на абаронным заводзе ў Куйбышаве. Пасля вайны вяртаецца ў Мінск, дзе ўладкоўваецца на завод імя Чкалава.

У першым пасляваенным чэмпіянаце Беларусі, які адбыўся ў 1947 годзе, Бер Берлінкоў займае другое месца, саступіўшы толькі Матвею Рабіновічу з Гомеля. Пасля становіцца прызёрам рэспубліканскіх чэмпіянатаў па рускіх шашках у 1949, 1950 і 1953 гадах.

Чэмпіянат Беларусі 1947 года. Скрыншот кіначасопіса “Советская Беларусь” з фондаў БДАКФФД

У лістападзе 1953 года ў Мінску праходзіць першы ўсебеларускі турнір па стаклетачных шашках. Бер Берлінкоў паўдзельнічаў у размеркаванні медалёў, перамогшы ў апошнім туры лідзіраваўшага Аркадзя Ракітніцкага, і ў выніку падзяліў з ім трэцяе месца. Лепшымі ж сталі студэнты Сямён Рудэрман і Іван Сцяпанаў.

У 1957 годзе трапляе ў фінал чэмпіяната СССР па рускіх шашках, дзе гуляе ўдала – дзялёж 6-11 месцаў пры 50-працэнтным выніку. У 1962 годзе па выніках паўфіналу саюзнага чэмпіянату становіцца нарэшце майстрам спорту.

НАРБ, ф. 1163, воп. 1, спр. 499, арк. 246

З 1948 года Берлінкоў уваходзіць у адноўленную рэспубліканскую шахматна-шашачную секцыю. Судзіць шмат спаборніцтваў, доўгі час ён адзін з нямногіх суддзяў рэспубліканскай катэгорыі, прычым не толькі па шашках, а і па шахматах. У 1955 годзе становіцца старшынём шашачнай секцыі БССР.

НАРБ, ф. 934, воп. 1, спр. 153, арк. 135

Пасля завода імя Чкалава пераходзіць на працу ў спецыяльнае канструктарскае бюро № 3 Савета народнай гаспадаркі (пазней Дзяржплана) БССР, дзе ў 1966 годзе публікуе працу “Механизация сборочных работ с помощью ручного механизированного инструмента”. Працягвае гуляць у шашкі.

Чэмпіянат Беларусі 1966 года, г.Гродна. З фондаў БДАКФФД

У 1983 годзе разам з Аркадзем Ракітніцкім выдае кнігу “Шашечные партии белорусских мастеров”.

Са словаў Аркадзя Плакхіна, у 1980-х гадах Бер Берлінкоў пераязджае з дачкой у ЗША. Год смерці невядомы.

Крынiца

Апублiкавана 25.12.2022  14:40

Да юбілею Аркадзя Ракітніцкага

* * *

8 красавіка споўнілася 110 гадоў з дня нараджэння Аркадзя Ракітніцкага – чалавека, які зрабіў неверагодна многа для папулярызацыі і развіцця беларускіх шашак.

Аркадзь Венядзіктавіч – майстар спорту СССР, заслужаны трэнер БССР, чэмпіён Беларусі па рускіх шашках 1952 і 1954 гадоў, шматгадовы дырэктар Рэспубліканскага шахматна-шашачнага клуба, вядучы шашачнага клуба «Белыя і чорныя» на Беларускім тэлебачанні, аўтар васьмі кніг, рэдактар шашачных аддзелаў у шматлікіх газетах і часопісах.

Аркадзь Ракітніцкі нарадзіўся 8 красавіка 1911 года ў Мінску. Бацька займаў высокую пасаду на Лібава-Роменскай чыгунцы. Неўзабаве пачалася Першая сусветная вайна, і сям’я Ракітніцкіх была эвакуіравана ў горад Рамны Палтаўскай губерні. Вярнуліся ў Мінск яны толькі ў лістападзе 1925 года.

Юны Аркадзь актыўна ўключыўся ў шашачнае жыццё Мінска і Беларусі – удзельнічаў у турнірах, стаў складаць задачы і эцюды. Прыйшлі першыя поспехі: ён перамог у чэмпіянаце Мінска, пачаў рэдагаваць аддзел шашак у адной з рэспубліканскіх газет. У 1931 годзе прыняў удзел у другім малым чэмпіянаце СССР у Маскве.

З 1928 па 1941 гг. Ракітніцкі працаваў ліцейшчыкам на заводзе «Чырвоны інвалід» і паралельна вучыўся. Ён скончыў рабфак БДУ (1934) і вячэрнюю драматычную студыю пры БДТ-1 – тэатры імя Я. Купалы (1938).

У гады вайны Аркадзь Ракітніцкі быў на фронце, у партызанскім атрадзе. Узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны ІІ ступені, пяццю медалямі.

Пасля вайны пачаў вясці шашачны гурток у мінскім Палацы піянераў, змяніўшы там загінуўшага на Ленінградскім фронце маэстра Іллю Гардона. Ракітніцкі, аднак, працуе там нядоўга і па рэкамендацыі вядомага беларускага шахматыста Гаўрылы Верасава становіцца інспектарам па шахматах і шашках у Спарткамітэце Беларусі, а затым, у 1947 г., дырэктарам Рэспубліканскага шахматна-шашачнага клуба, які ўзначальваў больш за 30 гадоў.

У 1959 годзе Беларускае тэлебачанне вырашыла правесці конкурс няштатных каментатараў па розных відах спорта. У ім прыняло ўдзел мноства жадаючых, у тым ліку і Аркадзь Ракітніцкі. Акторская адукацыя дапамагла, і ў тым жа годзе пачаў выходзіць тэлевізійны шашачны клуб «Белыя і чорныя», які стаў унікальнай з’явай не толькі беларускага, але і сусветнага тэлебачання – 37 (!) гадоў бесперапыннага выхаду з нязменным вядучым.

Вось што пісаў мінскі майстар Барыс Берлінкоў у часопісе «Шашки» (1979, №2) у артыкуле, прысвечаным 20-годдзю тэлеклуба.

На ютуб-канале Аляксандра Прэсмана ёсць некалькі алічбаваных фрагментаў выпускаў тэлеклуба «Белыя і чорныя» пачатку 1990-х гадоў: 1, 2, 3, 4.

У 1971 годзе да 60-годдзя Аркадзя Ракітніцкага выйшаў артыкул у газеце «Физкультурник Белоруссии» (№ 80).

ы вырашылі прапанаваць чытачам пераклад гэтага артыкула з рускай. – belisrael)

І трэнер, і спартсмен

Увосень 1946 года да нас у студэнцкі інтэрнат зайшоў незнаёмы чалавек, адрэкамендаваўся: інспектар Рэспубліканскага камітэта фізкультуры. Ён тады толькі пачынаў працаваць, шукаў шахматыстаў і шашыстаў для ўдзелу ў першым пасляваенным чэмпіянаце Мінска. З той пары жыццё Аркадзя Венядзіктавіча Ракітніцкага, цяпер – заслужанага трэнера БССР, майстра па шашках, непарыўна звязанае са спортам.

Успамінаючы той, ужо далёкі час нашага першага знаёмства з Аркадзем Венядзіктавічам, я думаю пра тое, колькі сіл і энергіі ён аддаў развіццю шашак і шахмат у рэспубліцы. І ў тым, што за чвэрць стагоддзя ў нас з’явілася ў гэтых відах спорту многа вядомых майстроў, ёсць і яго пэўная заслуга. Гэта ён нястомна арганізоўваў турніры і матчы. Гэта ён быў першым пасля вайны выкладчыкам шашак у мінскім Палацы піянераў. І гэта яго вучні неўзабаве сталі чэмпіёнамі краіны сярод юнакоў. Навучаючы іншых, ён заставаўся спартсменам і сам дабіваўся поспехаў у розных спаборніцтвах, быў чэмпіёнам Беларусі.

Цяпер, магчыма, трэнерская і спартыўная дзейнасць А. Ракітніцкага не такая прыкметная. Многія вучні перараслі свайго настаўніка, самі сталі майстрамі і трэнерамі. Што ж, гэта натуральна, але гэта і сведчанне таго, што ў іх быў вельмі добры настаўнік. Зрэшты, з’яўляючыся дырэктарам Рэспубліканскага шахматна-шашачнага клуба, Аркадзь Венядзіктавіч па-ранейшаму знаходзіцца ў гушчы спартыўных падзей Беларусі.

Вялікае жыццё пражыў (дзіўны выраз, як для 1971 г. – belisrael) А. В. Ракітніцкі. Працоўны шлях ён пачаў у 16 год рабочым-ліцейшчыкам. У гады вайны быў на фронце, у партызанскім атрадзе. І амаль чвэрць стагоддзя аддаў вялікаму спорту. І вось А. В. Ракітніцкаму спаўняецца 60 год. Ад усяго сэрца віншуючы яго з гэтай падзеяй, хочацца пажадаць яму вялікага асабістага шчасця, спартыўнага даўгалецця.

Ул. Шыцік,

кандыдат у майстры спорту СССР

* * *

Пражыўшы доўгае і цікавае жыццё, памёр Аркадзь Ракітніцкі ў 2004 годзе. Цяжка пераацаніць яго ўклад ў папулярызацыю шашак у Беларусі. Акрамя тэлеклуба «Белыя і чорныя», гэта безліч лекцый і сеансаў адначасовай гульні па ўсёй рэспубліцы. Арганізацыя шматлікіх турніраў. Велізарная колькасць шашачных аддзелаў у газетах і часопісах, якія ён рэдагаваў. Восем кніг, на якіх выраслі многія пакаленні шашыстаў.

Дарчы надпіс Аркадзя Ракітніцкага Ізраілю Бельскаму на першай кнізе Ракітніцкага «У дапамогу пачынаючаму шашысту» (1954). З архіва Міхаіла Бельскага.

Падрыхтаваў Віталь Аніська, г. Мінск

Крыніца

* * *

Дадам некалькі слоў. Ніколі спецыяльна не займаўся шашкамі, але ў дзяцінстве з цікавасцю глядзеў тэлевыпускі «Белых і чорных», у тым ліку і таму, што яны вяліся (цалкам або часткова) на беларускай мове. Таксама падкупала інтанацыя вядучага. Пазней я рэзюмаваў свае ўражанні ў рубрыцы «Нашы шашкі»: «Нават людзям, аддалена знаёмым з правіламі шашак, дастаткова было пару разоў паслухаць яго выступы ў перадачы “Белыя і чорныя” на БТ, каб далучыцца да шашачнага ўніверсуму» («Наша Ніва», 14.10.2005).

Дзякуючы разбору партый з кнігі «Шашачныя партыі беларускіх майстроў» (Мінск, 1983), у канцы 1980-х я больш-менш упэўнена стаў адчуваць сябе, гуляючы ў шашкі-64 (мяркую, другі разрад бы зарабіў :)) У 1990-х набыў і колькі іншых кніг А. Ракітніцкага, мо ў чымсьці недасканалых, але створаных з любоўю.

Улетку 1994 г. пашэнціла пазнаёміцца з аўтарам – у Палацы шахмат і шашак. Аркадзь Венядзіктавіч паставіўся да мяне з сімпатыяй і распавёў штось цікавае пра 1930–40-я гады, але я, на жаль, нічога не запісаў, і з цягам часу расповеды забыліся. Помню толькі, што мой суразмоўца добра адгукаўся пра яўрэяў, з якімі яго зводзіў лёс, казаў, што спрыяў камусьці ў час ганенняў на «касмапалітаў». Дазнаўшыся, што я збіраў шахматныя і шашачныя кнігі, прасіў па магчымасці дапамагчы літаратурай школьнаму гуртку, які вёў яго сын.

Аўтограф, пакінуты маім суразмоўцам на кардоннай шахматна-шашачнай дошцы

Вышэй можна бачыць матэрыял, прысвечаны А. Ракітніцкаму, са зборніка «Шахматы, шашки в БССР» за 1986 г.

Так, многія шахматысты былі не ў захапленні ад таго, як А. Р. кіраваў шахматна-шашачным клубам (і выконваў абавязкі інструктара па шахматах і шашках пры спорткамітэце) у 1950-70-х гг. Некаторыя дагэтуль не могуць яму дараваць тое, што Ісак Баляслаўскі ды Аляксей Сакольскі атрымалі званне «заслужаны трэнер СССР» са спазненнем. Але не Ракітніцкі быў вінаваты ў тым, што партыя і ўрад, якія з пачатку 1950-х гадоў прызнавалі асобныя федэрацыі шахмат і шашак, усё ж «заганялі» шахматыстаў і шашыстаў у агульную прастору, прымушаючы канкураваць за рэсурсы. Працаваў бы на месцы Ракітніцкага шахматыст – магчыма, бурчэлі б шашысты…

Вольф Рубінчык, Мінск

Апублiкавана 12.04.2021  05:06

***

З успамінаў былога мінчаніна Дзмітрыя Ноя, 1935 г. нар. (з 2001 г. жыве ў ЗША):

У шахматнай арганізацыі Беларусі я быў больш за паўстагоддзя. У 1951 годзе А. В. Ракітніцкі прапанаваў мне, школьніку, папрацаваць дэманстратарам на занальным турніры чвэрцьфінала чэмпіянату СССР: «Чаму б табе не падпрацаваць?» Потым ён гэтае пытанне задаваў мне да свайго сыходу на пенсію. Такім чынам я адсудзіў з ім, пачынаючы з чэмпіянату БССР сярод калгаснікаў у тым жа годзе, да 30 буйных рэспубліканскіх і ўсесаюзных турніраў. «Чаму б табе не паехаць у Стайкі на тры тыдні, падрыхтаваць юнацкую зборную рэспублікі, а потым у Харкаў на “саюз”?» – і гэтак далей.

Аднойчы набліжаўся чэмпіянат рэспублікі. Ён катэгарычна адмаўляўся яго судзіць з-за Г. Верасава, тое самае зрабіў і А. Сагаловіч. Яны суддзі ўсесаюзнай катэгорыі. У мяне ўвогуле не было судзейскай катэгорыі; я яму так і сказаў, што гэта абсурд. Ён на пасяджэнні шахматнай федэрацыі (я на ёй адсутнічаў) прапанаваў прысудзіць мне рэспубліканскую катэгорыю. Сам яе ў спарткамітэце аформіў і ўручыў мне пасведчанне. Так я стаў галоўным суддзёй таго чэмпіянату.

Я ніколі нікога не прасіў зрабіць мяне рэдактарам шахматных аддзелаў газет і часопіса. А. Суэцін запрасіў мяне ў рэдакцыю «Звязды», адрэкамендаваў штату. Я ім, відаць, спадабаўся і працаваў там пазаштатным карэспандэнтам 20 гадоў. Па яго слядах пайшлі Б. Гальдэнаў, У. Шыцік. У газетнай справе настаўнікам маім быў А. Ракітніцкі. Ён нават на паўгода даў мне друкарку са шрыфтом. Аркадзь Венядзіктавіч быў чалавекам разнастайных талентаў. Шахматысты і шашысты любілі яго і паважалі.

Дадана 19.04.2021  22:11

 

Вспомним шашиста Бельского

(Ниже перевод на русский)

ІЗРАІЛЬ БЕЛЬСКІ: ШАШЫСТ, БАЕЦ, ПЕДАГОГ, ВЫНАХОДНІК…(10.06.1923-15.12.2014)

Экс-чэмпіён свету па шашках Анатоль Гантварг так звярнуўся да Ізраіля Бельскага: «Мой першы і галоўны трэнер, якому я абавязаны ўсім у сваім спартыўным жыцці…» Ганаровы член Беларускай федэрацыі шашак майстар Бельскі (часам яго называюць Ісакам) даўно на пенсіі, але можа многае расказаць і пра сваіх настаўнікаў, і пра вучняў, якія дагэтуль выступаюць у чэмпіянатах Беларусі і Ізраіля, і пра вайну, на якой выжыў ледзь не цудам.

«Жил мальчишка, слегка картавил» (радок з верша Ю. Файнберга да 75-годдзя І. Бельскага)

Да вайны жылі мы ў халупе на Рэспубліканскай – там, дзе цяпер пачынаецца Гарадскі вал. Бацька, кравец-саматужнік, каб не ісці ў цэх, не парушаць суботы, браў заказы дамоў. У нас на кухні быў кошык для кашэрнага посуду. Бацька хадзіў у сінагогу і маліўся, але з дзяцей ужо ніхто не маліўся. У той час ішла моцная антырэлігійная прапаганда. Я вучыўся ў яўрэйскай школе № 18, на Абутковай. Праўда, мой бацька казаў, што «ды ідышэ шул із аройсгеворфн» – «школа на ідышы – змарнаваны час». Інтэлігентныя сем’і часцей аддавалі дзяцей у рускія школы.

Сусед Хацка Ідэльсон, на год маладзейшы за мяне (я нарадзіўся ў 1923-м), аднойчы пераказаў мне словы Лёні Кантаровіча, аўтарытэтнага для нас хлопца-старшакласніка, які гуляў за зборную БССР па валейболе, што «самая цікавая гульня – шашкі». І мы пайшлі ў Палац піянераў запісвацца ў гурток. Гэта быў 1936 год. Мне здавалася, што мы добра гуляем, але хутка высвятлілася, што не ведалі элементарных рэчаў, гулялі «па кутках». Кіраўнік, майстар Ілья Гардон, адразу стаў для мяне асобай для пераймання: эрудзіраваны, культурны. Помню, мяне здзівіла, што ён дыктаваў хады без дошкі.

У пакоі, дзе мы займаліся, стаялі восем шашачных столікаў і на кожным надпіс: «подарок мастера Орлова». Пазней я даведаўся пра незвычайны лёс гэтага майстра сталярных спраў: напярэдадні вайны ён рыхтаваў столік з інкрустацыямі для Сталіна. Эвакуіравацца не паспеў. Немцы заявілі: ты скончыш гэты столік, і мы пашлем яго Гітлеру. Але партызаны вызвалілі Арлова (ён, здаецца, таксама быў яўрэй) і перадалі-такі столік у Маскву.

Гардон, калі пачалася вайна, удзельнічаў у паўфінале чэмпіянату СССР. Турнір распусцілі. Я сустрэў яго ў Куйбышаве. Потым стала вядома, што ён быў узяты ў армію. І, натуральна, загінуў.

У нашым двары было 14 хлопцаў, з іх вайну перажылі двое. Дванаццаць загінулі на фронце. І Хацка Ідэльсон загінуў. А ён падаваў вялікія надзеі, быў чэмпіёнам БССР па шашках сярод школьнікаў. Аднойчы мы ўдзельнічалі ў таварыскім матчы па шахматах і шашках з камандай Кіева. За кіеўскіх шашыстаў на 1-й дошцы выступаў Куперман, на другой – Коган. За мінчан на першай Ідэльсон, на другой я. Куперман, будучы чэмпіён свету, ужо тады«грымеў», а Ідэльсону ўдалося звесці з ім абедзве партыі ўнічыю. Хацка быў і чэмпіёнам Мінска па гімнастыцы сярод школьнікаў, выдатна гуляў у футбол…

Вайна забрала жыцці многіх таленавітых людзей. Прыязджаў у Мінск легендарны Васіль Сокаў – выступаў па-за конкурсам у чэмпіянаце БССР. Гуляў у «бліц» з Ільёй Гардонам, і, відаць, перамагаў. Я запомніў рэпліку Сокава: «Илья, пора тебя уже из мастеров выгнать». Сокаў загінуў у 1944 г.

Ззяючыя прасторы

Як пачалася вайна, папаў я ў вучэльню ў Кургане. Вучылі нас на сапёраў. Чыталі нам газеты: нямецкія войскі разбітыя, паўсюль перамогі. А потым, калі вучэльню расфармавалі, я зразумеў, што не настолькі добрыя нашы справы, калі пацаноў адпраўляюць на фронт… Я трапіў у запасны полк: нас там трохі падвучылі мініраванню, размініраванню, стралянню… На перадавую скіравалі ў пачатку кастрычніка 1942 г., а наступленне пачалося 19 кастрычніка. Дзён 10-20 мы жылі пад Сталінградам, там раўніна, ноччу відаць было, як снарады ляцяць. Мяне, як самага маладога, пасылалі да Волгі па ваду. Вада побач, у яры, была непрыдатная для піцця, з вапнай.

Я ахоўваў боепрыпасы ў складзе сапёрнага ўзводу. На вайне ўсё было страшнае… Найбольш урэзалася ў памяць, як ноччу выходзілі на перадавую, ставілі агароджу з дроту. Адзін салдат – яму было гадоў 50 – баязліва сябе паводзіў. А я думаў: «Чаго яму баяцца, ён-то многа пражыў».

Колькі разоў за вайну мне даводзілася бачыць ззяючыя прасторы… Калі не было ні нашых, ні ворага: пустая зямля. За баі на Міусфронце атрымаў Ордэн Славы. Удзельнічаў у Арлоўска-Курскай бітве.

Цікава, што і на фронце часам удавалася згуляць у шашкі. Калі стаялі ў абароне, адзін каўказец, прайграўшы мне некалькі партый, казаў: «у мяне ёсць знаёмы, які Вас пераможа». Я не паверыў, бо меў 1-ю катэгорыю… А яго знаёмым аказаўся старшы пісар палка, вядомы маскоўскі майстар Данілін. Ён быў моцным сапернікам. Потым званіў мне са штаба, каб я згуляў з ім.

…Пасля шпіталя мяне зноў накіравалі на перадавую, дзе я атрымаў другое раненне. Тады, у 1944 г., мяне камісавалі. І я паехаў да сястры, якая працавала ўрачом, у Камянец-Уральскі. А потым вярнуўся ў Мінск, ужо вызвалены на той час. Мог і не вярнуцца. Калі ахоўваў склад, мусіў быў замяніць палітрука ў акопе. Прыходжу – а акоп засыпаны выбухам, толькі нага тырчыць.

Пасля вайны

Сустрэў мяне Аба Шагаловіч, з якім да вайны мы займаліся ў Палацы піянераў, і расказаў, што Аркадзь Ракітніцкі пакідае працу ў шашачным гуртку. Мне прапанавалі весці шашкі, і я працаваў на працягу 16 гадоў. Падрыхтаваў Беляеўскага, Гелера, Каца, Соркіну, Файнберга і інш. Найбольшы мой трэнерскі поспех – 1-е месца каманды БССР (Гелер, Граковіч, Прыяткін, Дашкевіч, Сямёнаў) на чэмпіянаце СССР у 1956 г.

Я дбаў, каб вытрымлівалася норма – 15 чалавек у групе. Дзеці пастаянна гулялі ў «бліц», пасябравалі. Вучыў іх на сваіх партыях. Ставіў на дэманстрацыйную дошку пазіцыю – «думайце». Найчасцей Толік Гантварг першым знаходзіў адказ. Лічу яго найлепшым сваім вучнем.

Сам я выйграў восем чэмпіянатаў Мінска, быў срэбраным прызёрам першынства БССР. У 1960-х адчуў, што цяжка супернічаць з моладдзю ў практычнай гульні. Аднак за навінамі шашачнага жыцця сачу дагэтуль.

Працаваў на «Белгіпрадоры», у аддзеле афармлення праектаў. Унёс 40 рацпрапаноў, прыняты былі хіба 10, і ў рэшце рэшт я перастаў змагацца з валакітай. Цяпер свае рацпрапановы ажыццяўляю ў сябе на кухні. Фотамастацтва люблю, розную тэхніку. Доўгі час рамантаваў гадзіннікі ў Палацы шахмат і шашак. Мяне цанілі аматары-наведвальнікі. Але з прыходам новага дырэктара працаваць стала цяжка. Гады тры таму прыйшлося сысці.

Пра яўрэйства, Беларусь, Ізраіль

Адчуваў сябе яўрэем усё жыццё, вядома: не давалі мне забыць… Ідыш памятаю – дома да вайны толькі на ім і гаварылі. У сінагогу хадзіў час ад часу, і ў Абшчынным доме бываў на шабатах, а зараз ужо ногі не тыя, каб хадзіць. Мне падабаецца, што на стале добрыя пачастункі, дый самадзейны хор у «Хэсэдзе» прыемна паслухаць, але ж там усе пажылыя… Ведаю, што ў адным нашым раёне па мацу да Пейсаха не прыйшлі 160 чалавек, якіх запрашалі. Яўрэйскае жыццё ў Беларусі вялікіх перспектыў не мае. Я наведваў Ізраіль, сустракаўся там з шашыстамі (Плоткіным, Шавелем, Соркінай) і знаёмымі па «Гіпрадору». Калі б у Ізраілі было ціха, без выбухаў – лепш бы яўрэям жыць там.

Запісаў Вольф

І. Бельскі – А. Гантварг, чэмпіянат БССР, 1967. Ход белых.

Белыя: a3, b6, c1, d2, e1, f2, g1, g3, g5, h2 (10). Чорныя: a5, a7, c7, d8, e7, f6, f8, g7, h4 (9).

Рашэнне: 1. dc3! a:c5 2.cb4! a:c3 3.fe3 h:d4 4.cd2 f:h4 5.d:b8.

Паводле «Мы яшчэ тут!», № 35, 2008.

* * *

Пасляслоўе 2016 г. Інтэрв’ю было запісана ў красавіку 2008 г. Зрэшты, няпроста было назваць дыялог з І. Бельскім «інтэрв’ю»: проста мы гутарылі ў яго аднапакаёвай кватэры каля плошчы Перамогі (вул. Кісялёва, д. 7, кв. 50), у прысутнасці Юрыя Файнберга, які мяне да Бельскага і прывёў. Мой суразмоўца ўжо не вельмі добра чуў, і калі адказваў на пытанні, то часта адхіляўся ад тэмы. Майстар дужа ганарыўся жэтонам, які атрымаў за перамогу ў адным з юнацкіх турніраў да вайны, і пад канец паказаў мне той невялікі металічны жэтон з гравіроўкай.

Недзе праз месяц мы з Алесем Астравухам і Клер Ле Фоль ненадоўга зайшлі да старога (французскую даследчыцу цікавілі нейкія звесткі пра ідышныя школы ў Беларусі). Тады яна па маёй просьбе сфоткала самога Бельскага і ягоны жэтон, крыху пазней прыслала здымкі. Яны, верагодна, публікуюцца ўпершыню.

  

Гэта была другая і апошняя мая сустрэча са знакамітым педагогам. Дапоўніць тэкст гутаркі з І. Б. (у публікацыю 2008 г. увайшло не ўсё) магу толькі па ўрыўках, зафіксаваных у сшытку:

«У нас была вялікая сям’я. Адна сястра жыла ў Ленінградзе, муж – начальнік цэха Іжорскага завода. Адзін брат жыў у Расіі – відаць, загінуў. Дзве сястры памерлі. Застаўся я адзін».

«Заняткі ў Палацы піянераў праходзілі вельмі цікава, я кожны раз чакаў гэтага дня і наведваў гурток да 17 гадоў».

«У 1937 г. быў чэмпіянат рэспублікі (каманднае першынство гарадоў у Віцебску). Для мяне гэта быў урачысты дзень, калі мяне запрасілі… А яшчэ была паездка ў Варонеж, недзе ў 1938-м. Час быў вельмі галодны. Перасадка ў Маскве. Я быў здзіўлены высачэзнымі будынкамі. У Варонежы я гуляў з Агафонавым – і выйграў. Гэта быў таварыскі матч, лік не помню».

«Шахматыст Сіліч – моцны мужчына, светла-русы – прыязджаў да нас на першынство рэспублікі сярод школьнікаў, якое ладзілася пад Гомелем».

«Пасля матчу з кіеўскімі школьнікамі нас запрасілі адзначыць сустрэчу ў гасцініцы «Еўропа» – запомнілася, што суп падаваў мужчына-афіцыянт у алюмініевых місах… Майстар Рам быў здзіўлены, што Хацка Ідэльсон абедзве партыі звёў унічыю».

«У 1940-м годзе (насамрэч у 1941-м – В. Р.) прайшоў апошні даваенны чэмпіянат БССР па шашках. Берлінкоў быў суддзёй, але не помніў гэтага [пасля вайны]. Чэмпіянат гэты скончыўся вельмі сумна для Гардона – Ілья Сямёнавіч цягам 11 год быў чэмпіёнам рэспублікі. У першым туры я ў яго выйграў. Падзялілі першыя месцы 4 чалавекі, павінен быў адбыцца матч… Я заняў 6-е месца».

«Пад Сталінградам [у 1942 г.] мы жылі ў балаганах такіх – блохі нас заядалі (іх былі там тысячы, мільёны)».

«Я хадзіў да Волгі па тры кіламетры, з вёдрамі ў абедзвюх руках».

«У сястры ў Каменцы-Уральскім – яна працавала ўрачом, хаця дыплом да вайны не паспела атрымаць – я жыў дзён 10. Калі Мінск вызвалілі, я ўжо быў у Маскве».

Цікавы артыкул, дзе біяграфія слыннага шашыста раскрыта больш падрабязна, апублікаваны тут у 2013 г. На жаль, 15.12.2014 Ізраіль Бельскі ў 91 год завяршыў сваё зямное жыццё. «Светлая памяць вялікаму ТРЭНЕРУ», – напісаў тады беларускі гросмайстар Андрэй Валюк у некралогу.

Падрыхтаваў В. Рубінчык

***

Израиль Бельский: шашист, боец, педагог, изобретатель…(10.06.1923-15.12.2014)

Экс-чемпион мира по шашкам Анатолий Гантварг так обратился к Израилю Бельскому: «Моему первому и главному педагогу, которому я обязан всем в своей спортивной жизни…» Почетный член Белорусской федерации шашек мастер Бельский (иногда его называют Исааком) давно на пенсии, но может многое рассказать и о своих учителях, и об учениках, которые до сих пор выступают в чемпионатах Беларуси и Израиля, и о войне, на которой выжил чуть ли не чудом.

«Жил мальчишка, слегка картавил» (из стихотворения Ю. Файнбергa к 75-летию И. Бельского)

До войны мы жили в халупе на Республиканской – там, где сейчас начинается Городской вал. Отец, портной-кустарь, чтобы не идти в цех, не нарушать субботу, брал заказы домой. У нас на кухне была корзина для кошерной посуды. Отец ходил в синагогу и молился, но из детей уже никто не молился. В то время шла сильная антирелигиозная пропаганда. Я учился в еврейской школе № 18, на Обувной. Правда, мой отец говорил, что «ды идишэ шул из аройсгеворфн» («школа на идише – потраченное впустую время»). Интеллигентные семьи чаще отдавали детей в русские школы.

Сосед Хацка Идельсон, на год младше меня (я родился в 1923-м), однажды пересказал мне слова Лёни Кантаровича, авторитетного для нас парня-старшеклассника, который играл за сборную БССР по волейболу, что «самая интересная игра шашки». И мы пошли во Дворец пионеров записываться в кружок. Это был 1936 год. Мне казалось, что мы хорошо играем, но быстро выяснилось, что не знали элементарных вещей, играли «по уголкам». Руководитель, мастер Илья Гордон, сразу стал для меня личностью для подражания: эрудированный, культурный. Помню, меня удивило, что он диктовал ходы без доски.

В комнате, где мы занимались, стояли восемь шашечных столиков и на каждом надпись: «подарок мастера Орлова». Позже я узнал о необычной судьбе этого мастера столярных дел: накануне войны он готовил столик с инкрустациями для Сталина. Эвакуироваться не успел. Немцы заявили: ты закончишь этот столик, и мы пошлем его Гитлеру. Но партизаны освободили Орлова (он, кажется, тоже был еврей) и передали-таки столик в Москву.

Гордон, когда началась война, участвовал в полуфинале чемпионата СССР. Турнир распустили. Я встретил его в Куйбышеве. Потом стало известно, что он был взят в армию. И, естественно, погиб.

В нашем дворе было 14 парней, из них войну пережили двое. Двенадцать погибли на фронте. И Хацка Идельсон погиб. А он подавал большие надежды, был чемпионом БССР по шашкам среди школьников. Однажды мы участвовали в товарищеском матче по шахматам и шашкам с командой Киева. За киевских шашистов на 1-й доске выступал Куперман, на другой – Коган. За минчан на первой Идельсон, на второй я. Куперман, будущий чемпион мира, уже тогда «гремел», а Идельсону удалось свести с ним обе партии вничью. Хацка был и чемпионом Минска по гимнастике среди школьников, прекрасно играл в футбол…

Война унесла жизни многих талантливых людей. Приезжал в Минск легендарный Василий Соков – выступал вне конкурса в чемпионате БССР. Играл в «блиц» с Ильей Гордоном, и, видимо, побеждал. Я запомнил реплику Сокова: «Илья, пора тебя уже из мастеров выгнать». Соков погиб в 1944 г.

Зияющие просторы

Когда началась война, попал я в училище в Кургане. Учили нас на саперов. Читали нам газеты: немецкие войска разбиты, всюду одни победы. А потом, когда расформировали училище, я понял, что не настолько хороши наши дела, если пацанов отправляют на фронт… Я попал в запасной полк: нас там немного подучили минированию, разминированию, стрельбе… На передовую направили в начале октября 1942 г., а наступление началось 19 октября. Дней 10-20 мы жили под Сталинградом, там равнина, ночью видно было, как снаряды летят. Меня, как самого молодого, посылали к Волге за водой. Вода рядом, в балке, была непригодной для питья, с известью.

Я охранял боеприпасы в составе саперного взвода. На войне всё было страшно… Более всего врезалось в память, как ночью выходили на передовую, ставили проволочные заграждения («козлы»). Один солдат – ему было лет 50 – боязливо себя держал. А я думал: «Чего ему бояться, он-то много прожил».

Сколько раз за войну мне приходилось видеть зияющие просторы… Когда не было ни наших, ни врага: пустая земля. За бои на Миус-фронте получил Орден Славы. Участвовал в Орловско-Курской битве.

Интересно, что и на фронте иногда удавалось сыграть в шашки. Когда стояли в обороне, один кавказец, проиграв мне несколько партий, говорил: «у меня есть знакомый, который Вас победит». Я не поверил, так как имел 1-ю категорию… А его знакомым оказался старший писарь полка, известный московский мастер Данилин. Он был сильным соперником. Потом звонил мне из штаба, чтобы я сыграл с ним.

…После госпиталя меня снова отправили на передовую, где я получил второе ранение. Тогда, в 1944 г., меня комиссовали. И я поехал к сестре, которая работала врачом, в Каменец-Уральский. А потом вернулся в Минск, уже освобожденный в то время. Мог и не вернуться. Когда охранял склад, должен был заменить политрука в окопе. Прихожу – а окоп засыпан взрывом, только нога торчит.

После войны

Встретил меня Або Шагалович, с которым до войны мы занимались во Дворце пионеров, и рассказал, что Аркадий Рокитницкий оставляет работу в шашечном кружке. Мне предложили вести шашки, и я работал в течение 16 лет. Подготовил Беляевского, Геллера, Каца, Соркину, Файнберга и др. Наибольший мой тренерский успех – 1-е место команды БССР (Геллер, Гракович, Прияткин, Дашкевич, Семенов) на чемпионате СССР в 1956 г.

Я старался, чтобы выдерживалась норма – 15 человек в группе. Дети постоянно играли в «блиц», подружились. Учил их на своих партиях. Ставил на демонстрационную доску позицию – «думайте». Чаще Толик Гантварг первым находил ответ. Считаю его лучшим своим учеником.

Сам я выиграл восемь чемпионатов Минска, был серебряным призером первенства БССР. В 1960-х почувствовал, что трудно соперничать с молодежью в практической игре. Однако за новостями шашечной жизни слежу до сих пор.

 

Работал на «Белгипродоре», в отделе оформления проектов. Внес 40 рацпредложений, приняты были разве что 10, и в конце концов я перестал бороться с волокитой. Теперь свои рацпредложения осуществляю у себя на кухне. Фотоискусство люблю, различную технику. Долгое время ремонтировал часы во Дворце шахмат и шашек. Меня ценили любители игр. Но с приходом нового директора работать стало трудно. Года три назад пришлось уйти.

О еврействе, Беларуси, Израиле

Чувствовал себя евреем всю жизнь, конечно: не давали мне забыть… Идиш помню – дома до войны только на нем и говорили. В синагогу ходил время от времени, и в общинном доме бывал на шабат, а теперь уже ноги не те, чтобы ходить. Мне нравится, что на столе хорошие угощения, да и самодеятельный хор в «Хэсэде» приятно послушать, но там все пожилые… Знаю, что в одном нашем районе за мацой к Песаху не пришли 160 человек, которых приглашали. Еврейская жизнь в Беларуси больших перспектив не имеет. Я посещал Израиль, встречался там с шашистами (Плоткиным, Шавелем, Соркиной) и знакомыми по «Гипродору». Если было бы в Израиле тихо, без взрывов – лучше бы евреям жить там.

Записал Вольф

И. Бельский – А. Гантварг, чемпионат БССР, 1967. Ход белых.

Белые: a3, b6, c1, d2, e1, f2, g1, g3, g5, h2 (10). Черные: a5, a7, c7, d8, e7, f6, f8, g7, h4 (9).

Решение: 1.dc3! a:c5 2.cb4! a:c3 3.fe3 h:d4 4.cd2 f:h4 5.d:b8.

По «Мы яшчэ тут!», № 35, 2008.

Послесловие 2016 года. Интервью было записано в апреле 2008 г. Впрочем, непросто было назвать диалог с И. Бельским «интервью»: просто мы беседовали в его однокомнатной квартире возле площади Победы (ул. Киселева, д. 7, кв. 50), в присутствии Юрия Файнберга, который меня к Бельскому и привел. Мой собеседник уже не очень хорошо слышал, и когда отвечал на вопросы, то часто отклонялся от темы. Мастер очень гордился жетоном, который получил за победу в одном из юношеских турниров до войны, и под конец показал мне тот небольшой металлический жетон с гравировкой.

Где-то через месяц мы с Александром Астраухом и Клер Ле Фоль ненадолго зашли к И. Б. (французскую исследовательницу интересовали какие-то сведения про идишистские школы в Беларуси). Тогда она по моей просьбе сфотографировала самого Бельского и его жетон, чуть позже прислала снимки. Они, вероятно, публикуются впервые.

  

Это была вторая и последняя моя встреча со знаменитым педагогом – то, что я видел его во Дворце шахмат и шашек в 1990-х годах за починкой часов, можно сказать, не в счёт. Дополнить текст беседы с И. Б. (в публикацию 2008 г. вошло не всё) могу лишь по отрывкам, зафиксированным в тетради:

«У нас была большая семья. Одна сестра жила в Ленинграде, муж начальник цеха Ижорского завода. Один брат жил в России по-видимому, погиб. Две сестры умерли. Остался я один».

«Занятия во Дворце пионеров проходили очень интересно, я каждый раз ждал этого дня и посещал кружок до 17 лет. Слово «Дворец» было подходящим; там, например, стояли кресла, обтянутые кожей».

«В 1937 году был чемпионат республики (командное первенство городов в Витебске). Для меня это был торжественный день, когда меня пригласили… А еще была поездка в Воронеж, где-то в 1938-м. Время было очень голодное. Пересадка в Москве. Я был удивлен высотными домами. В Воронеже я играл с Агафоновым и выиграл. Это был товарищеский матч, счёт не помню».

«У Ильи Гордона долго не было детей, потом появилась дочь».

«Шахматист Силич – крепкий мужчина, светло-русый приезжал к нам на первенство республики среди школьников, которое проводилось под Гомелем то ли в Чонках, то ли в Клёнках».

«После матча с киевскими школьниками нас пригласили отметить встречу в гостинице «Европа» запомнилось, что суп в алюминиевых мисках подавал мужчина-официант… Мастер Рамм был удивлен, что Хацка Идельсон обе партии свел вничью».

«В 1940-м году (на самом деле в 1941-м В. Р.) прошел последний довоенный чемпионат БССР по шашкам. Берлинков был судьей, но не помнил этого [после войны]. Чемпионат этот закончился очень печально для Гордона – ведь Илья Семенович на протяжении 11 лет был чемпионом республики. В первом туре я у него выиграл. Разделили первые места 4 человека, должен был состояться матч… Я занял 6-е место».

«Под Сталинградом [в 1942 году] мы жили в балаганах таких блохи нас заедали (их были там тысячи, миллионы)».

«Я ходил к Волге по три километра, с ведрами в обеих руках».

«У сестры в Каменце-Уральском она работала врачом, хотя диплом до войны не успела получить я жил дней 10. Когда Минск освободили, я уже был в Москве».

Интересная статья, где биография известного шашиста раскрыта более подробно, опубликована здесь в 2013 г.

Увы, 15.12.2014 Израиль Бельский в 91 год завершил свой земной путь. «Светлая память великому ТРЕНЕРУ», – написал тогда белорусский гроссмейстер Андрей Валюк в некрологе.

Подготовил В. Рубинчик

Опубликовано 15.12.2016  05:39