Tag Archives: гомельские евреи

Як у Гомелі «Рускую народную рэспубліку» ўстанаўлівалі

04-04-2019 Юрый Глушакоў

___________________________________________________________________________________________________

У сакавіку 1919 года на фронце пад Калінкавічамі ўзбунтаваліся два палкі Чырвонай Арміі. Ваенны мяцеж пад кіраўніцтвам былога штабс-капітана Стракапытава і яго наступствы былі адным з галоўных міфаў савецкай гісторыі Гомеля.

У памяць пра яго ахвяраў было названа 7 вуліц горада, ім былі ўсталяваныя помнік і мемарыяльная дошка. Аднак і цяпер у гісторыі гэтага выступу хапае «белых плямаў». А ў апошні час з’яўляюцца і новыя інтэрпрэтацыі тых падзей. Гавораць ужо, нібы паўстанцы былі абгавораныя бальшавікамі, і наспеў час перагледзець старыя ацэнкі.

Тульская брыгада ў Гомелі

Што ж адбылося ў Гомелі сто гадоў таму? Кім былі паўстанцы-стракапытаўцы і чаго яны хацелі? Ці можна іх параўнаць з удзельнікамі Слуцкага паўстання або махноўцамі?

67-ы і 68-ы палкі 8-й стралковай дывізіі былі ўкамплектаваныя найперш выхадцамі з Тульскай губерні і масквічамі. У Гомель яны прыбылі ў пачатку 1919 года і з цікаўнасцю разглядалі мясцовае асяроддзе. У горадзе пражывала шмат яўрэяў — з улікам побытавага антысемітызму, абвостранага грамадзянскай вайной, некаторых чырвонаармейцаў і былых царскіх афіцэраў гэта моцна раздражняла. Яшчэ большую незадаволенасць выклікала і тое, што гамяльчане, у параўнанні з цэнтральнымі расійскімі губернямі, жылі адносна нядрэнна. У Гомелі на рынку можна было набыць розныя прадукты, працавала мноства крам, кафэ і рэстаранаў. І згаладалым тулякам багацце ў крамах яўрэйскіх гандляроў было відавочна не па душы.

Размясцілі палкі на прыватных кватэрах — былыя казармы 160-га пяхотнага абхазскага палка нямецкія войскі прывялі ў непрыдатнасць. Многія чырвонаармейцы апынуліся на пастоі ў «Залініі» — раёне прыватнага сектара, некалі самавольна ўзведзенага гомельскімі чыгуначнікамі на пустках побач з лініяй Лібава-Роменскай дарогі. Раён гэты і ў «ліхія 90-я» карыстаўся крымінальнай славай. А ў 1919 годзе тут панавалі асаблівыя настроі. Паміж «Залініяй» і напалову яўрэйскім «горадам» здаўна тлела глухая варожасць.

У 1903 годзе чыгуначнікі, хоць і падбухтораныя тайнай паліцыяй, але ў цэлым самастойна, наладзілі ў Гомелі пагром. Пасля тут дзейнічаў Гомельскі аддзел «Саюза рускага народа», адзін з самых буйных у Расійскай імперыі. Праўда, рабочых у яго запісвалі ў «добраахвотна-прымусовым» парадку. Але з пачаткам Першай сусветнай вайны манархічныя ілюзіі хутка развеяліся. Рабочыя чыгункі прынялі актыўны ўдзел і ў Лютаўскай, і ў Кастрычніцкай рэвалюцыі. І ў 1918 годзе чыгуначнікі былі адной з вядучых сіл супраціву нямецка-гайдамацкай акупацыі. Але знаходзіліся пераважна пад уплывам левых эсэраў і, часткова, анархістаў.

Савецкая ўлада, якая вярнулася ў Гомель 14 студзеня 1919 года, была ўжо іншай. Гэта пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў гомельскім Савеце засядалі і свабодна дыскутавалі дэлегаты ці не ўсіх сацыялістычных партый, а рабочыя праз свае органы самакіравання кантралявалі адміністрацыю і нават абіралі міліцыю. За год жорсткай і крывавай грамадзянскай вайны бальшавікі ўзмужнелі і адцяснілі ад улады сваіх ідэалістычна настроеных саюзнікаў.

У Гомелі была ўтворана Надзвычайная камісія (НК), якая хутка заторкнула рот нязгодным. А самае галоўнае — прадукты сталі вывозіцца ў цэнтральныя галадаючыя губерні. Забеспячэнне чыгуначнікаў пагоршылася, узмацніліся праблемы з заробкамі, і пры нямецка-гайдамацкім рэжыме не вельмі высокімі. Сярод працоўных хадзілі чуткі, што некаторыя савецкія служачыя, прыкрываючыся службовым становішчам, не грэбуюць і спекуляцыяй.

Традыцыйна больш пісьменныя яўрэі, якія пражывалі ў мяжы аселасці, займалі многія партыйныя і гаспадарчыя пасады, што давала глебу для росту антысемітызму.

Усёй гэтай незадаволенасцю шматлікія «залінейцы», па дамах якіх кватаравалі чырвонаармейцы, шчодра дзяліліся з пастаяльцамі. А мабілізаваныя тулякі, і асабліва рускія афіцэры, і самі ўжо даўно мелі зуб на Саветы. У выніку ў брыгадзе стала неспакойна. Справы даходзілі да таго, што падчас праглядаў фільмаў у мясцовым сінематографе чырвонаармейцы пачыналі страляць у столь і крычаць: «Бі жыдоў!» Некаторыя вайскоўцы «Тульскай брыгады» былі арыштаваныя Надзвычайнай камісіяй. Але 18 сакавіка 1919 года гэты галаўны боль мясцовых уладаў і чальцоў Надзвычайнай каміссі нарэшце адбыў на фронт — пад Мазыр–Оўруч. Гэта быў Дзень Парыжскай Камуны, і напярэдадні рэдактар «Вестак Гомельскага рэўкама» Мікалай Білецкі напісаў артыкул пра камунараў. Ці адчуваў ён, што паўторыць іх лёс у хуткай будучыні?

Насенне змовы

З поўдня на Мазыр–Калінкавічы наступала Паўночная група войскаў УНР атамана Аскілкі, якая спрабавала зноў захапіць гэты раён. Па прыбыцці на пазіцыі чырвонаармейцы патрапілі пад артылерыйскі абстрэл і панеслі першыя страты. «Здрада!» — нібы разрад электрашоку пранеслася па палках. Замітынгаваўшы, чырвонаармейцы пагрузіліся ў эшалоны і рушылі назад. Камісар 68-га палка Фёдар Сундукоў (Мiхаiл Сундукоў – belisrael.info) паспрабаваў спыніць узбунтаваныя часткі, але быў лінчаваны мяцежнікамі. Ужо ў Калінкавічах бунтаўшчыкі паспрабавалі ўчыніць яўрэйскі пагром, але былі спыненыя таварышамі. 24 сакавіка паўстанцы прыбылі ў Гомель, 26 сакавіка — занялі Рэчыцу.

У фільме «Вяселле ў Малінаўцы» дзед Нічыпар пытае пана-атамана Грыцыяна-Таўрыцкага: «А ці ёсць у цябе хоць нейкая праграма?» Невядома, ці запытвала пра гэта паўстанцаў дэлегацыя гомельскай грамадскасці ў складзе святароў, чыноўнікаў і буржуа, што адразу ж падтрымалі мяцеж. Але праграма ў паўстанцаў была.

Пра яе раптам заявіў «Палескі паўстанцкі камітэт» (ППК), які з’явіўся невядома адкуль. Ён быў ананімны, і не ўсе асобы, што ўваходзілі ў яго, дакладна вядомыя да гэтага часу. ППК абвясціў у Гомелі «Рускую народную рэспубліку». Камітэт абяцаў таксама скліканне Устаноўчага сходу, свабоду гандлю і прыватнай ініцыятывы ў спалучэнні з дзяржаўным сектарам. Пры гэтым, зразумела, замоўчвалася, што «вярхоўны кіраўнік» Расіі «адмиралъ» Аляксандр Калчак нядаўна разагнаў Камітэт членаў Устаноўчага сходу, пры гэтым частка дэпутатаў была расстраляная. Важнае пытанне пра тое, каму будзе належаць зямля ў гомельскай «Рускай народнай рэспубліцы», таксама абыходзілася гранічна абстрактнай фразай: «Зямля — народу».

Камандуючым «1-й арміяй» РНР стаў начальнік забеспячэння 68-га палка, былы штабс-капітан царскай арміі Стракапытаў. Паводле ўспамінаў відавочцаў, гэта быў сярэдніх гадоў чалавек з паголенай галавой. Стракапытаў нарадзіўся ў сям’і заможных тульскіх купцоў. Мабыць, яго кар’ера і развівалася б па камерцыйнай частцы, калі б царская Расія не ўступіла ў Першую сусветную вайну. Зрэшты, афіцэр ваеннага часу, ён вялікай «вернасцю трону» не вылучаўся. І пасля лютага 1917 года далучыўся да РСДРП — праўда, меншавікоў. У Чырвоную Армію быў мабілізаваны разам са многімі іншымі афіцэрамі. У лістападзе 1918 года ўжо арыштоўваўся НК.

Нянавісць Стракапытава да Савецкай улады, якая пазбавіла яго і яго сваякоў «свабоды гандлю», зразумелая. Але хто ў цэлым стаяў за паўстаннем? Наяўнасць у паўстанцаў досыць хутка ўзніклай арганізацыі і якой-ніякой, а праграмы, кажа пра тое, што выступ не быў спантанным.

Насенне змовы маглі прывесці з сабою афіцэры, мабілізаваныя ў Туле і Маскве. Вось што казаў пра сітуацыю ў Туле дэлегат III з’езда партыі левых эсэраў Іосіф Краскоў летам 1918 года: «Сяляне да савецкай улады ставяцца добра… У Туле стан савецкай улады вельмі дрэнны, цяжкі, бо там моцныя правыя эсэры і меншавікі, ды і самі працоўныя, што абраслі дробнымі гаспадаркамі. Сацыялісты правага лагера правялі ў горадзе страйк. Да таго ж бальшавікі рабілі і працягваюць рабіць мноства бестактоўнасцяў. У шэрагі арміі прымаюць вельмі шмат афіцэраў старой загартоўкі, арыштоўваюць працоўных… Калі яны запрасілі на службу старога генерала, салдаты ўсе хацелі сысці да левых эсэраў».

Меншавікі ў Туле, да якіх належаў і Стракапытаў, былі мала падобныя да інтэлігентаў у пенснэ, якімі іх адлюстроўвала пасля савецкая прапаганда. Падчас згаданага страйку на зброевым заводзе рабочыя-меншавікі арыштавалі губернскага камісара і ўчынілі перастрэлку.

Другім цэнтрам змовы маглі быць гомельскія чыноўнікі і службоўцы ўсё той жа чыгункі. У ліку «прадстаўнікоў грамадскасці», запрошаных Стракапытавым да супрацоўніцтва, былі і гомельскія меншавікі, і цяпер вельмі папулярызаваны архітэктар Станіслаў Шабунеўскі.

Пра тое, што абвяшчэнне «Рускай народнай рэспублікі» ў Гомелі магло быць часткай шырокага плана, кажа і назва — «1-я армія РНР». Магчыма, дзесьці ў гэты час павінны былі паўстаць 2-я і 3-я «арміі». Пры гэтым тэксты заклікаў «Палескага паўстанцкага камітэта» нагадваюць ці пераймаюць стыль галоўнага антыбальшавіцкага змоўшчыка таго часу — Барыса Савінкава.

Больш за тое, у адным са зваротаў Стракапытава гаворыцца: «Цяпер не 1918 год, а Гомель — не Яраслаўль». Былы эсэр-тэрарыст і паляўнічы за царскімі міністрамі летам 1918 года паспрабаваў арганізаваць няўдалае паўстанне ў Яраслаўлі, Мураме і Рыбінску. А ў 1919 годзе «Саюз абароны Радзімы і свабоды» Савінкава, пры падтрымцы Калчака, рыхтаваў новую серыю выступаў па ўсёй Расіі.

Гомельская самаабарона

Савецкім кіраўнікам Гомеля тады было зусім не да таго, каб у дэталях высвятляць палітычныя прыхільнасці мяцежнікаў. Калі 23 сакавіка эшалоны з узбунтаванымі часткамі прыбылі на станцыю «Гомель», яны паспрабавалі арганізаваць абарону горада. У ноч на 24 сакавіка для гэтага быў створаны Ваенна-рэвалюцыйны камітэт (ВРК).

Улада ў Гомелі ў той час належала кіруючай партыі РКП(б). Супраць немцаў у 1918-м бальшавікі змагаліся разам з левымі эсэрамі і анархістамі. Але адразу ж пасля выхаду з падполля непатрэбныя зараз «ультралевыя» саюзнікі былі адкінутыя. Дый сама кіруючая РКП(б) дзялілася ў Гомелі на дзве арганізацыі — «Гарадскую» і «Залінейную». Пры гэтым камуністаў-чыгуначнікаў, якія адыгралі такую значную ролю ў 1917 годзе і барацьбе з акупантамі, у кіраўніцтве горада было не так шмат.

Пасады занялі маладыя гомельскія інтэлігенты, якія ўступілі ў партыю на хвалі рэвалюцыі. Старшынёй ВРК стаў 24-гадовы Сямён Камісараў (Гурэвіч). У складзе камітэта таксама былі Мікалай Білецкі-Язерскі, галоўны рэдактар гомельскіх «Известий» і сын царскага генерала, старшыня НК Іван Ланге, ураджэнец Прыбалтыкі, і Васіль Селіванаў — дэлегат Усебеларускага з’езда, былы левы эсэр, які раней арыштоўваўся НК. Ад чыгуначнікаў у ВРК уваходзілі бальшавікі Гуля і Валадзько.

Сілаў у ВРК было зусім мала. Ахоўны батальён Дзямідава фармальна заняў «нейтральную» пазіцыю, а на справе перайшоў на бок мяцежнікаў. У распараджэнні штаба абароны быў толькі невялікі Інтэрнацыянальны атрад НК з кітайцаў, немцаў і сербаў, і частка супрацоўнікаў міліцыі. З камуністычнай і беспартыйнай моладзі былі створаныя атрады, якія шмат у чым нагадвалі яўрэйскую самаабарону, якая ўжо не раз ратавала горад ад пагромаў. Пры гэтым сваю дапамогу ВРК прапанавалі як левыя эсэры, так і сацыялісты-сіяністы — але атрымалі адмову.

Падобна на тое, што першапачаткова ані гэты штаб абароны, ані самі паўстанцы не ведалі дакладна, што будуць рабіць. Большасць шараговых мяцежнікаў хацела толькі аднаго — ехаць на Бранск, а адтуль самастойна дабірацца дадому, у Тулу. Ні пра якую «Рускую народную рэспубліку» яны і не марылі. Стракапытаву давялося прыкласці нямала намаганняў, каб, запалохваючы паўстанцаў рэпрэсіямі Троцкага, схіліць іх да арганізаваных дзеянняў супраць бальшавікоў.

Першапачаткова чальцы ВРК нават спадзяваліся ўлагодзіць справу мірам. А потым прапаноўваліся розныя планы — разабраць шляхі і не даць мяцежным эшалонам ісці на Бранск і Маскву. Альбо наадварот — прапускаць мяцежнікаў па чыгунцы невялікімі партыямі, каб затым ізаляваць і раззброіць. У любым выпадку, сіл для падаўлення паўстання ў ВРК не было. На 300 чалавек спешна сабранай самаабароны было толькі 150 вінтовак розных сістэм, да часткі якіх бракавала патронаў. У раўкомаўцаў быў толькі адзін кулямёт. У стракапытаўцаў — 78 кулямётаў і 12 гармат. Але бой давялося прыняць усё роўна…

Трагедыя «Савоя»

Свае нешматлікія сілы штаб абароны засяродзіў у гасцініцы «Савой» (цяпер — ААТ «Стары Універмаг»), дзе змяшчаліся галоўныя ўстановы горада, на тэлеграфна-тэлефоннай станцыі, гарадской тэлефоннай станцыі і будынку НК (цяпер — «Паляўнічая хатка»). У бок вакзала былі высланы ўзброеныя патрулі, якіх мяцежнікі ў хуткім часе адціснулі да цэнтра горада. 24 сакавіка стракапытаўцы захапілі гарадскую турму і вызвалілі ўсіх арыштаваных — як крымінальных, так і палітычных. Адначасова ў Гомель сталі сцягвацца бандыты з навакольных вёсак. У горадзе пачаліся першыя рабаванні і пагромы. Увечары гэтага ж дня адбыўся штурм «Савоя».

Першая атака была адбітая, знішчаныя некалькіх мяцежнікаў. Тады паўстанцы абрынулі на гасцініцу агонь артылерыйскіх гармат і мінамётаў. Дарэмна «Руская народная рэспубліка» гарантавала недатыкальнасць прыватнай уласнасці — самы фешэнебельны гатэль Гомеля, на вяртанне якога так спадзяваўся яго ўладальнік купец Шановіч, рухнуў на вачах. Аднак яшчэ цэлую ноч і палову дня 25 сакавіка абарона «Савою» працягвалася.

Пры гэтым у штурме гасцініцы ўдзельнічала толькі меншасць мяцежнікаў. Большая частка працягвала сядзець у эшалонах на станцыі «Гомель-Гаспадарчы». У сілу гэтых ці іншых меркаванняў, але кола блакады вакол «Савою» цалкам закрытае не было, і шмат хто з удзельнікаў абароны сышоў з гатэлю. Да другой паловы дня 25 сакавіка колькасць абаронцаў скарацілася прыкладна ўдвая.

ВРК спадзяваўся затрымаць прасоўванне мяцежнікаў да падыходу Чырвонай Арміі. Але дапамогі не было — раўкамаўцы не ведалі, што стракапытаўцы ад іх імя разаслалі ілжывыя тэлеграмы аб хуткай «ліквідацыі» бунту. А артылерыя мяцежнікаў пагражала зраўняць гасцініцу з зямлёй. І тады кіраўнікі абароны вырашылі здацца — пад сумленнае слова паўстанцаў захаваць усім удзельнікам абароны жыццё. Частка абаронцаў змаглі вырвацца з «Савоя», не спадзеючыся на міласць пераможцаў.

Аднак большасць кіраўнікоў заставалася да канца — каб падзяліць лёс са сваімі байцамі. Паўстанцы, п’яныя і раз’юшаныя, сваё слова не стрымалі — адразу ж пасля выхаду з гасцініцы былі забітыя кітайскія добраахвотнікі. Аднаму з іх адсеклі галаву шабляй. Тых, хто здаўся, павялі па Румянцаўскай вуліцы (цяпер — Савецкая). Гэта была дарога на Галгофу — увесь час іх неміласэрна збівалі пад ухвальныя крыкі натоўпу, які сабраўся паглядзець на «прадстаўленне». Паводле ўспамінаў відавочцаў, вароты турмы здаліся ім выратавальным прыстанкам. Дарэчы, начальнік турмы пры «Рускай народнай рэспубліцы» застаўся той жа, што і пры Саветах.

Пасля таго, як супраціў у «Савоі» быў задушаны, стракапытаўцы пачалі ў Гомелі масавы пагром. Ротмістр дэ Маньян піша ў сваіх успамінах, што ў рабаваннях і вымаганнях у яўрэяў прыняў удзел амаль кожны паўстанец. Сёння частка даследчыкаў спрабуе падаць «Рускую народную рэспубліку» Стракапытава ў больш мяккім выглядзе. Некаторыя пішуць, што дзеянні паўстанцаў не суправаджаліся такой колькасцю забойстваў і гвалту, як вядомыя гомельскія пагромы 1903 і 1906 гадоў. Але, на нашу думку, — стракапытаўцы значна перасягнулі іх.

З успамінаў гамяльчанкі Марыі Раманавай: «Цэлы дзень мы баяліся выходзіць на вуліцу, назіралі за пагромамі з вокнаў. Добра памятаю, як салдаты разбілі вітрыннае шкло цырульні Боруха Мельніка і выцягнулі вялікія бутэлькі з адэкалонам. Адэкалон яны выпілі на вуліцы, а цырульню падпалілі. У той самы дзень пачалі лавіць на вуліцах яўрэяў. Некалькіх нашых суседзяў павесілі на ліхтарах каля вакзалу. На наступны дзень на галовах трупаў сядзелі вароны і дзяўблі вочы. Было страшна, але нам, дзецям, цікава. Мне хацелася на вуліцу, але бацькі не пускалі. За пагромам мы з братам Сашам (быў ён на два гады старэйшы за мяне, 10-гадовай) назіралі з вокнаў. Маці адганяла нас, каб не глядзелі на вісельнікаў… Салдаты выглядалі жудасна: брудныя, барадатыя, п’яныя дзядзькі ў доўгіх шынялях. Яны стралялі ў паветра і гучна мацюкаліся. Потым невядома адкуль узяўся святар з харугвай, які хадзіў разам з салдатамі і заклікаў «біць жыдоў».

Неўзабаве да нас прыбеглі яўрэі-суседзі — можа, чалавек дзесяць. Памятаю толькі дзве сям’і: Мельнікаў і Шэндаравых, бо з іх дзецьмі я сябравала. Яўрэі вельмі баяліся пагромшчыкаў. У гасцініцы «Залаты якар» быў шырокі склеп, дзе стаялі бочкі з-пад віна, селядцоў і салёных агуркоў. Мае бацькі схавалі яўрэяў у бочках, а зверху навалілі нейкія скрыні. У той жа дзень да нас прыйшлі пагромшчыкі. Я бачыла іх на ўласныя вочы. Запомнілася, што ўсе яны свярбелі, як свінні. Дэзерціры былі чымсьці ўзлаваныя і паводзілі сябе вельмі нахабна. Маці сустрэла іх з абразом у руках. Бацька падрыхтаваў самагонку. Пагромшчыкі з парога спыталі: «Дзе тут жыды хаваюцца? Пакажыце нам!» Мая маці пачала гаварыць, што яна сапраўдная праваслаўная і ўласнымі рукамі гатовая перадушыць усіх хрыстапрадаўцаў. Бацька выставіў пагромшчыкам усю самагонку, якая была ў доме. На шчасце, салдаты не ведалі пра вінны склеп. Выпілі, перахрысціліся на абраз і сышлі. Суседзі-яўрэі хаваліся ў бочках да канца пагромаў. Маці і бацька насілі ім ежу і пітво».

Паводле сведчання Марыі Раманавай, амаль палова дамоў у кварталах, прылеглых да вакзала, была разрабаваная або спаленая. На вуліцах ляжалі трупы, сярод якіх Марыя бачыла знаёмых. Так выглядалі рэаліі «белай барацьбы» за «адзіную і непадзельную Расію» не толькі ў Гомелі, але і ва Украіне, Сібіры і на Далёкім Усходзе.

Але сутыкнення з рэгулярнай Чырвонай Арміяй дэмаралізаваныя рабаваннямі і забойствамі паўстанцы не вытрымалі. 29 сакавіка Магілёўскія курсы чырвоных камандзіраў, часткі Бранскай дывізіі і фактычна атрады апалчэння, спехам сабраныя з сялян суседніх паветаў, лёгка выбілі стракапытаўскае «1-е войска РНР» з Гомеля. 1 красавіка была ўзятая Рэчыца. У падаўленні «Рускай народнай рэспублікі» прымаў удзел будучы кіраўнік урада БССР Іосіф Адамовіч.

Мая бабуля ўспамінала, як паўстанцы, якія збягалі, ні з чаго шпурнулі гранату ў іх двор. Цудам ніхто не пацярпеў. Пры адступленні мяцежнікі па-зверску забілі 12 захопленых кіраўнікоў абароны ў хляве на станцыі «Гомель-Гаспадарчы». Забівалі з нечалавечай жорсткасцю, халоднай зброяй і тупымі прадметамі. Івану Ланге размазжылі галаву. Яго грамадзянскай жонцы Песе Каганскай, адной з першых у Гомелі прыгажунь, наматалі доўгія чорныя валасы на палена і сарвалі з галавы скальп…

Мяцежнікі адышлі па жалезнай дарозе ў бок Мазыру і перайшлі там да войскаў УНР. Характэрна, што ў хуткім часе камандуючы Паўночнай групай войскаў Дырэкторыі атаман Аскілка таксама падняў мяцеж супраць свайго галаўнога атамана Пятлюры. У Роўна Аскілка падняў лозунг Устаноўчага сходу, арыштаваў урад УНР, але Сымона Пятлюру захапіць не змог. Пацярпеўшы паразу, Аскілка збег у Польшчу. Цікава, што ў 1917 годзе паручнік Аскілка быў губернскім камісарам Часовага ўрада ў Туле…

Ці магла цягнуцца адна з нітачак змовы тулякоў у Гомелі да гэтага ровенскага амбіцыйнага атамана? Начальнік штаба Паўночнай групы генерал-маёр Усевалад Агапееў у хуткім часе апынуўся ва «Узброеных сілах Поўдня Расіі» ў Дзянікіна.

«Руска-Тульскі атрад» Стракапытава таксама чакаў польскі канцэнтрацыйны лагер у Стшалкава. Пасля стракапытаўцы зноў ваявалі за «адзіную і непадзельную Расію» ў арміі Юдзеніча. І зноў былі інтэрнаваныя — гэтым разам у Эстоніі. Тут у 1940 годзе Стракапытаў і быў арыштаваны НКУС. Уладзімір Брант, галоўны ідэолаг стракапытаўшчыны, працаваў рэдактарам у варшаўскай газеце Савінкава «За свабоду» («Меч»). У 1930–1940-х гадах быў адным з дзеячаў «Народна-працоўнага саюза расійскіх салідарыстаў», што супрацоўнічаў з нацыстамі. Адначасова Брант быў супрацоўнікам Абвера. У 1941 годзе ўзначальваў ва ўправе акупаванага Смаленска бежанскі аддзел, памёр ад тыфу.

А загінулым гомельскім камунарам быў пастаўлены помнік — у скверы, які насіў імя «25 сакавіка». Дарэчы, «камунарамі» яны былі названыя ўжо пасмяротна — ніякай камуны ў Гомелі не было. Але аналогіяй паслужыла расправа над удзельнікамі Парыжскай Камуны. Адсюль і «Віленскія камунары» Максіма Гарэцкага. У 1929 годзе ў Гомелі пра тыя падзеі быў зняты адзін з першых беларускіх мастацкіх фільмаў — «Гатэль «Савой».

Арыгiнал

***

Читайте также опубликованный 23.02.2016 материал калинковичского историка и краеведа Владимира Лякина

Девять дней в марте 1919-го

Опубликовано 04.04.2019 15:14

Михаил Гамбург и его род (ч. 2)

(окончание; начало здесь)

О других братьях Василевицких мне известно меньше.

Миша Василевицкий Моя бабушка Рива Моисеевна Василевицкая (Гамбург) и прабабушка Мина Фалковна Василевицкая

Как уже упоминал, Миша Василевицкий погиб на фронте. Моя прабабушка Мина Фалковна получала пенсию за него и за погибшего Лейба.

Бабушкин брат Борис (Борух) был на фронте и остался жив. Своих детей у него не было, но он воспитывал дочь своей жены Розы. После войны они с женой еще удочерили девочку-инвалида. Трудился Борис Василевицкий рабочим на заводе в Гомеле. Как написал мой дядя Марат Василевицкий: «Это возле кинотеатра «Спартак» (если, конечно, здание сохранилось), близко к фабрике имени 8 марта, далее рядом была 6-я поликлиника (а может, она и осталась) и пройти чуть вперед – там и стоял большой дом дяди Бори… Он был рабочим человеком, хорошим в доме хозяином. Когда бы к нему домой ни приходил – он всегда что-то мастерил. Был спокойный, немногословный, очень добрый».

Гриша Василевицкий (слева) с сыновьями и женой Маней. Оборот снимка

Бабушкин брат Гриша тоже жил в Гомеле. О его жизни в годы войны я не знаю. Он также был рабочим на одном из гомельских предприятий. Умер Гриша в 1980-х годах, а его семья в начале 90-х уехала в США. Его дом в Гомеле находился по адресу ул. Тельмана, 11. Я наведался туда в 2013 г. – частный деревянный дом был уже выселен и частично разрушен, рядом возводились многоэтажные дома, этот дом тоже шел под снос. Моя бабушка Рива, приезжая после войны в Гомель, останавливалась как раз у Гриши.

Весьма причудливо (если можно использовать этот термин к тем трагическим событиям) сложилась во время войны судьба другого бабушкиного брата, Хаймеера Василевицкого. Он тоже родился и жил в Гомеле.

В самом начале войны Хаймеер оказался в немецком плену. Как и при каких обстоятельствах он туда попал, мне пока выяснить не удалось. Товарищи по несчастью его не выдали, хотя выдать еврея было, увы, в порядке вещей. В результате он оказался в лагере – по-видимому, в Германии рядом с французской границей или на оккупированной нацистами территории Франции. Лагерь то ли находился рядом, то ли был специально прикреплен к располагавшейся там части вермахта (насколько знаю, это было подразделение люфтваффе). Узники обслуживали соединение вермахта: убирали территорию, мыли туалеты, т. е. выполняли различную хозяйственную работу. Мама мне говорила, что Хаймееру пришлось даже быть билетером-контролером в немецко-фашистском кинотеатре или «доме культуры». Немецкий язык Хаймеер понимал, т. к. его родным языком был идиш, но делал вид, что не понимает. И еще опасался, что у него обнаружат результат работы моэля, и тогда – всё, крышка.

А затем он с группой товарищей сумел сбежать из лагеря. Еще раз повезло: его не поймали (как, надеюсь, и других участников побега). Он попал в ряды французских партизан, именуемых также «маки». Так до прихода союзнических войск он и был французским партизаном.

После войны Хаймеер вернулся в Гомель с трофейной мандалиной, на которой отлично играл, и знанием французского языка. Ему повезло еще раз: избежал советских репрессий и лагерей.

Дом Хаймеера находился в Новобелице: кажется, он в нем жил и до войны. Жену его звали Хая. У них было несколько детей. Мне удалось среди сохранившихся бумаг найти почтовую карточку от Хаймеера и Хаи, адресованную моей бабушке. Там значился адрес: ул. Георгия Димитрова, д. 72.

Летом 2015 г. я побывал в Новобелице и нашел этот адрес. Дома Хаймеера уже нет, на его месте построен современный коттедж, там живут другие люди. Удалось немного поговорить с пожилым хозяином соседнего дома. Он помнил Хаймеера и его семью, хорошо о нем отзывался, знал про судьбу во время войны. Сказал, что Хаймеер был очень сильный духом и ответственный человек, много тяжелого перенес в жизни, но не сломался. Обстоятельно поговорить с этим соседом мне, к сожалению, не удалось. Сказал, что у него эсэсовец выбил зубы на допросе. После войны Хаймеер был простым рабочим: сосед говорил, что Хаймеер развозил хлеб на конном фургончике. Где похоронен он и его жена Хая, пока неясно. В начале 1990-х его дети и внуки продали дом и эмигрировали в США.

Теперь о сестрах моей бабушки. Все они тоже родились и выросли в Гомеле.

Фаина и Хана были близнецами. Первый муж Фаины был военным летчиком, его фамилия – Лейкин. Он погиб на фронте. С ним у Фаины было двое дочерей – Циля (Лида) и Рая. Потом Фаина второй раз вышла замуж. Ее второго мужа звали Александр Губанов. У него в биографии есть любопытный факт, он был проводником в вагоне у Сталина. Со вторым мужем у Фаины родился третий ребенок, сын Николай. После войны они жили в подмосковном Одинцово. Однажды в детстве я видел, как он переодевал рубашку. У него на теле были шрамы – мама мне потом сказала, что это следы от ранений, полученных на фронте.

Хана Василевицкая (Лейкина)

Хана Василевицкая после войны жила с мужем в Крыму, в небольшом городке, километрах в тридцати от Феодосии и моря. У них было три сына: Игорь, Марат и Миша,

Лев Лейкин (крайний справа), рядом его жена Хана Лейкина (Василевицкая), их старший сын Игорь Лейкин, младший сын Миша, вторая слева Рива Гамбург (Василевицкая).

Что интересно, у ее мужа фамилия была тоже Лейкин, а звали его Лев. Он значительную часть войны находился в действующей армии, на фронте. В 1941 г. он точно воевал, так как участвовал в боевых действиях по обороне Москвы. Он рассказывал моей бабушке и моим родителям, что по этой причине неплохо знает южную часть Подмосковья. И еще рассказывал, что осенью 1941 года под Тулой, где располагалась их часть, они с товарищем неожиданно нарвались на немцев. Немцы их схватили и посадили на ночь в сарай. Ему с товарищем удалось или сделать подкоп, или разломать часть стенки, так что они благополучно убежали. К сожалению, подробностей не знаю.

У нас долгое время хранился полностью алюминиевый чемодан, довольно большой, пока его не украли «добрые люди» из нашего гаража. Чемодан, когда-то принадлежавший немецкому офицеру, Лев Лейкин привез с войны домой в качестве трофея и в свое время подарил моему папе. У Левы и Ханы было трое детей: Игорь, Марат и Миша.

Летом 1981 года, когда мне было десять лет, я с мамой был в Крыму, в п. Советском у наших родственников. А в 1983 г. и 1984 г. два раза был с родителями в Москве, в гостях у Фаины и ее семьи. Одним из множества детских впечатлений осталось то, что и Хана, и Фаина были во всем похожи на мою бабушку. Впрочем, это не удивительно, ведь они были родными сестрами.

Третья сестра моей бабушки – Лиза, тоже жила в Крыму, в п. Советском, там же, где семья Хана и Левы. У нее не было мужа и детей. Она трагически погибла, ее убил квартирант. Это было в 1970-х годах, когда я был совсем маленький; мои родители ездили на ее похороны.

Теперь о моей бабушке Риве Моисеевне. Насколько я знаю, она была самой младшей из детей, 1917 года рождения, и тоже родилась в Гомеле. Работать начала на Гомсельмаше инструментальщицей, затем – статистиком Белкоопсоюза (это значится в записи акта о регистрации брака от 04.06.1938 г. № 574). После замужества перешла работать на Детскую техническую станцию, к моему дедушке. Вела там кружок рукоделия (изготовление кружев, вышивка и т.п.). Рассказывала мне, что, кроме всего прочего, вышивали большой портрет «великого вождя» и одного из величайших злодеев – Сталина И. В., что по тем временам было в порядке вещей. 13 февраля 1940 г. у бабушки с дедушкой родилась моя мама Эсфирь.

Евсей Гамбург и Песя (Паша) Василевицкая и оборот снимка

После начала войны бабушка и ее родители оставались в Гомеле. Мой дедушка Евсей Гамбург, как упоминалось в ч. 1, был в армии примерно с мая 1941 г.

Моя бабушка с моей мамой на руках и со своими родителями, Моисеем Боруховичем и Миной Фалковной Василевицкими, покинули Гомель накануне оккупации города. Как известно, Гомель был оккупирован 17-19 августа 1941 г.

Прабабушка Мина Фалковна Василевицкая и оборот снимка

Мама мне рассказывала, что ее бабушка предлагала оставаться и не хотела уходить из дома. Она помнила оккупацию Гомеля немецкой армией в Первую мировую, говорила, что немцы пресекали еврейские погромы и даже защищали евреев. Насколько я понимаю, окружающим удалось убедить Мину Фалковну, что это уже «не те немцы». Гарантии достоверности нет, но я слышал от мамы, что мой дедушка сумел на час заскочить домой и сказал, чтобы немедленно уходили, а он возвращается в часть и будет с товарищами пытаться задержать продвижение немцев.

В итоге прадедушка, прабабушка и бабушка с моей мамой на руках отправились на гомельский вокзал, но уехать было невозможно. Тогда с минимумом каких-то вещей они самостоятельно двинулись из Гомеля на Ростов, как и многие другие беженцы. Надо сказать, они выбрали правильное направление: оно было единственным относительно свободным. По дороге у мамы воспалилось и очень опухло ухо – думали, она умрет. Им встретилась какая-то советская воинская часть, нашелся военврач, который смог чем-то помочь и дал какие-то лекарства для мамы. Этот военврач сказал, чтобы они быстрее уходили, так как немцы близко, и скоро начнутся боевые действия.

Мама мне говорила, что дальше они где-то плутали, слышали стрельбу и снова вышли к прежнему месту. Там были только трупы. Несколько раз чуть не нарвались на немцев. В какой-то деревне им вовремя сказали, чтобы бежали, поскольку там уже находились оккупанты. Голодали в пути, воду пили, где придется, из всяких ручьев, прудов и т.п. Ночевать приходилось «на природе», благо было ещё тепло. Но им удалось обогнать наступающий вермахт. В результате попали на станцию Морозовск Ростовской области (ныне это г. Морозовск, райцентр на северо-востоке Ростовской области, близко от Волгоградской области). В дороге дедушка сильно заболел каким-то инфекционным заболеванием, скорее всего, дизентерией, и умер в этом Морозовске, там же его и похоронили. Некоторое время прабабушка, бабушка и мама оставались в этом городке. Бабушка устроилась работать – то ли статистиком, то ли счетоводом.

Потом, в 1942 г., немцы подошли и к Морозовску. Уже втроем мои родные двинулись дальше, чтобы не попасть в лапы к гитлеровцам. Через некоторое время они добрались до г. Пугачева Саратовской области. Поселили их в каком-то полусарае, наверное, у местных жителей. Бабушка пошла работать на фабрику, выпускавшую зимнее обмундирование для армии (тулупы, полушубки, валенки). У нас дома сохранилась очень ветхая справка, о том, что Гамбург Рива Моисеевна работала на валяльной фабрике в г. Пугачев с 10 сентября 1942 г. по 23 мая 1944 г., хорошо трудилась и показала себя с положительной стороны. В течение войны мои бабушка и дедушка искали друг друга, а когда нашли, то бабушка уволилась с валяльной фабрики и вместе с моей прабабушкой и дочерью (моей мамой) отправилась к мужу в Подмосковье.

После приезда к мужу Рива Моисеевна устроилась работать продавцом в магазине, затем была заведующей магазином и проработала в торговле до пенсии.

В 1948 г. у Евсея и Ривы Гамбург родилась вторая дочь Мария (Мара), младшая сестра моей мамы. Моя прабабушка Мина Фалковна жила вместе с ними, но при этом постоянно ездила к другим своим детям – в Гомель, в Крым, в Москву. Дома говорили на идише. Прабабушка соблюдала еврейские традиции, обряды, знала молитвы наизусть.

Во время очередной поездки (в Крым, к Хане и ее семье) Мина Фалковна заболела воспалением легких, возникли проблемы с сердцем, и она умерла. Это случилось 28 декабря 1960 года, через пять с небольшим лет после смерти моего дедушки. Таким образом, моя бабушка осталась без мужа и мамы с двумя дочерьми. На вопросы родных о личной жизни отвечала, что ее любимый муж умер, и никто ей его не заменит. Хотя местные мужики пытались за ней ухаживать, она ни с кем не связывалась. После смерти мужа Рива Моисеевна замуж не выходила и, если выражаться громко и пафосно, посвятила свою жизнь воспитанию дочерей, а потом и внуков.

К сожалению, после смерти дедушки и прабабушки в семейном общении постепенно перешли с идиша на русский. Хотя бабушка до конца жизни говорила не столько на русском, сколько на некоем русифицированном белорусском языке, с особым еврейским акцентом. При этом использовала отдельные слова, а иногда и фразы на идише.

Вскоре после моего рождения бабушка достигла пенсионного возраста. Она могла бы еще поработать, но оставила работу и стала помогать моей маме в моем воспитании. Я проводил с ней массу времени, не меньше, чем с родителями, которые, естественно, работали (на советском заводе). И, разумеется, меня воспитывали не только родители, но и, не в меньшей степени, моя бабушка. Умерла она 8 августа 1998 года.

Кроме этого, от мамы и бабушки есть еще отрывочные сведения о наших родственных связях.

В Гомеле у нас была родственница (скорее всего, со стороны дедушки), которую звали Соня Злотникова. После войны она жила со своим сыном Валерой на ул. Короленко. Мне удалось выяснить, что Валера, когда вырос, был учителем музыки в Гомеле. С падением «железного занавеса» они уехали в США.

Также какие-то наши родственники (очевидно, со стороны бабушки) уехали в США либо до «октябрьской революции» 1917 г., либо в период революции и гражданской войны. Бабушка говорила, что от них приходили письма и даже посылки. Но, по-видимому, с окончанием периода НЭП в советской империи подобные вольности прикрыли, и на этом все связи оборвались.

Потомки людей, о которых было рассказано выше, в настоящее время живут в Израиле, США, Канаде, Беларуси, Украине, Германии, России. Это касается тех потомков, о которых я что-либо знаю или что-то слышал.

Отдельно и специально хочу отметить следующее. Не все потомки указанных людей сохранили свою еврейскую идентичность. Некоторая часть отказалась от нее в пользу иной идентичности. Еврейское мировоззрение, иудаизм давно выработали справедливое и правильное отношение к таким переходам; я не оригинален в этом вопросе и полностью разделяю традиционную позицию. Очень прискорбно и печально, что подобные «волшебные превращения» происходят. Надеюсь, меня нельзя отнести к категории «фокусников» и «чародеев».

В заключение хотелось бы сделать некоторые выводы. На вопрос, много ли я знаю о своих родственниках, предках, о родословной, могу ответить – мало, очень мало. О прабабушках и прадедушках есть только отрывочные сведения.

К сожалению нет фото бабушкиного брата Бориса. Также, увы, нет фото прадедушки Василевицкого, Гамбургов – родителей и братьев, деда.

Информация, изложенная в моем материале, получена довольно несложными и очевидными способами, с относительно небольшими затратами. Представляется, что практически все подобные способы исчерпаны; я дошел до некоего «барьера». Для получения более обширной и глубокой информации необходимо перейти с «любительского» на более высокий уровень изысканий, что, в свою очередь, связано с рядом объективных трудностей…

Пока сложно сказать, насколько удастся реализовать свои желания. Надеюсь, в будущем смогу получить новую информацию о своем роде, это близкая и интересная мне тема.

Михаил Гамбург, Израиль

Опубликовано 16.12.2017 11:36

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (66)

Чытачам – шалом, нечытачам – паўшалому! Насоўваецца свята Ханукі, якое з года ў год нейк адметна грэе. Дрэйдла праз сваё савецкае дзяцінства круціць не давялося, аднак дранікі (бадай латкес) – наша кулінарнае ўсё. І перамога продкаў над прыгнятальнікамі – дужа сімпатычная з’ява, і прынцып «вялікае з малога», калі дзённай порцыі алею хапае на тыдзень з гакам – гэтак сама.

Акурат 10 год таму тэлефанавалі мне з радыё «С.», на Хануку выводзілі ў прамы эфір. А ў мяне ў той дзень скокнула тэмпература, язык не слухаўся, дык і плёў кашалі з лапцямі… З таго часу зносіны з супрацоўнікамі хітрамудрага радыё меў толькі па перапісцы, а цяпер, пасля брыдкага ўчынку аднаго з рэдактараў (пра іншых таксама ведаю сёе-тое малапрыемнае, хоць адмыслова не цікаваў), спыніў і ліставанне. Час ідзе, прыярытэты мяняюцца… Нікому сваёй думкі не навязваю, але парадак дня для Беларусі лепей бы вызначаць яе грамадзянам, незалежным ад замежных структур, тым болей (пры)ўрадавых.

Як бачна з віншаванкі ў газеце «Берега» (лістапад 2017), і афіцыйны прадстаўнік Ізраіля апынуўся пад Хануку «на сваёй хвалі». Арыгінальная трактоўка свята – гэта адно, а другое – трэба мець не абы-якое выабражэнне, каб убачыць у РБ яўрэйскую «абшчыну» (не блытаць з асобнымі арганізацыямі – яўрэйскімі, квазіяўрэйскімі і псеўдаяўрэйскімі). Да таго ж, па-мойму, ясна, што ніводная грамадская або рэлігійная суполка не цягне на ролю «моста» паміж яўрэямі і беларусамі, а пагатоў паміж Ізраілем і Беларуссю. Усе яны занятыя перадусім уласным выжываннем – вунь той жа выдавец «Берегов», Іудзейскае рэлігійнае аб’яднанне, штомесяц скардзіцца на фінансавыя цяжкасці.

Турысты, бізнэсоўцы, культурныя дзеячы, якія ездзяць туды-сюды-назад, як правіла, не маюць патрэбы ў паслугах тутэйшых «лідэраў»; іх контрагенты (гіды, арэндадаўцы, юрысты, прадзюсеры…) працуюць незалежна ад волі прафесійных яўрэяў. Гэта што да «народнай дыпламатыі», а афіцыйныя ізраільска-беларускія адносіны яшчэ менш завязаныя на маламоцным «трэцім сектары»; хто-хто, а пасол павінен пра тое ведаць. Адылі будзем лічыць, што ён проста хацеў зрабіць прыемнае яўрэям у «постсоветстких» (sic) краінах. У такім разе дзякуй яму ў капялюш кіпу.

Год 2017-ы характарызаваўся трампуцінскімі закідонамі і далейшай эрозіяй сістэмы міжнароднага права, што для невялікіх краін, у тым ліку Беларусі (найперш) і Ізраіля (у меншай ступені), стратэгічна нявыгадна. Але што паробіш, перажывем неяк. Абы ў жыхароў нашых краін часцей абуджаліся «пачуцці добрыя».

…Перачытваў «Легенду пра Уленшпігеля» Шарля-Тэадора-Анры дэ Кастэра – і ўсцяж лавіў сябе на думцы, што гэта не проста круцельскі раман з прагай помсты за «попел Клааса», а і прышчэпка ад каланіялізму ды цемрашальства, такая памысная праз 150 год пасля першага выхаду кнігі (у снежні 1867 г.). Аж крыху зайздросна, што саракагадовы Кастэр меў у актыве такі выдатны твор, і цяжка не згадзіцца з расійцам Змітром Быкавым, які мяркуе, што гэтую кнігу, нягледзячы на яе жорсткасць, трэба даваць чытаць ужо сямі-дзевяцігадовым дзецям: на прыкладзе нацыянальнага эпасу Фландрыі «чалавек пачынае разумець, як робіцца эпапея». Праўда, сам я прачытаў «Легенду…» гадоў у 12, а цяперашнія выдаўцы ставяць на яе пазнаку «16+», што ўвогуле абсурдна. Ну, перастрахоўшчыкаў ва ўсе вякі хапала…

А вось дохтур гістарычных навук Эмануіл І., які выдаў чарговую «цагліну» на 500 з лішнім старонак, прысвечаную гэтым разам крываваму Цанаве («Лаврентий Цанава. Его называли “Белорусский Берия”», Мiнск, 2016), Кастэра ў дзяцінстве яўна не чытаў, і ў спелым веку наўрад ці заглыбляўся ў творчасць Караткевіча («Хрыстос прызямліўся ў Гародні» – наскі аналаг «Уленшпігеля», няхай з пэўнай нацяжкай). Калі б І. чытаў «патрэбныя кнігі» ((С) Ул. Высоцкі), то не ўзяўся б адбельваць обер-ката з дапамогай ліслівых выразаў тыпу «таленавіты аналітык, храбры і вельмі камунікабельны чалавек… ненавідзеў паклёпнікаў, махляроў і падманшчыкаў, быў добрым сямейнікам і клапатлівым дзядулем». На гэтае адбельванне звярнуў увагу філолаг Міхась С. – і дастаў газетны адказ ад гора-гісторыка, маўляў, апанент мысліць як дылетант, закранае гонар «вучонага і выкладчыка», ды ўвогуле нічога не ведаў пра Цанаву да згаданай кнігі.

Міхась С., мой старэйшы таварыш па Саюзе беларускіх пісьменнікаў, насамрэч павёў сябе досыць наіўна. Як быццам не ведаў, хто такі І. – 78-гадовы прыстасаванец, які ўсхваляў яшчэ Лёніка Брэжнева, аматар падбіраць чужыя тэксты без спасылкі на іх… Колькі ўжо было публікацый, дзе паказваліся цынізм і некампетэнтнасць І., хоць бы ў «Анахну кан» (2002) і той жа «Народнай волі» (2003) – яму як з гусі вада.

Хіба адчуваючы, што выбраў не тую мішэнь, пад канец С. гукнуў: «Няўжо выдавецтву “Адукацыя і выхаванне” няма чым заняцца? Няўжо нашы школы і ўніверсітэты цалкам забяспечаны навучальнай літаратурай? Няўжо і далёка не аб’ектыўная кніга пра Цанаву, на думку міністэрскіх чыноўнікаў – таксама навучальная літаратура? Мне як падаткаплацельшчыку не дае спакою пытанне: чаму ў Мінадукацыі з’явіліся “дубы”, якія вырашылі “пашумець” яўна не “сваёй дуброве”?» Аднак і гэтыя пытанні – збольшага рытарычныя. Больш дарэчна было задаваць іх у 2003 г., калі згаданае выдавецтва было яшчэ ўстановай, г. зн. непасрэдна падпарадкоўвалася міністэрству ў сваёй дзейнасці. Тады намесніца дырэктара (якая кур’ёзна пісала рускае слова «гонорар»: «ганорар») красамоўнічала на судзе: маўляў, навошта расказваць пра сталінскія рэпрэсіі ў шахматным часопісе? (Сам я і не расказваў, але паставіў у нумар нарыс Вадзіма Жылко на тэму «шахматы і літаратура», там было пару радкоў пра Сталіна.) Дзяўчына маёй генерацыі, аматарка замежных паездак… Яшчэ на пачатку 2000-х гадоў я скеміў, што «пакаленне БРСМ» – часцяком яшчэ больш паскуднае, чым замшэлыя, карыкатурныя камунякі тыпу тав. Малафеева (не футбольнага трэнера, вядома ж). Апошнім часам пацвярджалася шмат разоў…

У сярэдзіне 2000-х «АіВ» набыло форму РУП – рэспубліканскага ўнітарнага прадпрыемства. Гэта значыць, яно ўладае самастойнасцю ў гаспадарчай дзейнасці, і фармальна мінадукацыі за яго рэдакцыйную палітыку не адказвае. Карацей, які б трэш ні выпускалі, заўсёды могуць адбрахацца: «Мы – прадпрыемства, павінны зарабляць грошы».

З ліста намесніка міністра працы і сацыяльнай абароны РБ, 2004 г. Намміністра адукацыі ў тым жа годзе паведамляў: «кіраўніцтву “Выдавецтва “Адукацыя і выхаванне” зроблена заўвага…»

Магу толькі паспачуваць шараговым супрацоўнікам; не думаю, што стаўленне да іх адміністрацыі з 2004 г. істотна змянілася ў лепшы бок, хутчэй наадварот.

…«Год навукі» ў Беларусі яшчэ не скончыўся, але выглядае, што найбольшым яго дасягненнем застанецца «ІІ з’езд навукоўцаў» у Мінску (12-13 снежня, для больш як 2000 дэлегатаў). Штопраўда, навуковыя адкрыцці робяцца не на з’ездах: імпрэза можа прыгадзіцца хіба што сацыёлагам (як прадмет для вывучэння). А добрых пажаданняў можна і без выдаткаў на пышныя мерапрыемствы накідаць цэлы мех… Што не раз і не два рабілася ў «Катлетах з мухамі». Зрэшты, у бюджэце РБ на 2018 г. доля выдаткаў на навуку па-ранейшаму складзе менш за 1% (і нават не дасягае сціплага паказніка 2011 г., 0,7%), то «нафіга папу баян»?

У нечым разумею і ўрадоўцаў з парламентарыямі: адшпіліш сур’ёзную суму такім «аўтарытэтам», як акадэмікі, апісаныя ў папярэдняй серыі, дык потым сам не будзеш рады. Але хто вінаваты, што створана сістэма, якая заахвочвае ў навуцы маўчалінскія «памяркоўнасць і акуратнасць», іначай кажучы, пасрэднасць – хіба не высокія чыноўнікі? Упэўнены, калі б незалежныя эксперты прааналізавалі дзейнасць Міхаіла М-ча на чале Акадэміі навук у 2001–2010 гг., то выявілася б нямала цікавага. Дый майса пра абарону М-чам, кіраўніком адміністрацыі Лукашэнкі, доктарскай дысертацыі па эканоміцы ў канцы 1990-х інтрыгуе не менш, чым расійскі «казус Мядзінскага».

Няма ў сінявокай свайго «Дысернета», а варта было б стварыць: дальбог, беларускай навуцы хоць трохі палягчэла б. Падобныя задачы ставіў перад сабой мінскі часопіс «Аrche» ў 2000-х гадах, асабліва ў «скарынаўскіх» выпусках, але «ніасіліў». Замежныя навукоўцы, патрыёты Беларусі, маглі б асіліць пры падтрымцы мясцовых кадраў… Мо і філосаф-выкладчык Пётр Р. перастаў бы наракаць, што «большасць студэнцкіх работ – плагіят»: «старых малпаў» не навучыш новым трукам, затое моладзь паціху прызвычаілася б да самастойнай даследніцкай працы.

Філолаг Аляксандр Ф. заявіў у «Народнай волі» (08.12.2017), што «краіна павінна ператварыцца ў адзіную каманду». Адным з «драйвераў», як ён лічыць, мае стаць памяць пра рэпрэсаваных, для захавання якой нямала зрабіў рэдактар партала tuzinfm.by Сяргей Будкін (куратар праекта « (Не)расстраляная паэзія»).

Пры ўсёй павазе да С. Будкіна – які, дарэчы, папулярызуе на сваім партале і «хасідскае рэгі» Пінхаса Цынмана – і згаданай у народнавольскім артыкуле Ганны Севярынец, памяць пра 1937 г. слаба яднае «дзяржаўнікаў» і «апазіцыянераў» (тэрміны Ф., я б такімі не карыстаўся), і ў бліжэйшы час не паяднае. Гаваркі факт: на краўдфандынгавай платформе праект сабраў менш за 10 тыс. рублёў з запрошаных 15 тыс., г. зн. усяго 64%. Выдатная лекцыя Андрэя Хадановіча пра Тодара Кляшторнага (між іншага, паэт пісаў і пра яўрэяў; пад канец Андрэй працытаваў адпаведныя радкі) за два тыдні прыцягнула ўвагу каля сотні інтэрнаўтаў.

Так уладкаваны сучасныя людзі: пераважнай большасці абыякава нават тое, што адбывалася летась, а не тое што 80 год таму. Можа, уплывае пастаянны перагруз інфармацыяй… Як бы ні было, уратаванне ў краіне навукі як апірышча рацыянальнасці – больш дарэчны драйвер. Гэткая тэма, звернутая ў будучыню, а не ў мінулае, насамрэч дазволіла б распачаць «паўнавартасны агульнанацыянальны дыялог у імя Беларусі». Аднак афіцыёзныя з’езды навукоўцаў, зразумела, збіраюцца з іншымі мэтамі.

Дужа спадабалася показка ад каманды электроннага слоўніка skarnik.by: «Сядзіць беларус у канцлагеры, і тут ахоўнік-акупант звяртаецца да яго па-беларуску. “А БОЖУХНА, ЯКОЕ ШЧАСЦЕ, ДАВАЙЦЕ ЯШЧЭ ШЫЛЬДАЧКІ ПЕРАКЛАДЗЁМ!”». Тут я адразу ўспомніў, што беларусізацыяй бланкаў розных карных устаноў колькі год таму займаўся калега Л-ц. Зрэшты, хто я такі, каб кпіць з яго? Сам жа некалі «перавыхоўваў» міліцыянтаў, пракурораў і суддзяў, цешыўся, калі службоўцы пераходзілі на беларускую, абстрагуючыся ад іхніх намераў. Гэта пройдзены этап; зараз мне хочацца атрымліваць рэальныя перамогі, а не толькі маральныя/сімвалічныя.

В. Міхедзька заклікае «памятаць і разбірацца»

З пазітываў: музей гісторыі польскіх яўрэяў «Полін» «загаварыў па-беларуску», то бок беларуская стала мовай аўдыёгідаў у варшаўскай мемарыяльнай установе. Гомельскі гісторык Валянцін Міхедзька ў рамках адукацыйнага праекта «Краявід» запісаў грунтоўную лекцыю пра яўрэяў Гомеля і не толькі. Бліскучая Бенька з мужам-музыкам наведала Ізраіль з гастролямі – ужо другі раз (першы меў месца сёлета ў маі). Здаецца, усё прайшло паспяхова. Аўтар трылогіі «Беларусалім» Павел Севярынец, правёўшы пафасную прэзентацыю першай часткі рамана ў Мінску (16.11.2017, «Золак»), ездзіць з ёй па рэгіёнах. «Беларусь вынасіла пад сэрцам Ізраіль», – кажа адзін з герояў рамана.

Вольф Рубінчык, г. Мінск

12.12.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 12.12.2017 16:45

Михаил Гамбург и его род (ч.1)

История еврейского народа в целом, а также история семей и отдельных людей – один из важнейших элементов, определяющих нашу идентичность и культуру, само существование еврейского народа. Понятно, что память о прошлом представляет собой большую ценность. Увы, к настоящему времени очень многое было утрачено, и на это есть немало причин. В одних случаях дело в нашей собственной вине, в других случаях постарались окружающие народы.

Однако определенный пласт информации удалось сохранить, и сейчас еще можно зафиксировать те моменты и фрагменты, которые находятся на грани потери. Именно с этой целью я и подготовил данный материал – чтобы сохранить хотя бы какие-то воспоминания.

Воспользовавшись возможностью, предоставленной сайтом belisrael.info и его руководителем Ароном Шустиным, расскажу то не очень многое, что я знаю об истории своей семьи, своего рода.

Мои познания в истории семьи ограничиваются во временном отношении концом 19-го – началом 20-го века. Территориально сведения относятся к Беларуси и городу Гомелю. И я могу рассказать лишь о двух генеалогических линиях из множества тех, что на мне соединились. Линии эти – Гамбурги и Василевицкие.

Менее всего у меня информации по линии Гамбургов, а по Василевицким данные несколько более подробные.

Начну по порядку.

Моя мама, Гамбург Эсфира Евсеевна, родилась в 1940 году в г. Гомеле.

Её родителей, моих дедушку и бабушку, звали Гамбург Евсей Моисеевич (1915–1955) и Гамбург (Василевицкая) Рива Моисеевна (Мовшевна) (1917–1998). Оба, насколько мне известно, тоже родились в Гомеле.

Евсей Моисеевич Гамбург, Рива Моисеевна Гамбург (Василевицкая), ее мама Мина Фалковна Василевицкая, дети: моя мама слева Эсфира Евсеевна Гамбург, ее младшая сестра Мара (Мария).
Фото начала 50-х годов, младшая Мара 1948 г.р., а в 1955 г. – дедушка умер.

Моя бабушка Рива Моисеевна, наверное это конец 50-х или начало 60-х.

Дедушка Евсей Моисеевич (слева) с семьей своего друга Гинзбурга, это конец 40-х или начало 50-х.

Евсей Моисеевич Гамбург до войны сначала работал на заводе им. Кирова, а затем был директором Детской технической станции. Увлекался фотографией и вёл фотографический кружок в этой организации. Члены кружка делали даже цветные фотографии, что по тем временам было довольно прогрессивно, принимали участие в республиканских соревнованиях и выставках. За успешную работу в 1939 г. дед был награжден именными часами.

Именные часы дедушки, чудом, наверное, сохранились, пусть и в нерабочем состоянии.

О его родителях знаю мало. По семейным рассказам, отец был или раввином, или кантором. Это вполне вероятно, так как фамилия Гамбург довольно древняя, считается, что она принадлежит раввинскому роду. Мама у моего дедушки умерла молодой, когда тот был еще ребенком. Есть информация, что на берегу Сожа у нее случился тепловой удар или инсульт. Отец Евсея впоследствии женился вторично. Наверняка в семье было много детей. Мне известно, что у Евсея был родной брат Наум и сводный брат по отцу – Хаим.

Перед войной, примерно в мае 1941 г., моего деда Евсея Моисеевича забрали на так называемые большие учебные сборы (в рамках скрытой мобилизации Красной Армии для броска на Европу). В первые месяцы войны он был ранен и впоследствии комиссован из армии. Затем в 1942 или 1943 году он оказался в маленьком шахтерском городке в паре сотен километров от Москвы – был направлен «развивать Подмосковный угольный бассейн». После войны, в конце 45-го или начале 46-го, оказался в командировке в Германии – тогда в качестве репараций массово вывозили оборудование и многое другое в СССР. В середине войны он нашел мою бабушку (с моей мамой и прабабушкой), и они приехали к нему в 1944 г. после своих скитаний.

Дед был довольно любознательным и творческим человеком. Занимался самообразованием, любил читать. Знаю, что он сделал интересно сконструированный инкубатор для цыплят с электрообогревом и часовым таймером, которым успешно пользовались дома. Продолжал заниматься фотографией. В 1948 г. у них с бабушкой родилась младшая дочь. К несчастью, в начале 50-х у него появились проблемы со здоровьем (может быть, ранение «помогло»). У деда было высокое давление, а местный лечащий врач злобно говорила ему, что он «симулянт и не хочет работать», делала прочие юдофобские выпады – видимо, таким образом тоже решила поучаствовать в эсэсэровской антисемитской кампании. Дедушкин брат Хаим устроил его в московский госпиталь, но, вероятно, было уже поздно. В этом госпитале мой дед и умер в 1955 году, он похоронен на Востряковском кладбище (участок № 39).

В 2014 г. удалось найти дом прадеда Гамбурга – в Гомельском областном архиве ЗАГСа сохранилась книга регистрации браков за 1938 г. с записью о бабушке и дедушке, там значился адрес ул. Байдукова, д. 30. Ранее это была улица Белицкая, а сейчас улица Короленко. Этот дом цел, только поделен на две части для двух хозяев. Выяснилось, что он и соседние дома были построены примерно в 1900–1914 гг.

Далее расскажу о своих родных по линии Василевицких. Моего прадедушку звали Моисей (или Мовша) Борухович Василевицкий, дату рождения я не знаю. Прабабушка Мина Фалковна Василевицкая, насколько знаю, 1882 г. р., а ее девичья фамилия мне, увы, неизвестна. Прадедушка был старше прабабушки. Он имел отношение к хозяйству Ирины Паскевич, а также я слышал от родных, что он руководил мельницей.

Хаим (Хаймеер) Василевицкий

У них было много детей, что по тем временам было нормой: сыновья Борис (Борух), Лев (Лейб), Гриша, Хаим (Хаймеер), Миша, а также сестры Фаина и Ханна (близнецы), Лиза и моя бабушка Рива. Их судьбы сложились по-разному. Миша Василевицкий погиб на фронте, больше о нем мне практически ничего неизвестно.

Лейб Василевицкий

Про другого из братьев Лейба Василевицкого мне было кое-что известно, а дополнила мои знания его внучка Марина. Часть ее письма процитирую: «мой дед Лев (Лейба) – копия Моисея Василевицкого, а мой папа Марат – копия своего отца и деда (только ему говорили, что он поменьше их ростом). Мой дед после революции работал на мельнице. Но потом вступил в партию большевиков и был одним из «25-тысячников». Насколько я понимаю, он был грамотным и образованным человеком для своего времени. Воевал в гражданскую войну в армии Котовского вначале как простой боец, а затем Котовский сделал его своим политруком, и они вместе были до конца. После наступления мира Лев был председателем сразу двух колхозов в Ельском районе на Гомельщине: “Чырвоны трактар” и “10 гадоў Кастрычнiка” (в одном из них есть музей имени Льва Моисеевича Василевицкого). Папа говорит, что, по словам его мамы Ривки (Ревекка Мордехаевна, в девичестве Кантерова), на Льва много раз покушались бандиты, но он выжил, и много раз жизнь спасал его конь. Наездник он был великолепный и вообще был физически очень сильный и выносливый (кстати, это черта всех из рода Василевицких). Затем деда перевели в Гомель на большую должность, где он и оставался вплоть до прихода немцев (был начальником “Заготзерна”). Свою семью он отправил на поезде в Сибирь. Папа говорит, что после всех злоключений (это уже отдельный рассказ) они прибыли в деревню Дуровка Тамалинского района Пензенской области. И там их поселили в доме у местных жителей. Жили там моя бабушка Ревекка (но для русского уха сложно произносимое имя, и ее все там называли Ивановна) и ее четверо детей, дочь Паша и три сына: Фоля, Марат и Серго. Кстати, все имена своим детям давал Лев. Когда родилась дочь (1922 г. р.), он решил ее назвать Паша, но бабушка, его мама, пошла и записала ее Песя Лейбовна. Был большой скандал, но Песей мою тетю никто никогда не называл, только Паша. Когда родился Фоля (1926 г. р.) – дед назвал его Феликс (в честь Феликса Дзержинского), и снова его мама записала внука по-своему – Фоля, и даже позвала моэля, и ему сделали обрезание. Снова был большой скандал. Поэтому, когда родилcя мой папа (1933 г. р.), дед пошел сам его регистрировать и назвал Марат (в честь французского революционера Жан-Поля Марата). В 1938 г. родился еще сын, и дед его назвал Серго (в честь Серго Орджоникидзе), снова сам ходил записывать.

Итак, жена и дети Льва Василевицкого оказались в эвакуации, а сам он оставался в Гомеле буквально за несколько дней до прихода немцев. По воспоминаниям, уничтожались все продукты и товары, чтобы не достались врагу, а затем открыли все магазины и призвали людей, остающихся при немцах, забрать себе всё. Всё оставшееся утопили в реке Сож. Затем он поехал искать свою семью (ведь точно было неизвестно, где они) и нашёл их. Привез много продуктов. Была огромная радость. Там же ему предложили остаться на партийной работе – в то время мало было таких опытных и образованных людей, тем более что он уже вышел из призывного возраста. Но дед считал недостойным сидеть в тылу, когда страна в опасности. Он написал Сталину три письмa и получил письмо с разрешением идти на фронт (за личной подписью Сталина!). Его направили политруком на передовую (кажется, он был еще и в офицерском звании), и 12 марта 1942 года Лев Моисеевич Василевицкий погиб под Ржевом. Мы пытались найти его могилу много лет, но ничего не вышло. Говорят, там была такая “мясорубка”, что хорошо, если его успели похоронить в общей могиле. Моему дяде Фоле на тот момент было 16 лет, и он написал письмо Сталину с просьбой разрешить ему заменить отца на фронте. Пришел положительный ответ от Сталина, и Фолю направили на передовую в составе зенитных войск. Папа помнит, как его провожали на фронт. Говорит, в то время он был такой гордый, что его папа (младшим детям мама не рассказала о гибели отца) и брат воюют. А сейчас думает: как мама его могла все это выдержать? Фоля воевал до победы и потом еще был в Германии в составе советских войск до 1951 года. Кстати, его кличка на фронте была “математик” – в школе его считали гением математики, и на фронте его способности очень пригодились. Вернувшись в Гомель, он окончил университет и до пенсии работал в школе преподавателем математики и физики. Сколько его помню, он был удивительно добрый, внимательный и очень скромный человек. Дети в школе его просто обожали. У него много учеников, которые благодаря ему сами стали учителями. Своими наградами и положением он никогда не пользовался – считал это унизительным по отношению к его товарищам, не вернувшимся с войны. Кстати, еще одна черта рода Василевицких – скромность (хотя и далеко не у всех!).

Тетя Паша всю жизнь проработала в Гомеле бухгалтером и пользовалась большим уважением. Дядя Серго, по рассказам очень талантливый, с великолепной памятью, но ленивый, учиться не хотел и работал маляром. Хотя очень любил свою работу и с упоением рассказывал, как он делает квартиры красивыми…».

Марат Василевицкий

А вот что из военного детства вспомнил сам Марат Василевицкий: «В эвакуации, где мы жили в колхозе, школы не было. Там был голод, и всё. Вернулись в Гомель благодаря маме, просто так до Гомеля не пускали – фронтовая полоса. Немцы стояли в городе Жлобин – это 60 км от Гомеля. Фашисты бомбили Гомель всё время. Нас военные прятали в бомбоубежище. Но это было намного лучше, чем пензенская деревня Дуровка, где был голод и жители села говорили: “эти эвакуированные на нашу голову наехали, сами не жрамши, и их кормить надо”. Как-то стоял я в деревне (мне уже было почти 9 лет, а приехал я в семь с половиной), а сзади один здоровый мужик говорит другому: “Вот дaвай я сейчас зарублю топором этого пацана, так все эвакуированные сами сбегут”. Второй отвечает: “Он уже получил эту долю”. Первый: “Какую долю?” – “Его отец защищал родину нашу и погиб”. Тот, который с топором, фыркнул недовольно и пошел. Я маме про это не сказал. Она была женщина боевая и не оставила бы его в покое. Об этом эпизоде жизни я никому не говорил, чтобы маму не волновать». Кстати, сам Марат Василевицкий был в свое время довольно известным журналистом в Гомеле и Беларуси.

Михаил Гамбург, Израиль

Окончание следует.

Опубликовано 30.11.2017 13:28

Кости на улице Сожской (Гомель)

На скандальной стройке на улице Сожской обнаружены кости, но застройщик их не замечает

15 мая 2017, 11:59

Центру Гомеля предстоит пережить новую стройку — на улице Сожской начинается возведение восемнадцатиэтажного дома под названием «Парус». Несмотря на то, что здание планируется возвести в припарковой зоне, оно не отличается оригинальной архитектурой. Но общественный резонанс вызвали не эстетические качества дома. Гомельчан возмутило то, что здание планируется построить на месте старого еврейского кладбища.

После нескольких публикаций в СМИ о возможном строительстве на костях представители заинтересованных сторон заявили, что привлекут специалистов для выяснения всех обстоятельств. В случае выявления захоронений застройщик обещал произвести перезахоронение останков.

13 мая в группе ВК «Жилищный вопрос Гомель» появилась информация о том, что на месте упомянутого еврейского кладбища были произведены раскопки, а «грунт изучен специалистами еврейской общины». В сообщении говорилось, что по факту произведённых работ останков не обнаружено, поэтому никакого перезахоронения не будет. Также сообщалось, что 14 мая застройщик ООО «УКС-Дронго» и еврейская община подпишут в синагоге по этому поводу декларацию, которая будет выложена в СМИ.

В тот же день мы пришли на данный участок, чтобы убедиться в правдивости слов застройщика. Но как оказалось, озвученная информация не совсем соответствует действительности. Да, на самом строительном участке видны три котлована, вырытые, судя по следам, грейдером. При этом два из них (расположенные ближе к ул. Парижской Коммуны) совсем неглубокие — не более 1 метра, а 50 см верхнего слоя в месте раскопок составляет строительный и бытовой мусор 20 века — битый кирпич, металлические трубы, стекло и проволока.

Третий котлован, расположенный ближе к ул. Волотовской (на фото выше), имеет большие размеры, постепенно углубляясь до 180 см в самой глубокой точке. Здесь слой мусора ещё больше — около 1 метра. В любом случае, ни один из котлованов не достигает названной застройщиком глубины «более двух метров». То есть искатели останков кладбища 19 века искали его в слое строительного мусора 20 века (верхний слой 50–100 см), минимально углубляясь в материковый (песчаный) слой. Но захоронения в 19 веке проводились на глубине 100–150 см непосредственно в материковом (песчаном) слое. Это очевидно человеку знакомому с методикой проведения археологических исследований, но также неочевидно для человека случайного, профана в вопросах истории и археологии.

Боковая стенка большого котлована. В слое строительного мусора виден фрагмент кости (правый нижний угол).

Этот фрагмент напоминает нижний конец бедренной кости.

Даже визуальный осмотр показал наличие на этом месте костных останков. Сейчас трудно с точностью сказать, фрагменты человеческих ли это костей. Но в любом случае «специалисты по еврейским захоронениям», на которых ссылается УКС-Дронго, сознательно или несознательно не подняли их и не передали кости лежавшие на поверхности на экспертизу.

На дне большого котлована обнаружилась сразу россыпь костных останков (на фото внизу).

На дне большого котлована обнаружилась сразу россыпь костных останков (на фото внизу).

Эти кости лежали просто под ногами, вдавленные в землю строительной техникой. Самая крупная из них напоминает фрагмент тазовой кости.

Все приведённые факты свидетельствуют о некомпетентности «исследования» строительного участка представителями застройщика и еврейской общины, где по плану 1913 года размещалось кладбище. Никто из них не имел права проводить поисковые работы на месте предполагаемого кладбища. В Гомеле такую работу могут провести только представители МВД, прокуратуры, 52-го специализированного батальона, археологи, но никак не «представители еврейской общины» и застройщика да еще с применением тяжелой строительной техники.

Вызывает улыбку информация о декларации, которую застройщик ООО «УКС-Дронго» и еврейская община должны были подписать 14 мая. Видимо, эта бумага должна обезопасить застройщика — дать гарантию, что представители еврейской общины не предъявят никаких претензий и согласны с тем, что захоронений на месте строительства нет. Но разве еврейская история Гомеля, в том числе и еврейских кладбищ, это собственность исключительно еврейской общины Гомеля? Почему все вопросы решались тайно от общественности города?

Человеческие останки, найденные во время строительства футбольного поля на ул. Сожской.

Очень жаль, что застройщика, выигравшего торги на этот участок, чиновники поставили в такую глупую ситуацию. Перед тем, как продавать участок с аукциона, горисполком должен был убедиться, что на месте предполагаемого строительства нет никаких захоронений. Ведь законодательство Беларуси строго запрещает строительство на территориях старых кладбищ без срока давности. Также известно, что в 2008 году на другой части того же еврейского кладбища во время строительства футбольного стадиона рабочими были выявлены захоронения. На эти находки власти тогда не отреагировали, а большинство захоронений было вывезено с грунтом на свалку.

Сергей Ляпин, gomel.today

***

У Гомелі жылы комплекс можа паўстаць на чалавечых костках

20.05.2017

У Гомелі жылы комплекс можа паўстаць на чалавечых костках. На месцы былых габрэйскіх могілак плануюць пабудаваць два буйнапанельныя гмахі. Шматпавярховікі з’явяцца на перакрыжаванні вуліц Сожскай і Валатаўской. Некаторыя дзяржаўныя СМІ сумняваюцца, што косткі ва ўзнятым грунце на месцы запланаванай будоўлі з’яўляюцца чалавечымі.

Але гісторык Марыя Булавінская нагадвае, што, паводле плану 1913 года, на гэтым месцы былі могілкі. — Забудоўшчык паабяцаў публічна, што будуць прыцягнуты адмыслоўцы, што ён намераны зняць усялякія сумневы наконт гэтага месца. Гэтымі адмыслоўцамі, на погляд забудоўшчыка, сталі прадстаўнікі мясцовай габрэйскай грамады, але сярод іх — ані археолагаў, ані прадстаўнікоў Акадэміі навук. І мы таксама ведаем, што любыя раскопкі можна праводзіць толькі з дазволу Акадэміі навук на археалагічных аб’ектах.

Камерцыйная кампанія-забудоўшчык «Укс-Дронго» анансуе будаўніцтва жыллёвай зоны пад назвай „Ветразь” у цэнтры Гомеля. З сярэдзіны траўня ў дамах можна забраніраваць кватэры.

Беларускае Радыё Рацыя

Опубликовано 22.05.2017 08:39

Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (51)

Калі паважаныя чытачы (не называю «сябрамі», бо далёка не ўсе мне сябры, а ў давер, як асобныя прадстаўніцы клана Ч., уцірацца не люблю і не ўмею) заўважылі, то лейтматывам амаль усіх папярэдніх серый быў заклік жыць сваім розумам. Па-мойму, заклік актуальны, і доўга такім застанецца. У 1930-х Марына Цвятаева кпіла з чытачоў газет, параўноўвала апошнія з «экземай». У 1990-х, прыпамінаю, Гірш Рэлес у адным сваім вершы выказаўся пра «тэлесоску» для гледачоў. Ну, а зараз ад інтэрнэтнай інфы ды пустой балбатні паратунку няма. У нечым меў рацыю расійскі філосаф Аляксандр Зіноўеў: «Інфармацыяй свет завалены… Свет увогуле, з інтэлектуальнага гледзішча, засмечаны настолькі, што спатрэбіцца стагоддзе для яго ачысткі».

Вось і госць № 4 «клуба Алексіевіч» вяшчае: «Сацыяльныя сеткі расчынілі дзверы для папулізму». Праблема яшчэ ў тым, што, дэманструючы маніпулятыўную сутнасць «сучасных тэхналогій», паняволі мусіш карыстацца гэтымі самымі тэхналогіямі… Зрэшты, чаго-чаго, а мабільнага тэлефона ў мяне ніколі не было. Як і акаўнтаў у пэйсбуках.

З надыходам вясны заняўся інвентарызацыяй і «поглядам акінуў шлях» (як не ўспомніць файны зборнік вершаў Фелікса Баторына «Паглядам акідваю шлях» – Мінск, 2001). Вылушчыў з пяцідзесяці папярэдніх серый «Катлет і мух» фразачкі, якія патэнцыйна могуць зачапіць і зараз, а ў цэлым пакідаюць пэўнае ўражанне пра серыял. Да афарызмаў Ларашфуко – і нават Сальвадора Далі – ім далёка, але да рэфлексій кагосьці падштурхнулі ўжо. Ці не?..

«Можа быць, справа ў эпосе, якая высоўвае на першы план людзей з недысцыплінаваным, кліпавым мысленнем» (10.10.2015).
«Трывожыць пашырэнне ў Беларусі паганскіх каштоўнасцей (не блытаць з атэізмам савецкага ўзору)» (22.10.2015).
«Жыццё ў сучаснай Беларусі такое, што кожны – ці амаль кожны – час ад часу мусіць займацца не сваёй справай» (06.11.2015).
«2016 год хацелася б сустрэць без агрэсіі, якую жывіць падманлівая прапаганда з розных бакоў… Ідэі “дэсаветызацыі” беларусаў, выціскання на задні план “чырвонага чалавека” спазніліся – калі не на 15, то на 10 гадоў» (22.12.2015).
«У Беларусі назіраецца сумная заканамернасць – чым горш становішча ў гаспадарцы, тым больш актыўна сябе паводзяць прапагандысты» (18.01.2016).
«Ёсць і ў дзяржаўных установах людзі, якія прафесійна выконваюць сваю працу ды кажуць, што думаюць (асцярожна, але кажуць)… Ад стрыжня ў чалавеку многае залежыць – калі не ўсё» (03.04.2016).
«Не паглядзеўшы ў мінулае без ружовых акуляраў, не прааналізаваўшы памылкі папярэднікаў, не “закрыўшы гештальт”, нікуды мы не прыйдзем. Гэта разумеў украінскі літаратар і журналіст Алесь Бузіна» (24.04.2016).
«Дзякуй Б-гу, нямала шчэ ў нашай краіне прыстойных ды кваліфікаваных людзей. Не ўсё страчана ў бізнэсе, літаратуры, мастацтве, сістэме адукацыі, аховы здароўя… ды нават судовай сістэме» (20.05.2016).
«Аксіёма: без ведання ідыша немагчыма ніякае сур’ёзнае вывучэнне гісторыі і культуры ўсходнееўрапейскіх (у прыватнасці, беларускіх) яўрэяў» (12.06.2016).
«Што да вышэйшых чыноўнікаў РБ – яны з 1990-х гадоў прызвычаіліся ўдаваць з сябе дурнаватых. Магчыма, так ім лягчэй існаваць у гэтым складаным свеце; улічваючы тое, што сеанс “калектыўнай тупаватасці” доўжыцца трэці дзясятак гадоў, не такая дурная тая верхавіна, як часам хоча падавацца» (24.06.2016).
«Не дзяржава павінна кантраляваць інфармацыйныя плыні ў сям’і; стагоддзямі гэтым займаліся бацькі і апекуны, якія неяк давалі рады з выхаваннем дзяцей без цэтлікаў “0+”, “6+”, “12+” і г. д. Збыткоўная паліткарэктнасць, спалучаная з аўтарытарызмам, здольная адно выгадаваць пакаленне прыстасаванцаў і забіць ахвоту да творчасці ў дарослых» (27.06.2016).
«Бяда многіх расійскіх (i беларускіх…) дэмакратаў – ім фатальна не стае глыбіні, і яны, бы тыя “strangers in the night”, блукаюць у прыцемках» (17.07.2016).
«Ёсць прадчуванне, што сёлета і ў “палаце № 6” (сур’ёзна – палата прадстаўнікоў шостага склікання!) з’явіцца кволае прадстаўніцтва «альтэрнатыўных сіл» (15.08.2016).
«Баязліўцаў-перастрахоўшчыкаў замнога ў Беларусі, і не заўсёды яны тояцца ў дзяржаўных установах» (05.09.2016).
«Украінска-яўрэйскія і, шырэй, украінска-ізраільскія адносіны заўсёды былі… не тое што канфліктнымі, а непрадказальнымі. Можа, справа ў тэмпераменце двух народаў. Пры ўсіх глупствах і пераходах на асобы добра тое, што дыскусія па гістарычных пытаннях у нашай паўднёвай суседцы cяк-так вядзецца… У Беларусі ж, выглядае, не так многа людзей, якіх цікавіць мінулае» (07.10.2016).
«Як крыніцай улады з’яўляецца народ, так і крыніцай варожасці да “іншых” з’яўляецца ўсімі любімае грамадства. Калі б з боку апошняга не было запыту на “hate speech”, то мова нянавісці і не вылазіла б на публіку. Што не здымае адказнасці з канкрэтных “-фобаў”» (19.10.2016).
«Беларусі нагвалт патрэбен самавіты Інстытут псіхалогіі, а не адна кафедра пры БДУ. А вось інстытутам журналістыкі (экс-журфак) лёгка можна ахвяраваць: гэта праект познесталінскага часу, калі ўсе газетчыкі лічыліся важнымі ідэалагічнымі работнікамі, таму іх і рыхтавалі ажно пяць гадоў» (06.11.2016).
«Тутэйшым працоўным трэба ўжо адмовіцца ад арыентацыі на сярэднемесячныя паказчыкі, а дабівацца падвышэння мінімальнага заробку за гадзіну працы» (18.11.2016).
«Дастаткова крыху пажыць у Беларусі, каб дазнацца, што ў нас мнагавата службоўцаў, якія дублююць функцыі адно аднаго» (22.11.2016).
«Стаміўся ўжо валтузіцца з прымаўкай “Рыба гніе з галавы”, аднак нічога лепшага пра беладукацыю на розум не прыходзіць» (04.12.2016).
«Cам па сабе клуб “Святлана Алексіевіч запрашае” не вытруціць шэрасць з мінскай публікі, але дае шанс на тое, што нехта з наведнікаў уздымецца над сабою… Зразумела, праблемы ліха і дабра ў рэшце рэшт вырашае кожны для сябе сам, не ў масе» (13.12.2016).
«Ахвяры і пакутнікі не заўсёды становяцца героямі, дарма што з іх раз-пораз лепяць герояў. Папраўдзе, дужа рэдка становяцца» (16.12.2016).
«20 год таму ўмоўны «Захад» мог адносна лёгка стаць на шляху спаўзання Беларусі ў аўтарытарызм, ды не пажадаў… Пара б кандыдатам на ролю “беларускага Гаўла” ўцяміць, што, перш чым ісці “бацьку біць”, трэба хоць міжсобку дамовіцца» (19.12.2016).
«Зараз Беларусі нагвалт патрэбная інтэграцыя з Літвой і Украінай, утварэнне федэрацыі тыпу Злучаных штатаў. Тры названыя краіны маюць розныя сістэмы кіравання, даходы, клімат, але многае іх яднае» (22.01.2017).
«Завабліваць на пяць дзён у Беларусь лепей бы не толькі і не столькі ролікамі, а нiзкiмі цэнамі на жытло» (05.02.2017).
«Людзі, якіх залічваюць у апазіцыю (лепей бы называць іх альтэрнатыўнымі або дэмакратычнымі сіламі), не настолькі бязглуздыя, як часам выглядае. Адсотак “разумнікаў” сярод іх не меншы, а нават большы, чым сярод чыноўнікаў» (15.02.2017).
«Адна з канстант беларускага жыцця – мазахізм, які ў побыце выражаецца формуламі “чым горш, тым лепш”, “мышы плакалі, калоліся, але працягвалі жэрці кактус”… Ахвяра мазахізму, якая імкнецца вылезці з яго цянётаў, часцяком кідаецца ў садызм» (17.02.2017).
«Часцей за ўсё неправавыя рашэнні – на першы погляд, простыя і эфектыўныя – вядуць да ўскладненняў у эканоміцы, дый невыгадныя палітычна» (27.02.2017).
«Любы п’янтос часу дзеяння «антыалкагольнага закона» ахвотна перанёсся б у нашу эпоху… Няхай бы замежнікі паціху ўсю нашу акавіту выпілі або з сабой забралі – дальбог, цвярозым беларусам лягчэй бы жылося» (06.03.2017).
«Заб’еш аднаго чалавека – атрымаеш працяглы тэрмін зняволення. На роўным месцы падпсуеш жыццё тысячам сваіх суграмадзян, забраўшы ў кожнага, магчыма, год-два жыцця – і нічога…» (12.03.2017).
«Жыццё нярэдка імітуе літаратуру. Магчыма, тыя, хто чытаў правільныя мастацкія кнігі, уладаюць перавагай, бо здагадваюцца, чым усё скончыцца – а можа, і не… Дзе шмат ведаў, там шмат смутку» (27.03.2017).
«Без грамадскіх абаронцаў, голасу якіх у Беларусі праз інфармацыйны шум амаль не чуваць, дзяржава захлынецца ў таннай канспіралогіі» (12.04.2017).

А зараз спусцімся ад абстрактнага да канкрэтнага, да інтэрв’ю з чалавекам, якога «Радыё Свабода» пару дзён таму прэзентавала так: «Адзін з самых аўтарытэтных экспэртаў па Беларусі ў сьвеце, аўтар некалькіх манаграфій і прафэсар Альбэрцкага ўнівэрсытэту». Забаўна-сумная выйшла гутарка… Знаны беларусіст скарыстаўся пяцідзённым бязвізавым рэжымам, прагуляўся па Мінску з адной з самых гнуткіх асоб тутэйшай журналістыкі, і выдаў нешта дужа павярхоўнае.

Летась нобелеўская лаўрэатка рэйдала пра агульнае «народнае цела», якое нібыта гойсае па Мінску. Заакіянскі госць Дэйвід Марплз так нас не трактуе, аднак і яму здаецца, што беларусы збольшага – «Эйсавы», якія за ежу гатовыя прадаць «першародства» (дэмакратыю, правы чалавека…) Паблажліва кінуў: «Яны дбаюць пра свой дабрабыт, і калі б я быў на іх месцы, я рабіў бы гэтаксама».

Мала што дзядзька і яго калегі тыпу францужанкі Віржыніі С., якая таксама малявала жыхароў Беларусі ХХІ ст. у вобразе дзікуноў, зразумелі ў нас. Так, апісаны Марплзам псіхатып – не рэдкасць; магчыма, 20-25% тутэйшых яму адпавядаюць, аднак астатнія – людзі з годнасцю, якіх не трэба «цывілізаваць». Дапамагчы паразумецца – іншая справа, ды тое складана. Куды лягчэй даць параду: прыбярыце Леніна з грошай помнікі Леніну і Калініну.

Ці во яшчэ: «Калі гэты дурны дэкрэт аб дармаедзтве будзе спынены, тады можна будзе пазьбегнуць пратэстаў». Чалавек дзесяцігоддзямі вывучаў (?) становішча ў Беларусі, а не сцяміў, што дэкрэт № 3 – толькі вяршыня айсбергу… Не ў ім, па сутнасці, справа, а ў тым, што людзі не бачаць перспектыў пад камандзёрствам «недыктатара». Добра, што ВУП і золатавалютныя рэзервы нарэшце сталі марудна павялічвацца, але даходы пераважнай большасці работнікаў на фоне росту цэн застаюцца ганебна нізкімі. Ліквідацыя беспрацоўя к 1 мая, заробак «па 500» к канцу 2017 г. – хімеры ды ўтопіі, затое для прафесара важна, што развіваюцца сацыяльныя сеткі, якія «даюць людзям усё больш магчымасьцяў выказвацца, атрымліваць інфармацыю. І ніхто ня можа гэтым кіраваць». Нават спрачацца ўжо няма ахвоты.

На мінскім вакзале: было і стала (пасля пісьма да Беларускай чыгункі 29.03.2017)

Канспектыўна – добрыя навіны: палітзняволенага, які «пасварыўся» са статуяй гарадавога ў Мінску, нарэшце адпусцілі з СІЗА; 22.04.2017 пройдзе бясплатная экскурсія выпускніцы ЕГУ Марыі Неабердзінай па тэрыторыі былога Мінскага гета (за дзень не было месцаў!) Кіраўнік музычнага партала tuzin.fm задумаў праект «(Не)расстраляная паэзія», у рамках якога Святлана Бень мае заспяваць на словы Ізі Харыка, а Аляксандр Памідораў – на словы Майсея Кульбака: «Усяго паўстане 12 новых кампазыцый ад 12 выканаўцаў… на восень запланавана зладзіць 12 адкрытых лекцый». Гомельскі гісторык Юрый Глушакоў (друкаваўся і ў нас), падрыхтаваў змястоўны артыкул пра землякоў-яўрэяў – праўда, у асобных імёнах дапусціў памылкі, якія tut.by чамусьці не пажадаў выправіць. Гэта ж не Белчыгунка…

Вольф Рубінчык, г. Мінск

21.04.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Ад belisrael.info:

Нагадваем, што ў сваёй аўтарскай серыі В. Рубінчык выказвае асабістае меркаванне, якое не абавязкова ва ўсім супадае з рэдакцыйным.

Апублiкавана 21.04.2017 15:52