Фелікс БАТОРЫН: «Я рэдка ўспамінаю, што я паэт…»

– Фелікс, мы пазнаёміліся з табой на каралішчавіцкім семінары. У ім удзельнічалі Ніна Мацяш… Падкажы, хто яшчэ.

– Анатоль Кірвель, Алесь Масарэнка, Лёня Якубовіч, Марыя Баравік…

– Ты быў тады студэнтам-першакурснікам. З цягам часу ўступіў у пісьменніцкую суполку, але – што дзіўна – я ніводнага разу не сустрэла цябе ў Доме літаратара. Ты што, прынцыпова туды не наведваешся?

– Чаму? З’езды я не прапускаю. Усё дробнае, спадзяюся, вырашаць без нас.

– Ты так і існуеш у дзвюх іпастасях – як паэт і як урач (у 2010 г. Фелікса Барысавіча адправілі на пенсію; маўляў, праца ў дзяржаўнай клініцы несумяшчальная з прыналежнасцю да «няправільнага» Саюза пісьменнікаў. – belisrael.info). Як яны адна з другой спалучаюцца?

– Я, прызнацца, рэдка ўспамінаю, што я паэт. Прыйдзе верш у галаву – запішу. А то і забуду, як не ў пару з’явіцца. Шкадую потым. Мне здаецца, калі б я ўсё запісваў, то ў мяне было б вершаў, як у Рыгора Барадуліна. А так, ссумаваўшы мае тры зборнікі, аркушаў восем набярэш.

– Наколькі я ведаю, ты ж і перакладамі стала займаешся?

– З нямецкай я перакладаў яшчэ школьнікам, самахоць. Гейнэ мне падабаўся. З ідыш – Рыгора Рэлеса. Друкаваўся ў «Даляглядах», пакуль яны выходзілі. Сучасных немцаў перакладаў, у асноўных «гэдээраўскіх». Сярод іх самы моцны, лічу, – Увэ Бергер. Не як сябру, не. Проста жэст ветлівасці.

З Рыгорам (Гіршам) Рэлесам у 1980-х; фота з кнігі Ф. Баторына «На вуліцы Максіма Багдановіча» (Мінск, 2007)

– Другі б ужо і з’ездзіў туды, перакладаючы…

– Штосьці не цягне бадзяцца па замежжы. Мабыць, я не рамантык, я па Беларусі люблю ездзіць. Як дзеці былі малыя, падарожнічаў па Палессі, у Івацэвіцкім раёне давялося адпачываць (у нас медсястра адтуль родам). Там дыялект вельмі цікавы, дзеці за два тыдні “набраліся”. Карову там, напрыклад, звалі “пэрэста”. Альбо: “Ганно, хадзі блінцэ істы!” А ў Мінскім раёне неяк давялося пачуць, як маці на малога сварылася: “Я табе пакажу, чым заяц адрозніваецца ад труса!”

– Ты, бачу, адчувальны да жывой гаворкі…

– Збіраў адзін час дыялектныя выразы, падараваў Валянціну Рабцэвічу. Такія вось запісы былі: “Пі, Яначка, пі, світкаю закусіш”; “Нашага цюцьку знаюць і ў Слуцку”; “Нашага Івана абралі на пана, сядзіць у палацы, у носе калупае”; “Быў бы Рыгорам Мішка, ды тонкая кішка”. Дарэчы, пра Рыгора. Першым рэдактарам маім быў Рыгор Барадулін. Ён мне добра-такі мазгі на месца паставіў. Мне ж здавалася, што я “геній Сусвету” (выраз А. Ставера).

– У адным з вершаў ты пра сябе так гаворыш: “яўрэй з беларускай душой”. Няма тут нейкага раздваення?

– А ў Змітрака Бядулі яно было? Гэта своеасаблівая цэласнасць.

– А як у ардынатарскай рэагуюць, калі ты па-беларуску размаўляеш?

– Нармальна рэагуюць. Адна з нашых доктарак была сярод бацькоў, якія патрабавалі аднавіць беларускі клас.

– Медыцынскія анекдоты табе падабаюцца?

– Дык на іх шмат часу не ідзе. Як вернешся з аперацыі (уся бялізна мокрая, як у доменшчыка пасля змены), то абавязкова трэба чаю папіць. Аднавіцца хоць крыху. Вось тады і “травім”.

– Мушу зазначыць, што выгляд у цябе сапраўды змарнелы. Цяжкая ў цябе ўсё ж спецыяльнасць – гінеколаг-анколаг.

– Дык я ж не зубы людзям ірву… Рамантыка – гэта тое, што было ў юнацтве, выветрылася яяна. Сённяшні дзень – усё бруднае, цяжкае, будзённае…

– Што падаецца найбольш цяжкім у тваёй рабоце?

– Дачыненні з людзьмі. Калі жанчына хворая, то яна і плача, і капрызіць, і баіцца, і спадзяеца, і сама сябе падманвае… Ёй шкада і сябе, і родных, што дома засталіся. Душа баліць, адным словам… Хваробы сур’ёзныя, лячэнне цяжкае. З кожным годам такіх захворванняў усё болей. І Чарнобыль, і ўвогуле экалогія страшная: заводы, фабрыкі хімічныя, ракетныя войскі свой след пакінулі. А што мы ядзім, што п’ём? Краіны “трэцяга свету” нам скідваюць тое, чаго яны ніколі не рэалізуюць на Захадзе. З посудам, напрыклад, можна цяжкія металы атрымаць. Пад маркай гуманітарнай дапамогі нам часта скідваюць лекі, у якіх сышоў ці сыходзіць тэрмін карыстання. Колькі мы павыкідвалі іх, Божа літасцівы! Не, я нікога не асуджаю, добрых лекаў таксама нямала атрымліваем.

– А што ты яшчэ можаш сказаць наконт спецыфікі работы? Усё ж пацыенткі – жанчыны…

– Жанчына, няхай сабе і хворая, заўсёды застаецца жанчынай. Яна і закахацца можа ў доктара.

– А доктар?

– Доктару цяжэй. Калі жанчына пацыентка, то тут пачынае дзейнічаць прафесійная этыка, а яна не дазваляе пераходзіць пэўныя межы. Акрамя таго, калі даследуеш спецыяльныя аддзелы цела, то тут не да інтыму. У сувязі з гэтым адзін фільм успамінаецца, што ішоў па 8-ым канале. Доктар, стары казёл, заляцаецца да маладой каляжанкі. Палез ёй за пазуху і абмацаў пухліну на грудзях. На гэтым усе заляцанні скончыліся, бо ў ім прачнуўся медык. Абследаванне, біяпсія і ўсё такое… І я падумаў: гэта чыстая праўда. Не ведаю, можа, сярод урачоў-мужчын ёсць і выключэнні. Многія скульптары ваялі жанчын, але ў сваё тварэнне закахаўся адзін Пігмаліён. Увогуле ж доктар – гэта больш, чым прафесія, гэта кшталт жыцця. Як і паэт – больш чым прафесія. І калі даведваюся, што нехта з паэтаў выкінуў брудны конік, непамысна робіцца.

– Ці бывалі экстрэмальныя выпадкі ў тваёй практыцы?

– Пастаянна. Падстрэлілі нядаўна мужчыну, кінулі ў ліфт. Не то яго ў рэанімацыю, не то на аперацыйны стол… Прааперыравалі, а пасля аказалася, што гэта звычайны бандзюга. А адзін збег з бальніцы ў жаночым адзенні. Кіно! Быў і такі выпадак. Прывезлі жанчыну, якая сцякала крывёю, а ліфт, як на тое, не працуе. Папёр яе на руках на 4-ты паверх, у аперацыйную. Пералілі своечасова кроў, і засталася жыць… Цікавая штука – чалавек. Люблю размаўляць з людзьмі незалежна ад іх сацыяльнага становішча. Няма нецікавых людзей, я перакананы. Чаго нам сёння не хапае? Простых чалавечых кантактаў. Загразлі ў нэндзы, у праблемах бясконцых…

– А ёсць жа яшчэ і свет мастацтва – дзівосны, неабдымны… Ці існуе ён для цябе, і калі існуе, то ў якіх праявах?

– Пры адсутнасці музычнага слыху я ўсё ж неабыякавы да старажытнага рускага раманса. Крыўдна, што такога няма ў беларускай культуры. Пры жаданні можна колькі заўгодна знайсці вершаў, здольных стаць рамансамі. У жывапісе я кансерватар, хаця рэагую на французскіх імпрэсіяністаў. Нутром адчуваю. У іх ёсць тое, чаго мне не стае ў літаратурнай творчасці. У сапраўднасці заўсёды бачыш адну дэталь, астатнія – неакрэсленыя. Вось чаму ў звычайнай фатаграфіі больш праўды, чым у мастацтве рэалістаў. Аб’ектыў – ён аб’ектыўны…

– А што ты найбольш любіш у прыродзе?

– Хіба ў ёй ёсць нешта такое, чаго можна не любіць? Бывае, камень з дарогі паднімеш, дык у ім болей паэзіі, чым у зборніку якога-небудзь… Ну, не будзем збіваецца на персаналіі.

– Чаму ж? Назаві сваіх любімых паэтаў, калі такія ёсць.

– Анатоль Вярцінскі і Уладзімір Паўлаў. А яшчэ – Міхась Стральцоў. Ён мала паспеў напісаць, мала “выдаваў прадукцыі”. Асобныя паэтычныя рэчы падабаюцца ў Караткевіча – фігура, можа, занадта буйная, каб умясціцца ў маім духоўным свеце. Любімая ў мяне – “Балада пра Паўлюка Багрыма”. Верш – па-мойму, толькі тады верш, калі ў ім ці рамантыка ёсць, ці філасофія. Ты ведаеш іншыя?

– Ведаю. У некаторых лірыка – выключна гарманальнага паходжанн.

– Во, гэта і ёсць рамантыка. Калі шчыра, то я свае вершы часам ненавіджу, дробнымі здаюцца. А іншым разам чытаю як чужыя – і знаходжу тое, чаго, здаецца, і не ўкладваў. Самы цёмны для мяне твор – “Глосы”, вялікі, грувасткі…

– Працытуй што-небудзь.

– Я ахвотней Вярцінскага працытую:

Абрастаем мохам абставін,

На душы маёй шчэць густая.

Адчуваю – ідзе абрастанне…

– А яно ўсё-так ідзе?

– Дзе ж дзенешся… Працэс натуральны. Затое ў мяне сабака ёсць дома, “двортэр’ер”, калматы і смярдзючы. Арчыбальд-другі, бо першага ўкралі. На ўсіх гыркае, але можна не баяцца: нармальная чалавечая нага ў ягонай зяпе не змесціцца. А на дачы ў мяне жыве коця, які на мне ездзіць і шапку скідае. Дача для мяне – як аддушына. Мабыць, ува мне селянін памёр. Мама з гародчыка таксама, помню, не вылазіла. Як пачне змагацца з пустазеллем, дык і абед падчас забудзе згатаваць.

– Фелікс, а чым мы закончым нашу гутарку?

– Напішы, што я жонку сваю люблю (яна ў мяне таксама ўрач). І што мой сын выкладае беларускую мову і магістарскую работу піша па методыцы. А дачка – віяланчэлістка, скончыла Інстытут культуры. Абавязкова напішы.

Размаўляла Галіна КАРЖАНЕЎСКАЯ

(“Літаратура і мастацтва”, № 23, 1999)

Яшчэ адзін цікавы расповед Фелікса Хаймовіча пра сябе (апублікаваны ў 2014 г. у газеце «Медицинский вестник» на рускай мове). Ягоны матэрыял на нашым сайце (2016). А тут – прысвечаная Ф. Хаймовічу старонка ў Вікіпедыі на ідышы.

Апублiкавана 04.02.2018  22:04