Tag Archives: франкистская Испания

Почему Беларусь – не Буркина-Фасо (и не гитлеровская Германия)

1. Минск – не Уагадугу

Когда-то меня притягивала география зарубежья. Рассматривал карты обоих полушарий, пёстрые флаги «экзотических» государств, изучал названия столиц. «Няма таго, што раньш было» – но «шпилька» от одного из самых въедливых моих читателей, Петра Резванова (его я назвал по-белорусски «выскаляка», т. е. зубоскал, с чем товарищ согласился), заставила вспомнить младые годы. За эту «волну моей памяти» я Петру благодарен.

П. Р. настаивает, что Беларусь во многом схожа с такими государствами, как Эритрея и Буркина-Фасо (а то и с Западной Сахарой), потому как Лукашенко в своё время отказался нас повести за «цивилизованным миром». Так, 7 мая Пётр писал (пер. с бел.): «Советский Союз в свободном мире обзывали Верхней Вольтой с ракетами (переименование в 1984 году в Буркина-Фасо никак на прозвище не повлияло…). Как известно, в Синеокой под руководством Рыгорыча идёт строительство Советского Союза light… По аналогии с советским анекдотом советская власть – это коммунизм минус электрификация всей страны, легко узнать, чем является СССР минус ракеты (получается, что мы… – братья-близнецы Буркина-Фасо)».

Кто именно «вбросил» иронический свистёж о СССР как о «Верхней Вольте с ракетами», не совсем ясно. На первенство претендовал британский журналист Смайли, якобы пустивший фразу в оборот около 1987 г. Но есть версия, что «мем» принадлежит другому работнику пера – некоему Бахану, вставившему его в статью «Financial Times» (14.09.1984). Главное, что сравнение – плод журналистской фантазии, что фразе присуща хлёсткость, а не солидность. Был ли индустриально-аграрный СССР в 1980-х «братом-близнецом» аграрной Буркина-Фасо? Оч-чень сомневаюсь. Как сомневаюсь и в том, что в Синеокой строится «лайтовая» версия Советского Союза.

Писал в октябре 2015 г., и от своих тезисов не отказываюсь:

Памятники, названия улиц, убогое «празднование» 7 ноября и даже «Линия Сталина» – лишь декорация, или кость, которую власти бросают консерваторамСама администрация Лукашенко [кое-чем] напоминает когдатошний ЦК КПБ, но строится иначе, в ней больше ценится личная преданность и кровные связи, а не верность какой-либо конкретной идеологии, тем более марксизму-ленинизму. Экономика, культура, система образования, международные отношения развиваются по принципам, далёким от норм советского времени.

Нет в стране и тотальной монополии на представительство интересов наёмных работников: с трудом, но работают независимые профсоюзы, чего тоже не могло быть в СССР.

Пожалуй, наименее «советской» сделалась сфера услуг, особенно в городах. В ХХI в. построено множество «буржуазных» мест отдыха: казино, ресторанов, клубов… Реальная конкуренция существует между банками, турфирмами, различными магазинами, а средний белорусский гипермаркет мало чем отличается от израильского (поездка в Израиль летом 2017 г. лишь укрепила меня в этом мнении. – В. Р.). В некоторым смысле мы переживаем ранний капитализм – эпоху «первоначального накопления капитала» со всеми её плюсами и минусами, огромными контрастами в доходах и расходах.

Лукашенко не раз величал себя советским человеком, в т. ч. и недавно, осенью 2019 г. Но логика событий подталкивала правителя к отказу от зацикленности на схемах, знакомых с юности. История любит парадоксы – так, монархист, маршал Патрис де Мак-Магон стал одним из основателей французской III республики (в 1870-е гг.) и оставался её президентом 6 лет.

Получается, силлогизм уважаемого читателя зиждется на хлипких посылках (СССР = «Верхняя Вольта с ракетами»; Беларусь «строит СССР», значит, она сродни африканской стране). Но, может быть, в основе своей он верен? Может, нам действительно следует «догонять и перегонять Африку», как призывал стёбный лозунг на рубеже 1980-90-х гг.? Помнится, и значки такие продавались…

Ленинград-1989. Источник фото

Без претензий на серьёзный анализ, а больше в развлекательных целях окину взором положение Республики Беларусь и Repibilik báága Burkĩna Faso.

Сразу бросаются в глаза некоторые схожие черты. Обе республики не имеют выхода к морю 🙁 У нас территория 207,6 тыс. кв. км, у них – 273,2 тыс., при числе жителей 9,4 миллионов и 20,9 миллионов (т. е. плотность населения у них побольше, но не так, чтобы…) В столицах, расположенных практически в центрах обеих стран, проживает: у нас 2 млн., у них – 2,5 млн. Тоже сопоставимо. Оба города – и Минск, и Уагадугу – быстро разрослись во 2-й половине ХХ в. Могли бы стать городами-побратимами, но пока нет; ведомству В. Макея есть над чем поработать 🙂

Аэропорты Минска и Уагадугу. Фото из открытых источников

Любопытно, что в общем рейтинге «World Justice Project» Беларусь и Буркина-Фасо находятся по соседству, со средним показателем 0,51, а по ряду параметров безопасность в африканской стране даже выше (уже упоминал, что число убитых на 100000 жителей в Буркина-Фасо за год меньше, чем в РБ). Но для меня при оценке ситуации в стране важны, навскидку, ещё и такие показатели:

– (ожидаемая) продолжительность жизни;

– доступность здравоохранения;

– доступность образования;

– финансирование научных исследований и «отдача» от них;

– доходы в пересчёте на душу населения.

«Средняя ожидаемая продолжительность жизни при рождении (для обоих полов) в Буркина-Фасо составляет 53,7 лет. Это ниже средней ожидаемой продолжительности жизни в мире, которая находится на уровне около 71 года», – пишут здесь. По другим сведениям, этот показатель составляет 60-61 год, но всё равно ниже среднего. В Беларуси71,2 года.

Число больничных организаций и коек в Беларуси ХХI в. сокращалось, однако массовый доступ к здравоохранению худо-бедно имеется. В Буркина-Фасо с этим довольно печально, хотя с 1990-х годов наблюдается улучшение (так, число носителей ВИЧ снизилось с 3% в 1993 г. до 0,7% в 2018 г.). Но, к примеру, если верить той же википедии, лишь 41% родов проходят при участии медицинских работников.

Уровень грамотности в Буркина-Фасо, по данным 2016 г., составлял 36%. В постсоветской Беларуси население хоть и оболванивалось разными методами, но безграмотность не поощрялась; почти 100% жителей умеют читать и писать.

Наши «братья по разуму» стараются: Буркина-Фасо – среди стран с самых высокими показателями затрат на высшее образование в Африке. Есть (была?) тенденция к росту: в 2006 г. эти затраты составляли 0,74% от ВВП, в 2013 г. – 0,93%. Тем не менее «их» вузы пересчитываются на пальцах одной руки; у нас вузов – десятки.

Число учёных в Буркина-Фасо 2010 г. не превышало 800 человек. Почти половина занималась медицинскими проблемами, значительная часть – инженерными и сельскохозяйственными. В Беларуси учёных пока ещё в разы больше, но их число постепенно падает (в 2011 г. – 19668, в 2016 г. – 16879). Нельзя исключать, что к 2030 г. мы сравняемся; пока же белорусские наука, инженерия, IT-сектор чуть более известны в мире, чем «буркиновские» 🙂

ВВП (по паритету покупательной способности) на душу населения отражает скорее «среднюю температуру по больнице», чем реальный достаток граждан, но об экономическом развитии страны кое-что говорит. В списке МВФ Беларусь была в 2017-2018 гг. на 65-м месте в мире, Буркина-Фасо – на 173-м (наш среднедушевой показатель выше в 10 раз), Эритрея – ещё ниже. Почти так же страны котировались в перечне Всемирного банка.

В общем, прибедняться и самоедствовать не следует. Да, и у нас, и у них «всенародноизбранные» позволяют себе всякие вольности, но это ещё не значит, что Беларусь и Буркина-Фасо «пишутся через запятую» или «стоят на одной доске».

2. Лукашизм – не гитлеризм

Чуть нашумела вчерашняя статья Виктора Мартиновича, посвящённая читательским предпочтениям одного из политиков-новичков – сумевшего, однако, привлечь в инициативную группу около 9 тыс. человек и собрать за своё выдвижение в президенты более 300 тыс. подписей (во всяком случае, он так заявляет).

Виктор мягко увещевает своего тёзку, дабы тот не опирался в своей деятельности на старую книгу Хосе Ортеги-и-Гассета «Восстание масс» (1930). Аргументы, правда, странноватые: «Ортеговскую массу невозможно было обмануть, ибо во время создания текста ещё не было министерств пропаганды. Гассетовскую массу невозможно было запугать, ибо мир ещё не знал массовых репрессий. Даже 1937 год был ещё впереди». Мол, «значительные и трагические события» 1930–40-х гг. отменили (выделено у В. М.) основные тезисы испанца.

Ну, во-первых, не «отменили» – массовизация людей (во всяком случае, в Западной Европе и США, о которых в основном и писал Ортега-и-Гассет) вполне себе продолжилась после гитлеровского и сталинского террора. И привела к тому, что, например, Теодор Адорно заговорил после Второй мировой об «авторитарной личности», а Герберт Маркузе – об «одномерном человеке» (здесь не оцениваю качество их концепций – констатирую «медицинский факт»).

Во-вторых, не стоило бы лепить из людей 1930 года, в т. ч. из автора «Восстания масс», непуганных обывателей. Как минимум они пережили Первую мировую войну, в которую были вовлечены мощные пропагандистские машины сторон – пусть не такие изощрённые, как у Геббельса, но вполне сравнимые с «министерствами пропаганды» (см. хотя бы здесь). Массовые убийства армян на территории Турции произошли в середине 1910-х гг. Да и концлагеря со всеми их «прелестями» к 1930 г. были известны; и те, что устроили британцы в самом начале 1900-х, и турецкие, и советские (тот же СЛОН).

Я бы поддержал мнение В. М.: «поэты предвидят будущее лучше, чем учёные» (не без оговорок). Но далее он пишет: «Зная, что банкиры и айтишники предпочитают non-fiction и не имеют времени на чтение Замятина или Оруэлла, я бы посоветовал иную полезную книгу, которая объяснит любопытствующему, почему люди системы ведут себя так, как ведут, и почему (главное!) они будут вести себя именно так и в дальнейшем». Что же предлагается? «Банальность зла» (1963–65) Ханны Арендт. И советы звучат: «Пожалуйста, не обманывайтесь. Народ можно «держать в повиновении» долгое время. Большинству даже можно запретить знать, что оно большинство… Вашему штабу стоит продумать план, основанный на Арендт».

Примерно в том же ключе другой минский культуролог в 2019 г. ухватился за эссе Ролана Барта о «смерти автора» (1967) – и cтал давать составителям школьных программ по литературе советы «космического масштаба и космической же глупости». Думаю, Ханна, писавшая о гитлеровской Германии и чиновниках типа Эйхмана, удивилась бы не меньше Ролана, узнав, как утилизируют её имя и творчество в современной Беларуси.

Трактовка «законности» в РБ очень отличается от таковой в «Третьем рейхе». Некие общие черты есть во всех репрессивных системах, но зачастую суровость законов у нас компенсируется необязательностью их выполнения, поскольку режим всё-таки авторитарный, а не тоталитарный. Беларуси, если угодно, во многих аспектах присуще «южноевропейское» разгильдяйство, описанное тем же Джорджем Оруэллом в «Памяти Каталонии» (случайно ли, что деньги при обыске у Тихановских нашли только с третьего раза?). Кстати, кое-что общее в путях лукашенской Беларуси и франкистской Испании отмечал в 2017 г.

До последних недель существования «Третьего рейха» его фанатики отчаянно сопротивлялись, жестоко подавляя неугодных (даже после 9 мая 1945 г. огрызались…). Нацизм был мощной мобилизующей идеологией – печально, но факт. У нас, по-моему, большинство «руководящих работников» не верят ни Лукашенко, ни его «идеологии». Они разбегутся или примкнут к «новой силе» при первой реальной опасности.

Причём, если воспринимать книгу Арендт как руководство к действию, то несогласным с нынешним положением дел в РБ лучше не «рыпаться» (каюк-то гитлеровскому режиму пришёл извне, а не от оппонентов Гитлера в самой Германии). Спасибо за советы, дорогой автор, но и «диагноз» так себе, и «схема лечения» неубедительна.

 

На фото: А. Карпюк, И. Кончевский (Обдиралович)

Тем, кого интересует психология и социология масс на здешних примерах, я бы посоветовал почитать политолога Рубинчика мизантропа Бурьяка книгу «Вершалинский рай» Алексея Карпюка, вдумчивого писателя, которому в этом апреле могло бы исполниться 100 лет. А коли тянет на non-fiction, вряд ли я сейчас порекомендую что-то лучшее, чем эссе Игната Кончевского «Извечным путём» («Адвечным шляхам») – речь о двойственности белорусского мировоззрения, о духовном мещанстве и о том, как действовать.

Вольф Рубинчик, г. Минск

17.06.2020

wrubinchyk[at]gmail.com

Опубликовано 17.06.2020  18:40

В. Рубінчык. КАТЛЕТЫ & МУХІ (41)

Пяты дзясятак аўтару яшчэ не пайшоў, а серыям – пайшоў… Чаму б і не пісаць, што думаеш, калі ёсць маральная падтрымка? 🙂

Здарылася падзейка: у Мінску пажылы рэдактар недзяржаўнай газеты сам-насам сустрэўся з Лукашэнкам і згуляў з ім у «абдымашкі», а заадно падзяліўся набалелым, бы з тым псіхатэрапеўтам. Штопраўда, злыя, няветлыя людзі заўважылі, што не варта было абдымацца з чалавекам, які цябе незаконна зволіў: Вольга Седакова з яе паняццямі пра «зло» не адабрае. Яшчэ злейшыя ўспомнілі, што ў 1995 г. Іосіф С. доўга без працы не сядзеў: змяніў «Народную газету» на «Народную волю» і неўзабаве пабудаваў сабе з «апазіцыйнасці» дом пад Мінскам. Прайграныя на роўных месцах суды з выплатай вялізных штрафаў, страта даверу палітыкаў і экспертаў, падзенне тыражу – усё гэта не збянтэжыла былога камсамольскага сакратара і слухача Акадэміі грамадскіх навук пры ЦК КПСС. Не, зразумела, і такое «жаўтаватае» выданне, як «Народная воля», мае сваю аўдыторыю – наклад 25 тыс. таксама не жарт. Але прыпамінаю: калі ў 2009–2011 гг. я рабіў на пошце, жыхары Мінска падпісваліся на «НВ» даволі вяла, куды радзей, чым на «АиФ» ды «КП».

Пасля таго, як І. Сярэдзіч агучыў прапанову да А. Лукашэнкі «стаць другім Ярузэльскім» і сесці за круглы стол, пачаліся кпіны. Даследчык Павел Усаў мяркуе: «Зыходзячы з асаблівасцей функцыянавання беларускай палітычнай сістэмы, месца апазіцыі ЗАЎСЁДЫ будзе ПАД СТАЛОМ, а не за ім». Мяне нудзіць ад такой катэгарычнасці: людзі, якіх залічваюць у апазіцыю (лепей бы называць іх альтэрнатыўнымі або дэмакратычнымі сіламі), не настолькі бязглуздыя, як часам выглядае. Адсотак «разумнікаў» сярод іх не меншы, а нават большы, чым сярод чыноўнікаў; ну, запрашаў жа Міхась Мясніковіч Стася Багданкевіча ў 2011 г. для кансультацыі ў цяжкі час, і не пад стол садзіў, а за стол… Уражвае, як аналітык У. адмаўляецца прызнаваць змены апошніх гадоў: «Беларускае грамадства не мяняецца, як не мяняецца сутнасць самой палітычнай сістэмы, у якой няма нічога беларускага. За ўсімі палітычнымі дэкарацыямі (часткай якіх можа стаць «круглы стол») зеўрае агромністая цывілізацыйная пустэча». Грамадства мяняецца, разумнее, няхай і марудна; іншая рэч, што мы не ў Польшчы, і Лукашэнку няма сэнсу апранаць на сябе мундзір Ярузэльскага. Хутчэй гаворка можа ісці пра лібералізацыю паводле пярсідскага іспанскага ўзору.

Прачытана ў першым-лепшым рэфераце: «Іспанія ў 1959 прыняла «План эканамічнай стабілізацыі», які аслабіў адміністрацыйны кантроль над эканомікай. Быў адкрыты шырокі доступ замежнаму капіталу… Ф. Франка пільна сачыў, каб лібералізацыя адносілася толькі да сферы эканомікі і адпрэчваў дэмакратызацыю палітычнага і сацыяльнага жыцця». І тым не менш: «Лібералізацыя эканомікі і эканамічны рост у 1960-я гады суправаджаліся некаторымі палітычнымі саступкамі. У 1966 быў прыняты Арганічны закон, які ўнес рад ліберальных паправак да канстытуцыі».

Відавочна, логікай «спачатку эканоміка, а калі-небудзь, праз гады – правы чалавека і палітыка» кіруюцца і заходнія дабрадзеі, нават тыя, хто яшчэ не зусім загруз у цынізме. «Круглы стол» такі мажлівы, аднак, вядома, у бліжэйшы час ён прывядзе толькі да касметычных змен у сістэме. Напрыклад, за «грандыёзную саступку» патэнцыйным інвестарам і крэдыторам з ЕС можна выдаць увядзенне ў Беларусі суда прысяжных (нагадаю, паабяцанага Лукашэнкам яшчэ ў 2010 г.) або пасады ўпаўнаважанага па правах чалавека, «омбудсмена». Пра патрэбу ў гэтай пасадзе таксама гаварылася шмат гадоў таму, але і ў 2001 г., абяцаючы стварыць «інстытут упаўнаважанага», кандыдат мянціў так: «Але прэзідэнт не можа перакласці свой канстытуцыйны абавязак быць гарантам правоў чалавека на якім б там ні было інстытут. Толькі галава дзяржавы, валодаючы паводле Канстытуцыі шырокімі паўнамоцтвамі, зможа забяспечыць гарантыю правоў і свабод грамадзян». Амаль тое самае чаўпе апошні год. Ну, гэта вядомая ў палітыцы з’ява: «речка движется и не движется» (С), упаўнаважаны патрэбен і непатрэбен…

На добры лад, што варта было зрабіць з судамі ў рамках канстытуцыйнай рэформы (рэферэндум жа ўсё адно мае адбыцца): адмяніць або абмежаваць прызначэнне суддзяў прэзідэнтам, а дэ-факта міністэрствам юстыцыі і клеркамі з адміністрацыі Лукашэнкі, перадаць гэтае права парламенту. Ліквідаваць верхнюю палату цяперашняга «нацыянальнага сходу», што дазволіць зэканоміць кучу грошай (тожа мне англійскія лорды – «Савет рэспублікі»…). Правесці новыя выбары паводле такой сістэмы, якая дазволіла б трапіць у парламент альтэрнатыўна мыслячым людзям, і не 1%, а хаця б 15-25%. У Бібі Нетаньягу апазіцыя ў Кнэсеце больш самавітая, кантралюе да 40-45% месцаў – і нічога, з 2009 г. прэм’ер-міністр неяк дае рады, жывіцца ад сваіх супернікаў «непрычасанымі» ідэямі.

Чаму я раптам пра Ізраіль? Па-першае, сайт ізраільска-беларускі… Па-другое – тутэйшыя чыноўнікі, дый іхнія апаненты, любяць спасылацца на досвед блізкаўсходняй дзяржавы. От доктар гістарычных навук Ігар Марзалюк, калі быў членам «сената» Савета рэспублікі, каментаваў прыняцце ўказа пра нелегальныя археалагічныя пошукі ў Беларусі: «Жорсткае да вандалаў заканадаўства, напрыклад, у Ізраілі, дзе за вольныя раскопкі адразу прадугледжваюцца тэрміны зняволення ад 5 гадоў» (сумняваюся, што так «адразу»; артыкул пра закон 1978 г. не пацвярджае…). Цяпер, перабраўшыся ў «ніжнюю палату», доктар заклікае пры забеспячэнні правоў беларускамоўных грамадзян дзейнічаць «роўна і спакойна», «на першы план ставіць свабоду выбару чалавека». У прынцыпе-та ніхто не за «гвалт», але ж довады ў гісторыка… «Напрыклад, іўрыт быў мёртвай мовай, мовай Торы, але жаданне ў сэрцах мільёнаў яўрэяў зрабіла яго жывой мовай, адрадзіла гэтую мову. Усё залежыць ад жадання, самае важнае – гэта мова сэрца». Мне аднаму здаецца, што мову Торы, а дакладней, ТАНАХу, які ў ХІХ ст. штодня чыталі тыя самыя мільёны, некарэктна называць «мёртвай»? Дый энтузіясты адраджэння іўрыта як гутарковай мовы не чакалі, пакуль мільёны прачнуцца… І адбывалася адраджэнне не толькі «па жаданні сэрца» тых адраджэнцаў, а і з ужываннем адміністратыўных вагароў. У Палестыне пачатку ХХ ст. вяліся несупынныя «моўныя войны», ахвярай якіх стаў, у прыватнасці, ідыш: «без гвалту і прымусу» не абышлося. Думаю, прафесар пра ўсё гэта ведае, аднак хітруе, прапануючы ісці «мірным яўрэйскім шляхам».

«Заляпіў» і Зянон Пазняк у канцы снежня 2016 г. – у духу савецкай песні «и вновь продолжается бой, и сердцу тревожно в груди»: «Барацьба за Беларусь-ВКЛ ня скончана… Яна будзе працягвацца ўвесь час, пакуль будзе існаваць маскоўская імпэрыя і яе палітыка Арды. Наша становішча можна дакладна параўнаць са становішчам дзяржавы Ізраіль у арабскім сьвеце. І дакладна гэтак, як Ізраіль, мы мусім дзейнічаць, каб быць і адстойваць сваё існаваньне, а ў канцовым варыянце – перамагаць. Дзяржаўнымі прыярытэтамі мусяць быць – Беларуская мова, высокатэхналягічная эканоміка, рынкавая нацыянальна абумоўленая вытворчасьць, адукацыя, моцная сучасная армія і тэрытарыяльная абарона». Як Беларусь у Еўропе можа дзейнічаць «дакладна гэтак», як Ізраіль у Азіі? Аб’явіць Расіі вайну (зрэшты, Зянон лічыць, што вайна і так ужо ідзе)? Пачаць прызываць дзяўчат у войска? Зноў завезці на тэрыторыю краіны ядзерную зброю? Ад 90 да 99% беларусаў не прымуць такія ідэі ні оптам, ні ў розніцу; відаць, адчуваючы гэта, Зянон Станіслававіч і не едзе да нас ужо 21-ы год.

Гэты ж «антылюмпенскі» палітык пару тыдняў таму аж у трох месцах бухнуў дыялогамі з нядаўна памерлым Антонам Шукелойцем: тут, тут, тут. Адначасна З. П. кінуўся крытыкаваць амерыканскую даследчыцу Катастрофы Аніку Вальке, інтэрв’ю з якой змяшчалася і на belisrael.info: яна, маўляў, спрабуе пашырыць адказнасць за масавае знішчэнне яўрэяў на ўсе нацыі, акупаваныя немцамі, у тым ліку і на беларусаў. Пазняк, таксама гісторык з адукацыі, безапеляцыйна сцвярджае: «Поўны правал адбыўся ў Беларусі. Фактаў не знайшлося. Тым больш, што дасьледчыца выявіла ў нямецкіх архівах данясеньні нямецкага акупацыйнага камандаваньня ў Бэрлін аб тым, што спробы немцаў уцягнуць беларусаў у пацыфікацыю жыдоў праваліліся. Немцы не змаглі тут гэтага арганізаваць. Беларусы ня ўдзельнічалі ў гітлераўскай палітыцы Галакосту».

Вядома, я не стану сцвярджаць следам за амерыканскім юрыстам Джонам Лофтусам (і праф. Іофе з Мінска, які некрытычна яго цытаваў), што «яўрэяў выяўлялі калабаранты і заганялі іх у гета… Людзі Радаслава Астроўскага (прэзідэнта Беларускай Цэнтральнай Рады – В. Р.) усё рабілі за немцаў… Ні ў якой іншай краіне мясцовыя жыхары так бесчалавечна не цкавалі сваіх суседзяў». Аднак фактаў удзелу беларусаў у «гітлераўскай палітыцы Галакосту» багата, іх не абавязкова вышукваць у «нямецкіх архівах». Сам бачыў украй юдафобскія артыкулы ў «Беларускай газэце» за 1942–43 гг., рэдагаванай у Мінску Ул. Казлоўскім, у 1930-х – знаным дзеячам беларускага студэнцкага (і не толькі) руху. Ю. Віцьбіч, «культавая постаць» пасляваеннай беларускай эміграцыі, пад акупацыяй таксама займаўся «жыдаедствам». Тут можна прачытаць яго адпаведныя опусы, перадусім «Народ золотого тельца» (1942). Калі гэта не заклік да знішчэння яўрэяў, то апраўданка дакладна. Былі аналагічныя артыкулы і ў паліцэйскім часопісе «Беларус на варце», які ў 1943–44 гг. выдаваўся з удзелам яшчэ адной «культавай асобы», Ф. Кушаля (рэдактарам быў іншы «свядомы беларус» Ул. Дудзіцкі).

Гадоў трох таму мне давялося перакласці кнігу ізраільскага гісторыка Леаніда Рэйна «Каралі і пешкі. Калабарацыя ў Беларусі ў час Другой сусветнай вайны», я ўжо згадваў гэтую працу. Нягледзячы на недахопы кнігі (пэўная неахайнасць і казуістычнасць, няўменне або нежаданне раскрыць тэму яўрэйскай калабарацыі), аўтар здолеў агаліць стан беларускага грамадства ў 1941–44 гг.: так, у Барысаве «дапаможныя паліцыянты (з мясцовай паліцыі, набранай улетку 1941 г.) кантралявалі выкананне загадаў аб “жоўтай лаце” і назіралі за засяленнем яўрэяў у гета. Падчас т. зв. акцый менавіта мясцовыя паліцыянты выганялі яўрэяў з хат… Насамрэч цяжка назваць органы («мясцовага самакіравання» – В. Р.), якія так ці інакш не скарысталіся б з вынішчэння яўрэяў. Выбітнае месца сярод галоўных атрымальнікаў маёмасці [яўрэяў] займала “Беларуская народная самапомач”» і г. д., і г. д.

Падобна, заангажаванасць беларусаў у працэс знішчэння яўрэяў была меншай, чым заангажаванасць украінцаў і літоўцаў, але як гэта – саўсім адмаўляць «беларускі след», ды цяпер, калі яшчэ жывыя некаторыя сведкі той вайны?.. Палітык, ужо злоўлены на непраўдзівым «выкрыцці» Дзмітрыя Булахава, канчаткова выйшаў у мяне з даверу. Відаць, яго захапленне Змітраком Бядулям («наш выбітны пісьменьнік, габрэй і беларус») нагэтулькі ж шчырае, як майса Лукашэнкі-старэйшага пра Аляксандра Лапшына 3 лютага: «Мы згодна з рашэннем Інтэрпола яго затрымалі». Пазней, калі Лапшына ўжо выслалі ў Азербайджан (07.02.2017, адразу пасля пасяджэння Вярхоўнага суда Беларусі, парушыўшы права арыштаванага на зварот у міжнародныя інстанцыі і на дадатковую юрыдычную дапамогу), высветлілася, што не было такога рашэння Інтэрпола… «Д’ябал у дэталях».

Вольф Рубінчык, г. Мінск

15.02.2017

wrubinchyk[at]gmail.com

Апублiкавана 15.02.2017  20:27